การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว

เรียบเรียง : ปกรณ อนุ ประเสรฐิ งานเอกสารคําแนะนํา กองสง เสรมิ การประมง กรมประมง

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 2 การเพาะเลย้ี งปลาตะเพยี นขาว ปลาตะเพียนขาว เปนปลาพน้ื เมอื งและเปนปลาทคี่ นไทยท่วั ทกุ ภาค ของประเทศรจู กั ปลา ตะเพยี นขาวมชี อ่ื สามญั หรือภาษาอังกฤษวา Jawa หรือ carp มีช่อื ทางวิทยาศาสตรว า Puntius gonionotus (Bleeker) เปน ปลาทส่ี ามารถ นํามาเลย้ี งและเพาะขยายพนั ธไุ ดง า ยจงึ เปน ปลาพน้ื เมอื งท่ี ไดรับการคัดเลือกใหสงเสริมในการเพาะเลี้ยงชนิดหน่ึง ในดา นโภชนาการนน้ั เปน ปลาทไ่ี ดร บั ความ นิยมอยางกวา งขวางในหมคู นไทยทง้ั ในเมอื งและชนบท การเพาะเลย้ี งปลาตะเพยี นขาวไดด ําเนนิ การเปน ครง้ั แรกกอ นป พ.ศ. 2503 ทส่ี ถานปี ระมง (บึงบอระเพ็ด) นครสวรรคตอมาการเพาะพันธุปลาชนิดนี้ไดรับการพัฒนาท้ังวิธีเลียนแบบธรรมชาติ และผสมเทียม ซึ่งสามารถเผยแพรและจําหนา ยอยา งกวา งขวางในปจ จบุ นั แหลงกําเนดิ และการแพรก ระจาย ปลาตะเพยี นขาว เปนปลาที่มีถ่ินกําเนดิ ดง้ั เดมิ อยแู ถบแหลมอนิ โดจนี ชวา ไทย สมุ าตรา อินเดยี ปากสี ถาน และยงั มชี กุ ชมุ ในถน่ิ ดงั กลา ว สาํ หรับประเทศไทยเรานั้น มอี ยทู ว่ั ไปในแหลง น้ํา ธรรมชาติ อันไดแ ก แมน ้ํา หวย หนอง คลอง บงึ ตา งๆ ทั่วทุกภาคของประเทศ รปู รา งลกั ษณะ ปลาตะเพียนขาวมลี กั ษณะลําตวั แบนขา ง หัวเลก็ ปากเลก็ รมิ ฝป าก ขอบสว นหลงั โคง ยกสงู ข้ี นความยาวจากสุดหัวจรดปลายหาง 2.5 เทา ของความสงู จะงอยปากแหลม มหี นวดเสน เลก็ ๆ 2 คู ตน ของครีบหลังอยูต รงขา มกบั เกลด็ ทส่ี บิ ของเสน ขา งตวั เกลด็ ตามแนวเสน ขา งตวั มี 29 -31 เกลด็ ลําตวั มีสีเงิน สว น หลงั มสี คี ล้ํา สว นทอ งสขี าว ทโ่ี คนของเกลด็ มสี เี ทาจนเกอื บดํา ปลาตะเพยี นขาว ขนาดโต เตม็ ทม่ี ลี ําตวั ยาวสงู สดุ ถงึ 50 เซนตเิ มตร อุปนสิ ยั และคณุ สมบตั บิ างประการ 1. ความเปน อยู ปลาตะเพยี นขาวเปน ปลาทห่ี ลบซอ นอยตู ามแมน ้ํา ลําคลอง หนอง บึง ที่มีกระแสนํ้าไหลออ นๆ หรือนํ้านิ่ง เปน ปลาทท่ี นตอ สง่ิ เปลย่ี นแปลงและสามารถปรบั ตวั เขา กบั สภาพแวดลอ มไดด ี ทั้งยังเจริญ

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 3 เติบโตในน้ํากรอ ยทม่ี คี วามเคม็ ไมเ กนิ 7 สวนพัน อณุ หภมู เิ หมาะสมสําหรบั ปลาชนดิ นอ้ี ยรู ะหวา ง 25- - 33 องศาเซลเซยี ส 2. นสิ ยั การกนิ อาหาร 2.1 ระบบการกนิ อาหาร การตรวจสอบระบบการกนิ อาหารของ ปลาตะเพยี นขาว ขนาด 12.5 - 25.5 เชนตเิ มตร พบวา มฟี น ในลําคอ(Pharyngeal teeth) เปน ชนดิ กดั บดแบบสามแถว มซี เ่ี หงอื ก สั้นๆ อยูหา งกนั พอประมาณ ทอทางเดนิ อาหาร กระเพาะอาหารไมม