คู่มือแนวทางการบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว

การทำ�แผนที่ ในการทำ�แผนเผชิญภัยจังหวัดควรพิจารณาความเป็นไปได้ในการทำ�แผนที่ ความเสย่ี งทาง ความเสีย่ งทางสิ่งแวดล้อม (ดว้ ย GIS/remote sensing) เพอ่ื ที่จะสรา้ งความ สงิ่ แวดลอ้ ม เขา้ ใจปัญหาส่งิ แวดลอ้ มทอ่ี าจเกดิ ขึ้น และการใช้ทีด่ ินรอบๆอาคารที่จะก�ำ หนด ใหเ้ ปน็ ศูนยพ์ กั พงิ ช่วั คราว หรอื ใช้เปน็ หนง่ึ ในกระบวนการเลือกและก�ำ หนด พืน้ ทเี่ หมาะสมของศูนย์ ประเดน็ ส�ำ คญั รวมถงึ ศนู ย์ทตี่ ้งั อยู่ในพืน้ ทีก่ ักเก็บนำ้� ตามธรรมชาติ แหล่งมลพษิ ระยะหา่ งจากป่าและอุทยานตา่ งๆ ฯลฯ การท�ำ แผนที่ยังเป็นเคร่ืองมือสำ�คัญในการส่งเสริมความรู้และความตื่นตัวในชุมชนอีก ดว้ ย การเยียวยา หากมกี ารพบภัยหรือความเสยี่ งทางธรรมชาติ ควรมแี ผนการเยียวยาข้นึ มา รักษา แกไ้ ขปัญหาและลดความเสย่ี ง ความเส่ียงต่อ บางอาคารท่ีใช้เป็นศูนย์พักพิงช่ัวคราวอาจต้ังอยู่ในพื้นท่ีท่ีเคยมีสารพิษ สุขภาพ ปนเปอ้ื นมากอ่ น ทน่ี า่ เปน็ หว่ งทส่ี ดุ คอื การปนเปอ้ื นทางอากาศ แหลง่ น�ำ้ และดนิ ท่ี จะมผี ลโดยตรงกบั สขุ ภาพของผอู้ ยอู่ าศยั ในศนู ย์ ทง้ั ในระยะสน้ั และระยะยาว ผลก ระทบบางอยา่ งอาจไมแ่ สดงอาการจนหลงั จากทป่ี ดิ ศนู ยไ์ ปแลว้ ดงั นน้ั ปญั หา เหลา่ นค้ี วรมีการสำ�รวจและตรวจสอบให้อยา่ งถ้วน ค�ำ แนะน�ำ และความช่วย เหลอื จากผู้เชีย่ วชาญอาจจำ�เป็นในบางกรณี จากประสบการณ์ ในประเทศอาเซอรไ์ บจาน ศนู ย์พกั พิงชัว่ คราวที่ถกู สรา้ งในพืน้ ที่ท่ีมีการ ปนเปื้อนของนำ�้ มนั เปน็ ผลใหผ้ ูอ้ ยูอ่ าศยั มปี ัญหาด้านสขุ ภาพนานกว่าสบิ ปี การจัดการขยะ การจัดการขยะ เนอื่ งจากแทบทุกอยา่ งท่ใี ชใ้ นศนู ยจ์ ะตอ้ งนำ�มาจากขา้ งนอก จะตอ้ งมีการ ดแู ลการจัดการขยะเปน็ พิเศษ และควรหลีกเล่ยี งการน�ำ เอาบรรจุภณั ฑต์ ่างๆ เชน่ กล่องโฟมและถุงพลาสติกเข้ามาในศนู ยเ์ พือ่ เปน็ การลดขยะ ศนู ยพ์ ักพิง ชว่ั คราวควรที่จะเชือ่ มตอ่ กบั ระบบเกบ็ ขยะของเมืองเมอ่ื เป็นไปได้ หากไม่ สามารถท�ำ ได้ผู้พักพงิ จ�ำ ต้องหาทางออกการจัดการขยะด้วยตัวเอง ควรมกี าร แยกขยะเพ่ือนำ�กลบั ไปใชใ้ หม่หรอื รีไซเคลิ ตามความเหมาะสม ควรสนับสนุน การท�ำ ปยุ๋ หมกั ส�ำ หรบั ขยะทย่ี อ่ ยสลายได้ และจดั ทเ่ี ผาขยะทเ่ี หลอื อยา่ งเหมาะสม ปัจจัยตามบริบท ประเดน็ ดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มบางอยา่ งจ�ำ ตอ้ งค�ำ นงึ ถงึ บรบิ ทของศนู ย์ เชน่ การเกบ็ ฟนื จะตอ้ งคดิ ถงึ สถานทต่ี ง้ั ของศนู ย์ จ�ำ นวนคน ระยะเวลาของการอยใู่ นศนู ย์ การ บรกิ ารทม่ี ี รวมทง้ั ปรมิ าณและประเภทของวสั ดทุ ม่ี ี 41

ระบบน้ำ�และ ระบบน้�ำ และสุขาภบิ าล สขุ าภบิ าล ระบบสุขาภิบาลที่ดีเป็นสิ่งสำ�คัญต่อสภาพแวดล้อมของศูนย์พักพิงช่ัวคราว หากไม่มีระบบสขุ าภบิ าลอยูเ่ ดิม กจ็ ำ�เปน็ ท่ีจะตอ้ งมกี ารซอ่ มแซม ยกระดับเพื่อ เช่อื มต่อกับระบบของเขตหรือขดุ ท�ำ บอ่ บำ�บดั ขน้ึ ในศูนย์ แตก่ ารขดุ บอ่ บ�ำ บดั นบน้ัอ่ ทตี่จอ้ ะงนค�ำำ�ไนปึงสถกู่งึ การาทรด�ำ ลแู าลยะรคักณุ ษภาาอพยขา่ งอตงนอ่ เ�ำ้ นบ่อื างดาอลกี ใทน้ังพรื้นะวทังไ่ี ไดม้ ใ่ ห้มกี ารรว่ั ไหลของ ประเดน็ ส�ำ คัญ ในในนำ�้ หขใชณล้ขาะอยเดงรศะยี ดนูวบัยกเ์นั องกสากงิ่ราสจรดั�ำ รคกวั่ ญัาไรหทหลีค่ ้อขวงอรนงร้�ำบะแวอ่ ลงั บคะำ�พอื บกื้นัดาทหรซ่ี มากักสี ลนาา้ร้�ำ งเทจอ่วือยมป่างนผกเขิดาา้รๆไถปา่นใยน้ันใมนแหีผทลลแ่ี กง่จนร้งะห�้ำ ทดาบ่ืมก หอ้ งนำ�้ ในศูนย์ไมเ่ หมาะสมหรอื ผดิ กับวฒั นธรรม การควบคุม ไอมาค่ควารรปโดลยอ่ รยวใมหเ้ กดิขนย�ำ้ะขในงั คในรบัวเรรเิ ือวณนทซที่กั งิ้ลเา้ กงลื่อนบกรลเิ วาณดแทลท่ี ะ�ำนอ�ำ้ าขหงั าจระแเปละน็ บแรหเิ วลณง่ เรพอาบะ โรคระบาด พนั ธ์ยุ งุ หนูและสตั ว์ตา่ งๆที่เป็นพาหะน�ำ โรค โครงสร้างทาง ควรคำ�นงึ ถึงการใชแ้ รใ่ ยหนิ ในฝา้ เพดาน กำ�แพงและทอ่ ต่างๆ ในศูนย์ เพราะ กายภาพ หากอาคารมคี วามเสียหาย (เช่น จากพาย)ุ จ�ำ เป็นตอ้ งมกี ารเรียกผ้เู ช่ยี วชาญ เข้ามาช่วยแก้ไขปญั หา ท่อน้ำ� นท�ำ้่อไนดำ้�้ ทขี่มอ้ ีอบย่งู่ใบนอศกูนขยอ์องากจาไรมม่ไีสดา้มราปตนรเฐปาือ้ นนทในำ�นให้ำ�้เคกอื ิดกนา�ำ้รมปสีนี เปก้ือลนิ่นขหอรงือสสาารหพริษา่ ยใทน่ี เจริญพันธุ์ผดิ ปกติ และอาจทำ�ให้ตอ้ งซ่อมหรือเปลีย่ นระบบท่อน้ำ�ใหม่ การบริหารดว้ ยการใส่ใจตอ่ สิ่งแวดล้อม สุขภาพและ ผู้จัดการศูนย์มีหน้าที่รับผิดชอบดูและสุขภาพและความปลอดภัยของผู้พักพิง ความปลอดภัย ซ่งึ มักรวมถงึ การดูแลสภาพของสงิ่ แวดลอ้ มในพน้ื ท่ีใหอ้ ยู่ใระดับทีด่ ดี ว้ ย ควร ฝึกอบรมหน่วยเคล่ือนเพื่อออกตรวจ สอบสภาพแวดล้อมอยู่อย่างต่อเน่ือง ข้อแนะนำ� จะช่วยให้ผู้จัดการรู้ถึงสถานการณ์ อยู่ตลอดเวลา หรอื อาจมกี ารตั้งคณะ ปรึกษาองค์กรท้องถ่ินและชุมชน ทำ�งานหรือชมรมส่ิงแวดล้อมขึ้นมา โดยรอบก่อนท่ีจะกำ�หนดศูนย์ใน ดูแลประเดน็ น้ี ซง่ึ อาจเปน็ โอกาสเสริม แผนเผชญิ ภยั เนอ่ื งจากความรพู้ น้ื - สร้างความตื่นตัวทางด้านสิ่งแวดล้อม ถ่นิ น้นั มักจะเข้าใจสภาพแวดล้อม ให้กับชุนชนท่ีอาศัยอยู่รอบศูนย์ด้วย และมีความรู้เก่ียวกับประวัติการ การมีส่วนร่วมของกลุ่มเด็กและกลุ่ม ใชท้ ด่ี นิ ในพน้ื ทไ่ี ดด้ กี วา่ แม่บ้านจากในชุมชน 42

แผนปดิ ศูนย์ ควรมีการร่างแผนปิดศูนย์ที่คำ�นึงพึงสภาพแวดล้อมทันทีท่ีมีการจัดต้ังศูนย์ พักพงิ ชั่วคราวทร่ี วมถงึ ขอ้ ก�ำ หนดในการส่งมอบอาคารคืนใหก้ ับเจ้าของ ใน ข้อตกลงอาจมีแผนการทำ�ความสะอาดหรือการฟ้ืนฟูสภาพอาคารในส่วนหน่ึง แนวทางการปิดศูนย์ที่พัฒนาขึ้นโดยฝ่ายประสานงานกลางควรจะรวมถึงการ ดูแลรกั ษาสิ่งแวดลอ้ ม2 เอกสารเพอ่ื ศึกษาเพิม่ เตมิ EUทKe,:่ีN,4yH2hPCattrR0pin1:,/cf/1iw1pb9wle49ws,80..f.uohnRrtmheDcfleru.cgoiersgeio/rneO-fmwpeoarrkalidnti/ogcn.astegaonrdy,PEOnvLiIrConYm,UeNnHtaCl RM,TanHaEgMemGUenIDt: SทUeี:่NlhHetctCpteR:/d/,wL2we0ws0s.2uo.nnhRsceLrf.euoagrgren/e4e0dO6. cp3e8rabtdio4n.hstmalnd Environmental Management. aทTnhี่:dewMwSpwinh.ismepruehmePrerSoptjareoncjtde,ac2tr.d0os1rg1in/. TDhiseaSstpehreRreesPproonjescet.. Humanitarian Charter ทUี่:NwHwCwR.,u2n0h0c5r..oErgn/pvirrootnemcte/PnRtaOl TGEuCidTeIlOinNes/3. b03b2a04.pdf aทUt:่ีNinhHgttCpthR:/e/,wCEwnAwvRi.ruEon,nhm2c0re0.no9tr.gin/F4rRaa9me7feudwg1e0oe3rk-9re.fholatrmtAeldssOespseirnagti,oMnso.nitoring and Evalu- 2 UNHCR และ IOM (รา่ งปี 2010) แนวทางการปิดทพ่ี กั อาศยั ชั่วคราว 43

44

บทที่ 8 การตั้งศูนย์พักพิงชว่ั คราว 1 บทนำ� 2 ทว่ั ไป 3 หนา้ ที่ 4 มสี ว่ นรว่ ม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คญั 6 พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาตปิ ี 2550 ก�ำ หนดรปู จัดการข้อมูล แบบการเข้าให้ความช่วยเหลือดา้ นทอ่ี ย่อู าศยั แก่กลุ่มผูค้ นท่ีมคี วามจ�ำ เป็น ตอ้ งโยกยา้ ยทีอ่ ยู่อาศยั เน่ืองมาจากเหตกุ ารณ์ความขดั แย้งหรอื ภัยพิบตั ิ 7 ทางธรรมชาติ รวมไปถงึ ศนู ยพ์ กั พิงชั่วคราว ส่ิงแวดล้อม 8 จดั ต้งั ศนู ย์ การเตรยี มแผนเผชญิ ภยั ทเ่ี หมาะสม ก�ำ หนดศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวทม่ี ศี กั ยภาพ 9 ไวล้ ่วงหน้า โดยเฉพาะในพื้นทท่ี ี่คาดการณไ์ ดว้ ่าจะมีการยา้ ยถ่ินฐานเกิดขน้ึ ปกปอ้ งคุ้มครอง หลกั การเลือกศนู ยพ์ กั พงิ ท่ดี คี ือ “อาคารทเี่ หมาะสม ในพ้นื ท่ที ่ีเหมาะสม” 10 การเลอื กสถานทต่ี ง้ั และการวเิ คราะหโ์ ครงสรา้ งควรท�ำ โดยคณะผเู้ ชย่ี วชาญ การเลอื กศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวควรค�ำ นงึ เกณฑค์ วามตอ้ งการทง้ั ในระยะสน้ั และ อาหาร ระยะยาว การปิดศูนยเ์ ป็นสิง่ ท่ตี ้องค�ำ นงึ ถึงตง้ั แต่ข้ันตอนการตัง้ ศนู ยพ์ ักพิงชั่วคราว 11 ส่ิงของเคร่อื งใช้ 12 ทอ่ี ยอู่ าศัย 13 น้�ำ 8.1 การใหก้ ารสนับสนุนศนู ยพ์ ักพิงชั่วคราวตามพระราชบญั ญตั ิ 14 สาธารณสขุ พระราชบัญญัติ พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาตปิ ี 2550 ได้กำ�หนด 15 รูปแบบการเข้าให้ความช่วยเหลือด้านท่ีอยู่อาศัยแก่ผู้ที่ได้รับผลกระทบจาก เหตุการณค์ วามขัดแย้งหรอื ภัยพิบตั ิทางธรรมชาติ ซง่ึ รวมไปถงึ ศูนย์พกั พิง การศึกษา ช่ัวคราว 16 ส่งเสรมิ อาชีพ 45 17 ปิดและส่งคนื ศนู ย์

ยุทธศาสตร์หรือแผนปฏบิ ัติการรวมการใหค้ วามชว่ ยเหลือ แผนปฏบิ ัตกิ าร การรา่ งและพฒั นาแผนปฏิบตั กิ ารควรจะเกิดข้นึ ด้วยความรว่ มมือของรัฐ กอง ในระดับประเทศ อำ�นวยการกลางศนู ย์พักพงิ ชั่วคราว ฝ่ายประสานงานกลางศนู ย์พักพิงช่ัวคราว และตัวแทนผจู้ ดั การศนู ย์พักพงิ ชั่วคราว การทบทวนและแก้ไขแผนปฏบิ ัติการ น้ี จำ�เป็นท่ตี อ้ งเกิดขึน้ อย่างตอ่ เนอื่ ง ตามสถานการณ์ที่เปล่ียนไปแผนการ ข้อแนะน�ำ ท�ำ งานน้ีควรระบุมาตรฐาน ตวั ชี้ วดั และกระบวนการตรวจสอบ เพอ่ื คำ�นึงถึงการแก้ปัญหาท่ีย่ังยืน สนับสนุนให้การบริหารศูนย์พักพิง สำ�หรับผู้อยู่อาศัยในศูนย์พักพิง ช่ัวคราวบรรลุวัตถุประสงค์ของการให้ ชว่ั คราวตง้ั แตม่ กี ารเรม่ิ จดั ตง้ั ศนู ย์ ความชว่ ยเหลือโดยรวม การก�ำ หนด แผนปฏิบัติการควรระบุว่าศูนย์พักพิงชั่วคราวใดที่ควรได้รับการสนับสนุน ล�ำ ดับความ และเป็นระยะเวลานานเท่าใด รวมถึงระบุบทบาทหน้าทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบ สำ�คญั และ ของกองอ�ำ นวยการกลาง(รฐั ) ฝ่ายประสานงานกลางและผ้จู ัดการศูนย์พกั พิง ความรับผิดชอบ ชวั่ คราว นอกจากนี้ปัจจัยด้านอ่นื ๆ เช่น การทำ�มาหากนิ ชว่ งเวลาของการ เก็บเกย่ี วและประเด็นด้านการใหค้ วามคมุ้ ครอง รวมถงึ ทางเลือกและการตดั สนิ ใจของผพู้ ักพิงล้วนแตเ่ ปน็ สิง่ ที่ตอ้ งค�ำ นึงถงึ ความยดื หยนุ่ ของ ท้ายที่สุด แผนปฏบิ ัติการควรมคี วามยืดหย่นุ ในตัว เพือ่ สามารถปรบั ใหเ้ ข้า แผนปฏบิ ัตกิ าร กับความต้องการที่เปลีย่ นแปลงตามกาลเวลา เมือ่ เกิดความจ�ำ เป็นในการ โยกย้ายถิ่นฐาน ผู้คนส่วนมากมที างเลอื กและตวั แปรในการตดั สินใจหลาย อย่าง ไม่ว่าจะไปอยกู่ ับญาติ ตั้งเพิงอย่รู ิมถนน หรอื ขน้ึ ไปอยบู่ นท่ีสงู เพ่ือหนี นำ�้ ท่วม นอกจากน้ี ตวั แปรและทางเลือกตามยงั มีการเปลีย่ นแปลงตามเวลาที่ ผา่ นไป บางครอบครวั อาจมีการยา้ ย จากศูนย์พักพิงชั่วคราวแห่งหนึ่งไปยัง ขอ้ แนะนำ� อกี แห่งหนง่ึ เชน่ ครอบครวั ทีม่ งี าน ทำ�อาจย้ายออกไปจากศูนย์ ในขณะ การพิจารณาและวางแผนการปิด ทค่ี นตกงานอาจอยู่ต่อไปเร่อื ยๆ ผล ศูนย์ตั้งแต่ช่วงเริ่มจัดต้ังเป็นสิ่ง ที่ตามมาคือบทบาทของศูนย์ก็ควร ทส่ี �ำ คญั และถอื เปน็ หนง่ึ ในงานที่ ต้องเปลี่ยนตามการเปลี่ยนแปลงของ ควรเร่ิมทำ�อยา่ งเร็วทส่ี ุด เช่น การ คนในศนู ย์ เชน่ จากศูนย์พกั พงิ ระยะ ทำ�ข้อตกลงกับเจ้าของอาคารและ สัน้ เปน็ ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ ผใู้ ห้ความสนบั สนุนศนู ยอ์ ่นื ๆ3 8.2 แผนเผชิญภยั จังหวัด แผนเผชิญภยั มีการทำ�แผนเผชิญภัยอย่างละเอียดสำ�หรับแต่ละสถานการณ์ที่อาจทำ�ให้เกิด จงั หวัด การโยกย้ายถนิ่ ฐาน โดยเฉพาะสำ�หรบั สถานการณ์ภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาตทิ ี่ เกิดข้ึนเป็นประจำ� (เช่น นำ�้ ทว่ ม) แผนเผชิญภัยควรจะไดร้ บั การพฒั นาและ แก้ไขอย่างต่อเนอื่ ง 46

