คู่มือชุดความรู้สุขภาพ "กัญชาทางการแพทย์แผนไทย"

คมู่ อื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ กญั ชา ทางการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข





















































26 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

4 ประโยชน์กญั ชาทางการแพทย์ ข้อหา้ ม ขอ้ ควรระวัง คมู่ ือชดุ ความรูส้ ขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทย์แผนไทย” 27

ประโยชนก์ ัญชาทางการแพทย์ สารส�ำคัญที่ออกฤทธิ์ที่ทางการแพทย์ให้ความสนใจจากท่ัวโลก และมีงาน ศึกษาวิจัยท่ีเป็นท่ียอมรับในปัจจุบันของการใช้กัญชา คือสารกลุ่มแคนนาบินอยด์ (Cannabinoid) สารเตตราไฮโดนแคนนาบินอล (Delta-9-Tetrahydrocannabinal: THC) มีฤทธิ์ต่อจิตประสาท ท�ำให้ผ่อนคลาย เคล้ิมสุข นอนหลับ ลดอาการคล่ืนไส้ อาเจียน กระตุ้นให้อยากอาหาร สารแคนนาบิไดออล (Cannabidiol: CBD) ไม่มีฤทธ์ิต่อ จิตประสาทต้านปวด ต้านการอักเสบ ลดความวิตกกังวล ลดอาการคล่ืนไส้อาเจียน ต้านการชักเกร็ง กลุม่ โรคและอาการ ที่มหี ลักฐานเชงิ ประจักษ์ท่ีมคี ุณภาพดี - การเพิ่มคุณภาพชีวิตผู้ป่วยท่ีได้รับการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) - ปวดประสาทสว่ นกลาง กลา้ มเนอ้ื เกรง็ จากปลอกประสาทเสอื่ มแขง็ (Spasticity associated with multiple sclerosis) - ลมชกั บางประเภท โรคลมชกั ทีร่ กั ษายาก (Lennox - Gastaut syndrome : LGS, Dravet Syndrome) - คล่นื ไส้อาเจียนจากเคมบี ำ� บัด - โรคเจ็บปวดเรอื้ รงั (Chronic pain) โรคปวดประสาท (Neuropathic pain) - เพิ่มความอยากอาหารในผู้ป่วยเอดส์ท่ีมีการสูญเสียมวลกล้ามเนื้ออย่างมาก (Significant muscle loss) ปัจจบุ นั มผี ลติ ภัณฑก์ ญั ชาท่ใี ชท้ างการแพทย์ ทห่ี ลากหลาย เช่น สารสกดั THC สูง , สารสกัด CBD สงู , สารสกัด THC : CBD , นำ้� มนั กญั ชา (หมอเดชา) , 16 ต�ำรับยากัญชาทางการแพทยแ์ ผนไทย ฯลฯ 28 คมู่ ือชุดความรู้สขุ ภาพ “กัญชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

การนำ� กญั ชาไปใช้ประโยชน์ ส่วนทใ่ี ช้ การนำ� ไปใช้ประโยชน์ 1. ช่อดอกและเมลด็ (เปน็ ยาเสพติด) ใชเ้ พอื่ ประโยชนท์ างการแพทย/์ ศกึ ษาวจิ ยั / ผลิตสารสกัดเมล็ด ใชเ้ ป็นเมล็ดพันธ์ุ 2. ใบ (ซง่ึ ไม่มียอดหรือชอ่ ดอกตดิ มาดว้ ย) 3. ราก น�ำไปใช้เพื่อประโยชน์ผลิตผลิตภัณฑ์ เช่น 4. สารสกัดที่มีสารแคนนาบิไดออล (CBD) ยา อาหาร สมุนไพร และเครอ่ื งสำ� อาง และตอ้ งมสี ารเตตราไฮโดรแคนนาบนิ อล (THC) ไม่เกินรอ้ ยละ 0.2 โดยน้�ำหนกั 5. เปลือก ลำ� ต้น เสน้ ใย ใช้ในอตุ สาหกรรมต่าง ๆ เชน่ ส่ิงทอ ยานยนต์ กระดาษ โดยวัตถุดบิ กญั ชาท่ไี ม่ใช่ยาเสพตดิ ต้องมาจากสถานท่ปี ลกู ภายในประเทศท่ไี ดร้ บั อนญุ าตแลว้ ตามกฎหมายเทา่ นน้ั (กฎหมายที่เกีย่ วข้อง) ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เร่อื ง ระบุชอื่ ยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 พ.ศ. 2563 ลงราชกจิ จานุเบกษา มผี ลบงั คบั ใช้ ต้งั แต่วันที่ 15 ธันวาคม 2563) ค่มู อื ชุดความรูส้ ขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทย์แผนไทย” 29