ลี กั ษณะแตกตา งจากลําไส ลําไสม ผี นงั บางๆ ยาวขดเปน มว นยาว 2.02 - 2.73 เทา ความยาวสดุ ของลําตวั 2.2 นิสัยการกินอาการ กลาวกันวาลูกปลาตะเพียนขาววยั ออน กนิ สาหรา ยเซลลเ ดยี วและ แพลงกตอนขนาดเลก็ สว นพวกปลาขนาด 3 - 5 นว้ิ กินพวกพืชนํ้า เชน แหนเปด สาหรายพุงชะโด ผักบุง สาํ หรบั ปลาขนาดใหญส ามารถกนิ ใบพชื บก เชน ใบมนั เทศ ใบมนั สําปะหลัง หญาขน ๆลๆ พบวา ปลาตะเพียนขาวหาอาหารกนิ ในเวลากลางวนั มากกวา กลางคนื 3. การแยกเพศ ลักษณะภายนอกของปลาตวั ผคู ลา ยคลงึ กนั มากแตเ มอ่ื ใกลผ สมพนั ธุ จะสงั เกตไดง า ยขน้ึ คอื ตวั เมียจะมีทองอูมเปง พน้ื ทอ งนม่ิ และรกู น กวา งกวา ปกตสิ ว นตวั ผทู อ งจะแบนพน้ื ทอ งแขง็ ถา เอามอื ลองรดี เบาๆ ท่ีทอ งจะมนี ้ําสขี าวขนุ คลา ยน้ํานมไหลออกมา หากเอามอื ลบู ตามแกม จะรสู กึ สากมอื ภาพท่ี 1 เปรยี บเทียบลักษณะปลาตัวผูและ ภาพท่ี 2 เปรยี บเทยี บลกั ษณะเพศปลาตวั ผแู ละตวั เมยี ตัวเมียที่สมบูรณเพศ การเพาะพนั ธปุ ลาตะเพยี นขาว ในการเพาะพันธปุ ลาตะเพยี นขาว ควรเลย้ี งพอ แมพ นั ธเุ อง บอ ขนุ เลย้ี ง พอ แมพ นั ธคุ วรเปน บอ ดินขนาดประมาณ 400 ตารางเมตร ถึง 1ไรโดยปลอ ย ปลาเพศผูเพศเมีย แยกบอ กนั ในอตั ราประมาณ 800 ตัว/ไรใ หผ กั ตา งๆ หรือ อาหารผสมในอตั ราประมาณรอ ยละ 3 ของน้าํ หนกั ตวั การเลย้ี งพอ แมป ลา อาจจะเร่ิมในเดอื นตลุ าคมหรอื พฤศจกิ ายน โดยคดั ปลาอายปุ ระมาณ 8 เดอื น แยกเพศและปลอยลงบอ เม่ืออากาศเร่ิมอุนข้ึนในเดอื นกมุ ภาพนั ธค วรตรวจสอบพอ แมป ลา ถา อว นเกนิ ไปกต็ อ งลดอาหาร หาก ผอมเกินไปกต็ อ งเรง อาหาร ทง้ั นค้ี วรจะถา ยน้ําบอยๆ เพอ่ื เรง การเจรญิ เตบิ โตของไขแ ละน้ําเชอ้ื การเพาะ พันธุ จะเร่ิมไดป ระมาณเดอื นมนี าคมถงึ กนั ยายน โดยพอแมพันธุจะพรอมที่สุด ในเดอื นพฤษภาคม - มิถนุ ายน

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 4 1. การคดั พอ แมพ นั ธุ ปลาเพศเมียท่ีมีไขแกจัดจะมีทองอูมโปงและนมิ่ ผนงั ทอ งบาง ชอ งเพศและชอ งทวารคอ นขา ง พองและยืน สวนปลาเพศผแู ทบจะไมม ปี ญ หาเรอ่ื งความพรอ มเนอ่ื งจากสรา งน้ําเชอ่ื ไดด เี กอื บตลอดป 2. การฉีดฮอรโมน โดยท่ัวไปจะใชต อ มใตส มองจากปลาจนี หรือปลายี่สกเทศ ฉดี ใน อตั รา 1.5 - 2 โดส ขน้ึ กบั ความตองการของแมปลา ฉดี เพยี งเขม็ เดยี วปลาเพศผไู มต อ งฉดี ตําแหนง ทน่ี ยิ มฉดี ใตเ กลด็ บรเิ วณใต ครีบหลังเหนือเสน ขา งตวั หรอื บรเิ วณโคนครบี หู ในบางพน้ื ทน่ี ยิ มใชฮ อรโ มนสงั เคราะหLHRN ฉดี ใน อัตรา 20 ไมโครกรมั /กิโลกรัม ควบคูกับยาเสริมฤทธิ์ Domperidone ในอตั รา 5 - 1O มลิ ลกิ รมั / กิโลกรัม จะมผี ลใหป ลาวางไขเ ชน เดยี วกนั ภาพท่ี 3 อุปกรณที่ใชในการผสมเทียม ภาพที่ 4 การฉีดฮอรโมน 3. การผสมพนั