แง่มุมของ ในบริบทของศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว แผนเผชญิ ภยั จังหวัดควรพจิ ารณาถงึ มมุ มอง แผนเผชิญภยั ด้านตา่ งๆเหล่านี้ ประเมนิ จ�ำ นวนของผู้ทีต่ ้องโยกย้ายท่ีอยอู่ าศยั และกำ�หนด จังหวัด กลไกการประสานงานในระดบั ทอ้ งถนิ่ การประเมนิ จำ�นวนของผทู้ ีต่ อ้ งโยกย้ายทอ่ี ยูอ่ าศัย การประเมินจำ�นวนของผู้ที่ต้องโยกย้ายท่ีอยู่อาศัยสำ�หรับแผนเผชิญภัย จังหวัด ในขั้นแรกจะตอ้ งทราบจ�ำ นวนของประชากรในพืน้ ท่ีเส่ยี งตอ่ หม่บู ้าน หรือตำ�บล ซึ่งสามารถสอบถามไดจ้ ากฝา่ ยปกครองหรือสาธารณสุขจังหวัด ระบพุ ื้นทที่ ี่มีแนวโน้มในการรองรบั ผู้โยกยา้ ยที่อยอู่ าศัย มปี จั จัยมากมายท่ีควรคำ�นงึ ถงึ ในการระบพุ ื้นที่ เช่น ชาตพิ ันธุ์ ศาสนา ทาง เลอื กทางการเมอื งและชมุ ชนโดยรอบ และรวมไปถงึ ลักษณะภูมิประเทศและ การวางโครงสรา้ งพื้นฐานเพอื่ บรรเทาสาธารณภยั (เช่น กำ�แพงกนั น�ำ้ ท่วม ชั่วคราว) โดยท่วั ไปผ้พู ลัดถ่ินมีแนวโน้มท่ีจะอาศัยอยใู่ กล้ถิน่ ที่อยู่ด้งั เดมิ ของ ตนเอง ดงั น้นั พน้ื ทีใ่ นต�ำ บลหรือเขตข้างเคียงอาจเป็นทางเลอื กในลำ�ดับต้นๆใน การโยกยา้ ย ขอ้ มูลเหลา่ นชี้ ว่ ยบวกกับการประเมนิ จ�ำ นวนของผทู้ ีต่ อ้ ง โยก ย้ายท่อี ยูอ่ าศัย เปน็ พ้ืนฐานในการประเมณิ จำ�นวนของผู้ท่ตี ้องการความชว่ ย เหลอื และผ้ทู ตี่ อ้ งการทพ่ี ักอาศยั ชว่ั คราว ระบุอาคารส�ำ หรับศูนยพ์ ักพิงชั่วคราว การด�ำ เนนิ การในขั้นตอนน้อี าจมีการใชท้ รพั ยากรมาก เนอื่ งจากต้องมีการ ประเมนิ ภาคสนามโดยผูเ้ ชยี่ วชาญ ดังนัน้ จึงควรมกี ารวางแผนล่วงหน้าไวอ้ ยา่ ง ละเอียดก่อนเรม่ิ ด�ำ เนนิ การส�ำ รวจ จากประสบการณ์ ในกัวเตมาลา หนว่ ยการบรรเทาสาธารณภัยของรฐั บาลไดพ้ ฒั นาแผน ฟ้นื ฟศู นู ยพ์ ักพิงชวั่ คราว 58 แหง่ ซ่ึงสามารถรองรบั ผู้พลดั ถน่ิ ได้ 7,400 คน เพอื่ รับมือกบั การเปลย่ี นแปลงของสภาพภูมอิ ากาศ ก�ำ หนดกลไกการประสานงานในระดับทอ้ งถ่นิ (ระดบั หมูบ่ า้ น/ตำ�บล) การกำ�หนดโครงสร้างการประสานงานเบ้ืองต้นในระดับท้องถิ่นก็มีความสำ�คัญ เช่นกนั โดยโครงสรา้ งนีม้ ่งุ เนน้ ไปท่ีการจัดการในท้องที่เปน็ แนวทางเมื่อเกิด ความจ�ำ เปน็ ในการโยกยา้ ยขน้ึ โดยผปู้ ระสบภยั ไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื ในการยา้ ย เข้าสู่ศนู ยพ์ กั พงิ ช่ัวคราวท่ีไดร้ ะบุเอาไว้ลว่ งหน้า บ่อยครั้งบทบาทและหนา้ ท่ี การประสานงานนมี้ ักมีองค์กรท้องถิ่นเป็นผรู้ บั ผดิ ชอบ 3 UNHCR และ IOM (ร่างปี 2010) แนวทางการปิดทพ่ี กั อาศยั ช่วั คราว 47

8.3 การโยกย้ายท่ีอยูอ่ าศยั โดยไม่ได้คาดหมาย ศูนยพ์ กั พิง เมือ่ เกิดการโยกยา้ ยทอ่ี ยูอ่ าศัยโดยไม่ไดค้ าดหมายขึ้น การระบศุ ูนย์อพยพ ช่วั คราว ชั่วคราวยอ่ มมคี วามซบั ซอ้ นเพิม่ ขึ้น ในสถานการณเ์ ช่นนี้ผโู้ ยกย้ายที่อยอู่ าศัย นอกระบบ มักมีการริเร่ิมเข้าครอบครองอาคารเพ่ือใช้เป็นที่อยู่อาศัยช่ัวคราวโดยอาศัย ความสะดวกเป็นหลัก ศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราวนอกระบบเหล่านมี้ กั ไม่ได้มาตรฐาน ไมว่ า่ ของไทยหรือสากล และอาจไมไ่ ด้รบั อนุญาตการใชอ้ าคารเปน็ ท่ีอยอู่ าศัย จากเจ้าของ ขอ้ ผิดพลาดในการเลอื กอาคารส�ำ หรบั ศูนยพ์ ักพิงในขั้นตอนนมี้ ี ผลกระทบต่อชีวติ ความเปน็ อยู่ของผพู้ ักพงิ อยา่ งมาก และอาจทำ�ให้เกดิ การ โยกย้ายทีอ่ ยู่อาศัยเป็นครงั้ ท่ี 2 หรือทนอาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ทรุดโทรม และเปน็ อนั ตรายตอ่ สุขภาพ ความเส่ียงเหลา่ น้ีสามารถปอ้ งกนั ได้ดว้ ยการสร้าง แผนเผชิญภยั อยา่ งรอบคอบ จากประสบการณ์ ในปี 2551 ประเทศนคิ ารากวั ไดร้ า่ งแผนการเผชญิ อทุ กภยั แหง่ ชาตทิ แ่ี จกแจง หนว่ ยงานบริหารจดั การศูนย์ พกั พิงช่ัวคราวในระดบั ท้องถน่ิ ภมู ภิ าคและ ประเทศท่ีข้นึ อย่กู บั ระดบั ความปลอดภยั ของประเทศ 8.4 สถานท่ีต้ัง และอาคารส่งิ ก่อสร้าง การเลอื ก ถงึ แม้ว่าศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราวจะไมใ่ ช่ทางออกท่ีดีทส่ี ดุ แตก่ ารเลือกอาคารและ ก�ำ หนดอาคารท่ี สถานที่ต้งั ท่เี หมาะสมจะมสี ่วนช่วยในการลดปริมาณปัญหาท่ีจะตามมาใน ภาย เหมาะสม หลังได้ การกำ�หนดศูนย์พักพงิ ท่ีเหมาะสมหมายถึงการเลอื กทัง้ อาคารและ บรเิ วณโดยรอบที่เหมาะสมและควรใหค้ วามส�ำ คัญกับทั้ง 2 เกณฑ์นเ้ี ท่ากนั ทกุ ศนู ย์พกั พิงชวั่ คราวมลี กั ษณะเฉพาะ มขี ้อดแี ละข้อเสยี ทต่ี า่ งกนั ไป ดงั นน้ั การกำ�หนดศูนยอ์ พยพชว่ั คราวมกั ตอ้ งมกี ารยอมรับขอ้ เสยี บางส่วน ระยะเวลา เกณฑ์ในการคัดเลือกศูนย์ระยะสั้นกับศูนย์ระยะยาวน้ันไม่ได้ต่างกันมากนัก ในการใช้งาน เพราะควรนำ�มาตรฐานขั้นต่ำ�มาใช้ เป็นพืน้ ฐานในทัง้ สองกรณี แตร่ ะยะ เวลาการใช้งานอาจมีผลกับความคาด ข้อแนะน�ำ หวังของผู้อยู่อาศัยซึ่งอาจเพิ่มขึ้นเมื่อ โดยทัว่ ไป ควรวางแผนว่าศูนย์ ระยะการพักพิงยาวนานข้นึ โดยท่วั ไป อพยพชั่วคราวจะถูกใช้การนาน ศูนย์พักพิงชั่วคราวมักถูกใช้งานนาน กว่าท่ีคาดการณไ์ วใ้ นเบื้องตน้ กวา่ ทคี่ าดการณ์ไวใ้ นเบอื้ งต้น 48

การเลือกก�ำ หนดสถานทีต่ งั้ การเลอื กก�ำ หนด สถานท่ีตั้งของศูนย์พักพิงชั่วคราวหมายถึงพื้นที่บริเวณโดยรอบอาคารและ สถานทีต่ ้งั สภาพแวดลอ้ มในวงกวา้ ง การเลอื กสถานทต่ี ง้ั ไมไ่ ดเ้ ปน็ การพจิ ารณาลกั ษณะ ทางกายภาพเทา่ นน้ั แตเ่ ปน็ การค�ำ นงึ ถงึ ลกั ษณะทางสงั คมและการเมอื งดว้ ย ข้อพจิ ารณาในการเลือกท�ำ เลท่ตี งั้ ประเด็น ข้อพิจารณาสำ�หรับทำ�เลท่ีตัง้ ความปลอดภัย • ปลอดจากภยั คกุ คามในขณะนน้ั ไมว่ า่ จะเป็นความรุนแรงหรอื ภยั ทางธรรมชาติ • ปลอดจากความเสย่ี งทอ่ี าจเกิดขนึ้ (เชน่ ดนิ ถลม่ ) ตอ่ ผู้อาศัยในศนู ย์อพยพชั่วคราว การเขา้ ถงึ • งา่ ยต่อการเข้าถึงเพ่อื ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ในชว่ งวกิ ฤต • คำ�นงึ ถงึ ฤดูและผลกระทบ (เช่น รถเก๋งอาจะเข้าไมไ่ ด้ในหนา้ ฝน) ส่งิ แวดลอ้ ม • พจิ ารณาถงึ ภยั จากการปนเปอ้ื นสารพษิ ทัง้ จากภายในและนอกพน้ื ท่ี เช่น สาธารณูปโภค • ความเป็นไดใ้ นการใช้โครงสรา้ งพื้นฐานของภาครฐั ท่ีมีอยเู่ ดมิ ทง้ั การประปา สขุ าภิบาล และการจัดการขยะ • ระบบไฟฟ้าเป็นสิง่ ส�ำ คัญทสี่ ุด เนือ่ งจากระบบน้�ำ และสขุ าภิบาล ยงั สามารถหาทางเลือก อืน่ ท่ไี มพ่ ึง่ พาโครงสรา้ งพ้นื ฐานของเมืองได้ ปจั จยั ดงึ ดดู • ในบรบิ ทของเมือง อาจเกดิ ปจั จยั ดงึ ดดู ใหม้ กี ารยา้ ยเข้าศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวโดยไม่จำ�เปน็ อาชพี • การเข้าถึงตลาดในท้องถน่ิ • การเข้าถึงทที ำ�งาน • ทางเลือกและการเข้าถงึ ระบบขนส่ง สวัสดกิ าร • ต้องมกี ารบริการดา้ นการศกึ ษาและสขุ อนามยั ขั้นพื้นฐาน • มีการสำ�รวจ และวดั ผลศกั ยภาพระบบสวัสดกิ ารท่ัวไปในพื้นท่ี เอกลักษณ์ทาง • ผู้อาศัยในศนู ยอ์ พยพชว่ั คราวมีสทิ ธิทีจ่ ะยดึ ถือประเพณีและวัฒนธรรมทางสงั คมและ วัฒนธรรม ศาสนาในศูนย์อพยพชัว่ คราว • ตรวจสอบทศั นคติขององคก์ รทอ้ งถ่ิน และชมุ ชนโดยรอบ ตอ่ กลุม่ ผู้อยอู่ าศัยในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว สทิ ธพิ ลเมอื ง • มีการเข้าถึงสงั คม ส่อื และข่าวสาร รวมถงึ มีโอกาสใชส้ ทิ ธิของพลเมอื ง การบูรณาการ • คำ�นงึ ถงึ ความเปน็ ไปไดใ้ นการแก้ปัญหาทยี่ ั่งยืนสำ�หรบั ผพู้ ลัดถิ่นในศูนย์พักพิงชั่วคราว 49

คณะทำ�งาน เกณฑ์การคัดเลือกสถานท่ีตั้งนั้นรวมไปถึงมุมมองและความคิดเห็นส่วนบุคคล คดั เลือก ดังนน้ั ควรมีการตง้ั คณะท�ำ งานข้นึ เพือ่ ใหก้ ารคัดเลือกเป็นไปอยา่ งไม่ลำ�เอียง มี สถานท่ตี ้ัง เจา้ หน้าที่ผ้เู ชยี่ วชาญแตล่ ะทางอยใู่ นคณะ และถา้ เป็นไปไดผ้ ลกั ดันใหช้ มุ ชนท่ี อยู่ในพ้ืนทเ่ี สีย่ งเข้ามามีสว่ นร่วมในกระบวนการคัดเลอื ก การคัดเลอื กอาคารส่ิงก่อสร้าง การคดั เลอื ก การคัดเลือกอาคารสิ่งก่อสร้างหมายถึงการสำ�รวจและประเมินอาคารท่ีจะใช้ อาคาร เปน็ ศนู ย์พกั พิงชั่วคราว การตัดสินใจอนั นมี้ ผี ลกระทบโดยตรงกบั คณุ ภาพชีวิต สง่ิ กอ่ สรา้ ง ความเป็นอย่ขู องผ้พู ักพิง หลายคร้ังอาคารท่นี ำ�มาใช้เป็นศนู ยพ์ ักพิงมกั ไมไ่ ด้ ถูกออกแบบมาเพอ่ื เป็นท่ีอยู่อาศัย แต่ บางทีอาคารที่นำ�มาใช้ก็เป็นที่อยู่อาศัย ข้อแนะน�ำ อยู่ก่อนแล้วและต้ังอยู่ในสถานที่ที่ เหมาะสมกับการดำ�รงค์ชีวิตประจำ�วัน การคัดเลือกศูนย์อพยพช่ัวคราว ของผ้พู ักพงิ อยา่ งไรกต็ าม การปรับ ทเ่ี หมาะสมเปน็ ปัจจยั ส�ำ คัญที่ เปล่ียนอาคารเพ่ือให้ได้ที่พักอาศัยที่ มีผลกระทบโดยตรงกับคุณภาพ ต้องการเป็นเร่ืองยาก เน่ืองจากมสี ่วน ชวี ติ ความเป็นอย่ขู องผู้พกั พิง ท่ีปรับปรุงหรอื เพ่มิ เติมไดน้ อ้ ย การวิเคราะห์ การวิเคราะห์โครงสร้างอาคารมักมีความเป็นกลางมากกว่าการเลือกทำ�เลท่ีตั้ง โครงสรา้ งอาคาร และสามารถทำ�ได้โดยผ้เู ชย่ี วชาญทางโครงสรา้ ง 50

ขอ้ พิจารณาในการเลอื กอาคารส่งิ ก่อสร้าง ประเดน็ ขอ้ พิจารณาส�ำ หรบั อาคารส่งิ กอ่ สร้าง สภาพอาคาร • โครงสรา้ งอาคารอยใู่ นสภาพทป่ี ลอดภยั กอ่ สรา้ งถกู ตอ้ งตามกฎหมายอาคาร • โครงสรา้ งอาคารสามารถตา้ นทานแรงที่เกิดจากภัยภิบัตติ า่ งๆ ได้ • อาคารมหี น้าตา่ ง ประตู หลงั คาท่ีสามารถเปิด-ปดิ ไดแ้ ละอยู่ในสภาพทดี่ ี • มีการถา่ ยเทอากาศที่ดี • มีโครงสร้างพื้นฐานทเ่ี หมาะสม (หากเปน็ ไปได)้ • สายไฟและฟวิ ส์อยูใ่ นสภาพทดี่ ี • มีอุปกรณท์ �ำ ความรอ้ นและประกอบอาหาร (ระบายควนั ) ลักษณะอาคาร • อาคารต้องเอ้อื ต่อการแบ่งพืน้ ที่ให้เปน็ สดั สว่ นสำ�หรับอยู่อาศยั และมพี นื้ ทส่ี ่วนกลาง รวมถึง • พิจารณาความเหมาะสมด้านประเพณี วฒั นธรรมและศาสนา • พ้ืนท่ปี ดิ ไดจ้ ะตอ้ งมขี นาดที่เหมาะสมกับวตั ถปุ ระสงคก์ ารใช้พ้ืนที่ • ต้องมีองค์ประกอบของอาคารที่เหมาะกบั การด�ำ รงชีวิต (เช่น ทกุ ยนู ิตที่พกั ตอ้ งมหี นา้ ตา่ ง) การใช้งาน • ในอาคารทม่ี กี ารใช้งานอยู่ (เชน่ โรงเรยี น คลนี ิค ฯลฯ) - ค�ำ นงึ ถึงผลกระทบตอ่ การใชง้ านในปจั จุบัน - ควรหลกี เลย่ี งการสรา้ งความยงุ่ เหยงิ ลดการใชง้ านหรอื ยกเลกิ การใหบ้ รกิ าร - การใช้งานศูนยค์ วบคู่กันไปกบั การให้การศกึ ษาอาจทำ�ใหเ้ กดิ ความเสย่ี งด้านการ คมุ้ ครองเดก็ และเยาวชนซึ่งเป็นสิง่ ที่ควรหลีกเล่ียง • ในอาคารทไ่ี ม่ได้มกี ารใช้งานอยู่ (เชน่ โรงแรม โกดงั หรอื โรงงานท่รี ้างอย)ู่ - ผลกระทบในการใชเ้ ป็นศูนย์อพยพชวั่ คราวน้อย แต่อาคารมักอยูใ่ นสภาพท่ีเสอื่ มโทรม เจ้าของอาคาร • อาคารของเอกชน - เสยี่ งต่อการถกู ฟอ้ งร้อง ขับไล่และผลกั ดันไปสู่การโยกย้ายคร้ังทส่ี อง - การตกลงกับเจ้าของอาคารโดยตรงสามารถแกป้ ญั หาไดอ้ ยา่ งรวดเร็วและมปี ระสิทธภิ าพ • อาคารของรัฐหรือสาธารณะ - มอี ยู่ทัว่ ไปและเป็นการแกป้ ัญหาท่เี หมาะสมในข้อจ�ำ กัด - การเหน็ ชอบจากรัฐอาจใชเ้ วลานาน • อาคารของสหกรณช์ มุ ชน - มกั เกดิ ปญั หา - โครงสรา้ งการจดั การอาจเปน็ อปุ สรรค - ขาดการตรวจสอบดูแล ตอ่ หน้าถดั ไป 51

