เงินพดด้วง

๓® เงินพดด'วง กรงสโขV1*1ย ขนาดหนงบาท และดำกว่าหนงบาท แสดงดานบน และด*,'1น11นา เวนสองอันสุดทายแสดงแต่ดานหน้า อันล่างขวาสดไม่มตรา ข. ล,ม,ยกรุงศรอยุธยาเบนราชธาน้ ในสมยกร*ศรึอยุธยาการฟิลตเงินพดดํร*เพมจำนวนมากขน เพอ ให้พอใช้จ่ายท'รพระราชอาณาจกร และมกฎหมายออกบ่งคบในรชกาอ สมเด็จพระรามาริบดท ๑ มิใหราบฎรหรอเจาเมอ*ขนฟิลตเอ* ต*แต่ พ.ศ. ๑๙๐ต เบนตนมาต่*กล่าวแล่ว ตราทประทบบนเงินพดต่ว* ทํ้*หมดเบน,ขอ*ทา*ราชการ ทำให้วินิจฉ่ยได้ดืขนร่า เงินพดด็ร*ตรา'ใด ยลิตในร'ชกาลใด แต่ด็ยํ*ไม่พบหลกฐานครบกวนทุกตรา ปรากฎร่าตรา

๓ 1®0 ประจำร'ชกาลมีจำนวนไม่เท่ากโ]จำนวนพระเจาแด่นดินทำใ สนน่ษฐานว่า พระเอิาแด่นดินที่ทรงครองราชสมบิตระยะสนพระชนมา นอย และหรือบิานเมีองอยู่ในระหว่างศกสงคราม หรือมีความยุ่ ภายในราชสำน1ก อาจไม่มีโอกาสสลิตเงินพดดืว่งขนใช้ในร'ชกาลนน ๆ มีร'ชกาลสมเด็จพระเจาทองอินทร์ ทรงครองราชสมบิตเพยง ๗ ว'น ก็ถ ปลงพระชนม์ สมเด็จพระร'ษฎาชิราช พระชนมายนิอย ทรงครอง ราชสมบิต ๕' เคอน ลูกปลงพระชนม์ สมเด็จพระแกวพา พระชนมาย ๑๑ พรรษา แม้ทรงครองราชสมบิตถง ๒ บเศษ ก็เบนเพียงในนามและถก ปลงพระชนม์ สมเด็จพระเชษฐาธิราช พระชนมายุ ๑๕ พรรษา ทรงครอ ราชสมน์ตลืง ๑ บ ๗ เดือน ก็ตาม มีการแย่งราชสมบิต และถู ปลงพระชนม์ สมเด็จพระอาทิตย์วงศ์ ทรงครองราชสมบิต เมีอพระชนมายุไม่ถง ๑๐ พรรษาและถูกปลงพระชนม์ สมเด็จเจาพา ทรงครองราชสมบิต ๙ เดือนลูกปลงพระชนม์ และสมเด็จพระศรืสุธร ราชาทรงครองราชสมบิต ๒ เดอนเศษถูกปลงพระชนม์ ส่วนสมเด็ เจาพาอภ่ยัทรงครองราชสมบิตเดอนเดืยวกถูกจบปลงพระชนม์ รวม ๔ ร'ชกาล คงเหลือเพียง ๒๖ ร'ชกาล ที่น่าจะดลิตเงินพดดืวงมีตราประ',จ รํชกาลออกใช้ สำหรบพระเอิาแด่นดินททรงครองราชสมบิตเข็นเ ยาวนานนิ™ลิตเงินพดดวงที่มีตราประจำรชกาลมากกว่าหนึงตรา ฉะ ตราประจำร'ชกาลสม'ยกรุงศรอยุธยาควร มีประมาณ ๓๐ ตรา สำหร'บ เงินพดด,วงขนาดหนงบาท ส่วนขนาดตํ่ากว่าหนิงบาท มีตราไม่เหมี ขนาดหนิงบาทกมากและมกมีแต่ตราประจำรชกาลเท่านํ้น

๓๓ อย่างไรกคี ซาวต่างประเทศทีเขามาในกรุงศรีอยุธยาระยะนน ไคับนทกหลกฐานไวัว่ารีขกาลใดสลิตเงินทคควงตราไค รวมทีงที ก.ศ.ร กุหลาบเ๚ยนเรองตราเงินพคควงสมไ)กรุงศรอยุธยาไว้'ในหน็งสือสยาม ประเภทว่าม ๒๕' ตรา พรอมทงใ1หรายละเอียดควยว่า ตรานาว ๆ สลิต,ใน ร,ชกาลใค เมอใด เรียกซอตราว่าอย่างไร ปรากฎว่าตราบางตราที ก.ศ.ร กุหลาบเขียน!วัไม่เคย1พบ และมีตราทีมิไคัเขียนไ'วปรากฎอยู่หลายตรา ตราเงินพดดวงสม่ยกรุงศรีอยุธยาขนาดหนงบไท ใน ๒๖ รีซกาล นนปรากฎว่าเงินพคควงขนาคหนงบาททีสลตอยิกใช้มีตราและรูปร่าง ลืกษณะ คืงน .0 รัขกาลสมเด็จพระรามาธบด็ท ® ก.ส.ร กุหลาบกล่าวว่าตราประจำ แส่นดินเบนรูปจกร ๖ แฉก ส่วนตราประจำ ร'ชกาลเบนรูปสํงข์ท่กขิฌาวํฎ ๒. รัขกาลสมเด็จพระราเพส^ เน่องจากทรงครองราชสมบํตครงที่ ๏ เบนระยะเวลาสน เพราะทรงสละราชสมปต‘ไห้สมเด็จพระบรมราชาที่ ๑ ซงเบนพระเชษฐาขอ'งพระราชชน'น แล่ว่ทรงกลบไปครองเมืองลพบุรี คงไม่ทรงมืเวลาให้สลิตเงินพตต่รงยึอกให้ แต่ในการครองราชสมบิต ครงที่ ๒ เบนเวลาถึง ๖ บี1 คงทรงให้สลิตเงินพดดํวงออกให้เบนแน่

๓๔ แต่ไม่ทราบว่าตราประจำรชกาลเบนรูปร่างอย่างใค ส่วนตราประจา แส่นดินนนควรเบนรูปจกร ๖ แฉก เหมือนร่ชกาลสมเคจพระรามาธิบด ท๑ รัขกาลสมเด็จหระบรมราขาท ๑ (ขุนหลวงพง5ว) ทรงมืพระบรม เดชานุภาพมาก แส่อาณาเขตออกไป กวางขวาง สามารถรวมอาณาจกร สุใขท'ยเขาไ,ว้ไดั และทรงครองราชสมบิตนาน ©๓ บ ก.ศ.ร กุหลาบ กล่าวว่าตราประจำแส่นดินเบนรูปจ”กร ๖ แฉก เหมือนกบในร'ชกาล สมเด็จพระรามาธิบดิท ๑ ส่วนตราประจำร*'ชกาลเบนรูปร่ศมื ๗ แฉก และมีอุณาโลมอยู่ขางบน แต่เท่าทีพบตราประจำแส่นดินเบนรูป'จกร ๖ แฉ และตราประจำร'ชกาลเหมือนกบท ก.ศ.ร กุหลาบเขยนไว้แต่ไม่มีอุณาโลม ดิงภาพ รูปล’กษณะของเงินพคดิวง ขาแหลมแต่สนกว่าสม”ยสโขท”ย รูระหว่างขาค่อนขางโต โคนขามีรอยบากลึกและค่อนขางใหญ่ ปลายขา ชิดกน ๔. รัขกากตมเด็จพระเจ้ารามราชาธิราช ก.ศ.ร กุหลาบว่าตร ประจำแส่นดินเบนรูปจกร ๔ จุดล’อมจดกลาง มกรอบวงกลมลอม ส่วนตราประจำร'ชกาล เรียกว่า “พุ่ม'ขาวบิณ•ฑ์” ลกบผะเบนจุ

๓๕ คลายโบโพธ ๑๐ จุค คลายตราประจำรชกาลสมเด็จพระรามาธิบค ท๒ ทเรยกว่า ตราพระซ่อมคอกไม้ ๔. รขกาลสมเด็จหระอินทราขาท ๑ ก.ส.ร กุหลาบว่า ตราประจำ แว่นดิน เหมือนกบ ตราประจำ แว่นดินใน รํชกาลสมเด็จพระเจารามราชาธิราช ส่วน ตราประจำร่ชกาลเรียกตรามหานครินทร์ เบนคลายคอกไม้เรียงกน ต คอก มืคอกทสีอย่บน ใต้ดอกทง ๔ คอก มืจุค ทุกคอก เหนือคอกชายและขวามืจุคเลกยิกดอกละหนงจุค ตรานืเคยพบ และมืตราประจำแว่นดินเบนรูปจํกร ๘ จุคลอมจุคกลางเหมือนกน แต่ไม่มี รอยบากทขา ๖. รัขกาลสมเด็จหระบรมราขาท ๒ ตราประจำแว่นดินเหมือนกบ ณ สามร'ชกาลที่แลว ส่วนตราประจำ ร'ชกาล ก.ศ.ร กุหลาบเรืยกว่า ตรา พระเตาปทุมธารา เกอเลอร์๑\"’ พบเงิน พดดควืงตวงรตารนา'น เดู(ดภูาภพา;พ) แตแลตก่สษ่กณษะณแะบแลปกลก X.1ะ^ * คคือมรีอรยอคยืคอืนอทนขทาขขาาขงลำะงสอลงะรสออยงรอยซึงไมซึ่งไม่ ปรากฎในสม,ยกรุงศรอยุชิ'ยา ไม่มีรอย'มาก ไม่มีเมลดขำวสาร ตราท่ต ประทบไว้น^ย'ในท่านอนต^แคงขาา'คืนท่าไม่ทา'3ซาย

ด0๖ ๗. รัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ก.ศ.ร กุหลาบเรียกตรา ประจำร,ชกาลว่าตราพุ่มก่ลปพฤกษ์ เบนรู คลิายอํกษรตอเต่า ๕' ต'ว ช่อนกน ๓ แถว ส่วนตราประจำแส่นดีนเบนตราจ,กร ๘ จุด ลิอม'จุดกลางเหมีธน'ในร'ชกาลก่ธน ๆ ๘. รัชกาลสมเด็จทระอนทราขาท ๒ ใช้ตราประจำแส่นคิน เช่นเตยวก*'บรืชกาลก่อน ส่วนตราประจำ รชกาล ก.ศ.ร กุหลาบ เรียกว่า ตรามณฑา สวรรค์เบนรูปจุดใหญ่อยู่กลาง ใต้จุดมีจุดเล็ก หนงจุด เหนือจุดใหญ่มีจุดอยู่ในกรอบสยิง ขางจุดใหญ่เบนคลิายกอบดอกไม้ช่างละกลบ ๙. รัชกาลสมเด็จพระรามาปีบดท ๒ ตราประจำแส่นดินเบนจกร . '- ๖ แฉก อยู่ในกรอบสองชน ส่วนตราประจำ โ*รํชกาล ก.ศ.ร กุหลาบ เรยกว่าตราพระช่อมดยิกไม้ เบ็นรูปจุด ®๐ จุดไม่มีกรอบลอม ถาเบนขนาดตากว่าหนงบาทมีเทยง ๖ จุด เนืองจากสมเด็จพระรามาธบดีท '๒ ทรงครองราชสมปติเบนเวลานาน เกอบ ๔๐ บ ในรชกาลนชาวโปรตุเกสแส่อำนาจเช่ายดเมียิงท่าช ทะเลประเทศอินเดียแลิวขามมหาสมุทรอินเดียเช่ายดเมียิงมะละก