ธุ การผสมพันธุทําได 2 วิธี คอื 3.1 ปลอ ยใหพ อ แมป ลาผสมพนั ธกุ นั เอง หากเลือกวิธีการนเ้ี มอ่ื ฉดี ฮอรโ มนเสรจ็ กจ็ ะปลอ ยพอ แมป ลาลง ในบอ เพาะรวมกนั โดยใชอ ตั รา สวนแมป ลา l ตวั /ปลาเพศผู 2 ตวั บอ เพาะควรมพี น้ื ทไ่ี มต ่ํากวา 3 ตารางเมตร ลกึ ประมาณ l เมตร บอ ขนาดดังกลาว จะปลอ ยแมป ลาไดป ระมาณ 3 ตวั เพอ่ื ความสะดวกในการแยกพอ แมป ลาควรใชอ วนชอ ง ตาหาง ปูในบอไวช น้ั หนง่ึ กอ น แลว จงึ ปลอ ยพอ แมป ลาลงไป แมป ลาจะวางไขห ลงั การฉดี ประมาณ 4 - 7 ชั่วโมง โดยจะไลร ดั กนั จนน้ําแตกกระจาย เมอ่ื สงั เกตวา แมป ลาวางไขห มดแลว ก็ยกอวนที่ปูไวออกพอ แมปลาจะติดมาโดยไขปลาลอดตาอวนลงไปรวมกันในบอ จากน้ันก็รวบรวมไขปลาไปฟกในกรวยฟก การผสมพันธุวิธีนี้มีขอดีในเร่ืองคุณภาพของไขท่ีไดมักจะ เปนไขท่ีสุกพอดี นอกจากนั้น ผูเพาะยังไมตอ งเสยี เวลารอดว ย แตใ นบางครง้ั ปลาตวั ผอู าจไมฉ ดี น้ําเชอ้ื เขา ผสมทําใหไขที่ไดไมฟกเปน ตัว นอกจากนั้น ไขท ร่ี วบรวมไดม กั จะไมส ะอาด 3.2 วธิ กี ารผสมเทยี ม หลังจากฉีดประมาณ 4 - 5 ชั่วโมง จะสามารถรดี ไขป ลาใดโดยปลา จะมอี าการกระวนกระวาย วายน้ําไปมารนุ แรงผดิ ปกติ บางตวั อาจจะขน้ึ มาฮบุ อากาศบรเิ วณผวิ น้ํา เมอ่ื พบวา ปลามอี าการดงั กลา ว ก็ควรตรวจดูความพรอ มของแมป ลา โดยจบั ปลาหงายทอ งขน้ึ โดยตวั ปลายงั อยใู นน้ําและบบี บรเิ วณใกล ชองเพศเบาๆ หากพบวา ไขพ งุ ออกมาอยา งงา ยดายกน็ ําแมป ลามารดี ไขไ ด การผสมเทียมใชวิธีแหงแบบ ดัดแปลงโดยใชผ าขบั ตวั ปลาใหแหง แลว รดี ไขล ง ในภาชนะที่แหงสนทิ จากนน้ั นําปลาตวั ผมู ารดี น้ําเชื้อ

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 5 ลงผสม ในอตั ราสว นของ ปลาตวั ผู 1- 2 ตวั ตอ ไขป ลาจากแมไ ข 1 ตวั ใชข นไกค นไขก บั น้ําเชอ้ื จนเขา กันดีแลวจึงเติมน้ําสะอาดเลก็ นอ ยพอทว มไขก ารคนเลก็ นอ ยในขน้ั ตอนนเ้ี องเชอ้ื ตวั ผู ก็จะเขาผสมกับไข จากน้ันจงึ เตมิ น้ําจนเตม็ ภาชนะถา ยน้ําเปน ระยะๆเพอ่ื ลา งไข ใหส ะอาด ไขจะคอยๆ พองนํ้า และขยาย ขนาดข้ึนจนพองเตม็ ทภ่ี ายในเวลา ประมาณ 20 นาที ระหวา งชว งเวลาดงั กลา วตอ งคอยถา ยน้ําอยเู สมอ เพ่ือปองกนั ไมใ หไ ขบ างสว นเสยี เมอ่ื ไขพ องเตม็ ทแ่ี ลว กส็ ามารถนําไปฟกในกรวยฟกได ภาพที่ 5 การรีดไขแมพันธุ ภาพท่ี 6 การรีดนํ้าเชื้อพอพันธุ ภาพท่ี 7 คนไขแ ละน้ําเชอ้ื ใหผ สมเขา กนั ภาพที่ 8 นําไขท ผ่ี สมแลว ไปฟก ในกรวยฟก ไข การอนบุ าลลกู ปลา บอท่ีใชเปนบอดนิ ขนาดประมาณครง่ึ ไรถ งึ หนง่ึ ไร ความลกึ ประมาณ 1 เมตร กอ นปลอ ยลกู ปลา ตองเตรียมบอใหดีเพ่ือกําจัดศัตรูและเพิ่มอาหารของลูกปลาในบอ การอนุบาลลูกปลาตะเพียนขาวน้ี ระดับน้ําในบอ อนบุ าลขณะเรม่ิ ปลอ ยลกู ปลาควรอยใู นระดบั 30 - 40 เซนตเิ มตร