ขอ้ พจิ ารณาในการเลอื กอาคารส่ิงกอ่ สร้าง ประเด็น ข้อพิจารณาสำ�หรับอาคารส่งิ กอ่ สรา้ ง ขนาดอาคาร • ศนู ย์พักพงิ ชว่ั คราวขนาดเล็ก (ไม่เกนิ 100 คน) - ในกรณีทมี่ ีศูนยอ์ พยพชว่ั คราวขนาดเล็กจำ�นวนมาก อาจทำ�ให้เกดิ ปัญหาด้านการ ลำ�เลียงและกระจายความช่วยเหลือ - วางกลไกการประสานงานภายในได้งา่ ย - มคี วามผกู พนั ทางสังคมและสามัคคีกันระหวา่ งผู้พกั พงิ สูง - ลดความเส่ยี งต่อความรนุ แรงท่เี กดิ ขึน้ บนฐานของเพศภาวะภายในศนู ย์ และมีเพม่ิ ความ สามารถในการปกปอ้ งคมุ้ ครองผู้พักพิง • ศนู ย์อพยพช่ัวคราวขนาดใหญ่ (มากกว่า 100 คน) - เปน็ การแกป้ ัญหาทร่ี วดเรว็ ในกรณฉี กุ เฉนิ - ช่วยในการเขา้ ถึงคนจ�ำ นวนมาก แตว่ างกลไกการประสานงานภายในไดย้ ากกวา่ - ลดความผูกพันทางสังคมและความสามคั คีระหว่างผพู้ กั พงิ - เพม่ิ ความเสย่ี งตอ่ ความรนุ แรงทเ่ี กดิ ขน้ึ บนฐานของเพศภาวะภายในศนู ย์ และลดความ- สามารถในการปกปอ้ งคมุ้ ครองผพู้ กั พงิ ระยะเวลาการ • ควรคำ�นงึ ถึงความเป็นไปได้ในการเพิม่ ทั้งพน้ื ท่ีอาศยั และคุณภาพการด�ำ รงชวี ิต ในกรณที ่ี ใชง้ าน จ�ำ เปน็ ต้องใช้การศนู ย์เปน็ เวลานาน ตอ่ จากหน้าท่ีแลว้ 8.5 ประเภทของอาคาร ประเภทของ นอกจากการพิจารณาการเลือกและกำ�หนดสถานที่ต้ังและอาคารสำ�หรับศูนย์ อาคาร พกั พิงช่ัวคราวแล้ว ประเภทการใชง้ านของอาคารก็เปน็ ปัจจัยสำ�คัญ ดงั น้ัน ขอ้ ควรพจิ ารณา ข้อดีและข้อเสียของตกึ แตล่ ะประเภททไี่ ด้พบเปน็ มาจาก ประสบการณไ์ ด้ถูกน�ำ มารวมกันอยูใ่ นตารางต่างๆนี้ อาคารทัง้ หมดนีส้ ามารถ เป็นได้ท้งั ศนู ย์ทั้งในและนอกระบบ และอาจมผี ลกระทบกับการใชง้ านทง้ั ใน ระยะส้ันและยาวทต่ี า่ งกนั ไป 52

ขอ้ คดิ เหน็ ทว่ั ไปเกีย่ วกบั ประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: สนามกีฬา ข้อดี ข้อเสยี ระยะสั้น • ส่ิงอ�ำ นวยความสะดวกถกู เตรียมไว้ ส�ำ หรบั • มกั ไมม่ หี ลังคาท่เี หมาะสมและไม่สามารถปดิ ระยะยาว รองรับคนจ�ำ นวนมาก (รวมทง้ั ระบบ ให้แน่นหนาได้ สุขาภิบาล) • ทางเลือกท่ีพกั สว่ นมากเปน็ เตน๊ ท์ • เขา้ ถงึ ง่าย ส่งของง่าย เปน็ ทรี่ ูจ้ ัก • สง่ิ อำ�นวยความสะดวกถกู เตรยี มไว้ ส�ำ หรบั • อาจสรา้ งความไมพ่ อใจในชมุ ชน รองรบั คนจำ�นวนมาก (รวมทงั้ ระบบ สขุ าภิบาล) • มีความเป็นไปไดน้ อ้ ยมากที่จะปรับใหเ้ หมาะ กับการใช้เป็นทพี่ กั อาศยั ประเภทอาคาร: โรงงาน (ทง้ั ทท่ี ้งิ รา้ งและยังคงใช้งานอยู)่ โกดงั ระยะสน้ั ขอ้ ดี ขอ้ เสีย • มพี น้ื ทก่ี วา้ งขวาง • ไม่ได้ถูกเตรยี มส�ำ หรับการอยูอ่ าศยั • ไม่มรี ะบบน�ำ้ และสุขาภิบาล ระยะยาว • มพี น้ื ทก่ี วา้ งขวาง • อาจไม่ไดม้ าตรฐานดา้ นสงิ่ แวดล้อม • อาจตกเปน็ เปา้ โจมตี • มักตง้ั อยใู่ นทที่ ี่ไม่รจู้ กั • ไม่ไดถ้ ูกเตรยี มสำ�หรบั การอยู่อาศยั • ไม่มีระบบน้ำ�และสุขาภบิ าล • อาจไม่ได้มาตรฐานดา้ นสิ่งแวดล้อม 53

ข้อคดิ เหน็ ทว่ั ไปเก่ยี วกับประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: โรงเรยี นและศูนยด์ แู ละเดก็ ระยะสัน้ ข้อดี ขอ้ เสีย • มีจ�ำ นวนมาก • มักจะเปน็ อปุ สรรคในการเรยี นของเด็ก • ต้ังอยใู่ กล้กบั ชุมชนดั้งเดิมของผูพ้ ักพิง • เพม่ิ ปัญหาความเสยี่ งตอ่ เด็กและเยาวชน ใน • มีโครงสร้างพ้ืนฐานรองรับ • มีโครงสรา้ งบริหารจัดการทช่ี ัดเจน กรณีท่โี รงเรียนและศนู ย์พกั พิงชั่วคราวตอ้ ง ใช้พน้ื ทรี่ ว่ มกัน ระยะยาว • มีโครงสรา้ งพน้ื ฐานรองรบั • อาจสร้างความเสียหายแกท่ รพั ยส์ นิ ของ • มีโครงสรา้ งบริหารจดั การทช่ี ดั เจน โรงเรียน • มกั สรา้ งความไมพ่ อใจระหว่างชุมชนโดยรอบ กับผ้พู กั พงิ อุปถัมภ์กบั ชุมชนผพู้ ลัดถิ่น • สร้างความยุ่งเหยิงในชีวิตประจ�ำ วนั ของเดก็ ผพู้ กั พงิ อาจถกู ขบั ไล่ • มักจะเป็นอปุ สรรคในการเรยี นของเด็ก • เพมิ่ ปัญหาความเส่ยี งต่อเด็กและเยาวชน ใน กรณที ีโ่ รงเรียนและศูนยพ์ ักพิงชั่วคราวตอ้ ง ใช้พืน้ ทร่ี ว่ มกนั • อาจสร้างความเสียหายแก่ทรัพยส์ นิ ของ โรงเรียน • มักสรา้ งความไม่พอใจระหว่างชมุ ชนโดยรอบ กับผ้พู กั พิง อุปถัมภ์กับชมุ ชนผู้พลดั ถิ่น • สรา้ งความยุ่งเหยิงในชวี ติ ประจ�ำ วันของเด็ก ผพู้ กั พงิ อาจถกู ขบั ไล่ 54

ข้อคิดเหน็ ทั่วไปเกย่ี วกบั ประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: ศาลากลาง ข้อดี ขอ้ เสีย • มีสง่ิ อำ�นวยความสะดวกทางกายภาพและ ระยะสน้ั • มกั จะเป็นการขัดขวางหรือลดทอน คุณภาพ ระยะยาว โครงสรา้ งพื้นฐานที่ดี และปรมิ าณการใหบ้ ริการท่สี ำ�คญั ตอ่ พ้นื ที่ • มีโครงสร้างบริหารจัดการทชี่ ดั เจน • อาจสรา้ งความไมพ่ อใจในชมุ ชน • รัฐเขา้ มามสี ่วนร่วมโดยตรง • เป็นท�ำ เลทีไ่ มป่ ลอดภัยเมอ่ื เกดิ ความขัดแยง้ • เข้าถึงง่าย สง่ ของงา่ ย เป็นที่รู้จกั • ผู้พกั พิงอาจถกู ขับไล่ • มสี ่งิ อ�ำ นวยความสะดวกทางกายภาพและ • มักจะเป็นการขัดขวางหรือลดทอนหน้าทกี่ าร โครงสร้างพน้ื ฐานท่ดี ี บรหิ ารชุมชน • ผู้พักพิงอาจถกู ขับไล่ • ไมม่ ีความเปน็ สว่ นตวั ประเภทอาคาร: ศนู ย์ชมุ ชน ศูนยก์ ฬี า ระยะสนั้ ข้อดี ขอ้ เสยี ระยะยาว • มจี ำ�นวนมากพอสมควร • ไมไ่ ด้ถกู เตรยี มไว้ส�ำ หรบั การเข้าอย่อู าศัยใน • ต้ังอยูใ่ กล้กับชมุ ชนดั้งเดมิ ของผู้พักพิง • มคี วามพรอ้ มในการรองรับคนจำ�นวนมาก ระยะยาว • มีโครงสรา้ งพน้ื ฐานรองรับ • ทางออกแกป้ ญั หาดา้ นทพี่ กั มจี ำ�กดั • มโี ครงสร้างบริหารจัดการที่ชัดเจน • ไม่มีความเปน็ สว่ นตวั • ต้ังอยใู่ กล้กบั ชุมชนดง้ั เดมิ ของผพู้ ักพงิ • อาจสรา้ งความไมพ่ อใจในชมุ ชน • มคี วามพร้อมในการรองรบั คนจำ�นวนมาก 55

ขอ้ คดิ เหน็ ทั่วไปเกี่ยวกบั ประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: อาคารทางศาสนา (วัด โบสถ์ มสั ยดิ ฯลฯ) ข้อดี ขอ้ เสีย ระยะสัน้ • มจี �ำ นวนมากพอสมควร • มกั จะไมม่ ีระบบโครงสร้างพ้ืนฐาน ที่ดหี รือ ระยะยาว • ตั้งอย่ใู กล้กับชุมชนดั้งเดมิ ของผู้พักพงิ เพียงพอ (เช่น ระบบนำ้�และสุขาภบิ าล) • มีความพรอ้ มในการรองรับคนจ�ำ นวนมาก • ทางออกการแกป้ ญั หาดา้ นทพ่ี กั มจี �ำ กดั • มีโครงสรา้ งบรหิ ารจดั การทชี่ ดั เจน • อาจตกเปน็ เป้าโจมตเี มอ่ื เกดิ ความขัดแยง้ • มักมีความสัมพันธ์พนื้ ฐานกบั ผู้พกั พงิ อยแู่ ลว้ • อาจต้ังอยู่ในทห่ี า่ งไกลซ่ึงเป็นอุปสรรคต่อการ • ตงั้ อยูก่ ลางชมุ ชน เขา้ ถงึ ไดง้ า่ ย เปน็ ท่รี ู้จัก ท�ำ มาหากนิ • มโี ครงสรา้ งบรหิ ารจดั การท่ีชัดเจน • มักจะไม่มรี ะบบโครงสรา้ งพื้นฐาน ท่ีดีหรอื • มักมีความสัมพันธพ์ ื้นฐานกบั ผพู้ ักพิงอยู่แลว้ เพยี งพอ (เช่น ระบบนำ�้ และสุขาภบิ าล) • ทางออกการแกป้ ญั หาดา้ นทพ่ี กั มจี �ำ กดั • อาจตั้งอยใู่ นทีห่ า่ งไกลซ่งึ เป็นอุปสรรคต่อการ ท�ำ มาหากนิ 56

ขอ้ คิดเห็นท่ัวไปเก่ียวกับประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: โรงแรม ระยะส้นั ข้อดี ขอ้ เสยี ระยะยาว • มสี ิ่งอำ�นวยความสะดวกทางกายภาพและ • ถา้ ตง้ั อยใู่ จกลางเมอื งท�ำ ใหเ้ กดิ การขบั ไลผ่ ู้ โครงสรา้ งพน้ื ฐานทีด่ ี พกั พงิ ได้ • มคี วามพรอ้ มส�ำ หรบั การเข้าพักในระยะสน้ั • หรอื อาจตง้ั อยใู่ นทห่ี า่ งไกล ซง่ึ เปน็ อปุ สรรคตอ่ • ผู้พกั พิงมคี วามเป็นสว่ นตวั • มีโครงสรา้ งบรหิ ารจัดการท่ชี ดั เจน การเขา้ ถงึ • มีสิง่ อำ�นวยความสะดวกทางกายภาพและ • ถา้ ตง้ั อยใู่ จกลางเมอื งท�ำ ใหเ้ กดิ การขบั ไลผ่ ู้ โครงสรา้ งพนื้ ฐานทีด่ ี พกั พงิ ได้ • มคี วามพรอ้ มส�ำ หรบั การเขา้ พักในระยะยาว • หรอื อาจตง้ั อยใู่ นทห่ี า่ งไกล ซง่ึ เปน็ อปุ สรรคตอ่ • ผพู้ กั พงิ มคี วามเปน็ ส่วนตวั การด�ำ เนนิ ชวี ติ • มโี ครงสรา้ งบริหารจัดการทช่ี ัดเจน • การใชเ้ ปน็ ศนู ยพ์ กั พงิ อาจเปน็ อปุ สรรคตอ่ การ ฟน้ื ฟแู ละพฒั นาเศรษฐกจิ ประเภทอาคาร: อาคารที่ออกแบบข้ึนสำ�หรบั หลบภยั โดยเฉพาะ ข้อดี ขอ้ เสีย • รบั ผพู้ กั พงิ ไดใ้ นจ�ำ นวนจ�ำ กดั ระยะส้ัน • มกี ารระบใุ ชอ้ ยา่ งชดั เจน • ขาดความเปน็ สว่ นตวั ระยะยาว • ถมูกีคสวารม้างพมรา้อใมหใท้ นนกตา่อรรแอรงงรลบัมคพนาจย�ำ ุนนว้ำ�นทม่วามก •• เป็นอาคารสาธารณะในชุมชน • อาคารถูกสรา้ งมาให้ทนตอ่ แรงลม ดินถล่ม • ไมไ่ ดถ้ กู เตรียมไวส้ ำ�หรับการใช้งานระยะยาว น�้ำ ทว่ มและพายุ • ไมม่ คี วามเปน็ สว่ นตวั • อาจสร้างความไมพ่ อใจในชุมชน 57

ข้อคดิ เหน็ ท่วั ไปเกยี่ วกับประเภทของอาคาร ประเภทอาคาร: โรงพยาบาล ระยะสั้น ขอ้ ดี ขอ้ เสยี • พร้อมใหค้ วามชว่ ยเหลือผูท้ ่ีได้รบั บาดเจบ็ • มักจะเปน็ การขดั ขวางหรือลดทอน คณุ ภาพ และดูแลผทู้ ่ีรา่ งกายออ่ นแอ ได้เปน็ อย่างดี และปริมาณการใหบ้ ริการในชว่ งเวลาทคี่ วาม มโี ครงสรา้ งบรหิ ารจัดการทีช่ ดั เจน ตอ้ งการเพมิ่ ขึ้น • เขา้ ถึงงา่ ย สง่ ของงา่ ย เป็นทร่ี จู้ ัก • อาจสรา้ งความไมพ่ อใจในชมุ ชน มกั อยูใ่ นท�ำ เลทปี่ ลอดภัย ผพู้ กั พงิ อาจถกู ขบั ไล่ ระยะยาว • มสี ง่ิ อำ�นวยความสะดวกโครงสรา้ งพืน้ ฐาน • มกั จะเป็นการขัดขวางหรือลดทอน คณุ ภาพ ทดี่ ี และปรมิ าณการให้บริการในช่วงเวลาทค่ี วาม ตอ้ งการเพิม่ ข้ึน • ผพู้ ักพงิ มคี วามเป็นสว่ นตวั • อาจสร้างความไม่พอใจในชุมชน • ผ้พู กั พิงอาจถกู ขับไล่ ประเภทอาคาร: คา่ ยทหาร ข้อดี ขอ้ เสยี ระยะสัน้ • มีสิ่งอำ�นวยความสะดวกทางกายภาพทค่ี อ่ น • ความแตกตา่ งระหวา่ งอาคารของทหารและ ระยะยาว ขา้ งดี พลเรือนมีความไม่ชัดเจน • มโี ครงสร้างบริหารจัดการที่ชดั เจน • การเข้า-ออกของผู้พกั พิงอาจถูกจำ�กดั • เข้าถึงง่าย สง่ ของง่าย เป็นทรี่ ้จู ัก • อาจตกเปน็ เปา้ โจมตีเม่อื เกดิ ความขัดแย้ง • องคก์ รอสิ ระบางองค์กรอาจปฏิเสธการเขา้ มาเพือ่ ให้ความช่วยเหลือ • เสีย่ งตอ่ การถูกขับไล่ (ยกเว้นจะได้รบั การ อนมุ ัตจิ ากรัฐบาล) • มสี ง่ิ อ�ำ นวยความสะดวกทางกายภาพทีค่ อ่ น • ความแตกต่างระหว่างอาคารของ ทหารและ ข้างดี • พลเรือนมีความไม่ชัดเจน • มโี ครงสรา้ งบรหิ ารจัดการที่ชัดเจน • มักไม่พาไปสกู่ ารแก้ปญั หาท่ีอยอู่ าศัยอยา่ ง ยง่ั ยืน 58