๓๗ สองสล่ง หนงสส่ง เงนพดดำงขนาดต่าง ๆ ใน:*ชกาลสมเด็จพ:ะรามาธิบดํ ท เ0 อำนาจ การที่เมืองมะละกาเคยอยู่ใต้ปกครองของไทยมาก่อน จงเบน เหตุให้โปรตุเกสส่งทูตเช่ามาขอเบนไมตรีและทำการคำขายกบไทย แค ขออนุญาตส่งลู้คนเช่ามาตงบานเรีอนในกรุงศรีอยุธยา และเมองชายทะ ภาคใต้ เช่น ไมืองบตตานี เบนตน นบว่าโปรตุเกสเบนชาวยุโรปชาติแรก ที่เช่ามาติดต่อคำขายกบไทย®12' ส่วนการติดต่อคำขายก่บชาวเอเช่ยนน กระทำกนมาช่านานแล,ว และในรชกาลนไต้ส่งออกขุนศรีมงคล เจากรม สรรพากรเบนราชทูตไปประเทศจน ออกขุนศรีมงคลไต้นำวิชาลูกคิดมา สอนให้คนไทย ทำให้การคำขายเจริญมากกว่าแต่ก่อน ความคํยิงการ

๓๘ เงินตราไทยในการซอขายสินคิาเพมขํ้น เขาใจว่ามีการดลตเงินตราหลาย ครํ้งในร่ชกาลนํ้ และมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างเล็กนอย ตราประจ เพียนไป รอยบากหมดไป เกิดมีรอยเมล็ดขาวสารขนแทนที่ ตงแต่รชกา นเบนตไเไปจนเลกดสิตเงินหดบ่วง รุ'ปลกษณะและตราประจำร,ชกาลทดดแปลกกน แบ่งได้ ๓ รุ่น คอ รุมหนง: มีตราประจำร'ชกาลเบนรูปจุด ๑0 จุด อยู่,ห่างกิน มีเสินโยง ระหว่างจุดบ่งภาพ ขายาวกว่า ทุ/น^ - รุนทนง รุ่นสู0ง รุระหว่'ษุขาบ่งมีอยู่แ รอยบากลึกและใหญ่ บ่างก็เล็ก รุนสอง และตน บ่งไม่มีเมล็ดขาวสาร แ, ใ. ''^' รนสอง: มีตราประจำรชกาล X เหมีอนรุ่นหนงแต่จุดริมนอกเข็น I แน๘ บ่1 รุ่นสาม รูปริคลายใบโพธ จุดชิดบ่น เ'แ^&- เ, บ่งภาพ ขาสํ้นั้กว่ารุ่นหนง รอย คอนมรอยเคยว ปลายขาห่างจากบ่น รุระหวางขาIมน รอยบากมขนาด ปานกลางบางบ่นเล็กเข็นเสน เริมมรอยเมลดขาวสารตงแตรุ่นนไป รนสาม: มีตราประจำรชกาลเหมอนรุ่นสอวแต่รูปสูงเปร่■งกว่า รุระหว่าง ขาไม่มี รอยบากบ่ามีเข็นเสนฅํ้น ๆ ส่วนมากไม่มี เมล็ดขาวสารมีทุกบ รูปร่างเงินพดดวงกระทดรด สวยงาม ปลายขาห่างบ่นมากเหมีอนเงิน พดบ่วงสม,ยกรุงศริอยุธยาตอนปลาย

๓ลิ่ ©๐. รชกาลสมเดืจพระบรมราชามหาพทธางกูร ตราประจำแส่นตึน เบนรูปจกร ๔ จดลอมจุดกลางมีกรอบวงกลม ลํ้อม ส่วนตราประจำร'ชกาลนน ก.ศ.ร กุหลาบ เรยกว่าตรารฟิมีโชฎ^ิ ๘] เบนรูปกลม มีร็ศมีขนบน 60 เสน ลงล่างขำงละ ๒ เสน .© © รัชกาลสมเด็จพระไชยราขาธราข ก.ศ.ร กุหลาบว่าตราประจำ แอ่นกิน เหมือนกบในรชกาล ก่อน ส่วนตรา ประจำรชกาลเรียกว่าตรารตนไชย เบนรูป จุดกลมใหญ่ ๓ จุด มีเสนขนไปจุดละหนง เสํนและจากจุดกลมใหญ่ ขำยขวามีเส่นลง มาจดละเสน ขำงล่างมีจุดเล็ก ๒ จุด ๒. รัชกาลสมเด็จพระมหาจักรพรรดิราชาธราช ตราประจำแอ่นดิน เบนรูปจกร ๖ แฉกอยู่ในกรอบสองชน แต่ จ* สชิเ ก.ศ.ร กุหลาบเขียนเบนจกร ๗ แฉก ขึงไม่นาจะ เบนเช่นนํ้น์ ส่วนตราประจำรชกาณรียกขำงเมือก เบนรูปขำงยนหน ไปทางขำย ในรชกาลนโปรตุเกสใช้เรีอรบและเรือสินคาช่วยไทยรบมอญ ชนะ เมี่อ พ.ศ. ๒๐๓'® ไทย'จงส่งราชทตไปเจริญสมพนซ'ไมตรีก้บ พระเจาแตนตนโปรอเกส กเ กรูงลติบอนเมอ พ.ศ. เอ0๙ต ทาให การคา'ขายกบ'ชาวต่างบ่ระเท'31โ,ดยเฉพาะกํบชา,วโ'ปร1ตุเ,กสก'ว้'าง'บ'วา'งยง'ขน

๔๐ ©๓. รัชกาลสมเด็จพระมหินทราธราข คงสลิตเงินพดดวงออกใช้ใน รีซกาลนํ้เพราะสมเด็จพระราชนิดาทรงมอบราชสมใ)ติให้ตองมพ บรมราชาภิเษก และมตราประจำรชกาล แต่ไม่ทราบว่ารูปร่างเบน อย่างใด ส่วนตราประจำแส่นตินคงเหมือนก้บ์ในร่ชกาลสมเดจ พระมหา'จํกรพรรติราชาชิราช ©๔. รัขกาลตมเด็จพระมหาธรรมราขาธราข ก.ศ.ร กุหลาบว่าตรา ประจำแส่นดินเบึนรูปจ*กร ๔ จุดลอม จุดกลางมกรอบวงกลมลอมรอบนอก กุหลาบเรยกวาพระธรรมราช สองชน ตราประจำร็ชกาล ก.ศ.ร รอยคือนกลมเดยว เบนรูปคลายช่อดอกไม้ มเมล็ดขาวสาร ©๔. รขคาลตมเดจ}ปีะนเรศารมก7ราช ตราประจำแล่นดนเบน รูปจกร ๖ แฉกอยู่ในกรอบสองชํ้น ต ประจำรชกาล ก.ศ.ร กุหลาบ เรียกว่า พระ- แสงดาบ เบนรูปคลายดาบสธงเล่มไขว้คืน และมอุณาโลมอยู่ระหว่างช่องทํ้งสี่ ละอิน เท่าทึพบมีตราประจำรชกาลคลายพระแสงดาบไขว้ ไม่มีเมล็ด ขาวสาร

๔๑ ๑ ๖. รชกาลสมเดจหระเอฦาๅ1ศรฐ ตราประจำแส่นดินเหมีอนกใ]ใน ร'ขกาลก่อน ส่วนตราประจำรีชกาล ก.ศ.ร กุหลาบเรียกว่าตราเศวตฉตร มี ส่กษณะเบนเสนขีดตามขวาง ๕' เสน เหนือขนไปเบนจุดแหลมคลายใบโพธ ©ต). รขกาลสมเด็จเจ้าพาค่รเสาวภาคย ก.ศ.ร. กุ'หสาบ ว่าตราประจำ 4 Iวศ2 แอ่นดิน เบนจ*กร ๔ จดล,อมจุดกลาง มิเลนโยง จจ ระหว่างจุด กรอบหยกเขาตามจดทุกจุคค คลายยนต์ ส่วนตราประจำรีชกาลเรียกว่าพระมหาชฎาเดินหน เบนรูปจุด สจุด จุดบนเบนยอดชฎา ในภาพตรานอนตะแคงขวา มีกรอบลอมรอบ 0 ๘'. รัชกาลสมเดจพระเจ้าทรงธรรม ตราประจำแอ่นดินมิ ๒ แบบ คอ เบ๘!นรูI ปคVล’า0ย^ย๘่นต^มากขนกว่าร*ชกาลก่อน ชุ? ด*งภาพบน ส่วนอกแบบห‘แงเบนจุด ๔ จุด ๔*’:*';*- ล’อมจุดกลาง มิกรอบลอมหยํกเขาทุกจุด1; ■11 ดงภาพลาง ส่วนตราประจำร'ชกาล ก.ศ.ร. *5เ I ‘^1 ๘! กุหลาบเรยกว่า ตราร่ศมิเปลวเพลิง (.บนรูป คลายดวง'ไพ่ที่มิเปลวเพลิงลอยอยู่'รอชI ๆ มิกรอบชดเจน ในร*ชกาลน ชาวออลนดาเขานาคาชายมาก จนชาวโปรตุเกสอิจฉาและราแกชาวออลนดา

(5)®5 ยย่างรุนแรง ไทย,ใหความยติธรรมแก่'ชาวออลนดาและมาเอพพาทกบชา โปรดเกส จนขาดการติดต่อคาขายกงิมีIปช^ระยะหนง ๑๙. รัขกาลสมเด็จพระเจาปราสาททอ1 ตราประจำแต่นตินเบน รปจํกร ๘ จุด ล,อมจุดกลาง มีกรอบวงกลม ลือมสองชน ส่วนตราประจำรีชกาล ก.ศ.ร. กุหลาบ เรียกว่า ทุ่มขาวบิณฑ ๆ กุจอมปราสาท เบนรปจุด ๗ จด เรียงกน แถวละ ๓ จุด ๒ แถว แถวบนมหนงจุด อยู'ภายๆเนกรอบ มเมลดขาวสาร รอยคอนเคยว ๒๐. ร็'ขกาลสมเดจพระนาราอฌ็มหาราช ทรงครองราชสมบด เบนเวลานานถง ๓© บ มีการติดต่อคำขายกบต่างประเทศมากกว่าร'ขกาล ก่อน ๆ มีขาราชการชนสู้ใหญ่เบนชาวต่างประเทศหลายนาย เช่น ออกญาวิไชเยนทร เบนตน ไคัส่งคณะราชทดไทยไปเจริญพระราชไมตรี ถ์งกรุงปารีส ประเทศฝ่รืงเศส โดยมีออกพระวิสูตรสนทร (ออกญา โกบาปาน) เบนหวหน่าคณะ ในรีชกาลนมีการส่งคนไทยไปศกบา กรุงปารสเบนครงแรกถง ๒๖ นาย สมพ,นธไมดรระหว่างไทยกบปรีงเศส แน่นแพนกว่าชาติอน ถงกบพระราชทานเงินและที่ดินไห้หมยิสยินศา สร9างโบสถ์ที่ตำบลเกาะมหาพราหมณ์ เมีองกรุงเก่า เรียกว่า “ อารามป

๔๓ ของหลวง’, ต่รํ่งเองเริยกว่า “วคเชงโยเซฟ” และสรํ้างโรงเรยนใหัควย เรืยก “โรงเรืยนมหาพราหมณ์”■สอนภาขาฝรงเกสโรมนและคริสต์สาสนา ชาวฝริงเศสเขามาติดต่อคาขายมาก ลาลูแบร์บนทกไว้ว่า เงินตราไทย มีตราประจำแต่นคินเบนรูปจกร ๘ จุด ลยิมจุดกลาง มีกรอบลอมรอบนอก สองชน ส่วนตราประจำริชกาลเบนตราบ่วหรือทุ่มขาวบิณฑ์ รูปร่าง จุด ๖ จุด มีกรอบลอมรอบ ระหว่างจุดยอด และใตัจุดยอดมีเสนเบนสองแฉกคน รชกาลน ฒิตเงินพดควงออกใช้มากกว่าหนงตราแน่นยิน คือมีตราครุฑเบนตราประจำริชกาลอกตราหน่ง ลกษณะเบนครุฑ 1)1)11 ด 11111) 1*0 111)1) ๓ 1)1)1) ๔ ยนกางขา กาง แขน ชุมีอขนทง สอง ขาง อยู่ใน กรอบ ม^๘กนกเบ1น พํ้น ส่วนตราประจำแส่นดินติดกบตราแรกเล็กนอย และม ๔ แบบ คอ แบ!! ด เบนจุด ๔ จุด ลอมจุดกลางซึงใหญ่กว่า มกรอบนอกลอม สองชํ้นั้ เหมือนตราประจำแด่นดินรุ่นตราบว แบบ ๒ เบนรูป ๔ กลบ ลอมจุดกลางชงมืวงลอมหนงชํ้นั้ รอบนอกกลบ มืกรอบนอกหยกเข'าทุกกลีบ และวงกลมล’อมอีกชนหนง แบบ ๓ เบนรูป ๘ จุด ล’อมจุดกลางซงมืวงล’อมหนงชน รอบนอกจุด มืกรอบลอมหยกเซึว่ทุกสกงจุด

๔ชะ แบบ ๔ เบนรูป ๘ จค ลอมจุดกลางซงมีวงลยิมหนงชน รอบนอกจุด มกรอบลอมสองชน เงินพดควงรชกาลนมีรูปลกษณะเขามาตรฐานแลว คือ ขาสน มีรอยคือนกลมรอยเคียว ปลายขาห่างกน ไม่มีรูไม่มีรอยบาก มีเมลดขาวส ๒๑. รัขกาลสมเด็จหระเพทราขา ตราประจำแม่นดินเบนรูปคืกร ๘ จุด ลยิมจุดกลางมีกรอบนอก ส่วนตรา ประจำร,ชกาล ก.ศ.ร. กุหลาบ เรียกว่า ตรามหานพร'ตน เบนรูปคลายคอกคืนทน็ อย่ในกรอบกนก ๒๒. รขกาลสมเดจบระเจาเแอ ตราประจำแม่นกินเบนรปคืกร จต ลอมจุดกลาง ไม่มีกรอบนอกลอม ส่วน ๐®0 ตราประจำร'ชกาล ก.ศ.ร. กุหลาบ เรียกว่า มหาอุณาโลม หรีอสงข์กนก หรีอเบค เนองจากสมเดจพระเจาเสอมพระนามเดิมว่า มะเดอ และ ส่งๆ] ดิงควร เรียกว่า ตราส่งข์กนกจะเหมาะสมกว่า ๒๓. รขกาลสมเดจทระเจ้าอบูหัวบ้าแบระ ตราประจำแ เบนจกร ๘ จุด ลอมจุดกลาง ไมมกรอบ (?0๐ นอกลธม ส่วนตราประจำร'ชกาล ก.ศ.ร. กุหลาบเรียกว่า ตราแกวโกมล เบนรูปคลาย กลบดอกไม ๓ กลบ โตกลบกลางมจุด และบนกลบกลางมอกกลนหนง

0เ (3เ &๔. รขกาลสมเด็จพระเจ้าพรมโกพฐ ตราประจำแต่นดินเบนจ'กร ๐๐๐'00®.๐๐0 ๘ จุด ลอมจุดกลาง ไม่มกรอบนอกล’อม ส่วนตราประจำร'ชกาล ก.ศ.ร. กุหลาบ เรจยกวIา ตราพระครอบพระมหามงกุฎ เป๘!น รูปคลำยกล่องส่เหลยม มียอด ขางกล่องมี จุดขางละสองจุด มเด็จหระเจ้าอุทุมพร ตราประจำแส่นดินเบนจ’กร ๘ จุด ธ!เม,จุดกลาง กรอบนอกลํอม สองชํ้น์ ส่วนตราประจำร’ขกาล ตราชออทมพา ก.ศ.ร. กุหลาบ เรียกว่า ตราช่อ อจทจมพรเบนรขปจจด ๔ จด อย่ใน กรอบกนกเบดล่าง มีเมลดขาวสาร รอยคอนเคยว ๒๖. รัชกาลสมเด็จพระทนั่งสรยา?เนอมร'แทร ตราประจำแต่นดิน เบนจ’กร ๖ แฉก อยู่ในกรอบ วงกลมสองชน ส่วนตราประจำ ร'ชกาลเรียกว่า ตราราชวํตร เข็นรูป จุด ๙ จุด อยู่ในกรอบ มีเมล็ด ขำวสาร รอยคอนเดิยว ตราราชวํตร ตราเงินพดดว่งทกล่าวมา,น1.'ข็นตราทพบแลว และท ก.ศ.ร. กุหลาบ กล่าวว่าเบนเช่นนน แต่ขำพเลำยงไม่พบ จึงต’องนำภาพเชียนของ ก.ศ.ร. ลงไว้

๔ ไว ตราเงินพดดวงทยงไม่ทราบ และมิรูปลืกษณะสลดใน สมยกรุงศรอยุธยาอกหลายดรา แต่ไม่ทราบว่าสลิดในรชกาลใด จากรูป ลืกษณะแ,บ่งออก'ไต้ ๒ พวก คือพวกทีสลิดก่อนรชกาลสมเดจพระรามา ธิบอีที ๒ ชงมีลืกษณะขาบาก และ'ไม่ม่เมล็ด,ขาวสาร อีกพวก'หนง ฒิตหลไร,ชกาลสมเคจพระรามาธิบอีที ๒ คือไมมิรอยบากที'ขา มิเมล็ค ขาวสาร กบรอยคือีนขางละหนงรอย เงินพดดวงก,อนรํชกาลสมเด็จพระรามาธิบดท ๒ ทีไม ทราบแน่ว่าสลิดในรชกาลใด มิดราประจิ”แส่นคืนเบนรูปจืกร ๖ แฉ I *2ฒ', มกร฿บนยิกสองชน ส่านตราประจำร'ชกาล เบนรูปสใข์หนหิวไปทางซาย ปลายขายิง แหลมอยู่แต่สนมากกว่าสม”ยกรุงสุโขท์ย ไม่มี ส! เมล็ดชาวสาร ขนาดหนงบาท ไม่เห็น เงินพดดวงตราจ่1กรกบ รอยบาก แต่ขนาดสองสลึงมีรอยบากช'ดเจน ตราสํง์ข ขนาดหนงบาท มีรูระหว่างขาไม่โต รอยคอนมีตามยาว และขนาดสองสลง ของขา ตรานอาจฟิลิตในร”ชกาลสมเด็จ พระราเมฟิวรด็ได้ เพราะอาจใช้ตราสงขคลายไนรชกาลสมเด็จพระราช บดา แต่ดํดแปลงให้ต่างออกไป ส่วนตราประจำแด่นดินเหมีอนกน เงินพดดวงหล”,งรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๒ ที่ยํง ไม่ทราบว่าตลิตในร'ชกาสใด มีหลายตรา ด”งน

๔0ว) ๑. ตราประจำแต่นดิน เบ่นจํกร ๖ แฉก อยู่‘ในกรอบสองขน .ร\"'' ตราประจำร,ๆ]กาลเบนจุด ๗ จุด อยู่บนเสนต่0 ระหว่างสองจุดล่าง มีกรอบล9อมรอบ คลายตรา I. พระซ่อมดอกไม้ในรชกาลสมเด็จพระรามา- ริบค,ที ๒ มีเมล็คขาวสาร รอยคอนเคยว ไม่มีรูระหว่างขา ไม่มีรอยบาก น่าจํคเขาไว ในรชกาลสมเด็จพระรามาริบค ท ไอ เบนยิกรุ่นหนง ๒. ตราประจำแม่นคิน เบนรูปจ,กร ๘ จุด ลือม1จุดกลาง รอบนอก จุดมีกรอบลือมรอบหยกเขาพกจุด ขาสน มีรอย คอนกลมเคยว ไม่มีรูระหว่างขา ไม่มีบาก ,.^4 I มีเมล็ดขาวสาร ตราประจำร'ชกาลเบนรูปสงข ห์นหวไปทางขวา ไม่มีกรอบลือม ‘-*ะฎ^น: ตราแม่นดิน เบนรูปจกร ๘ จุด ลือมจุดกลาง รอบนอกจุด มี กรอบลือมรอบหยกเขาทุกจุด ขาสนรอยคอน 4 เคยว มีเมล็ดขาวสาร ไม่มีรอยบาก ตรา ประจำรซกาล เบนรูปคลายสมอเรือ มีกรอบ ลืยึมรอบ ๔. ตราประจำแต่นดิน เบนรูปจกร ๘ จุด ลอมจุดกลาง รอบนอก ไม่มีกรอบล์อม ตราประจำร'ชกาล เบนรูป คลายพระแสงดาบไขว้ในร'ชกาลสมเด็จ พระนเรศวร (ในภาพตรานอนตะแคงขวา) ไม่มเมล์ดขำวสาร ไม่มีรอยบาก

๔๘ ๕. ตราประจำแส่นคน เบนรูปจ'กร๘จุด ลอมจุดกลพ รอบนอก มกรอบหยิกเขํ้าหาทุกสองจุคและมกรอบนอ ล9อมยิกชน คลายตราประจำแส่นคินร'ชกาล ** สมเคจพระนารายณ์มหาราช ตราประจำ ร'ชกาล คลายคอกไม้เรียงกน ๓ คอก มีดอกทีสีอยู่บนไต้คอกล่างมีจุดคลา ตราท ก.ศ.ร. กุหลาบเรียกว่า ตรามหานครินทร์ ในรชกาลสมเด็จพระ- อินทราชา ที ๑ มีรอยคอนเคียว ไมมีรอยบาก ๖. ตราประจำรีชกาล เบนรูปจกร ๗ จุด ลํ้ยิมจุดกลาง รอบนอก จุคมีกรอบลอม ตราประจำรีชกาล เบนรูป ห*1 คลายสงขเบนเสน หนหวไปทางชาย ทีห็ว มจุค ๔ จุด มเมลดขาวสาร รอยคอนเคยว •&?1 *** ๗. ตราประจำแส่นดิน เบนรูปจโ!ร ๗ จุคลอมจุดกลาง รอบนอก จุดมกรอบลยิม ตราประจำรชกาล เบนรป ||^ คลายสงข์เข็นเสน หน'ห,'วไปทางชำย ไม่มี กรอบลอม มเมลดขาวสาร รอยคอนเคยว ๘. ตราประจำแต่นดิน เข็นรูป ๗ จุด ลอมจุดกลาง รอบนอกจุด ๗ฒ^ 11๓63181เแI มีกรอบลรมตราประจำรชกาลเข็นจุด ๙ จุด คลายตราราชวตร มกรอบลอม มเมล็ด ขาวสาร รอยค!อนเดี่ยร

๔ ๙. ตราประจำแส่นดิน เบนรูปคลายยนตํมี ๘ จุด ลอมจุดกลาง รยิบนอกมีวงลำมหยกเข่าทุกจุด ตรา ประจำรีชกาลเบนรูปตรี ไม่มีกรอบ รอย คอนเคยว กลม ไม่มีรอยบาก มีเมล็ด ขำวสาร ๑๐. ตราประจำแส่นดินเบนรูปจุด ๔ จุด ระหว่างจุดเบนเสน กากะบาด รอบนอกมีกรอบวงกลมลำม สองชน ส่วนตราประจำร,ขกาล เบนรูป จุด ๖ จุด อยู่ในกรอบกนก เบคล่า/] มีเมลดขำวสาร รอยคำนเคยว เบนรูปจุด ๔ จุด ระหว่างจุดเบนเสน กากะบาด มีกรอบลำมหนงชน ตรา ประจำรีชกาล เบนจุคมีวงลำมรูปไข่ และมีกรอบนอกอกชน รอยคำนเดียว ไม่มีเมล็ดข่าวสาร เงนพดดวงสม0ยกรงศรอยุธยา ขนาดตำกว่าหนงบาท บาง รี'ชกาลมีตราเหมือนกบขนาดหนงบ,าท ทงิตราประจำแส่นดินและตรา ประจำรีชกาล เช่น'ในรีชกาลสมเดจพระร,ามารีบค,ที ๒ แต่ส่วนมากมกมี ตราเดียว คือตราประจำรีซกาล และอาจเหมอนหรอ1ม่เหมยินกบตราประจำ รีชกาล ของขนาดหนงบาทก็ไดี ท0าใหัวินิจฉำยากว่าเงินทดคำงตรานน ๆ ฟิลิตในรีซกาลใด บางยินมีลกษณะคลำยเงินดรานะโม ส่วนมากมีรูปร่าง

๕๐ เบนเงินพดดํ้วง รอยคอนเคยว และรอยคอนคู่ มรอยบากก็ม ไม่มีรอยบ กมาก ตงแต่ขนาดสลงลงไปไม่มีรอยเมล็ดขาวสาร เช่นในภาพ เงินพดดืวง ล'มํยกรุงศรอยุธยา ตราต่าง ๆ ขนาดต่ากว่าหนงบาทลงมา ม่ขนาดสองสล้ง สลง เพอง และสองไพ ค. ส์ม่ยกรงธนบุรเบนราชธาน พ.ศ. ๒๓๐๙ พระยาวิเชียรปราการ (พระยาตาก) ได้ริบคำสา ให้เบนนายกองทํพเรือยกออกไปตงค0ยสกดตทํพเรือพม่า ชงจะมาท ทุ่งวด'ใหญ่ นอกกรุงศรือยุธยา ดำนตะวนออก ครนเห็นว่าไม่มืทางส้ท จงรวนรวมทหาร ๕๐๐ คนต(ง่ากองทพพม่าออก'ไปเมื่อเดือน ๒ ขน ๙ คำ ในบนน ทางบานหนตรา บำนขาวเม่า ถงแขวงเมืองระยอง ตงดํร

๕๑ ขนเบนเจา เรยกว่า เจาตาก รวมพลและสะเบยงไว้ พรือมพงต่อเรือรบ เรือน และตไค้เมืองจนทบุรื กรุงศรอยุธยาเสยแก่พม่า เมอวนพ ©๗ เมษายน พ.ศ. ๒๓©๐ ครืนถงเค้อน ©๑ เจาตากกยกท์พเรือออกจากเมืองจนทนุรืเขาค้เมืองธนบ ไค้ในเดลน ©๒ ค้ค่ายโพธสามตนไค้ เมือวนท ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓©๐ เม แลวต1งตวเบนพระเจาแก่นดิน โปรดเกลา ฯใหัจดการพระราชพิธบรมราชา ภิเษกทีกรุงธนบุรื และตงกรุงธนบุรืเ'บนราชธานีแทนกรุงศรีอยุธยา วนท ๒๐ ธนวาคม พ.ศ. ๒๓©©๘ สมเค้จพระเจาตากสินมหาราช ไค้ทรงขยายอาณาเขตออกไป กวางขวาง ประเทศไทยมืความเจริญรุ่งเรืองมาก จนกระทิงวนท ๒๓ กุมภาพไเธ พ.ศ. ๒๓๒๔ เกิดขบถยกกำลงเขาลอมพระราชว่ง มืการต่ยิสู ไม่นานนก สมเดจพระเจาตากสินมหาราชถกจบ และถกปลงพระชนม์ ในว่นที่ ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๐๒๔ เมือพระชนมายุ ๔๙ พรรษา ท ครองราชสมบต ๑๔ บ ในรืชกาลนมีการติดต่อคา,ขายกบประเพศ'ต่าง ๆ มากกว่าแต่ก่อน ทรง4ให้ต่อเรือบรรทุกสินคาออกไป,ค้า,ขายต่าง'ป'ระเทศจำนวนมาก คงมืก ขลิตเงินตราออกใช้จ่'ายแ'น่,นอน เพราะพม่าขนเอาไปและเงินทองสูญหาย ไป ในระหว่างบาม1เมืองกำลงมืค้กสงครามเ'บ'นจำนวน'ไม่'นอย ไม่ทราบว่า ในทิชกาลนฟิลตเ'งินพดค้รงออกใ^กตรา แต่ทแน่นยิน คอ

๕ เ53 ตราทววธ ก.ศ.ร. กหลาบ เขยนไวในหนงสลสยามประเภท และทีขาพเคืาไคัเหนเงินพคครงขนาด หนงบาทของร่ซกาลน มีตราประจำ เงนพดด็วงขนาดหน้งบาท ภาพขาย แส่นดินเบนรูปจกร ๕' แฉก ระหว่าง ตราประจำ:ชกาลนอนตะแคงขาย แฉกมีจุด ติดกบตราประจำแส่นดิน สมยกรุงศรีอยุธยา ซึงส่วนมากเบนจุด ๘ จุด ลือมจุดกลาง ทงติคกบ ตราประจำแตินดินฒักรุงร,ตนโกสินทร์ ของรชกาลที ๑ ชงเบนร ๘ กลีบ กลางจกรมีจด ส่วนตราประจำร่ชกาลเบนรปช่อมสองง่าม ป1'ลา^ยดา,มช'อมมมจีุด' ก.ศ■ .ร\".ใกหลาบเรยกรีว'า .ตราท’ วว^ธ'^ \" รปร่างลืกเษณะเงินทดดวงเหมีอนกบเงินพดควงปลายสมียกรุงศ อยุธยา คือ ขาสน ปลายขาห่างกน ไมมีรูระหว่าง'ขา ไม่มีรอยบาก รอยคือนกลมขางละหนงรอย เลอเมย์ว่าไม่มีเมล็ดขาวสาร และ'ที'ขาพเจา เหนกไมีมีเหมีอนก่น ส่วนเงินพดคืวงขนาดตำกว่าหนงบาท น่าจะฟิล ออกใชับางแต่ยงไม่พบ ง. สมํยกรงรตน่โกสินทรเบนราชธาน เงินพดคืวง ยงคง ฟิลิตใช ติดต่อจาก สมยกรุง ธนบุรี มากง กรุง รตนโกสินทร์ ตงแต่ร่ขกาลที ๑ ถงรชกาลที ๔ ต่อมาในร่ชกาลท โปรดเกลา ฯ ให้สลิตเบนเงินทดควงทีระลีก ๒ ครง หลรีจากนนไม่มีการ สลดยิก และโปรดเกลา ฯ ให้เลิกใช้ เพราะมีเงิน เงนแป หรีอ เงินเหรียญแบน ๆ ใช้แทนตงแต่ร่ชกาลที ๔ เบนตนมา

00 ๑. รชกาลพระบาทสมเดจ พระพทธยอต พาจพ’าโลก ในหน',งสอ พระราชพงศาวคารกรุงรตนโกสินพร๑๔ กล่าวว่า “เงินตราในรีชกาลที่๑ เบนเงินพดควงอย่างเคืม แต่แรกใช้ตีตรารูปจํกรควงหนง รูปกรีดวงหนง เมือภายหลงบรมราชาภิเษกครีงหล่งโปรคเกลา ฯ ใหเปลียนตรารูปกรีเ ตรารูปบวล่น แต่ตราจกรนนคงไว้,, แสคงว่าในร'ชกาลนมืตราประจำ รชกาล ๒ ตรา สำหรีบตราจํกรชงเบนตราประจำแล่นตีนเบนรูปจํกร ๘ กลีบ กลางจํกรมืจุคคลายกงจ'กรชงเบนอาวุธของพระวิษณุ ด้คกืบจ'กร ในสมยกรุงศรอยุธยาชงเบนลกษณะธรรมจกร ส่วนตราประจำร'ชกาล ๒ ตรา มืรูปสํกษณะต่งน คือ ก. ตราตรศุล เรียกสน ๆ ว่า ตราตร หรือ ตรากร หมายถงอาวุธ ^๒^ แ๒, ของพระศ2วะ ^มมืรปู1ร.ปารงเ่าบ๘ง!เนบส๊นาๆสมาม หนงบาท ง่ามมกรอบล,อมรอบ ตลตเมอ สองสลง ปราบดาภิเษกในว,นที ©๐ มิถุนายน พ.ส. ๒๓๒๕' เงินพคดวงตรากง- จกรก'บตรากรนขนาดหนงบาทมิ สลึง รูปลกษณะเหมือนกํบเงินพดดืวง สมยกรงศรอยุธยาตอนปลายและ สมยกรุงธนบุรี คอขาสน ปลายขาไม่ชิดกน,รูระหว่างขาไม่มิ มิเมลด ขาวสาร ที่ขามิรอยคอนกลมขางละหนงรอยทุล®น ขนาดตำกวาหนงบาท มิ สองสลึง สลึง เพยิง สองไพ และไพ ทุกขนาดมิตราประจำแม่นดิน และ ตราประจำร*ซกาลดิ,ประ,พ่นอ1ย่างเรียบรยิย

(ผั ข. ตราบัวผัน นิยมเรียกว่า ตราบัวอุณาโลม ตรานปรากฎเมอ พระบาทสมเด็จพระพุทชิยอดพาจุท้าโสก ตร ราชวงค์จํกรีขนใหม่เรียบรอยแล^ พระเจา นองยาเธอพระองค์เจาลา พระอนุชาต่าง พระมารดา'ได้อญเชิญพระบรมอิฐ สมเดจ พระ1ชนกนาถและพระมหาสงข์อุดราวฎ* เลียม ทองคำของเดิมสม็ยกรุงศรีอยุธยามาทูลเกลา ฯ ถวาย ทรง พอ พระราช หถท์ย มาก และ โปรดเกลา ฯ โหัพระองค์เจาลาเบนสมเด็จ พระเจานองยาเธอ เจาพาอกพระองค์หนง®๔ และต่อมาไค้ทรงกรมเบน กรมหลวงจ็กรเจษฎา พระบาทสมเคจพระเจาอย่ห์ว ทรงใช้ตรา บวอุณาโลมหรอตราบวีสนเบนตราประจำ เงนพดดํวงตราจิกรกํบตรา รีชกาลตงแต่ปราบดาภิเษก ใน พ.ศ. ไอ๓ไ630ะ บ*วอุณาโลมขนาดหนงบาท มาจนตลอดรชกาล ส่วนตราจิกรเบนรปจืกร ๘ กลีบ เหมือมเดิมคงกล่าวแล่วี ลงมาถึงหนงไพ ตราบ,วอุณาโลมทตประทบบนเงินพดควงมืรุปร่างคลายสงข์เวียนขวา ยิย่ในกรอบมืพนเบนลายกนก รุปลกษณะของเงินพดคํวงตรานเหมือนกบ ตราจกรกบตรากรทูกอย่าง เวนแต่รอยคอนทขา เริมมืสองรอยขางหนง น่าจะเบนพระมหาสํงขทกขณาวฎ

๕๔ ขางใค และต่อมามีทงสอง'ข'-1ง รอยคอนรอยบนเลกยาวตามขวาง รอยล่าง ใหญ่กว่ามาก ขนาคตำกว่าหนงบาท มี สองสล่ง สล่ง เพ1อง สองไพ และไพ เช่นเคยวกํใ]ตราจกรกบตราตร ๒. รขกาลพระบาทสมเด็จพระพทธเลศหลานภาลับ เท่าทีทราบล่น ทวไปลงความเห็นว่า ในรชกาลนีฟิลิตเงินพดควงออกใช่เทียงตราเดียว คอ ตราพญาครุฑ หรือเรียกสน ๆ ว่า ตราครุฑ ตราประจำแว่นดินของเงินพคดวงใน รีชกาลนว่คแปลกไปจากในรืชกาลที่ ๑ คือ เบนรูปจกร ๖ กล่บ แต่ละกลีบมจุคกลางกลบ กลางจืกร มีจุด การใช่ตราประจำรชกาล เบนรูปครูฑนน เขาใจว่าพระองคทรงมพระ นามเดิมว่า จุยหรือครูๆๆ ตราครูฑนเคย เงินดดดใงตราฆัรรสับตราคเรบุนฑตราประจำรืช่กาลสมเคจพระนารายณ์ ขนาดหบงบาท (ค(ครรุุฑฑออกกยสารั) บ)มหาราช สม,ยกรูงศรีอยุธยามาคระงหนงแลีว สองสลงและสลง ตราครุฑในรีช่กาล,นมีรู'ปเบ,น ๒ แบบ ทีอ คลายหรือเหมีอน ตรฑไนร~ชกาลสมเด็จพระนารายณ์แบบหนงเบนครุฑยืนกางขา กาง- แขนขน อยู่ในกรอบ พนมีลายกนกเล็กน0ย เรียกกนร่า “คร'หอกยาว” ยืกแบบหนง'เบนรูปคล\"แคร/ทแอะไม่ส™™ ดูคลายรุ!]กากะบาด มีพุ

& ไว ต่อเบนศรษะ ขำงลำด้วและระหว่างขามีจุด อยู่‘ในกรอบ เรืยกว่า “คร อกลั้น” เงินพดดวงตรานํ้มีรูปลํกษณะทิว่ไปเหมือนกํบทิตลิต,ในร*ชกา แต่รอยคอนที่ขาทํ้งั้สองขำงพบว่ามีรอยคอนเดียวน,อยอน รอยคือ พบมากขึนและม่กมีที่งสองขำง อย่างไรก็ดีรอยคอนบนคงยํงเล ไปตามขวาง ส่วนรอยล่างใหญ่กว่า เลอเมย์๓ ว่ามี ๔ ขนาด คอ หนงบา สองสลึง สลึง และเพอง เขำใจว่าขนาดสองไพและไพคงจะตลิตบางแต่ ยงไม่เคยพบ หรือไม่ได้สลิตเลย เพราะมีเงินพดด้วงขนาดย่อยของร'ชกา ก่อน ๆ พอใช้จ่ายอยู่แล,วก็อาจเบนได้ ๓. รัขกาลพระบาทสมเด็จทระนั่งเกล้าเจ้าอกหัว ในร'ชก เงินพดด้วงออกใช้หลายตราที่งทิเบนเงินใช้ทิวไป และเบนที่ โอกาสสำคญ ๆ หลายคราว คอ ก. ตราพระมหาปราสาท เรียกสน ๆ ว่า ตราปราสาท มีตราประจำ แต่นดีนเหมือนกบในรชกาลที่ ๒ คือเบนรูปจกร ๖ กลึบ มีจุดก ทุกกลึบ กลางจกรมีจุด การใช้ตราพระมหาปราสาทเบนตราประจำรชกาส เพราะพระองค์ทรงมีพระนามเดิมว่า ทบ ขึงหมายถงทิประทบหรือพระมหา ปราสาท และเมือทรงขนเสวยราชสมบํฅใน พ.ศ. ๒๓๖๗ ได้โปรดเกลา ฯ ใหพระศรไกรลาศเจาพน'กงานพระคล'งมหาสมบํตลงมอทำเงินพดดวง ตรา พระมหาปราสาททงั้ขนาด หนึงบาท สลึง และเพ1อง ออกใช้จ่าย.'3’4

เงินพดดวงตราปราสาทขนาด รูปลกษณะของตราประจำร'ชกาลน หนงบาท สองสลง สลง เบนปราสาทที่มืหล่งคายอดแหลม และ และสองไพ เชิงลาดสองขาง อย่ไนกรอบ รอยคอน รอยเดียวมน์อย ส่วนมากมสองรอย รอย คํอนบน และล่าง มืขนาดเกอบเท่าล่นทง สองขาง และร่นต่อ ๆ มารอยคอนบน และล่างมํกเท่าก่น เงินทดดวงตรานม หลายขนาดตํ้งแต่หนงบาทกงลงไปจนถง หนงไพ ทุกขนาดมีตราประจำแก่นดน และตราประจำร'ชกาลเหมือนก่น แต่ ขนาดของตราย่อส่วนเล็กลงตามขนาด ข. ตราครุ'หเสยว เบนตราดานหนา ยลิตขนาดเต่ยวคอขนาดสิบสลง หรือ หนงตำลึง จํน เขำ'ใจว่า ตลิตขนเพี่อพระ ราชทานแก่พระ เงินพดล่วง ตงาคงฑเสยว ขนาดสบสลง บรมวงศานวงศ่ และ ขาราชการ ชนฟิ'ใหญ่เบนที่ระ'ลกในงาน พระเมรุพระบรมฟิพพระบาท สมเดาพร

๕๘ เลิศหลานภาลีย มีตราประจำแส่นดีนเบนรูปจกร ๘ กลีบ กลางก ทุกกลีบ กลางจกรมีจุด ไม่เหมีลนคืบตราจํกรของขนาดหนงบาท ชงมี ๖ กลีบ ส่วนตราครุฑเสยวเบนรูปพญาครุฑทรงเครืองหนคานขางมีนหน ไปทางขวาของพญาครุฑอยู่ในท่ากำส่งบิน มีอขวาจบพญานาคหนงต ไปควยมีกรอบลีอม ท่าแสดงของพญาครุฑคลีายกํบว่ากำลีงบินจากไป ตราครุฑเสยวมี ๒ แบบ คอ แบบหนง เบนครุฑ จํบนาค ทีคอ ศีรษะนาคเลยมีอขนไป ส่วนอกแบบหนงครุฑจํบนาคทีศีรษะ รูปส่กษณะเงินพดดีวงตราครุฑเสยวคลีายกบเงินพดดีวงท่ว ๆ ไป รอยคอนทีขาทีงสองขางมีดไปคือ บางอนมีรอยคืยินเดียว บาง รอยคือนค่ รอยคอนบนเล็กกว่ารอยคือนล่างถาเบนรอยคือนค่ ขาวสารทุกอน ค. ตราคอกไม เงินพคควงตราดอกไม้เบนเงินตราขนาดตงแต่หนงบาท ลงมาจนถงขนาคหนงไพ พบว่าทุกยิน มี ๒ ตรา คือมีตราจํกร ๖ กลีบ เงนพดดืวงตราจํกรกํบตราดอกไม้ มจุดกลางทุกกลบ กลางจกรมจด ขนาดสองสลง สลง และเพอง เบนตราประจำแส่'นคินเหมีอนคืบตรา ประจำแย่นดินของตราปราสาท รูปลกษณะตราทเรืยกว่าดอกไม้นน พิจารณาแลีวไม่มีรูปร่างเบนคอกไม้เลย คูคลายหวลูกศรหนหวลง มีจค ๓ จุดทีปลายหวลูกศร อยู่ในกรอบ เลอเมย๓ และเครก๑๖ มีความ เหนว่าเงินตรานฒิตในรชกาลที ๓

๕6 ง. ตราหวลูกศร เบนเงินพคควงขนาคย่อยตงแต่ขนาคสลึงลงไป มี ๒ ตรา คอ ตราจกร ชงเหมือนกบ เงินพดดวงตราจํกรกบตราหวลูกศ: ตราจกรของตราคอกไม้ และตรา ขนาด สลึงและเพอง ห'วลูกศร มีรปร่างเหมือนตราคอกไม้ 1^^ ^ ข ^ ^ ^ ^ แต่ใตหวลูกศรมจุคเพยงจุดเคยว ม กรอบลอมรอบ เลอเมย์๓ และเครก๑๖ มีความเหนว่า เบนเงินตรา ณ์ตในรชกาลที ต จ. ตราใบมะตูม เบนเงินตราขนาดย่อย ฒิฅเบนทีระลึก เลอเมย์๓ เงินพดดวงตท,ใบมะตูม'ขนาด สลึง ไค้ยินมาว่าดลิตข็นเพอเ'บนทีระลึก แถะเพอง ในงานพระเมรุพระบรมศพ สมเคจ พระบรมราชชนน และสมเดจพระเจา ลูกเธอพระองค1?'หน4ง ของร^ชกาลน และกล่าวว่า ม ๖ ขนาด คือบาท สองสลึง สลง เพึอง สองไพ และไพ เงิน พดดืวง ตรานํ้ทุกขนาดไม่มตราประจำแล่นดิน มตราดืานหนาตราเดียว ม ลกษฌะคลาย,ใบไม้สาม'ใบเรียงก*น บน'ใบไม้,ใบกลางม่รูปคล่'ายบกนกใ กรอบเงินพตดวงตรา'ใบมะตูมนทำดวยเงินและ,ทองคำ ส. ตรารวงผง เบนเงินตราขนาดตำกว่าหนงบาทลงมา ไม่พบหล่กฐาน แน่ชืดว่าฟิสิตในร,ชกาลใด เปเรร่า (^. เ\\4อ1(3ง68 ?616113) กลาวว่า\"’ ฟิลึต่ในร'ชกาลที่ ® แห่งกรุงรตนโกสินทร์ แต่ไม่ได้ให้เหตุฟิลประก

๖๐ ส่วนเลอเมย์ ๓ กล่าวว่าสลดโนรํชกาลที๓ เช่นเคยวกบตราคอกไมั ตรา ห์วลูกศร และตราใบมะตูม ตามคำบอกเล่าของหม่อมเจาบยะ ฯ ชง ทรงทราบมาจากเจาหนาทีกองโรงกษาปณ์ไทย เงินพคคํวงตรารวงฟิงน เท่าทพบมีขนาค สล่ง เพอง และสองไ ม่รูปร่างลกษณะคลายกบเงนพคควง ขนาดเคยวกนกบตราใบมะตูม มีตรา เงนพดดวงตรารวงผง เทียวธยู่ดานหนำ ไม่มีตราประจำแส่นคิน ขนาดสลง และเพอง ^ เช่นเดยวก็1บเงินพดดวงตรา’ใบมะตูม ลํกษณะของตราเข็นจุด ๙ จุด เรียงเบน ต แถว คลำยตราราชรีตร แต่ แปลกออกไปคือ แถวกลางจุดรีมทงสองขำงมีเลํนต่อออกไป ดูคลำยรวงสง ขำพเจาเห็นคืวยก'บเลอเมย์ทีว่าฟิลิตในรีชกาลที ๓ เพรา ลํกษณะคลำยก'บเงินพดคืวงขนาดย่อยทีสลิตในรีชกาลน คือ มรอยคื สองรอยเกือบทงหมด และใน{เจจุบ'นนย่งพอหาได้ไม่ยากนก แต่ไม่ ทราบว่าสลิตเบนทีระลึกในงานใด ข. ดราเฉลว เบนตราอยู่ดานบนและดานหนาของเงินพดคืวง สำหรีบ ขนาดหนงบาท ไม่มตราจกรประจำแส่นดิน ตราเฉลว เบนรูปคลำยเสนสามเหลิยมชอนกนสองรูป ไม่มีกรยิ ทีพฃมรอยคือนเคยวทงสองขา คำว่า เฉลว มีความหมาย ขนาดหนงบาท เบน ๓ อย่างคือ เข็นเครืองหมายแห่งการเลหลํงหรือข สงของก็ได้ อีกอย่างหนึงเข็นเครืองหมายแสดงอาณา

๖๑ บริเวณใภ้นเมอง และความหมายสุดท’ายเพอทำให้โรคหาย ด’วยการ หลาวไม้ไย่เบนเส’นบาง ๆ พ'บไปมาให้เบนรูปเฉลว {เกไว้บนปากหมีอยา ไทย จะทำให้ด้รบประทานยานนหายเร็วขน การยลิตเงินพดควงตราน อาจเกยวพ'นก'บการระบาดครํ้งั้ใหญ่ของอหิวาตกโรคในประเทศไทยชงทำ ให้ราษฎรลมตายจำนวนมาก เพราะถึงกบโปรดเกลา ฯ ให้ราษฎรทำบุญ กุศลมากๆและเกณฑ์ให้ราษฎรปล่อยสตว์เ'บนการใหญ่ เมือเดือน แรม ® คำ พ.ศ. ๒๓๙๒ อาจโปรดเกล่า ฯให้สลิตเงินพดด’วงตราเฉลวขน เพอขจํดโรคตามทีเช้อถึอก'นไนระหว่างนํ้นก็ได้ ๔. รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมือเสด็จขน ราชสมบดีได้โปรดเกล่า ฯ ให้ดลิตเงินพดทํวงออกใช้ มืตราประจำแย่นดิน เหมือนในริชกาลทํ ๒ และที ๓ ดือเบนรูปจกร ๖ กลบ มืจุดกลางกลื ทุกกลืบ กลางจ'กรมืจุด ต3งั้แต่ขนาดหนงบาทลงมา ส่วนตราประจำริช้กาล มีต่งันึ ก. ตราพระมหามากุฎ เริยกสน ๆ ว่า ตรามงกุฎ เนองจากพระองค์ ทรงมีพระนามว่า เจาพามงกุฎ จงทรงใช้พระมหามงกุฎเบนตราประจำ รชกาล มีรูปร่างคล่ายชฎายอดแหลม ลกษฌะเงินพดดว้เงเหมือนล่บใน รชกาลที่ ๓ แต่รอยคอนทขามีสองรอยทํ้งสองข,าง รอยคอนบนและล่ เท่ากน

๖๒ เงินพคคืวงตรามงกุฎน้ ฟิลตออกไซ้ระยะแรก ๖ ขนาค คือ ขนาค หนงบาท สองสลง สลง เพอง สองไพ และไพ ขนาดหน้งบาท สองสลง และสลง ข. ฅราทระมหามงกุฎเถา เนืองไนงานฉลองมพหราะมณเฑียร พระ- ทน์งอนนตสมาคม เมยิ พ.ค. '๒๔๐ไอ ไค้โปรดเกลา ฯ ให้สลตเงินพคคืวง ตราพระมหา- มงกุฎเถาขน เพือ พระ ราช ทาน แก่ พระบรมวงคาน- า งค์ และ ขาราช การขนลูไหญ่ มี ขนาดหน์งชั่ง ขนาค ตง แต่ หนง ชงลงมา สำหรบ

๖๓ ขนาดหนงช่ง และ กงช่งนนํ่ ให้ช่า แกะตราดํวยมอ เพราะมีขนาด'ใหญ่ มาก ส่วนขนาดรอง ๆ ลงมาคือขนาด ๑๐, ๔และ ๒ บาท ใช้ตราคืประท'บ ตราประจำแต่นดิน ของเงินพดดวงเถา ลีดก'บตราประจำแต่นดินทใช้ตประท'บบนเงินพดดืวงขนาดหนงบาทลงมา เงินพดดิวงขนาดหนงชงมตราจกรเบนรูป ๗ กลีบ ใจกลางจ'กรเบ็นจุด มีวงกลมลีอม รอบนอกกลีบจกรมวงกลมลอมสองขน ส่วนตราประจำร'ชกาล เบนรูปพระมหามงกุฎทมลายกนกใบไม้เบนพน รอบตราม้กรอบลีอมรอบ สอง,ชํ้นั้ ส่วนตราประจำแต่นดินของเงินพดดิวงขนาด ๒๐ และ ๑๐ บาท เบนรูปจ'กร ๘ กลีบ ม้จุดกลางกลีบ กลางจ'กรม้จุดเช่นเดิยว กบในขนาด ๔ และ ๒ บาท ซึงเบ็นรูป ๘ กลีบ กลางกลีบมีจุดทุกกลีบ และกลางจ'กรก็มจุดเหมอนกน

เงินพคควงทีไม่ไค้ทํบขา เรียกว่า “ทองเม็ดขนุน” ขนาคหนงบาทกง ประท,บดราจ1กร ๖ กลีบ และตราพระมหามงกุฎ เช่นเคียวกบเงินพคควง ททำควยเงิน เงินพคต่วงทองคำมีราคาสูงกว่าเงินพคควงเงินทีมีขนาค เคยวกน ๑๖ เท่า ๔. คราทระเต้า เบนเงินพคควงขนาค สลีง เพอง สองไพ และไพ ท้าควย เงิน และทองคำ เงินพคควงชุดนืไมมีตราประจำแว่นดิน มีตรา พระเตาตราเคียว เบนรูปคลายกานำ มีพวยกายาว คอกาสูงเหมีอนทีใส่น สำหรบกรวดนำในพิธีสงฆ์ เขาใจว่า ำปรดเกลา ฯ ให้ สลิต'ขน เทือพระราชทานแก่ พระบรมวงศานุวงศ์และ ราชขาบริพาร เนืองในการบำเพญพระราชกุศลสำคญโอกาสหนง แต่ยง ไม่ปรากฎว่าเบนงานพระเมรุพระบรมศพของพระองคํใค หรืองานใค ในรชกาลนื ความตองการเงินตรามีมาก ไค้มีการสลดเหรียญเงิน เหรียญทองคำ แบน ๆ เรียกว่า “เงินแป,, และ “ทองแป,, ขนาคต่าง ๆ ออกใชัแทนเงินพคคีวงหรีอเงินกลม การสลิตเงินพคควงเพอใชัจ่ายทำไป จงมีไค้ดำเนินการต่อไปตงแต่ปลายรชกาลน

ไว ๔ ๔. รขกาลพระบาทสมเด็จพระจลจอมเกล้าเจ้าอยูหัว ในรชกาลน การสลิตเงินพคคำงเทือเบนทีระลิก และสลิตเทียง ๒ ครงเท่านน คือ ก. ตราพระเกยว โปรดเกลา ฯ ไหัสลิตขนเทือพระราชทานแก่พระ- บรมวงศานุวงศ์และขำราชการชนสู้ใหญ่ เนืองในงานพระราชทานเพลิง พระศพ พระองศ์เจาหญิง เจริญกมล สุขสวสค ในเจาจอมมารคาห่วง๑๗ ณ เมรุว่ดสระเกศ เมียิ ๑๕ กุมภาพนธ์ ๒๔๑๙ เงินพคคืวงตรานืไม ทราบแน่ว่ามีกีขนาด ทีพบมีขนาค หนงบาทมีตราประจำแส่นดินเบนรูปจํกร ขนาดหนงบาท ๖ กลบมีจดกลางกลบ กลางจ,กรมีจุด เหมือนตราประจำแย่นดินในรชมกาลท ๒, ต, และ ๔ ส่วนตราดานหน,าเบนรูปพระเกยว ชงหมายถึงพระจุลมงกุฎ มรูปทรงสามเหลียม ฐานล่างเบนจุด ๕' จุด ฐานกลางเบนจุดซอนก่น สองแถว ๕ จุด ยอดเบนเสนสน ๆ ระหว่างฐานมืเสินคญ ข. ตราพระเคิยวพานรองและขอรำเพย โปรดเกลีา ฯให้(งลิต'ขน'ใน โอกาสที่พระองค์ทรงมืพระชนมายุเสมอดืวยสมเด็จพระนางเจารำเพยภมรา ภิรมย์ พระบรมราชชนนีขณะสินพระชนม์ระหว่างมืพระยศเบนสมเด็ กรมพระเทพสิรินทรามาตย์ พระนามเดิมว่ารำเพย เมือ '๒๔ พกุ'ษภาคม ๒๔๒ต และได้ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลยงใหญ่กว่าที่เคยมืมาแต่ก่อน

๖๖ เงิน พด ควง ชุด'นีมีขนาด ๙๐ ดานหนา ตราพระเกยวพานรอง บาท ๘ ยิน, ๔๐ ดำนหล*ง ตราช่อรำเพย บาท ๑๘ ยิน, ๒๐บาท ๔๒ อน, ๑๐ บาท ๗๔ ยิน, ๔ บาท ๑๑๔ อน และ ๒ บาท ๒๐๔ ยิน รวม๖ขนาด เบนจำนวน ๔๖๒ ยิน โปรดเกลาฯ ให้เบนของเกบ๒ ชุด นอกนนพระ- ราชทานแก่พระ บรมวงศานุวงศ และขาราชการ ชนผู้ใหญ่ ต่อมา ไค้โป รดเกลา ฯ ให้กร ะทรวงพระ คลง มหา สมบด ฟิลิต เงิน พด ควง

๖๓) เถาและทองพคควงเถา โดยเฉพาะตรามงกุฎ ตรา ช่อรำเพย และตราพระเตา คงคลํงไว้เพธให้ประชาชน แลกในราคาที่เห็นสมควร ตามแจงความกระทรวง พระคลงมหาสมบิต เมอ ®๙ ก่นยายน ๒๔๓๗๒ ตราเงินพดดวงขนาด ๔๐ และ ๔๐ บาท ตอง ให้,ช่างแกะส๓ดวยมอที่งั้ ๓ ตรา ส่วนขนาดตงแต่ ๒๐ บาท ลงมาใช้ตราต ประ ท*บ เช่น เงิน พด ดวง ธรรมดา ตราจํกรเบนรูป กลบลายเสนงดงาม กลาง จกรมีจุดอยู่ในวง ถดวง ออก มา มวงลือมสองชนั้ ระหว่างวงลือมมี,จุด ๒๔ จุด ซง หมายถึง พระ ชนมาย ๔๐ บาท ๒๔ พรรษา นอกวงล,อม เบนจํกร ©๐ กลืบ ใน

๔ บาท I® บาท ขนาด๘๐บาท ส่วนขนาด๔๐บาท มจุด©๗จุด แต่กลืบจกรม๑๒ กลืบ ขนาด ๒๐ และ ©๐ บาท มีจำนวนจุดและกลืบจํกร ©๐ เท่ากน ขนาด ๔ และ ๒ บาท มีจำนวนจุดและกลืบจกร ๙ เท่ากน ตราพระเกยวมีรํสมีอยู่บนพานแว่นพาช่อนสองพาน ขางพานมีฉํ ๕' ช3น ช่างละอํนิ พนตราเข็นเปลวกนก มกรอบลอมรอบนอกสองชน ส่วนตราช่อรำเพยเข็นกงดอกไม้และ'ใบประกอบหลายใบ ด็านล่างของ ตรามีเลขไทยว่า ©๒๔๒ ซงหมายถงบจุลสกราช ©๒๔๒ ตรงกบ พ.ศ. ๒๔๒๓ ตรานถาเข็นชนิดสลกดวยมอมีกรอบล’อมรอบนอกสองขน ถาเข็นชนิดตีประทบมีกรอบลิอมชนเดียว

รอยบากและเมลดขาวสาร รอยบากและเมล์ดาภ้วสาร เบนเครืองหมายทีฒู้ลิตมิความประสงค ให้สู้ใช้ได้เห็นเนอในของโลห ะเงินทีใช้ทำเงินพดด้วงนนว่า เบน ของแท้ ไม่ปลอมแปลง คือมิไค้เอาโลหะราคาถูกมาทำแลวชุบหรือกาไหล่ เงินเคลือบไว้ รอยบากนปรากฎบนเงินกำไลของอาณาจกรน่านเจา และทีขา ขางหนงของเงินเจียงซึง ใช้ในอาณาจํกรลานนาไทย เงินพดด้วงของไทย ด็มิรอยบากทีขาทงสองขำงคลายเงินกำไลตงแต่สมํยกรุงสุโขทํยลงมาจนถ กลางร'ชกาลสมเดจพระรามาริบทีที ๒ แห่งกรุงศรีอยุธยา ด้กษณะรอยบากทขาของเงินพดด้วงทุกขนาด มิความแตกต่างด้น ด้งกล่าวแล,วในเรืองรูปร่างลํกษฌะเงินพดด้วงติมํยต่าง ๆ คือ มิรอยบากลืก กวาง ใหญ่ จนกระทํงเ'บนรอยบากทตนเล็ก เกอบเบนเสน รอยบาก บนเงินพดด้วงมิตงแต่ขนาดหนงสลืงขนไป ขนาดตำกว่านยํงไม่เคยพบ รอยเมล็ดขำวสาร มิรูปร่างเบนวงรูปไข่เลก ๆ เท่าเมลดงา ใช้เหล ทีประทบบนเงินพดด้วงให้เกิดรอย เบนเครองหมายทีเกิดขนในกลาง ร'ชกาลสมเด็จพระรามาริบคืที ๒ แห่งกรุงศรีอยุธยาร่วมกบการบากทีขาเงิน พดด้วง และต่อมารอยบากหมดไป คงเหลือแต่รอยเมลดขำวสาร ตำแหน่ง ทีประท่บรอยเมล็ดขำวสารในระยะเรมแรกอย่ทกลางขาขวาด้านหน่าข เงินพดด้วง ต่อมาไม่จำกดร่าจะประท่บทีใดกได้แต่เบึนบริเวณปลายขา หรือใต้ขาหรือด้านหนาของขาข่างหนงขำงใด รอยเมลดขำวสารบน เงินพดด้วงแต่ละอนมิเพยงรอยเดยวตงแต่,ขนาดสองสลง,ขนไป

วิธืผลิต เงินพดดํ้วง การ61ลตเงนพคควง,ขนาคตาง ๆ เหเหมยึนกน เทากน และมรูบราง ตามทีปรากฎ เบนสีงทีควรทราบสำหร'บสู้สนใจในเรืองนื เงินพคควงทีใช้ เบนเงินตราของไทย ทุกขนาคทำควยมือทงสน แสดงให้เห็นว่าคู้ตลิ ตองมีความ'ชำนาญ ความปราณีตมาก เครืองมือเครืองใช้ในการตลิตหาโต้ง่าย แต่วิธีทำไม่ง่ายสำหรบ สู้,ทีไม่เคยทำหรอไม่ม่ความชำนาญ การทำเหรืยญสมยโบราณของชาว ต่างประเทศค9วยมือ ดเหมือนจะง่ายกว่ามาก เลอเมย์ไดัเห็น'วิธการสลิ เงินทดควงและบนทีกไว้ว่า ๓ ควยพระกรุณา1ของพระเจาบรมวงศ์เธอ สมเด็จกรมพระยาคำรงราชานุภาพไค้ทรงจ็ดให้มืการแสคงวิธีทำเงินพคควง ขนทีกองโรงงานกบาปณ์ ในกระทรวงพระคล,งมหาสมบต เทียิให้พระองค์ ทอดพระเนตร โคยมืนายเลอเมยติคตามไปควย เลอเมย์กล่าวว่า การแสคง ครงน^เขาใจว่าเบนการทำเงินพคคํวงครงสุดทาย เพราะสู้1แสคงเบนคน ทีรูจกวิธีทำเพยงคนเคํยวทียงมืชํวิตอย่ในขณะนน เมือสมเด็จกรมพระยาคำรงราชานุภาพเสด็จลิงกองโรงงานกษาปณ พรอมควยนายเลอเมยแลว สูอำนวยการกองโรงงานไค้นำไปยงห้องใค้คิน ภายในห้องมืชาย ๔ คน แต่งต่วควยเครืองแบบเหมือนกบคนงานฟิลิตเงิน พคควงสม'ยก่อนแตงจริง ทุ เครองแบบมลกบฌะเบนกางเกงหลวม ทุ ขายาวเหนือตาตุ่ม มืเสอคอกลมคลายกลาสีเรือ สีกาสีขลิบนืาเงินแก

เครองมอผลตเงนพดดวง ด. เบาทลอมเงินขนาดต่าง ๆ ๔ อัน, ^. สิวขนาด ตาง ๆ ๔อัน, ๓. กรรไกรอัดเงิน, ๔. คมคบเบา, ๔. เงินพดดวงระยะต่าง ๆ บนถาดไม้ ตงแต่เบนเศษเงินอยู่ในฝาบอยแควง หลอมเบนแท่ง ตใบ้งอเบน เงินพดดวง, ๖. ท่อนไม้แบบม้แอ่วุวุปไข่อยู่อลาง ๒ ท่อน5 ๗- ไ1มปลายมน สำหร่บกดผาบ่อไม้แบบและเข่ยเงินใบ้เข้าแบบขนาคต่าง ๆ ๔ อั14

๗1®ฮ มุมหนงของห,ธง มีเตาไฟอยู่บนพน คนงานสองคนนงอยู่หนาเตา คนหนง สูบลมเบาไฟให้ลุกโชนควยเครืองเบาลมชนิคทำง่าย ๆ ส่วนยิกคนเขยถ่าน ในกองไฟให้ติคทํวกนควยคีมคีบถ่านคามยาว ๆ คนงานทีเหลออก สองคนนิงอย่บนพนห์องคอยสูทเขาไปซม เมียิสู้ชมเขาทํนิงเรืยบ คนงานทํนิงคอยคนหนิงลุกขนไปตดเงินควยกรรไกร ใส่ปาหอยแครงทร นำหนกแลว นำขนชงบนตาเตงสำหรบชงทองและเงิน ชึงชาวจนและไทย นิยมใซักนอย่างแพร่หลาย คีอมีล็กษณะเบนถาคทองเหลืองกลม ๆ เล็ก ๆ มีเชอกสูกหือยจากปลายไม้ยาว ๆ ทํทำควยกระคูกสํตว์หรืองาชาง ชงมีขีด เบนระยะและมีลูกฅสู้มเลือนไปมาไคับอกนำหน่กตามขคนนว่าหน่กเท่าใค การชงนำหน,กควยตาเต็งประเภทนิน์าหนิกคลาคเคลืยินเลกน์อย ไม่เบนคนละเอยค ทำให้เงินพดควงขนาดเคียวกนแต่ละอ่นมีนาหนิก ไม่เท่ากน พอไค้นำหนกทีตองการแลว กเอาเงินเหล่านนใส่ลงในเบาคี เลก ๆ ซังไม่ไหม้ไฟ คนงานทลือคีมคีบถ่านจะใซัคีมอีกอไเหนง (คูภาพ) คีบเบาทมีเศษเงินนนเขาใส่เตาไฟแลวคีบถ่านไฟแคง ๆ สุมเบาให้เรียบรอย คนงานที่มหนาทํสูบลมจะสูบลมเขาเตาไฟให้ลุกโชน จนกระทงเงินในเบา ละลายหมค แลวคนงานทํถอคีมจะคีบเบานนออกจากเตา และเทเงิน ที่กำลํงละลายทงหมคนนลงบนไม้แบบหนา ๆ ท่อนหนิง ชงมีนำห่อและ จมอยู่ในถ็งทีมีนำท่วมไม้แบบน2น กลางไม้แบบมีแอ่งลืกลงไปเบนรุปไข นำซัก ก่อนเทเงินจะใช้ไม้ปลายมนกคสัาให้เบนแอ่งเพอให้เงินไหลลง แอ่งไม้นนง่ายขน และไม้ปลายมนนีจะช่วยเซัยเคาะให้เงินเขาแบ เรืยบรือยแลืวรอเวลาให้เงินแขงตว

ซา)๓ ภาทบน: คำนเหล็ก และทงเหล็กขนาดต่างๆ ทมแอ่งสำหรับวางแท่ง เงิน เวลา ทำรอย งอแท่งเงิน และต่พํบขาไห้เบนรูปเงินพดดวง ภาทภ์าง ะ จาก*ห้ายไปขวา แถวบนลงล่าง แสดงรูปร่างแท่งเงนเมอออกจากแบบ หดานบนเรยบ ดานล่างนูนเบน ล่งเบยนาง ต่กลางดำยสวสองคมไห้เบนรอย และ แท่งเงินงอต่วเล็กนออ ถ,ดไปเบนภาพขาท่ต่พํบหนงรอย สองรอย และจนเบนรป เงินพดดำง

0ว)๔ เบนรูปพคควง โคยเอาแท่งเงินนไเวางลงบนทงเหล็กชงเบนท่อนสีเห ยาว ๆ แต่ละคในมืแองเล็ก ๆ ขนาคตาง ๆ เพืยีเบนทีวางแท่งเงินไม เลอนไปมา เมือวาง'ไค้พอดีแล1วใช้สีวสยิงคมกบคอ่นติบริเวณกงกลางแท เงินคานเลียบให้เบนสองรอยตน ๆ และแท่งเงินนนจะงอปลายเขาหากน เลกนอย เทีอให้ง่ายต่อการติขาทงสยิงเขใหากน แลวเอาแท่งเงิน'นนวา ปลายขางหนงลงในแอ่งท่งเหล็กทีมืขนาดพอค ใช้คอนทุบปลายอก1ชางหน ให้งอเขาเบนรอยคอนเคยว หรอรอยคอนคู่ ตามตองการ แลีวกลีบขางติยิก ปลายหนงให้งอเขาหากน เสร็จแลใควํ่าลงติคานบนเบา ๆ ให้ไค้รูปเบน เงนพดด*วง เมธตเบนรูป:'างแล’ว ใส่ลงในถาดไม้มด,ามถอ ขนาดต่าง ๆ ๔ ถ-เด มขนาดจุเงนพดดวง1ด ๑!เ0, ๒0, ๔๐ และ ๘0 ธน แต่ละถาดทำเบนช่องดนๆ ช่องหนงใแงนพดด’,'วงขนาดหนงบาทได้ ๔ ธน เพอสะดวกในกา:น‘บ ภาพVาางขวา ม้อเบนถังไม้ส่าหร*บใส่เงนพดด*,'วงท้ห์าเสร็จแล:

ฟ่ (31 ภาพบน: ก:ะดูกขาช้างใช้สํ]หร”บวางเงนพดด9,วงขนาดต่าง ๆ เวลาตตรา กระดูกม ความยาวประมาณ ๔ ฟต หนํก ไม่เคลอนท้ง่าย บนกระดูกทำเบนแอ่งไว้ให้พอดอํบ เงินพดดวง เวลาประท,บตราจะได้ไม่เคลอนท!ปมา ภาพล่าง: ขยายไท้เห็นแอ่งบนกระดูก และมเงินพดด'วงขนาดหนงบาทวางอย่บน แอ่ง ๒ อน

(ท่) ไ) เสร็จการ นายเตาที่ชำนาญจะตแท่งเงินให้เสร็จเบนรูปเงินพตควงเที่ย ๕' ที่ แลืวเก็บใส่ถาคไมเขนาคต่าง ๆ วางไ*ว การประทบตราและเมล์คขาวสารใช้ตราเหล์กตีประทบ สิงรองรบ เงินพคค้วงเวลาตีตรานนใช้กระดูกขาชำงอนใหญ่ยาว ๕ ฟ่ต (คูภาพ) หน'กไม่เคลอนที่ง่าย เจาะกระดูกขาชำงนเบนแอ่งขนาดต่าง ๆ เพอให เงินพคควงขนาดต่าง ๆ ไค้พอคเวลาตีตราประท่บไม่เคลือนที่ กา กระดูกชำงเบนที่รองรบนน เพราะมีความยืดหยุ่นพอคกิบการตีตรา ไม่แตกง่ายเหมือนไม่เ ทงไม่ท่าให้เงินพคควงเสยรูปเหมือนใช้โลหะ ที่รองริบ ช่างรืเมอตีมืความชำนาญจะฒิตเงินพคควงไค้ประมาณวนละ ๒๔๐ อ่นต่อวน ในริชกาลที่ ๔ มีช่างเที่ยง ๑๐ ชุค หรือ ๑๐ เตาเท่ ฟิลิตเงินพคควงไค้ไม่พอกบความตีอ่งการ เครืองมือเครืองใช้ในการ61สิต ที่เหลอยิย่ในกองโรงงานกษาปณ์ชุดสุดท่าย ลูกเก็บรกษาไว้ในพิพธภณฑ สถานแห่งชาติขณะน

การเลิกใช้ เงินพดดวง 0. ความตองการเงนตราไทยมมาก ประเทศไทยใซัเงินพดดวงตงแต่ สมำกรุงสุใขทยเบนราชธานีติดต่อเรือยมาจนถืงสมฒรุงรตน่โกสินท ในริซกาลท ๔ กิจการคำระหว่างประเทศไค้ขยายตำเจริญกำวหนามาก เรือสินค้าต่างประเทศนำสินค้าเขามาจำหน่ายและซอสินค้าจากประ ไทยออกไปเบนเงินคราวละมาก ๆ ไทยกต่อเรือบรรทุกสินค้าออกไป จำหน่ายและรบซอสินค้าจากต่างประเทศเขามามากขนอย่างรวคเรืว พ่อค้าต่างประเทศน่าเงินเหรียญประเทศต่าง ๆ เขามาซอขายสิน ลำหนง ๆ ระหว่าง ๕',๐๐๐—๒๐,๐๐๐ เหรียญ ทำความยุ่งยากให้กำ] พ่อค้าไทย เพราะไม่ค้นและยงไม่ค่อยเซี่อถือค่าของเงินเหรียญเ ซึ่งมีหลายชนิดดำยกิน พ่อค้าซาวองกฤษ ฝรํ่งเศส อเมริกไเทเขามา รานค้าขายอยู่ในกรุงเทพ ฯ ตองช่วยเบนธระน่าเงินเหรียญต่าง เขำไปวานช่างในพระคล่งมหาสมบตหลอม และทำให้เบนเงินพคค้วง ออกมาใซเ1บน'จำนวนเถือบสามแสนเหรียญ ช่างทำเงินพดค้วงมีจำนวนนอย เตาสลดมีเพียง ๑๐ เตาดงกล่าวแล่ วนหนสลดได้ ๒,๔๐๐ บาทเบนอย่างมาก๑๘ ไม่ทนกบความตองการ แม้จะ เพมเจาหนาทและเรงสสตกสาม'ารสVเาใดวนสะ ๔๐—®๐๐ ชง (๖1๔๐๐— ๔,0๐0 บาท) เท่านน นายเบสติ ([V[ะ. 0๒ะ๒8 8611) สู้ว่าการแทนกงสุล ย่งกสุษประจำประเทศ'ไทยระ'หว่างนน'ได้,ทำหนงสอทูลเกลาฯ ถวายขอ

0ว่)๘ พระบรมราชานุญาตให้ประชาชนรีบเงินเหรียญต่างประเทศบางชนิด โคยเฉพาะในการช่อขายรายใหญ่ ๆ ตงแต่ ๑๐ ชงขนไป และกำหนคให้ เงินเหรียญต่างประเทศชนิคหนก ๗ สลง จำนวน ๑๐๐ เหรียญ เท่ากบ เงินพคคํ้วง ๒ ชง ๑ ตำลง ๓ บาท ๒ สลง หรีอ ๑๖๗.๕'๐ บาท แต่ จะขอรีบอตราแลกเปลยนเพียง ๑๖๖ บาท เท่านน ส่วนการชอชายรายย่อย จ่ายเบนเงินพคควง ๒. ประกาศให้ใขเงนเหรยญด่างประเทศแทนเงนทดดวง พระ บาท สมเค็จพระจอมเกลาเจ่าอยู่ห็ว ทรงพระราชคำริเห้นว่าเงินเขามาในบาน เมองมากเบนการดี ทำให้ราษฎรมิงมีทรีพย์สินเงินทองยงขน ประเทศอืน เช่น จ่น ญวน พม่า แขก พีลูกคำชาวต่างประเทศเขาไปคาขายกํนำเงิน เหรียญต่างประเทศไปใช่จ่าย ไม่มีอะไรขดของ เมอง'ขน'ของไทย'ขณะนน เช่น เมีองสงขลา ถลาง (ภูเก็ต) พงา (พงงา) ตะกํวทํง ตะกํวบา ชงท การคำขายถงกนกบประเทศพีขนก9บอไงกถษกใช่เงินเหรียญต่างประเทศ อยู่บางนานมาแลว จ่งมีพระบรมราชโองการโปรคเกลา ฯ ให้ตงคณะ กรรมการขนพิจารณาเรีองนีโดยเฉพาะ มีพระเจ่าลูกยาเธอกรมหมีนวิษณุ- นาถนิภาธร เบนประธานกรรมการ คณะกรรมการพิจารณาแลวเห็นควร ยินญาตให้ใช่ไค้ และอตราแลกเปลยนกยุติธรรมดี จ่งทรงประกาศให้ ราษฎรใช่เงินเหรียญต่างประเทศไค้เบนครงแรกเมีอวนพุธ เดีอน ๒ ขน ๑๒ ค้า บมะโรง พ.ศ. ๒๐๙๙ โดยให้มีอตราแลกเปลียน ๓ เหรียญ (ชนิดเหรียญละ ๗ สลง) ต่อ ๕ บาทไทย หรีอ ๕๘ เหรียญ เม็กชิกน

0ว)สิ่ ชนิด ๘ เรยล (นิยมเรียกว่า “เหรียญนก” เพราะดานหนึ่งเบนรูปนก อินทรีย ) ต่อ ต ช'ง เหรียญญบุน ชนิดหนึ่งเยน ๔๙ เหรียญ ต่อ ๑ ช'ง เหรียญออล*นิดา ชนิด ๒! กิลเดอร์ ๕'๒ เหรียญ ต่อ ๑ ชิง และเหรียญ อินเดยชนิดหนึ่งรูบ ©๑๒ เหรียญต่อ ๑ ชิง ทํ้งนึ่คิดตามนำหนกและ เงิน เงินเหรียญเหล่าพ,มอสู้ใดสงสํยก็ให้เจาพน'กงานพระคล'งมหาสมบํติ ตรวจตตราประจำแต่นดนและตราประจำร'ชกาล คือตราจ'กรและตรามงกุฎ บนเหรียญนน ๆ เพอแสดงว่าไม่เก๊ และมค่าตามทีประกาศ เงินเหรยญเม็ก,ซิก่นชนด ๘ เรยล ป:ะท‘บตราจักร และตรามงกุฎ ๓. ผลิตเวนเหรยญแทนด้งนทดด้วง ความต2องการเงินตราไทยมมาก ขนอย่างรวดเร็ว การดลตเงินพดด1วง’ไม่ทน,ใช้ และถงก'บคืองใช้เงินเหรียญ ต่างประเทศออก'จ่ายเบนเบยหวดเงินเดือน'ขำราชการอยู่ระยะหนงใน พ.ศ. ๒๔๐๐ จํงทรงพระราชดำรีให้จดตงโรงงานฟิลตเงินเหรียญขนแทนเงิน พดดํวง ใดยมพระราช'ห้ตถเลขาลงวนท น) พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๐๐ ถง คผะราชทูตไทย,ชงกำล่งไปเจรีญพระราชิโมตรีอย่ในประเ.ทศอ'งกฤษ ให้

๘๐ จด์ซอเครืองจ,กรดลิตเหรียญกษาปณ์ชนิดท่ดลิตได้ทํ้งเหรียญเงินและเห ทองคำส่งเขามาย,งประเทสไทย เครืองจ*กรดลิตเหรียญกษาปณ์เครืองแรก สมเด็จพระนางเจา วิกตอเรีย พระเจาแส่นด็นอํงกฤษส่งมาถวายเบนบรรณาการ เบนเครืองเ ดลิตได้ชำ ใช้ดลิตไน พ.ฟิ. ๒๔๐๐ ๒๔๐๑ กเลก สวน เครือง จกร ที สิง ซอ ใหญ่กว่าสามารถดลิต ได้เร็ว เร็มดลิตตงแต่ พ.ส. ๒๔๐๓ เบนตน มา เงินเหรียญทิดลิต ขนใช้ในระยะแรก ไ' ^ เรียกว่า “ เงินแป หหรรือเงงินแบน เพราะ '•1- มรูปลํกษณะแบนกลม เหมอน เหรยญตาง- ประเทศทิวไป ตรา ของเงินเหรียญใช้ เงินแป ตราจ*กรและตรามงกุฎ รูปจกรมชำงยนบน ขนาดหนงบาท สองสลง สลง และเพ่อง แท่นอยู่กลางเบนตรา