30 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

5 การบริการคลินิกกัญชาทาง การแพทย์แผนไทย คมู่ อื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทย์แผนไทย” 31

การบรกิ ารคลนิ กิ กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย กัญชา เปน็ ยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 ตามพระราชบัญญัติยาเสพตดิ ให้โทษ พ.ศ. ส25�ำห62รับใผหปู้ ้สว่ ายมใานรปถรนะ�ำกเมทาารศเบไสรทพกิ ยเาพรคอ่ื ลกินาิกรกรัญักษชาาทโราคงกแาลระแกพาทรยศ์แกึ ผษนาไทวิจยยั ท�ำให้เกดิ เป็นอีกหนง่ึ ทางเลือก ตามแผนยุทธศาสกตัญรช์ ำระเปย็นะยำ2เ0สพปตีิดดใหา้ ้โนทสษาในธปารระณเภสทขุ 5มตกี ำมาพรสระง่ รเำสชรบิมัญสญขุ ัตภิยำาเพสพขตอิดงใปห้โรทะษชาพช.ศน. 2562 ให้ ในการดูแลสุขภาพตสาำมมวำัยรถนเพำม่ือำเพสพ่ิมเคพื่อวกาำมรสรักาษมำาโรคถแขลอะงกตำรนศเึกอษงำวใิจนัยกทาำรใหค้เวกบิดเคปุม็นดอีกูแหลนสึ่งุขทภำงาเลพือใกหส้ดำหีขรึ้นับผู้ป่วยใน จากรายงานภาวะสุขปภระาเพทศขไอทยงแรงงานไทย ปี 2552 ในวัยท�ำงาน (อายุ 15 - 59 ปี) ท่ีมักพบ ปัญหาสขุ ภาพ ในกลุม่ โรคหตรำมือแอผานกยาุทรธทศำ่เี สจต็บร์ประว่ ยยะห2ร0ือปไีมด่ส้ำนบสาำยธำสรูงณสสดุุข ม3ีกำอรสนั ่งดเสบั ริแมสรุขกภำไพดข้แอกงป่ รโระชคำทชานงในกำรดูแล ร (แเแข6ะลล้0าบะะสกทบปู่ชล้ังท่วีขมุ่สาง้ึนโอวงรตไเงัยคปดชาผห)ินมว่ ู้สรงหนพอูงื วาอโบอยั ยยาาปนใยบกจัญกี้ โอสสแนเุาาลรลุุำ็เขขอรเหคือยปกอชะภภนอไดำาคกมน็า่นไำำนื่รมวสพพ่ตโกัญทกำรห่ ดิุขขตๆา่เีมคโลลจตอชำรภรเหบัเบ็ุม่ค่อมงคชาปัวาแปรเวทฯรใน่ทเยีพรวั่วยจื้อบลงีม่ดยดารโเฯงฯเหาหรสาังพำงกลรทหแรครนื่อ่ืกอฯอืลือลี่อบัไอวเมนาไะทำ้าพแามลับอจทลรยมลิ่มส่นเนไัง้ระแปงคซเบปสไกนกิตน็วมพำเอี โลมำ2ยมห่า้ือางรุ่มทม5สชำรลอมคโ5สกูว่งับคยรรแวสค2ง่อำค์ลว์ุดัยมลอแนวหใัยนิลำเกนาะาร3นขระกทืวอิกคมร้ำ้กีถวอัยอสาก็เะ้ัยังวขดันปทำชู่รผใอาัญทดกันน็ำ่วหนู้สงมับำงงกรโตงูชลรกำวแเลลอนวอนัยาคงรลุ่มำห่ืนผเงทกลยทรอ(ุ่มูส้สอิตุมืๆียา่ีมงไ(ูงโำ6ดาำสงอรดใยกเ0้รแกำชนธูงคุหับรกย1่นปกาาไบ่ะุ5รำีขรโโมรเโรดรชือรรน้ึรแ-ิกณ่ตคน่คกคคูไนำพ5ทปวิดอพรหสโ9อำบ)ทัลรคตงรุลขคนพคไลปรย่อซนุเุมอนิบะี)ไบเแ์เบดกิมปมไดทอำรผูบกแอดญัห่ี่มหื้อเาัญลนทรลวักห้กขรล์สำำชอพไือำาังนยงุับขำทสำบเรดททภกดขุาโปยนำรำำิี่ภอนยแัญงครพอโหำากบลหรคพหในำจำหลวคะยเำรรไสำเง้ดสใวแหิมกปมลื่อจีุขขพัยดืหมัวม่า็น้ึนภทอันผลใรลกำำมยจโงจู้สพกครบลั์แตาำะำูงหผำลกกใฯรดฯอมนิตนรปินูก่อลวลสไาำกวพทัยูงินยกฯฯยลดรยงุ่มโทกุุนำรลโ้งั