8.6 ศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราวนอกระบบ ไมล่ ะเลย บางคร้ังศูนย์พักพิงช่ัวคราวนอกระบบรวมไปถึงเต๊นท์ท่ีอยู่ด้านหน้าศูนย์อาจ ศนู ย์นอกระบบ ถูกละเลย ไมไ่ ดร้ ับความสนใจหรอื ความชว่ ยเหลอื เทา่ ทจ่ี ำ�เป็น เน่อื งจากศูนย์ เหลา่ นีไ้ ม่เปน็ ท่รี จู้ กั ของหนว่ ยงาน หรือผใู้ ห้ความชว่ ยเหลืออาจไมร่ วู้ า่ มศี นู ย์ เหล่านอ้ี ยู่ ดงั น้นั จงึ ควรมีการเขา้ แทรกแซงในเบ้อื งตน้ 2 รปู แบบ • ลงทะเบยี น: มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู ทว่ั ไปของศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวนอกระบบ เชน่ สถานทต่ี ง้ั จ�ำ นวนผอู้ ยอู่ าศยั ความชว่ ยเหลอื ทต่ี อ้ งการและสถานการณโ์ ดยรวม การยอมรบั อย่างเปน็ ทางการ: • ขัน้ ต่อไปคือการทำ�ใหศ้ นู ย์พกั พิงชั่วคราวเปน็ ทย่ี อมรบั อยา่ งเปน็ ทางการ ซง่ึ อาจตอ้ งมกี ารรา่ งขอ้ ตกลงรว่ มกบั เจา้ ของ อาคารหรอื องคก์ รทอ้ งถ่ิน ฝา่ ย ประสานงานกลางอาจต้องทำ�หน้าที่เรียกร้องให้มีการรวมศูนย์นอกระบบ เขา้ ไปอยู่ในแผนการใหค้ วามชว่ ยเหลือ หากไม่สามารถทจ่ี ะท�ำ ใหศ้ นู ย์เขา้ มาอย่ใู นระบบหรือปรบั ปรุงคุณภาพความเปน็ อยภู่ ายในศูนย์ได้ อาจจ�ำ เปน็ ตอ้ งย้ายผูอ้ ยอู่ าศยั ไปยังศนู ยใ์ นระบบท่ใี กล้เคียง การให้ความ ควรมีการเรียกร้องเพื่อให้ความสำ�คัญ ขอ้ แนะนำ� คมุ้ ครอง ต่อความเส่ยี งท่จี ะตามมา ในศนู ยน์ อก ผู้พักพงิ ร ะ บ บ ก า ร จั ด ส ร ร ท่ี พั ก อ า ศั ย มั ก ศูนย์พักพิงช่ัวคราวนอกระบบ นอกระบบ ลำ�เอียงและเข้าข้างกลุ่มคนที่มีอำ�นาจ อาจมปี ญั หาเยอะ และต้องการ ในสังคม เบียดเบียนคนทอ่ี ่อนแอและ ก า ร ดู แ ล พิ เ ศ ษ ใ น ด้ า น ก า ร ใ ห้ ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้หรือ ความชว่ ยเหลือและคุ้มครอง ต้องการความช่วยเหลอื พเิ ศษ รวมถงึ ผูห้ ญิง แม่หมา้ ย คนชรา และคนพกิ าร 8.7 สทิ ธกิ ารครอบครอง รฐั บาลเปน็ องค์กรปกครองท้องถ่ินอาจเสอนนำ�เอาอาคารหรือสถานท่ีต่างๆของทางภาค เจ้าของ รัฐมาใช้เป็นศนู ย์พักพงิ ชัว่ คราว สง่ิ ส�ำ คัญท่ีควรพิจรณาในกรณนี ้ีคอื • อาคารหรือสถานท่เี หมาะสมกบั การใชง้ านหรือไม่ • จะสามารถใชง้ านได้นานเทา่ ไร? • ผ้ใู ดคอื เจ้าของทีแ่ ท้จริง ใครเป็นเจา้ ของท่ีดินและใครเปน็ เจ้าของอาคาร • การเขา้ ถึงและระบบสวสั ดกิ ารสะดวกหรอื ไม่ • ปัจจยั ที่จะทำ�ใหเ้ กดิ การปิดศูนยค์ ืออะไร 59

ระเบยี บการและขอ้ ตกลง ระเบียบการและ ควรมกี ารรา่ งสญั ญาทร่ี ะบะุ ถงึ ขอ้ ตกลงตา่ งๆ รว่ มกบั องคก์ รท์ อ้ งถน่ิ และเจา้ ของ ข้อตกลง สถานทเ่ี พื่อใชใ้ นภาวะฉกุ เฉนิ สัญญาทใ่ี ชค้ วรกำ�หนดประเด็นต่างๆเหล่านี้ • แนวทางการดัดแปลงอาคารทจ่ี ำ�เปน็ ต้องทำ� • อำ�นาจการด�ำ เนนิ การดดั แปลง • มีประมวลกฎหมายอาคารในท้องถน่ิ หรือระดับประเทศ มาตรการดา้ นความ ปลอดภยั ดา้ นสงิ่ แวดล้อมและด้านผังเมืองใดบา้ งที่ต้องปฎบิ ตั ิตาม เสนอ การใชอ้ าคารอย่างเตม็ อัตรา • กำ�หนดเวลา(ถา้ มี) สำ�หรบั วนั เรม่ิ ตน้ และสิน้ สดุ การใชอ้ าคาร • กำ�หนดข้ันตอนการยกเลิกใช้สัญญา • อาคารจะถกู ส่งคืนอยา่ งไรและในสภาพใด • ระบุผ้รู บั ผิดชอบ (และผู้ที่ไม่ตอ้ งรบั ผิดชอบ) ในกรณีท่กี ารส่งคนื อาคาร ไม่ อยู่ในสภาพทต่ี กลงเอาไว้ • กระบวนการแก้ไขความขดั แย้ง • สิทธิและหน้าทขี่ องแตล่ ะฝ่าย • มาตรฐานตามท่กี ำ�หนดโดยกองอำ�นวยการกลางหรือฝ่ายประสานงานกลาง (เชน่ สิทธิพิเศษและความค้มุ กนั ) ระเบียบการและ ควรมกี ารตรวจสอบการอา้ งกรรมสทิ ธค์ิ รอบครองเสมอเนอ่ื งจากมคี วามเสย่ี งตอ่ ขอ้ ตกลง การฉอ้ โกง โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในกรณที เ่ี อกสารสทิ ธถ์ิ กู ท�ำ ลาย ไมส่ มบรู ณห์ รอื สญู หาย การปรบั ปรงุ การดดั แปลงอาคาร ดัดแปลงและ ซอ่ มแซม ถา้ จ�ำ เปน็ ตอ้ งมกี ารการปรบั ปรงุ ดดั แปลงหรอื ซอ่ มแซมกอ่ นการใชง้ าน ควรรวม อยใู่ นการขน้ั ตอนเจรจากบั เจา้ ของเรอ่ื งการใชส้ อยอาคารและพน้ื ทโ่ี ดยรวม และ ค�ำ นงึ ถงึ ผลกระทบตอ่ ลกั ษณะใชส้ อยหลกั ของอาคารหลงั สง่ คนื 60

การบ�ำ รุงรักษาอาคาร การบ�ำ รงุ รกั ษา การบำ�รุงรักษาศูนย์พักพิงช่วั คราวให้อย่ใู นสภาพดีจะช่วยบำ�รุงขวัญกำ�ลังใจให้ กบั ผพู้ กั พงิ การวา่ จา้ งผพู้ กั พงิ หรอื ชมุ ชนโดยรอบเขา้ มาท�ำ หนา้ ทน่ี ้ี นอกจากจะ เปน็ การเสรมิ สรา้ งรายไดแ้ ลว้ ยงั อาจท�ำ ใหศ้ นู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวไดร้ บั การยอมรบั จากชมุ ชนมากขน้ึ การบ�ำ รงุ รกั ษาอาคารเปน็ การลงทนุ ทค่ี มุ้ คา่ ทส่ี ดุ ทจ่ี ะท�ำ ให้ มน่ั ใจไดว้ า่ ศนู ยจ์ ะสามารถสง่ คนื ใหก้ บั เจา้ ของในสภาพสมบรู ณ์ ข้อกำ�หนดในการส่งคนื อาคาร การตกลงเงอ่ื นไข ข้อกำ�หนดและเง่ือนไขในการส่งคืนอาคารควรต้องได้รับการตกลงก่อนท่ีจะ ในการสง่ คืน เรม่ิ จดั ตง้ั ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว มกี ารส�ำ รวจและการประเมนิ ผลกระทบของการ ใชศ้ นู ยต์ อ่ กลมุ่ ตา่ งๆในพน้ื ทห่ี ลงั การสง่ คนื เนอ่ื งจากสถานการณอ์ าจมคี วาม เปลย่ี นแปลงและผลกระทบทค่ี าดไมถ่ งึ การเจรจาตกลงเรอ่ื งคา่ ชดเชยหรอื การ ท�ำ กจิ กรรมใดๆ เพอ่ื ชดเชยควรอยภู่ ายใตก้ ารรบั รขู้ องทกุ ฝา่ ย เอกสารเพอ่ื ศึกษาเพ่มิ เตมิ Naทn:่ีRdhCtCt,pl2o:/0s/wu0wr8e.w. T.nhrec.nCoa/amrcph/M_iamnga/g9e2m93e5n5t9T.podoflkit; Chapter 7: Camp Set-up 61

62

บทที่ 9 การปกป้องค้มุ ครองสิทธิของผ้พู กั พิง 1 บทนำ� 2 ทว่ั ไป 3 หนา้ ที่ 4 มสี ่วนร่วม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คัญ 6 กฎหมายเป็นเคร่ืองมือสำ�คัญในการกำ�หนดให้รัฐมีหน้าที่รับผิดชอบต่อการ จัดการข้อมลู ปอ้ งกันคมุ้ ครองประชาชน สภาพแวดล้อมทางสังคมในศูนย์พักพิงและบริเวณใกล้เคียงอาจก่อให้เกิด 7 ผลกระทบต่อการคมุ้ ครองสทิ ธขิ องกลุ่มผพู้ กั พิง การเฝ้าสังเกตและให้ความคุ้มครองต่อผู้พักพิงในศูนย์พักพิงอย่างต่อเน่ือง สง่ิ แวดลอ้ ม เปน็ งานท่ีต้องใช้บคุ คลากรและทรพั ยากร โดยเฉพาะเมอ่ื มจี �ำ นวนศูนยพ์ กั - พิงหลายแหง่ 8 ศูนย์พักพิงมีหลายปัจจัยที่เช่ือมโยงกับความรุนแรงบนฐานของเพศภาวะ (Gender-Based Violence) การปลุกจิตส�ำ นกึ และสรา้ งเครอื ข่ายทางสังคม จัดต้ังศนู ย์ ที่แน่นแฟ้นในหมู่ผู้พกั พิงเป็นมาตรการการป้องกนั ท่มี ีประสทิ ธภิ าพ พ้ืนท่ีพักอาศัยสำ�หรบั กลุม่ บคุ คลท่มี ีความต้องการพเิ ศษควรตั้งอยู่ในบริเวณ 9 ทเ่ี ข้าถึงไดง้ า่ ย การให้ความช่วยเหลือสำ�หรับกลุ่มบุคคลท่ีมีความต้องการพิเศษควร ปกปอ้ งคมุ้ ครอง พิจารณาเป็นรายกรณีโดยหน่วยงานที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทางจากภาค รฐั ภาคเอกชนหรือหนว่ ยงานอ่นื ๆ 10 อาหาร 11 ส่ิงของเครือ่ งใช้ 12 ทีอ่ ยูอ่ าศยั 13 นำ�้ 14 สาธารณสขุ 9.1 ประเดน็ สำ�คญั ด้านการคุ้มครองสทิ ธแิ ละสวัสดิภาพ 15 การศกึ ษา ความรบั ผดิ ชอบ รัฐมีหน้าท่ีทั้งทางนิตินัยและพฤตินัยในการเป็นผู้มีหน้าที่หลักต่อผู้พลัดถ่ิน 16 ของรฐั รวมถึงผู้ที่อาศัยอยู่ในศูนย์พักพิงช่ัวคราวที่ได้รับผลกระทบจากเหตุการณ์ ความขดั แย้งหรอื ภัยพิบัติทางธรรมชาติ สง่ เสริมอาชีพ 63 17 ปิดและส่งคนื ศูนย์

9.2 ประเดน็ เร่อื งความคุม้ ครองเฉพาะดา้ น ปจั จยั เสย่ี ง ปัจจัยที่ก่อให้เกิดความเส่ียงต่อการละเมิดสิทธิในศูนย์พักพิงช่ัวคราวรวมถึง ต่อการให้ โครงสร้างศูนย์ท่ีไม่เหมาะสมหรือ ความคุ้มครอง จำ�นวนประชาการท่ีหนาแน่นจนเกิน ไป เป็นผลใหเ้ กิดความความรนุ แรง ขอ้ แนะนำ� ในครอบครัว ปัญหายาเสพติดและ กฎหมายของประเทศท่ีเหมาะสม การใชค้ วามรุนแรงทางเพศ หรอื การ จะเป็นเครื่องมือท่ีมีประสิทธิภาพ เอารัดเอาเปรียบโดยกลุ่มคนที่ขึ้นมา ในการรักษาความปลอดภัยการ มอี ทิ ธิพลภายในศนู ย์ ผูจ้ ัดการศนู ย์ฯ ป้องกันคุ้มครองสิทธิสำ�หรับผู้พัก มีหน้าที่รับผิดชอบในการแก้ปัญหา อาศยั ท่ศี นู ย์พกั พิงชวั่ คราว เหลา่ นี้ เพือ่ ลดปจั จัยเส่ียงและสรา้ ง สภาพแวดล้อมที่ปลอดภยั ปัจจัยเส่ียงตอ่ การละเมิดสทิ ธิ ปจั จยั เสย่ี งตอ่ • ความหนาแนน่ - เมือ่ มปี ระชากรเพิม่ มากข้ึน ปญั หาความตงึ เครียดทาง การละเมดิ สิทธิ สังคม และโอกาสทจ่ี ะเกิดการเอาเปรยี บคนกลุม่ นอ้ ยและผทู้ ่ีอยใู่ นกล่มุ เส่ยี ง ในศนู ยพ์ กั พงิ มักเพ่ิมข้นึ ตามมา • ขนาด - เม่อื ศูนย์พกั พิงมีขนาด ขอ้ แนะนำ� ใหญ่และจำ�นวนของผู้อยู่อาศัยสูง ความสามารถในการปกครองตน ศูนย์พักพิงขนาดเล็กท่ีมีความ จะลดนอ้ ยลง ขาดเครอื ขา่ ยทาง แออดั นอ้ ย เหมาะสมกบั สังคมและความสามัคคีปรองดอง วัฒนธรรมทอ้ งถ่นิ และผู้พิกพิง ระหวา่ งผูอ้ ยอู่ าศัย สภาวะของ สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างถ้อย ความแตกแยกหรือการใช้ความ ทีถ้อยอาศัย จะชว่ ยลดภยั ความ รุนแรงกับผู้ที่อ่อนแอกว่าเร่ิมมี เสี่ยงด้านการละเมดิ สิทธิ แนวโนม้ ทเ่ี พิม่ มากข้นึ • ความเป็นสว่ นตวั : โดยเฉพาะอย่างยิง่ ในระยะแรกของการตงั้ ศูนยพ์ ักพิง หรอื ในศนู ยท์ ช่ี าวบ้านจัดต้ังข้นึ เอง การขาดความเปน็ สว่ นตัวมักส่งผลให้ เกิดความตึงเครียดมากข้นึ ตามแตล่ ักษณะประเพณวี ัฒนธรรมทอ้ งถ่นิ ใน สถานการณท์ ี่ต้องท�ำ อย่กู ันอย่างใกล้ชิด (เช่นซักผ้าและการใชห้ อ้ งสุขา) ความเข้าใจกันและเคารพต่อบรรทัดฐานทางสังคมและวัฒนธรรมจึงเป็นสิ่ง ที่จ�ำ เป็น • ลักษณะอาคาร: ศนู ย์พกั พงิ บางแห่งมีพน้ื ท่เี สย่ี ง เช่น ห้องใตด้ ิน พนื้ ทมี่ ืด หรอื ที่ไมม่ ีแสงสวา่ งในเวลากลางคืน หรือ ทางเข้าออกท่เี ปลยี่ ว ซึ่งอาจเพ่มิ ภยั ความเสีย่ งตอ่ ผ้ทู ี่อาศยั อยู่ท่ีศนู ยพ์ กั พิงโดยเฉพาะอย่างยิง่ ผหู้ ญิง เด็ก คนพิการและผสู้ ูงอายไุ ด้ 64

ปัจจยั เส่ียงต่อ • องคป์ ระกอบของประชากรในศนู ย์พกั พิง - การย้ายถ่ินฐานทำ�ใหเ้ กดิ ความ การละเมิดสทิ ธิ ไม่สะดวกในสังคม ภายในศนู ย์พกั พงิ ชนกลมุ่ น้อยหรือกลุ่มทม่ี ีการเลือก ปฏิบตั ิยังคงมีอยู่ นอกจากนอี้ งคป์ ระกอบในเรอ่ื งเช้ือชาติศาสนาและสถานะ ทางสังคมของประชากรท่ีศูนย์พักพิงเม่ือเทียบกับเจ้าของชุมชนควรได้รับ พจิ ารณา นอกจากน้เี ดก็ ท่ีเผชญิ ความเสี่ยงต่อภยั คกุ คาม เชน่ การใช้ความ รุนแรงและการแสวงหาผลประโยชน์ จากประสบการณ์ ทป่ี ระเทศอลั เบเนยี ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวไมไ่ ดม้ แี ตค่ นอลั เบเนยี จากโคซาโว เท่านั้น แตย่ ังมชี ุมชนโรมา(กลุ่มคนเรร่ ่อน)อาศยั อยูด่ ว้ ย ท�ำ ให้สถานการณ์ ความความตึงเครียดในศนู ยเ์ พ่มิ ข้นึ • การขาดความช่วยเหลอื หรอื การชว่ ยเหลือทไี่ ม่เท่าเทยี มกัน - การขาดความ ช่วยเหลือหรือการให้ความช่วยเหลือท่ีไม่เท่าเทียมกันในศูนย์พักพิงอาจ ก่อใหเ้ กิดความตึงเครยี ดและเพิม่ สถานการณ์การละเมิดสทิ ธิ ปรากฏการณ์ ในสงั คมเช่น “อำ�นาจคอื ความถูกตอ้ ง” ก่อให้เกิด ภัยร้ายแรงต่อความมน่ั คง ภายในของศูนย์พักพงิ โดยเฉพาะส�ำ หรับผู้ทอี่ ่อนแอกวา่ • ความเครยี ด - นอกเหนอื จากผทู้ เ่ี ปน็ โรคทางจติ มากอ่ นหนา้ นแ้ี ลว้ คนจ�ำ นวน มากโดยจะแสดงสัญญาณบางอย่างของความเครียตในระยะแรกของการ โยกย้ายทเ่ี กดิ ขึ้นในภาวะฉกุ เฉิน และอาจได้รับผลกระทบเพ่มิ ข้นึ หากตกอยู่ ในสภาวะความเปน็ อยู่ที่แออดั และไม่เหมาะสม • ขาดความสนบั สนนุ หนว่ ยงานของรฐั หรอื ความเปน็ ผนู้ �ำ - หนว่ ยงานภาค รัฐควรจะเข้ามามีส่วนในการรักษากฎระเบียบและให้ความมั่นใจถึงความ ปลอดภยั จากภายนอก โดยเฉพาะอย่างยิง่ ในระยะแรกของการโยกย้าย ทีอ่ ยู่และในศนู ย์พกั พงิ ขนาดใหญท่ ีม่ ีผู้อยูอ่ าศัยอยู่จำ�นวนมาก • ขาดขอ้ มลู ขา่ วสารทแ่ี นน่ อน - หากผทู้ อ่ี าศยั อยใู่ นศนู ยพ์ กั พงิ ทไ่ี มไ่ ดร้ บั การแจ้งข้อมูลข่าวสารหรือได้รับแจ้งข้อมูลท่ีไม่ถูกต้องครบถ้วนเก่ียวกับ สถานการณ์ แผนให้ความชว่ ยเหลอื และสทิ ธขิ องตน แนวโน้มทจ่ี ะเกิดความ กดดนั กจ็ ะเพ่ิมขนึ้ และอาจกอ่ ใหเ้ กิดการกระทำ�ท่ีไร้เหตผุ ล วางตัวเปน็ ภัย คุกคามต่อตัวเองหรือผู้อน่ื 65

