รายงานวิจัยภาษาญัฮกุร

๓. ผศ.ดร. ศิริเพญ็ อ้ึงสทิ ธิพนู พร อาจารยป ระจํา สาขาภาษาศาสตร สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล ๔. น.ส. กมุ ารี ลาภอาภรณ นักวิจัย ศูนยศึกษาและฟนฟูภาษา – วัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรม เอเชีย มหาวทิ ยาลยั มหิดล ๕. น.ส. อัจฉราภรณ ถาวรพฒั น นักวิจัย ศูนยศึกษาและฟนฟูภาษา – วัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรม เอเชีย มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล ๖. นายรณกร รกั ษวงศ นักวิจัย ศูนยศึกษาและฟนฟูภาษา – วัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรม เอเชยี มหาวทิ ยาลยั มหิดล ๗. น.ส. จรยิ าพร อมัติรัตนะ นกั ศกึ ษาปริญญาโท สาขาภาษาศาสตร สถาบนั วจิ ยั ภาษาและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยมหดิ ล กลมุ ทมี วจิ ยั ชุมชนชาวญัฮกรุ สอดคลอ งตามขอ ๒.๑ ๖.๒ ผูบ นั ทกึ ขอ มลู ผูบ ันทึกขอ มูล ทั้งกลมุ นกั วิชาการ และกลมุ ชมุ ชนชาวญฮั กุร สอดคลอ งตามขอ ๖.๑ ๖.๓ กระบวนการมสี วนรว มของชมุ ชน (ระบุประเภท และระดบั ทีช่ มุ ชนเขา มามีสว นรว ม เชน การเห็น ความสําคญั ของมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรม การใหค วามยนิ ยอม การรวมเกบ็ ขอมลู ) ในกระบวนการดําเนินงานวิจัยทีมวิจัยไดคํานึงถึงกระบวนการเรียนรูและการมีสวนรวมของชุมชน โดยทํา ใหกลุมชาติพันธุญัฮกุร สามารถเปนผูเก็บขอมูล และสามารถบันทึกองคความรูและภูมิปญญาทองถ่ินของ ตนเองไดด ว ยตนเอง เชน การบันทึกคาํ ศพั ท ประเพณี เปนตน นอกจากนที้ ีมวิจัยยังสรางกระบวนการเรียนรูโดยผานการปฏิบัติ ซึ่งทําใหเห็นการถายทอดองคความรูจาก รุนสูรุนไดอีกดวย ทําใหเด็กรุนใหมไดซึมซับวัฒนธรรมของตนเองผานการปฏิบัติ เชน การจัดกิจกรรมเย็บเส้ือ พ่อ็ ก เปนตน นอกจากนี้ในกระบวนการวิจัยยังไดเชิญผูมีสวนเก่ียวของในชุมชนเขามารวมรับรู รับฟง และแสดงความ คิดเห็นเกี่ยวกับแนวทางการสงวนรักษาภาษาและภูมิปญญาทองถ่ินของกลุมชาติพันธุ ดังจะเห็นไดจากการจัด เวที “ระดมความคิดเห็น แนวทางในการสงวนรักษาและภูมิปญญาทองถิ่นของกลุมชาติพันธุ : ภาษาญัฮกุร” ซึ่งมีผูเขารวมกิจกรรมเปนจํานวนมาก ทั้งจากผูนําชุมชน และหนวยงานอ่ืน ๆ ท่ีเกี่ยวของ เชน โรงเรียน องคก ารบริหารสว นตําบล สภาวัฒนธรรมอําเภอ เปนตน จากการจัดกิจกรรมในเวทีดังกลาว พบวา ชุมชนกลุม ชาติพันธุญัฮกุร ยังมีความตองการใหมีการเรียนการสอนภาษาญัฮกุรภายในโรงเรียนอยางตอเน่ือง ท้ังน้ี ๑๐๕

จําเปนตองมีการสนบั สนนุ ดานงบประมาณอยา งตอ เนื่อง อีกทั้งชุมชนกลุมชาติพันธุญัฮกุร ยังไดจัดกิจกรรมเผยแพร ประชาสัมพันธการข้ึนทะเบียนมรดกภูมิปญญา ทางวัฒนธรรมของกลุม ชาตพิ นั ธุญฮั กุรในพื้นที่อนื่ ซงึ่ ทาํ ใหช มุ ชนชาวญฮั กุรในพื้นท่อี ื่น ๆ ไดรับรู และเกิดความ ภาคภูมใิ จในภาษาและวฒั นธรรมของตนเอง กระบวนการวิจัยเหลาน้ีสามารถทําใหชุมชนกลุมชาติพันธุไดเกิดความภาคภูมิใจในวัฒนธรรมและภูมิ ปญญาของตนเอง รวมถึงมีกําลังใจและเกิดจิตสํานึกในการสงวนรักษาภูมิปญญาทองถิ่นของตนเองตอไปอยาง ตอ เนือ่ ง ๖.๔ หลักฐานการยินยอมของชมุ ชนและชุมชนท่ีเกี่ยวของ (ก) การจดั เกบ็ รวบรวมขอ มูลรายการมรดกภูมิ ปญ ญาทางวฒั นธรรม (ข) ขอ มลู สารสนเทศทใ่ี หจ ดั เกบ็ รวบรวมและบนั ทกึ ๑. ใบแสดงความยินยอม ใหนํารายการมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ภาษาญัฮกุร ในฐานะรายการ ตัวแทนมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมจากประเทศไทย เสนอช่ือขอเปนรายการตัวแทนมรดกภูมิ ปญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติตามเง่ือนไขที่ปรากฏในอนุสัญญาวาดวยการปกปองคุมครอง มรดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม ลงนามโดย นายอา ด ยุมจัตรุ ัส ผูนํากลุมชาติพันธญุ ฮั กุร ๒. สาระภาษาญัฮกุร ประกอบดวย ชื่อภาษาท่ีปรากฏ, ระบบโครงสราง และรูปแบบภาษา, คําและ ความหมาย, ลักษณะการส่อื สาร, ลักษณะการใชภาษาแบบตา ง ๆ ไดแก นิทานและเรื่องเลา ประเพณี แหห อดอกผ้งึ การละเลน อาหารพ้ืนบา นญฮั กุร เครอ่ื งแตงกาย รวมถงึ คุณคา ภาษา การถายทอดและ การสืบทอด ขอมูลผูบอกภาษา และผเู ก็บขอมลู / วันเวลาทเี่ ก็บขอ มลู ๓. หนังสือเรื่อง ปา?พั่ก น่ังเดิม คอง ญัฮกุร (ตามรอยภาษา ประเพณี ชาวญัฮกุร) ประกอบไปดวย ประวัตคิ วามเปนมาของหอดอกผ้ึง, ความเชื่อ, การทําหอดอกผึ้ง, การละเลน, ขนมญัฮกุร, เครื่องแตง กาย, คาํ ศัพท และ เรอ่ื งเลา ญัฮกุร ๔. DVD กจิ กรรมเก็บขอมลู ดว ยการสนทนา โดยเจา ของภาษา (กลมุ ญฮั กรุ ) ๕. DVD กิจกรรมประเพณีแหหอดอกผ้ึง ๖. DVD กิจกรรมทาํ เสือ้ พ็อ่ ก กลมุ ญัฮกุร ๗. DVD ภาษาญัฮกรุ ๖.๕ วัน เวลา ในการบันทึกขอ มูลเขา สูบ ัญชรี ายการ ระยะเวลาในการบนั ทึกขอ มลู ภาษาญัฮกรุ ตงั้ แตเดอื นสงิ หาคม ๒๕๕๕ – ธนั วาคม ๒๕๕๖ ๗. ขอ เสนอแนะในการสืบทอดมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรม ๗.๑ การสงวนรกั ษาโดยชมุ ชน จากการจัดกจิ กรรมเวที “ระดมความคดิ เหน็ แนวทางในการสงวนรกั ษาภาษาและภูมปิ ญญาทอ งถิน่ ของ กลมุ ชาติพันธุ : ภาษาญัฮกุร” ชุมชนไดเสนอแนวทางในการสงวนรกั ษาภาษาของตนเองดงั นี้ ๑๐๖

๑. ทําใหช ุมชนชาวญฮั กรุ เกิดความตระหนกั ในการอนรุ กั ษและฟน ฟูภาษาและวฒั นธรรมญัฮกุร ๒. สง เสริมและสนับสนุนใหลูกหลานชาวญฮั กรุ พูดภาษาญฮั กรุ ในครอบครวั ๓. จัดใหม ีการเรยี นการสอนภาษาทงั้ ในโรงเรยี น และในชมุ ชน ๔. สนับสนุนใหเกิดการจัดทํากิจกรรมเพ่ือการอนุรักษและฟนฟูภาษาและวัฒนธรรมชาวญัฮกุรอยาง ตอเนื่อง รวมถึงมุงหวังใหกลุมเยาวชนเปนผูสืบทอดภาษาและวัฒนธรรมชาวญัฮกุรไดตอไปใน อนาคต ๕. จดั ทาํ แหลง เรียนรภู าษาและวัฒนธรรมชาวญัฮกุรภายในชุมชน ๖. หนวยงานที่เกี่ยวของในพ้ืนที่ เชน องคกรปกครองสวนทองถิ่น, กศน., สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษา ประถมศึกษาจังหวัดชัยภูมิ ควรจัดสรรงบประมาณเพ่ือจางครูภูมิปญญา เพื่อใหเกิดการเรียนการ สอนภาษาญัฮกุรในระบบโรงเรียนอยางตอเน่ือง ท้ังนี้ครูภูมิปญญามีความพรอมและสมัครใจที่จะ สอนเดก็ ๆ ชาวญัฮกุรในโรงเรยี นอยา งเตม็ ท่ี ๗.๒ การปกปอ งคมุ ครองโดยหนวยงานภาครฐั จากการจัดกิจกรรมเวที “ระดมความคิดเห็น แนวทางในการสงวนรักษาภาษาและภูมิปญญาทองถ่ินของ กลุมชาติพันธุ : ภาษาญัฮกุร” มีหนวยงานภาครัฐ ไดเขารวมในเวทีและรวมแสดงความคิดเห็น ไดแก นายก องคการบริหารสวนตําบล บานไร, ครูโรงเรียนบานวังอายโพธิ์, ตัวแทน จากสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา ประถมศึกษาจังหวัดชัยภมู ิ เขต ๓, สมาชกิ สภาผูแ ทนราษฎร จังหวัดชยั ภมู ิ ตัวแทนจากหนวยงานเหลาน้ีไดเห็นความสําคัญของภาษาและวฒั นธรรมทองถน่ิ และพยายามหาชอ งทาง ใหเกิดการฟน ฟภู าษาและวฒั นธรรมของชุมชนอยา งตอ เน่อื ง โดยเฉพาะการจดั การเรยี นการสอนภาษาทอ งถ่นิ ในระบบโรงเรยี นอยา งตอเนื่องและย่งั ยืน ๑๐๗

ขอ มูลของผบู อกภาษาญัฮกรุ ทีมวิจัยไดใชกระบวนการวิจัยโดยเนนรูปแบบการมีสวนรวมของชุมชนเปนหลัก ดังนั้นชุมชนเจาของ ภาษา หรอื ชาวญัฮกรุ จงึ มบี ทบาทเปน ท้ังผูเก็บขอมลู และผใู หข อมลู ดังรายละเอียดตอไปน้ี ๑. นายแกน ย่จี ตั ุรัส ท่อี ยู : ๔๙ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภมู ิ อาชพี : สมาชิก อบต. บานไร ๒. นายเช่ือง ชื่นจัตรุ ัส ทีอ่ ยู : ๙๘ หมู ๔ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภมู ิ อาชพี : ทําไร (ปราชญชมุ ชน / ผบู อกภาษา) ๓. นายประยูร มองทองหลาง ที่อยู : ๑๙๗ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ อาชีพ : ทาํ ไร ๔. นายเปลี่ยน เยน็ จัตุรัส ที่อยู : ๖๕๓ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภมู ิ อาชีพ : ทาํ ไร (ปราชญช มุ ชน / ผบู อกภาษา) ๕. นายพนม จติ รจ าํ นง ทอ่ี ยู : ๓๘๔ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภูมิ อาชพี : ครภู มู ปิ ญ ญา โรงเรยี นบา นวังอายคง ๖. นางมนศนิ ี บวั จัตรุ ัส ทอี่ ยู : ๑๙๓ หมู ๕ บา นวังตาเทพ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ อาชีพ : ทาํ ไร ๗. นายสมจติ ร ไชยขนุ ทด ทีอ่ ยู : ๔๓ หมู ๔ ต.บานไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภมู ิ อาชีพ : ทําไร ๘. นายสวทิ วงศศ รี ทอ่ี ยู : ๙๘ หมู ๑ ต.บา นไร อ.เทพสถติ จ.ชยั ภูมิ อาชีพ : ทาํ ไร ๙. นางหา ม เศรษฐกญุ ชร ทอี่ ยู : ๒๕๗/๔ บานวังโพธ์ิ ต.บา นไร อ.เทพสถติ จ.ชยั ภมู ิ อาชพี : ทําไร ๑๐. นายอา ต ยุมจตั รุ ัส ๑๐๘

ท่อี ยู : ๑๔๗ ม.๔ ต.บา นไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ อาชพี : ทําไร (ปราชญช มุ ชน / ผูบอกภาษา) ๑๑. นายสาม ยมุ จตั ุรสั ท่อี ยู : ๒๑๕ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ อาชีพ : ทําไร (ปราชญชมุ ชน / ผูบ อกภาษา) ๑๒. นายทองพิทกั ษ ยันจตั ุรัส ทอี่ ยู : ๒๐๗ หมู ๔ ต.บา นไร อ.เทพสถติ จ.ชยั ภูมิ อาชีพ : ทําไร / คาขาย (ปราชญชุมชน / ผบู อกภาษา) ๑๓. นายทิม บัวจตั รุ ัส ทอ่ี ยู : ๓๔๕/๔ หมู ๔ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภูมิ อาชพี : ทําไร (ปราชญช มุ ชน / ผูบอกภาษา) ๑๔. นายสายสน สงจตั ุรสั ที่อยู : ๓๙๒ หมู ๔ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภมู ิ อาชพี : รับจา ง ๑๕. นางดํา จันทรพมิ ทอ่ี ยู : หมู ๑ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ อาชพี : ทาํ ไร (ปราชญใ หค วามรูเรือ่ งการเยบ็ เสอ้ื พอ่็ ก) ๑๖. นางมดิ วงษศ รี ทอ่ี ยู : ๓๘๔ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ อาชพี : ทําไร (ปราชญใหค วามรเู รื่องการเยบ็ เส้อื พ่็อก) ๑๗. นางบง่ึ แถวจัตุรัส ทอ่ี ยู : หมู ๔ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภมู ิ อาชพี : ทาํ ไร (ปราชญใ หความรเู รอ่ื งการเย็บเสอ้ื พ่็อก) ๑๘. นางสําราญ กาหลง ทอี่ ยู : ๕ หมู ๔ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภูมิ อาชพี : ทําไร (ปราชญใ หค วามรูเรื่องการเยบ็ เส้อื พ่อ็ ก) ๑๙. นายเฉลิมชาติ ยนั จัตรุ สั ทอี่ ยู : หมู ๑ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ อาชพี : รับจา ง ๒๐. น.ส. พรทพิ รกั ษ จนั ทรางศุ ทีอ่ ยู : ๓๙๕ หมู ๔ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชยั ภูมิ อาชพี : กําลงั ศึกษาในชั้นมธั ยมปลาย ๒๑. น.ส. สนุ ันท แดงจตั รุ สั ๑๐๙

ท่อี ยู : ๔๐๒ หมู ๑ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชยั ภูมิ อาชีพ : รบั จาง ๒๒. นายจุด บญุ ยง่ิ ทอี่ ยู : ๗๓๕ หมู ๑๑ ต.บานไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภมู ิ อาชีพ : ทาํ ไร (ปราชญช ุมชน / ผูบอกภาษา) ผูเ ก็บขอ มลู และวันเวลาท่ีเกบ็ ทีมวจิ ัยจากมหาวทิ ยาลยั มหิดล ๑. ศาสตราจารยเกียรตคิ ณุ ดร. สวุ ิไล เปรมศรีรตั น ๒. ดร. มยุรี ถาวรพัฒน ๓. ผศ.ดร. ศริ ิเพญ็ อ้งึ สิทธพิ ูนพร ๔. น.ส. กมุ ารี ลาภอาภรณ ๕. น.ส. อจั ฉราภรณ ถาวรพฒั น ๖. นายรณกร รกั ษวงศ ๗. น.ส. ณัฐมน โรจนกลุ ๘. น.ส. จริยาพร อมตั ิรตั นะ วันเวลาทเี่ ก็บขอ มลู / ทาํ กจิ กรรม ๑. กิจกรรมเปดเวทีชี้แจงโครงการ ฯ วันท่ี ๑๐ ตุลาคม ๒๕๕๕ ณ วัดวังโพธ์ิ บานวังอาย โพธ์ิ ต.บานไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภมู ิ ๒. กจิ กรรมเกบ็ ขอมูลพ้นื ฐาน โดยใชวธิ สี นทนาเปนภาษาญฮั กุร วันที่ ๒๙ พฤศจิกายน – ๑ ธนั วาคม ๒๕๕๕ ณ บา นวงั อา ยโพธ์ิ และ บา นไร ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ ๓. กิจกรรมประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การใชเครื่องมือทางภาษาเพ่ือเก็บรวบรวมขอมูล” และถอดความเสียง จากการเก็บขอมูลพื้นฐาน โดยใชระบบเขียนภาษาญัฮกุร วันที่ ๑๓ มกราคม ๒๕๕๖ ณ รสี อรทเทพสถติ วลิ ล อ.เทพสถติ จ.ชยั ภมู ิ ๔. ทีมวิจัยทองถิ่นชาวญัฮกุร เขารวมงานประชุมเสวนาเรื่อง “วันภาษาแมสากล : เปดโลก ภูมิปญญาภาษาแม” วันที่ ๒๑ กุมภาพันธ ๒๕๕๖ ณ สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล ๕. กิจกรรมเขียนคําศัพท / เขียนเรื่องเลา นิทาน วันที่ ๑๙ – ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๖ ณ รีสอรท เทพสถิตวลิ ล อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ ๖. กิจกรรมเก็บขอมูล ประเพณีแหหอดอกผ้ึง ดวยวิธีการบันทึกวิดีโอ และภาพนิ่ง วันที่ ๑๐ – ๑๓ เมษายน ๒๕๕๖ ณ บา นไร ต.บา นไร อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ ๑๑๐

๗. กจิ กรรมเขียนเรือ่ ง ประเพณีแหหอดอกผ้ึง ดวยระบบเขียนภาษาญัฮกุร วันท่ี ๑๙ – ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๖ ณ รสี อรท เทพสถติ วิลล อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ ๘. กิจกรรมทําเส้ือพ็่อก เขียนเรื่อง และตรวจสอบแกไข วันที่ ๗ – ๙ มิถุนายน ๒๕๕๖ ณ วดั วงั อา ยโพธิ์ ต.บา นไร อ.เทพสถิต จ.ชยั ภมู ิ และ รสี อรทเทพสถติ วลิ ล อ.เทพสถิต จ.ชยั ภูมิ ๙. กิจกรรมตรวจสอบความถูกตอง จัดทําเปนหนังสือเพ่ือเผยแพรความรู วันที่ ๒๖ – ๒๗ มถิ ุนายน ๒๕๕๖ ณ รสี อรท เทพสถิตวลิ ล อ.เทพสถติ จ.ชัยภูมิ ๑๐. กิจกรรมจัดเวทีระดมความคิดเห็น และนําเสนอขอมูล วันท่ี ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๕๖ ณ วดั วังอา ยโพธ์ิ ต.บานไร อ.เทพสถิต จ.ชัยภมู ิ ๑๑. กิจกรรมเผยแพรขอมูลยังชุมชนอื่น ๆ วันท่ี ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๕๖ ณ บานวังกําแพง ต.ชีบน อ.บานเขวา จ.ชยั ภูมิ และ บานพระบึง ต.บอ ปลาทอง อ.ปกธงชยั จ.นครราชสมี า ๑๑๑

ภาพการทาํ กิจกรรมของกลมุ ญฮั กุร ภาพการดาํ เนนิ กิจกรรมเวทชี ีแ้ จงโครงการ ฯ กลมุ ญัฮกุร ภาพกิจกรรมการเก็บขอ มลู ดว ยการสนทนาโดยเจา ของภาษา ๑๑๒

ภาพกจิ กรรมประชมุ เชงิ ปฏิบัตกิ ารเรือ่ ง “การใชเ คร่อื งมือทางภาษาเพอ่ื เก็บรวบรวมขอ มลู ” ๑๑๓

ภาพกิจกรรมการเขียนคาํ ศพั ทและนทิ าน ภาพกิจกรรมการเก็บขอ มลู ประเพณีแหห อดอกผึง้ ๑๑๔

ภาพกิจกรรมทําเสอ้ื พ็อ่ กชาวญัฮกุร ๑๑๕

ภาพกจิ กรรมเวที “ระดมความคิดเหน็ แนวทางในการสงวนรักษาภาษาและภูมิปญญาทองถ่นิ ของกลุม ชาตพิ ันธุ : ภาษาญัฮกุร” ภาพกิจกรรมเผยแพร ประชาสัมพนั ธก ารขน้ึ ทะเบียนมรดกภูมปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม ของกลุมชาตพิ นั ธุญฮั กุรในพนื้ ทีอ่ นื่ ๑๑๖