คนรใอำ้ หนคภมำลกหำกเนอลวรำดะ้ืมุ่อือร กัญชาทางการแพทย์ทั้งแผตำนมปนโัจยบจำุบยกันญั แชลำทะำแงกพำรทแยพ์แทยผ์ นกรไะททรยวงสเพำธื่อำรใณหส้ผขุ ู้ปได่วข้ ยยำเขยบ้ารถิกึำงรยคาลกนิ กิัญกญัชชาำททาำงงกำรแพทย์ การแพทย์อยา่ งปลอทด้ังภแผัยนจปัจาจกุบบันคุแลละาแกพรททย์แาผงนกไาทรยแเพื่อทใหย้ผ์ ทู้ป่วันยตเขแ้ำพถึงทยำยก์ ัญเภชำสทัชำกงกรำรพแยพาทบย์อายล่ำงแปลอะดแภพยั ทจำยก์ บุคลำกร แผนไทยทผ่ี า่ นการอทบำรงกมำกรแวพา่ ท1ย0์ ท,ัน0ต0แ0พทคยน์ เภสชั กร พยำบำล และแพทย์แผนไทยทผี่ ำ่ นกำรอบรมกว่ำ 10,000 คน กรมการแพทย์แผกนรมไกทำยรแแพลทะยก์แผานรไแทพยแทลยะก์ทำารแงพเลทือย์ทกำงไเลดือ้ดก�ำไเดนด้ ินำเกนินากรำจรัดจัดบบรริกิกาำรรคคลลนิ กิินกิกญั กชัญำทชำงากำรแพทย์ กทแผ สรลาะงมะกทผหารสนรวาแ่วงนพสย21ทา..แบ ธ ยลรศโาแ์ะริกรูนงผมาณยพนีหร์สสยไสนท่งขุาบแสา่วเบยผำรสธยกธิกนาราำโบำวไลรดิมทรรา่รณกยยยณสกิ่อส12แา5มุขโยาุข..ลสรด0หีภรศโะแยดุกข0รหยนูนมางังพวขนยนพีหอ่พ่ำว่แทส์ว่ี้อนยยย5แหย่งำยว่ง0บเบผบ่งยสด0แ์รรรำบรนัังผฐิกลแิมกิรไนำกหทนสิกาทรำุขง่ำ้ีรไสั่วรรยภท(หำแหปใำธนพยลลกพำรชทักแรแกัระ่วณยผลมงค์แเคนสเะือทกดผไุขอื กนอืทาศโขรนไยาโรอทงรมรแงพกยใงีนรแพรยแนัฐพำมพำลทคทสยบกะัว่ทมำยำกัางปรลยำ2บกแ์รแกร5พ์ะผัาพดแำ6เลนื้ทรพทน4สแศ)ทยกบไ�ำพ์แยทาา้ในทผ์พนรนยยนัน้ืกสแแ์แไไงับพปททผกลำ้ ยนดัทลนยะแไสไัยดทกลทเำขะยแ์นกายกแตักผรรำลเปแสนขระะลตแพขุกไทัดพสทำภทกขุทรรยราภแยยวะแพพำ์ทท์งทพลทำทสราทงยะวี่เงาี่ผ์ง8ลก8เสธสอืลาอำอมากรอืธดุผดุรำแกรสรรณธพำณธำนสทนสาีแุขุนขยล์ีกะรมะหี ทนรว่วยง (ในช่วงเดอื นมีนาคม 2564) การกระจายตวั 25 ของคลินิกกัญชา การกระจาทยางตกัวาขรแอพงทคยล์แินผนกิ ไทย กัญชาทางการแพทท่ัวปยร์แะผเทนศไทย ทวั่ ประเทศ ทท่มีม่ี ำา: :กัญกัญชำชทาำทงากงำกราแรพแทพยท์ wยw์ www.mwe.mdceadncnaabnins.agbo.itsh.go.th 32 คมู่ อื ชุดความรสู้ ุขภาพ “กญั ชาทางการแพทย์แผนไทย”

เขต จงั หวัด จำ� นวน สุขภาพ (แหง่ ) 1 เชยี งราย เชยี งใหม่ นา่ น พะเยา แพร่ แมฮ่ ่องสอน ล�ำปาง ลำ� พนู 73 2 ตาก พิษณุโลก เพชรบรู ณ์ สุโขทัย อตุ รดติ ถ์ 31 3 ก�ำแพงเพชร ชยั นาท นครสวรรค์ พิจิตร อุทัยธานี 51 4 นครนายก นนทบุรี ปทมุ ธานี พระนครศรอี ยธุ ยา ลพบรุ ี สระบุรี 51 สิงหบ์ ุรี อ่างทอง 5 กาญจนบรุ ี นครปฐม ประจวบครี ขี นั ธ์ เพชรบรุ ี ราชบรุ ี สมทุ รสงคราม 33 สมุทรสาคร สพุ รรณบรุ ี 6 จนั ทบรุ ี ฉะเชงิ เทรา ชลบรุ ี ตราด ปราจนี บรุ ี ระยอง สมทุ รปราการ 26 สระแก้ว 7 กาฬสินธ์ุ ขอนแก่น มหาสารคาม ร้อยเอ็ด 30 8 นครพนม บงึ กาฬ เลย สกลนคร หนองคาย หนองบวั ลำ� ภู อดุ รธานี 67 9 ชยั ภมู ิ นครราชสีมา บรุ รี ัมย์ สรุ นิ ทร์ 60 10 มกุ ดาหาร ยโสธร ศรสี ะเกษ อำ� นาจเจริญ อุบลราชธานี 53 11 กระบี่ ชมุ พร นครศรีธรรมราช พังงา ภเู กต็ ระนอง สรุ าษฎร์ธานี 55 12 ตรัง นราธิวาส ปตั ตานี พัทลุง ยะลา สงขลา สตูล 45 13 กรงุ เทพมหานคร 2 รวมทั้งส้นิ 577 (ขอ้ มลู ณ วนั ที่ 3 มีนาคม 2564) รายชือ่ และเวลาเปิดท�ำการคลินกิ กัญชาทางการแพทยแ์ ละกญั ชาทางการแพทย์แผนไทย (ข้อมูลอัพเดต Real Time) คมู่ อื ชดุ ความรูส้ ุขภาพ “กัญชาทางการแพทย์แผนไทย” 33

ตำ� รบั ยากัญชาทางการแพทยแ์ ผนไทยที่ส่ังใชใ้ น ระบบบริการสาธารณสุขของรัฐ ต�ำรับยากัญชาทางการแพทย์แผนไทยที่ส่ังใช้ในระบบบริการสาธารณสุข มีท่ีมา จากประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ก�ำหนดต�ำรับยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 ที่มีกัญชาปรุงผสมอยู่ท่ีให้เสพ เพื่อรักษาโรคหรือการศึกษาวิจัยได้ พ.ศ. 2562 จ�ำนวน 16 ต�ำรับ และต�ำรับยาของหมอพื้นบ้าน จ�ำนวน 1 ต�ำรับ เป็นต�ำรับน�้ำมันกัญชา (ต�ำรับหมอเดชา) ที่มีการส่ังใช้ภายใต้โครงการติดตามลักษณะการใช้และคุณภาพชีวิต ของผู้ใช้น้�ำมันกัญชาในทางการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก และส่ังจ่าย ภายใตก้ ารรักษาโรคกรณีจำ� เปน็ สำ� หรบั ผปู้ ว่ ยเฉพาะราย (special Access Scheme) ซึ่งรูปแบบยากัญชาทางการแพทย์แผนไทยมีหลายรูปแบบ ทั้งรูปแบบยาผง รปู แบบยาแคปซลู รูปแบบนำ้� มนั รูปแบบยาทา ฯลฯ (ดงั ภาพตวั อย่างใน รูป ก และรปู ข) รปู ก. รปู ข. น�ำ้ มันกญั ชา (ต�ำรบั หมอเดชา) ต�ำรบั ยาแกล้ มแก้เสน้ รูปแบบยาผง รปู แบบน้ำ� มนั จากต�ำรบั ยา 16 ต�ำรบั กัญชาทางการแพทยแ์ ผนไทย 34 คู่มือชดุ ความรสู้ ุขภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

16 ตำ� รับยากัญชาทางการแพทย์แผนไทย ต�ำรบั ยาท่ีมปี ระสิทธผิ ล มีความปลอดภยั วิธีการผลิตไม่ย่งุ ยากซบั ซอ้ น ตวั ยาหาไม่ยาก และมสี รรพคุณตำ� รับทีแ่ ก้ปัญหาสาธารณสุข ชื่อตำ� รบั ยา ทมี่ าของตำ� รบั ยา 1. ยาอคั คินวี คณะ คัมภีร์ธาตุพระนารายณ์ 2. ยาศขุ ไสยาศน์ คมั ภีรธ์ าตุพระนารายณ์ 3. ยาแกล้ มเนาวนารวี าโย ต�ำรายาศลิ าจารึกในวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม 4. ยาน้ำ� มันสนน่ั ไตรภพ ต�ำรายาศิลาจารึกในวดั พระเชตพุ น วิมลมังคลาราม 5. ยาแก้ลมขึน้ เบือ้ งสูง ต�ำรายาศิลาจารึกในวัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม 6. ยาไฟอาวธุ แพทยศาสตรส์ งเคราะห์ เล่ม 1 พระยาพศิ นุประสาทเวช 7. ยาแกน้ อนไม่หลบั / แพทยศาสตร์สงเคราะห์ เลม่ 1 พระยาพิศนปุ ระสาทเวช ยาแกไ้ ข้ผอมเหลอื ง 8. ยาแกส้ ัณฑฆาต กลอ่ นแหง้ แพทยศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม 2 พระยาพิศนปุ ระสาทเวช 9. ยาอมั ฤตยโ์ อสถ แพทยศาสตรส์ งเคราะห์ เลม่ 2 พระยาพิศนุประสาทเวช 10. ยาอไภยสาลี เวชศึกษา พระยาพิศนปุ ระสาทเวช 11. ยาแก้ลมแก้เส้น เวชศาสตร์วณั ์ณณา 12. ยาแก้โรคจติ อายรุ เวทศกึ ษา (ขุนนทิ เทสสขุ กิจ) เลม่ 2 13. ยาไพสาลี อายรุ เวทศึกษา (ขุนนิทเทสสขุ กจิ ) เล่ม 2 14. ยาทารดิ สีดวงทวารหนกั และโรคผวิ หนัง อายรุ เวทศึกษา (ขนุ นทิ เทสสขุ กิจ) เล่ม 2 15. ยาทำ� ลายพระสุเมรุ คัมภรี ์แพทยแ์ ผนโบราณ เลม่ 2 ขนุ โสภิตบรรรลักษณ์ 16. ยาทพั ยาธคิ ุณ คมั ภีร์แพทย์แผนโบราณ เล่ม 2 ขนุ โสภิตบรรรลักษณ์ คู่มือชุดความรูส้ ุขภาพ “กญั ชาทางการแพทย์แผนไทย” 35

36 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 37

38 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 39

40 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 41

42 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 43

44 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 45

46 ค่มู ือชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย”

คู่มอื ชดุ ความรู้สขุ ภาพ “กญั ชาทางการแพทยแ์ ผนไทย” 47