9.3 ข้อควรระวงั ป้องกัน ข้อควรระวงั ขอ้ ควรปฏบิ ัติเพื่อลดความเสี่ยงในการละเมิดสทิ ธิของผ้พู ักพงิ ภายในศนู ย:์ ปอ้ งกัน • การใชง้ านของศูนยพ์ ักพิงทม่ี ีขนาดเลก็ (ไมเ่ กนิ 100 คน) มักเออ้ื ตอ่ การ ปกครองดูและตนเอง เสริมสร้างความสัมพันธภ์ ายในและการชว่ ยเหลือซึง่ กนั และกัน • จัดสรรพน้ื ทส่ี �ำ หรับผ้พู ักพงิ ไม่ใหแ้ ออดั จนเกินไป การใชม้ าตรฐานข้นั ต�่ำ (เช่น Sphere หรือมาตรฐานขนั้ ต�ำ่ แหง่ ชาต)ิ อาจไมเ่ พยี งพอเมื่อมกี าร พักพิงทย่ี ืดเย้ือเปน็ เวลานาน • พน้ื ทส่ี ว่ นรวมตอ้ งไดร้ ับแสงสว่าง พื้นท่ีท่ไี มม่ แี สงสว่างหรอื ไม่ได้ใชง้ านควร ปดิ และป้องกันไมใ่ หค้ นเข้าไป • การมีสว่ นร่วมเป็นการช่วยลดปญั หาการคุ้มครองดูแลจากภายใน ดงั น้ันการ จัดต้ังรูปแบบการปกครองตนเองและโครงสร้างของการมีส่วนร่วมท่ีเหมาะ สมชัดเจน ควรจะเร่ิมตน้ ขนึ้ โดยเร็ว ทีส่ ุด และค�ำ นึงถงึ ผู้อาศัยเปน็ หลกั ข้อแนะน�ำ ไมว่ ่าจะเป็นคนกลมุ่ น้อย คนต่าง เชื้อชาติ หรอื คนทม่ี ีความต้องการ การมีส่วนร่วมเป็นการช่วยลด พเิ ศษ การประสานและเชอื่ มโยงที่ ปั ญ ห า ก า ร คุ้ ม ค ร อ ง ดู แ ล จ า ก เหมาะสมและทันการกับเจ้าหน้าที่ ภายในและช่วยทำ�ให้สภาพความ ของรัฐย่ิงเพิ่มประสิทธิภาพในเชิง เปน็ อย่ใู นศูนย์ดขี ึน้ บวกมากย่งิ ขน้ึ • การให้ความรู้และเสริมสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับประเด็นทางด้านสิทธิและ สวัสดภิ าพกับผอู้ ยอู่ าศัย ตวั แทนผอู้ ยู่อาศยั อาสาสมัคร ชมุ ชนโดยรอบศูนย์ และเจา้ หนา้ ที่ภาครฐั เป็นเคร่ืองมอื ส�ำ คญั ในการปกปอ้ งคมุ้ ครองสิทธิและ สวัสดิภาพของผู้พกั พงิ ซ่งึ เป็นหน้าที่และความรบั ผดิ ชอบของผู้จัดการและ มฝี า่ ยประสานงานกลางเป็นผ้สู นบั สนุน • การจัดต้ังศูนย์พักพิงช่ัวคราวในชุมชนที่มีทัศนคติในเชิงบวกกับผู้อยู่อาศัย มักเปน็ ผลดตี อ่ การให้ความคุ้มครองคนในศูนย์ ถงึ แม้วา่ ความตงึ เครียด ในสถานการณ์อาจยงั มีอยบู่ ้าง การพูดคุยอย่างตรงไปตรงมาระหวา่ งผนู้ �ำ ชุมชนโดยรอบกับสมาชิกในศูนย์พักพิงอย่างสมำ่�เสมอยังช่วยลดความเส่ียง ท่ีอาจเกดิ ขึน้ • ผู้ดูแลศูนย์พักพิงต้องม่ันใจว่าการให้ความช่วยเหลือในทุกรูปแบบแก่ผู้ พักพิงเปน็ ไปอย่างเท่าเทียมกนั 66

ข้อควรระวงั • การเข้าถงึ ระบบสาธารณสุขควรเป็นไปอยา่ งเหมาะสมและทันการ รวมถึง ปอ้ งกนั การดูแลรักษาผ้ปู ่วยทางจติ และการเยียวยาในเบ้อื งต้นแกผ่ ู้ทไ่ี ดร้ ับความ กระทบกระเทอื นทางจิตใจ มกี ารใหค้ �ำ ปรึกษาและมกี ารจัดกจิ กรรมทชี่ ่วย ฟนื้ ฟูสภาพจิตใจตลอดระยะเวลาท่อี ยูใ่ นศูนยพ์ กั พิงชัว่ คราว ความรับผิดชอบ การให้ความคุ้มครองดูแลผู้ที่อาศัยอยู่ในศูนย์พักพิงชั่วคราวจะต้องใช้ความ รว่ มกนั ร่วมมือระหว่างผู้ดูแลศูนย์พักพิงช่ัวคราวกับฝ่ายประสานงานกลางและรวมถึง ภาครฐั เมอ่ื เปน็ ไปได้ ผทู้ ม่ี สี ว่ นเกย่ี วขอ้ งควรตระหนกั ถงึ หนา้ ทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบ ต่อการปกป้องค้มุ ครองดแู ลผู้ที่อาศัยอยใู่ นศนู ย์พักพิงชั่วคราว 9.4 ความรนุ แรงบนฐานของเพศภาวะ (Gender-Based Violence) ความรุนแรง ความรุนแรงบนรากฐานของเพศภาวะเป็นอีกความเสี่ยงหนึ่งท่ีมีความสำ�คัญ บนฐานของ และตอ้ งเฝ้าระวงั เพือ่ ใหม้ ่ันใจว่าไดม้ ีการตอบรบั และมีมาตรการป้องกันที่เพยี ง เพศภาวะ พอ ศนู ยพ์ กั พิงระยะส้นั มักมีความเสีย่ งทีส่ งู กวา่ ศูนย์พกั พิงระยะยาว เนอ่ื งจาก ศูนย์ท่ีจัดต้ังข้ึนมาในระยะยาวจะมีมาตราการและโครงสร้างทางสังคมที่ช่วย ปอ้ งกนั ความรนุ แรงบนฐานของเพศภาวะได้ในระดบั หนึง่ ความเสย่ี งและ ความเส่ียงจากความรุนแรงบนรากฐานของเพศภาวะและมาตรการป้องกันใน การป้องกัน ศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว อาจมเี พ่ิมเติมจากประเดน็ การปกป้องคมุ้ ครองโดยทัว่ ไป ดงั นี้ 9.5 การป้องกนั ความรนุ แรงบนรากฐานของเพศภาวะ สรา้ งเครือข่าย มาตราการทอ่ี าจมปี ระสทิ ธภิ าพในการปอ้ งกนั ความรนุ แรงบนฐานของเพศภาวะ บางส่วน คอื การสร้างและส่งเสรมิ เครอื ขา่ ยทางสงั คมในศูนยท์ ่ีครอบคลมุ ไปถึง คนกล่มุ นอ้ ย เพื่อใหผ้ ูพ้ กั พิงไดม้ กี ารดูแลความปลอดภยั ซง่ึ กันและกนั แทนทจี่ ะ เป็นภัยคกุ คามต่อคนท่อี ยใู่ นกลุ่มเสีย่ ง แผนการปอ้ งกนั มาตราการเพ่ิมเติมท่ีผู้ดูแลศูนย์พักพิงอาจนำ�มาใช้โดยมีเป้าหมายเพ่ือป้องกัน การใชค้ วามรนุ แรงมดี งั น้ี • หลกี เลีย่ งการอยูอ่ ยา่ งตัวใครตวั มัน การขาดความสัมพันธใ์ นครอบครวั อาจ ก่อให้เกดิ ความเสี่ยงทต่ี ามมาโดยเฉพาะส�ำ หรบั เดก็ ทีอ่ ยู่ตามลำ�พงั ความ สัมพันธ์ของคนในชุมชนควรได้รับการส่งเสริมและมีการจัดกิจกรรมร่วม (เชน่ การรว่ มกนั ทำ�อาหาร) โดยมุ่งเนน้ ไปท่กี ลมุ่ คนท่ีอาจตกเปน็ เป้าหมาย ได้งา่ ย • พน้ื ที่ปลอดภัยส�ำ หรับเดก็ และผหู้ ญงิ อาจไม่เพยี งแต่ใหค้ วามปลอดภัย แต่ ยังเปิดโอกาสให้เจ้าหน้าท่ีที่รับผิดชอบเรื่องความรุนแรงบนฐานของเพศ ภาวะได้เข้าถงึ และตดิ ตามขอ้ มูลดังล่าวดว้ ย 67

• ควรมีการสร้างความต่ืนตัวเกี่ยวกับปัญหาทางด้านสุราและยาเสพติดให้กับ ผูพ้ กั พงิ พรอ้ มทง้ั มกี ารบำ�บดั รักษาผู้ท่ีตดิ ยาหรือสรุ าโดยการประสานงาน กับหนว่ ยงานทีม่ คี วามช�ำ นาญดา้ นนี้ และมีการก�ำ หนดระเบียบวินยั ท่ที ุก คนยึดถือปฏบิ ัติตาม ขอ้ แนะน�ำ • ผู้จัดการศูนย์พักพิงหรือผู้ประสาน งานกลางศูนย์พักพิงช่ัวคราวควร การสร้างเครือข่ายภายในศูนย์ เสนอให้มีการฝึกอบรมเพื่อเพิ่ม เป็นองค์ประกอบสำ�คัญท่ีอาจ ความต่ืนตัวและความเข้าใจถึง ป้องกันไม่ให้เกิดความรุนแรงบน ปัญหาความรุนแรงบนฐานของ รากฐานของเพศภาวะ เพศภาวะตามที่เห็นสมควรกับ สถานการณ์ การฝึกอบรมควรกำ�หนดมุ่งเนน้ ถงึ ผ้ทู ี่เป็นตวั แทนศูนย์พกั พิง และผ้อู ยอู่ าศยั ท่ีศูนยร์ วมถงึ ผู้น�ำ และสมาชกิ ในชุมชนโดยรอบพ้นื ที่ พรอ้ ม ทงั้ รเิ ร่ิมกระบวนการจดั ท�ำ แผนท่คี วามเส่ยี งภายในศูนย์ อธบิ ายมาตการลด ความเสีย่ งให้ทกุ คนไดร้ บั รแู้ ละทำ�ความเข้าใจ พร้อมกบั ระบคุ นท่ีมคี วามรบั ผิดชอบในการด�ำ เนินการ จากประสบการณ์ ในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวของประเทศเซอรเ์ บยี มพี น้ื ทป่ี ลอดภยั ส�ำ หรบั ผหู้ ญงิ และเดก็ ถกู สรา้ งขน้ึ และจดั การโดยกลมุ่ แมบ่ า้ น • ความร่วมมือกับเจ้าหน้าที่รัฐเช่นตำ�รวจและหน่วยงานท้องถ่ินเป็นสิ่งสำ�คัญ โดยเฉพาะอย่างย่ิงเม่ือมีความเส่ียงของความรุนแรงบนฐานของเพศภาวะ จากภายนอกศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว เชน่ กลมุ่ อาชญากรในชมุ ชน ความรว่ มมอื น้ี กเ็ ปน็ สง่ิ ทีส่ �ำ คัญเม่อื เกิดความเส่ยี งเกิดจากภายในศูนยพ์ ักพิง เชน่ เมอ่ื ภยั ดังกล่าวมาจากคนใกล้ชิดและสมาชกิ ในครอบครัว • ผู้ประสานงานศูนย์พักพิงช่ัวคราวควรสนับสนุนให้มีการประกาศใช้หรือมี การบังคับใช้กฎหมายแห่งชาติที่กำ�หนดและห้ามการใช้ความรุนแรงบน ฐานของเพศภาวะท่ีสอดคล้องกับมาตรฐานสากลในด้านสิทธิมนุษยชน กฎหมายไทยฉบับนี้ต้องสามารถนำ�มาประยุกต์ใช้กับผู้พลัดถิ่นและผู้อาศัย ทศี่ นู ย์พกั พงิ และมีกลไกเขม้ แข็งท่จี ะสามารถนำ�มาบงั คับใชไ้ ด้ • ควรระวังและให้ความสนใจกับการเอาเปรียบทางเพศและการละเมิดสิทธิ จากเจา้ หน้าท่ี อาสาสมคั ร ผูใ้ หค้ วามชว่ ยเหลอื ผ้รู ับเหมาและคนอืน่ ๆ ที่ ท�ำ งานรว่ มกันกบั ศนู ย์พักพงิ 68

9.6 การใหค้ วามคุ้มครองกับผทู้ ีม่ ีความต้องการพิเศษ ผทู้ ีม่ ีความ โครงสร้างของศูนย์พักพิงชั่วคราวเป็นปัจจัยสำ�คัญที่ต้องพิจารณาเมื่อต้อง ต้องการพิเศษ ดแู ลผู้ที่มีความตอ้ งการพเิ ศษ โครงสรา้ งอาคารมกั เปน็ ข้อจำ�กดั ในการปรับจดั ท่ีอยอู่ าศัยทเ่ี หมาะสมในศนู ย์พกั พงิ ช่ัวคราว การปรับอาคารเปน็ ทอ่ี ยอู่ าศยั เพ่ือรองรับคนท่ีมีความต้องการพิเศษนั้นยิ่งมีความท้าทายเพิ่มมากข้ึนไปอีก บุคคลเหล่าน้ีควรได้รับการจัดสรรสถานที่ที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายและเหมาะสม เทา่ ทเ่ี ป็นไปได้ และควรหลกี เลย่ี งช้ันสองของอาคารหรอื พนื้ ท่ที มี่ ีการเข้าถึงท่ี ยากล�ำ บาก ความต้องการทีซ่ ับซ้อนควรไดร้ ับการพจิ ารณาเปน็ รายกรณี เนื่อง ด้วยความต้องการของบุคคลอาจมีการเปล่ียนแปลงตามระยะเวลาของการเข้า พักพงิ ความรับผดิ ชอบ ผู้จัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราวมีหน้าที่ในการตอบสนองความต้องการของ ของผจู้ ัดการ บคุ คลเหล่านี้ การประสานงานอยา่ งใกลช้ ดิ ระหวา่ งผู้จัดการศูนย์พกั พงิ และ ศนู ย์พักพิง สาธารณสขุ ท้องถิ่นหรอื หน่วยงานบรกิ ารสงั คมนบั วา่ เป็นสงิ่ ที่จำ�เป็น เม่อื มี ชั่วคราว การแจ้งเหตอุ ยา่ งเปน็ ทางการ กลไกการคมุ้ ครองทางสังคมควรจะสามารถเข้า สนับสนุนตอบสนองความตอ้ งการพเิ ศษของผอู้ ยอู่ าศัยที่ศูนยพ์ ักพิงได้ ความ ช่วยเหลือเพ่ิมเติมอาจถูกนำ�เสนอโดยหน่วยงานระดับชาติโดยเฉพาะองค์กร อสิ ระท้ังในและระหว่างประเทศ หากการเรียกรอ้ งความสนบั สนุนไมไ่ ดใ้ ห้ ผลลพั ธต์ ามที่ตอ้ งการ ผู้ประสานงานกลางของศูนยพ์ ักพงิ อาจถกู จ�ำ ตอ้ งเปน็ ผู้ เรียกรอ้ งความสนบั สนนุ ในระดับทเ่ี หมาะสมภายในโครงสร้างของรฐั บาล 69

เอกสารเพอ่ื ศกึ ษาเพิม่ เตมิ IIทSCCe่:ี RRphCCattrp_,a:02t/e/00wd20w_4C1w.h0I.nii1lcdt1rerc.erP.-onADr.ggFe/Wnceyb/GEunigd/isnigtePenrign0ci.pnlsefs/hotmnlaUlln/pa1c1co0m1/p$aFnileie/d and gทMIAiี่:diSnw,1iCmw7,u/w2Imt.0es0mpS4hitdae(,Unr2ed0npa3drr/eodlarjsenrcegint.v,oEiDsrngiiogs/cnalios)s.hmteS/prpoRhneeersnept./ooHnpsuteimo.na,nciotamri_adnoCcmhaarnte/traaskn,dcat_view/ sทSHIAue่:ีuSbxmhsCutiatad,pnli2:-i/Vtt0/faw_0irowgi5alee.wnnnG.cdhSueeueirdmti-tnegianlbiEngnvimseta:serFirfagoonecriunnGscfoeiine.nogsdr.egor/ni-abPsacrse/epvdaegnVetiilooolnaednoecfera.anIsndptexRr?vepesanpgtoieon=nscseoitnnotent- IinASHCu,m2a0n0it5a.riIaAnSSCeGttiunigdse.lines for Gender-based Violence Interventions URNesHpCoRns,e20to06G.eSntdaenrd-abradseOdpVerioalteinngceP.rocedures for Prevention of and IEAqSuCa,l ODepcpeomrtubneirtie2s0.0I6A.SWCoGmeennd,eGrirHlsa,nBdobyosokanindHMuemna: nDitiaffreiarennAt Ncteioend.s - NCBทaraี่:aRcsmhhCet/pt,_dpi2:mSV/0/ewgi0ot/8twl9ie.n2wngT9c.;hn3eCer5;c6hC.Cn5ahao.ppam/tadepprfrtcea1Mhrn0/1a_d:1nimPh:artggPetp/evr9:ome/2/tnwe9etc3nwiot5tiwno6Tn.1oon.foropclfadk.nnfPit;od;eแ/CraRลsrhoะecanshhpsp/t_totewpinmr:is/t8g/hew:/9SwPto2pwr9oeG.3tncee5ircfn6cict.d7inoe.Nopnre/d-iefnds. IPทAeี่:SrhsCtot,pnM:s//.awGrwclhwob.2ua0nl1hP0cr.ro.Hoteracgnt/idroebnfowCooklruldfso/tder orthcWeido/P4rkr7oi9nte0gccGtbiocron0u2op.hf.tImntlernally Displaced Ohtntpe:r//eosnpeornessepownesbes.iintefo: /GlobalClusters/Pages/default.aspx 70

บทท่ี 10 การแจกจา่ ยอาหาร 1 บทนำ� 2 ท่ัวไป 3 หน้าที่ 4 มสี ่วนร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คญั 6 การแจกจ่ายอาหารในศูนย์ควรจะเริ่มต้นด้วยการสำ�รวจความต้องการ จดั การขอ้ มลู จำ�นวน ถนิ่ ฐานผู้พักพงิ ฯลฯ เพ่ือว่าประเภทและจำ�นวนของอาหารหรือวัสดุ การทำ�อาหารทน่ี ำ�มาแจกจ่ายจะเหมาะสมกบั ความต้องการจรงิ 7 ข้อควรระวังคือศูนย์ท่อี ย่นู อกระบบอาจจะไม่ได้รับความสนใจและความช่วย เหลอื เท่าท่คี วร สิ่งแวดลอ้ ม ความต้องการเร่ืองอาหารของผู้พักพิงจะเปล่ียนไปตามระยะเวลาการอาศัย อยูใ่ นศนู ย์ 8 การแจกจ่ายอาหารในศูนย์พักพิงชั่วคราวอาจโดนนำ�ไปใช้เป็นผลประโยชน์ ส่วนบคุ คล หรือเป็นเครือ่ งมือทางการเมือง จดั ตั้งศนู ย์ 9 ปกป้องค้มุ ครอง 10 อาหาร 11 ส่ิงของเคร่อื งใช้ ปัญหาเรื่องการละเมิดสิทธิเสรีภาพและความไม่เท่าเทียมกันของผู้พักพิง 12 เปน็ เร่อื งทคี่ วรต้องมกี ารจับตาดอู ยา่ งตอ่ เนือ่ ง ทอี่ ยูอ่ าศัย 13 น�้ำ 10.1 การแจกจ่ายอาหาร 14 การประสานงาน การเข้าถึงศูนย์พักพิงชั่วคราวทุกศูนย์และให้ความช่วยเหลือได้อย่างเหมาะสม สาธารณสุข ในการแจกจา่ ย และทนั ทว่ งทเี ป็นความท้าทายหลัก เพอ่ื ใหบ้ รรลุเปา้ หมายน้ี การลงทะเบยี น อาหาร และการจัดการข้อมูลควรจะเน้นไปที่การให้ข้อมูลท่ีแม่นยำ�ภายในระยะเวลาอัน 15 สน้ั กลไกการท�ำ งานควรจะไดร้ บั การออกแบบเพอ่ื ใหค้ รอบคลมุ พ้ืนท่ตี า่ งๆได้ การศึกษา อย่างทัว่ ถงึ โดยเฉพาะศูนย์พักพิงนอกระบบท่ีอาจไมไ่ ด้มกี ารลงทะเบยี น 16 ส่งเสริมอาชีพ 71 17 ปดิ และส่งคนื ศูนย์

การประสานงาน ศูนยท์ ไ่ี มไ่ ด้รับความช่วยเหลืออาจท�ำ ให้เกิดการโยกยา้ ยทอ่ี ยู่อาศัยซ�้ำ สอง ซง่ึ ในการแจกจา่ ย จะมีผลกระทบอย่างแรงกับผู้ท่ีอ่อนแอกว่าหรือไม่สามารถช่วยเหลือตัวเอง อาหาร ได้ และการลงทะเบียนอยา่ งเดียวอาจไม่เพยี งพอ ควรจะตอ้ งการสำ�รวจความ ตอ้ งการอยา่ งรอบคอบควบคไู่ ปกับการให้ความชว่ ยเหลอื การสำ�รวจความ การส�ำ รวจความต้องการจำ�เป็นตอ่ การก�ำ หนดส่ิงเหลา่ นี้ ต้องการ • ขอ้ มลู ผู้ที่อยใู่ นกลุม่ เสยี่ งและความสามารถในการชว่ ยเหลือตัวเอง (อาจขนึ้ อยูก่ ับบรบิ ทของเมืองหรือชนบท และเสรภี าพในการเคลอื่ นท)่ี • ปริมาณของการแจกจ่าย • ความถใ่ี นการแจกจา่ ยอาหาร (ขน้ึ อยกู่ บั วา่ มสี ถานทเ่ี กบ็ อาหารไดม้ ากแคไ่ หน) • ประเภทและรูปแบบของการแจกจ่ายอาหาร (อาหารหรอื คูปอง เมืองหรือ ชนบท) • ความตอ้ งการพเิ ศษ (ผ้ตู ง้ั ครรภ์ เด็กเลก็ ฯลฯ) • ความสามารถในการเดินทางและศกั ยภาพของชุมชนโดยรอบ เม่อื เสรภี าพ ในการเคลือ่ นที่ลดลงความจำ�เปน็ ในการอาศยั พึ่งพาของบริจาคก็เพมิ่ ขึ้น • องค์กรที่ทำ�การแจกจ่ายอาหารและสิ่งของเครื่งใช้ควรอ้างอิงแนวทางการ สำ�รวจความตอ้ งการอาหาร4 ขอ้ ควรพิจารณา ประเด็นท่ีควรจะต้องนำ�มาพิจารณาในการแจกจ่ายอาหารในศูนย์พักพิง ในการแจกจา่ ย ชวั่ คราว อาหาร • การเขา้ มามสี ว่ นรว่ มอยา่ งโปรง่ ใสของอาสาสมคั รและผอู้ ยอู่ าศยั ในศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวปน็ สง่ิ ส�ำ คญั ทจ่ี ะชว่ ยลดความเสย่ี งตอ่ การล�ำ เอยี งและเอาเปรยี บ • มีระบบตรวจสอบและต่อว่าอย่างเปิดเผยเพ่ือรายงานต่อคณะทำ�งานด้าน การแจกจา่ ยในศูนย์ • ติดตามดูแลภาวะการขาดแคลนสารอาหาร และสง่ ต่อให้กบั สาธารณะสุข จงั หวดั เพ่ือการรักษา 4 hhttttpp::////wwwwww..wwffpp..oorrgg//ccoonntteenntt//eumnhecrrgwefnpc-jyo-ifnoto-ads-sseecsusmritey-nats-mseissssimonesn-tja-hma-ngdubidoeolkines 72

10.2 การประกอบอาหาร พ้ืนทปี่ ระกอบ พื้นท่ีประกอบอาหารเป็นได้ทั้งภายใน ขอ้ แนะนำ� อาหาร และภายนอกอาคาร หรืออาจจะจัดขน้ึ ในอาคารใกลเ้ คียง ในหลายกรณชี มุ ชน การประกอบอาหารในศนู ยพ์ ักพงิ ที่อาศัยอยู่โดยรอบให้การช่วยเหลือ ช่ัวคราวเป็นประเด็นซ่ึงมีหลาย ส นั บ ส นุ น ศู น ย์ พั ก พิ ง ช่ั ว ค ร า ว ด้ ว ย ปัจจัยและต้องให้ความสนใจเป็น การนำ�อาหาร วัตถดุ บิ หรอื อุปกรณ์การ พิเศษ ประกอบอาหารมาบริจาค ปัญหาท่อี าจ การเตรียมอาหารแยกกันมักเป็นการส้ินเปลืองท้ังทรัพยากรพลังงานและพ้ืนท่ี เกิดขึน้ ซง่ึ อาจมผี ลกระทบตอ่ สภาพสง่ิ แวดลอ้ มของศนู ย์ ควรเลอื กใชเ้ ตาและเชอ้ื เพลงิ ที่ เหมาะสมกับประเภณแี ละวัฒนธรรมของคนในศนู ย์ และค�ำ นงึ ถงึ ความเสีย่ งใน ทางเลือกต่างๆ เชน่ ความไม่คุน้ เคยกับการใชเ้ ตาแก๊สอาจทำ�ให้เกิดอุบตั ิเหตุ ใหไ้ ฟไหม้ได้ ควรให้ความสนใจกับประเด็นต่อไปน้ีเปน็ พิเศษ • เตาไฟฟ้าจะต้องมีการใชส้ ายไฟและฟิวสท์ ีเ่ หมาะสม • เตาถ่านบางประเภทจะต้องมีปล่องควันไฟที่ใช้การได้และมีการถ่ายเท อากาศท่เี พยี งพอ การเก็บฟนื ไมแ้ หง้ ไว้ดว้ ยกนั ในจำ�นวนมากอาจจะทำ�ให้ เกิดไฟไหมข้ ้ึนได้ • ส่วนต่างๆ ของเตาแก๊สจะตอ้ งเชื่อมตอ่ กันอย่างสนิท ถังแกส๊ อาจจะมคี วาม เสี่ยงท่ีจะติดไฟหรือระเบดิ ได้ โดยเฉพาะอยา่ งย่ิงหากเก็บไว้ในตัวอาคาร ใส่ใจกับ ศนู ยท์ ี่ไม่ได้รับความชว่ ยเหลืออาจทำ�ใหเ้ กดิ การโยกยา้ ยทอี่ ยูอ่ าศัยซ�ำ้ สอง ซ่งึ สถานการณ์ จะมีผลกระทบอย่างแรงกับผู้ท่ีอ่อนแอกว่าหรือไม่สามารถช่วยเหลือตัวเอง ท่แี ตกต่าง ได้ และการลงทะเบียนอยา่ งเดยี วอาจไมเ่ พียงพอ ควรจะตอ้ งการสำ�รวจความ ตอ้ งการอยา่ งรอบคอบควบคไู่ ปกับการใหค้ วามช่วยเหลือ 73

เอกสารเพื่อศกึ ษาเพมิ่ เตมิ PทMUr:่ีNaohnHctaetCpgdR:eu//m,rwe2ews0nw0at3.naudnn(pdhSrcotRarv.enoisgdrigoias/nr3tdrafas8lteirfoeo9nlr3e.eRa9seaeg.)ih.sttHmraaltniodnb,oPookpfuolraRtioengiDstaratation. Uท:่ีNwHwCwR.,re2l0ie0fw7.eHb.ainntd/rbwo/olibk.nfosrf/Edbm9e0r0gSenIDc/ieAsM. MF-75TFLQ?OpenDocument ทaMNr:่ีRachhnCt/at,_pgi2:me/0/mwg0/8ew9.n2wtT9;.nh3Cre5ch6.Can3pao.ptm/eadrprfc9hM:/_Rainemagggis/et9mra2et9ino3tn5T5ao5no.dplkdPitf;rแoCfลilhiะnaghp.tttepr:/5/w: wInwfo.nrmrca.ntioo/n 74

บทท่ี 11 การแจกจ่ายส่ิงของเครอื่ งใชท้ ั่วไป 1 บทนำ� 2 ทว่ั ไป 3 หน้าที่ 4 มีสว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คัญ 6 มาตรฐานในการแจกจ่ายส่ิงของเครื่องใช้ทั่วไปควรคำ�นึงถึงความต้องการท่ี จดั การขอ้ มลู เปล่ียนไปตามระยะเวลาการอยพู่ ักพงิ ในศนู ย์พักพิงทมี่ ีผูค้ นจากหลายถ่นิ ฐาน การแจกจา่ ยส่ิงของเคร่อื งใชค้ วรให้ 7 เป็นไปตามกระบวนการที่โปรง่ ใส ปราศจากประเดน็ แอบแฝง และมีขอ้ มลู การวางแผนงานทช่ี ดั เจน เพอ่ื หลกี เลย่ี งการเขา้ ใจผดิ ท่จี ะนำ�ไปส่คู วามตงึ สงิ่ แวดลอ้ ม เครียดระหวา่ งกลุ่ม มีการตกลงร่วมกันถึงจ�ำ นวน และประเภทสง่ิ ของท่ีจะสนับสนนุ โดยเฉพาะ 8 ในบริบทของสังคมเมืองท่ีผู้ประสบภัยสามารถเข้าถึงศูนย์พักพิงหลายแห่ง ความเหล่ือมล้ำ�ทางด้านความสนับสนุนอาจทำ�ให้เกิดการโยกย้ายระหว่าง จัดตง้ั ศนู ย์ ศูนยโ์ ดยไมจ่ ำ�เป็น 9 ปกปอ้ งคุ้มครอง 10 อาหาร 11 สง่ิ ของเคร่อื งใช้ 12 ทอี่ ยู่อาศยั 11.1 การแจกจ่ายสง่ิ ของเคร่อื งใช้ 13 การเลือกสิง่ โดยทั่วไป กองอำ�นวยการกลาง ฝา่ ยประสานงานกลางจะร่วมกบั หนว่ ยงาน นำ้� ของเครอื่ งใช้ ที่มีหน้าที่รับผิดชอบด้านการป้องกันและบรรเทาสาธารณะภัยเพื่อกำ�หนด รายการแนะนำ�ส่ิงของเครื่องใช้จำ�เป็นสำ�หรับผู้อยู่อาศัยในศูนย์พักพิงช่ัวคราว 14 การเลือกสิ่งของท่ีจะนำ�มาแจกจ่ายควร สาธารณสขุ มกี ารปรกึ ษาหารือกบั ผู้อยูอ่ าศัย รวม ข้อแนะน�ำ 15 ทัง้ กลุ่มเด็ก คนสงู อายุ และคนทม่ี ีความ ตอ้ งการพเิ ศษ เพ่ือให้มน่ั ใจว่าของทจี่ ะ ในศูนย์พักพิงระยะยาว อาจจ�ำ การศกึ ษา นำ�มาแจกจ่ายน้ันตรงกับความต้องการ ต้องมีการแจกจา่ ยเฟอร์นเิ จอร์ 16 และไมข่ ดั แย้งต่อประเพณีของกลมุ่ คน สง่ เสริมอาชพี 75 17 ปดิ และส่งคนื ศูนย์

การเลอื กส่ิง ท้ังน้ีอาจไม่สามารถควบคุมและกำ�หนดรายการสิ่งของได้ในกรณีท่ีของส่วน ของเครื่องใช้ มากมาจากการบริจาค แต่คนส่วนมากจะเคารพความตอ้ งการ และศนู ยค์ วร เจาะจงส่ิงของทีต่ ้องการในการขอความชว่ ยเหลอื การแจกจ่าย การแจกจา่ ยส่ิงของในรปู แบบของถุงยังชพี ควรค�ำ นึงถงึ สงิ่ ตา่ งๆ ที่มีผลตอ่ ถงุ ยงั ชีพ ลักษณะของความตอ้ งการ เชน่ สถานท่ีแจกจ่าย รูปแบบการแจกจา่ ยอาหาร และการยา้ ยกลับบ้านของผู้พักพงิ ในศนู ย์ หลักเกณฑก์ ารพิจารณาแจกจ่ายถงุ ยังชพี สถานการณ์ หลักเกณฑก์ ารพิจารณา ฤดูกาล ในฤดูหนาวอาจมีความต้องการผ้าห่มเพมิ่ การแจกจ่าย ประเภทของอาหารทแี่ จกในศูนย์ก็มผี ลกระทบตอ่ การเลือกของใช้สำ�หรบั ถุงยงั ชีพ เชน่ อาหาร ถ้าเปน็ อาหารสำ�เร็จรปู ความตอ้ งการของอุปกรณ์ประกอบอาหารก็จะลดน้อยลงหรือไมม่ เี ลย สถานท่ี ในพน้ื ทแ่ี ถบชนบทและในตวั เมืองอาจมคี วามตอ้ งการส่ิงของเครอ่ื งใชท้ ไ่ี มเ่ หมอื นกัน เช่น การแจกคูปองในบรบิ ทเมืองเพอื่ ใหไ้ ปรบั ของท่ีห้างสรรพสินค้า การย้ายกลับ เมอื่ ผู้พกั พงิ เร่ิมยา้ ยออกจากศูนยเ์ พือ่ กลบั บ้าน ควรพิจารณาว่าผพู้ กั พงิ จะกลบั ไปมคี วามเป็น บา้ น อยอู่ ย่างไร จะตอ้ งการของใชอ้ ะไร จะแจกจา่ ยอยา่ งไร และเอาไปเก็บไวท้ ่ีไหน มาตราฐาน ควรตรวจสอบวา่ ทุกหน่วยงาน (รวมถงึ ผ้บู ริจาคทงั้ จากภาคประชาชนและภาค ถงุ ยังชพี เอกชน) ไดม้ ีการใช้มาตราฐานถุงยงั ชพี เดยี วกันตามที่ตกลงไว้ เพอ่ื ใหก้ าร ช่วยเหลอื ผู้พกั พิงเปน็ ไปอยา่ งมีคุณภาพและเทา่ เทยี มกนั ซง่ึ จะชว่ ยลดปญั หา ความเหล่ือมลำ้�ระหว่างศูนย์พักพิงและลดปัจจัยที่จะมาผลักดันหรือดึงดูดคน ใหโ้ ยกย้ายทอี่ ยู่อาศยั เป็นครง้ั ท่สี อง การติดตามผล สุดทา้ ยน้ี ควรมรี ะบบการแจกจา่ ยสง่ิ ของเคร่ืองใชท้ ่โี ปรง่ ใสและเทีย่ งธรรม โดย เฉพาะในกรณที ี่บรรยากาศในศูนยต์ ึงเครียด เจา้ หนา้ ทีแ่ จกจา่ ยอาจถกู กลา่ ว หาไดว้ ่าล�ำ เอยี งต่อผ้พู กั พิงกลุ่มใดกลมุ่ หนง่ึ เอกสารเพ่ือศึกษาเพิ่มเติม aSทTnht:ี่ adehntMdStpapi:nr/hd/iwmesrwueinmwP.SsrSohptjehaelenctertd,era,p2rSrd0os1ejet1tincl.etT.mDohiresegna/StstapenhrdeRrNeeosPpnro-oFnjeoscoetd;. CHItheuammpsat.enrita4r:iaMninCimhaurmter IทA:่ี ShCttpE:/m/wewrgwe.nschyelStehrceeltnetrreC.loursgt/elirb,r2a0ry0/9S.eSleeclteincgti+nNgFNIsF+IsShfoerltSerhelter. 76

บทที่ 12 ทีพ่ ักอาศยั 1 บทนำ� 2 ท่วั ไป 3 หน้าที่ 4 มสี ่วนรว่ ม 5 ประสานงาน สาระสำ�คัญ 6 มาตรฐานดา้ นทอ่ี ยอู่ าศัยควรจะครอบคลุมถงึ พนื้ ทสี่ ว่ นตัว และพื้นทสี่ ว่ น จัดการข้อมลู กลางเชน่ ครัว และห้องนำ้� ส�ำ หรับแต่ละครอบครัว การจดั สรรพ้นื ทพ่ี กั พิงในศนู ย์เปน็ งานที่ทา้ ทาย เนือ่ งจากมีข้อจำ�กดั ที่มา 7 พรอ้ มกับอาคารทไ่ี มไ่ ดถ้ กู ออกแบบมาเพอ่ื เป็นท่ีอยู่อาศัย การดูแลรักษาศนู ย์พักพงิ โดยเฉพาะในพืน้ ทส่ี ว่ นร่วม และบรเิ วณโดยรอบ ส่ิงแวดลอ้ ม นัน้ จำ�เปน็ ท่ีตอ้ งกระทำ� ด้วยความรว่ มมอื ของทงั้ ผูพ้ ักพงิ และอาจจะรวมไป ถึงชมุ ชนทอี่ าศยั อยโู่ ดยรอบ 8 หลักการจัดสรรพื้นทีห่ อ้ งในศูนย์ควรจะกระท�ำ ดว้ ยการมีสว่ นรว่ มและเห็น ชอบของผพู้ ักพงิ จัดตง้ั ศนู ย์ 9 ปกปอ้ งคมุ้ ครอง 10 อาหาร 11 สิง่ ของเครือ่ งใช้ มาตรฐานสากล และมาตรฐานภายในประเทศอาจมีความแตกต่าง 12 ทอี่ ยอู่ าศัย 12.1 ทีพ่ ักอาศยั : 5 ขั้นตอนการสำ�รวจและปรบั ปรงุ 13 นำ�้ ท่พี กั อาศยั การจัดสรรที่พักอาศัยให้เพียงพอต่อความต้องการในศูนย์พักพิงช่ัวคราวโดย ทีเ่ พียงพอ การยึดติดกบั มาตรฐานข้ันตำ่� เพ่อื ใหผ้ เู้ ขา้ อย่อู าศยั สามารถดำ�เนินชีวติ ได้อย่าง 14 มีศักด์ศิ รนี ้ันเป็นงานท้าทาย สาธารณสุข 15 การศึกษา 16 ส่งเสริมอาชพี 77 17 ปิดและสง่ คืนศนู ย์

กระบวนการ ถึงแม้ว่าศูนย์พักพิงท่ัวโลกจะมีลักษณะท่ีหลากหลายแตกต่างกันออกไป ส�ำ รวจ และ สำ�หรบั ในด้านทพ่ี ักอาศยั แล้ว การส�ำ รวจ ประเมนิ สภาพและปรบั ปรงุ สามารถ ปรับปรงุ ทำ�ได้ใน 5 ขน้ั ตอน ดังนี้ ความมั่นคง โครงสรา้ งอาคารต้องอย่ใู นสภาพที่ปลอดภยั ก่อสร้างถูกต้องตามกฎหมายอา คารและสามารถต้านทานแรงท่ีเกิดจากภยั ภิบัตติ ่างๆ ได้ เชน่ น�้ำ ท่วม แผ่นดิน ไหว พายุ ฯลฯ การปรับปรุง ดดั แปลงและซ่อมแซมโครงสรา้ งอาคารมักจะใช้เวลา และมีค่าใช้ จ่ายสงู ในกรณที ่ีจ�ำ เป็น ควรพจิ ารณาว่าการซ่อมแซมอาคารเปน็ ทางเลอื กที่ เหมาะสมหรอื ไม่ หรือควรยา้ ยผู้พกั พงิ ไปยงั ศูนยอ์ ่นื หรือมที างออกอ่นื ๆทจี่ ะ ปลอดภยั ต่อผพู้ กั พงิ มากกวา่ นี้ การปิดอาคารและการระบายอากาศ เมอ่ื ตรวจพบว่าโครงสร้างอาคารท่ีใช้เป็นศนู ย์พกั พิงมน่ั คงแข็งแรงดี สงิ่ ท่คี วร ปฏบิ ตั ติ อ่ ไปก็คอื ส�ำ รวจว่าการปดิ อาคารสามารถท�ำ ได้เพ่อื ปกปอ้ งผ้อู ยอู่ าศยั จากสภาพอากาศตา่ งๆ หลังคาท่ไี มร่ ่ัวและหน้าตา่ งที่แข็งแรงเป็นสว่ นสำ�คัญใน ทกุ สภาพภมู อิ ากาศ ในเขตพ้นื ท่หี นาวเย็นอาคารต้องปิดไดส้ นทิ รอบด้าน สว่ น ในเขตพ้นื ทร่ี ้อนอาคารต้องมีอากาศถา่ ยเทสะดวก ในทั้งสองกรณี อาคารควรมี ฉนวนป้องกันท่ดี ี โดยเนน้ วัสดแุ ละหลกั ปฏบิ ตั ปิ ระจ�ำ ท้องถิน่ มาตรการป้องกัน วัสดุภายนอกของอาคารมีส่วนสำ�คัญในการช่วยป้องกันการสึกกร่อนและเสื่อม สภาพ การปรับปรงุ ดัดแปลงและซ่อมแซม ในขณะเดียวกับที่มีการปรับปรุงอาคารให้เหมาะและทนทานกับสภาพอากาศ งานซ่อมแซมอาคารที่จำ�เป็นก็ควรเริ่มดำ�เนนิ การไปพร้อมกนั ตวั อาคารควรมี มาตรการปอ้ งกันไฟไหมท้ ่ดี ี และในกรณที ่ีศนู ยเ์ ป็นตึกหลายชนั้ อาจตอ้ งมีการ ทำ�ทางลาดเพื่อใหค้ นพกิ ารสามารถเขา้ ถึงได้สะดวก กระบวนการ การดแู ลบำ�รงุ รกั ษา ส�ำ รวจ และ ปรบั ปรุง การซ่อมบำ�รุงอาคารศูนย์พักพิงช่ัวคราวเป็นปัจจัยสำ�คัญในการรักษา มาตรฐานด้านความปลอดภยั สขุ ภาพ และคณุ ภาพชวี ิตของผู้พกั พงิ รวมท้งั 78 ยงั เป็นการปอ้ งกนั การเสอ่ื มโทรมและเสียหายของอาคาร แม้ว่าการซ่อมบำ�รุง อาคารศูนย์พักพิงช่ัวคราวเป็นหน้าที่ความรับผิดชอบหลักของผู้จัดการศูนย์ฯ ผู้พักพิงในศูนย์ย่อมสามารถมีส่วนช่วยบำ�รุงรักษาอาคารศูนย์พักพิงตามความ เหมาะสม ระบบการประสานงานภายในศนู ย์และการสร้างแรงจงู ใจอาจกระตุน้ ใหผ้ พู้ กั พงิ หนั มาบ�ำ รุงรักษาอาคารทีต่ นเองอาศยั อยู่

ความปลอดภยั ระหวา่ งการซอ่ มแซม การคำ�นึงถึงความปลอดภัยระหว่างซ่อมแซมโครงสร้างอาคารจัดเป็นความ สำ�คญั อันดับแรก และ ไมค่ วรใชอ้ าคารในระหวา่ งการซ่อมแซมหรอื ตอ่ เติม เน่ืองจากอาจเป็นอันตรายต่อชีวติ ของผอู้ ยู่อาศยั (มีคนเคยเสยี ชีวติ มาแลว้ จาก การไมป่ ฏิบตั ติ ามขอ้ กำ�หนดดังกลา่ ว) 12.2 มาตรฐานทพี่ ักอาศัย มาตรฐาน ยังไม่มีมาตรฐานการจัดต้ังศูนย์พักพิงชั่วคราวที่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล ท่ีพักอาศัย เนื่องจากศูนย์พักพิงแต่ละแห่งมักมีมาตรฐานที่ต่างกันอย่างเห็นได้ชัดขึ้นอยู่กับ บรรทดั ฐานทางวฒั นธรรม ระยะเวลาการใช้งานของศูนยพ์ กั พงิ และมาตราฐาน ของประเทศ มาตรฐานขนั้ ต่�ำ มาตรฐานขนั้ ตำ่�สากล เชน่ Sphere หรอื คมู่ อื ของ UNHCR เป็นหลกั ทนี่ ิยม ปฏิบัติในช่วงภาวะฉกุ เฉนิ เมื่อเวลาผา่ นไป ศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราวมกั พยายาม ยกระดับปรับระดับตัวเองให้สูงข้ึนเพ่ือรองรับความต้องการที่เปลี่ยนไปของ ผู้อยอู่ าศัย และสร้างสภาพความเป็นอยู่ท่ีเป็นปกติมากขึ้น ความซบั ซ้อนใน การเปลี่ยนแปลงระดับมาตรฐานน้อี าจนำ�ไปสคู่ วามไมแ่ น่ชดั หรอื การละเลย มาตรฐานของบางหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ ง จากประสบการณ์ ในประเทศจอร์เจยี หน่วยงานที่รบั ผดิ ชอบการปรับปรงุ ซ่อมแซมศนู ย์ ตอ้ งประสบปญั หาเก่ียวกับมาตรฐานพ้นื ท่ีส่วนบุคคลทตี่ า่ งกนั ไป Sphere กำ�หนดไว้ท่ี 3.5-4.5 ตารางเมตร ในขณะที่ UNHCR กำ�หนดไว้ท่ี 4.5-5.5 ตารางเมตร และหน่วยงานภาครฐั กำ�หนดไวท้ ี่ 8-10 ตารางเมตร การก�ำ หนดและ กองอำ�นวยการกลางและฝ่ายประสานงานกลางมีหน้าที่หลักในการกำ�หนด ด�ำ เนินการตาม มาตรฐานการจัดตั้งศูนย์ที่เหมาะสมในขณะที่ผู้จัดการศูนย์มีหน้าที่ตรวจสอบว่า มาตรฐาน มีการดำ�เนินการตามมาตรฐานตลอดระยะเวลาการใช้งานศูนย์พักพิงช่ัวคราว และควรมีการเฝ้าดูการเปล่ียนแปลงในความต้องการด้านท่ีพักอาศัยในระยะ ยาว รวมถึงผลกระทบตอ่ ผูจ้ ัดการศูนยแ์ ละผพู้ กั พิงจากการใช้ขอ้ กำ�หนดด้าน มาตรฐานศนู ยพ์ ักพงิ ทไ่ี มค่ งเสน้ คงวา 79

การดูแล มาตรฐานที่กำ�หนดขึ้นควรครอบคลุมถึงการดูแลบำ�รุงรักษาศูนย์พักพิง บำ�รงุ รกั ษา ช่ัวคราวดว้ ย และไม่เพยี งเฉพาะด้านพืน้ ทอ่ี ยู่อาศยั ตอ่ คนหรือต่อครอบครวั แต่ ควรใหแ้ นวทางในหลายๆ ด้าน เชน่ ความเปน็ สว่ นตัว ศกั ด์ิศรใี นการดำ�รงชีวติ ความปลอดภัย หลกั ปฏิบตั ใิ นการอยรู่ ่วมกนั รวมถึงข้อกำ�หนดและการบำ�รุง รกั ษาทรัพยากรสว่ นรวม อันไดแ้ ก่ นำ้� ระบบสขุ าภิบาล ของขา้ วของเครอ่ื งใช้ การประกอบอาหาร การแจกจ่ายอาหาร และอื่นๆ ท้งั น้ี ควรใหผ้ ู้พกั พงิ มสี ่วนใน การตดั สินใจเรือ่ งตา่ งๆ เท่าที่จะเปน็ ไปได้ ความสำ�คัญของ การขาดการบำ�รุงรักษาหรือซ่อมแซมอย่างสม่ำ�เสมอมักทำ�ให้สภาพชีวิตความ การบ�ำ รงุ รักษา เปน็ อยถู่ ดถอยลง อกี ทั้งยังค่อยๆสร้างความเสียหายใหส้ ิ่งอำ�นวยความสะดวก และซอ่ มแซม และโครงสรา้ งอาคาร ดังนัน้ การบำ�รงุ รกั ษาและซ่อมแซมอย่างสมำ�่ เสมอเปน็ ส่งิ ทจ่ี �ำ เปน็ หน้าทคี่ วามรบั ถึงแม้ว่าผู้จัดการศูนย์จะเป็นผู้รับผิดชอบหลักในการบำ�รุงรักษาและซ่อมแซม ผิดชอบ ศนู ยพ์ กั พิงช่ัวคราว ผูพ้ ักพิงในศนู ย์และกลุ่มอาสาสมัครย่อมมีบทบาทส�ำ คญั ในการทำ�งานด้านนด้ี ว้ ย ระบบการประสานงานภายในศนู ยค์ วรสร้างแรงจูงใจ และกระตนุ้ ใหผ้ พู้ กั พงิ หนั มาบำ�รงุ รักษาที่อย่อู าศยั ของตนเอง ในศูนย์พักพิง ช่วั คราวทีม่ ีระยะเวลาด�ำ เนนิ การทยี่ าว ควรมีการจดั ต้ังคณะท�ำ งานบำ�รงุ รกั ษา ศูนย์พกั พิง จากประสบการณ์ ในประเทศอาร์มเี นีย ผู้พักพิงไดร้ ับการฝกึ อบรมและอปุ กรณ์เพื่อการซอ่ ม แซมเลก็ ๆ นอ้ ยๆ ในศูนย์พกั พงิ 80

เอกสารเพ่อื ศกึ ษาเพ่มิ เตมิ UNDRO, 1982. Shelter after disaster. ทSTanht:่ี adehntMdStpapi:nr/hd/iwmesrwueinmwP.SsrSohptjehaelenctertd,era,p2rSrd0ose1je1titncl.etT.mDohiresegna/StstapenhrdeRrNeeosPpnro-oFnjeoscoetd;. CHItheuammpsat.enrita4r:iaMninCimhaurmter nUrทasี่:NlthrOdutitcCsptaH:io/s/Antwe+,wras2w.f0t.e0sr8h+.enTlatertaurcnreasnli+titodrenis.aoalrsgSte/elirbtstrleamrye/TnrtaannsditioRneacl+onsesttrtluecmtioennt+aaftnedr +nraetcuo- ทNี่:RhCtt,p2:/0/w08w.wT.hnerc.Cnaom/aprcMh/a_nimagg/e9m29e3n5t 7T5o.opldkfit; Chapter 15: Shelter. IทAี่:ShCttpE:/m/wewrgwe.nschyelStehrceeltnetrreC.loursgt/elirb,r2a0ry0/9S.eSleeclteincgti+nNg FNIsF+IsShfoerltSerhelter. Odenfearuelts.apsopnxse website: http://oneresponse.info/GlobalClusters/Pages/ 81

82

บทท่ี 13 นำ�้ สุขาภิบาลและสุขอนามยั 1 บทน�ำ 2 ทวั่ ไป 3 หนา้ ที่ 4 มสี ว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คญั 6 โครงสร้างการจัดการน้ำ� สุขาภิบาล และสขุ อนามัยทอ่ี ยใู่ นศูนยม์ กั จะไม่เพียง จัดการขอ้ มลู พอต่อความตอ้ งการ ทางออกท่ียังยืนมักจะแพงและยงุ่ ยาก แตอ่ าจจำ�เป็น ข้นึ อยกู่ ับการคาดคะเนระยะเวลาการใชง้ านของศนู ย์ 7 มาตรฐานของปรมิ าณและคุณภาพของน�ำ้ ระบบสุขาภิบาลและการรองรับ ดรว้ามนแสผุขนอกนาารมดัยแู ลคอวยรู่ดจว้ะคยำ�(นเชึงน่ ถกงี รคณวาที ม่ีใชตห้อ้ งอ้ กงานรำ้�เคทลต่ี ื่อา่ นงกทนั)่ี ทางวัฒนธรรมและ สง่ิ แวดล้อม กกราะรบมสีวนว่ นกรา่วรมทข่นี อำ�งไปกลสุ่มูก่ าผรู้ใชจ้งดั ากนาทร่ีหนล�ำ้ าแกลหะรละาบยบกสวาุ้ขงาขภวบิ าางลท่พี อเปเพ็นยี สง่วปนลหอนดึง่ ภในัย 8 และเหมาะสม จัดต้ังศนู ย์ 9 ปกปอ้ งค้มุ ครอง 10 อาหาร 11 สงิ่ ของเครอื่ งใช้ การใช้น�้ำ เพ่อื เง่อื นไขระบบน้ำ� สขุ าภบิ าลและสุขอนามยั ของแต่ละศนู ย์นั้นมหี ลากหลาย 12 การอปุ โภค มากมาย ในหพาก้นื ศทูนใ่ี นยเด์ มังอืกงล่านวไ้ำ�ดท้มใ่ี ชกี ใ้านรศตูนิดยตพ์ั้งทัก่อพปงิ รชะั่วปคารแาลวว้อาแจตมย่าจงั าขกาดกนาร้ำ�ปเพระอื่ ปใชา้ และบริโภค นครหลวง ทอ่ี ยู่อาศัย ใปแนลัญกะหคาราวอกรปุมารโีรภข่วามคดแมแลอื คะจบลานกริโนกภาำ้�ครเกเปนิดรือ่ จะงปาจกาาแกกลาทระ่อปจปังรหะรปะวปดัาคาเพทวอ่ืรี่แมแตกีกกไ้าคขรวหปราญัมทีกหาาางรนอซำ�้ออ่ กม(อกแื่นาซมรมแากทแป้ดตญัแ่หทหานกา ดังกล่าวยังอาจช่วยลดความตึงเครียดในหมู่เจ้าหน้าที่และชุมชนข้างเคียงต่อผู้ 13 พักพิง) น�ำ้ 14 สาธารณสุข 15 การศึกษา การเก็บรกั ษานำ้� ภทน�ำ้่ีศาทชูนนี่อยาะ์พจทักเี่ใกพชดิ ้บิงขชรน้ึร่ัวจคุนนรำ�้าอเวกปตจน็ ้อาสงก่วมนนีสคี้ หถวนารนง่ึมขทกี อ่ีจางรัดชแเดุกจสก็บิง่จนข่าำ้�อยเพงอเปุ่ือคกรรับอืรณมงใือ์เชคก้ทรับจี่ื่อภำ�งเาใปชว็น้ใะนกคารรัวขเารดือแนคแลลนะ 16 ส่งเสริมอาชีพ 83 17 ปิดและสง่ คืนศูนย์

มาตราฐาน นำ้�ดื่มควรได้รับการทดสอบอย่างสม่ำ�เสมอเพื่อให้ม่ันใจว่าเป็นไปตามมาตรฐาน น้ำ�ด่มื กระทรวงสาธารณสขุ โดยกระทรวงสาธารณสขุ และผู้จดั การศูนยพ์ ักพิงต้องแน่ ใจวา่ ไดม้ ีการทดสอบและเยียวยาเม่ือจำ�เป็น การใชน้ �ำ้ มเปา็ตนรกฐาารนปทร่ี ะSเpมhิณereท่ีตไ่ำ�ดเ้กก�ำ ินหนไปดไสวำ�ร้ หะบรักุบารใชน้ �ำ้ เฉล่ยี คนละ 15 ลติ รต่อวนั ซ่ึง บริบทของศูนยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว เน่ืองจาก ข้อแนะน�ำ ศหูน้องยน์พำ้�ักทพ่ีใชิง้จชำ�ักนโควรนกมทาำ�กใมหีท้ป่อริมปารณะปกาาแรลใชะ้ น้�ำ เพิ่มข้นึ ปัจจยั ความหลากหลายทาง จดั ตัง้ คณะทำ�งานนำ้� สุขาภบิ าล วแฒัละนปธรริมรมาณกมาารตใรชฐ้นาน้ำ�ขจอริงงแเปต็น่ละปปัจรจะัยเทใหศ้ และสุขอนามยั ขน้ึ มาภายในศูนย์ ข้นึ มาดแู ลเรื่องดงั กลา่ ว ยงั ไมส่ ามารถระบุมาตรฐานได้ในทนี่ ี้ ระบบสขุ าภิบาล การแก้ไขปัญหาสุขาภิบาลต้องเป็นไปตามบรรทัดฐานทางวัฒนธรรมและ มาตรฐานด้านสุขอนามัย แม้จะมีข้อจำ�กัดทางโครงสรา้ งของศนู ยพ์ ักพงิ ช่วั คราว นอกจากนีก้ ารใหค้ วามคมุ้ ครองดแู ล ด้วยการแบง่ สง่ิ อ�ำ นวยความ สะดวกชาย-หญงิ ตามสดั สว่ นผอู้ ย่อู าศยั เปน็ สิ่งท่ไี ม่ควรถกู มองข้ามไป ศูนย์ พักพงิ ส่วนมากมกั จะไมไ่ ดม้ กี ารออกแบบมาเพือ่ เปน็ ทอี่ ยู่อาศัย และบ่อยครั้ง มักไมม่ รี ะบบสุขาภิบาลท่ีเหมาะสมหรอื ถูกสขุ ลกั ษณะ การแก้ปญั หาด้วยการ ติดตั้งระบบที่ถูกสุขลักษณะนอกจากยากและมีราคาแพงแล้วยังต้องใช้ความ ชำ�นาญทางเทคนิคระดบั สงู การสร้างห้องนำ้�และพื้นทีช่ ะล้างภายนอกอาจเป็น อกี ทางเลอื กหนึ่งส�ำ หรบั ผูอ้ ยู่อาศัย ในกรณีเช่นนี้ควรคำ�นงึ ถึงการเข้าถงึ โดย เฉพาะอย่างส�ำ หรับเด็ก ผู้หญิงและบคุ คลทมี่ คี วามต้องการพเิ ศษ ระบบบำ�บัด เมหสกีาียกาจรไ�ำมสตรส่ อ้า้างงมมถากีังรบาถร�ำเสชบูบ่อืัดมอนอร้ำ�ะกเบสอียบยทบา่ ีอ่งำ�สยบมู่ภัดำ�่ านเยสำ้�นเมสออียกเศขนูา้ ซกยบั่งึใ์ นครวระะบรยปบะรขทะอส่ีปงาลเนของตดาหภนรยั กือับเมหือถนงังว่ ไบยดำ�ง้ บาดันคนสวาำ้�ร น�ำ้ เสีย ธารณาสุขเพื่อจัดการดำ�เนินการเนื่องจากผู้อยู่อาศัยมักไม่มีความรู้และความ ช�ำ นาญทางดา้ นนี้ เอกสารเพื่อศกึ ษาเพิ่มเติม NWที่:RahCtett,rp,2:/S0/w0a8nw.iwtaT.thnioercn.Cnaaonm/daprHcMhy/ga_ienimnageg/.e9m29e3n5t 7T3o.opldkfit; Chapter 14: Ohtntpe:r//eosnpeornessepownesbes.iintefo: /GlobalClusters/Pages/default.aspx 84

บทท่ี 14 การเขา้ ถึงระบบบรกิ ารสุขภาพ 1 บทนำ� 2 ทวั่ ไป 3 หน้าท่ี 4 มีสว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คญั 6 การพัฒนายุทธศาสตร์การบริการสุขภาพในภาวะฉุกเฉินควรเกิดข้ึนจาก จดั การข้อมูล ความร่วมมือระหวา่ ง กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั และกระทรวง สาธารณะสุข 7 มาตรฐานการบริการสุขภาพควรจะอ้างอิงนโยบายและข้อแนะนำ�จาก กระทรวงสาธารณะสขุ สิ่งแวดล้อม ประเด็นสุขภาพท่ีเกิดขึ้นในศูนย์พักพิงมีได้ต้ังแต่การป้องกันโรคระบาด สขุ ภาพจติ ของผพู้ ักพิง ปญั หาสุขภาพทางเพศ และการเจริญพนั ธ์ุของวยั ร่นุ 8 (Adolescent Sexual and Reproductive Health) จดั ต้ังศูนย์ 9 ปกปอ้ งคุ้มครอง 10 อาหาร 11 สงิ่ ของเคร่อื งใช้ 14.1 การใหบ้ รกิ ารทางด้านสขุ ภาพ 12 ยุทธศาสตร์ดา้ น ในด้านสขุ ภาพ กจิ กรรมหลักคอื การร่างยุทธศาสตร์และแผนงานเพอ่ื การเขา้ ถึง ท่ีอยอู่ าศัย สขุ ภาพ ระบบบรกิ ารสุขภาพ แผนงานนี้ควรมาจากการศกึ ษาปัญหาและปัจจยั เสย่ี งตอ่ 13 สุขภาพ บรบิ ทและทรัพยากรทม่ี ี โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พ่ือลดอัตราการตาย การ น้�ำ ปว่ ยและพกิ าร และฟน้ื ฟรู ะบบบริการดา้ นสาธารณะสขุ พน้ื ฐานให้ไดอ้ ยา่ งยัง่ ยนื และรวดเรว็ 14 สาธารณสขุ 15 การศกึ ษา 16 สง่ เสริมอาชพี 85 17 ปิดและส่งคนื ศนู ย์

ยุทธศาสตร์ด้าน การให้บริการด้านสุขภาพข้ันพื้นฐานแก่กลุ่มผู้อยู่อาศัยในศูนย์พักพิงช่ัวคราว สขุ ภาพ ไม่ควรส่งผลกระทบด้านลบต่อระบบการบริการสุขภาพของชุมชนโดยรอบ ศูนย์ เมอ่ื จ�ำ นวนประชากรเพ่มิ ขนึ้ ความ ต้องการเข้าถึงบริการสุขภาพก็มักเพ่ิม ขอ้ แนะนำ� ขนึ้ ตามมา จึงควรการประสานงานและ ผลักดันให้เกิดการสนับสนุนจากหน่วย หมัน่ ติดตามแผนกลยุทธ์เพือ่ งานภาครัฐและในท้องถ่ินที่เกี่ยวข้อง การเข้าถงึ บรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ โดยอาจจะรวมถึงการจัดตั้งคลีนิค และแจง้ ให้ผพู้ กั พิงในศนู ย์ ชั่วคราวเพื่อสุขภาพและบริการหน่วย พักพิงชัว่ คราวทราบเมือ่ มกี าร แพทย์เคล่ือนท่ี เปล่ียนแปลง มาตรฐานดา้ น การตรวจสอบมาตรฐานบริการด้านสุขภาพเป็นหลักสำ�คัญของการดำ�เนินงาน สขุ ภาพ โดยควรอา้ งอิงมาตรฐานดา้ นสุขภาพแห่งชาติ หรือ ในกรณที ีจ่ ำ�เป็น สามารถใช้ มาตรฐานจากกลมุ่ ประสานงานด้านสขุ ภาพสากล5 หรอื Sphere เป็นพื้นฐานได้ 14.2 ปญั หาดา้ นต่างๆ ภัยคุกคามตอ่ ส่ิงแวดล้อมและสุขภาพ ความเส่ยี งใน ผู้จัดการศนู ย์ฯ ควรหาแนวทางป้องกนั และลดปัจจัยเสยี่ งอนั เน่อื งมาจากสภาพ สภาพความเป็น ความเป็นอย่ทู ่แี ออัด โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคติดต่อ ควรตรวจสอบวา่ ปริมาณ อยูท่ แี่ ออัด น้�ำ ใชม้ เี พียงพอและขา้ วของเคร่ืองใช้ถูกสุขลักษณะ รวมถงึ การสง่ เสรมิ สุขนิสยั การปอ้ งกันพาหะน�ำ โรค และการจดั การสิง่ ปฏกิ ลู อย่างปลอดภัย มกี ารเตรียมการเครือ่ งมอื และชอ่ งทางสอ่ื สารระบบเตอื นภยั ล่วงหนา้ ในกรณที ่ี เกดิ โรคระบาด วัคซนี หากจำ�เปน็ ควรจัดการฉดี วคั ซนี โรคหดั โดยเฉพาะถา้ ไม่มีการฉีดมากอ่ นในเดก็ อายุ 1 ถึง 15 ปี วคั ซนื ส�ำ หรับโรคอย่างอ่ืน เชน่ โรคไข้เหลือง (yellow fever) โรคเยอ่ื ห้มุ สมองอักเสบ (meningitis) อาจจ�ำ เป็น ข้ึนอยกู่ ับวา่ ผู้พกั พงิ สว่ นมาก มีการฉีดวคั ซีนมาก่อนหรือไม่ 5 http://www.who.int/hac/global_health_cluster/guide/en/index.html 86

สขุ อนามยั ทางเพศและการเจริญพันธ์ุ สขุ อนามัยทาง การจัดการปัญหาด้านสุขอนามัยทางเพศและการเจริญพันธ์ุของคนท่ีอาศัยใน เพศและการ ศูนย์พักพงิ เปน็ หลักส�ำ คัญดา้ นมนษุ ยธรรมและสาธารณสขุ โดยจำ�เป็นต้องมี เจรญิ พันธุ์ การป้องกนั การตั้งครรภ์ทไี่ มพ่ งึ ประสงค์ การทำ�แทง้ ท่ไี ม่ปลอดภยั ปัญหาการ ตายของแมแ่ ละเดก็ รวมถึงโรคติดต่อทางเพศสมั พันธ์ สขุ อนามยั ทาง ปัญหาดา้ นสขุ อนามยั ทางเพศและการเจรญิ พนั ธุ์ (Sexual and reproduc- เพศและการ tive health) มีแนวโนม้ ทจี่ ะถกู มองข้ามในสภาวะฉุกเฉนิ ผ้พู ักพิงควรไดเ้ ขา้ เจรญิ พันธุ์ ถึงบรกิ ารด้านสุขอนามยั ทางเพศและการเจรญิ พนั ธุ์ (การปอ้ งกันโรคเอดส์ สุขภาพของมารดาและทารกแรกเกิด การป้องกนั และรบั มือปัญหาความรนุ แรง ทางเพศ) ตามท่ไี ดร้ ะบไุ วใ้ นบรกิ ารสุขภาพพน้ื ฐาน (Minimum Initial Services Packages-MISP) หรือนโยบายด้านสขุ ภาพแหง่ ชาตทิ เ่ี ทยี บเทา่ รวมถึงให้ บริการวางแผนครอบครัว เพื่อป้องกนั ปัญหาการท�ำ แทง้ ทีไ่ ม่ปลอดภยั ซง่ึ เป็น สาเหตุหลักในการเสยี ชวี ิตหรือพิการของผ้มู คี รรภ์ การคุมก�ำ เนดิ ก็เปน็ เรื่อง สำ�คญั และควรมบี ริการท่ีเขา้ ถงึ ไดง้ า่ ยโดยไมค่ �ำ นึงถงึ สถานภาพการสมรส เช่น มถี ุงยางอนามัยจดั วางไวใ้ นทท่ี เ่ี หมาะสม เช่น บริเวณพืน้ ทซี่ กั ล้างหรอื ห้องน้�ำ ในขณะเดียวกนั ผ้จู ัดการศนู ย์มีหน้าทใี่ หส้ ่งต่อขอ้ มลู เร่ืองบรกิ ารการวางแผน ครอบครวั ทง้ั ในระยะสนั้ และระยะยาว เพ่อื ป้องกันปัญหาการต้งั ครรภ์ท่ไี ม่พงึ ประสงค์ การต้งั ครรภ์ ในกลมุ่ ประชากรทจ่ี �ำ ตอ้ งอพยพโยกย้ายถ่นิ ที่อยูอ่ าศัย ประมาณรอ้ ยละ 4 เปน็ หญงิ มคี รรภ์ และรอ้ ยละ 15 ของกลุ่มหญิงมีครรภ์น้ี มกั เกิดอันตรายแทรกซ้อน ระหวา่ งตง้ั ครรภ์ทีเ่ ปน็ อนั ตรายถึงชีวิตและตอ้ งการการพยาบาลครรภฉ์ ุกเฉิน ผู้ จัดการศูนย์มีหน้าท่ีประสานงานกับหน่วยงานบริการสุขภาพของภาครัฐเพื่อให้ หญงิ ท่มี คี รรภไ์ ด้เข้าถงึ การใหค้ �ำ แนะน�ำ และความช่วยเหลอื และมีข้นั ตอนการ ส่งต่อเพื่อการคลอดบุตรท่ีปลอดภัยหรือจัดการปัญหาภาวะแทรกซ้อนระหว่าง ต้ังครรภ์ ความปลอดภยั ความตอ้ งการดา้ นสุขอนามัยทางเพศและการเจริญพนั ธุ์ เช่น ผา้ อนามยั และ ของผหู้ ญิงและ สถานทีช่ �ำ ระล้างรา่ งกายและเปลยี่ นเส้อื ผา้ ที่มิดชิด เปน็ ปจั จยั สำ�คัญในการสง่ เดก็ ผ้หู ญงิ เสริมสภาพชวี ติ ทม่ี ีศกั ดิศ์ รี สุขอนามยั การเจริญพันธุแ์ ละความปลอดภัยของผู้ หญิงและเดก็ ผ้หู ญงิ อนั จะเปน็ ส่วนส�ำ คญั ทช่ี ว่ ยผลกั ดันใหพ้ วกเขามีส่วนรว่ มใน ชุมชนและกระบวนการพัฒนา ความปลอดภยั ความต้องการด้านสุขอนามยั ทางเพศและการเจริญพนั ธุ์ เชน่ ผ้าอนามยั และ ของผหู้ ญิงและ สถานท่ชี ำ�ระล้างรา่ งกายและเปลีย่ นเสอ้ื ผ้าที่มิดชิด เป็นปจั จัยส�ำ คญั ในการส่ง เด็กผูห้ ญิง เสริมสภาพชวี ติ ท่มี ีศักด์ิศรี สุขอนามัยการเจรญิ พนั ธแุ์ ละความปลอดภยั ของผู้ หญงิ และเดก็ ผ้หู ญงิ อนั จะเป็นสว่ นสำ�คัญท่ีช่วยผลกั ดันใหพ้ วกเขามีส่วนร่วมใน ชุมชนและกระบวนการพฒั นา 87

การควบคุมโรคติดต่อ การควบคุมโรค โรคติดต่อที่เกิดข้ึนในศูนย์พักพิงช่ัวคราวมักจะเป็นโรคติดต่อที่มีแมลงหรือ ติดต่อ แมลงปรสิต (หดิ เหา และอน่ื ๆ) เป็นพาหะ ผ้จู ัดการศูนย์ฯควรต่ืนตวั ตอ่ ภยั คุกคามเหลา่ น้ี และด�ำ เนินการปอ้ งกนั โดย • ตรวจสอบว่ามนี ้ำ�ทเ่ี พียงพอตอ่ การซกั ลา้ งทำ�ความสะอาด รวมทัง้ สำ�หรับสิ่ง ของเคร่อื งใช้ เสอื้ ผา้ ผ้าปทู ี่นอน • สง่ เสรมิ สุขลกั ษณะนิสยั ทีด่ ี และ • ควบคมุ แมลงท่ีเป็นพาหะน�ำ โรค บริการ ยงั มโี รคติดตอ่ อน่ื ๆ อกี ท่ีสามารถแพร่กระจายไดอ้ ย่างรวดเร็ว ดงั นนั้ จงึ ควร สาธารณสุข มีการประสานงานกับหน่วยงานสาธารณสุขของภาครัฐเพ่ือให้ผู้พักพิงได้รับ บริการวัคซนี ตามนโยบายของรัฐ สุขภาพจิตและการใหค้ วามช่วยเหลือทางจติ ใจ สวสั ดภิ าพและ ความเป็นอยู่ท่ีดีสามารถเกิดข้ึนได้ด้วยการมีหน่วยงานท่ีให้ความปกป้อง ความปลอดภัย คุ้มครองและการเข้าถึงสวัสดิการข้ันพื้นฐานท่ีตอบสนองความต้องการของผู้ พักพงิ ผู้ปว่ ยทางจติ ผู้พักพิงท่ีป่วยด้วยอาการทางจิตควรได้รับการติดตามการรักษาพยาบาลอย่าง ตอ่ เนอื่ ง รวมถึงการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทางจติ เวชในรูปแบบอื่น เชน่ การจดั อบรมและให้ค�ำ ปรึกษาเชิงสร้างสรรค์ หรือการจดั อบรมและใหค้ ำ�ปรกึ ษาด้าน วชิ าชพี ทั้งนี้ ผู้พกั พงิ ทุกคนในศนู ยค์ วรได้รบั ความรู้ด้านสขุ ภาพจิตเพ่ือหลีก เลยี่ งมิใหเ้ กิดเหตุการณ์ท่ีเปน็ การซ้ำ�เตมิ ผปู้ ่วย ภาวะเสย่ี งตอ่ ผู้จำ�ต้องอพยพโยกย้ายถ่ินท่ีอยู่อาศัยหลายรายต้องทุกข์ทนกับสภาวะตึง อาการทางจิต เครยี ดในช่วงสถานการณ์วิกฤต และบางทีกต็ ้องทนกบั สภาพความเป็นอยูใ่ น ศูนย์พกั พงิ ท่ขี ดั สน ซง่ึ ลว้ นแต่มีผลกับภาวะเสีย่ งตอ่ อาการทางจติ ของผู้พกั พงิ ซง่ึ อาจจะกระทบกบั ทั้งครอบครัวหรอื เปน็ รายบคุ คล ดงั น้ัน การสรา้ งสภาวะ ความเป็นปกติจึงเปน็ เร่อื งสำ�คัญทีพ่ ึงปฏบิ ัติ เพ่ือให้ผูป้ ว่ ยสามารถได้รับการ สนับสนุนดแู ลจากครอบครวั และสังคมโดยรวม กจิ กรรม ควรมีการเยียวยาสภาพจิตใจเบ้ืองต้นเม่ือผู้พักพิงเดินทางถึงศูนย์พักพิง ช่วั คราว ขั้นตอนตอ่ มา คือ ควรจัดให้ผพู้ ักพิงทกุ คนได้เข้ารว่ มการพบปะ สังสรรค์ มกี จิ กรรมนนั ทนาการ และกจิ กรรมพัฒนาอาชีพ ควรจัดใหเ้ ดก็ ๆ ได้ เลน่ ผอ่ นคลายสนกุ สนาน ซ่งึ กจิ กรรมต่างๆ เหลา่ น้คี วรพฒั นามาเป็นกิจกรรมท่ี ทำ�ร่วมกันระหว่างศูนย์พกั พงิ และชมุ ชนข้างเคียง กลมุ่ สนบั สนุน ควรมีกลุ่มสนันสนุนเยียวยาที่เป็นพ้ืนท่ีให้คนท่ีมีปัญหาคล้ายคลึงกันมาแลก เยยี วยา เปลย่ี นประสบการณแ์ ละความรู้สึกและการให้คำ�ปรึกษารายบคุ คล หรือราย กลุม่ ตลอดระยะเวลาด�ำ เนินการของศนู ย์พกั พงิ 88

การใหค้ วาม โดยสว่ นมาก การให้ความชว่ ยเหลือมกั จะมุ่งเป้าไปทก่ี ล่มุ ผหู้ ญิงและเด็ก แต่ สนับสนนุ กลมุ่ ความเครียดท่ีเกิดจากการสูญเสียคุณค่าความเป็นผู้นำ�ครอบครัวของผู้ชาย ผูช้ าย กไ็ มค่ วรถูกมองข้าม เพราะหากไมไ่ ด้รบั การแก้ไขอาจนำ�ไปสูค่ วามรนุ แรงใน ครอบครวั ผูช้ ายมักอยากไม่ยอมรับว่าตนเองมีความออ่ นแอหรือมีปัญหาทาง อารมณ์ ดงั นั้น การให้ความสนบั สนนุ กลมุ่ ผู้ชายควรมีท้งั ในรปู แบบการพดู คยุ ในกล่มุ และกจิ กรรมท่ผี สมผสานระหวา่ งการสง่ เสรมิ อาชีพและการใหค้ ำ� ปรกึ ษา การใหค้ วาม ระยะเวลาท่ีผู้อยู่อาศัยและครอบครัวต้องพักอยู่ในศูนย์พักพิงช่ัวคราวมักมีผลก ชว่ ยเหลือใน ระทบตอ่ สภาวะทางจิตใจ ยกเวน้ วา่ ผพู้ ักพงิ ได้รับความเปน็ ส่วนตัวทแี่ ละมอี ิส ระยะยาว ระจริงๆ การอย่ใู นศูนย์พกั พงิ เป็นระยะเวลานานมกั ก่อให้เกิดความเครยี ด ซึง่ สามารถนำ�ไปสโู่ รคซึมเศรา้ หรอื ปัญหาทางจิตอ่นื ๆ ได้ ความช่วยเหลือทาง จติ สงั คมมักจะมีไม่ทวั่ ถงึ และผู้จัดการศูนยค์ วรตอ้ งเรียกรอ้ งใหม้ ีการใหบ้ รกิ าร ทางด้านน้ี ความช่วยเหลือด้านสภาวะทางจิตใจจ�ำ เป็นต่อศนู ย์พักพงิ ทั้งใน ระยะสั้นและระยะยาว ปัญหาอาจจะแตกต่างกนั ไปในศนู ย์พกั พงิ แต่ละประเภท และจ�ำ ตอ้ งมกี ารรบั มอื อยา่ งมีประสทิ ธิภาพและเหมาะสม ศกึ ษาขอ้ มูลเพ่ิมเตมิ ไดท้ ี่ TaSทnht่ี:adehntMdStpapi:nr/hd/iwmesrwueinmwP.HsrSoeptjahaelencthrtd,eaSp2rrde0osr1jve1iicnc. etT.Dsoh.irsega/SstpehreRreesPproonjescet;: CHhuampatenrita5r:iaMninCimhaurmter Nทan:่ีRdhCtHt,pe2:/a0/wl0th8w.EwTd.hnuercca.Cntiaoom/na.prcMh/a_nimagg/e9m29e3n5t 7T7o.opldkfit; Chapter 16: Health Care IทCAี่:luShsCttte,prP:/G/rwouvwiidsweio..cnraidl.over.rcsri/odnigJituanlizea2c0io0n9/p. dHf/eeanltgh/dColcu1s7te9r1:2G/dloobca1l7H91e2a-ltah.pdf ทSIInneี่:tteethtrrit--ntaapggg:s/ee/.wnnwccyywFW.iaieowlrdkgi.MnngeatnG/IuAraoFluMopn2oR0n1eR0pe.rpopddrfoudcuticvteivHeeHaeltahltihn iHnuCmriasneista, r2ia0n10. hOtntpe:r//eosnpeornessepownesbes.iintefo: /GlobalClusters/Pages/default.aspx 89

90