แลว คอ ยๆเพม่ิ ระดบั น้ํา สัปดาหล ะ 10 เซนตเิ มตรเพอ่ื รกั ษาคณุ สมบตั นิ ้ํา สว นการใสป ยุ นน้ั หากวางแผน จะอนบุ าลดว ย อาหารสมทบเพยี งอยา งเดยี วกไ็ มต อ งเตมิ ปยุ ในบอ อนึ่ง การขนยายลูกปลาลงบอ ดนิ เมอ่ื ยา ยลกู ปลาลงบอ ดนิ แลว ใหอ าหาร ซง่ึ อาจใชไ ขต ม เอาแต ไขแดงนําไปละลายน้ําและกรองผานผาโอลอนแลวนําไปบรรจุในกระบอกฉีดนํ้าและพนใหทั่วผิวนํ้าหรือ ตักราดใหทั่วบอ ปริมาณไขท ใี่ หข น้ึ อยกู บั พืน้ ที่บอ บอ 1 ไร ปลอ ยลกู ปลาประมาณ 1,000 - 1,500 ตัว/ตารางเมตร เม่ือลกู ปลาโตขน้ึ ในวนั ท่ี 5 จะเรม่ิ ลดอาหารไขแ ละใหร ําละเอยี ด โดยคอย ๆ โรยทลี ะนอ ย รอบๆ บอกะใหรําแผกระจายเปนพื้นที่กวางประมาณ 1 วา จากขอบบอ เพราะลกู ปลาสว นใหญจ ะอาศยั อยูในบริเวณน้ี การสังเกตการกินอาหารทํายาก เพราะลกู ปลายงั ไมข น้ึ มากนิ ทผ่ี วิ น้ํา แตจะคอยกิน

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 6 อาหารที่คอยๆ จมลง หลังใหอ าหารแลว ใชแ กว ตกั ลกู ปลามาดู ถา ลกู ปลากนิ อาหารดที อ งจะขาว เห็นชัด เจน เม่ืออนุบาลไปไดป ระมาณ 2 สปั ดาหล กู ปลาจะเรม่ิ ขน้ึ มากนิ อาหารทผ่ี วิ น้ําจะสงั เกตการกนิ อาหาร ไดงายขนึ้ โดยจะโรยรําดา นเหนอื ลม รําจะคอยๆ ลอยโปรง ตรงขา มตอ งคอยสงั เกตวา เศษรําทล่ี อยมาตดิ ขอบบอมีมากนอยเพียงใด ถา มมี ากกแ็ สดงวา ใหอ าหารมากเกนิ ไปตอ งลดอาหารลง ภาพท่ี 9 การใหอ าหารเชน รํา แกลูกปลาที่อนุบาลในบอดิน อาหารท่ีใหน ้ี ถา ใหไ ดค ณุ คา ทางโภชนาการดยี ง่ิ ขน้ึ ควรผสมปลาปน รอ นแลว ในอตั ราสว น รํา : ปลาปนเทากบั 3 : 1 การใหร ําอาจจะใหว นั ละ3 - 4 ครง้ั ในระยะแรก ๆ และลดลงเหลือ 2 ครง้ั ใน เวลาตอมา โดยทว่ั ไปเมอ่ื อนบุ าล ได 4 - 6 สปั ดาหจ ะไดล กู ปลาขนาดประมาณ 1 นว้ิ อตั รารอด ประมาณรอ ยละ 30 - 40 ซึ่งหมายความวาจะไดลกู ปลาจํานวน 480,000 - 640,000 ตวั /ไร การเลย้ี งปลาตะเพยี นขาว ปลาตะเพียนสามารถเจรญิ เตบิ โตไดด ใี นแหลง น้ําทั่วไป เปน ปลาทเ่ี ลย้ี ง งา ยกนิ พชื เปน อาหาร อาศัยอยูไดด ที ง้ั ในแหลง น้ําไหลและแหลงน้ํานง่ิ แมก ระทง่ั ในนาขา ว เม่ืออายุเพียง 6 เดอื น ก็สามารถจะ มีน้ําหนักไดถ งึ ครง่ึ กโิ ลกรมั บอ เลย้ี ง ควรเปน บอ ขนาด 400 ตารางเมตรจนถงึ ขนาด 1 ไร หรอื มาก กวาน้ัน ความลึกของนํ้าในบอ ควรใหลึกกวา 1เมตรขน้ึ ไป ใชเลย้ี งลกู ปลาทม่ี ขี นาดยาว 5 - 7 เซนติเมตรขน้ึ ไป ในอตั ราสว น 3 - 4 ตวั ตอ ตารางเมตร หรือ 5,000 ตวั /ไร บอ ใหม หมายถึง บอท่ีเพ่ิงขุดใหมแ ละจะเรม่ิ การเลย้ี งเปน ครง้ั แรกบอ ใน ลกั ษณะเชน นไ้ี มค อ ยมี ปญหาเรื่องโรคพยาธิที่ตกคางอยูในบอเพียงแตบอใหม จะมอี าหารธรรมชาตอิ ยนู อ ย หากภายในบอ มี คุณสมบัตขิ องดนิ และน้ําไม เหมาะสมกต็ อ งทําการปรบั ปรงุ เชน น้าํ และดนิ มคี วามเปน กรดเปน ดา งต่ํา กวา6.5 กต็ อ งใชป นู ขาวชว ยในการปรบั สภาพ ระบายน้ําเขา ใหม รี ะดบั ประมาณ 10 เซนตเิ มตร ทิ้งไว ประมาณ 1 สัปดาห จงึ ใสป ยุ คอก หรือปุยวทิ ยาศาสตรจ ากนน้ั กร็ ะบายน้ําเขา ใหม รี ะดบั ประมาณ 50 เซนติเมตรทง้ิ ไวอ กี 5 - 7 วนั จงึ ปลอ ยน้ํา ใหไ ดร ะดบั ตามตอ งการประมาณ 1 - 1.5 เมตร จงึ ปลอย ปลาลงเลย้ี ง บอเกา หรอื บอ ทผ่ี า นการเลย้ี งมาแลว หลงั จากจบั ปลาแลว ทําการสบู น้ํา ออกใหแ หง ทง้ิ ไวไ มน อ ย กวาหน่ึงวันจากนน้ั ใสป นู ขาวฆา เชอ้ื โรคและพยาธพิ รอ ม ทง้ั ปรบั สภาพความเปน กรดเปน ดา งของกน บอ แตถา เปน บอ ทม่ี เี ลนอยมู าก ควรทําการลอกเลนขน้ึ กอ นแลว จึงคอ ยใสปูนขาวจากน้นั ตาdบอ ทง้ิ ไวอ กี 7 วันแลว จงึ ปฏบิ ตั เิ หมอื นกบั บอ ใหม แตถ า ไมส ามารถสบู น้ําใหแหงไดจําเปน ตอ งกําจดั ศตั รปู ลาใหห มด

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 7 เสียกอนศัตรขู องปลาตะเพียน ไดแก พวกปลากนิ เนอ้ื เชน ปลาชอ น ปลาดกุ กบ เขียด และงู ควรใช โลตน๊ิ สด 1 กโิ ลกรมั ตอ ปรมิ าณน้ํา 100 ลกู บาศกเ มตรวธิ ใี ชค อื ทบุ หรอื บดโลต น๊ิ ใหล ะเอยี ดนําลงแชน ้ํา ลึก 1 หรือ 2 ปบ ขยําโลต น๊ิ เพอ่ื ใหน ้ําสขี าวออกมาหลายๆ ครง้ั จนหมดแลว นําลงไปสาดใหท ว่ั บอ ศตั รู พวกปลาดังกลาวกจ็ ะตายลอยขน้ึ มาตอ งเกบ็ ออกทง้ิ อยาปลอยให เนา อยใู นบอ กอ นทจ่ี ะปลอ ยปลาลง เล้ียงควรทง้ิ ระยะไวป ระมาณ10 วัน เพื่อให ฤทธข์ิ องโลต น๊ิ สลายตวั เสยี กอ น สว นน้ําทจ่ี ะระบายเขา มา ใหม ควรใชต ะแกรงกรองเอาเศษตา งๆ และปลาอน่ื ๆ ไมใ หเ ขา มาในบอ ได การใสป ยุ ในบอ ปลา อัตราการใสป ยุ คอกทน่ี ยิ มใชก นั สว นใหญอ ยใู นระดบั 150-200 กิโลกรัม /ไร ใสทุกๆ ชวง 2 - 3 เดือนปริมาณแตกตา งกนั ไปตามสภาพของบอ และความหนาแนน ของปลาทเ่ี ล้ียง สาํ หรบั อตั ราการ ใชปุยวิทยาศาสตรก จ็ ะ แตกตา งกนั ไปตามชนดิ ของปยุ คอื ปุยฟอสเฟต เปน ทน่ี ยิ มใชก นั มากทส่ี ดุ พอสรปุ ไดว า ควรใชป ระมาณ 25 - 30 กโิ ลกรมั ตอ 6 ไรต อ 6 เดอื น ปุยไนโตรเจน อตั ราการใชไ มค อ ยแนน อนแตกตา งกนั ไปแตล ะทอ งถน่ิ เชน ปยุ แอมโมเนยี เหลว มีไนโตรเจนอยู 20 เปอรเ ซน็ ตใ ช 150 ลติ รตอ 6 ไร สว นผสมปยุ เอน็ - พี - เค 300 - 500 กิโลกรัม ตอ 6 ไรต อ ป การเล้ียงปลาตะเพยี นในบอ ดนิ บอ ทเ่ี หมาะสมควรมขี นาดเนอ้ื ทท่ี ผ่ี วิ น้าํ มากกวา 400 ตาราง เมตรขึ้นไป ลึกประมาณ 1- 1.5 เมตร หลงั จากเตรยี มบอ ดงั ไดก ลา วมาแลว ปลอ ยลกู ปลาขนาด 1.5 - 2 เซนติเมตร ในอตั รา 3 - 4 ตวั /ตารางเมตรใหอ าหารวนั ละ 2 เวลา เชา - เย็น ในอตั รา 3 - 4 เปอรเ ซน็ ต ของน้าํ หนกั ตวั ปลา รปู แบบบอ ทใ่ี ชเ ลย้ี งควรมรี ะบบการระบายน้ําที่ดี การเลย้ี งปลาตะเพยี นในนาขา ว ควรมเี นอ้ื ทป่ี ระมาณ 10 - 15 ไร การดดั แปลงพน้ื ทน่ี าใหเ ปน นาปลาก็สามารถปฏิบัติไดงาย โดยขดุ ดนิ ในพน้ื ทน่ี ารอบๆ ถมเสรมิ คนั ดนิ ใหส งู ขน้ึ ทําใหม คี วามแขง็ แรง จะทําใหเ กดิ ครู อบคนั ดนิ สามารถเกบ็ กกั น้ําใหข งั อยใู นพน้ื ทน่ี า ใชสําหรบั เลย้ี งปลา คทู ข่ี ดุ นค้ี วรมขี นาด กวางไมน อ ยกวา 50 ซม. ลกึ ประมาณ 30 เซนตเิ มตร คนั ดนิ ควรสงู ประมาณ 75 - 100 เซนตเิ มตร เหลือใหคนั ดนิ สงู กวา ระดบั น้ําสงู ประมาณ 60 เซนตเิ มตร กวาง 50 เซนตเิ มตร มมุ ทจ่ี ะเปน ทางระบาย น้ําออกจากนาควรเปน ดา นทต่ี ่ําสดุ ถา เปน ไปไดข ดุ หลมุ กวา ง 1 เมตร ยาว 1 เมตร ลกึ 60 - 70 เซนติเมตรไวเพื่อ สะดวกในการจบั ปลา โดยปลาจะมารวมกนั เองในหลมุ นเ้ี มอ่ื เวลาน้ําลดในฤดู เก็บ เก่ียวขนาดของปลาทป่ี ลอ ยใชข นาด 3 - 5 เซนตเิ มตรขน้ึ ไป ปลอ ยอตั รา 400 - 600 ตวั /ไร การใส ปุยและการใหอาหารจะใชนอ ยกวา การเลย้ี งแบบอน่ื ๆ เราจะใหอ าหารเพยี งวนั ละครง้ั การปลอ ยปลาจะ ปลอยหลงั จากดํากลา ประมาณ 7 วัน ปลอ ยน้ําเขา นาใหส งู ประมาณ 1 ฟุต ใชร ะยะเวลาในการเลย้ี ง ประมาณ 3 - 4 เดอื น ซง่ึ จะพอดกี บั ขา วสกุ ปลากโ็ ตมขี นาดพอนําไปจําหนา ยตามทอ งตลาดได การ เล้ียงปลาตะเพียนขาวสามารถเลย้ี งรวมกบั ปลาชนดิ อน่ื ไดเ พอ่ื เปน การใชประโยชนภ ายในบอใหไ ดเตม็ ท่ีปลาแตละชนิดที่ปลอยลงเลี้ยงรวมกันจะตองโตไดขนาดตลาดในเวลาพรอมกันเพื่อสะดวกในการเก็บ เก่ียวผลผลิต ปลาที่ เหมาะสมกบั การเลย้ี งปลาตะเพยี นขาวจะตอ งไมม นี สิ ยั ทช่ี อบทํารา ยปลาชนดิ อน่ื และไมควรเปนพวกปลากนิ เนื้อ ปลาทจ่ี ะเลย้ี งจนโตไดข นาดตามทต่ี อ งการนอกจากใชอ าหารธรรมชาติ ซ่ึงมีอยูในบอเล้ียงจําเปน ตอ งใหอ าหารสมทบเพม่ิ เตมิ เพอ่ื เปน การเรง ใหป ลา มอี ตั ราการเจรญิ เตบิ โตเรว็

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 8 ข้ึน อาหารสมทบดงั กลา ว ไดแก แหนเปด และไขน ้ํา (ไขน ้าํ เปน พชื ทเ่ี กดิ ขน้ึ ลอยอยบู นผวิ น้ําปะปนกบั พวกจอกแหน มลี กั ษณะเปน เมด็ กลม ๆ ขนาดเทา ๆ กบั สาคเู มด็ เลก็ ทย่ี งั ไมแ ชน ้ํา มสี คี อ นไปทางเขยี ว ออน ใชโปรยใหกินสดๆ) เศษผักตา งๆโดยวิธีตม ใหเปอยผสมกับรําหรอื ปลายขา ว ท่ีตมสุก, กากถั่ว เหลือง, กากถว่ั ลสิ ง ใชแ ขวนหรอื ใสก ระบะไมไ วใ นบอ สวน อาหารจําพวกเนื้อสัตวห รอื สตั วทีม่ ีชวี ติ เชน ตัวไหม ปลวก ไสเ ดอื น หนอน มด ฯลฯ ใชโปรยใหกิน พวกเครอ่ื งในและเลอื ดของพวกสตั วต า งๆ เชน หมู วัว ควาย ใชบ ดผสมคลกุ เคลา กบั รําและปลายขา วซง่ึ ตม สกุ แลว นําไปใสไ วใ น กระบะไมใ นบอ อตั รา การใสป ยุ คอกทน่ี ยิ มใชก นั สว นใหญอ ยใู นระดบั 150-200 กิโลกรัม /ไร ใสทุก ๆ ชวง 2 - 3 เดอื น ปริมาณแตกตางกนั ไปตามสภาพของบอ และความหนาแนน ของปลาทเ่ี ลย้ี ง สาํ หรับอัตราการใชปุยวิทยา ศาสตรกจ็ ะแตกตา งกนั ไปตามชนดิ ของปยุ คอื ปุยฟอสเฟต เปน ทน่ี ยิ มใชก นั มากทส่ี ดุ พอสรปุ ไดว า ควรใชป ระมาณ 25 - 30 กโิ ลกรมั ตอ 6 ไรต อ 6 เดอื น ปุยไนโตรเจน อตั ราการใชไ มค อ ยแนน อนแตกตา งกนั ไปแตล ะทอ งถน่ิ เชน ปยุ แอมโมเนยี เหลว มีไนโตรเจนอยู 20 เปอรเ ซน็ ตใ ช 150 ลติ รตอ 6 ไร สว นผสมปยุ เอน็ - พี - เค 300 - 500 กิโลกรัม ตอ 6 ไรต อ ป การเล้ียงปลาตะเพยี นในบอ ดนิ บอ ทเ่ี หมาะสม ควรมขี นาดเนอ้ื ทท่ี ผ่ี วิ น้ํา มากกวา 400 ตาราง เมตรข้ึนไป ลึกประมาณ 1- 1.5 เมตร หลงั จากเตรยี มบอ ดงั ไดก ลา วมาแลว ปลอ ยลกู ปลาขนาด 1.5 - 2 เซนตเิ มตร ในอตั รา 3 - 4 ตวั /ตารางเมตร ใหอาหารวนั ละ 2 เวลา เชา - เย็น ในอตั รา 3 - 4 เปอรเ ซน็ ตข องน้ําหนกั ตวั ปลา รูปแบบบอ ทใ่ี ชเ ลย้ี งควรมรี ะบบการระบายน้ําที่ดี การเลย้ี งปลาตะเพยี นในนาขา ว ควรมเี นอ้ื ทป่ี ระมาณ 10 - 15 ไร การดัดแปลงพนื้ ทนี่ าให เปนนาปลาก็สามารถปฏิบัติไดงาย โดยขดุ ดนิ ในพน้ื ทน่ี ารอบๆ ถมเสรมิ คนั ดนิ ใหส งู ขน้ึ ทําใหม คี วามแขง็ แรงจะทําใหเ กดิ ครู อบคนั ดนิ สามารถเกบ็ กกั น้ําใหข งั อยใู นพน้ื ทน่ี า ใชสําหรบั เลย้ี งปลา คูท่ีขดุ นค้ี วรมี ขนาดกวางไมน อ ยกวา 50 ซม. ลกึ ประมาณ 30 เซนตเิ มตร คนั ดนิ ควรสงู ประมาณ 75 - 100 เซนติเมตร เหลอื ใหค นั ดนิ สงู กวา ระดบั น้ําสงู ประมาณ 60 เซนตเิ มตร กวาง 50 เซนตเิ มตร มมุ ทจ่ี ะเปน ทางระบายนํ้าออกจากนาควรเปน ดา นทต่ี ่ําสดุ ถา เปน ไปไดข ดุ หลมุ กวา ง 1 เมตร ยาว 1 เมตร ลกึ 60 - 70 เซนติเมตรไวเพื่อ สะดวกในการจบั ปลา โดยปลาจะมารวมกนั เองในหลมุ นเ้ี มอ่ื เวลาน้ําลดในฤดู เก็บเก่ียวขนาดของปลาทป่ี ลอ ยใชข นาด3 - 5 เซนตเิ มตรขน้ึ ไป ปลอ ยอตั รา 400 - 600 ตวั /ไร การ ใสปุยและการใหอาหารจะใชนอ ยกวา การเลย้ี งแบบอน่ื ๆ เราจะใหอ าหารเพยี งวนั ละครง้ั การปลอ ยปลา จะปลอยหลังจากดํากลา ประมาณ 7 วัน ปลอ ยน้ําเขา นาใหส งู ประมาณ 1 ฟุต ใชร ะยะเวลาในการเลย้ี ง ประมาณ 3 - 4 เดอื น ซง่ึ จะพอดกี บั ขา วสกุ ปลากโ็ ตมขี นาดพอนําไปจําหนา ยตามทอ งตลาดได การ เล้ียงปลาตะเพียนขาวสามารถเลย้ี งรวมกบั ปลาชนดิ อน่ื ไดเ พอ่ื เปน การใชประโยชนภายในบอ ใหไ ดเตม็ ที่ปลาแตละชนิดท่ีปลอยลงเลี้ยงรวมกันจะตองโตไดขนาดตลาดในเวลาพรอมกันเพื่อสะดวกในการเก็บ เก่ียวผลผลิต ปลาที่ เหมาะสมกบั การเลย้ี งปลาตะเพยี นขาวจะตอ งไมม นี สิ ยั ทช่ี อบทํารา ยปลาชนดิ อน่ื และไมควรเปนพวกปลากนิ เนือ้ ปลาทจ่ี ะเลย้ี งจนโตไดข นาดตามทต่ี อ งการนอกจากใชอ าหารธรรมชาติ ซึ่งมีอยูในบอเลี้ยงจําเปน ตอ งใหอ าหารสมทบเพม่ิ เตมิ เพอ่ื เปน การเรง ใหป ลา มอี ตั ราการเจรญิ เตบิ โตเรว็ ข้ึน อาหารสมทบดงั กลา ว ไดแก แหนเปด และไขน ้ํา (ไขน ้าํ เปน พชื ทเ่ี กดิ ขน้ึ ลอยอยบู นผวิ น้ําปะปนกบั พวกจอกแหน มลี กั ษณะเปน เมด็ กลมๆ ขนาดเทา ๆกบั สาคเู มด็ เลก็ ทย่ี งั ไมแ ชน ้ํา มสี คี อ นไปทางเขยี ว

การเพาะเลี้ยงปลาตะเพียนขาว 9 ออน ใชโปรยใหกินสด ๆ) เศษผักตา งๆ โดยวิธีตมใหเปอยผสมกับรําหรอื ปลายขา ว ท่ตี มสุก, กากถั่ว เหลือง, กากถว่ั ลสิ ง ใชแ ขวนหรอื ใสก ระบะไมไ วใ นบอ สว นอาหารจําพวกเนอ้ื สัตวห รือสตั วที่มีชีวติ เชน ตัวไหม ปลวก ไสเ ดอื น หนอน มด ฯลฯ ใชโ ปรยใหก นิ พวกเครอ่ื งในและเลอื ดของพวกสตั วต า งๆ เชน หมู วัว ควาย ใชบ ดผสมคลกุ เคลา กบั รําและปลายขา ว ซง่ึ ตม สกุ แลว นําไปใสไ วใ นกระบะไมใ นบอ ตน ทนุ และผลผลติ ของการเลย้ี งปลาตะเพยี นขาว ปลาตะเพียนขาวทเ่ี ลย้ี งกนั ตามอตั ราการปลอ ยปลาทก่ี ลา วแลว จะมผี ลผลติ ไรล ะประมาณ 800 ถึง 1,000 กิโลกรัม เมอ่ื เทยี บราคาปลากโิ ลกรมั ละ 15 บาท ไดร ายรบั ประมาณไรล ะ 12,000 ถงึ 15,000 บาท ในเวลาประมาณ 7 เดอื น เมอ่ื หกั คาใชจา ยตอไร ไดแก รํา 1,400 บาท กากถว่ั เหลอื ง ประมาณ2,200 บาท คา แรงงานสําหรบั ผเู ลย้ี งหรอื เจา ของไรล ะประมาณ 875 บาท รวม เปน คา ใชจ า ย ทั้งสิ้น ไรล ะประมาณ 4,475 บาท ดงั นน้ั จะไดก ําไรสทุ ธไิ รล ะประมาณ 7,525 บาท ซง่ึ นบั วา เปน ผล ผลิตที่สูงอยางหน่ึง ถา หากไดมีการ ปรบั ปรงุ ดแู ลใกลช ดิ กจ็ ะไดผ ลผลติ สงู ขน้ึ ปลาตะเพยี นขาวใชเ วลา เลี้ยงประมาณ 6 เดอื น จะมีน้ําหนกั ประมาณ 3 - 4 ตวั /กิโลกรัม ภาพท่ี 10 ปลาตะเพียนขาวขนาดตลาด ปญ หาและอปุ สรรคตา ง ๆ ปญหาท่ัวไปท่ีมักจะพบ ไดแก ปลาไมเจริญเติบโตเทาที่ควร ทง้ั นเ้ี พราะไมไ ดถ า ยเทน้ําเปน ประจํา จึงทําใหเ กดิ เหบ็ ปลาและหนอนสมออนั เปน พยาธขิ องปลา หรือโรคจากบักเตรี ซึ่งเกิดจากการ เล้ียงปลาแนน เกนิ ไป ศตั รขู องปลาตะเพยี นขาว ไดแก ปลาชอ น ปลาชะโด ปลาดกุ กบ เขยี ด งกู นิ ปลา และนก ฯลฯ ปญหาใหญอีกประการหนึ่ง คอื การลกั ขโมยซง่ึ มวี ธิ กี ารหลายอยา ง เชน ใชต าขา ย แห กระชัง ลอบ ทําใหน กั เลย้ี งปลาประสบการขาดทนุ มากหลายรายแลว อนง่ึ ปญหาเหลานี้ผูเลี้ยงควรศึกษาและแกไขโดยใกลชิด พรอ มทง้ั ปฏบิ ตั ติ ามคําแนะนําในดา น วิชาการจากเจา หนา ทข่ี องกรมประมงอยา งเครง ครดั แนวโนม ของการเล้ยี งปลาตะเพียนขาว ปลาตะเพียนขาวเปน ปลาพน้ื บา นของคนไทย ประชาชนนิยมบริโภคอยางแพรหลาย สว นของ ผูเลี้ยงปลาตะเพียนขาวเปนปลาที่เลี้ยงงายเจริญเติบโตเร็วเปนทีต่ อ งการของตลาด สาํ หรบั ตน ทนุ การ ผลิตก็ไมสูงมาก ดงั นน้ั การ เลย้ี งปลาชนดิ นจ้ี งึ เปน กง ทน่ี า สนใจอกี ชนดิ หนง่ึ จดั ทําเอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร