การปลูกดาหลา

การปลกู ดาหลา เขยี นโดย : สรุ วิช วรรณไกÃโรจน ขอ มลู ทน่ี า สนใจ ❀ทว่ั ไปเกย่ี วกบั ดาหลา ❀อนกุ รมวธิ าน ❀ลกั ษณะทางพฤษศาสตร ❀การขยายพนั ธุ ❀ปจ จยั การผลติ ❀การเตรยี มแปลง ❀การปฏบิ ตั ดิ แู ลรกั ษา ❀ โรคและแมลง ❀การเกบ็ เกย่ี ว ❀การปฏบิ ตั หิ ลงั การเกบ็ เกย่ี ว ❀ตน ทนุ การผลติ ตอ ไร ท่ัวไปเกย่ี วกบั ดาหลา ดาหลา เปนไมดอกทม่ี กี ารปลกู มาเปน ระยะเวลานานแลว ทางภาคใตของไทย ซง่ึ เดมิ ไดม กี ารนําหนอ ออ นและดอกมาใชเ ปน ผักประกอบอาหารบางประเภท ปจ จบุ นั ไดม กี ารนํามาปลกู เปน ไม ตัดดอกมากข้ึน เนอ่ื งจากดาหลา เปน ไมด อกทใ่ี หด อกดกในฤดรู อ น ขณะท่ีไมดอกชนดิ อน่ื ๆ ไมค อ ยจะมดี อก ประกอบกบั ดอกมขี นาด ใหญ สสี ดใส รปู ทรงแปลกตา ทําใหเ ปน ทส่ี นใจของผพู บเหน็ และ เปนทต่ี อ งการของตลาด ดังจะเหน็ ไดจ ากความตอ งการซอ้ื ขายดอก ที่ตลาดปากคลอง มปี รมิ าณถงึ 200-500 ดอกตอ สปั ดาห มมี ลู คา 3,000 - 7,500 บาท นอกจากนย้ี งั สามารถสง ออกตน พนั ธไุ ดบ า ง แหลง ผลผลติ ทส่ี ําคญั ไดแก อ.บานแพว จ.สมทุ รสาคร อ.บางกรวย จ. นนทบรุ ี อ.ดา นมะขามเตย้ี จ. กาญจนบุรี อ. เมอื ง จ.กระบี่

2 อนกุ รมวธิ าน ชื่อวิทยาศาสตร : Etlingera elatior (Jack) R.M. Smith ชอ่ื พอ ง : Phaeomeria magnifica, Nicolaia elatior ชอ่ื สามญั : ดาหลา วงศ : Zingiberales ช่ืออน่ื ๆ : กาหลา, กะลา ถน่ิ กําเนดิ : เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต ลักษณะทางพฤษศาสตร ลําตน ดาหลาเปน พชื ท่มี ีลักษณะคลา ยขา มลี ําตน ใตด นิ เรยี กวา เหงา (rhizome) เหงา นจ้ี ะเปน บรเิ วณทเ่ี กดิ ของหนอ ดอกและหนอ ตน ดาหลา 1 ตน สามารถใหห นอ ใหมไ ดป ระมาณ 7 หนอ ในเวลา 1 ป สว นลําตน เหนือดินเปน กาบใบทโ่ี อบซอ นกนั แนน เชนเดียวกับพวกกลวย สว นนค้ี อื ลําตน เทยี ม (pseudostem) ลาํ ตน เหนอื ดนิ สงู 2-3 เมตร มีสเี ขยี วเขม ใบ มีรปู รา งยาวรี กลางใบกวางแลวคอ ยๆเรยี วไปหาปลายใบและฐานใบ ใบไมม กี า นใบผวิ เกลย้ี ง ทั้งดาน บนและดา นลา ง ใบยาว30-80 เซน็ ตเิ มตร กวาง 10-15 เซนตเิ มตร ปลายใบแหลมฐานใบเรยี วลาดเขา หากานใบ เสน กลางใบปรากฏชดั ทางดา นลา งของใบ ดอก ดอกดาหลา เปนดอกชอ มลี กั ษณะดอกแบบ (head)ประกอบ ดว ย กลีบประดบั (Bracts) มี 2 ขนาด สวนโคนประกอบดว ย กลบี ประดบั ขนาดใหญ มีความกวา งกลบี 2-3 ซ.ม.จะมสี แี ดงขลบิ ขาว เรียงซอ นกนั อยแู ละจะบานออก ประมาณ 25-30 กลบี และมกี ลบี ประดับขนาดเลก็ อยสู ว นบนของชอ ดอกความกวา งกลบี ประมาณ 1 ซ.ม. ซ่งึ มีสีเดียวกับกลบี ประดับขนาดใหญ กลบี ประดบั เลก็ นจ้ี ะหบุ เขาเรยี งเปน ระดบั มปี ระมาณ 300-330 กลบี ภายในกลีบ ประดบั ขนาดใหญที่บานออกจะมีดอกจะมีขนาดเล็กกลีบดอกสีแดง ซง่ึ เปน ดอกสมบูรณเพศอยูจํานวนมาก ดอกบานเตม็ ทจ่ี ะมขี นาดความกวา ง ดอกประมาณ 14-16 เซนตเิ มตรความยาวชอ 10-15 เซนตเิ มตร มีกา นชอ ดอกยาว 30-150 เซนตเิ มตร ลักษณะกา นชอ ดอกแขง็ ตรงดอก จะออกตลอดปแ ตจ ะใหด อกดกทส่ี ดุ ในชว งฤดรู อ น คอื เดอื นมนี าคม - พฤษภาคม ดอกจะพฒั นามา จากหนอดอกทีแ่ ทงออกมาจากเหงา ใตด ินลกั ษณะของหนอ จะมสี ีชมพทู ่ปี ลายหนอ พนั ธุ ปจ จบุ นั พนั ธดุ าหลาทป่ี ลกู ตดั ดอกมอี ยู 2 พนั ธุดว ยกันคือ พันธุสีชมพู และพันธุสีแดง

3 การขยายพนั ธุ ดาหลาสามารถขยายพนั ธดุ ว ยวธิ ตี า งๆ ดงั น้ี 1. การแยกหนอ ควรแยกหนอท่ีมคี วามเหมาะสม นําไปปลกู คอื สงู ประมาณ 60-100 ซ.ม. ขน้ึ ไปและมกี ง่ิ ออน กง่ึ แกป ระมาณ 4-5 ใบ ใชม ตี ดั ใหม เี หงา และราก ติดอยูดวย ซง่ึ หนอ ชนดิ นจ้ี ะมหี นอ ดอกออ นๆ ตดิ มาดว ย ประมาณ 3 หนอ นําไปชําในถงุ พลาสตกิ 1 เดอื น เพื่อให หนอ แขง็ แรงกอ นนําไปปลกู 2. การแยกเหงา โดยการแยกเหงาที่เกิดใหมที่โคนตน แลวนําไปชําในแปลงเพาะชํา วธิ นี จ้ี ะใชเ วลาประมาณ 1 ป จึงจะ เรม่ิ ใหด อก 3. การปกชําหนอ แก โดยนําไปชําในแปลงเพาะชําใหแตกหนอใหมแข็งแรง แลว จงึ คอ ยยา ยมาปลกู ลงแปลง ปจ จยั การผลติ แสง ดาหลาเปนพืชท่ีเจริญเติบโตไดดีในที่มีแสงแดดรํ าไร หรือท่ีรมไมย นื ตน ถา หากโดนแดดจดั เกนิ ไปสขี องกลบี ประดบั จะจางลง และทําใหใบไหม ฤดปู ลกู การปลกู ดาหลาสามารถปลกู ไดท กุ ฤดู แตฤดูปลูกที่ เหมาะสมที่สุด คอื ฤดฝู น เรม่ิ ตง้ั แตเ ดอื นพฤษภาคมถงึ เดอื น สิงหาคม ซง่ึ ดาหลาจะมกี ารเจรญิ เตบิ โตทางดา นลําตน และแตก หนอ ชว งทด่ี าหลาแตกหนอ ไดม ากคอื เดอื นกรกฎาคม ถึง เดือนสงิ หาคม แตในที่ๆ มนี ้าํ เพียงพอไมจําเปน ตอ งรอฤดฝู น การเตรยี มแปลง พน้ื ทด่ี อน ทําการพรวน ตากดนิ ไวป ระมาณ 5 - 7 วัน และยอยดินใหละเอียดเก็บวัชพืชออกใหหมด พน้ื ทล่ี มุ ทําการขดุ ยกรองสวนมีคูน้ําลกึ 1 เมตร กวาง 1 เมตร แปลงปลกู กวา ง 2-3 เมตร ความยาวตาขนาด ของพื้นที่ และมกี ารไถพรวนตากดนิ ไวป ระมาณ 5-7 วัน เก็บวัชพืชออกใหหมด

4 การเตรยี มดนิ การเตรยี มดนิ โดยไถพรวนดนิ แลว ขดุ หลมุ ปลกู จากนน้ั ใสป ยุ คอกรองกน หลมุ ในกรณที ป่ี ลกู ดาหลา แบบไมย กรอ งสวนจะทําการไถปรบั ดนิ ใหส ม่ําเสมอ เพมิ่ ปุย คอกและปุยเคมีสูตร 20-20-20 ในอตั รา 1 : 25 แลวขุดหลุมปลกู แบบเดยี วกบั การปลกู แบบยกรอ งสวนนอ้ี าจปลกู แซมในไมหลัก เชน ไมผล ระยะปลกู การปลกู ดาหลาจะไมม รี ะยะปลกู ทแ่ี นน อน แตจ ะขน้ึ อยกู บั ความตอ งการและความสะดวกของเกษตรกร เอง โดยสวนใหญแลวเกษตรกรจะปลูกในระยะ 2 x 2 เมตร การปลกู โดยใชห นอ ทม่ี เี หงา และรากตดิ มาดว ย เหงา ทต่ี ดั มาควรมคี วามยาวประมาณ 5 นว้ิ โดยสังเกตใหหนอ น้ันๆ มีใบตดิ มาประมาณ 4 คใู บ ปลกู ลงในหลมุ ทเ่ี ตรยี มไว แลวทําการกลบดนิ ใหส งู ประมาณ 6 นว้ิ รดน้ําให ชุมอาจใชดินเลนจากทอ งรอ งพอกทบั โคนตน เพอ่ื รกั ษาความชมุ ชน้ื นอกจากนค้ี วรหาไมห ลกั มาผกู ตดิ กบั ลําตน กนั ตน โยก การปฏบิ ตั ิดแู ลรกั ษา การใหป ยุ จะใหปยุ ดาหลาประมาณ 2 - 3 เดอื นตอ ครง้ั ซึ่งจะใชป ยุ สตู รเสมอ (16-16-16) ในอตั รา 96 กก./ ไร/ป และใหป ยุ คอกในอตั รา 15 กก./ตน /ป นอกจากนอี้ าจใชอ นิ ทรียว ตั ถุท่ผี ุพงั แลว เชน ใบไมต า งๆ หรือ ลําตนแกของดาหลา, วชั พชื ทข่ี น้ึ ตามทอ งรอ งมาเปน ปยุ หมกั หรอื อาจใชด นิ เลนจากทอ งรอ งพนู ใสต ามโคนตน ซ่ึงดินแลนนจ้ี ะมอี นิ ทรยี ว ตั ถสุ งู การใหน ้ํา ดาหลาเปนพืชที่ตองการนํ้าในปรมิ าณทม่ี ากพอสมควร โดยเฉพาะในระยะเรม่ิ แรกของการปลกู ควร รดน้ําใหชุม โดยใชแ ครงสาดวนั ละ 1 ครง้ั เมอ่ื ตน ดาหลาตง้ั ตวั ไดอ าจเวน ระยะหา งของการใหน ้ําจากวนั ละครง้ั ออกไปเปนประมาณ 2-3 วนั ตอ ครง้ั แตต อ งคํานงึ ถงึ สภาพอากาศ ถา เปน ฤดรู อ นควรเพม่ิ การใหน ้ํามากขน้ึ โดยใชร ะบบการใหน ้ําแบบพนฝอย (springkler) บนแปลงทไ่ี มย กรอ ง การปอ งกนั กําจดั วชั พชื ดาหลาเปน พชื ทมี่ กี ารเจริญเตบิ โตเร็ว แตกหนอ ไดม าก ทําใหก อแนน ใบบงั แสงซง่ึ กนั และกนั การกําจัดวัชพืชจะตอง กระทํามากในชว งแรกของการปลกู เมอ่ื ดาหลาโตมากๆ จะทํา ใหแสงทส่ี อ งผา นมากระทบพน้ื ดนิ นอ ย วัชพืชไมสามารถเจริญ งอกงามได จงึ ไมต อ งทําการกําจัดวัชพืชมากนัก โรคและแมลง ยังไมพบโรคที่เปนปญหาสําคญั กบั ดาหลา แตม แี มลงสําคญั ดงั น้ี หนอนเจาะลําตน ลกั ษณะการทําลาย เขาทําลายตน แก โดยไปเจาะบริเวณลําตน ทําใหตน ดาหลาหยดุ ชะงกั การเจริญ เติบโตและไมส ามารถใหอ อกดอกได

5 การปอ งกนั กําจัด ใชฟูราดาน 3% โรยบรเิ วณรอบๆโคนตน หรอื อาจใชเ ซฟวนิ มดแดง ลักษณะการทําลาย กรดจากสง่ิ ขบั ถา ยของมดแดงจะทําใหก ลบี ดอกเกดิ รอยขาวเปน จดุ ๆ การปอ งกนั กําจัด เก็บรงั มดแดงออกจากตน และใชยาฆามด การเกบ็ เกย่ี ว ดอกดาหลาที่มีความสมบูรณพรอมที่จะเก็บเก่ียวไดมีอายุ ประมาณ 2 อาทิตย นบั ตง้ั แตเ รม่ิ แทงหนอ ดอก ตดั ดอกใน ชวงเชา โดยการตดั กา นดอกใหย าวชดิ โคนตน แลวแชกาน ดอกลงในถงั ทม่ี นี ้ําบรรจอุ ยู การปฏบิ ตั ิหลงั การเกบ็ เกย่ี ว ดอกดาหลาทต่ี ดั มาแลว จะนํามาแชใ นน้ําสะอาด เพอ่ื ปอ งกนั การเหย่ี วใชถ งุ พลาสตกิ ใสห อ ดอกแตล ะ ดอก เพอ่ื ปอ งกนั ไมใ หก ลบี ดอกหอยและช้ํา จากนั้นจึงนําถงั ทบ่ี รรจดุ อกไมข น้ึ ไปสง ใหแ กพ อ คา อายกุ ารปก แจกัน ดอกดาหลาเมอ่ื ตดั จากตน แลว นํามาปกแจกนั ในน้ําสะอาจจะมอี ายอุ ยไู ด ประมาณ 3 - 7 วัน ขน้ึ อยู กับสภาพแวดลอ มโดยรอบ ตนทนุ การผลติ ตอไร ตน ทนุ การผลติ ดาหลาเบอ้ื งตน โดยทว่ั ไปจะมาจากคา ใชจ า ยตามรายละเอียด ดงั น้ี 1. คา หนอ พนั ธตุ อ ไร ในปแ รก (หนอละ 100) 32,000 บาท 2. คา เตรยี มดนิ ไรล ะ 1,000 บาท 3. คา แรง 3,200 บาท 4. คา ปยุ คอก 2,000 บาท 5. คา ปยุ เคมี 800 บาท 6. คา สารเคมี 1,500 บาท รวม 40,500 บาท ผลผลติ ผลผลิตที่เกษตรกรจะไดรับ มดี งั ตอ ไปน้ี ปริมาณดอกตอป 32,000 ดอก ปริมาณหนอ ตอ ป (1 ตนให 7 หนอ) 2,240 บาท

6 การจาํ หนา ยผลผลติ สง ดอกดาหลาใหแ กร า นดอกไม โรงแรมฯ หรอื สง ขายใหก บั พอ คา ตลาดปากคลองตลาด ราคาผลผลติ ดอกดาหลามีราคาสงู หรอื ต่ําตา งกนั ขน้ึ กบั ปจ จยั หลายดา น เชน แหลงปลูกผูรับซื้อ และผปู ลกู เอง ดอก ดาหลามีราคาตง้ั แต 8-50 บาท ตอ ดอก นอกจากนย้ี งั มกี ารขายหนอ พนั ธซุ ง่ึ ราคาขายกต็ า งกนั เชน เดยี ว กับดอก คอื อยใู นชว ง 50 - 300 บาทตอหนอ ปจจุบันราคาหนอ พนั ธดุ าหลายงั คงสงู อยู เกษตรกรผูปลูกดาหลาปจจุบันจึงไดรายไดจากการขยาย หนอพันธุดวย แตเ นอ่ื งจากดาหลาขยายพนั ธไุ ดไ มย ากนกั และมเี กษตรกรบางรายขยายพนั ธดุ าหลา โดยวิธี เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ จงึ คาดวา ตอ ราคาพนั ธจุ ะต่ําลง และมกี ารขยายพน้ื ทป่ี ลกู เปน การคา เพอ่ื การตดั ดอกมากขน้ึ การตลาดในปจ จุบนั เปน ปญ หาสําคญั ของเกษตรกรผปู ลกู ดาหลา เพราะเกษตรกรขาดขอ มลู เรอ่ื งความ ตองการของตลาด ทําใหข าดความมน่ั ใจในการลงทนุ ดงั นน้ั เกษตรที่ประสบผลสําเรจ็ ในการปลกู ดาหลาใน ปจจุบันจึงเปนเกษตรกรที่มีการโฆษณาตนเอง และสามารถหาตลาดไดเ อง จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร