โครงการก้านกกิงกะหล่า

๔๒ แผนภาพท่ี(๑)อดีตอันหวานชนื่ : กา นกกิ่งกะหลา -รูปแบบ (สว นที่มองเหน็ ) -คณุ คา/ความหมาย(สวนท่ีมองไมเ หน็ ) (เปา หมายเพอื่ ใหเหน็ ภาพรวมในอดตี ของกา นกกงิ่ กะหลาวา มีคณุ คา ความหมายท่ี หลากหลายตอ คนไต) แผนภาพที่(๒)ปจจบุ ันอันขมข่นื : กานกก่ิงกะหลา -รปู แบบ (สวนทมี่ องเห็น) ในปจจบุ นั ทห่ี ายไปแลว -คุณคา/ความหมาย(สวนทีม่ องไมเห็น)ในปจจุบันทหี่ ายไปแลว (เปา หมายเพื่อใหเห็นภาพรวมในปจจบุ นั ของกานกก่ิงกะหลา วา รูปแบบเร่มิ เปลย่ี นแปลง ไปสวนทีเ่ ปนคุณคา/ความหมายไดส ญู หายไปเปนจาํ นวนมาก) แผนภาพท(่ี ๓)สาเหตทุ ีท่ าํ ใหก า นกก่ิงกะหลาเรม่ิ หายไป (เปาหมายเพ่อื กระตุน ใหเจา ของวฒั นธรรม/กา นกกงิ่ กะหลาเหน็ วาสาเหตทุ ท่ี าํ ใหกานกกง่ิ กะหลา เรมิ่ หายไปมีหลายสาเหตโุ ดยหนงึ่ ในนั้นคือเจาของวัฒนธรรมเปนสวนสาํ คญั ท่ที าํ ใหก านกกง่ิ กะหลา เรมิ่ หายไป) แผนภาพที่(๔)ผลกระทบเมอื่ กา นกกิ่งกะหลาเร่มิ หายไป (เปาหมายเพ่ือชีช้ ัดใหเ ห็นถึงคณุ คา /บทบาทหนา ท่ขี องรํานกกง่ิ กะหลาที่มตี อ วถิ ชี วี ติ ของ คนไต) แผนภาพที่(๕)อนาคตของ”กา นกกิ่งกะหลา”จะเปน อยางไร? -จะมีแนวทางในการปกปอ งคมุ ครองกา นกก่ิงกะหลา อยา งไรขน้ึ กับเจาของ วัฒนธรรมทจี่ ะมาชว ยกนั คิดตามหลักการ “สทิ ธิทางวฒั นธรรมของเจา ของ วฒั นธรรม” -สว นท่ีเปน”เปลอื ก”(สามารถเปลี่ยนไดต ลอด)ของกา นกก่งิ กะหลา คืออะไร? -สวนท่เี ปน ”กระพี้”(สามารถปรบั ได) ของกา นกกงิ่ กะหลา คืออะไร? -สวนทีเ่ ปน ”แกน”(ไมสามารถปรบั เปลยี่ นได) ของกานกกงิ่ กะหลา คอื อะไร? (เปาหมายเพอ่ื ใหความรแู ละความเขา ใจวากานกก่งิ กะหลา สว นไหนบางท่เี ปน เปลือกและกระพท้ี สี่ ามารถจะปรบั ไดและสว นไหนบางทเี่ ปนแกน ทีไ่ มส ามารถปรบั ได ซงึ่ การทจี่ ะบอกวา อะไรเปน เปลอื ก กระพแ้ี ละแกน ของกา นกกง่ิ กะหลา นั้นตองใหเจาของวฒั นธรรมเปนผูมีสิทธิ์แตเพียงผเู ดียว ในการตัดสินใจเทา นน้ั ตามหลักการ “สทิ ธิทางวฒั นธรรมของเจา ของวฒั นธรรม”) ๒.๒กิจกรรมชว งที่สองกจิ กรรมฟง เสียงเดก็ และเยาวชน ๒.๒.๑ตัวแทนแกนนําเดก็ และเยาวชนนาํ เสนอกระบวนการการผลติ หนังสน้ั (เปาหมายเพ่อื ใหเด็ก/เยาวชนกลา แสดงออกในทางท่สี รา งสรรค เปน เวทที เี่ ด็ก/ เยาวชนมอี าํ นาจเกดิ ความภาคภูมใิ จในตนเองและเพ่ือตอ งการใหผูใหญเ ห็นวาเดก็ และเยาวชนกม็ ีความ สนใจในวัฒนธรรมชมุ ชนของตนเองและมศี ักยภาพในการคดิ และตดั สินใจถา ผใู หญเปด โอกาส) ๒.๒.๒ฉายหนงั สน้ั ทีเ่ ดก็ และเยาวชนรวมกนั ผลติ (เปา หมายตอ งการใหผใู หญเหน็ วาเดก็ และเยาวชนกม็ คี วามสนใจในวฒั นธรรม ชุมชนของตนเองและมศี ักยภาพในการคดิ และตัดสนิ ใจถา ผูใหญเปด โอกาส) ๒.๒.๓แกนนําเด็กและเยาวชนสรุปเนือ้ หา/ประเด็นสําคญั จากหนงั สนั้ ๒.๒.๔เปดเวทใี หผ เู ขารวมซักถาม

๔๓ ๒.๒.๕วทิ ยากรกระบวนการตอก ยํ้า ซา้ํ ทวน ใหขอคิดวา วัฒนธรรม”เปน มรดกรว ม” ดังน้นั เด็กและเยาวชนเปน ผูท่จี ะรบั มรดกภมู ปิ ญญาทางวฒั นธรรมจากปู ยา ตา ยายเพื่อทีจ่ ะ สบื ทอดตอไป เขามคี วามสนใจในวฒั นธรรมชุมชนของตนเองเปนทุนเดิม ถา ผใู หญเ ปด โอกาสใหเดก็ และ เยาวชนเขามามีสว นรว มในการคดิ และรว มตดั สินใจดว ย การสบื ทอดมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมในรุน ตอๆไปจะครบเครอื่ งเร่ืองสบื ทอดมากขึน้ ๒.๓กจิ กรรมชว งที่สามสทิ ธทิ างวฒั นธรรมของเจาของวัฒนธรรม : รวมกนั หาแนวทาง ปกปอ งคุมครองกานกกิง่ กะหลา ๒.๓.๑ระดมสมองโดยใชว ธิ ีการแบงกลมุ ยอ ยเปน ๓ กลมุ (กลุม เดก็ และเยาวชน กลุมแมบาน และกลุมผนู าํ รว มกบั ปราชญชาวบา นและพอ บาน) (เปาหมายของการแบง กลมุ ยอ ยโดยใชเ กณฑด ังกลาวเพ่อื (๑)ตองการใหม กี าร ระดมสมองพดู คยุ เน้ือหากนั ในระดับลึก(๒)ตองการความคิดเห็นจากหลากหลายกลุมคนท่ีแตกตา งกัน(๓) ตองการใหท กุ คนมสี วนรว มในการแสดงความคดิ เห็น โดยเฉพาะกลุม คนทด่ี อยอํานาจและกลุมคนทไ่ี มค อ ยมี โอกาสไดเขา รว มในการประชมุ /เวทที างวัฒนธรรมในชมุ ชนของตนเอง เชน กลมุ เดก็ และเยาวชนเกิดความ ภาคภมู ิใจในตนเองและ(๔)ตอ งการใหผูใหญเหน็ วา เด็กและเยาวชนกม็ ีความสนใจในวัฒนธรรมชุมชนของ ตนเองและมศี ักยภาพในการคดิ และตัดสินใจถา ผใู หญเ ปดโอกาส) ๒.๓.๒วิทยากรกระบวนการต้งั คําถามโดยใชส อื่ ภาพพิมพ( ไวนิล)ท่ที างโครงการ ผลติ ขน้ึ จากการใชแ นวคิด “ตน ไมแ หงคุณคา ” ในแผนภาพที่ ๕ ดงั นี้ แผน ภาพที่(๕)อนาคตของ”กา นกกงิ่ กะหลา ” จะเปน อยา งไรขน้ึ กบั เจา ของวฒั นธรรม -สวนท่ีเปน”เปลือก”(สามารถเปล่ยี นไดต ลอด)ของกานกกง่ิ กะหลา คืออะไร? -สวนทเี่ ปน ”กระพี้”(สามารถปรับได) ของกานกกง่ิ กะหลา คอื อะไร? -สวนทเี่ ปน ”แกน”(ไมสามารถปรบั เปลย่ี นได) ของกา นกกงิ่ กะหลา คืออะไร? -ทานในฐานะที่เปนเจาของวฒั นธรรม(กา นกกิง่ กะหลา )จะมีแนวทางในการ ปกปองคมุ ครองกานกก่ิงกะหลา อยา งไร? (เปาหมายเพอื่ ใหเ จา ของวัฒนธรรมไดมโี อกาสคดิ วเิ คราะหและไตรตรองอยาง ละเอียดวากา นกก่งิ กะหลามีสว นไหนบา งทเ่ี ปน “แกน” ที่ตอ งปกปอ งคมุ ครองและรกั ษาไมใ หมกี าร เปล่ยี นแปลง และมีสว นไหนบา งท่ีเปน “เปลือก”และทเี่ ปน “กระพี้”ทสี่ ามารถปรับเปลย่ี นได เมือ่ เจาของ วัฒนธรรมเปน คนตัดสนิ ใจแลว จะทําใหเกิดความหวงแหนตามมา ดงั น้ันเจาของวฒั นธรรมจะตอ งเขา มามี สวนรวมในการปกปองคมุ ครองซ่งึ จะเปนกระบวนการพัฒนาท่ยี ั่งยืนตอ ไป) ๒.๓.๓ตวั แทนจากแตล ะกลุม ข้นึ นาํ เสนอความคดิ จากกลุมของตนเอง (เปาหมายเพ่ือใหเ หน็ วา ผทู ีเ่ ปน เจา ของวัฒนธรรมทุกคนมสี ทิ ธิ์มเี สยี งเทา เทยี มกนั เด็กเยาวชนไดเห็นวา ตนเองกม็ อี าํ นาจมสี ทิ ธ์ิเทากนั กับผูใ หญใ นการคดิ และตัดสินใจ ผใู หญเหน็ ถงึ ศักยภาพ ของเด็ก/เยาวชน เจาของวฒั นธรรมไดเ หน็ ถึงวา ในการทาํ งานวัฒนธรรมตองใหคนทุกกลมุ เขามามีสว นรว ม) ๒.๓.๔วิทยากรกระบวนการชว ยสรปุ ประเดน็ /เน้ือหาสาํ คญั ซกั ถามขอมลู เพมิ่ เตมิ และใหผ เู ขา รวมประชุมสะทอนเน้ือหาและกระบวนการในการจัดประชุม และบอกผเู ขา รวมประชมุ วา กิจกรรมครัง้ ตอไปเราจะทําอะไร ค. ขัน้ สรปุ งาน : ชว งหลงั การจดั ประชมุ /เวทชี าวบาน : การคนื ขอมลู ใหเจา ของวัฒนธรรมเพอื่ การ เปล่ยี นแปลง หลงั จากเสร็จสนิ้ การจดั เวทกี ารประชมุ ในพนื้ ทท่ี มี งานทงั้ หมดจะมีการประชุมรวมกันเพอื่

๔๔ ๑.สรุปบทเรยี นและประเมินผลทงั้ สว นท่เี ปน เนอื้ หาและกระบวนการ ๒.วเิ คราะหผ เู ขารวมประชมุ วาเปน อยางไร ๓.วางแผนการจัดประชมุ คร้ังตอ ไป ข้นั ตอนที่ ๔ การบาํ รงุ รกั ษา : สานขายขยายผลเรื่องการปกปองคุมครองมรดกภมู ปิ ญญา ทางวฒั นธรรม ๔.๑ การประชมุ / เวทีเครอื ขา ยเจาของวัฒนธรรม จากการดาํ เนนิ งานทผ่ี านมาทางทีมวจิ ยั ไดส รา งและพฒั นากลุมคนทเี่ ปนเจาของวฒั นธรรม(กา นก กงิ่ กะหลา )ท่สี นใจในการทีจ่ ะรว มกนั ปกปองคุมครองมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวัฒนธรรมของตนเอง(กานกกง่ิ กะหลา)ซ่งึ เปนเครอื ขา ยภายในชมุ ชนของแตล ะพนื้ ท่ี เน่ืองจากงานวจิ ยั ครง้ั น้ีทางโครงการไดมกี ารดาํ เนนิ งานในหลายพ้ืนท่ี ดงั นั้นจึงมแี นวคดิ ท่จี ะให กลมุ คนที่มแี นวรว มเดยี วกนั ไดมโี อกาสมาแลกเปลี่ยนเรยี นรรู ว มกนั และเพอ่ื สรา งพลงั ในการทจี่ ะปกปอ ง คมุ ครองมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมของตนเอง(กานกกง่ิ กะหลา) เพราะกระบวนการทาํ งานแบบ เครอื ขายจะสงผลใหเ กดิ การเรียนรตู ลอดจนการพัฒนาอยางตอเน่ืองและยัง่ ยืน เปาหมายสาํ คัญของการประชมุ / เวทีเครือขายเจา ของวฒั นธรรม ๑.เพอ่ื แลกเปลยี่ นเรยี นรูรวมกันเกี่ยวกับองคความรเู รื่องกา นกก่งิ กะหลา ๒.เพ่อื รวมกันหาแนวทางการปกปองคมุ ครองกา นกก่ิงกะหลา ๓.เพอื่ สรางเครอื ขา ยการหนนุ เสริมชวยเหลือกนั ของเจาของมรดกภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรม(กา นก กิ่งกะหลา) ๔.เพ่ือตรวจสอบขอมูล แนวทาง/วธิ ีการของการจัดประชมุ / เวทีเครือขา ยเจา ของวฒั นธรรม แบง เปน ๓ ขัน้ ตอนดังนี้ ก.ขั้นเตรยี มการ : ชวงกอ นการประชมุ / เวทเี ครอื ขา ยเจาของวฒั นธรรม ๑.การเตรยี มทีมวจิ ยั ทมี วจิ ัยมกี ารประชมุ วางแผนงานรวมกันดังน้ี ๑.๑ทมี วิจยั รว มกับผูช ว ยนักวิจยั ในพื้นทีส่ รปุ ขอมลู จากการประชุม/เวทีชาวบา นทีผ่ านมา เพอ่ื นาํ ขอมลู มาใชในการวางแผน ๑.๒รวมกันคิดเปาหมายของการจดั กิจกรรมครงั้ นี้ ๑.๓รว มกนั คิดเน้อื หากจิ กรรม คําถามหลกั วเิ คราะหวา จะเลือกกลมุ เปาหมายเปน ใคร บา งท่จี ะเขา รว มกจิ กรรมและจํานวนผเู ขา รวมประชุมเทา ไหร คดิ รปู แบบและกระบวนการในการใชส อื่ ๑.๔ทมี วจิ ยั แบง บทบาทหนาที่ ๑.๕ผูชว ยนกั วจิ ัยในพ้ืนทปี่ ระสานงานกบั ผูท ่ีเกยี่ วขอ ง ๑.๖กอ นจดั กจิ กรรม ทีมวจิ ยั รว มกับผูชว ยนกั วจิ ัยในพื้นทีม่ ีการประชมุ รว มกนั เพอื่ ทําความ เขาใจรว มกันและเปนการเตรียมภาพรวมทงั้ หมด ๒.การเตรียมกลุมเปา หมาย ช้แี จงวัตถุประสงค ๒.๑บอกวา กจิ กรรมครง้ั นเ้ี ราจะมาทําอะไร ทาํ อยางไร มใี ครบางทเี่ ขา รว มและผลที่เขาจะ ไดรบั จากกิจกรรมนี้ ๒.๒บอกวา เราจะเอาขอ คน พบไปทําอะไร

๔๕ ๒.๓หนา ท่ีของกลมุ เปาหมายจะตองทาํ อะไรบา ง ข.ข้ันการดาํ เนนิ งาน : ชวงระหวางการประชุม / เวทีเครือขายเจา ของวัฒนธรรม ๑.การแนะนําตวั ๒.การช้ีแจงวัตถุประสงคข องการจดั กจิ กรรมครั้งนี้ ๒.๑บอกวากจิ กรรมครง้ั น้ีเราจะมาทาํ อะไร ทาํ อยา งไร มีใครบา งทเ่ี ขา รว มและผล ท่ีเขาจะไดรับจากกจิ กรรมน้ี ๒.๒บอกวาเราจะเอาขอคนพบไปทาํ อะไร ๒.๓หนาทข่ี องกลมุ เปาหมายจะตอ งทาํ อะไรบาง ๒.๔บอกวา กจิ กรรมคร้ังนเี้ ราจะมกี ารบันทึกภาพและเสียงเพอื่ ใชป ระโยชนทาํ อะไร เขาอนุญาตหรือไม ๓.ใหกลุมเปาหมายแนะนําตวั วา เปน ใคร มาจากไหน ๔.ดําเนนิ กิจกรรม โดยวทิ ยากรกระบวนการเนน ใหก ลมุ เปาหมายมสี วนรวมและเปด โอกาสใหมกี ารซักถามและชวยสรุปประเดน็ /เนอื้ หาสําคญั ๔.๑ใหภาพรวมข้ันตอน กระบวนการดาํ เนินงานที่ผานมาและองคค วามร/ู เนอ้ื หา เกี่ยวกับกานกกิ่งกะหลา (เปา หมายเพื่อทบทวนข้ันตอน กระบวนการดาํ เนนิ งานทผ่ี า นมาและสรปุ องค ความรู/ เนือ้ หาเกี่ยวกับกา นกกง่ิ กะหลา ) ๔.๒ระดมสมองแบงกลมุ ยอ ย (กลุมผนู ํารว มกับปราชญชาวบา น และกลุมเด็ก/ เยาวชน) (เปาหมายทแี่ บงกลุมยอยโดยใชเกณฑด งั กลาวเนื่องจากกลมุ เปาหมายเปน กลมุ ชาตพิ นั ธเุ ดียวกนั มาจากหลากหลายพน้ื ทีเ่ พอ่ื ตองการใหก ลมุ เปา หมายไดมีโอกาสรูจ กั กันมากขึ้นเปนการ สรา งและสานสนั พนั ธอนั จะนาํ ไปสูก ารเปน เครอื ขายตอ ไป และโดยเฉพาะการแบง เปนกลุมเดก็ /เยาวชนเพอ่ื ตองการใหเ ด็ก/เยาวชนกลา คิด กลา ตดั สินใจตามมมุ มองของเดก็ /เยาวชนโดยไมถูกครอบงําจากผูใหญซึ่ง จะทําใหเดก็ /เยาวชนเกดิ ความภาคภูมิใจในตนเอง และผใู หญเห็นถงึ ศกั ยภาพของเด็ก/เยาวชนซ่ึงเปน ผทู ีจ่ ะ รับและสบื ทอดมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวัฒนธรรมของตนเอง) คาํ ถาม (๑)ทุกทานที่มารว มกนั ในครง้ั น้ีในฐานะท่ีเปนเจา ของมรดกภูมิปญญาทาง วฒั นธรรม(กา นกกิง่ กะหลา )กลุมทา นจะมวี ธิ ีการปกปองคมุ ครองมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวัฒนธรรมชน้ิ น้ีได อยางไร (เปา หมายเพอื่ ใหเ จา ของวฒั นธรรมไดม โี อกาสแลกเปลีย่ นเรียนรรู ว มกนั เก่ยี วกับการหาแนวทางใน การทจ่ี ะปกปองคมุ ครองกานกกิ่งกะหลา ) (๒)ทานในฐานะทีเ่ ปน คนไทใหญเ หมอื นกันมาจากหลายพ้ืนท่ที านคดิ วาจะมี วิธกี ารอยา งไรท่ีจะทาํ ใหค นไทใหญทมี่ ารวมกนั ในครง้ั น้เี กดิ เปนกลุมเครือขายใหม พี ลังที่สรางสรรค เพอ่ื ทจี่ ะสามารถชวยกนั ขบั เคล่อื นและขยายงานเปน เครือขายการปกปอ งคมุ ครองมรดกภมู ปิ ญ ญาทาง วฒั นธรรม(กา นกกิง่ กะหลา)ของกลมุ ชาติพันธุไทใหญได( เปา หมายเพอื่ ใหเจา ของวัฒนธรรมไดม โี อกาส แลกเปลย่ี นเรยี นรรู วมกนั เก่ยี วกับการหาแนวทางในการสรางพลังในกลุม ชาตพิ ันธุข องตนเองโดยการสาน ขา ยขยายผลเพื่อที่จะปกปองคมุ ครองกานกก่ิงกะหลา ) ๔.๓ตวั แทนแตล ะกลุมขนึ้ นาํ เสนอ และเปด โอกาสใหม ีการอภปิ รายซักถาม ๕.วทิ ยากรกระบวนการชว ยสรปุ ประเดน็ /เนื้อหาสําคัญ ซักถามขอมลู เพมิ่ เติมและให ผูเขารวมประชมุ สะทอ นเนื้อหาและกระบวนการในการจดั ประชุม

๔๖ ค.ข้นั สรปุ งาน : ชว งหลงั การจดั ประชมุ /เวทเี ครือขา ยเจาของวฒั นธรรม หลังจากเสร็จสน้ิ การจดั เวทกี ารประชมุ ในพ้นื ทที่ มี งานทงั้ หมดจะมกี ารประชมุ รวมกันเพ่ือ ๑.สรุปบทเรยี นและประเมนิ ผลทง้ั สวนทเ่ี ปนเน้อื หาและกระบวนการ ๒.วิเคราะหผเู ขารวมประชมุ วาเปน อยางไร ๓.วางแผนการดาํ เนินงานตอ ไป ขนั้ ตอนท่ี ๕ เกบ็ เกีย่ วผลผลิต : โดยชมุ ชน เพ่ือชมุ ชนและเปนของชมุ ชน ๕.๑ การติดตามและการประเมนิ ผลแบบมสี วนรว ม เนอ่ื งจากงานวิจัยครง้ั นเี้ ปนการวจิ ัยเชงิ ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมนั่นคือมกี ารเกบ็ รวบรวมขอ มลู นาํ ขอมูลมาวเิ คราะห คดิ กจิ กรรมจากขอมูล และลงมือปฏิบัติการ โดยทกุ ขนั้ ตอนตอ งเปด โอกาสใหเจา ของ วฒั นธรรมเขา มามีสว นรว ม เพือ่ ใหบ รรลตุ ามเปาหมายทว่ี างไวจ งึ จําเปนตอ งมกี ารตดิ ตามและ ประเมนิ ผลตลอดระยะเวลาการดาํ เนินงาน การดาํ เนินงานคร้ังนีใ้ ชเ ครอื่ งมือการตดิ ตามและการประเมนิ ผลแบบมีสวนรวมเปนเครื่องมอื สรา ง กระบวนการของการเรียนรูรว มกันระหวางทมี วิจยั (นักวจิ ัยและนกั พฒั นา)กบั เจาของวฒั นธรรม เปาหมายสาํ คัญของการติดตามและการประเมินผลแบบมสี ว นรวม ๑.เพือ่ ดคู วามกาวหนา ในการปฏิบตั ิงานตามแผนงานทีว่ างไว แกไขปญหา วางแผนการดําเนนิ งาน และสนบั สนนุ การดําเนินงานใหเ ปนไปตามเปาหมายท่ีวางไว ๒.เพื่อวิเคราะหกระบวนการทาํ งาน เน้อื หาและวดั ผลสาํ เรจ็ ของงาน ๓.เพือ่ สรางกระบวนการเรยี นรรู วมกนั ระหวา งทมี วิจัย/นักพัฒนากับเจาของวฒั นธรรม แนวทาง/วธิ กี ารของการตดิ ตามและการประเมนิ ผลแบบมีสว นรวม ในการดําเนนิ กิจกรรมแตล ะครั้งทีมวิจัยมขี ้นั ตอนการดาํ เนนิ กิจกรรมแบงเปน ๓ ข้ันตอนในการ ติดตามและการประเมนิ ผลใชวิธกี ารสงั เกต การสัมภาษณ การสนทนากลมุ ยอ ย และการประชมุ ทีมวจิ ัย แบบไมเปน ทางการ ซึง่ จะอยใู นทกุ ขัน้ ตอนของการดําเนินกิจกรรม เชน -ขัน้ เตรยี มการ เปน การวางแผนงานของทมี วิจยั รว มกบั ผชู วยนักวิจัยในพน้ื ท่จี ะดวู า มีการวางแผน งาน เนือ้ หาและกระบวนการเพ่ือไปสูเ ปาหมายทว่ี างไวหรอื ไม -ขนั้ ดําเนนิ การ เปน การปฏบิ ัติการของทีมวิจัยรว มกบั เจา ของวัฒนธรรม จะดวู าดาํ เนนิ การตาม แผนทวี่ างไวหรอื ไม (ทง้ั สวนทเี่ ปนเนื้อหาและกระบวนการ) เพื่อชวยแกไ ขจุดออนเม่ือลงมอื ปฏบิ ัติ (จดุ ออน ของการดาํ เนนิ งานท่ไี มเ ปนไปตามแผนคืออะไร เราจะไดป รบั จดุ แขง็ คืออะไร จะไดขยาย) ทุกกจิ กรรมในชว งทา ยของขั้นตอนนท้ี างทีมวิจยั จะเปด โอกาสใหผเู ขา รวมประชมุ สะทอนทั้งสว นที่ เปนเนอ้ื หาและกระบวนการจดั ประชุม นอกจากนีแ้ ลว หลังจากการดําเนนิ กจิ กรรมเสรจ็ ทีมวจิ ัยจะรวมกบั แกนนําผเู ขา รว มประชุมเพอื่ รวมกันสรุปสิ่งที่ไดเ รยี นรรู วมกนั ซึ่งเปน การตดิ ตามและประเมินผลของทมี วจิ ัย รว มกบั เจา ของวฒั นธรรม -ขั้นสรปุ งาน เปนการสรปุ งาน/บทเรยี นซงึ่ เปน การตดิ ตามประเมินผลของทมี วจิ ัยรวมกบั ผชู วย นักวจิ ัยในพ้ืนท่ี บทบาทของทีมนกั วิจัย/นักพฒั นา การวิจยั เรื่อง “กา นกกิง่ กะหลา” ในครง้ั นีม้ ีวตั ถปุ ระสงคห ลัก คือ(๑)เพ่ือคน หาระบบความรู ความ เขา ใจเก่ยี วกับการราํ นกกา นกกง่ิ กะหลาของคนไตในขอบเขตของประเทศไทยและ(๒)เพื่อวากระบวนการ

๔๗ รวบรวม และจดั เก็บขอ มูลเกีย่ วกับการราํ นกกา นกกิ่งกะหลานจ้ี ะกระตุน ชมุ ชนคนไตใหเ หน็ ความสําคญั ของ ประเพณแี ละใหเกิดจติ สาํ นึกท่จี ะเคล่ือนไหวทาํ กจิ กรรม สงวนรกั ษาการราํ นกกา นกกิง่ กะหลา ใหส บื ทอด ตอ ไปในบริบทที่เหมาะสม เนื่องจากงานวิจัยครั้งน้ีเปนทัง้ การวจิ ัยคอื การจดั เกบ็ รวบรวมขอมลู และมกี ารปฏิบตั กิ าร(งาน พฒั นา)ดงั นนั้ เพื่อใหสามารถบรรลุวตั ถปุ ระสงคโครงการไดท ีมวจิ ยั จึงเลือกใชก ระบวนการวจิ ัยเชงิ ปฏิบตั ิการ แบบมีสว นรว ม ( Participatory Action Research : PAR ) ซ่งึ นกั วิจัยในฐานะคนนอกทเ่ี ขาไปมี บทบาทในการจดั กระบวนการ/เวทตี า งๆโดยการตัง้ คําถามเพอื่ การจดั เก็บรวบรวมขอ มลู และไปสูการ ปฏบิ ัติการ ในการดําเนนิ งานตงั้ มน่ั บนฐาน”หลักสิทธิทางวฒั นธรรม” ซง่ึ ทําใหก ารวิจยั แบบนี้แตกตา งจาก งานวจิ ยั ในสาขามานุษยวทิ ยาทน่ี ักวจิ ยั จะไมเ ขาไปมสี วนรว มในการเปลย่ี นแปลงวัฒนธรรมพ้นื บาน และ แตกตา งจากการทํางานพัฒนาชมุ ชนทน่ี กั พัฒนาเนน ที่การดาํ เนนิ กิจกรรม/ภาคปฏิบัตมิ ากกวา การตดิ ตง้ั ความรู(แมน วา จะใหชาวบา นมีสว นรว มในการคดิ กิจกรรม) สภุ างค จนั ทวานิช (๒๕๓๔)ไดช้ีใหเหน็ วาในการวิจัยเชิงปฏิบัตกิ ารแบบมีสวนรว มขอมูลที่ไดจาก การวิจัยทกุ ข้นั ตอนเปน สง่ิ ทชี่ มุ ชนหรอื ชาวบา นรว มรบั รแู ละไดใ ชป ระโยชนด วย ชาวบานเปนผรู ว มกาํ หนด ปญ หาของชมุ ชนและหาแนวทางการแกไ ขปญหา ชาวบานเปน ผตู ัดสินใจทจี่ ะแกไขปญหาเหลานั้น กระบวนการวิจัยดําเนินไปในลกั ษณะการแลกเปลยี่ นความเหน็ ระหวางชาวบา นกบั ผูวิจยั ทาํ ใหช าวบา น คอยๆเรยี นรแู ละเปนการพัฒนาศักยภาพดว ยตนเอง ในการวจิ ยั เชิงปฏบิ ัตกิ ารแบบมสี ว นรว มนี้ผวู จิ ยั ถอื วา ชาวบานเปนผูท ่รี ูดีเทาๆกบั นักวิจัยหรือนกั พฒั นาในการกาํ หนดปญ หาและการเลือกปฏบิ ัตกิ ารใดๆกต็ ามที่ จะนําไปสกู ารพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ปญ หาของการวิจัยจึงตอ งเริ่มจากชาวบา นดว ยไมใ ชจากสมมตฐิ านของ นักวิจัยหรอื นักพัฒนาแตฝ า ยเดยี ว ดังนัน้ จะเหน็ ไดวาทงั้ สามฝา ยคอื ชาวบา น นกั วจิ ัยและนักพฒั นาตา งกม็ ี บทบาทเทา เทยี มกันในการรว มกําหนดปญหาและเลือกแนวทางปฏิบัติการ การวจิ ยั ในลักษณะนจ้ี ึงเปนการ ผสมผสานระหวา งความรเู ชงิ ทฤษฎแี ละระเบียบวิธีของนักวจิ ัย เปา หมายและวัตถปุ ระสงคของนักพฒั นา และความตองการกบั ความรอบรูข องชาวบาน ดังนัน้ ในงานวจิ ยั คร้ังน้ที มี วิจัยจึงมีบทบาทเปน ทัง้ นักวิจยั และนักพฒั นา โดยนักวจิ ัยมกี ารสลับบทบาทไปมาตามสถานภาพทผ่ี ูวจิ ยั ตองการจะใชประโยชน โครงการวิจัยนม้ี ที มี วิจยั รวมจาํ นวน ๑๑ คน แบง เปน ๒ ชดุ คือชุดแรกเปนทีมวิจัยหลักมจี ํานวน ๕ คนประกอบดวยหัวหนาโครงการและทมี วิจยั ซง่ึ ทง้ั หมดเปน คนนอกวัฒนธรรม เขา ไปมีบทบาทในการรว ม จัดกระบวนการดวย ดังนั้นหัวหนา โครงการวิจยั และทมี วจิ ยั ชดุ น้ีซึง่ เปน คนนอกวฒั นธรรมกย็ อมมี วฒั นธรรมเปนของตนเอง สว นชาวบานซ่งึ เปนเจา ของวัฒนธรรมก็ไมไดว างเปลา ตางกม็ วี ัฒนธรรมเปน ของ ตนเองเชนกนั นัน่ หมายความวา เปน การพบกันของสองวฒั นธรรมทอี่ าจจะมีบางสว นทีเ่ หมอื นกนั และ บางสวนท่แี ตกตา งกนั ดงั น้นั จงึ จาํ เปน ท่ีจะตอ งหากลไกเพอื่ เชือ่ มประสานระหวา งวัฒนธรรมทง้ั สองคอื วฒั นธรรมคนนอก(นกั วิจยั /นักพัฒนา)กับวัฒนธรรมคนใน(เจาของวัฒนธรรม) ดังนั้นโครงการวจิ ัยจึง จําเปน ตอ งมีทีมผชู วยนักวิจัยในพ้นื ท่เี ปน ชดุ ท่สี อง มีจํานวน ๖ คนทงั้ หมดเปน คนในวฒั นธรรม ซ่ึงเปน กลุม ชาตพิ นั ธเุ ดยี วกันกับกลุมเปา หมายและเปนคนอยูในพ้ืนทีด่ ําเนินงานโครงการ การทท่ี างโครงการมผี ูชว ยนกั วจิ ัยในพื้นทซี่ ่งึ เปน คนท่ีเปนกลมุ ชาตพิ ันธุเดียวกันกับกลุมเปาหมาย และอยูในพน้ื ที่ดาํ เนินโครงการ มคี ุณปู การทส่ี าํ คญั ๕ ประการ (๑)สามารถเลือกตัวผนู าํ /ผูใหข อ มลู สําคัญที่ จะทํางานดว ยไดอยา งถูกตอ ง (๒)สามารถเขาถึงผูนํา/ผูใหขอ มูลสําคญั ท่ีตองการไดง ายขึ้น (๓)ไมม ปี ญหา เร่ืองการสอ่ื สาร (๔)สามารถฝา กาํ แพงความไมไ ววางใจไดเ พราะผูชว ยนกั วจิ ัยในพื้นทจี่ ะเปนสะพานเช่อื ม และ(๕)สามารถเก็บรวบรวมขอมลู และดาํ เนนิ กิจกรรมไดอยา งตอ เนื่อง

๔๘ ดังทีไ่ ดกลา วมาแลว วา งานวจิ ัยครง้ั เปน กระบวนการวจิ ัยเชงิ ปฏบิ ัติการแบบมีสวนรว ม นักวจิ ยั ใน ฐานะคนนอกที่เขาไปมบี ทบาทในการจดั กระบวนการ/เวทตี างๆโดยการต้งั คําถามเพอื่ การจดั เก็บรวบรวม ขอ มูลและนาํ ไปสกู ารปฏบิ ตั กิ าร ซ่งึ น่นั เทา กับวาคณะทาํ งานไมไ ดม ีบทบาทเปน เฉพาะนักวิจัยเทานน้ั แตยงั ตอ งมบี ทบาทเปน นักพัฒนาดวย ดังนนั้ ในการดาํ เนนิ งานครง้ั น้ที ีมผูว ิจยั สลับบทบาทไปมาตามสถานภาพท่ี ผูวจิ ยั ตองการจะใชป ระโยชน โดยทีมวจิ ัยมบี ทบาทหนา ที่หลักดงั น้ี ๑.บทบาทเปน ผสู ํารวจและรวมเรียนรมู รดกทางวฒั นธรรมที่มอี ยใู นชมุ ชน โดยเฉพาะการทํา ความเขา ใจ”รูปแบบ” และ “คุณคา/เน้อื หา/ความหมาย” ของวฒั นธรรมชุมชน ๒.บทบาทในการอธบิ ายและสรางความเขา ใจเรื่อง ”รปู แบบ” และ “คุณคา /เนือ้ หา/ความหมาย” ของวัฒนธรรมชุมชนใหแ กก ลมุ เปา หมายใหช ัดเจน ๓.บทบาทของการเปน ผูกระตุนใหกลุมเปา หมายมสี ว นรวมและการต้งั คาํ ถามใหกลุมเปา หมายได คดิ และรว มแลกเปลีย่ นเรยี นรรู ว มกนั ๔.บทบาทเปน ผูส รุปประเด็นและภาพรวมใหชดั เจน ๕.บทบาทในการเปน ผคู ิดกระบวนการและจดั เงอ่ื นไขเพ่ือใหเ ออ้ื อาํ นวยตอ ชาวบา นในการเขา รว ม กิจกรรม ๖.บทบาทเปน ผหู นุนเสริม ตอกยา้ํ ใหก ําลังใจ ๗.ทา ทไี มดูถูก/ไมเปรียบเทียบวฒั นธรรมชมุ ชน และไมม องวัฒนธรรมชุมชนแบบสุดขั้วดานใดดา น หนึง่ แตม องตามความเปนจริง

๔๙ บทที่ ๔ กลุมชาตพิ ันธุไ ต (ไทใหญ) และบริบทในประเทศไทย จากกระบวนการศึกษาหาความรผู านเอกสารอา งองิ และวรรณกรรมทเ่ี กยี่ วขอ ง รวมไปถึง กระบวนการเกบ็ รวบรวมขอมูลในเรอ่ื งนกกงิ่ กะหลา ซึ่งเปนประเพณวี ัฒนธรรมของกลุมชาตพิ นั ธไุ ต(ไทย ใหญ) ดงั นัน้ ในบทนีจ้ ะนําเสนอประเดน็ ทางประวัตศิ าสตรข องกลุมชาตพิ นั ธุไทยใหญท่ี เปนจดุ เรมิ่ ของการ ราํ นกกิง่ กะหลาเขามาในประเทศไทย รวมไปถงึ สภาพทว่ั ไปของพนื้ ท่ที ี่ศึกษา และขอ มลู ของรํานกกงิ่ กะหลา ที่จะสะทอ นใหเ หน็ ถึงการเปลยี่ นแปลงและการดาํ รงอยขู องรํานกก่งิ กะหลา ซ่ึงประเดน็ นาํ เสนอมีดังตอ ไปนี้ ๑.ความเปนมาของกลมุ ชาตพิ นั ธุไ ต(ไทใหญ) ในประเทศไทย ๒.บริบทพน้ื ที่การดาํ เนนิ งาน ๑.ความเปนมาของกลมุ ชาติพันธุไต(ไทใหญ)ในประเทศไทย ประวัตศิ าสตรข องชาวไทใหญที่กลา วถึงทม่ี าของชาวไทใหญว า ชาวไทใหญม าจากไหน เปนชุด คาํ ถามท่มี กี ารพยายามคน หาคาํ ตอบกันอยา งมากมาเปน ระยะเวลานาน มนี กั วชิ าการหลายคนไดพ ยายาม หาคําตอบเก่ียวกบั ทมี่ าวา ชาวไทใหญมีถนิ่ กาํ เนิดมาจากไหน ด้งั เดิมอยูทใ่ี ด มกี ารอพยพยายถิน่ ฐานเขา ไป อยใู นถ่นิ ท่ตี ้ัง ณ ปจจุบันไดอยา งไร สมพงศ วิทยศกั ด์ิพันธุ (๒๕๔๒) ไดศ กึ ษาวจิ ัยเก่ยี วกบั ประศาสตรไทใหญไ ดรวบรวมแนวคดิ ของถ่นิ กําเนดิ ของชาวไทใหญว ามหี ลายแนวคดิ แนวคดิ แรกเปน การศึกษาของนกั วิชาการชาวตะวันตกทีไ่ ดเสนอ แนวคดิ วาชาวไทใหญอ ยบู ริเวณมณฑลเสฉวนและทางตอนกลางของประเทศจนี ไทใหญต องอพยพตนเองลง มาอันเนื่องมาจากการรกุ รานของชาวจนี จากเอกสารทางประวัติศาสตรข องจนี พบวา นกั วชิ าการจีนสวนใหญเ ช่อื วา ถ่ินกําเนิดของชาวไท ใหญอ ยบู รเิ วณทางตอนใตข องจีน แตน ักวิชาการกลุมนไี้ ดม ีแนวความคดิ แบง ออกเปน สองแนว คอื แนวคดิ ที่ หนง่ึ เชอื่ วา ยูนนานเปนถิ่นกําเนิดด้งั เดิมของชนชาติไทถ่นิ หน่งึ ทกี่ ินอาณาบรเิ วณกวา งขวางรวมไปถงึ เขตกุย โจว กวางสี กวางตงุ แนวคดิ น้ีจงึ ไมเชอ่ื วาชาวไทใหญมกี ารเคลอื่ นยา ยอพยพ หากจะมกี ารโยกยายหรอื อพยพกค็ งเพยี งเปนการโยกยา ยในระยะทางสน้ั ๆ เทา นั้น และในอีกแนวคดิ หนึ่งท่เี ชอื่ วา ภาคใตของจีนเปน แหลงกาํ เนิดดัง้ เดมิ ของชาวไทใหญ เชอื่ วาถิ่นกาํ เนดิ อยบู ริเวณมณฑลกวางสแี ละตอนเหนือของเวยี ดนาม และลาว จากนัน้ ไดม ีการเคลอื่ นยายอพยพอาจเปน ผลมาจากสงครามตั้งแตสมัยจักรพรรดฉิ นิ ทาํ ใหช าวไท ใหญส วนหนง่ึ ตอ งอพยพผานตอนเหนือของเวยี ดนาม ลาว พมา และวกเขาสูทางตอนใตของจีนบริเวณ มณฑลยูนนาน โดยเฉพาะอยางยิ่งในเขตใตค งและบรเิ วณใกลเ คยี งทีช่ าวไทใหญอาศยั อยู ณ ปจ จบุ นั งานวจิ ัยดงั กลาวไดพ ยายามอธิบายถงึ การคน หาตน กาํ เนดิ ของชาวไทใหญแ ละการเคล่อื นยา ย อพยพเขามาอยูในดินแดนไทใหญป จ จบุ ันท่ีเปนสวนหนึ่งของพมาและจีน เอกสารทางประวตั ิศาสตรของทั้ง ไทยและเอกสารของจนี ยืนยนั ตรงกันวาไดมกี ารอพยพโยกยา ยมาจากที่อ่นื เอกสารจนี ไดช ้ีใหเ หน็ ถึงจุด กาํ เนิดดง้ั เดมิ ของชาวไทใหญ และการเคลือ่ นยา ยจากดินแดนดานใตและตะวันตกเฉยี งใตของจนี และตอน เหนือของพมา สันนษิ ฐานวาการอพยพโยกยายเปนไปตามขนบธรรมเนยี มการปกครองสมัยโบราณของไท ใหญ น่นั คอื การสงโอรสไปปกครองเมืองตางๆ จนมีการขยายอาณาเขตเปน อาณาจักรไทใหญที่เขมแขง็ และ มอี าณาจกั รอน่ื ๆที่มอี าํ นาจอยูรายรอบ เชน อาณาจักรนานเจา อาณาจกั พกุ าม เปน ตน

๕๐ อคั นี มลู เมฆ (๒๕๔๘) ไดศึกษาเกี่ยวกับรฐั ฉาน: ประวตั ศิ าสตรแ ละการปฏิวัตอิ า งวา ชาวไทใหญ หรอื คนไตมรี กรากด้งั เดมิ อยูแถบเทอื กเขาอลั ไตในมองโกลเลยี กวา ๕,๐๐๐ ปมาแลว เผาพนั ธุไตนไี้ ดอพยพ ลงใตสภู ูมิภาคตา งๆ ระหวา งลุมแมน ้ําฮวงโหและแยงซี กระทง่ั ไดส ถาปนาอาณาจกั รท่ีเปน เอกราชขน้ึ เมอื ง ทส่ี รา งข้ึนในขณะนั้น ไดแ ก เมอื งลุง เมอื งปา และเมอื งฉู ในยคุ ดงั กลา ว เมืองฉูไดมสี งครามกับอาณาจักจนี และสงครามทย่ี ดื เย้อื ทาํ ใหเ มอื งฉลู มสลายลง ชาวคนไตกลมุ หน่ึงเลยเคลื่อนยา ยอพยพลงไปยังภาคใตข อง จีนและไดสถาปนาอาณาจักใหมใ นราว ค.ศ.๗๓๑ ในนามอาณาจักรนา นเจา ในประวตั ศิ าสตรช าวไทใหญ ระบุวาเมืองหลวงของอาณาจกั รนา นเจาอยูท่ีหนองแสหรอื ทะเลสาบมังกร มพี ้ืนท่คี รอบคลมุ ดินแดนบนฝง แมนํ้าแยงซใี นภาคเหนือ ทเิ บต และอัสสัมในภาคตะวนั ตก ดนิ แดนบนฝง อิระวดใี นภาคใต รวมทงั้ ดินแดน ตา งๆ ทางฟากตะวนั ออกของสาละวนิ เชน เชียงใหม ลาว อันนัม-ตองคนิ (ในเวยี ดนาม) รวมทัง้ ดินแดนหู หนาน กระทงั้ ในทา ยท่สี ดุ ราชธานแี หง นีล้ มสลายลงจากการรุกรานของกลไลขา นจกั รพรรดิชาวมองโกลใน ราวป ๑๒๕๓ ในขณะทข่ี าวไตอกี กลุมหนงึ่ ไดสถาปนาราชอาณาจกั รอีกแหง หนึง่ ในราวป ค.ศ.๕๖๘ โดย กษตั ริยส องพี่นอง ขนุ ลแู ละขุนลาย (Khun Lu and Khun Lai) มศี ูนยก ลางอยูท ี่เมืองมาวหลวง อาณาจกั มาวหลวงเริ่มเรอื งอาํ นาจขึ้นในราวๆชว ง ศตวรรษที่ ๑๓ โดยไดร วบรวมเอาดนิ แดนตา งๆมาไวใ นครอบครอง จาํ นวนมาก เชน เมอื งเชยี งตุง เมอื งนาย เมอื งยองหวย เมืองแสนหวี เมอื งมิต เมอื งของหรือโมกอง และ เมอื งอาหมหรืออัสสัม เปนตน และหลังจากน้นั ไมน าน อาณาจกั รมาวหลวงก็ถกู รกุ รานบอ ยครั้งโดย จกั รวรรดจิ นี เรอ่ื ยมาจนถึง ศตวรรษที่ ๑๕ จนตอ งพายแพแกจกั รวรรดิจนี การอพยพยา ยถ่ินฐานของชาวไตโดยเฉพาะการยา ยถิน่ ฐานจากราชธานหี นองแส ผูคนไดอ พยพลง ใตไ ปตามลาํ นาํ้ สาละวิน แมน ํ้าโขง และแมนา้ํ อริ ะวดี และไดย า ยถ่นิ ฐานมาอาศัยในเมอื งจอกเซ (Kyaukse) และเมอื งมติ ตา (Myittha) หลงั จากท่ชี าวไทใหญย ายเขามาอยไู ดไ มน านความาเขมแขง็ ของผูป กครองเมอื ง ไดเ ส่อื มและลมสลายลง อํานาจของสามพนี่ องชาวไตในขณะน้นั ไดแก อสิงขรา (Asingkara) ราชทนิ จนั (Rajathinjan) และสหี ะสุ (Sihasu) ไดครอบครองและดแู ลเมอื งและพลเมืองชาวไตจนสามารถสราง อาณาจกั รฉานในดนิ แดนพมาภาคกลางไดสาํ เรจ็ อยา งไรกต็ ามชาวไทยใหญห รอื ชาวไตไดอพยพเขา มาในผืนแผน ดนิ ไทยมาเปนระยะเวลานาน ดว ย เหตุผลท่ีหลากหลาย เชน เหตุผลทาง การเมอื งการปกครอง หรอื ปญ หาสังคมตา งๆ เปนปจ จยั ผลกั ดนั ให ชาวไทใหญหรือชาวไตจาํ เปนจะตอ งอพยพหาผืนแผนดนิ ทีจ่ ะโอบอุมชีวติ จติ วญิ ญาณและคงความเปน ตวั ตนอยไู ดอ ยา งม่นั คง ซ่งึ ประเทศไทยเองเปน ประเทศที่มีภมู ิประเทศตดิ ตอ กับประเทศพมา จึงเปนสถานท่ี ทีร่ องรบั การอพยพ แมแตในปจจุบัน จาํ นวนประชากรชาวไทใหญท่ีหลง่ั ไหลเขา มากย็ งั ไมหยดุ นงิ่ ดงั ท่ีอา ง ถึงในไว (เรณู อรรฐาเมศร, ๒๕๔๘)ปจ จบุ นั กลมุ ชาตพิ ันธุไทอ่ืนๆ มิไดอ พยพเขา มายงั ภาคเหนอื ของประเทศ ไทย จะมกี ็แตช าวไทใหญเ ทา นน้ั ที่ยังมีการอพยพเขามาอาศัยอยูภาคเหนอื อยา งตอเนอื่ ง สาเหตขุ องการ อพยพเขา มาอาศยั อยใู นประเทศไทย เพราะไดร บั แรงกดดนั ทางการเมืองจากประเทศพมา เปน กระแสหลกั การอพยพมี ๓ ระลอกดว ยกัน คอื • ชวงรอ ยกวาป (ประมาณ พ.ศ. ๒๔๒๙) อพยพมาเพราะไดร บั ความเดือดรอ นจากการที่องั กฤษเขา ปกครองพมา • ชว งทสี่ อง ชว งเวลา ๕๐ ป (พ.ศ. ๒๕๐๑) อพยพพรอ มดวยกองกาํ ลังกชู าติ เนอ่ื งจากพมา ละเมิด สิทธิในการใหอิสระการปกครองตนเองของกลุมชาตพิ ันธุตา งๆ ตามที่ทาํ สญั ญากนั ไวท เ่ี มอื งปางโหลง เม่อื วันท่ี ๑๒กมุ ภาพันธ ๒๔๙๐ (ในสญั ญากําหนดวา รัฐตา ง ๆ มีสิทธทิ จี่ ะแยกตวั เปน อิสระได หลงั จากรวมอยู กบั สหภาพพมา แลว ๑๐ ป)

๕๑ • และชวงเวลา ๓๐ ปสดุ ทาย คือ กลมุ ทห่ี นตี าย หนคี วามเดือดรอ นเพราะพมา มนี โยบายพัฒนา ประเทศและขจัดคนจนออกนอกเมืองและนอกประเทศ ต้ังแตป พ.ศ. ๒๕๓๙ ชาวไทใหญห นีทะลกั เขามาในประเทศไทยเรอ่ื ยๆ เปนจํานวนมากจนถึง ปจ จบุ นั โดยทิศทางการเขา มาอยูอ าศยั สว นใหญเ ปน จังหวัดใน ไมวาจะเปน เชยี งใหม เชยี งราย แมฮอ งสอน ๒.บรบิ ทพื้นที่การดาํ เนนิ งาน หลงั จากนน้ั คณะทํางานไดประสานความรว มมอื กบั มหาวิทยาลยั ราชภัฏเชียงใหม และ สมาคม การศกึ ษาและวัฒนธรรมไทยใหญ เพอ่ื ขอขอมูลรายชือ่ ปราชญชาวบานและพ้ืนท่ที มี่ ีการอยอู าศยั ของคนไท ใหญ จากนนั้ จงึ ลงพืน้ ท่ีคน หาและสํารวจขอ มูลเพอื่ จะไดด าํ เนนิ การเกบ็ ขอมูลเชงิ ลกึ ซงึ่ จากการคนหาจงึ ไดพ นื้ ท่ีดําเนินงาน คือ ๑.อําเภอเมืองและอาํ เภอขนุ ยวม จงั หวัดแมฮองสอน ๒.อาํ เภอแมฟ าหลวง จงั หวดั เชยี งราย ๓.อาํ เภอฝางและอาํ เภอเวยี งแหง จงั หวัดเชียงใหม โดยพนื้ ทด่ี ังกลาวนน้ั มปี ราชญช าวบา นทีม่ คี วามรเู ร่ืองกา นกก่งิ กะหลา เปน ชุมชนของชาวไทใหญ และมพี ้ืนท่ตี ิดตอ กบั รัฐฉานและประเทศพมา ซึง่ ยงั มกี ารรักษาขนบธรรมเนยี ม ประเพณวี ัฒนธรรมของชาว ไทใหญไ วอยา งชดั เจน อาํ เภอเมืองและอาํ เภอขุนยวม จงั หวัดแมฮ อ งสอน จากหลกั ฐานการบอกเลา ของ “ จเร ” คือ ผเู รียนรูจากผเู ฒา ผูแ ก ชาวไทใหญจ ากประวตั ิ แมฮอ งสอนและจากการศกึ ษาประวตั คิ วามเปน มาของเมอื งแมฮองสอนไดบงบอกใหทราบวา “ ชาวไทใหญ ” อพยพเขา มาอยอู าศยั ในทอ งถิ่นจังหวดั แมฮองสอนเปนเวลานานถงึ ๑๕๐ ปม าแลว ชาวไทใหญท่ีเขา มา อาศยั อยใู นเมืองแมฮอ งสอนนนั้ เปนชาวไทใหญทอ่ี พยพมาจากดนิ แดนทางทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือของ ประเทศพมา ทีเ่ รียกกนั วา “ รัฐฉาน ” แถบเมืองหมอกใหม เมอื งนาย เมอื งลานเคอ และเมืองอ่ืนๆ แถบลุม แมน ํ้าสาละวินเขา มาอาศัยในจังหวัดแมฮอ งสอนเม่อื ราว พ.ศ. ๒๓๗๔ ซง่ึ ตรงกบั สมยั รชั กาลที่ ๓ แหงกรุง รตั นโกสนิ ทร สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลา เจาอยหู วั ชาวไทใหญไ ดเ ขา มาอาศยั ทําไรป ลกู พชื ตามฤดกู าล เม่ือเก็บเกีย่ วผลผลิตไดแ ลวกเ็ ดนิ ทางกลับเขา ไปในดินแดนรฐั ฉานดงั เดมิ ทาํ เชนนจี้ วบจนราว พ.ศ. ๒๔๙๓ จงึ อพยพมาปกหลกั ตง้ั ถน่ิ ฐาน ทบ่ี า นปางหมู ตําบลปางหมู อาํ เภอเมอื ง จังหวัดแมฮองสอน ประกอบอาชีพดว ยการปลูกพชื ทาํ ไร ทาํ นา และใน พ.ศ. ๒๓๙๓ เมืองเชยี งใหม สง เจา แกวเมืองมาใหม าจับชา งปาฝก สอนไปเพ่อื ใชง าน เจา แกว เมอื งมาไดร วบรวม ชาวไทใหญทยี่ ังอยกู ระจดั กระจายใหม าอาศัยอยรู วมกันในบรเิ วณทตี่ งั้ เปนเมืองแมฮอ งสอนปจ จุบัน เม่อื ราว ป พ.ศ. ๒๔๑๗ เจา เมืองเชียงใหมเหน็ วา บา นแมฮองสอนและบา นปางหมูมีคนอาศยั อยูมากมายแลว สมควร ยกฐานะขึ้นเปน เมืองจงึ ต้ังเปนเมอื งแมฮ องสอนและต้งั ใหช าวไทใหญ นามวา “ ชานกะเล” ใหเปนเจา เมือง คนแรกมบี รรดาศักดิ์เปน พญาสงิ หนาทราชา และมีเจา เมืองตอ มาอกี ๓ คน จนเปล่ยี นเปน ระบบการบริหาร ราชการแผน ดนิ มาเปน จงั หวดั แมฮอ งสอน จากระยะเวลาอันนานรอยกวาปท ี่ผานมา ชาวไทใหญใ นจงั หวดั แมฮ อ งสอนก็ยงั ดํารงชีวติ อยู โดย ยึดเอาวฒั นธรรมประเพณี ตลอดจนความเชื่อและวิถชี ีวติ ความเปน อยอู ยา ง “ ไทใหญ ” ตลอดมาและ ขณะเดียวกันก็ยงั คงมีความผกู พันฉันพ่นี องกบั ชาวไทใหญท ี่อาศยั อยใู นรฐั ฉานของประเทศพมา มีการตดิ ตอ คาขาย ไปมาหาสูเย่ยี มเยยี นกนั ตลอดมาแมวา ในบางครง้ั จะเกดิ เหตุการณไ มส งบบา งทางการเมือง กย็ ังคงมี

๕๒ การติดตอ กันอยูเ สมอ เดิมชาวไทใหญไดอ าศัยในรฐั ฉานประเทศพมาและบางสว นไดอ พยพอาศยั อยูใ น จงั หวดั แมฮ องสอน คนไตในแมฮ อ งสอนและในรฐั ฉานประเทศสภาพพมา รบั ประทานขา วสวยเปน หลกั คลา ยคนไทยภาคกลาง การนับวนั เดอื นป และมีภาษาพูดบางคําคลายภาษาไทยกลาง สมยั พอ ขนุ รามคาํ แหง คนไตจึงนบั ไดว า เปน ชาติหนง่ึ ทม่ี ีความเจริญมาชานาน หากแตคนไตตกอยใู นอํานาจการ ปกครองของพมา จงึ มักจะถกู เขาใจวาศลิ ปวฒั นธรรมตา งๆ ทีค่ นไตยึดมน่ั ปฏบิ ัติอยูนั้นเปน แบบวัฒนธรรม ประเพณีของพมา เชน เดยี วกบั ศิลปวัฒนธรรมในจังหวดั แมฮอ งสอนทคี่ นสว นใหญม ักจะเขา ใจผดิ เปนและ เหมารวมกลุมชาตพิ ันธุไทใหญว าเปน กลมุ เดยี วกนั กบั พมา ทั้งหมด การเขามาตัง้ รกรากในจงั หวดั แมฮองสอน ของชาวไทใหญหรือคนไตนัน้ ไดมกี ารกระจายตัวของ ประชากรไปสเู ขตอาํ เภอตา งๆ อาํ เภอขนุ ยวม เปน เขตอาํ เภอหนงึ่ ในจังหวดั แมฮ องสอน พ้ืนทอี่ ยูทา มกลางขนุ เขาและสายนํา้ ประชากรมีทง้ั เชอ้ื สายทงั้ ชาวเขา ไทใหญ จนี และพมา อาํ เภอขนุ ยวมนบั เปน แหลง ทอ งเที่ยวท่ีสําคญั ของภาคเหนอื นอกจากมี ภูมปิ ระเทศท่สี วยงามแลว อากาศยังเย็นสบายตลอดท้ังป อําเภอขนุ ยวมตั้งอยูบ นทร่ี าบกวา งใหญ สูงจาก ระดับน้ําทะเลปานกลาง ๖๐๐ เมตร มพี ้นื ทรี่ วม ๒๓๖๕ ตารางกโิ ลเมตร มตี ําแหนงสาํ คญั ท่ีตั้งทาง ภมู ศิ าสตรด ังนี้ • ทิศเหนอื ติดตอกบั รฐั ยะกา (ประเทศพมา) และตาํ บลหว ยโปง อําเภอเมืองแมฮ องสอน • ทิศตะวันออกติดตอ กับตาํ บลแมศกึ อําเภอแมแจม (จังหวดั เชยี งใหม) • ทศิ ใต ติดตอกับตาํ บลแมโ ถและตาํ บลมา หลวงอาํ เภอแมลานอ ย • ทิศตะวันตก ตดิ ตอกบั รัฐยะกา (ประเทศพมา ) จากทก่ี ลา วมานัน้ จะสังเกตเหน็ วา พนื้ ทข่ี องอาํ เภอขนุ ยวมมอี าณาเขตตดิ ตอกับรฐั ยะกาประเทศ พมาถงึ สองดา น จึงทาํ ใหเ ปนพรมแดนที่สามารถอพยพขา มมาไดง าย ประชากรสว นใหญข องอําเภอขุนยวม จึงเปนประชากรชาวไทยใหญห รือชาวไต พวกเขาเรียกเมอื งขนุ ยวมวา “บานกุน ลม” (เพราะหมูบานน้มี ี อากาศหนาวเย็น มลี มพดั ตลอดเวลา) เมือ่ อพยพเขา มาอาศัยอยูในเขตขนุ ยวม ชาวไทยใหญห รือชาวไตได ดาํ เนินชวี ิตเหมอื นอยา งคนไทย แตยังคงไวซึ่งวฒั นธรรมอันเปน เอกลกั ษณข องชาติพันธตุ นเอง อาชีพหลัก คอื การทาํ การเกษตร การคา ขาย และบางสว นไดเ ขา มาขายแรงงานในตลาดแรงงานของไทยตามจงั หวดั ตางๆ และในปจจบุ ันดวยเหตทุ ่ี อําเภอขุนยวม ไดพ ัฒนาและเปล่ียนแปลงไปสอู ุตสาหกรรมการทองเท่ียว มากขึ้นทาํ ให ความเจริญและวฒั นธรรมตา งถนิ่ เขามาอยา งหลกี เล่ยี งไมไ ด ซ่ึงผลกระทบที่ตามมาที่มีผล อยางเหน็ ไดชัดเจน คือ ทาํ ใหสาํ นกึ รักในความเปนคนไทยใหญในหมเู ยาวชนคอยๆ เลือนหายไปเหน็ ไดจาก ในปจจบุ นั ลกู หลานไทใหญม คี วามสนใจใฝร ูในเรอื่ งวัฒนธรรมตนเองนอยลงขาดการเรยี นรูและสบื ทอดองค ความรทู อ งถน่ิ มุงเนนแตศึกษาเลา เรียน และออกไปทาํ งานในเมืองแมฮ องสอนกันมากขึ้น ทาํ ใหใ นชมุ ชน เหลือเพียงผสู ูงอายุ และเดก็ เล็ก ทําใหเกดิ ความหา งเหินกนั ในชมุ ชน การมีสวนรว มของชุมชนกล็ ดนอ ยลง ไป อําเภอแมฟ า หลวง จงั หวดั เชยี งราย เชียงรายเปน อีกจังหวัดหนึ่งทางภาคเหนอื ทม่ี ชี าวไทใหญอ พยพเขามาอยูอาศัยในทอ งถนิ่ จังหวัด เชยี งรายในหลายอําเภอ โดยต้ังบา นเรือนอยูร วมกันเปนหมูๆ เชน ที่อาํ เภอเมอื ง อยูบา นสนั ปา กอ อาํ เภอ แมจนั บานตน ฮา ง บา นเหมอื งฮอ บา นสบรวก (กง่ิ อําเภอเชยี งแสน) อําเภอแมฟา หลวง ชาวไทใหญเหลาน้ี

๕๓ ไดเขามาต้งั ภูมลิ าํ เนาอยใู นไทยรวม ๕๐ – ๖๐ ป และไดก ลายเปนชาวเหนือตลอดจนขนบธรรมเนยี มเดิมก็ เปลย่ี นแปลงไป แตใ นเขตสหรัฐไทใหญยังรกั ษาขนบธรรมเนียมเดมิ ของตนเองอยู อําเภอ แมฟาหลวงเปน อําเภอทแี่ ยกออกมาจากอาํ เภอแมจ ัน อําเภอแมฟา หลวงต้งั อยูท างทศิ ตะวันตกเฉยี งเหนอื ของจังหวัด มีอาณาเขตตดิ ตอกับอาํ เภอขา งเคียง ดังนี้ • ทิศเหนือ ติดตอ กับรฐั ฉาน (ประเทศพมา ) • ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ตอกับอําเภอแมส ายและอําเภอแมจัน • ทศิ ใต ติดตอ กับอาํ เภอแมจ นั • ทิศตะวนั ตก ตดิ ตอกบั รฐั ฉาน (ประเทศพมา ) จากขอ มูลตามประวตั ศิ าสตรแ ลว ชาวไทยใหญทอ่ี พยพมาต้งั แต พ.ศ. ๒๓๙๙ มพี ระยาสีหราช หรอื ชานกะเล เจา เมอื งองคแ รกของจังหวัดแมฮอ งสอน กม็ เี ชอื้ สายไทยใหญท ่ีอพยพเขามา เพราะฉะน้นั ลกู หลานพระองคทา น ไดกระจายมาถึงจงั หวัดเชยี งราย จนถึงจังหวดั แมฮ องสอน และบา นหินแตก ดังนัน้ ชาวไทยใหญ จงึ เปน ชนพน้ื เมอื งดั้งเดิมของแมฮอ งสอน และชาวไทยใหญข ณะนี้ กย็ ังไมม ฐี านะที่จะได สญั ชาติ สว นมากเด็กท่ีเกดิ ในประเทศไทย หรอื ที่เกิดในบานเทอดไทย ที่จบชน้ั ประถมศกึ ษาปท่ี ๖ ไมตาํ่ กวา ๑,๕๐๐ คน ยงั ขาดในการทจ่ี ะเรยี นตอ ลาํ บากในการดาํ รงชวี ติ หรือทํางาน ออกหนงั สอื เดนิ ทางตาง ๆ บา นเทอดไทย จึงนบั วาเปน หมบู า นขนาดใหญพ อสมควรท่ีอยตู ิดกับเขตชายแดน อาชพี ของชาวไต สว นใหญมีดังน้ี อาชพี เกษตรกรรม ประชากรสว นใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม มีการทาํ นาตามพนื้ ทีร่ าบ ระหวางภเู ขาและท่ีราบบริเวณลมุ แมนํา้ ในบริเวณภูเขามกี ารปลกู พชื ไร เชน ขาวไร ขาวโพด ขิง ฯลฯ นอกจากนน้ั ยงั มกี ารปลกู พชื สวน เชน ชา ยางพาราและผลไม อาชพี คา ขาย อาชีพรับจางทัว่ ไป และการเขา ไปขายแรงงานตามอําเภอใกลเ คยี ง แตใ นปจจุบันนบ้ี านเทอดไทเปรยี บเสมือนเปน จุดศนู ยกลางของนกั ทอ งเท่ียว เพราะวาจากบา น เทอดไทยไปอาํ เภอแมฟา หลวงก็ ประมาณ ๔๕ กโิ ลเมตร จากบา นเทอดไทยไปแมส ลองก็ประมาณ ๓๕ กโิ ลเมตร จากบานเทอดไทยไปบานหัวแมค าํ ซงึ่ เปนทุงบัวตองกป็ ระมาณ ๓๐ กวากโิ ลเมตร เพราะฉะน้ันจงึ เปนจุดศนู ยกลางในการทอ งเท่ยี วตา งๆ มีการประกอบธรุ กจิ ทร่ี องรบั การทองเท่ยี วมากขนึ้ เชน รา นขาย เหลา รานคาราโอเกะ รานอาหาร เปน ตน ทําใหว ิถีชีวติ ของคนบานเทอดไท ไดปรับเปล่ียนไปอยาง หลกี เลย่ี งไมได อาํ เภอฝางและอําเภอเวียงแหง จงั หวัดเชยี งใหม สําหรับจงั หวัดเชียงใหมม ชี าวไทใหญอาศัยอยมู ากในเขตอําเภอฝางและอําเภอแมอ าย โดยเฉพาะ อําเภอฝางมีชาวไทใหญอ าศัยอยมู าก เพราะมพี รมแดนตดิ ตอ กับประเทศพมา ชาวไทใหญจึงไดยา ยถิ่นเขา มายงั ภาคเหนอื ของไทยเปนจาํ นวนมากโดยทางเทาและโดยสารยานพาหนะชนดิ ตา งๆ เขา มาทางชายแดน ดานหมบู า นอรุโณทัย (หนองอุก) อาํ เภอเชยี งดาว อาํ เภอฝาง จงั หวดั เชียงใหม และบางสวนใชเ สนทาง ชายแดนจังหวดั แมฮ อ งสอนและเชยี งรายในการอพยพ ในปจ จบุ ันไทใหญย งั คงยา ยถน่ิ เขา มาในประเทศไทย เนือ่ งจากหนีปญหาความยากลําบากในการดาํ รงชพี ในประเทศพมา ในยุคแรกๆ ท่มี ีการอพยพ ชาวไทใหญมักจะเขามาตงั้ ชมุ ชนของตนอยูตามบรเิ วณพ้นื ที่รกรา งวาง เปลา หางไกลชุมชนของชาวไทยทอ งถ่ิน มักจะอยใู กลก บั บรเิ วณผืนปาและแหลง นํ้าตามธรรมชาติและ บริเวณหุบเขาสูง โดยเฉพาะดอยอา งขาง ตาํ บลมอ นปน อาํ เภอฝาง และอาํ เภอใกลเ คยี งอยางอาํ เภอเวยี ง แหงจังหวัดเชียงใหม

๕๔ อาํ เภอฝาง เปนอําเภอหนงึ่ ในจังหวดั เชยี งใหมพน้ื ทสี่ วนใหญเ ปน ภเู ขาสงู ประชากรมีทงั้ ชาวไทยพื้นราบและชาว ไทยภูเขาอําเภอฝางเปน อําเภอศูนยกลางความเจริญในเขตเชยี งใหมตอนบนมีอาํ เภอบรวิ ารคอื อําเภอแม อายและอาํ เภอไชยปราการมปี ระชากรมากท่สี ดุ เปนอันดบั สองของจังหวัดเชียงใหม รองจากอาํ เภอเมือง เชียงใหม มที ัง้ ประชากรจริงและประชากรแฝง อกี ท้งั ยังสามารถเดนิ ทางไปจังหวัดเชียงรายไดอยางสะดวก หลายชอ งทาง ทําใหอาํ เภอฝางจะไดร ับความเจรญิ จากจังหวดั เชียงรายจากแผนพฒั นาเศรษฐกจิ ชายแดน จนี ตอนใต- อนิ โดจีนในอนาคต ตัง้ อยูทางทศิ เหนอื ของจังหวัด มีอาณาเขตตดิ ตอ กบั เขตการปกครองขา งเคียงดังน้ี • ทิศเหนอื ติดตอ กับรฐั ฉาน (ประเทศพมา) และอําเภอแมอาย • ทศิ ตะวันออก ตดิ ตอกับอาํ เภอแมอ าย • ทศิ ใต ตดิ ตอ กบั อาํ เภอแมสรวย (จังหวดั เชยี งราย) และอําเภอไชยปราการ • ทศิ ตะวนั ตก ตดิ ตอ กับรัฐฉาน (ประเทศพมา) อําเภอฝางมชี าวไทใหญไ ดอพยพมาเปนระลอกใหญ ๆ ไดแ ก กลมุ ท่ีมาอยบู านเวียงหวาย ตาํ บลมอนปน บา นแมส าวเมอื งหนอง ตําบลแมส าว ต้ังแตอ ังกฤษเริ่มเขา ปกครองพมา เมื่อบา นเมืองไทใหญเกดิ ปญหาทาง การเมอื ง ซ่ึงในอําเภอฝางเองก็มศี ลิ ปวัฒนธรรมของชาวไทใหญอยางชดั เจน เชน วดั ตน รงุ หรือ จองออก วัดจองแปน หรือ จองตก เปน ตน อําเภอฝาง ในปจ จุบันนบั วา เปนอาํ เภอศูนยก ลางในเขตจงั หวดั เชียงใหมต อนบน มีความเจริญ เทียบเทา กับเขตเมอื ง การคมนาคมทีส่ ะดวกสบาย สาธารณูปโภคตา งๆครบครัน ทาํ ใหม กี ารอพยพและเขา มาตงั้ ถ่นิ ฐานของกลุมคนตางๆอยา งมากมาย นอกจากนใ้ี นเขตอาํ เภอฝางเอง ยังเปนแหลง ผลติ สนิ คา ทางการเกษตรท่สี ําคญั เชน สม หอมหัวใหญ หอมแดง ขาวโพด เปน ตน นอกจากน้ใี นปจจบุ ันยังมนี ายทนุ เขา มากวา นซ้ือทด่ี นิ เพ่อื ลงทนุ ทางธรุ กจิ อยางมากมาย จงึ ทําใหคนไทยใหญไดอพยพเขามาทาํ งานในเขต อาํ เภอฝางอยูอ ยางตอเนอ่ื ง แตท วาในการเขามาน้ันการปรบั ตวั เพื่อใหอยูร อดในสงั คมทใี่ หญข ้ึน กลุมไทย ใหญก ็ตองดิ้นรนเพ่อื ตอบสนองตอ ระบบเศรษฐกิจของครอบครัว ชมุ ชน และสงั คม ความสนใจและใสใ จใน วฒั นธรรมของตนเองกน็ อ ยลง วัฒนธรรมท่ีเคยมมี ากเ็ ริม่ เลอื นหายไป อําเภอเวียงแหง อําเภอเวยี งแหงมชี ือ่ เดิมวา \"เมอื งแหง\" มคี วามสําคญั ในฐานะเมืองหนา ดา นตามเสน ทางเดนิ ทพั และการคาระหวา งเมืองเชยี งใหม ราชธานีของอาณาจกั รลา นนา กับเมอื งนาย (ปจ จุบนั อยูในรฐั ฉาน ประเทศพมา ) เมอื งแหงเปนเมอื งกง่ึ กลางเสนทางตามลาํ นาํ้ แมแตง มพี นื้ ที่กวางใหญ เหมาะแกก ารสะสม เสบยี งอาหารเล้ียงกองทพั มเี หตกุ ารณสาํ คญั ท่เี กดิ ขน้ึ มากมายตง้ั แตอดตี จนถึงปจ จบุ นั อาทิ เปน เสน ทางเดนิ ทัพของพระเจาบุเรงนองที่ทรงกรธี าทพั ทหาร ๙๐,๐๐๐ นาย มายึดเมือง เชียงใหมเ มื่อป พ.ศ. ๒๑๐๑ เปนเสนทางเดนิ ทพั ของ ๑๙ เจาฟา ไทใหญ ทหาร ๖๐,๐๐๐ นาย ทพี่ ระเจาบุเรงนองสงมาชว ย เมอื งพษิ ณโุ ลกตามคาํ ขอของขนุ พิเรนทรเทพ เน่ืองจากทางลา นชางยกทพั มาประชิดเมืองพษิ ณโุ ลกในป พ.ศ. ๒๑๐๘ เปน เสนทางเดนิ ทัพสมเด็จพระนเรศวรมหาราชท่ที รงยกทพั ทหาร ๑๐๐,๐๐๐ นาย มุง ไปยดึ เมืองนายกลับคืน และตรงไปทําลายพระเจากรงุ อังวะในป พ.ศ. ๒๑๔๘

๕๕ เปน เสนทางหลบหนีของเนเมยี วสหี บดี ขุนศึกพมาผพู ชิ ติ ๓ อาณาจกั ร คือ ลานนา ลา นชา ง และอยุธยา หลงั จากถกู กองทัพพระเจา ตากขับไลอ อกจากเมอื งเชียงใหมใ นป พ.ศ. ๒๓๑๗ เปนเสนทางรบั เจา พมามายังเมืองเชียงใหมในสมัยพระเจา กาวิโลรสสุรยิ วงศ เจา ผูครองนคร เชยี งใหมอ งคท ี่ ๖ (ตรงกบั สมยั รชั กาลท่ี ๓ แหงกรุงรัตนโกสินทร) ป พ.ศ. ๒๔๐๘ อาํ เภอเวียงแหงตง้ั อยูทางทศิ เหนอื ของจงั หวดั มอี าณาเขตติดตอ กับอาํ เภอ จังหวัด และประเทศ ใกลเคียงดงั นี้ • ทิศเหนือ ติดตอ กับรฐั ฉาน (ประเทศพมา) • ทิศตะวนั ออกและทศิ ใต ตดิ ตอ กับอําเภอเชยี งดาว • ทศิ ตะวนั ตก ตดิ ตอ กบั อําเภอปาย (จงั หวดั แมฮ องสอน) การเขา มาของคนไทใหญจ ากรฐั ฉาน ซึง่ วา กันวา นายจองดี พอ คาววั ตา งถนิ่ คอื ผนู ําชาวไทยใหญ ใหมาถงึ แผนดินกลางหบุ เขาแหงนีร้ าวรอยกวา ปก อน โดยเรม่ิ เลยจากบา นหลงั แตง ทชี่ ายแดน ตอ มาจนถึง บา นเปยงหลวง บา นจอง ลงไปถึงตวั อําเภอเวยี งแหงในปจ จบุ นั ซ่ึงก็มีศิลปวฒั นธรรมท่แี สดงถึงความเปนเอกลกั ษณข องชาวไทใหญทส่ี าํ คัญ เชน วดั ฟาเวยี งอินทร ซ่ึงเช่ือกนั วาเปน อนุสรณส ถานอนั ศักดิ์สทิ ธ์ขิ องชาวไทใหญท่ีถอื วา สถานท่นี ้ี เปนเสมอื นดินแดนแหง สรวง สวรรค หลังจากทต่ี องเรร อ นหลบหนีการขับไลของทหารพมา ดว ยความหวงั ทจี่ ะดาํ รงเผา พันธุต นไดอยา งมี ความสขุ เปน ตน แมวา อําเภอเวียงแหง จะ เปนอาํ เภอเล็กๆทีอ่ ยูก ลางหบุ เขา มชี ายแดนตดิ กบั ประเทศพมา แตด ว ย อิทธพิ ลจากความเจริญของโลกยคุ โลกาภวิ ัตนอ ยา งหลกี เลี่ยงไมได การเขามาของอุตสาหกรรมการทองเทยี่ ว และเทคโนโลยสี มัยใหม เขา มามบี ทบาทสําคัญตอ วถิ ชี ีวติ และวฒั นธรรมของชาวไทยใหญในพน้ื ท่ี ทาํ ใหเ ด็ก และเยาวชน สนใจสงั คมภายนอกมากกวาประเพณีวฒั นธรรมของตนเอง สนใจแตเขา รา นอนิ เตอรเนต็ ติด การเลน เกมส ตดิ โทรศัพทมอื ถือ เปนตน คนในชุมชนสว นใหญม ุงเนน แตว ตั ถุ ทาํ งานเพ่ือแลกเงิน เพื่อใชจา ย และเพื่อยกฐาน อยูภ ายใต ระบบทุนนิยม ใหต วั เอง และครอบครัวทันสมยั เหมอื นสงั คมในเมอื ง ทาํ ใหความสมั พันธร ะหวา งภายใน ครอบครัว พอแม ลกู หลาน ปยู าตายายหา งเหิน การประกอบอาชพี ทเ่ี คยทาํ เกษตรกรรม กเ็ หลือเพียงคนรุน เกาท่ไี มสามารถหาโอกาสไปทาํ งานในท่ีอ่นื ๆ ทย่ี งั คงทาํ ตอไป ผสู งู อายถุ กู ทอดทิ้งไวท ่ีชุมชน สว นคนรนุ ใหม ที่มีโอกาสก็เร่มิ ออกมาหางานทําในตวั เมอื งมากขนึ้ ดงั นนั้ วฒั นธรรมชุมชนทีม่ ีอยจู ึงขาดการสบื ตอ ท่ีเปน เด็ก และเยาวชน ลูกหลาน เพราะผทู ี่จะรับการสบื ทอดเรม่ิ ไมส นใจและอพยพโยกยา ยไปในสังคมอืน่ ๆมากขน้ึ มองวาวฒั นธรรมประเพณีเปนเรือ่ งลา หลงั นา อาย จงึ ทาํ ใหว ัฒนธรรมเรมิ่ ขาดผสู ืบทอด และจะสูญหายไป ในท่ีสุด จากการเกบ็ รวบรวมขอมลู และการไดเขา ไปสัมผสั กบั ชมุ ชนของกลุมชาตพิ นั ธุไทยใหญ ทาํ ให ผูทาํ การวจิ ัยพบวา ทุกชุมชน เกิดการเปล่ยี นแปลงไปตามกระแสของสังคม เกดิ ชอ งวา งระหวางคนในชุมชน ทาํ ใหขาดการสืบทอดวฒั นธรรมประเพณอี นั ดงี าม เพราะเด็กและเยาวชน มภี าระหนาทใี่ นการเรยี น ท่ีเขา กบั ระบบการเรยี นการสอนจากสว นกลาง ใชภาษากลาง และเทคโนโลยที เ่ี ขา มา ทาํ ใหเดก็ และเยาวชนสนใจ ในเรอ่ื งนมี้ ากขนึ้ มองวัฒนธรรมประเพณเี ปน เร่อื งลา สมยั นา อาย จงึ ทําใหเด็กและเยาวชนหางจาก ครอบครัว และชมุ ชน ขาดการสง ตอ วฒั นธรรมประเพณีระหวางปราชญช าวบาน ผูส ูงอายุ และเดก็ เยาวชน ดงั น้ันถา ไมมกี ารเช่ือมตอ ความสมั พันธใ นชุมชน การสืบทอดของวฒั นธรรมกจ็ ะยิ่งลดนอ ยถอยลงไป และจะ สูญหายไปในท่ีสดุ

๕๖ บทที่ ๕ องคค วามรทู ีเ่ กย่ี วกบั กานกกง่ิ กะหลา จากการวิเคราะหข อ มลู ทไ่ี ดจากการลงพ้ืนทเ่ี กบ็ ขอมูล และสมั ภาษณป ราชญช าวบา นในพ้นื ที่ ไดแก อําเภอเวียงแหง และอําเภอฝาง จังหวดั เชยี งใหม, อาํ เภอแมฟาหลวงจงั หวัดเชียงราย และอําเภอ เมอื งและขุนยวม จังหวดั แมฮ อ งสอน น้ันจากการดําเนินงานในพน้ื ที่พบปราชญช าวบา นทีเ่ ปนผใู หข อ มูล หลกั แบงเปน ๒ กลมุ ใหญๆ ดงั ตอไปน้ี ๑.กลุมปราชญช าวบา นกลุม แรกเปนปราชญชาวบานท่มี ีความรคู วามเขาใจระดบั ลึกเกี่ยวกบั องคประกอบ/คณุ ลกั ษณะของกา นกก่ิงกะหลา (ความรูแบบองคร วม) เชน ประวัติความเปน มา คุณคา / ความหมาย เคร่ืองดนตรี ข้ันตอนการทาํ เครอื่ งดนตรี ขอหา ม ผรู าํ รปู แบบการรํา/ทารํา การแตงกาย(ชุด รํา) ข้ันตอนการทาํ ชดุ ราํ (ปกนกกิ่งกะหลา ) และข้ันตอนการรํา/การแสดง เปน ตน พบวามปี ราชญช าวบา น จํานวนนอยคน(สว นมากอายุ ๘๐ปข ้ึนไป)ท่มี ีความรคู วามเขา ใจแบบองคร วมดงั กลาว เชน พอ ครปู ายเมอื ง ลายใส อําเภอเวียงแหง จงั หวัดเชยี งใหม พอ ครกู า วิ ลงุ หมา อาํ เภอฝาง จังหวดั เชยี งใหม นายเครอื เดอื น ตุงคํา อําเภอแมฟา หลวง จังหวัดเชยี งราย เปน ตน ๒.กลุม ปราชญชาวบา นกลมุ ท่ีสองเปน ปราชญชาวบานท่มี ีความรคู วามเขา ใจเกย่ี วกับกา นกกิ่งกะ หลา แบบแยกสวน ปราชญช าวบานกลมุ นี้มอี ายปุ ระมาณ ๔๐-๖๐ป) เชน บางคนรเู ฉพาะข้นั ตอนการทาํ ชุด ราํ (ปกนกกงิ่ กะหลา) บางคนรูเฉพาะการราํ /ทา ราํ หรือบางคนรเู ฉพาะการแตง กาย(ชดุ ราํ ) เทา นน้ั เชน นายพิจิตร บวั ผัน อําเภอฝาง จังหวัดเชยี งใหม มีความชาํ นาญในเร่อื งการทาํ ชดุ กานกกงิ่ กะหลา นายลน หลาวฟา และนายสมชาย สา งการอาํ เภอเวยี งแหง จังหวัดเชียงใหม มคี วามชาํ นาญในการทาํ ชดุ กานกกง่ิ กะหลา และสอนการราํ บา ง แมครจู นั วิภาทองคาํ มคี วามชาํ นาญ ในการทาํ ชดุ แสดง เปน ตน ดงั นัน้ ขอมูลท้งั หมดท่ไี ดร วบรวมมาทมี วจิ ยั จงึ ไดแ บงออก ๒ชว ง คอื ชว ง “อดีตอนั หวานชื่น” และ ชว ง “ปจ จบุ ันอันขมขน่ื ”และเพอื่ ใหเ กดิ ความเขา ใจท่งี ายขึ้นจึงจดั กลุมขอมูลเปนองคประกอบของการ กานกกิ่งกะหลาออกมาเพ่ือทีจ่ ะอธบิ ายไดเ ขา ใจมากขึน้ ดังนี้ ประวตั คิ วามเปนมา การสบื ทอด วัน/เวลา/สถานทใ่ี น การราํ คุณคา /ความหมาย องคป ระกอบ -การแตงกาย (ชุดรํา)- ขอ หาม กานกกิง่ กะหลา ขัน้ ตอนการทาํ ชดุ ราํ (ปก นกก่งิ กะหลา ) เครื่องดนตรี -ผูราํ ขัน้ ตอนการราํ /แสดง -ข้นั ตอนการทําเครอ่ื งดนตรี -รูปแบบการราํ และทา ราํ

๕๗ ๑.ชว งอดตี อันหวานช่ืน ๑.๑ประวตั ิความเปน มาการกา นกกิง่ กะหลา การกา นางนกเปนประเพณี ของชาวไทใหญหรือชาวไต ตามประวตั ิศาสตร ทางพุทธศาสนา เมอื่ ครัง้ พุทธกาล หลงั จากทพี่ ระสมั มาสัมพุทธเจาเสดจ็ ขึน้ ไปแสดงธรรมโปรดพระราชมารดา บนสวรรค ชน้ั ดาวดึง ครบ ๓ เดือน ธรรมะท่แี สดงโปรดพระราชมารดา คอื พระอภธิ รรม ๗ คัมภรี หลงั จากทีแ่ สดงธรรมมา จบกต็ รงกับออกพรรษา (คนไตเรยี กวา “ออกหวา ”) สมเด็จพระสมั มาสัมพทุ ธเจา จะเสด็จจากสวรรคช ้นั ดาวดงึ สลงมายงั โลกมนษุ ยเทวดาและสตั วเกดิ ความ ปติยินดีโดยเฉพาะ พวก กินรี กริ า นางนก เปน ภาพ ครง่ึ คนคร่ึงสตั วอ าศัยอยใู นปา หนิ พานต หรอื ภาษาไทใหญเรยี กวา “เถือ่ น” “หมิ ะหวุน ตา” ออกมารา ยรํา ตอนรบั สมเด็จพระสมั มาสัมพุทธเจา เพื่อเปน สิรมิ งคล เมือ่ สมเด็จพระสมั มาสัมพุทธเจา เสดจ็ ลงมายัง นครสงั คะกะ (สังคะกะนคร) หรือภาษาไทใหญเ รียกวา “เมอื งสงั คะนะโกะ” ตัง้ แตน นั้ มาชาวไตหรือไทใหญ ก็ไดมกี ารอนรุ ักษว ฒั นธรรมการราํ นก, รําโต ในวนั ออกพรรษา (หรือออกหวา ) ในประเพณเี ดอื น ๑๑ ของ ทกุ ป ปราชญบางทานก็เลาวา ในสมยั ทีโ่ ลกเริ่มเกิดขน้ึ มาตามตํานานเลา วา พระพทุ ธเจาและสัตวในโลก พดู คุยกนั รูเรอื่ ง และไดม ชี ายหญิง สองคนพนี่ องไดเขาเฝา พระพทุ ธเจาและไดถามวาเหตใุ ดโลกมนษุ ยเ รามี ผคู นนอย หากพระพุทธเจาสามารถทําใหม ีผคู นมากมาย ผเู ปนพ่ีสาวจะราํ นกยงู ถวาย สว นคนเปน นอ งชาย จะกา นกกง่ิ กะหลา ถวาย จากนั้นพระพุทธเจา จงึ เสกมนุษยข ้นึ มา ท้งั สองพี่นอ งจงึ ทําตามสญั ญาท่ีใหไวก บั พระพทุ ธเจา ซง่ึ ตรงกบั เทศกาลออกพรรษา จงึ เปนท่ีมาของการราํ นางนกก่ิงกะหลา ชว งเดอื นสบิ เอด็ และ เดือนสบิ สอง สมัยกอนจะเขา รํานางนกกิ่งกะหลาจะตอ งอาบนาํ้ ขม้ิน สม ปอ ย และเอาตวั นกกง่ิ กะหลาไปถวาย แดพ ระสงฆ จากนนั้ พระสงฆกผ็ ูกขอมอื และรบั พรถึงนําเอาไปราํ ถวายศาลเจาเมือง จากนัน้ กน็ าํ ไปราํ ในท่ี ตางๆ สมยั กอนจะมเี ฉพาะผชู ายทร่ี าํ นางนก เพราะถอื กันวา นางนกกงิ่ กะหลาเปนสตั วท ่ไี ดร าํ ถวาย พระพทุ ธเจา เหตุทใ่ี สห นากากเพราะผชู ายหนาไมคอ ยหวาน เลยทาํ หนา กากบังไวส มัยกอ นจะใสชฎาและ เสื้อผากม็ ีกาบคอ กาบแขน ปราชญบ างทา นก็เลา วา สมัยพทุ ธกาล สมยั พระพุทธเจา เสดจ็ ลงมาในโลกมนษุ ยซ ึ่งมาโปรดสตั ว โลกมนษุ ย ไดมกี าขาวมาเขาเฝา พระพุทธเจา และไดทลู ขอใหพ ระพทุ ธเจาโปรดเทศนาธรรมใหแ กมนุษยท ี่ ลวงลับจากโลกไปในเทศกาลออกพรรษา และขอใหสัตวท่อี ยู ในปาหมิ ะพานมาเขา เฝา นกกง่ิ กะหลาและ สตั วเ หลา นนั้ ไดแ สดงใหพ ระพทุ ธเจา ดู ซง่ึ นกกง่ิ กะหลารา ยราํ ไดอยางงดงาม ในตํานานไดเ ลากนั วา นกก่ิงกะ หลา มาจากตนี ดอยเจา เมอื ง เมื่อกอนการกา นกกง่ิ กะหลา จะรําตามจงั หวะของกลอง ฆอ ง และออนชอย สวนมากผทู ีเ่ ขานกกิง่ กะหลา จะเปน ผชู ายและเปนผทู ี่มียศถาบรรดาศักด์ิ เพราะนกกง่ิ กะหลา เปน สตั วท ่ี สงู สง และศักดิ์สทิ ธิ์ ปราชญบางทานก็เลา วา สมัยกอนนกก่ิงกะหลา มชี อ่ื เรยี กวา นกฮางสา ในตํานานเลาวา พระพทุ ธเจา สรา งถวายทาํ บญุ กุศลใหก ับมารดาชวงเดือน ๑๑ ทาํ เปน ตาํ ขอน(สะตุง) ทาํ นาฮางสา ใสไ วบน ปลายตาํ ขอนพอพระพทุ ธเจาเสด็จลงมาในโลกมนษุ ย ชาวบา นกน็ ับถอื แลวกเ็ ห็นวา นกกิง่ กะหลา หรอื นกฮาง สาเปนสิ่งศกั ดส์ิ ิทธ์ทิ ่จี ะตอ งบูชาไวกค็ ิดทําเปนรางนกก่ิงกะหลา รําถวายใหแ กพระพทุ ธเจาจึงเปนตาํ นานเลา ขานกันมาสบื ทอดตอลกู ตอหลาน กิ่งกะหลา มาจาก กนิ นารา กินนรี กนิ ราเปนคาํ ภาษาบาลี ซึ่งคนสมัยกอ นไดต ้งั กิ่งกะหลา นพ้ี ูดงา ย วา หมงั่ กา หรา คือ ความเปนมงคล โดยตวั นีถ้ าเขาไปทีไ่ หน อนั ทไี่ มด ีกจ็ ะไมมี สวนเงิน คํา สิง่ ทด่ี ี ๆ ก็จะ เขา มาหา ถาไดไปท่ีบา นใครเขาก็จะดใี จตอ นรบั

๕๘ กินรีน่ีอยูประเทศพมา สว นกินนาราอยเู มืองไทย นกกนิ รีเปนตัวแม กินนาราเปนตวั พอ เพราะฉะน้นั สวนมาก็จะมแี ตผชู ายเตน มากกวา นกกง่ิ กะหลา มชี ื่อเรยี กอยางเดียว แตว า นกกง่ิ กะหลามี ๓ ประเภท คอื นกผเี สอ้ื (นกกะเบอ) นกยูม นกทอง ลักษณะทวั่ ไปท่เี หน็ รํากนั ทวั่ ไป คือ นกกะเบอ สว นนกยมู กบั นกทอง หางยาวเหมือนกนั ซงึ่ นก ทองสว นหลังปก กจ็ ะทําเปน ทอ งๆ ลักษณะคลา ยกระเปา เวลาที่นกทองไปแสดง เมื่อมีเงนิ ไปใหเขา เวลา เขาเอาเงนิ ไปใหกเ็ กบ็ เขาไมเอาไปใสก ระเปา ตัวเอง ตวั นกจะเอาโยนขนึ้ ขา งหลงั ตกมาอยใู นทอ ง (เอาไว เกบ็ เหรียญ) นกทอ ง เปนผชู าย ผหู ญงิ สวนใหญก็เปนนกกะเบอ ในอดตี มแี สดงท้ัง ๓ อยาง จะแสดงเปนคู ถา เหน็ นกกะเบอ เปนผูหญิง ถาเห็นนกยูมหรือนกทอ งน่ีเปน ผูชาย เมอ่ื กอ นมาเปน คู ผูห ญงิ กบั ผูชายคกู นั การกา นกก่ิงกะหลา จะใชในชว งเทศกาลงานบุญเดอื น ๑๑ วันออกพรรษา หรือปอยออกหวา เปนการรําถวายแดพ ระพทุ ธเจา ตามความเชือ่ ในประวตั ิความเปน มา สว นใหญจะแสดงตอนกลางคืน จะมี คนถอื โคมไฟหอื กานแปก(กานเกย้ี ะ) หรอื ไมส น จะมคี นถอื ขันขาวตอกดอกไมเดนิ ตาม แหไ ปตาม บานเรือนตา งๆ เพ่ือใหค นในหมูบา นไดรว มทําบญุ แลวไปแสดงตามลานวัด สามแยก ส่ีแยกตามถนนใน หมูบ าน ตามความเช่อื ทวี่ า เมอื่ นกก่ิงกะหลา เขา ไปบานไหนกจ็ ะมคี วามเจรญิ รงุ เรอ่ื ง อยูอ ยา งสขุ สบาย และ เปนการรวมทาํ บญุ กับพระพทุ ธศาสนา นอกจากน้ยี งั เปน เทศกาลที่ใหค วามสขุ สนกุ สนาน หลังจากเกบ็ เกี่ยวเสรจ็ เรียบรอ ยแลว ชาวบา นก็ จะออกมารว มงาม มาชมการแสดงการกานกกิง่ กะหลา ดวยการรา ยราํ กม็ ีลกั ษณะทอี่ อนชอ ยสวยงามและ จังหวะของเสยี งกลอง เสียงดนตรี ทําใหเกดิ ความปตยิ นิ ดตี อ ผทู ีไ่ ดร ว มชม ๑.๒วนั /เวลา/สถานที่ ในการรํา ๑.๒.๑วัน เวลา ในการราํ ในอดตี การราํ นกกิงกะหลา ใชร าํ ในงานปอยสางลอง ออกพรรษา เปนปอยปใหมค นไต งานมงคล สว นมากก็จะเปนงานออกพรรษา สว นงานทห่ี ามไมใ หไปรํา คือ งานแตงงาน เพราะ เปนงานทเี่ ก่ียวขอ งกบั คน เปน เร่ืองของผวั เมยี ไมเหมาะเพราะนกกงิ่ กะหลา เปน ของสงู และงานศพก็ราํ ไมไ ด เพราะเปนงานของ ความโศกเศรา ไมเหมาะทจี่ ะมเี สียงฆอ ง เสยี งกลอง ๑.๒.๒สถานที่แสดง ถา เปนพ้ืนดิน ลานโลง สวนใหญก ็จะมีเสอื่ รองพนื้ กอน ใหอยเู หนอื พน้ื ดนิ หรอื บางทีก็ใชเปน เวที การแสดง เพ่อื ใหผ เู ขาชมเห็นไดชดั เจนยิ่งข้ึน แตกม็ ขี อยกเวน เวลาที่จะเดนิ แหไปตามบา น ๑.๓การแตงกาย ในการกา นกก่ิงกะหลา นน้ั ผูแ สดงจะแตงกายใหค ลายกบั นกกิง่ กะหลา กลา ว คอื จะมสี ว นทเ่ี ปน ปกนกกิ่งกะหลา หรอื บางพืน้ ท่เี รยี กวา “หางนกกงิ่ กะหลา” หรอื “ชุดนกกิ่งกะหลา ” มีหนากาก มีชฎาสวม เพื่อความสวยงาม ท้ังนใ้ี นแตล ะพ้นื ทีก่ จ็ ะมกี ารแตง กายทแี่ ตกตา งกนั ไป เชน อาจจะไมม ีการสวมหนา กาก ไมม ีการสวมชฎา แตท ่มี คี วามสาํ คัญทขี่ าดไมไ ด คือ ปก นกกิง่ กะหลา ทแี่ สดงถึงความเปนเอกลักษณแ ละ ความเปนนกกิ่งกะหลา

๕๙ ๑.๓.๑เส้ือผา การแตงกาย การแตง กายจะมลี ักษณะที่แตกตางไปแลว แตละพนื้ ท่ี บางทจี ะทําการตัดเย็บชุดขึน้ มา โดยใชผ า ที่ มีความมนั วาว กางเกงขายาว มรี ะบายที่ปลายขา เสอื้ แขนยาวระบายคอ แตส ว นใหญผ ูแสดงจะใสช ุดไทย ใหญ ซง่ึ เปนชุดท่ีมเี อกลกั ษณทเ่ี ดนชัด คอื ผชู ายจะนงุ กางเกงขากวย หรอื เปนกางเกงเปา ใหญ เรยี กเปน ภาษาไทใหญวา โกนโหงโยง และสวมเส้ือแขนยาว คอกลมมปี กเลก็ นอยหรือบางกไ็ มม ี ผากลางอกตลอด แนวแบะมี กระดุมแบบถักดวยมือตามแนวสาบเสื้อ เสอ้ื ดงั กลา วมักจะใชส วมเปนเสอื้ ตัวนอก ทงั้ เสอ้ื และ กางเกงทาํ มาจากผา ฝายทอมอื และจะโพกหวั ดว ยผา สว นการแตง กายของผูหญิง สวมเส้ือแขนยาวหรือแขน สามสว น นยิ มตดั ใหพอดีตวั นุง ผา ถงุ ยาวหรือ ซ่นิ ถึงเรี่ยตาตมุ นงุ โดยวธิ ีปายผา แลว บดิ เกยี้ วมวนลงให กระชบั และมกี ารโพกหัวคลา ยๆ ผชู ายดว ยผาเชน เดียวกนั ไมไดกาํ หนดสีผา ๑.๓.๒ชุดนกก่งิ กะหลา ชดุ นกกงิ่ กะหลา ประกอบไปดวย หางของนก จะมีลกั ษณะเปน แผน ๓ หาง เรียงจากใหญไปหา เล็ก และปกจะมี ๔ แผน มแี ผน ใหญ ๒ แผน แผน เล็ก ๒แผน คือ ปก ท่มี ดั ตดิ กับเอว ๑คู บังหนา ๑อัน คาบ คอ ๑อนั แตบางพ้ืนที่ มีเพยี งแตหางนกเทา นั้น ๑.๓.๓ขัน้ ตอนการทาํ ชดุ ราํ (ปกนกก่งิ กะหลา ) ในอดตี นนั้ ผูผลิตโดยสวนใหญแลวไมม ีขอกําหนดทชี่ ัดเจน แตสวนสาํ คัญคอื ตอ งเปนคนที่มีความ สนใจในวฒั นธรรมของตนเองและมคี วามตั้งใจจรงิ เทาน้นั กอนทจ่ี ะมกี ารทําปกนกกิ่งกะหลา ก็จะมีการทาํ พิธีไหวครู โดยผูท จี่ ะทําตองเตรยี มอุปกรณสาํ หรบั ยกขันครู ดังนี้ ๑. กลวย ๑ หวี หมายถงึ ใหมน่ั คงม่นั หนัก ๒. มะพราว ๑ ลูก หมายถึง ใหม ันมีโชค ๓. จอ ง ๔ อนั สีขาว หมายถงึ ครเู ปนมา ๔. ธง ๔ อัน สีขาว ๕. ผา แดง ๒ เมตร หมายถึง เลือด (๑ วา) ๖. ผา ขาว ๒ เมตร (๑ วา) ๗. ขา วสาร ๔ ลติ ร หมายถึง ใจมน่ั คงท่มี อี ยู (๑เปะ) ๘. ขนั ครู ๑๕๐ บาท จากนั้นผเู ปนครกู ็จะกลา วรบั และอวยพร เชน “ตัง้ แตวันนี้ ตอนนี้ เราจะทาํ ชุดนกกิง่ กะหลา ขอให คนไวใจ สงบสุข “เปนตน เทา นน้ั แหละ วสั ดุอปุ กรณก ารทําปกนกกง่ิ กะหลา ๑.มดี ๒.สวิ่ ๓.กรรไกร๔.เชอื ก (เชือกปา น)๕.ผาสําหรับทาํ ตัว ปก นกกิง่ กะหลา๖.ไมท าํ งนุ กน ขน้ั ตอนการทาํ ปก นกกง่ิ กะหลา สลา (คนทํา) จะตองมีการดฤู กษ ในการที่จะไปตัดไมเ พื่อมาทาํ ปก นกกงิ่ กะหลา ตามความเช่อื จะนับมวี ิธีการนบั วนั วา ขึน้ ก่คี าํ่ แรมกค่ี ่าํ นอกจากข้นึ กี่ค่ําแลว แรมก่คี า่ํ กจ็ ะหา วันทเี่ หมาะสมท่สี ุดตามตาํ ราดูวนั ทั้งนีเ้ ชอ่ื วา ถาไมท ําแลว เมอ่ื เอาไปแสดงจะไมม ใี ครอยากดู และ เสียหาย งาย เชน ปก นกหัก มีมอดเจาะไม เปน ตน หลงั จากเมือ่ ดูฤกษแ ลว ก็จงึ จะลงมอื ตัดไม โดยสวนใหญแ ลว ไมท ี่ นํามาใชท าํ จะเปน ไมไผ ซึง่ คนในอดตี จะปลกู ไวต ามไรหรือตามสวน ไมใ ชไ มไผท อี่ ยูในปา เพราะเชอ่ื วา จะ เปนการทาํ ลายแหลงอาหารของสตั วดว ยจากนนั้ จงึ เลอื กไมไ ผทีม่ อี ายุประมาณ ๓-๔ ป เพราะเนื้อไมจ ะ

๖๐ แข็งแรง และเหนียว โดยมวี ิธสี ังเกต คอื สขี องไมจ ะมสี เี ขยี วเขม เม่อื เลือกไดแลว ก็จะกลา วคาํ ขอไม เพือ่ จะ ตัดไมเ อาไปทําปกนกกิ่งกะหลาเมือ่ ไดล าํ ตนไมไ ผม าแลว นํามาตดั เปนทอนตามความยาวท่ีตองการ โดยสว น ใหญจะเลอื กใชไมสว นท่เี ปนสวนตน และกลางลาํ เพราะมีความแขง็ แรงมากกวา สว นทีอ่ ยปู ลาย เม่ือไดแลว จึงนาํ มาผาซกี และเหลาเพ่อื จะทาํ เปน โครงของปก นกกิง่ กะหลา โดยการทาํ โครงของปกนกนน้ั จะมลี กั ษณะ เปน ๓ ชั้น ช้ันบนสดุ เรียกวา “ปก แรก” (ปกบน) ใชไ มท้งั หมดตองใช ๑๑ อนั ชัน้ ถัดลงมา เรยี กวา “ปก กลาง” ใชไ มทง้ั หมด ๙ อัน ปก สดุ ทา ย เรียกวา “ปก หาง” ใชไมท ัง้ หมด ๗ อัน รวมท้ังหมด ๓ ปก ใชไม ทง้ั หมด ๒๗ อัน เมอื่ ไดซ ีกไมค รบแลวก็นาํ มาเหลาเปน ลกั ษณะวงกลม และนําไป ตากแดดสกั ๓-๔ วัน ถา ไมม แี ดดกต็ ากเอาไวใ นรม ๓-๔ วัน ใหเ นือ้ ไมม นั ตายกนั ไมค ดงอ ระหวางทร่ี อไมน้ันกเ็ ตรยี มการตัดเยบ็ ผา เพ่อื ท่จี ะทําเปนปกนกกง่ิ กะหลา และหาไมขนาดที่มีความ หนาประมาณ ๓ นิว้ กวา งประมาณ ๑๐ นวิ้ สําหรบั ทําฐานเพอื่ นาํ โครงไมมาประกอบ ซ่งึ เรยี กวา “งุนกน ” บางท่ีก็เรียกวา “เหงาปก” และเจาะรูไวส าํ หรบั เสยี บโครงไมไว ท้งั ๒๗ รู โดยความหางระหวา งไมแตละ อนั ประมาณ ๑ นว้ิ มือ เม่ือไดเ ตรยี มบครบแลว จงึ นําไมทั้ง ๒๗ อัน มาประกอบเขา กบั “งนุ กน” หรอื “เหงา ปก ” ยึดใหแนน นาํ ผา ทตี่ ดั เย็บแลว มารอ ยเขากับโครงไม จากนนั้ ใชเชอื กมดั เช่ือมกับโครงไมของแต ละชน้ั เพอ่ื ไมใหหลดุ ออกจากกันเสรจ็ แลว ใชเ ชอื กปานยึดกบั ฐานโครงไม เพื่อสําหรับเปน ทีผ่ ูกเอวของผู กานกกิ่งกะหลา ๑.๔ขน้ั ตอนการราํ /การแสดง กอ นการกานกกงิ่ กะหลา ผูท ีร่ ับเปน เจาภาพ เตรียมขา วตอกดอกไม ไปเชญิ ใหม าแสดงกา นกก่งิ กะห ลา เม่ือมาถงึ วันแสดงก็ตอ งเตรียมดอกไม เทียน ขา วตอก มาเพือ่ รับ เวลาพดู ตอนรบั กจ็ ะพูดวา “เปน นก เงนิ นกคํา มาในบา นกข็ อใหเ ปน สิรมิ งคลอยาไดพาสิง่ ไมด เี ขา มา ขอใหม ีแตส่งิ ดีเขา มาในบาน” หรือหากเปน ขบวนแห ชาวบา นก็จะมารวมตวั กัน นําขบวนแหไ ปท่ีวัด ถวายของแดพระสงฆ เพอ่ื ทําพิธีถวายนางนกกงิ่ กะหลา และแหไ ปตามบา น ผูเ ฒา ผแู ก จะผูกขอไมข อมือใหเ พื่อเปน สิรมิ งคล เปนอันเสรจ็ พธิ ี ๑.๕ผูรํา รูปแบบการรําและทา รํา ๑.๕.๑ผรู าํ ผกู า นกก่งิ กะหลา ไมมีระบุวาจะเปนเพศหญิงหรือชาย อายเุ ทาไหร ก็สามารถราํ ได ขอใหผ รู ํามี ความตง้ั ใจ และรักษาศลี อยางเครงครดั โดยเฉพาะขอ ๓ ไมป ระพฤติผิดในกาม ไมเ ปน ชใู คร และศลี ขอ ๕ ไมดืม่ สรุ า และของมนึ เมา เพราะนกกิง่ กะหลาเปน ของสูง และการกา นกกิง่ กะหลาเปนของท่ีมคี รู ถาทําผดิ ศลี เหมือนเปนการลบหลูค รบู าอาจารย ๑.๕.๒รปู แบบการรํา รูปแบบการกา นกกิ่งกะหลา และทา ราํ ของนกกง่ิ กะหลาน้นั จะมคี วามเกี่ยวเนอ่ื งกนั โดยรูปแบบของ การรํา จะแบงออกเปนทั้งหมด ๓ ชว ง หรอื ๓ ปาด ไดแ ก ชว ง/ปาดที่ ๑ เปน การแสดงทารําท่ีแสดงความเคารพตอ พระพุทธเจา พอแม ครอู าจารย และผชู ม ทเี่ ขา มาชมการแสดง ชวง/ปาดที่ ๒ เปนการแสดงทาราํ เพอ่ื ความสวยงาม ท่ีแตละพนื้ ที่ก็จะมีทา รําทแี่ ตกตา งกันไป ชว ง/ปาดที่ ๓ เปน การแสดงทา รําทแ่ี สดงความขอบคณุ ผชู มและจบการแสดง

๖๑ จากการรวบรวมขอมลู ในแตละพื้นทร่ี ปู แบบการรําน้ันมีความเหมือนกัน แตจ ะแตกตา งกนั ในชว ง ปาดท่ี ๒ ที่เปน การแสดงทา ราํ สวยงาม ซ่ึงจะปรบั ประยกุ ตท าราํ มาจาก ทว งทา ลีลาของนก หรือ ปรบั จาก ทา ทางวิถชี ีวิตของหญงิ สาวไทใหญ เปน ตน ๑.๕.๓ทา กา นกก่งิ กะหลา ทากา นกกิง่ กะหลา นั้น เปน ทาราํ ทีเ่ ลยี นแบบอากปั กิริยาของนก ไดแก ขยับปก ขยบั หาง บิน กระโดดโลดเตนไปมาตามจังหวะของกลอง ซง่ึ เปน เครอ่ื งดนตรสี าํ คญั ในการกาํ หนดทาการฟอนกิงกะหลา บางครง้ั การแสดงจะเปน คชู ายหญงิ โดยสมมตุ ิเปนตัวผแู ละตวั เมีย แตส ว นใหญท ่ีพบมักเปน ตวั เมีย ซ่ึงจากการเก็บขอ มลู จากปราชญ นายปายเมอื ง ลายใส อายุ 80 ปป ราชญจากบานเปย งหลวง อําเภอเวียงแหง จังหวดั เชียงใหม ไดใ หข อมูลของทาราํ ดงั นี้ ทาท่ี ๑ แมเ หปก ซาย –ขวา ยอ ตวั ลงมือทงั้ สองขางจบั ปก นก ขางหนึง่ ยกสงู ขา งหนงึ่ เหยียดลง เมอื่ หุบปกมาดานหนา เอาสน เทา ขา งเดียวกับมอื ท่ลี งตา่ํ กาวออกไปแตะขา งหนา เมือ่ กางปกออก เปลีย่ นเปน ใชปลายเทา แตะพืน้ จากน้ันเปลย่ี นดา นลางยกขึ้นบน แลวทําเหมอื นเดมิ อีก ๔ จังหวะ ทาที่ ๒ แมไ หวซา ย – ขวา ปนปก หนา ตรง จบั มือแลว มวนออก ทําทา ไหวเ ฉยี งไปดา นซา ย ขยับมือ ทไ่ี หวขึน้ ลง ยอเขาพรอ มเอาปลายเทา ดา นเดยี วกนั แตะพืน้ ตามจังหวะการไหว โดยเร่ิมจากดา นซายแลว ตามมาดา นขวา จากน้นั เปล่ียนเปน ไหวด านหนา แตะปลายเทาซาย ๒ จงั หวะ เทา ขวา ๒ จังหวะ จากนั้น จบั ปก ทั้ง ๒ ขา ง กา วเทา ไขว หมุนตวั ไปทางซาย ๑ รอบ ไหวดา นหนาอกี ๒ จังหวะพรอ มขยับปก ซาย – ขวา ขึ้นลง ทาที่ ๓ แมแ ถบ เขยง ปลายเทา ข้นึ จบั ปกกางออก ส่ันปก แลวใชป ลายเทาเดินยอ ตวั ขึ้นลงใน ลกั ษณะเหมอื นนกบนิ จากนั้นหมนุ ตวั ๑ รอบ หยดุ อยูกบั ท่แี ลว ทําทา จีบควํา่ ยืน่ มอื ไปดานหนาพรอ ม กระโดดเปล่ยี นเทา เมื่อยกมือซายใหใชปลายเทา ขวาแตะพืน้ เมือ่ เปล่ยี นยกมอื ขวาใชปลายเทา ซา ยแตะพืน้ ๓ จงั หวะ จากนน้ั ทําทา นกบินเดนิ เปน รูปสามเหลีย่ ม ทา ที่ ๔ แมห า งแฮนโต จบี ควา่ํ ท่ีระดบั ขา ยกมอื ขน้ึ ปลอ ยมือไวร ะดบั ไหล สลบั มือซายขวา ดา น หนึง่ ขึน้ ดา นหนึง่ ลง ยา้ํ เทา ซาย – ขวา พรอมกับแตะดา นหนา จากน้นั เปล่ยี นเปนทา เปน หันฝา มือเขา หากนั ดานหนา สลับมอื ขึ้นลง ยอ ลงพรอมแตะปลายเทา ซา ย ๒ จังหวะ ปลายเทาขวา ๒ จังหวะ ทาท่ี ๕ แมเ ขา ปด หมอกโตส ่ี (เดด็ ดอกไม) มอื ทงั้ สองขางทาํ ทาจบี และปลอยสลบั กันทีด่ า นหนา ระดบั เอว ๓ จงั หวะ โดยยอตัวเอาปลายเทา ซา ยและสน เทาสลบั กบั แตะพน้ื ๓ จงั หวะ จงั หวะที่ ๔ เอา ปลายเทาซายแตะพื้น มอื ซา ยจบี หงายไวท ร่ี ะดบั เอว ปลอ ยมอื ขวา ยกข้นึ ระดับศีรษะ จากนั้นเปล่ียนไปทํา ดา นขวา ทา ที่ ๖ แมแถมถอนหมอก (เด็ดดอกไมใสก รวย) ทาํ มือเหมอื นแมเขา ปด หมอกโตส ี่ แตยอ ตวั ย่าํ เทา ซาย-ขวา สลับกันยํ่าอยกู ับทจ่ี นถงึ จงั หวะท่ี ๔ แตะปลายเทา ขวาลงกับพน้ื มอื ขวาจีบหงาย ปลอ ยมือซาย ยกข้ึนระดบั ศรี ษะ จากนนั้ เปลยี่ นจงั หวะการยํ่าเทาเปน เทาขวา เม่อื จบจังหวะที่ ๔ มอื ซา ยจบี อยทู ่ีเอว มอื ขวาปลอยยกขึ้นระดบั ศรี ษะ ทา ท่ี ๗ แมต ากปก (กางปก) มือสองขา งจับปก ยกปกซา ยขวาลงสลบั กัน ใชปลายเทา แตะดาน เฉียงไปทางซายและขวาสลบั กัน ๔ จังหวะ จากน้ันยกปก ขวาซายขึน้ ลงสลบั กนั พรอมกบั ใชป ลายเทา ขวา แตะพื้นเฉียงไปทางขวาและซา ยสลบั กันอีก ๔ จงั หวะ ทา ท่ี ๘ แมลา ยโตโอน ออ น (เปล่ยี นตวั ใหออน) มือขวาขา งหงายขึ้นระดับไหล มือซา ยเหยียดลงขาง ลาํ ตัว ปลายเทาซายแตะพน้ื มอื ซา ยจีบควาํ่ แลว ปลอยคอยๆ สลับมอื ซา ยข้ึน มอื ขวาลดระดบั ลงพรอ มกับ ยอตัวลง หมนุ ตวั ไปทางดา นซา ยคร่งึ รอบ สลบั มือซายลงขวาขนึ้ สลบั กลับมาอยทู าเดมิ แตเ ปลยี่ นใชป ลาย

๖๒ เทา ขวาแตะพื้นไขวไปทางดา นหลงั ยา่ํ เทา ขวาแลว เอาสน เทา ยืน่ ไปแตะพนื้ พรอ มกับเปลีย่ นมือท้ังสองขาง หงายขนึ้ โดยใชม อื ขวาอยดู านบนมอื ซา ยอยูดา นลาง จากนนั้ จีบมอื คว่ําลงพรอ มใชปลายเทา แตะพืน้ จากนัน้ เปลีย่ นมอื ซา ยหงายขึ้นแลว หมุนกลบั ไปดา นขวาทําซํา้ จนกระทั่งกลบั มาอยูใ นทาเดมิ ทา ที่ ๙ แมแลกลาย มอื ขวาจีบควํ่าแลว ปลอ ยมอื หงายขึ้นดา นบนระดบั ใบหนา พรอ มแตะปลาย เทา ซา ยไปดานหนา จากนัน้ เปล่ยี นเปนมอื ซายแตะปลายเทาขวา สลบั กัน ๕ จงั หวะ ทา ที่ ๑๐ แมปนปก ซายขวา ชกั เทา ซา ยไปดานหลัง แตะปลายเทา ซา ยสลบั กับย่ําเทาขวาหมนุ ไป ทางซา ยเปนจังหวะ พรอ มกับมือทัง้ สองขา งจบี ควาํ่ หงายสลบั กัน ใหลงจงั หวะเดยี วกนั กับการยาํ่ เทา เมือ่ หมุนตัวครบ ๑ รอบ ยา่ํ เทา อยกู ับท่ี ๔ จงั หวะ หงายมอื ขวาระดบั ไหล มอื ซายปดมาดา นหนาลดมอื ขวา คอ ยๆ ปดขน้ึ สลบั กับมือซา ยเปน วงกลม ๑ รอบ และหยุดทีม่ อื ขวาหงายขึ้นระดับไหล มือขวาชักกลบั ลงมา ดานลางพรอ มกับชกั เทา ขวาไปดานหลังหมนุ กลับไปดานขวาอีก ๑ รอบตามจงั หวะ ทาท่ี ๑๑แมต ีน๋ ลอดแหว ย่ําเทา ๔ จงั หวะโดยเรม่ิ ย่ําเทา ซายกอน มือท้ังสองขา งปด เปนรูปวงกลม มาทางดา นหนา พรอ มกบั หนั หนา มาทางดา นขวา ยกมือซายขึน้ ระดบั ใบหนา มือขวาอยรู ะดับเอวลงอีก ๒ จังหวะ แตะสน เทาขวาไปดานหนาจังหวะท่ี ๒ ชกั เทากลบั เขามาแตะปลายเทาอกี จากนนั้ หนั กลับไป ดา นหลงั อีก ๔ จงั หวะ แตะเทา และสลับมอื ขึน้ ลงอกี ๒ จังหวะ แลว ปดมือเปน รปู วงกลมหันกลับมาทาง หนาเหมอื นเดิม สลบั มือซายขวาข้ึนลงอกี ๒ จงั หวะ ทา ที่ ๑๒ แมเหปกปน ซา ยขวา มือขวายกขึ้นเหนือศรี ษะ มอื ซายหงายมือลงขา งลาง เอียงตวั เลก็ นอยหมนุ ตวั ไปทางซาย เอาสน เทา กา วออกไปแตะดา นหนา ชักเทากลับมาใชป ลายเทาแตะเพอ่ื ประคอง ตวั ใหห มนุ ไป มอื ท้ังสองจบั ปกกางออกและหบุ เขาเปนจังหวะเดียวกนั กับเทา เมอื่ หมนุ ครบ ๑ รอบ เปล่ยี น เทา และสลับมอื ดา นบนลาง ดา นลา งยกขึ้นดา นบน หมนุ กลบั ไปอีก ๑ รอบ ทาที่ ๑๓ แมนงั่ ถอย ชกั เทา ซา ยไปดานหลัง ยอ ตัวลงหมุนไปทางซายครง่ึ รอบ มอื ทัง้ สองขางหน่ึง จบี อกี ขางหน่งึ หงายสลบั กนั ย่าํ เทาอยกู บั ท่ี ๔ จังหวะ ชกั เทา ซายหักกลบั มาทางดานหนาอกี ครงึ่ รอบ ๔ จังหวะ ยาํ่ อยกู ับทค่ี อยๆ ยอตวั ลงนง่ั ยองๆ ๔ จังหวะ ใชป ลายเทากาวไปขา งหนา ๔ จังหวะ ถอยลงอีก ๔ จงั หวะ คอยๆ ลกุ ขน้ึ อีก ๔ จังหวะ ยกมอื ขวาขน้ึ เหนือศีรษะปลายเทาซา ยแตะพน้ื ทาท่ี ๑๔ แมผัดเอว กระโดด พรอมกับปดมอื เปนวงกลม แลวลดระดบั มาไวทีเ่ อว ดานขวาหนั ฝา มือเขาหากนั ปลายเทาขวาแตะพืน้ ยอ ตัวขึ้นลงพรอมกบั สลับมอื ซา ยขวาขน้ึ ลง พรอ มจงั หวะยอตัว ๒ จังหวะ กระโดด ปด มอื เปนวงกลมลดมาอยรู ะดบั เอวดา นซา ย ยอตวั และสลับมอื ขน้ึ ลงทีร่ ะดับเอวมือ ๒ จังหวะ ทาท่ี ๑๕แมป อ ดเข้ยี ว (สฟี น) หงายมอื ซา ยข้ึนระดับอก ยกมือขวาขึ้นเหนือศีรษะ พรอมกบั ยก ปลายเทาซา ยแตะพื้น ยนื่ สนเทา ซา ยออกไปแตะพื้น พรอมกบั จีบควํา่ แลว ปลอย ๒ จงั หวะ จากนนั้ เปล่ยี น เทา ขวาแตะพ้ืน มอื ซายยกขน้ึ แทน จีบควํ่าแลวปลอ ยอกี ๒ จงั หวะ ทาที่ ๑๖ แมมวยเกา (มวยผม) หงายเมอื ซา ยขึ้นระดับอก ยกมือขวาขึน้ เหนือศรี ษะ พรอ มกบั ยก ปลายเทา ซายแตะพืน้ ยนื่ สน เทาซา ยออกแตะพน้ื พรอ มกบั จบี คว่ําแลว ปลอ ย ๒ จงั หวะ จากนน้ั เปลยี่ นเทา ขวาแตะพน้ื มอื ซายยกขนึ้ แทน จีบควํา่ แลว ปลอ ยอีก ๒ จงั หวะ ทา ที่ ๑๗ แมป ก หมอก แตปลายเทาเปน จงั หวะเหมือนกนั ทามวยเกา สว นมือทย่ี กขึน้ เหนือศีรษะ จบี ควา่ํ กอน จากนน้ั ปลอยมอื ออกไปดา นนอกแลว สะบัดมือจบี คว่าํ กลับเขา มาดา นในอกี คร้งั ทาท่ี ๑๘ แมแ พดหางปลาสงู ต่ํา แตะปลายเทา กางมือซายออก มอื ขวายกมาบดิ ไวท ีร่ ะดบั หนาผาก ยอตวั กา วเทาขนึ้ ทีละ ๑ กา ว พรอ มเปล่ยี นมอื มาทางขวาสลับกนั ไป ๔ จงั หวะ ลดมอื ทงั้ สองขาง

๖๓ มาไวท่รี ะดับเอว พรอ มถอยทีละ ๑ กา ว มอื สลบั มาทางซายและขวาอีก ๔ จังหวะ จากนน้ั กาวเทา ขึน้ ๔ และถอยหลังอกี ๑ รอบ ทา ท่ี ๑๙ แมแพดหมอก ปลายเทา แตะพืน้ มอื ซายตงั้ ตรงไวร ะดบั อก มอื ขวาจีบควา่ํ แลว ปลอยออก ยอตัวลงเปลย่ี นเทา พรอ มกับเปลี่ยนมือ สลบั ซา ยขวา ๔ จังหวะ ทา ท่ี ๒๐ แมปนส่นั หวา มือท้ังสองขางจบั ปกขางซายขนึ้ เหนอื ศีรษะ ไขวเทา ขวามาขา งหนาหมนุ ไป ทางซาย ๑ รอบ เปล่ยี นเปน ไขวเ ทา ขวา หมนุ ไปทางซาย ๑ รอบ เปลย่ี นมือขา งหนง่ึ จีบขา งหนง่ึ ปลอ ยอยูท่ี ระดบั เอว ยํา่ เทา อยกู ับท่พี รอ มกับจบี และปลอ ยมือสลับกนั ๓ จงั หวะ ใชม อื จบั ปกแลวสา ยบาไปมา ไขวเ ทา ซายมาดานหนา มือขวาจับปก ยกขน้ึ เหนือศรี ษะ มอื ซายจบั ปก ไวด า นลา ง หมุนมาทางขวา ๒ รอบ แลว ยา่ํ เทาพรอ มกบั จบี และปลอยมอื สลับกัน ๓ จังหวะ ใชม ือจบั ปกทงั้ สองขางแลว สายบา ไปมา ทา ท่ี ๒๑ แมค บุ ไหว มอื ท้งั สองขางจับปก นาํ มาชนกันทางดา นหนา แตะปลายเทา ซาย ๒ จังหวะ กางปกออกแลว แตะปลายเทา ขวา ยกปกดา นขวาขนึ้ สูงเหนือศีรษะ เปล่ียนแตะปลายเทา ขวาพรอ มยกปก ดา นซา ยข้ึน ๑ จังหวะ ไขวเ ทาขวามาดา นหนา มอื ท้งั สองขา งจีบแลว ปลอยผลัดกันอยทู ีเ่ อว กา วเทา ไป ทางซาย ๔ จังหวะ ปด มือเปนวงกลมพรอ มเปลยี่ นเทา ซายไขวม าดานหนา กา วมาทางดา นขวาพรอมกับจีบ และปลอยมอื สลบั กันมาทางดา นหนา เม่ือครบ ๔ จังหวะ นงั่ พับเพยี บใหป ลายเทาเฉยี งไปทางซา ย จบี และ ปลอ ยมอื เอนตวั ลงใหศอกขวาแตะพ้ืน ยกมอื ซา ยขน้ึ เหนือศรี ษะ เปลย่ี นน่ังพับเพียบใหปลายเทาเฉียงไป ดานขวาเอนตัวลงใหศ อกซายแตะพนื้ ยกมือขวาขนึ้ เปลย่ี นนัง่ บนสันเทา มือจับปก ยน่ื และเอียงตัวมา ดานหนา หนั หนาไปดา นซา ย ขยับปก ขึ้นลง ๔ คร้งั จบั ปก และเอียงตวั โดยหนั ไปทางขวา ขยบั ปก ๔ คร้งั นัง่ ตวั ตรง กางปก ออกแลว กมตวั ลงมาดา นหนา ใหปกท้งั สองขา งแตะพ้นื เงยหนา ขนึ้ มาตง้ั เขาขวาข้ึน มอื จับ ปกกางยกขึน้ ลงสลบั กัน ๒ ครง้ั โดยยื่นเทา ออกและชักเทากลับตามจังหวะ จากนนั้ เปล่ียนยกเขา ซายขึน้ อีก ๒ คร้งั นัง่ ลงบนสน เทา ยืน่ มือซายไปดา นขา งมือขวางอเขาหาตัวอยทู ร่ี ะดบั คอ เปล่ียนไปทางซา ย และขวา ขา งละ ๑ คร้ัง นง่ั บนสนเทา มอื สองขางจีบแลว ปลอ ยสลบั กัน พรอ มกบั หมุนตวั ไปทางซา ย ๑ รอบ ยนื่ มือ ไปดา นหนา พรอ มกบั ยํา้ เทาคอยๆ ลุกขึน้ ๔ จงั หวะ ทา ท่ี ๒๒แมต น๋ี กอ็ บ แตะปลายเทา ซาย หงายมือขวาขึ้นเหนอื ศีรษะ มือซายควา่ํ ลงขางลาํ ตวั ยาํ่ เทาซายหมุนตวั ไปทางซาย ๓ จังหวะ เอาสนเทาซายแตะพนื้ ยนื่ ไปขางหนา มือซายยกขน้ึ สูง เมือ่ ชกั เทา กลับเขา มาเอาปลายเทา แตะพ้ืน พรอ มกับสลับมอื ขวาขึน้ สลบั กนั ๒ ครงั้ ย่ําเทาซาย หมุนตวั มาทางขวา ๓ จังหวะ เอาสน เทาซายแตะพื้น มอื ซา ยยกสงู ขนึ้ ชกั เทา กลบั พรอมกบั เปลย่ี นมอื ขวาข้นึ สลบั กนั อีก ๒ คร้ัง หนั มาทางซาย ๓ จงั หวะ เพ่อื หนั กลับมาทางเดมิ ทาท่ี ๒๓ แมหาดขา ว มอื ขวาหงายขึน้ ที่ระดบั ไหล มอื ซา ยควาํ่ ลงขางลาํ ตวั แตะปลายเทา ซา ย กระโดดสลับเทา พรอ มปด มอื เปน วงกลม ใหป ลายเทาขวาแตะพนื้ มือซา ยปลอยไปทางซาย มือขวาจีบเขา หาตวั ย่ืนสนเทาขวาออกไปแตะพนื้ ๑ กาว ชักเทา เขา มาใหป ลายเทาแตะพื้น พรอ มเปลีย่ นมอื มาทางขวา สลบั กนั ๔ จังหวะ กระโดดไปขา งหนา ๑ กา ว โดยปด มอื เปน วงกลม เปล่ียนเทา ซา ยแตะพน้ื เปล่ยี นมือไป ทางซา ยและทางขวาอีก ๔ จังหวะ กระโดดไปขา งหนาอกี ๑ กาว แลว ทําเหมอื นเดิมอีก ๔ จงั หวะ รวมแลว กระโดดกา วไปขา งหนา ๔ คร้งั ทา ที่ ๒๔ หาดขาวปน ซา ยขวา กระโดดปดมือเปน วงกลม ๑ คร้งั จีบและปลอ ยมอื สลับกันอยูท่ี ระดับเอว หมนุ ตัวไปทางซาย ๑ รอบ กระโดดปดมอื ๑ คร้ัง แลวหมนุ ตวั ไปทางขวาพรอ มกบั สลบั มอื จน ครบ ๑ รอบ ทา ท่ี ๒๕ แมถัดหอง ยกมอื ขนึ้ ระดับเอว จบี และปลอ ยสลับกนั พรอ มกับยา่ํ เทาไปทางขวา ๔ จังหวะ โดยยาํ่ เทา ๒ ครงั้ ใหน ับเปน ๑ จังหวะ

๖๔ ทา ที่ ๒๖ แมทวยกา ย่าํ เทาขวาพรอมกับคอ ยๆ ยอ ตัวลง ๔ จงั หวะ มอื ขวาจีบเขา หาตัวและสะบัด ปลอ ยออกดา นนอก มือซา ยต้ังวงไวใ ตศอกขวา สลับมือซายขวาตามจงั หวะเทา เมื่อนัง่ ยองๆ แลว สลบั มือ ข้นึ ลงพรอ มกันหมุนตวั ไปทางขวา ๑ รอบ หมนุ กลับดา นซา ย ๑ รอบ คอยๆ ลกุ ข้ึนอกี ๔ จังหวะ ทาที่ ๒๗ แมเหป กขึ้นลง มอื สองขางจบั ปก ดา นขวาจับปกขึ้นเหนอื ศีรษะ ดา นซายเหยียดลง ดา นลา ง ย่นื สน เทาออกไปแตะพ้นื ดานหนา หุบปกมาชนกันดา นหนา พรอ มกับสลับเปลีย่ นเปน แตะปลาย เทา กางออกและหุบเขา ๒ จังหวะ ถอยเทาซาย ๑ กา ว เปลี่ยนมือซา ยยกข้ึนและเปลี่ยนแตะเทา ขวา กาง และหุบปกสลบั กัน ๒ จงั หวะ ถอยเทาซา ยลง หบุ และกางปกอกี ๒ จังหวะ กา วเทาซายขน้ึ พรอมกางปก ๒ จงั หวะ กา วเทา ขวาขึ้นกางปกอกี ๒ จังหวะ ทา ที ๒๘ แมเ หปก ออนข้นึ ลง หนั หนาไปทางดานซาย มือสองขางจบั ปก เทาซา ยกา วไขวท าง ดา นหนา ขยับปก ขึ้นลงพรอมยอ เขา ลง ใชป ลายเทาซา ยแตะพ้นื ในลกั ษณะไขว ๒ จังหวะ หมนุ มาทางดา น ขวาในลักษณะถอยลงดา นหลงั ครึง่ รอบ เปลี่ยนไขวเ ทา ขวามาดานหนา ขยบั ปก ขึ้นลง แตะปลายเทาขวา ๒ จังหวะ หมนุ กลับมาทางซายในลกั ษณะถอยลงครึ่งรอบ ขยับปก ๒ จงั หวะ หมุนไปทางดานขวาในลักษณะ ถอยหลงั เฉยี งลงครึ่งรอบ ขยบั ปก ๒ จังหวะ หมุนซายในลักษณะถอยลงดานหลงั อีกครึ่งรอบ ทา ที่ ๒๙ แมถ หู อง ยนื เทา ชดิ กัน มือสองขางจบี และปลอยอยูท ี่ระดบั เอว ขยับปลายเทา ท้ังสองขาง ไปทางขวาพรอ มจบี มอื สะบัดไปทางขวา ขยับสนเทาตามใหปลายเทาชไี้ ปทางซา ย เปล่ียนมือจีบสะบดั มา ทางซา ย สลับกันโดยใหเ คลอ่ื นท่ไี ปทางขวา ๔ จังหวะ ทา ที่ ๓๐ แมถอยหลงั ปลายเทา ซา ยแตะพ้ืนมอื ขวาหงายขึน้ ระดับศีรษะ มือซายควํ่าลง ชกั เทา ซาย ไขวไ ปทางดานหลงั พรอ มสลับมือขวาลง ยกมอื ซายข้นึ สลับเมา ซา ยไขวไปดานหลังพรอ มสลบั มือนบั ถอย หลงั ใหไ ด ๔ จงั หวะ หมุนตวั กลบั แลว ถอยกลับไปทางเดิม พรอ มกับสลับมืออีก ๔ จังหวะ ทา ท่ี ๓๑ แมน่งั ลง มอื จบั ปก แลวกางออกท้ังสองขาง ปลายเทา ซายแตะพื้น ชักเทา ขวาไปมา ดา นหลังพรอ มยกเขา ซา ยต้ังขึน้ ขยับปก ซายขวาข้นึ ลงพรอมยน่ื สนเทาออกดานนอก ชักเทา กลบั เขา มาเอา ปลายเทาแตะพืน้ สลับกนั ๔ จังหวะ จากนั้นเปล่ยี นยกเขา ขวาตั้งขึ้น ขยับปก และยื่นเทา ออกอีก ๔ จังหวะ ทา ท่ี ๓๒ แมยกจาํ้ มือซา ยกางออกทางดานซา ย งอขอ ศอกดานขวาพับเขามาระดับหนา อก คอ ยๆ ลกุ ขึ้นพรอมสลบั กางแขนขวาออกพับแขนซายเขานบั ๒ จังหวะ ใหอ ยใู นทา ยนื หมุนไปทางซายสลบั แขน ซา ยขวาในทาเดิม แตะปลายเทาซา ยขวาสลับกนั ๒ จงั หวะ ทา ท่ี ๓๓ แมสงั่ ลา หนั ฝามือทง้ั สองขา งออกดา นนอก ทําทาโบกมอื เฉยี งไปทางซา ยอยูท ่รี ะดบั เอว พรอ มแตะสนเทาซายยื่นไปดา นหนา เมอื ชักเทา กลบั เขามาใชปลายเทาแตะพืน้ นับ ๒ จังหวะ จากน้ัน เปลยี่ นมาโบกมอื ใหเ ฉยี งไปทางขวาและเปล่ยี นใชเทา ขวาแตะพนื้ ทาที่ ๓๔ แมย กั จาํ้ หลงั มอื หนา มือ หนั ฝามือทงั้ สองเขาหาใบหนา ยน่ื สน เทา ซายออกไปแตะพืน้ เปลีย่ นฝา มอื ออกพรอ มชกั เทา กลับเขา มา เอาปลายเทาแตะพืน้ นบั ๔ จังหวะ จากนั้นทําทา เดิม แตเปลยี่ น ใชเทา ขวาแตะพน้ื อกี ๔ จงั หวะ ทาที่ ๓๕ แมยกั จา้ํ ขน้ึ หนา กระโดดพรอมปดมือเปนวงกลม แตะปลายเทา มือซา ยหงายข้ึน มอื ขวา ควํ่าลงประกบกันทรี่ ะดบั เอว ยน่ื สนเทาออกไปแตะดานหนา มอื ทีป่ ระกอบกนั เอียงไปทางซาย ชักเทากลบั ใชปลายเทาแตะพ้นื พรอมเปลี่ยนมือมาดานขวา นบั ๔ จงั หวะ จากนัน้ กระโดดปดมือเปนวงกลม ใหปลาย เทา ขวาแตะพื้น เปลีย่ นมอื ขวาหงายข้นึ มือซายควํา่ ลงประกบกนั ย่นื สน เทาขวาแตะพ้ืนและชกั กลับเขามา ใชป ลายเมา แตะพืน้ ในขณะทเ่ี ปลย่ี นมอื ไปทางขวาและซา ยสลับกัน ๔ จงั หวะ กระโดดหนั ไปทางขวา มอื อยูใ นทางเดมิ เรม่ิ แตะเทา ซา ย ๔ จงั หวะ กระโดดปดมือใชเ ทาขวาแตะอกี ๔ จงั หวะ

๖๕ ทาท่ี ๓๖ แมจอ ก หงายมือขวาขึ้นเหนอื ศรี ษะ มอื ซา ยควํ่าลงแนบลาํ ตวั แตะปลายเทา ซา ย ยอ ตวั ลง หมุนไปทางซา ย หมนุ ครบ ๑ รอบ กระโดด มือซายและขวาจีบคว่ําแลวปลอยสลบั กนั จบั ปกทั้งสองขา ง แลวสายไหลไปมา จากนนั้ ทํามือในทา เดมิ แลวหมนุ ตวั กลับไปทางขวาทีละคร่ึงรอบ เมอ่ื ครบรอบใชม ือจบั ปก สา ยไหลไปมา ทา ที่ ๓๗ แมแ ถบ มือสองขา ง ยา่ํ เทา เดนิ เฉยี งไปทางขวาพรอ มขยบั ปก โดยเดนิ ใหเปน รูป สามเหลี่ยม เมื่อถงึ มมุ กห็ มุนตัวแลว เดนิ ขยบั ปกตอ จนครบ ๓ มมุ เพื่อใหก ลบั มาจดุ เดมิ ทาท่ี ๓๘ แมย ักจาํ้ ซายขวา ยืน่ สนเทา ซายออกไปแตะพนื้ มอื ซายตงั้ วงกางออกทางซา ย หันฝามอื ขวาเขาหาตวั ในระดับปาก หนั หนา ไปมองปลายมือทางดา นซา ย ชกั ปลายเทา กลบั เขามาแตะพ้นื เปล่ียนงอ ขอศอกเอยี งไปทางซา ย หันฝามือเขาหาตวั มือขวาตงั้ วงย่นื ออกไปดา นหนา งอแขนเลก็ นอย นับ ๔ จังหวะ ทา ท่ี ๓๙ แมน บั หยับ ใชป ลายเทาแตะพื้น มือขวาหงายข้นึ ระดับไหล มือซา ยควํา่ ลง จากน้นั ยอ ตวั แลว หมนุ ไปทางซา ย มือซา ยจีบควาํ่ แลว คอ ยๆ ยกข้ึน ขณะท่ีมอื ขวาเปลี่ยนเปน จีบควา่ํ ลดระดับลง มอื ซา ย จีบแลวเลอ่ื นข้นึ เมอื่ หมุนรอบตวั ครบ ๑ รอบ ยกเทาขวาแตะพ้ืน ๑ จังหวะ ยอตวั ชกั เทา ซา ยไปดา นหลัง ยดื ตวั ขึ้น ยาํ่ เทา ขึ้นลงพรอมสลบั มืออกี ๖ จังหวะ จงั หวะที ๖ ใหเปลย่ี นเปนพนมมือไหว ยอ ตวั ลงเลก็ นอย ปลายเทา ขวาแตะพนื้ อยใู นทาไหวเ พอื่ จบการแสดง ๑.๕.๔ขัน้ ตอนการฝก ราํ กอ นการฝก ราํ หรือฝกการแสดง จะตองมกี ารไหวคร/ู ขนึ้ ครูกอ น โดยอปุ กรณประกอบการไหวค รู หรอื ขน้ึ ครขู องผูกานกกิ่งกะหลา ไดแก ๑. ขา วสาร ๔ ลติ ร ๒. กลวย ๒ หวี ๓. มะพรา ๑ ลกู ๔. กรวยดอกไม/ สวยดอกไม ๑๒ กรวย ๕. เทยี น ๑๒ เลม ๖. ใบพลู ๔ กรวย ๗. ใบยาแดง ยาขื่น ยาเสน ๔ หอ ๘. เม่ยี ง ๔ หอ ๙. รม(ท)ี ๒ อนั ๑๐.ธง(จักจา ) ๔ ตวั ๑๑.เงนิ ขันครู ๑๗๗ บาท ซึง่ อปุ กรณทใ่ี ชใ นการไหวครู แตละอยางมคี วามหมาย ดงั น้ี ๑. ขา วสาร เปน อาหารหลักท่คี นตองกนิ อาหาร ๒. กลว ย จะใชก ลวยนาํ้ วาเปนเครอื่ งบชู าเทพเจา ใชใสใ นทขี่ า งถวายเทพเจา ขอขมา ๓. กรวยดอก ไหวเทพเจา นางสบิ สอง ๔. เทยี น ใหน างสิบสองสองสวางใหค นทเี่ ลาเรยี น ๕. พลู เพราะคนสมัยกอนกินหมากกับพลู จะใชเ ครอื่ งเซนไหวเจา เมอื ง ๖. ยาสูบ เพราะคนสมัยกอ นกน็ าํ มาขัดฟนแปลงฟน สว นคําไหวขนึ้ ครนู ั้น เปนบทเฉพาะในพื้นทอ่ี ําเภอขุนยวมเทาน้นั ซ่ึงปราชญไ ดเปน ผูเขียนมาจาก พอครู ทไ่ี ดร บั สืบทอดตอกันมา มรี ายละเอยี ดดังนี้

๖๖ คําขึน้ ครู กลาวถึงเจา บานเจา เมอื ง มีอยู ๓๒ องคก จ็ ะกลา วหมด ถากลาวเจา เมืองเสร็จกจ็ ะกลา วถึงบุญคุณ พอแมและจะกลา วถงึ เทพเจา นางสบิ สอง ใหมารบั เครอื่ งไหว เขาจะพูด สามจบ เปน ภาษาไทใหญ นางสบิ สองกต็ อ งพดู เปน ภาษาไทใหญเ ชนกนั และอนั เชิญครนู างสบิ สอง หลักปฏบิ ัติไมด่ืมสุรา ไมเ ลนชู สูชายไมกินรกววั รกควาย กินหอย ตองหาม ตอ งปฏบิ ัตติ ลอดชวี ิต หลังจากนนั้ ครูผูส อนกจ็ ะสอนทา รําตางๆ เพอ่ื ใหผ ูแสดงนําไปเลือกใชในการแสดง โดย เริ่มสอนราํ ข้นั ตอน ท่ี ๑ สอน ๑. ราํ หมนุ ตวั อยกู ับท่ี ๒. ราํ ดว ยแถบ(เคล่อื นที่)ดว ย ๓. รํายืนหมนุ ตัวอยกู ับที่ ๔. พยายามน่งั ลงฝกเอยี งซายขวา ๕. ราํ ย่ําเทา หมุนตัวอยูกบั ท่ี ๖. เคลือ่ นทไ่ี ปรอบพ้ืนที่แสดง ๗. ฝกการรํา การขยบั มอื ซาย ขวาและไหล ข้นั ตอนที่ ๒สอนทา ราํ ชดุ ๑๐ ทา ๑.ทําความเคารพ ๒.ทา ราํ หมุนตัวอยกู ับที่ ๓.ทาราํ เคลื่อนทด่ี ว ยลักษณะบนิ ไปมา บินเปนวงกลม ๔.ทาหมนุ ตวั ยา่ํ เทา อยกู บั ที่ ๕.ทา นง่ั ลงเอยี งปกไปซายขวา ๖.ทา ลุกขน้ึ บนิ และเคลอื่ นทเ่ี ปลยี่ นไปซายขวา ๗.ราํ อยูก บั ทพี่ รอ มโยกตวั ไปมา ๘.ทาราํ หมุนตวั อยกู ับท่ีขน้ึ ลง ๙.ทา เอียงหมนุ ตัวไปพรอ มๆกนั ฝก การวางเทาแผนผังการวางเทา (หลุมการวางเทา) ๑๒ ๓

๖๗ เม่อื การสอนการแสดง เสร็จส้ินลงกข็ อลาและขอขอบคุณ เวลาทีไ่ หวค รเู สรจ็ กต็ อ งใชน ํา้ สม ปอ ย นําเอาน้าํ สมปอ ยใสน้ําหอมเอาดอกไมขอขมาใหเ อานาํ้ สม ปอยตามเทามอื ลา งเทา มอื และเพื่อขอขมา สาํ หรับน้ําสม ปอยตองเอาปดใหผแู สดงคนอ่ืนๆ ดวย เพ่ือเปนสิรมิ งคล และเปนการสรา งกําลังใจ ตอ ไป ๑.๖เคร่อื งดนตรี ในอดตี การกา นกกิ่งกะหลา จะใชเ ครอื่ งดนตรี ที่ใชประกอบการกา นกก่งิ กะหลา ไดแ ก ๑. กลองกน ยาว ๑ ใบ ๒. กลองสั้นตไี ดสองขาง ๑ใบ ๓.ฆอ ง ๒ - ๘ ใบ ๔.ฉ่ิง ๑ คู เคร่ืองดนตรที ง้ั หมดนี้หากขาดสิง่ ใดสิง่ หน่ึงไปไมส ามารถเอาเครอ่ื งดนตรีอนื่ มาแทนได ซง่ึ เมอ่ื กอน ในหมูบา นจะตอ งมผี ดู ูแล เคร่ืองดนตรี ประมาณ ๑๐ คน เพ่อื เปนผดู แู ลเครือ่ งดนตรี ซ่ึงเปน การแบง บทบาทหนา ที่ใหม คี วามรับผิดชอบ ซึ่งทุกคนจะชว ยกันดูแลรับผิดชอบขนยายไป แสดงยังทตี่ างๆ อยา ง เครง ครดั ผเู ลน ดนตรีสว นใหญเปนผูชาย ไมจ าํ กดั วา จะตอ งกคี่ น ท้ังน้ใี นสว นของผูหญิงไมน ยิ มเลน ดนตรี เพราะคดิ วานกกิง่ กะหลาเปนของสงู ไมกลา เขา มาเลนมาตี นกั แสดงใสชดุ ไทยใหญ หรือชุดไตผชู ายใสก างเกงไต เต่ยี วสะดอ เสือ้ แตกปุง เพ่ือแสดงถงึ ความ เปน เอกลักษณข องตวั เอง นอกจากนพ้ี อครปู ายเมอื ง ลายใส ปราชญชาวบานท่ีบานเปย งหลวง อําเภอเวยี งแหง จังหวดั เชียงใหม ไดเลา ตาํ นานของเคร่ืองดนตรที ่ีใชในการกา นกก่งิ กะหลา วามีประวัตคิ วามเปนมา ดงั นี้ กอง(กลอง) มอง(ฆอง) แฉง (ฉาบ) น้ีมมี ากอ นพระพุทธเจา เมอ่ื กอ นมีฤาษอี ยใู นถ้ํา ในปา แลว ก็มี ชาย ๓ พนี่ องเปน ศษิ ย ไดข อกลบั บา น กอ นกลบั บา นนน้ั พระฤาษีไดเอาของให ๓อยางใหล ูกศิษยทงั้ ๓คน คนท่ี ๑ไดร ับไมแ ละเหล็ก คนที่ ๒ไดแ ผนเหล็ก ๒แผน คนท่ี ๓ไดท อ นไมกลวงมีหนังววั ปดขางหนา ทงั้ ๓ ช้ินน้ตี แี ลว เกดิ เสียงดงั ซงึ่ ท้ังหมดก็ถามวานีค่ อื อะไร ชอ่ื อะไร? ฤาษกี ็บอกวา ไมร ู แตว าแมของเขาจะตัง้ ชอ่ื ใหเ อง เมือ่ ถงึ บา นแมเขาพดู อะไรกช็ ่อื อันนัน้ แหละ ดงั นั้นทงั้ หมดจงึ ไดเดินทางกลบั บาน พอกลบั มาถงึ บาน แมก พ็ ูดกบั ชายคนแรกท่ี มีเหล็กและไมม า ดวย พอ แมเหน็ จงึ บอกวา “แมม องลกู มาบาน” (มอง คือ คอย) พอคนที่ ๒มาบาน แมก ็บอกวา “แฉงของ คนพีน่ อ ง” (แฉงคือเกี่ยวของกนั ) พอคนที่ ๓มาถึงบานแมกอบอกวาเอาของที่ไดมา “กองไวทนี่ นั่ แหละ” (กอง คือวางรวมกันไว) ดงั นน้ั ของช้ินท่ี ๑จึงเรยี กวา “มอง(ฆอง)” ชิน้ ท่ี ๒จงึ เรียกวา “แฉง(ฉาบ)” ชนิ้ ที่ ๓ จึงเรยี กวา “กอง(กลอง)” นบั ตัง้ แตน ้นั มา ๑.๖.๑ข้ันตอนการผลติ กลองกน ยาว การเรม่ิ ตน ผลิตกลองกนยาวน้ัน ผูท าํ กลองจะตองทาํ พิธีบชู าครูหรือการยกครู อุปกรณทใ่ี ช ประกอบพิธี ไดแ ก ๑.ดอกไม ๔ ดอก ๒. พลู ๔ ชดุ (โอด ) ๓. ยาสูบ ๔ ชดุ (โอด) ๔. เทยี น ๔ เลม

๖๘ ๕. มะพรา ว ๑ ลกู ๖. เงินคายกครู ๓๗ บาท หรือจํานวนอ่ืนๆ ตามแตท่ีครูแตละทา นไดบ อกกลา วเอาไว แตมีขอแมว าหากจะทาํ กลอง ใหยกเวนวันศุกร เพราะคนไตถือวาวันสอกแก (วันศุกร) ไมควรริเรม่ิ ทําการใดๆ เพราะจะทาํ อะไรจะมีอปุ สรรคไปหมด การผลติ กลองกน ยาว จะใชไมป ระดู หรอื ทภ่ี าษาไทยใหญเ รยี กวา ไมเ ซาะ ไมเ กต อ ก เพราะเปน ไมท ่ี มีเนือ้ เบา นาํ้ หนกั ไมม าก เหมาะกับการนาํ ไปตจี ะทําใหไ มเ มือ่ ย การทาํ กลองนั้น เร่มิ แรกดว ยการนําเอาไม มาผึง่ ไวใ หแ หง เมื่อเน้ือไมแ หง แลวนาํ มาเจาะรูตรงกลาง ความยาว ประมาณ ๑ เมตรครงึ่ เจาะรซู งึ่ ทาํ เปน สองทอ นทอ นบน เรียกวา “ไหขาว” ทอ นลาง เรียกวา “กน กลอง” สว นหนา กลอง ทาํ มาจากหนงั ววั โดย นําเอาหนงั วัว หรือหนงั แพะ หามใชห นังควาย เพราะเช่ือวา ควายเปน สตั วท ่ีมีบญุ คุณตอคน เมือ่ ไดหนงั มาแลว ก็นําหนังแหง มาแชน า้ํ ขดุ ขนออก เอามาใสหนา กลอง แลวนํามาตดั เปน เสนมาทาํ เปนสายรัดรอบ กลอง เพ่อื จะทําใหห นา กลองตึง ซง่ึ จะมี ๗ บงั้ ทอ นบนเรียกวา “ไหขาว” จะมี ๓ บั้ง สวนทองลางเรียกวา “ปลีมี” จะมี ๔ บงั้ โดยวัดขนาดความยาวของกลอง จะอยรู ะดับประมาณคางหรอื ใตคางของคนทาํ จะใช เวลาทําประมาณ ๔ – ๕ วันถงึ จะทําเสร็จ ๑.๖.๒ขั้นตอนในการผลติ ฆอ ง และฉาบ จากการรวบรวมขอมูลในพ้ืนท่ี ไมม ีปราชญชาวบานท่ีเปน ผผู ลิต เนอ่ื งจากวา อปุ กรณทีใ่ ชท ํานน้ั หา ยากดงั น้นั จําเปนตองซอื้ จากท่ีอืน่ ๑.๗ขอหา ม ขอ ปฏิบตั แิ ละความเช่ืออ่นื ๆท่เี กี่ยวของ ๑. หา มกนิ เหลา กิน ยา ๒. หา มฆานกทุกชนดิ ไมว า จะเปน นกคมุ นกยงู นกทกุ ชนดิ ยกเวน เปด ไก หา มฆาตลอด ชีวติ ตอ งมศี ลี ธรรม และตอนทจี่ ะสวมชดุ นกก่งิ กะหลา ตอ งไหวท าํ ความเคารพกอ นสวมทุกครั้ง ๓. ถาเขาไมไดใ หอ ะไรก็อยาเอา (หา มลกั ทรพั ย) ๔. ถา มงี านอะไรก็ตามถาไมไ ดร บั การบอกลาวหรอื เชญิ ก็อยา ไป ๕. ในสมยั กอ นมคี วามเชื่อทวี่ า ตอ งเอาผชู ายอายุ ประมาณ ๓๐ ปข ้นึ ไปเทา น้นั ท่ีจะสามารถ ราํ นกก่ิงกะหลา ได เน่อื งจากวา เปนคนทบ่ี รรลนุ ติ ภิ าวะ มคี วามรูความเขาใจเปนผูใหญ ๖. ขณะกานกกิง่ กะหลา หา มดม่ื สุรา และของมนึ เมาทุกชนดิ เพราะวา นกกิ่งกะหลาเปน นก ของสงู มคี า ๗. หามสตรีทีม่ รี อบเดือนเขากา นกกงิ่ กะหลา ๘. หา มผูชายทไี่ มม ีผสู ืบตระกลู เขา เพราะจะมีอันเปน ไปตามความเชอ่ื ของคนสมยั กอน ๙. ขอปฏบิ ตั กิ อ นท่ีจะนํานางนกกิ่งกะหลาไปถวายหรอื ไปแสดงทวี่ ดั ชาวบา นตองมารวมตวั กันเพ่ือรับนางนกก่งิ กะหลา แลว จึงแหเปน ขบวนเอาขนั ดอก ไมธ ปู เทยี น เครอื่ งสงั ฆทานไปดว ย เมอ่ื ไปถึงที่ วดั จึงนาํ นางนกก่ิงกะหลา ราํ ถวายรบั ศีล พร พระสงคผูกขอ มือ เปนเสรจ็ พธิ ี แลว จึงมกี ารตกี ลอง ตีฆอ ง ตี ฉิ่ง รําทบี่ รเิ วณวดั แลว นาํ ขบวนไปตามท่ีเรานับถือ และเคารพ นบั ถือ เชน ศาลเจา บานผเู ฒาผูแก เพอ่ื เปน สริ มิ งคล แกเจา บานและนางนก

๖๙ ๑.๘คุณคา ของการกา นกก่งิ กะหลา ๑.๘.๑เคารพและสบื ทอดพระพทุ ธศาสนา(ศลี ๕)เน่ืองจากเปน เร่ืองท่ีเกี่ยวขอ งกบั ระพุทธ ศาสนา แลวในขอหามขอ ปฏิบตั ติ างๆนน้ั โดยรวมแลวก็อยใู นการปฏบิ ัติในศีลทัง้ ๕ ขอ ๑.๘.๒สอนใหรจู กั การใหท านเพราะวา ในการแสดงกานกกิง่ กะหลา จะมกี ารใหเงินแกน กกิง่ กะหลาเพอ่ื ความเปน สิรมิ งคล แตวา กก็ บั เปนเหมือนการใหท าน รจู กั เสียสละ ไปในตัว ๑.๘.๓สอนใหรจู กั มีสติ สมาธใิ นการกา นกกง่ิ กะหลาผแู สดงตองฟง เสยี งจงั หวะกลองดวย หาก เสยี สมาธิไปกจ็ ะทาํ ใหก ารกา นกกงิ่ กะหลาสะดดุ ได ๑.๘.๔ใหค วามบันเทิง เมือ่ มีเสียงกลอง เสียงฆอ ง เสยี งฉาบ กท็ าํ ใหรูสึกครน้ื เครงสนกุ สนาน ๑.๘.๕แสดงอตั ลกั ษณเชือ้ ชาตไิ ทใหญเ นอื่ งจากกา นกกงิ่ กะหลา เปนวฒั นธรรมของคนไทใหญ และบางพนื้ ท่กี ารแตง ชดุ กานกก่ิงกะหลา กแ็ ตง ชดุ ไทใหญ ดวย ๑.๘.๖สรา งความสามคั คแี ละทํางานเปน ทมี ในการกา นกก่ิงกะหลานอกจากจะมผี ูแสดงแลว ยงั มีนักดนตรดี ว ย ซ่งึ ทงั้ สองสว นนี้ตองเลน ใหเขาจังหวะกนั คนกา นกกิง่ กะหลา ตองฟง เสียงดนตรี คน เลนดนตรกี ต็ องดูวา คนกา นกกงิ่ กะหลา เหนื่อยรึยงั กาตอ ไปไหวรไึ ม ตอ งดแู ลซ่ึงกันและกันดวย ๑.๘.๗เชือ่ มความสมั พันธข องคนเนอื่ งจากการกา นกก่ิงกะหลา เปน การแสดงในพิธกี รรมปอย ออกหวา(ออกพรรษา) ซ่งึ ในการจะกา นกกง่ิ กะหลา ในแตละคร้งั กต็ องมีการเตรยี มงานซงึ่ ทกุ คนใน ชมุ ชนก็ตองเขามามสี วนรวม เชน ชว ยเตรียมงานออกหวา เตรียมเครอื่ งดนตรี เตรียมซอมกา นกก่ิงกะ หลา เปน ตน ๑.๘.๘สอนใหกตัญรู คู ณุ ไมวาจะเปน กอ นการเรยี นกานกกงิ่ กะหลา หรอื กอ นการแสดงกจ็ ะมี การไหวค รู ไหว พอ แม กลา วคอื ใหร ูระลึกถงึ คุณของครอู าจารย พอแม อยา ไดล มื ๑.๘.๙การเคารพนับถอื ประเพณดี ้ังเดิม ผูเ ฒาผแู ก ความสามคั ครี ว มไมร ว มมอื และเดก็ เยาวชน ก็เชือ่ ฟงหัวหนาเปน อยา งดี ๑.๙การสบื ทอด ในอดีตนั้นมผี มู าเรยี นมีเปนจํานวนมากซึ่งโดยพนื้ ฐานของผูท ่จี ะเขา มาเรยี นนั้นมคี วามสนใจตัง้ ใจ เรียนเปนอยางมาก เพราะใชเ วลาเรียนนานหลายป ซ่ึงครบู างคนหลงั จากทร่ี ับศิษยแ ลว ก็จะใหม าอาศัยท่ี บา นของครูเลย เพอื่ ทวี่ า จะไดก าํ กบั ดแู ล และคอยอบรมสง่ั สอนเหมอื นเปน ลกู อีกคนหนึ่ง เพราะครกู ็จะมี ความเช่ือวา การกานกกง่ิ กะหลา เปน ของสงู หากถายทอดไปแลว ลูกศษิ ยป ระพฤติตนไมอ ยใู นกรอบอนั ดี งาม(ศลี ๕) ก็จะทําใหเ กดิ ความเส่ือมเสียได ดงั นนั้ ความสัมพนั ธร ะหวางศษิ ยก บั ครูจึงมคี วามแนนแฟนเปน อ ยางยงิ่ การเรียนรูตองเรียนจากการฝก ปฏิบตั ิ ,สงั เกตและการซมึ ซับทางดา นอารมณ, สงั คม,จิตใจและจติ วิญญาณเห็นถึงคณุ คา /อตั ลกั ษณต วั ตนคนไต ผา นการเปนตวั อยา งจากครดู ว ย ดังนัน้ การสบื ทอดการกา นก

๗๐ กงิ่ กะกลา มใิ ชเ พยี งแคส อนใหก า นกก่ิงกะหลา เปนแตเพียงอยา งเดยี ว แตเ ปนการสอนคนใหเปน คนดใี น สังคมดว ย ผชู ม กม็ เี ปนจํานวนมากทกุ เพศ ทกุ วยั ทุกชนช้นั มีความรูความเขาใจในรูปแบบและคุณคา ของ กานกกงิ่ กะหลา ๒.ชวงปจ จบุ ันอนั ขมข่นื ๒.๑ประวัติความเปนมาการกา นกกง่ิ กะหลา การรํานางนกเปนประเพณี ของชาวไทใหญหรือชาวไตซงึ่ เชอ่ื วา ในสมัยพทุ ธกาล สมัยพระพทุ ธเจา เสดจ็ ลงมาในโลกมนุษยซ ่งึ มาโปรดสตั วโ ลกมนษุ ยห ลังจากที่เสดจ็ ไปโปรดพระมารดาท่ีสวรรคช ้นั ดาวดงึ ส ได มี นกกงิ่ กะหลาและสตั วตางในปาไดออกมาตอ นรับและไดฟอ นรําแสดงใหพ ระพทุ ธเจาดู ซงึ่ นกกง่ิ กะหลา รา ยราํ ไดอยา งงดงาม ดังนนั้ เม่อื คนไทใหญม าเหน็ จงึ เอาแสดงเพอ่ื การตอนรบั พระพุทธเจาในวนั ออก พรรษาและนกก่งิ กะหลามชี ื่อเรยี กอยางเดียวเทา นัน้ ไมเ รยี กเปน อยา งอืน่ ๒.๒วนั /เวลา/สถานท่ี ในการราํ ๒.๒.๑วัน เวลา ในการราํ ปจจบุ นั การกา นกกิง่ กะหลา ถูกนํามาใชไ ดท กุ งาน ทกุ ฤดูกาล ตามความตองการ คนราํ กร็ าํ ไดท งั้ ผหู ญงิ และผชู าย ไมจ าํ กัดอายุ และไมตอ งใสหนา กากอีกอยา งสมยั กอ น ทาราํ กไ็ มคอ ยออ นชอ ย ปรับ ประยกุ ตใหเ ขากับยคุ สมยั มากข้ึน เวลามีแขกตา งบา นตางเมือง คนตา งถน่ิ เขามาเยย่ี มเยยี น ก็ตองเอานก กงิ่ กะหลา มาราํ ตอ นรบั สวนงานทีห่ า มไมใหไปรํา คอื งานแตง งาน และงานศพก็ราํ ไมได เพราะเปน ความเชอื่ ตามท่คี นเกา แกบอกมา ๒.๒.๒สถานทแี่ สดง แสดงไดท ุกที่ ทม่ี ีคนเชญิ ไป ขอแคมีพืน้ ทก่ี วางๆพอกระโดดไปมา ได ๒.๓การแตง กาย ในการกา นกก่ิงกะหลา นนั้ ผแู สดงจะแตง กายใหค ลา ยกับนกกง่ิ กะหลา กลา ว คอื จะมสี ว นท่เี ปน ปก นกก่ิงกะหลา หรอื บางพน้ื ท่เี รียกวา “หางนกก่ิงกะหลา ” หรอื “ชุดนกกง่ิ กะหลา” มหี นา กาก มชี ฎาสวม เพือ่ ความสวยงาม ท้ังน้ีในแตล ะพ้นื ที่กจ็ ะมกี ารแตง กายท่แี ตกตา งกันไป เชน อาจจะไมม ีการสวมหนากาก ไมม ีการสวมชฎา ๒.๓.๑เสอื้ ผา การแตง กาย การแตง กายในปจ จบุ ันกม็ คี วามแตกตา งกนั ในหลายพ้ืนที่ บางพ้นื ทกี่ ็ยงั คงใสช ุดไทใหญแ สดงอยู แตบ างพน้ื ทเ่ี พ่ือความสวยงามก็จะมกี ารจา งตดั เยบ็ เปนสุดสวยงาม ตกแตงลวดลายใหเขากบั ปก นกกงิ่ กะห ลา ซ่งึ ถา ไปจางคนทร่ี บั ทาํ ปกนกกิง่ กะหลาสว นใหญก ็จะตดั ชดุ มาใหส ําเร็จ ๒.๓.๒ชุดนกกง่ิ กะหลา ชดุ นกก่งิ กะหลา ประกอบไปดวย หางของนก จะมีลักษณะเปนแผน ๓ หาง เรียงจากใหญไ ปหา เล็ก และปกจะมี ๔ แผน มีแผน ใหญ ๒ แผน แผน เล็ก ๒แผน คือ ปก ทีม่ ดั ติดกบั เอว ๑คู บงั หนา ๑อนั คาบ คอ ๑อนั แตบ างพ้ืนที่ มีเพยี งแตหางนกเทาน้ัน

๗๑ ๒.๓.๓ขนั้ ตอนการทําชดุ รํา(ปก นกก่งิ กะหลา ) กอ นทีจ่ ะมีการทาํ ปกนกกิง่ กะหลา ก็จะมกี ารทาํ พธิ ีไหวค รู โดยผทู จ่ี ะทาํ ตอ งเตรียมอุปกรณส าํ หรบั ยกขนั ครู ดงั น้ี (๑.) กลวย ๑ หวี (๒.) มะพรา ว ๑ ลูก (๓.) จอง ๔ อัน สีขาว (๔.) ธง ๔ อนั สีขาว (๕.) ผา แดง ๒ เมตร (๖.) ผาขาว ๒ เมตร (๗.) ขา วสาร ๔ ลิตร (๘.) ขนั ครู แลวแตครจู ะเรยี ก วสั ดุอุปกรณก ารทําปก นกกงิ่ กะหลา (๑.)มีด (๒.)สว่ิ (๓.)กรรไกร (๔.)เชือก (เชอื กปาน) (๕.)ผา สําหรับทาํ ตวั ปกนกก่ิงกะหลา (๖.) ยางรถจกั รยานยนตเกา (๗.)จกั รเย็บผา ๒.๓.๔ขั้นตอนการทําปกนกกง่ิ กะหลา เลือกไมไ ผทมี่ ีอายปุ ระมาณ ๓-๔ ป เพราะเนือ้ ไมจ ะแขง็ แรง และเหนยี ว โดยมีวธิ สี งั เกต คือ สีของ ไมจ ะมสี เี ขียวเขม เมอ่ื เลอื กไดแ ลว นาํ มาตัดเปนทอนตามความยาวที่ตอ งการ โดยสว นใหญจ ะเลอื กใชไม สว นทเ่ี ปน สวนตน และกลางลาํ เพราะมีความแขง็ แรงมากกวา สวนท่อี ยปู ลาย สว นความเชื่อทว่ี าตองดูฤกษ ยามเลอื กวนั ตดั ไมเชนนน้ั ตวั ปก นกกงิ่ กะหลาจะเสยี หายงาย ถูแมลงเจาะ มอดเจาะ ปจ จบุ ันน้ีไมค อ ยมีแลว เพราะสามารถทานาํ้ ยากนั มอดเจาะได เม่อื ไดแลวจงึ นํามาผา ซีกและเหลาเพ่อื จะทาํ เปนโครงของปกนกกง่ิ กะหลา โดยการทาํ โครงของปก นกนั้นจะมีลักษณะเปน ๓ ช้นั ชนั้ บนสุดเรยี กวา “ปกแรก” (ปกบน) ใชไม ทง้ั หมดตองใช ๑๑ อนั ชั้นถดั ลงมา เรยี กวา “ปกกลาง” ใชไมท ั้งหมด ๙ อัน ปกสุดทา ย เรยี กวา “ปกหาง” ใชไ มท งั้ หมด ๗ อนั รวมทั้งหมด ๓ ปก ใชไ มทัง้ หมด ๒๗ อนั เมื่อไดซ กี ไมครบแลวก็นํามาเหลาเปน ลักษณะวงกลม และนําไป ตากแดดสกั ๓-๔ วัน ถา ไมม แี ดดก็ตากเอาไวใ นรม ๓-๔ วนั ใหเนอ้ื ไมม ันตายกัน ไมค ดงอระหวางทร่ี อไมนนั้ กเ็ ตรียมการตดั เยบ็ ผา เพ่อื ทีจ่ ะทาํ เปน ปก นกก่ิงกะหลา และตัดยาง รถจักรยานยนตเ กา ประมาณ ๓ นว้ิ กวา งประมาณ ๑๐ น้ิว สาํ หรบั ทาํ ฐานเพอื่ นําโครงไมมาประกอบ ซ่งึ เรียกวา “งุนกน ” บางท่ีกเ็ รยี กวา “เหงา ปก” และเจาะรไู วสาํ หรบั เสียบโครงไมไ ว ทั้ง ๒๗ รู โดยความหา ง ระหวางไมแตละอัน ประมาณ ๑ น้วิ มือ เมื่อไดเ ตรยี มบครบแลว จึงนําไมท ้ัง ๒๗ อนั มาประกอบเขา กับ “งุนกน ” หรือ “เหงา ปก” ยดึ ใหแ นน นําผาท่ีตดั เยบ็ แลวมารอยเขากบั โครงไม จากนน้ั ใชเ ชอื กมดั เช่ือมกบั โครงไมของแตล ะชั้น เพอื่ ไมใ หห ลดุ ออกจากกนั เสรจ็ แลว ใชเ ชือกปา นยดึ กับฐานโครงไม เพอื่ สาํ หรับเปน ท่ี ผูกเอวของผกู า นกกิ่งกะหลา ซง่ึ ในปจ จบุ ันปก นกกง่ิ กะหลาจะเนน ความสวยงามเปนหลกั จงึ เกิดการเปลี่ยนแปลงที่เห็นไดชัด เชน มกี ารจางตดั เย็บผาสําเร็จรูป คนทําเปน ก็มีนอ ยลง ลวดลายผา สวยงามมากข้นึ เชอื กปา น ก็ เปล่ียนเปน เสนเอ็นตกปลา ไมส ําหรับทท่ี ํางุนกน ก็เปล่ียนเปน ยางนอกรถจกั รยานยนต เชอื กปานสําหรับทํา ทรี่ ัดเอว กเ็ ปลีย่ นเปน ใชเขม็ ขดั หรือตนี ตุกแกแทน ๒.๓.๕ข้ันตอนการราํ /แสดง จากอดตี ทมี่ ีการนาํ ผทู ีร่ บั เปนเจา ภาพ เตรยี มขา วตอกดอกไม ไปเชิญใหม าแสดงกา นกก่งิ กะหลา ปจ จุบันก็เปลี่ยนไป แคโ ทรศพั ทนดั หมายวา ตองการกา นกกง่ิ กะหลามาแสดงก็พอแลว เมอ่ื ถึงวันแสดงกไ็ ปแสดงตามทีต่ กลงกันไว ๒.๔ผรู าํ รปู แบบการรําและทา รํา ๒.๔.๑ผูราํ ผกู านกก่ิงกะหลา ไมม ีระบุวาจะเปน เพศหญงิ หรอื ชาย อายเุ ทาไหร กส็ ามารถราํ ได

๗๒ ๒.๔.๒รปู แบบการรํา รปู แบบการราํ นกในปจ จบุ นั โดยสว นใหญแลวกม็ รี าํ หมุนตัวอยกู ับทีร่ ําเคลื่อนทด่ี วยลักษณะบินไป มา บนิ เปน วงกลมเคลอ่ื นท่ไี ปรอบพื้นท่ีแสดงนัง่ ลงเอียงปกไปซายขวาโดยหลักกจ็ ะมเี พยี งเทา น้ี เพราะวา ใน การแสดงแตละครงั้ จะมีเวลาในการแสดงนอย เชน เวลาแสดงตอ นรับแขก ก็จะมีเวลาแสดงประมาณ 5 นาที เพราะวา ตอ งมกี จิ กรรมอืน่ ๆตามมาอกี เปน ตน ๒.๔.๓ทากา นกกง่ิ กะหลา ทา ราํ ปจจุบนั ก็มีการรําหมนุ ตวั อยกู ับที่ ราํ เคลอื่ นทด่ี ว ยลกั ษณะบนิ ไปมา บนิ เปน วงกลมเคลอ่ื นทไ่ี ป รอบพ้ืนที่แสดง น่ังลงเอียงปก ไปซายขวาบางพืน้ ทีก่ ็จะปรบั ไปแลวแตคนดชู อบและเกิดความสวยงาม ๒.๔.๔ขั้นตอนการฝก ราํ ในปจ จุบนั กอ นการราํ หรอื การแสดง จะตอ งมีการไหวค รู/ขน้ึ ครกู อน ซ่ึงสว นใหญแ ลว ในการสอนราํ ก็มักจะมีคนมาเรยี นแบบรวมกลมุ กัน ดงั นน้ั การประกอบพิธกี รรมจึงทาํ แบบ ขึ้นครูกนั ทั้งกลุมซึง่ จะสะดวก กวา แลว ครูก็จะไดเ ตรยี มอุปกรณไื ดทเี ดยี ว โดยอุปกรณใ นการประกอบการไหวครู หรอื ขึน้ ครูของผกู า นกกิง่ กะหลา ไดแก (๑.) ขาวสาร ๔ ลติ ร (๒.)กลว ย๒ หวี (๓.) มะพราว ๑ ลกู (๔.)กรวยดอกไม/สวยดอกไม๑ ๒ กรวย(๕.) เทียน๑๒ เลม (๖.) ใบพล๔ู กรวย (๗.) ใบยาแดง ยาขื่น ยาเสน ๔ หอ (๘.)เมยี่ ง๔ หอ (๙.)รม(ท)ี ๒ อัน (๑๐.) ธง(จักจา)๔ ตวั (๑๑.)เงนิ ขนั ครู แลว แตจ ะเรียก เริม่ สอนราํ (๑.)รําหมุนตัวอยูก บั ที่ ( ๒.)รําดว ยแถบ(เคลื่อนท)่ี ดวย ( ๓.) ราํ ยนื หมนุ ตวั อยูกับท่ี (๔.)พยายามน่ัง ลงฝกเอียงซายขวา (๕.)ราํ ย่าํ เทา หมนุ ตวั อยกู ับท่ี ( ๖.)รําเคลอ่ื นทไี่ ปรอบพน้ื ทแ่ี สดง (๗.)ฝก การราํ การขยับ มอื ซา ย ขวาและไหล ฝกการวางเทาแผนผังการวางเทา (หลมุ การวางเทา) ๒.๕เคร่ืองดนตรี ทีใ่ ชป ระกอบการกานกกงิ่ กะหลา ไดแก (๑.) กลองกน ยาว ๑ ใบ (๒.) ฉาบ ๑ คู( ๓.)ฆอง ๒ - ๘ ใบ ในปจ จบุ นั มีการปรับเปล่ียน รปู แบบ โดยการทําเปน “ฆองราว” ซงึ่ ท่ใี ชค นตเี พยี งคนเดยี ว สามารถตีไดทง้ั หมด ผเู ลนดนตรีสวนใหญเ ปนผชู าย ไมจาํ กัดวา จะตอ งกค่ี น สวนใหญแตง กายดวยใสชดุ ไทยใหญ หรอื ชดุ ไตผชู ายใสกางเกงไต เตยี่ วสะดอ เสื้อแตก ปงุ เพื่อแสดงถึงความเปน เอกลกั ษณข องตวั เอง

๗๓ ๒.๕.๑ข้นั ตอนการผลิตเคร่ืองดนตรี จากการเก็บขอ มูลการผลิตเครอื่ งดนตรีแตละชิน้ นั้น พบวาทกุ พน้ื ทส่ี ว นใหญจะไมมีความรเู ชงิ ลกึ ถึง ขน้ั ตอนการผลติ เพราะไมมีคนผลติ แตจะใชว ธิ กี ารไปซอื้ จากตา งถนิ่ มาใชง านแทน สวนใหญจ ะพบวายงั มี ปราชญชาวบานบางพน้ื ทที่ ่ยี งั ผลิตเคร่อื งดนตรอี ยบู า ง ซึง่ ยงั คงเหลือแตการผลติ กลองกน ยาวเทา นนั้ ซงึ่ การ ทํากลองกนยาวดว ยไม มแี หลง ทาํ ไมก่ีทใ่ี นประเทศไทย ยังคงเหลอื ท่ีผลิตไดแ ก อาํ เภอเวียงแหง อาํ เภอฝาง จังหวดั เชยี งใหม ท้ังนเี้ น่อื งจากการนําไมมาทาํ หายากมากขึ้น ไมมรี าคาแพง และไมค อยมีขนาดท่ตี องการ ทําใหก ารผลติ กลองกน ยาวลดจํานวนจงึ ทาํ ให เกดิ การรเิ ริม่ พฒั นาการผลิตกลองกนยาวขนึ้ จากการไปเก็บ ขอ มลู ท่บี านเทอดไทย อาํ เภอแมฟาหลวง จังหวดั เชยี งรายปราชญชาวบา น ช่อื นายสา งองุ คําใส ไดมกี าร ปรับประยุกตทํากลองกน ยาวดว ยวธิ กี ารสานจากไมไผ ท่หี าไดงายจากในชุมชน และไดค ณุ ภาพเสยี งเทา กลองกน ยาวท่ผี ลติ จากไมแ ละไมเ ปนการตดั ไมท าํ ลายปา ดว ย ๒.๕.๒การผลิตกลองกน ยาวดว ยวิธกี ารสาน จากการสมั ภาษณพ บวา สาเหตทุ ท่ี าํ กลองกน ยาวดวยวิธสี านนั้น คอื ถาเอาไมป ามาทํา ๑. ผดิ กฎหมาย ๒.เบา แตแ ตกงาย ไมทน ๓.เอาไมไ ผมาสาน มนั จะเบา ไมแตก สว นมากคนนิยมแบบสาน เพราะ เบา ตีงา ย เสียงก็คลา ยๆ กัน กอนจะทาํ กลองดว ยวธิ กี ารสาน จะมพี ิธขี น้ึ ครู ซ่ึงตองเตรียม ขาวสาร/ขาวเปลือก ๑ ถว ย กลวย เงนิ ๖๖๐ บาท ตุง จกั จา (มอี ะไรก็ไดแ ลว แต หรอื บางคนกต็ ามราศี ๑๒ นักษตั ร สตี ามนั้น) ดอกไมเ ทียน (กรวยดอก) ๖ คู (เพราะมคี รเู ทวดา ครูพอแม ครสู ลา เกาๆ เพอ่ื ระลกึ ถึงพระคณุ ครู พอแม และ พระพทุ ธเจา) นอกจากนนั้ เปน คาเสยี เวลาคนสอน ก็แลวแตต ามตกลง ๒.๕.๓ขนั้ ตอนการทํากลองดวยวธิ ีการสาน เรม่ิ ดวยตอนแรกเลือกไมท ี่เอามาทําตวั กลอง โดยเอาไมไผ ๑-๒ ป ดทู ีผ่ วิ ของมนั ถาเปน ไม ๒ ป มนั จะมีสเี ขียวเขม ออกเหลอื ง ถาไม ๑ ป มันจะไมคอ ยทน จะออกสีเขียว โดยจะเอาท้งั ตน ตงั้ แตโ คนจนถึง ปลาย แตจ ะใชต รงสว นของกลางๆ มากกวา เพราะปลายมนั จะออ นไป ถา โคน ลางๆ มันกจ็ ะแข็งเกินไป ซึ่ง ตอนไปตัดถา เปน ตน ไผท่ปี ลายขาด กจ็ ะไมเ อามาใช เพราะเชอ่ื วา ถาเอามาทํา มันจะไมด ี ไมเ จรญิ วนั เวลา ท่ี เหมาะสมกับการไปตดั ไมจ ริงๆ วันไหนกไ็ ด แตถ าจะใหดี กเ็ ปนวนั เดอื นแรม ๘ คํา่ ๙ คา่ํ กด็ ี ถา เดือนขึ้น ไมได เพราะจะมีมอดมาเจาะไม กอนท่ีจะตัดไมก ม็ ีการกลา วขอกับเจา ที่ในปา วา “เจา หว ย เจาหลาย ไมอ ันน้ีเราจะเอาไปทํา กลอง” ตองบอกเจาท่ีเจาทางเพราะในปามีเจาท่ีเจา ทางอยู ตองขอตอ งบอก หลงั จากท่ีตดั ไมม าแลวเอามา ไวในทร่ี ม เพราะวา เราเหลาไมทนั ถาไมแ หงมนั จะเหลาไมได ตองเอาทมี่ ันดบิ ๆ จากนัน้ นําเหลาเปน เสนๆ แลวแตวาเราจะใหสน้ั ยาว เทาไหร เอาพอดีๆ เวลาเรมิ่ ทํากลอง ตองเลือกวันเริม่ ตน เลอื กวนั ใหเ หมาะกับคนสงั่ กลอง เชน คนท่ีส่งั กลองเกิดวนั จันทรเ รากต็ องเร่ิมตนทาํ วันพธุ , วันอังคาร เริ่มทําวันศุกร, วนั พุธ เรมิ่ ทาํ วนั พฤหัสบด,ี ถาวันพฤหสั บดี เริ่มทาํ วันเสาร, วนั ศกุ ร ก็ไปเรม่ิ ทําวนั อาทติ ย ถา วันอาทิตย กท็ าํ วันอังคาร เพราะเปนวันทส่ี นิทกนั ถา ไมใช วนั สนิทกันก็ตองเลอ่ื นไป หาวนั ใหม หาเดอื นใหม คอื เราคนทาํ กลองตองรูกอนวา คนตี หรอื คนสง่ั กลองเกิด วันไหน ถาเราไมร ู เรากต็ อ งเอาตัวเองกอน เชน เราเกดิ วันอาทิตย เรากจ็ ะเรม่ิ ทาํ วันองั คารเพราะเปนวันท่ี ถูกกับวันของเรา เขาก็ดีเราก็ดี ถาไดว นั ทด่ี ี มันกจ็ ะเปน กบั เรา แตถ าเราเรม่ิ ทาํ แลว มีคนมาทักมาทาย มา ทวงตงิ เรากต็ องเรม่ิ ใหมห มด เชน คนท่มี าทกั วาเราทาํ ไมดี เราก็จะไมเรม่ิ ทาํ ถา เราทาํ แลว กร็ ือ้ ทาํ ใหม เม่อื เริ่มการสาน โดยเรม่ิ สาน ไขวกนั ไปมา โดยตอนสานใชไมไผจํานวน ๑๘ เสน ทาํ เปนเสน รอบวง กาํ ลงั พอดี ไมเ ลก็ ไมใ หญไ ป ขนาดมาตรฐาน ถา อยากไดข นาดเล็ก ก็ ๑๕ เสน ถากลองใหญ ก็ ๒๐ เสน หา งกนั

๗๔ ประมาณ ๑ นว้ิ โดยจะแบงการสานเปน ๓สวน ๑.สวนบน เรยี กวา ไหขา ว ๒.สว นหางกลอง เรยี กวา เอว หรือแอง ๓.สวนฐานกลอง ฐานกลอง ทาํ จากไมเน้อื ออ น ขนาดหนาประมาณ ๕ เซนตเิ มตร ความกวา ง ๓๓ เซนตเิ มตร จากน้นั เรมิ่ สานในแตล ะสว น โดยสานในสว นของตวั กลองกอน ประมาณ ๖๐-๗๐ เมตร ถา เสรจ็ ก็ มาสานดา นบนกอน ตอลงมาอกี ประมาณ ๑.๗๕ - ๑.๘๐ เมตร แลว แตเ ราจะเอายาวแคไหน แลว กเ็ อามา ตอ กันในแตล ะสว น ซ่ึงมี ๓ สว น คอื ๑.สวนกน กลอง ๒.สว นตัวกลอง ดา นนอก และสวนตวั กลอง ดา นใน แลว นาํ มาประกอบกนั กจ็ ะไดกลอง กน็ าํ กลองออกไปตากแดด พอเสรจ็ กม็ าขเ้ี ล้ือยกับกาว ยาแนว มาผสมกนั แลว ทารอบๆ ตวั กลองท่สี านใหทวั่ หมด เมอื่ กาว แหง ก็ใหเอาลวดมามดั หา งกนั ประมาณ ๑ เมตร แลวกท็ ายาแนวอกี ครัง้ พอแหง ก็เอากระดาษทรายมาขัด มันจะเกดิ ความมนั วาวขนึ้ มา แลวก็เอาสมี าทาตกแตง เมอื่ สานเสรจ็ แลว ก็มาเตรียม หนงั ๓ สวน คือ ๑. สว นหนากลอง ๒.สว นฐานกลอง และ๓.หนงั รัด กลอง หนากลอง โดยเรม่ิ จากเอาหนังมา แลวกข็ ดู ขนและหนงั มนั ออกกอน เอาไปเผาไมไ ด เพราะเอาหนัง ไปเผาแลว หนังมนั จะกรอบ เวลาขดู กเ็ อาขี้เถามาใสเ พ่อื ทจี่ ะไดขดู ขนออกงา ยข้ึน แลวกน็ าํ ไปแชน้าํ ทง้ิ ไว เพื่อใหหนงั นม่ิ งายตอการเจาะรรู อ ยเชือกขึงหนา กลองไดงาย เมือ่ เตรียมหนงั เสร็จแลว กว็ ดั ขนาดใหเ ทากบั หนา กลอง แลวก็วดั ตดั ออกมา โดยใหมขี นาดใหญกวาหนากลองไวป ระมาณ ๒ นิว้ แลวกว็ ัดจดุ รอ ยเชือก หา งแตละจุดประมาณ ๑ เซนตเิ มตร หรือกะประมาณใหจุดทีเ่ รม่ิ รอ ยใหอ ยูกง่ึ กลางของกลอง โดยหนากลอง จะมขี นาดทเ่ี หมาะสมกบั ตัวกลอง สวนหนงั รัดกลอง จะมีความยาวประมาณ ๖๐ เซนตเิ มตร สว นการรอ ยหนังรัดกลอง จะทาํ โดยการสานจากหนากลองลงไปที่ฐาน สานชอ งเวนชอ ง แบบ ถอยหลงั จนครบรอบกลอง จะตองดงึ หนังรดั กลองใหเ ทาๆ กนั ประมาณ ๑ นว้ิ มือของเรา ท้งั ดา นหนา และดานหลงั สวนดา นขางจะใหหนังยาวออกเพ่อื ทาํ หูห้วิ กลอง เม่ือทาํ เสน ลา งและเสนบนเสร็จแลว ใหเกบ็ หนงั รัดเพื่อกันไวไมใ หมนั รงั้ หนากลองเกินไป ดา นหนา หนงั กลอง จะตองใสเหล็กเสน ขนาด ๑ – ๒ หนุ เสรมิ เขา ไปเพอ่ื ความแข็งแรง กอนนําไปแสดง เรากเ็ อานํา้ สมปอย ไปประพรมท่ีกลอง มอง ฉาบ และทชี่ ุดนก แตละคนกจ็ ะไม เหมือนกัน เคยเห็นบา งคนก็เอาเหลา ทาหนา เอานาํ้ ลายทาหนา เอาเหลาใสแกว เอาสน เทามาดันหนา กลอง ซึง่ เราวา มนั ไมเ หมาะสม มคี าํ กลา วทีว่ า “กลองมนั ไมมาหาเราได แตเ รามธี ุระหามนั ได” หมายความ วา กลองไมไ ดต อ งการเรา กลองกไ็ มมาหาเรา แตเ ราตอ งการกลอง เราถงึ ตองไปหากลอง เราตอ งใช เราจงึ ตอ งเคารพกลอง ซึง่ เอาเหลา เอาน้ําลาย เอาเทา ไปใสกลอง มันไมด ี ไมส มควร ๒.๕.๔ขอ หามขอ ปฏบิ ตั ใิ นการตกี ลองกน ยาวดวยวธิ ีการสาน -เวลาทใ่ี ชขา วเหนียวตดิ หนา กลอง ถา หากขาวเหนียวไมตดิ หา มเอาน้ําลายมาใส หามเอาเหลา มา ลูบหนา กลอง หรอื ตัวกลอง หา มกินเหลาระหวา งแสดง และหา มเอาเทา หรอื สนเทา มาตีกลอง และหา ม ขามกลอง -ขา วเหนยี วติดหนากลองนี้เมื่อเลกิ ตีตองเอาออกเลย แตถ า ไมมเี วลา ๒-๓ วันกเ็ อาออกกไ็ ด แตหาม ใสทงิ้ ไว ถา ทิง้ ไวนานมันจะแหงเอาออกยาก จะทาํ ใหหนากลองเสีย -เวลาคนส่งั กลองมารบั กลอง ตอ งนําดอกไมธ ปู เทยี นมารบั คนทําก็จะตองอวยพรให ซง่ึ วันทีม่ ารบั กต็ องดฤู กษวนั ยามดวย เอาวนั ทส่ี นิทกนั วันทถ่ี กู กันคนทาํ กลองลง

๗๕ ๒.๖ขอ หา ม ขอ ปฏิบตั ิและความเช่ืออนื่ ๆทีเ่ กีย่ วของ ในปจ จบุ ันนพ้ี บวา ขอ หา มขอปฏบิ ตั ิ หรอื ความเชอื่ ตางๆยังมกี ารพดู ถงึ อยบู า งแตมนี อ ยมาก แตสิง่ ที่ ขาดหายไป คือการปฏิบัติตามขอหาม (ความรยู ังคงมอี ยแู ตข าดการนาํ ไปสูการปฎบิ ตั )ิ เชน อดตี บอกวา คน ทจ่ี ะมาเรยี นกานกกิง่ กะหลา ตอ งถอื ศีล ๕ ปจ จบุ ันสว นมากไมมีการพูดถงึ แตมีปราชญบางคนพดู ถงึ แต ปราชญก็บอกวา สว นมากไมไ ดพดู เพราะเดก็ มาเรยี นไมน านก็ไปแลว ๒.๗คุณคา ของการกา นกก่ิงกะหลา ในปจจบุ ันคณุ คาของนกก่ิงกะหลาท่มี มี าตัง้ แตอดตี น้นั เหลือไวเพียงแคใหความบนั เทิงเทา นนั้ ๒.๘การสบื ทอด ในปจจบุ นั นน้ั มีผูม าเรยี นมเี ปนจํานวนมากมีเปน จํานวนนอยมาก เชนกนั แตโดยสว นใหญแ ลวมี จดุ มงุ หมายเพ่อื เศรษฐกจิ เนน ทร่ี ูปแบบสวยงามใชเ วลาเรียนนอ ย บางคร้งั ถาเรง เรียนเพยี ง3-5วันกไ็ ด ความสัมพันธร ะหวา งศิษยก ับครูจึงไมม คี วามแนน แฟนอยางอดตี บางสวนกเ็ กดิ การเรียนรแู บบครูพักลกั จาํ เพราะวา เปน เรื่องทเ่ี ก่ยี วของกับเศรษฐกจิ มกี ารแขงขนั จึงนอยมากทจี่ ะถา ยทอดวิชาความรทู งั้ หมด ผชู ม มีจาํ นวนนอยลง มที ุกเพศ ทุกวยั ทุกชนช้ัน ขาดความรคู วามเขา ใจในรูปแบบและคุณคาของกานกก่ิง กะหลา สรปุ ผล : อดีตหวานช่ืน และปจ จุบันขมข่ืน จากการเกบ็ รวมรวมขอ มลู เร่ืองกา นกก่ิงกะหลา นน้ั ทางทีมผวู ิจยั ไดใชแนวคิดสทิ ธทิ างวัฒนธรรม และ แนวคิดตน ไมค ุณคา เพอ่ื ใหช าวบาน ปราชญ พอ บา นแมบ าน และเดก็ เยาวชนกลมุ ชาตพิ ันธไ ทยใหญในทกุ พนื้ ทไ่ี ดมคี วามเขา ใจถงึ ความสําคญั ในอดีต เปรียบเทียบกับปจจบุ ันทคี่ ุณคา และบทบาทหนาทีข่ องกา นกกิง่ กะหลาแตกตา งไปจากในอดีต ซง่ึ การนาํ เอาภาพตนไมคุณคา มาเปรยี บเทียบใหด ูนัน่ ทาํ ใหชาวบา นเกิด ความเขา ใจงา ย ซึ่งทาํ ใหเ มื่อเวลาทีมวิจยั เขา ไปเก็บขอมลู ไดงาย สามารถสรปุ ออกเปนภาพอธบิ ายไดด ังน้ี

๗๖ ในอดีตท่ีผา นมา“อดตี อนั หวานช่นื ”จะเหน็ ไดจากภาพตนไมท ี่มีรากสมบูรณ ใบสีเขยี ว ออกดอก ออกผล เปรียบไดก บั กานกกง่ิ กะหลา ไดว า การกานกกิ่งกะหลา มีประวตั คิ วามเปน มา การแตงกาย คนดู คนราํ ท่ีหลากหลาย มีขอหา ม มกี ารไหวครู มที า ราํ มีวนั เวลาสถานที่ เปนส่ิงท่ไี ดร ับการถายทอดสบื ทอดตอ กนั มา ในสว นของตน ไมค ณุ คา ของกา นกกิ่งกะหลามหี ลักคาํ สอนตามหลกั พระพทุ ธศาสนา สอนใหร จู กั รัก กัน สอนใหร ูจกั การให สอนใหก ารมีสมาธิ ใหความบันเทิง เปนเอกลักษณเ ฉพาะของคนไต สอนใหร จู กั กตัญูรคู ุณ สอนใหรักสามคั คี จากคําบอกเลาของปราชญชาวบา นทีม่ อี ายุ ๘๐ ปข ึ้นหลายๆ พ้ืนที่ ถึงแมว า จะเปน เรื่องเลาทเ่ี ลา ตอ กันมา แตกา นกกงิ่ กะหลา กส็ อนคน ทาราํ ตางๆ เชน ทาราํ ตา งๆ ในเวลาราํ ทา ที่ ๑ ทา ราํ เคารพครบู าอาจารย น่ันคือ เปนการสอนใหเ คารพกตญั ู เคารพศาสนา น่คี อื การเคารพสอนเดก็ ให รูจ ักความกตัญู กอนทจี่ ะออกรําจะมีการไหวครบู าอาจารย ทา ท๒ี่ เปน ทาทส่ี วยงาม อยา งทีเ่ ราบอกใน อดีตการเรยี นกา นกกง่ิ กะหลา ตอ งเรยี นจากปราชญท ่มี คี วามรู เรยี นรเู ลียนแบบทาทางมาจากแมน กท่ีดูแล

๗๗ ลกู นกของตวั เอง ทา รําตา งๆ จงึ เปน ทา ทางของนก ความสวยงาม โอบออมอารี มันจงึ เปนคุณคา ของกา นก กิ่งกะหลา ทา ท่ี ๓ เปนทาขอบคณุ คนดู การไหวขอบคุณคนดู นีเ่ ปน ทา หลกั ๆ ของการกา นกกิ่งกะหลา ดงั นนั้ จะเห็นไดว ารูปแบบและคณุ คาของนกกิ่งกะหลา นนั้ เชอื่ มประสานความสมั พันธ สง ทอด ความเปนชนชาวไทยใหญ เกดิ การมสี วนรวมภายในชมุ ชน ทาํ หนา ทสี่ ง่ั สอนใหค นเคารพพระพทุ ธศาสนา การสอนใหร ูจกั การใหท าน สอนใหม ีสมาธิ สติ สอนใหกตญั รู คู ุณ เช่อื มความสมั พนั ธข องคนในชมุ ชน สรางความสามัคคี และการทาํ งานเปนทีม ใหค วามบันเทิง และแสดงอัตลักษณเชอ้ื ชาติไทใหญซ ง่ึ ในอดีต นน้ั ชาวไทยใหญไ ดมีสว นรว มในการเขา รว มกับประเพณี นกกิง่ กะหลาถือเปนวิถีชีวิต ความเชอื่ ซึง่ จะเห็นได จากความมปี ระวตั ิความเปนมาของกานกก่ิงกะหลา ทม่ี คี วามสอดคลอ งและตอ เนื่องกันมาอยา งยาวนาน ความเชือ่ และความศรทั ธาท่ชี าวไทใหญม ีในพระพุทธศาสนา การแตงกาย ความเชอื่ การมีสว นรว มใน ประเพณีปอยออกหวา การรว มกนั ภายในชุมชน ท้งั เด็กและเยาวชน พอบา นแมบา น และผูสูงอายุ ทาํ ใหไ ด สบื ทอดความเปน ไทยใหญไปสรู นุ ตอสูไดอ ยางไมเสอ่ื มคลาย

๗๘ แตส ถานการณปจจบุ ัน “ปจ จบุ นั อันขมขนื ” กา นกก่ิงกะหลาเปลย่ี นไป ดจู ากรากของตน ไม เหลอื เพียงนดิ เดยี ว คณุ คา เหลอื อยูแตเพยี งใหความบนั เทิงเทา นัน้ ตน ไมเลยเหลอื งใกลตาย ในสว นท่ียงั คงเหน็ อยู ไดแก มีคนราํ นอยลง มคี นสนใจนอยลง มคี นทําชุดนอ ยลง ทา หลักทา เตน นอ ยลง คณุ คาของมนั เหลืออยาง เดียวคือ ใหค วามบนั เทงิ ทเี่ นน ความสวยงามอยางเดยี ว คนฟอ นเปนตวั หลกั สวนคนตกี ลองนั้นกต็ ีตาม ซอมรําเพยี ง ๒-๓ วันเพอ่ื นําไปโชวเพยี งเทานัน้ เอาความสวยงามเขา วา การเปลย่ี นแปลงมนั เริม่ หายไป ไมไ ดสอนถงึ คณุ คา รากของนกกง่ิ กะหลา จึงเหลือเพียงนิดเดียวเพราะเราไมไ ดส อนเรอื่ งประวัติ เรอ่ื งคุณคา ตวั อยา งเชน จากการสอบถามปราชญช าวบา นทมี่ ีอาชีพทาํ กลอง อาย๔ุ ๐ ปขนึ้ ถามถงึ พธิ กี รรมใน การไปเอาไมออกจากปาการเลือกไมท าํ อยางไรสว นใหญต อบวาไมรู แตใ นอดีตตอ งมีการทาํ พธิ กี รรมเพอื่ เปน การขอขมา ขออนญุ าตในการเขา ไปตดั ตน ไม แตตอนนไี้ มม ี ทําใหเ นือ้ หาคณุ คาหายไปไมม กี ารสืบทอด สืบทอดแตรปู แบบเทา น้ัน เนนรําใหสวยงาม ทัง้ น้ี สาเหตุทท่ี าํ ใหเ ดก็ ๆ ไมค อยสนใจ อายวฒั นธรรมตนเอง อายเพราะคนอน่ื จะมองวา เปน ชน กลุมนอย ไมคอยมีปราชญท ใ่ี หค วามรูเรมิ่ นอ ยลง เจาของวัฒนธรรมขาดสาํ นึกในคณุ คา เรมิ่ เลือนหาย เพราะเราสืบทอดรูปแบบกันมากขึน้ องคค วามรูเ ร่ิมหายไป เนน ความบนั เทิง เรอ่ื งของธุรกิจ/การทองเทยี่ ว มากกวา ถามนั สูญหายจะเกดิ อะไรขนึ้ บา ง สวนผลกระทบที่เกดิ ขึ้น ทําใหแ กนแท เดก็ ไมเขาใจวัฒนธรรมตนเอง ไปเขาใจวฒั นธรรมอน่ื มากกวา ไมมผี สู ืบทอด เด็กไมรจู กั กาลเทศะ ธรรมเนียมการปฏิบตั ิ หางไกลคําสั่งสอนของศาสนา และความ ภาคภมู ิใจในเชอ้ื ชาตติ นเองก็จางหาย คณุ คา ความหมายของการกานกกิ่งกะหลา กจ็ ะหายไป กลายเปน เคร่อื งมือของการทอ งเทยี่ วและความสวยงาม คนนอกวัฒนธรรมนําไปใชเปน เครอื่ งมอื ของการทองเทยี่ ว และความสวยงาม ความสัมพนั ธร ะหวา งคนในชมุ ชนกห็ า งเหนิ ตางคนตา งอยูเ มื่อมนั หายไป ไมรแู กน แทข อง วัฒนธรรม เหน็ แตป ระโยชนส วนตน ไมเ่ หน็ คณุ คา ในบางพ้นื ทก่ี ็บอกวา การกา นกกง่ิ กะหลามีไวสําหรบั ฟอ น ราํ ตอนรับพระพุทธเจา ในงานปอยออกหวา แตภ ายในงานปอยออกหวา ก็ไมมีนกกงิ่ กะหลามาฟอน เพราะ ไมเหน็ คุณคา ไมเ หน็ ประวัตินํามาเลา สกู ันฟง เลา สืบทอดประวตั ิดว ย ทาํ พอเปน พิธีเทา นัน้ เอง

๗๙

๘๐

๘๑ ในสว นของเปลอื ก แกน กระพี้ ถอื ไดว าเปนสว นสําคัญที่จะสืบทอดกา นกกิ่งกะหลาตอไป โดยไม มงุ เนน แคสว นใดสว นหนึง่ เทา น้นั ขอมลู ที่ไดน ้ีจากการประชมุ รว มกนั ระหวางคนในชมุ ชนไทยใหญท กุ พื้นท่ที ่ี ไดเขาไปเก็บขอมลู เร่ืองกา นกกง่ิ กะหลา ไดมสี วนในการรวมคดิ รว มตดั สนิ ใจ และสืบทอดกา นกกง่ิ กะหลา ตอ ไป ไดแ ก ผูสูงอายุ ปราชญ พอ บานแมบาน เดก็ และเยาวชน สามารถสรปุ ไดดังนี้ อนาคตของ “กา นกกง่ิ กะหลา ” ขึ้นกับเจา ของวัฒนธรรม ๑. สวนท่ีเปน “เปลือก” (สามารถเปล่ยี นแปลงไดตลอด) ของกา นกกิ่งกะหลา ไดแก • ถา ไมมปี ก กไ็ มใ ชนก เปลยี่ นสีปก ได • สีของชุดนก • คนรํา • เครอื่ งแตงกาย (ชดุ ราํ ) • คนดู ผูชม • วนั เวลา สถานท่ี (เชน วดั หรือ โรงเรยี น) • ไมที่ทาํ ชุดนก

๘๒ • ทา ราํ บางทา (ทาสวยงาม) • ความนาสนใจ • แสง สี เสยี ง • เครือ่ งดนตรเี สรมิ เพิ่มเตมิ ได ๒.สวนที่เปน “กระพี้” (สามารถปรบั ไดบ าง) ของกานกก่ิงกะหลา ดังน้ี • ทา ราํ (ทาสวยงาม) • จังหวะในการเลน เครือ่ งดนตรี • ระยะเวลา ชว งเวลา • พิธกี รรม • ไมเ ลือกคนสืบทอด • เวทกี ารแสดง • การสอน • เครื่องดนตรี ๓.สว นที่เปน “แกน” (ไมสามารถปรับเปลี่ยนได) ของกา นกก่ิงกะหลา ดังน้ี • ความเปน ชาวพทุ ธสืบทอดพระพทุ ธศาสนา • ความเชอ่ื • ความกตญั ู ความเคารพครูบาอาจารย • ทา ราํ หลัก • เคร่อื งดนตรหี ลัก กลอง มอง ฉาบ • ประวตั คิ วามเปนมา • ความสํานึกในชาติพนั ธุ • ความหมายของทา รํา • พธิ ีกรรม เชน การไหวครู • เอกลักษณข องคนไต • คณุ คา ทางใจ จากขอมลู ทงั้ หมดเปน ขอ มลู จากการทท่ี ีมวิจัยไดล งพ้นื ท่ีในการเกบ็ รวบรวมขอ มลู กา นกกง่ิ กะหลา เพอ่ื ใหเ กดิ การกระตุน สาํ นกึ และร้ือฟน ใหร ํานกกงิ กะหลาสามารถทําหนา ทร่ี ับใชคนไทใหญไ ดตลอดไป

๘๓ ตารางสรุปเปรียบเทยี บสถานภาพของกา นกก่งิ กะหลา ใน ๓ ชว ง สถานภาพ อดตี อันหวานช่ืน ของกานกก่งิ กะหลา (ชวงเร่มิ อพยพเขามาในไทยต้งั แต องคป ระกอบ พ.ศ.๒๔๒๙) การสือ่ สาร บริบทชมุ ชน -เรมิ่ อพยพเขามาในประเทศไทย(ปจ จัยหลกั เกี่ยวกบั ภยั สงคราม) -เปนสังคมเกษตรกรรม พึ่งพาอาศัยซง่ึ กนั และ กัน -การอพยพเคลอื่ นยา ยแรงงานมีนอ ย ปราชญชาวบา น/ผสู งสาร -ปราชญช าวบาน/ผสู อนเปน ผทู ม่ี คี วามรูความ (Sender/S) เขา ใจ(รปู แบบ/คณุ คา)เกี่ยวกบั กา นกกงิ่ กะหลา แบบองครวมอยางละเอยี ด -ผแู สดง ถอื ศลี ๕อยา งเครง ครดั เปน ผทู ่มี ี ความรคู วามเขา ใจ(รปู แบบ/คณุ คา)เกย่ี วกับ กา นกก่งิ กะหลา

๓ ปจ จุบนั อันขมข่ืน : อนาคตขึน้ กับการตัดสนิ ใจของเจา ของ กอ นโครงการวจิ ยั เขาดาํ เนนิ กิจกรรม วฒั นธรรม : (ชว ง พ.ศ.๒๕๓๙-๒๕๕๕) ชวงโครงการวจิ ยั เขาดําเนนิ กิจกรรม -อพยพเขามาในประเทศไทยมากข้นึ (ปจจัย (ชวง พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๖) หลกั เรือ่ งเศรษฐกจิ และมีทเ่ี กย่ี วกับภัย สงครามบา ง) -ยังมกี ารอพยพเขา มาในประเทศไทย -เปนสงั คมประเภทแรงงานรบั จา ง อยา งตอเนอ่ื ง(ปจ จยั หลักเรอื่ งเศรษฐกิจ) -การอพยพเคลอ่ื นยายแรงงานมมี าก -เปนสงั คมประเภทแรงงานรับจา ง -ปราชญชาวบาน/ผูสอนเปน ผูท ี่มีความรู -การอพยพเคล่อื นยา ยแรงงานมมี าก ความเขา ใจ(รูปแบบ/คุณคา )เกี่ยวกับกา นก -ไดส รา งผูสง สารทมี่ ีความรูค วามเขาใจ กงิ่ กะหลาแบบองคร วมอยางละเอยี ดเหลอื ในรูปแบบ/คุณคาของกานกก่งิ กะหลา จาํ นวนนอ ยมากสว นมากอาย๘ุ ๐ปข ึ้นไป เพิ่มมากขึน้ ทง้ั ปราชญช าวบา น ผนู าํ -ปราชญช าวบา น/ผสู อนเปน ผทู ม่ี คี วามรู ชมุ ชน พอบา น แมบาน เดก็ และเยาวชน เก่ียวกบั กา นกก่ิงกะหลาเฉพาะรูปแบบที่ ตนเองสนใจ(แบบแยกสวน)ขาดความรู ความเขาใจในคุณคา -ผูแ สดงเปนผทู ม่ี ีทกั ษะการแสดง/ความรู เก่ียวกับกา นกกิ่งกะหลา เฉพาะรูปแบบที่ ตนเองสนใจ(แบบแยกสวน)ขาดความรู ความเขาใจในรูปแบบและคุณคา ไมถ อื ศีล๕

๘๔ สถานภาพ อดีตอันหวานชนื่ ของกานกก่งิ กะหลา (ชวงเริม่ อพยพเขา มาในไทยตงั้ แต องคป ระกอบ พ.ศ.๒๔๒๙) การสื่อสาร เนือ้ หา/ความหมาย/คณุ คา -สืบทอดพระพทุ ธศาสนา/ทางจติ ใจ (Message/M) -อัตลกั ษณต วั ตนคนไต -มพี ธิ กี รรม (ความสัมพนั ธระหวางคนกับคน,คน กับธรรมชาตแิ ละคนกบั สง่ิ เหนือธรรมชาต)ิ -สิง่ ของเครื่องใชในพธิ ีกรรมมคี วามหมายในทาง ทส่ี รา งสรรค ชองทางการสอื่ สาร/ตัวสือ่ -วาระโอกาสแสดงงานปอยออกหวา (ออก (Channel/C,Media/M) พรรษา)และงานรื่นเริง -สถานท่แี สดงท่วี ดั /บาน

๔ ปจจุบนั อันขมขื่น : อนาคตขึ้นกับการตัดสนิ ใจของเจาของ กอนโครงการวิจัยเขา ดาํ เนนิ กจิ กรรม วฒั นธรรม : (ชว ง พ.ศ.๒๕๓๙-๒๕๕๕) ชว งโครงการวิจัยเขาดาํ เนินกิจกรรม (ชวง พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๖) -สบื ทอดพระพทุ ธศาสนา/ทางจติ ใจลดลง -ผลิตซํ้าความหมายอตั ลกั ษณต ัวตนคน -เปนเรอื่ งลา สมัย เชย อาย ไต -อัตลกั ษณต วั ตนคนไตลดลง -สรางความหมายใหมว ากานกก่ิงกะหลา -มพี ธิ กี รรม (ความสมั พนั ธร ะหวางคนกบั คน เปน มรดกรว มของเจาของวัฒนธรรมทุก ,คนกบั ธรรมชาตแิ ละคนกับส่งิ เหนือ คน ธรรมชาต)ิ ลดลงถา มกี ท็ ําพอเปนพธิ สี วนมาก -เปนเร่อื งทนั สมยั สามารถสรา งเปน หนงั ไมม แี ลว ได -ส่งิ ของเครอื่ งใชใ นพธิ กี รรมไมม ีความหมาย --สบื ทอดพระพทุ ธศาสนา/ทางจติ ใจ ทําพอเปนพธิ ี -มีพิธกี รรม (ความสัมพนั ธระหวา งคนกับ คน เชน การไหวครู ) -ไมมพี น้ื ท่ี/วาระ/โอกาสใหป ราชญท ่มี ี -เปด พนื้ ท่ีสรา งสรรคท างวฒั นธรรมให ความรคู วามเขา ใจ(รูปแบบ/คุณคา)เกยี่ วกับ ปราชญช าวบา นไดม ีโอกาสแลกเปลยี่ น กา นกก่งิ กะหลา แบบองคร วมอยางละเอยี ด ความร/ู ประสบการณเ กย่ี วกบั กา นกกิ่ง ไดฝกทักษะและพฒั นาตนเอง กะหลาไดฝกทักษะและพฒั นาตนเอง -วาระโอกาสแสดงงานปอยออกหวา (ออก เพ่ือสรา งความมัน่ ใจเพิม่ มากข้นึ พรรษา),งานรนื่ เรงิ ตา งๆ -เพิม่ ชอ งทางใหมๆ เชน ในเวท/ี การ -สถานทแ่ี สดงที่วดั ,ทกุ ทท่ี ม่ี ีการจางใหไ ป ประชมุ ตา งๆเชน ทีน่ องออ มไปเสนอใน แสดง งาน Young Citizen -สรา งสรรคส ่อื ใหมๆผสมผสานกนั เชน ผลติ หนงั สนั้

๘๕ สถานภาพ อดตี อนั หวานชนื่ ของกา นกก่ิงกะหลา (ชวงเริ่มอพยพเขามาในไทยต้งั แต องคป ระกอบ พ.ศ.๒๔๒๙) การสอ่ื สาร ผรู บั สาร -ผมู าเรยี นมีเปน จํานวนมากถือศีล๕อยา ง (Receiver/R) เครงครัด สนใจต้งั ใจเรยี นเพราะเหน็ ถึงคุณคา / อัตลกั ษณต วั ตนคนไต -ผูชมมีเปนจาํ นวนมากทกุ เพศ ทุกวัย ทกุ ชนช้นั มีความรคู วามเขาใจในรปู แบบและคุณคา ของ กา นกกง่ิ กะหลา การสบื ทอด -ใชเ วลาเรยี นนานหลายป (รูปแบบ/คณุ คา/ความหมาย) -เนนความสัมพนั ธร ะหวา งศษิ ยก ับครู -เรยี นรูจ ากการฝก ปฏบิ ัติ ,สังเกตและการซมึ ซบั ทางดา นอารมณ,สงั คม,จติ ใจและจติ วิญญาณ

๕ ปจ จุบนั อนั ขมข่ืน : อนาคตขึ้นกบั การตัดสนิ ใจของเจาของ กอนโครงการวจิ ัยเขาดาํ เนนิ กิจกรรม วัฒนธรรม : (ชว ง พ.ศ.๒๕๓๙-๒๕๕๕) ชว งโครงการวิจยั เขาดาํ เนินกจิ กรรม (ชว ง พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๖) -ผมู าเรยี นมีเปน จาํ นวนนอ ยมาก -มกี ารสรา งผชู มตาคม เชนการแสดง จุดมงุ หมายสว นมากเพอื่ เศรษฐกจิ กานกกิ่งกะหลาในงานปอยออกหวากอน -ผูชมมจี ํานวนนอยลง มที กุ เพศ ทกุ วัย ทกุ การแสดงมีเด็ก/เยาวชนใหความรูส รา ง ชนช้ัน ขาดความรคู วามเขา ใจในรูปแบบ ความเขา ใจเก่ียวกบั กา นกก่งิ กะหลากอน และคณุ คาของกานกกิง่ กะหลา -ใชเวลาเรียนนอย บางครง้ั ถาเรงเรยี นเพยี ง -เกดิ คณะกรรมการปกปอ งคุมครอง ๓-๕วันก็ได กา นกก่งิ กะหลาทมี่ ที ั้งเดก็ เยาวชน -เนน เชงิ เศรษฐกจิ /ความสวยงามเนนท่ี พอบา น แมบ าน ปราชญช าวบา น ผูน าํ รูปแบบ และพระสงฆ รว มเปนกรรมการ -เรยี นรูแบบครูพักลักจาํ , -คณะกรรมการผลักดนั เขา สรู ะบบ โรงเรยี น -การขายสนิ คา ทเี่ กี่ยวกบั กา นกกงิ่ กะห ลา ผูข ายควรใหความรแู กผซู อ้ื ดวย

๑ บรรณานุกรม กาญจนา แกว เทพ . มรดกทางวัฒนธรรมและศาสนา : พลงั สรางสรรคใ นชุมชนชนบท .กรงุ เทพ ฯ, รงุ เรอื งสาสนการพิมพ , ๒๕๓๐ . กาญจนา แกว เทพ . การพัฒนาแนววัฒนธรรมชุมชน โดยถือมนุษยเปนศูนยกลาง. สภาคาทอลิกแหง ประเทศไทยเพ่อื การพัฒนา , MILD PUBLISHING , ๒๕๓๘. กาญจนา แกวเทพ . เครอ่ื งมอื การทํางานแนววัฒนธรรมชมุ ชน. สภาคาทอลิกแหงประเทศไทยเพ่ือ การพัฒนา , MILD PUBLISHING , ๒๕๓๘. กาญจนา แกวเทพ . สอื่ สอ งวฒั นธรรม . มลู นธิ ภิ มู ิปญญา, กรุงเทพ ฯ, บรษิ ทั อมรนิ ทรพ ริ้นตง้ิ แอนด พบั บิชช่งิ จาํ กดั , ๒๕๓๙ . กาญจนา แกว เทพ . โลกของสอ่ื วฒั นธรรม : สื่อสารเพื่อสานสรา ง. กรุงเทพ ฯ ,ห.จ.ก. เค.ซี. พรนิ้ ท แอนด แอด , ๒๕๔๑. กาญจนา แกว เทพและคณะ. สือ่ เพื่อชมุ ชน การประมวลองคค วามรู. สํานักงานกองทุนสนบั สนุนการ วจิ ยั , ๒๕๔๓ . กาญจนา แกวเทพและคณะ . มองสอื่ ใหม มองสงั คมใหม. กรงุ เทพฯเอดสิ นั เพรส โพรดกั ส จาํ กัด , ๒๕๔๓ . กาญจนา แกว เทพ. ศาสตรแ หง สอื่ และวฒั นธรรมศกึ ษา. กรุงเทพ ฯ, เอดิสัน เพรส โพรดักส จาํ กดั , ๒๕๔๔. จิตตนา หนูณะ. บทบาทและการเสื่อมสลายของรองเงง็ ตนั หยง.วทิ ยานิพนธน ิเทศศาสตรมหาบัณฑิต (การประชาสมั พันธ) , บณั ฑิตวทิ ยาลยั จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๓. จริ าลักษณ จงสถิตยมั่น. วกิ ฤตทางวัฒนธรรมกับการดํารงชวี ติ ของเยาวสตร:ี กรณีศึกษาผลกระทบ ของการพัฒนาชนบทภาคเหนือ. การวิจัยเอกสารเร่ืองสถานภาพและบทบาทของสตรี ภาคเหนือกับพัฒนาการของการขายบริการทางการเพศ เสนอตอสํานักงานคณะกรรมการ วัฒนธรรมแหง ชาติ , ๒๕๓๕. ฉตั รทิพย นาถสุภา. วัฒนธรรมไทยกับขบวนการเปลย่ี นแปลงสงั คม.สาํ นักพิมพจฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย, ๒๕๔๐ ฉลาดชาย รมติ านนท. ความเชื่อทางศาสนา พิธีกรรม ความเชอ่ื ทางวิทยาศาสตรและภมู ิปญ ญา ชาวบาน . เอกสารประกอบการประชุมสัมมนาเรื่องความเชื่อและพิธีกรรม : ภูมิปญญา ชาวบา นไทย , ๒๕๓๗. นิพัทธพ ร เพ็งแกว. ศลิ ปวัฒนธรรม วารสาร ปท ี่ ๓๑ ฉบับท่ี ๑๑ กันยายน ๒๕๕๓. ปาริชาต สถาปต านนทแ ละคณะ.การสอื่ สารแบบมีสวนรวมและการพฒั นาชุมชน : จากแนวคิดสู ปฏิบัติการวจิ ัยในสังคมไทย. กรงุ เทพฯ สํานักงานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ัย (สกว.), ๒๕๔๙. ปานแพร เชาวนประยูร. บทบาทของพระพทุ ธศาสนาตอ กระบวนการผลิตซ้ําทางอัตลกั ษณของชาวไท ใหญ ในอําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม. วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (ภูมิภาคศึกษา) บัณฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม. ๒๕๕๐ มณี พยอมยงค. ประเพณสี บิ สองเดอื นลา นนาไทย (รวมเลม ). เอกสารวชิ าการชุดลานนาคดีศึกษา ลาํ ดบั ที่ ๓,โครงการศูนยส งเสริมศลิ ปวัฒนธรรม,มหาวิทยาลยั เชยี งใหม, พมิ พคร้งั ท่ี๔, ๒๕๔๓.

๒ เรณู อรรฐาเมศร. โครงการ ราํ นกโตและฟอนเจิงส่ือสัมพันธเพอื่ สุขภาพ,๒๕๔๘,สสส วรรณา จนั ทนาคม. ลกั ษณะของภาษาไทใหญ ทอี่ ําเภอแมส าย จงั หวดั เชียงราย.วทิ ยานิพนธศ ิลป ศาสตรม หาบณั ฑติ ภาควิชาภาษาไทย บณั ฑติ วทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลัยศิลปากร. ๒๕๒๖. วันดี สนั ติวุฒเิ มธ.ี กระบวนการสรางอัตลักษณท างชาตพิ นั ธุของชาวไทใหญชายแดนไทยพมา กรณีศึกษาหมูบานเปยงหลวง อําเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม. วิทยานิพนธมานุษยวิทยา มหาบณั ฑิต คณะสงั คมวทิ ยาและมานษุ ยวิทยา มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร. ๒๕๔๕ วัชชยั วงศก ณั หา. บา นโปง ไทใหญ ปาอนรุ ักษณและเกษตรทฤษฎีใหม. มปท. ๒๕๔๖ วลัญจก บณุ ยสรุ ตั น. จติ วญิ ญาณลา นนา. ในสบื สานลานนา สบื ตอลมหายใจของแผน ดนิ , ชัชวาล ทองดเี ลศิ บรรณาธกิ าร , มิง่ เมอื งเนาวรตั นก ารพิมพ , ๒๕๔๒ . สาํ นกั บริหารกลาง กรมสงเสริมวฒั นธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. การอบรมเชงิ ปฏิบัติการเรื่อง Convention for the Safeguarding of Intangible Culture Heritage กับการดําเนินงาน ดานมรดกวัฒนธรรมประเทศไทย สําหรับเจาหนาท่ีกรมสงเสริมวัฒนธรรม กระทรวง วัฒนธรรม .อัดสําเนา, ๒๕๕๕. สาํ นักบริหารกลาง กรมสงเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวฒั นธรรม. การอบรมเชงิ ปฏบิ ัติการศูนย วัฒนธรรมเฉลิมราช เร่ืองการเก็บบันทึกขอมูลมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมของชุมชน .อัด สาํ เนา, ๒๕๕๕. เสรี พงศพิศ . ภมู ปิ ญญาชาวบา นกับการพฒั นาชนบท. กรุงเทพมหานคร , สํานักพมิ พห มบู าน , ๒๕๓๖. อานันท กาญจนพนั ธ.ุ ความเช่ือดั้งเดิมของชาวลานนา : การศกึ ษาจากตํานานและพิธกี รรมใน ลา นนา ในมิติทางวัฒนธรรม.เอกสารประกอบการบรรยายวิชาสังคมและวัฒนธรรมภาคเหนือคณะ สงั คมศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม , ๒๕๓๕. อานนั ท กาญจนพนั ธุ และฉลาดชาย รมติ านนท . พิธกี รรมและความเชอ่ื ลา นนา:การผลติ ใหมข อง อํานาจทางศีลธรรม ในลานนาในมิติทางวัฒนธรรม.เอกสารประกอบการบรรยายวิชาสังคม และวัฒนธรรมภาคเหนือ คณะสงั คมศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม , ๒๕๓๕. อมรา พงศาพชิ ญ. วฒั นธรรม ศาสนา และชาติพนั ธุ: วเิ คราะหสังคมไทยแนวมานุษยวิทยา. พิมพ ครัง้ ท๒่ี สาํ นกั พิมพจ ุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย , ๒๕๓๔ . อมรา พงศาพิชญ. ความหลากหลายทางวฒั นธรรม : กระบวนทัศนและบทบาทในประชาสังคม. พมิ พคร้ังท่ี ๓ สาํ นักพมิ พจฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย , ๒๕๔๕ . อดลุ ย ดวงดีทรี ัตน และคณะ.แนวทางการเสรมิ สรางและพฒั นาบทบาทของสื่อพืน้ บานเพอ่ื การ พฒั นาชมุ ชน. สํานักงานกองทนุ สนับสนนุ การวจิ ัย (สกว.) ๒๕๔๗. อดลุ ย ดวงดีทีรตั น. การจดั การความรทู างวฒั นธรรม : แนวทางการเสริมสรางและพฒั นาบทบาทของ สื่อพื้นบานเพ่ือการพัฒนาชุมชน ใน ยุทธศาสตรการปฏิบัติงานวัฒนธรรมรวมกับชุมชน. กระทรวงวัฒนธรรมรวมกับสถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพื่อการพัฒนาชนบท มหาวทิ ยาลยั มหิดล : โรงพมิ พเอกพมิ พไท ๒๕๔๘.

ภาคผนวก ๑.รายชอ่ื ผูใหข อ มลู และแกนนําหลักในการดาํ เนินกิจกรรม จงั หวัดเชยี งใหม ๑ นายเตง็ ยุน ผายนาง บา นเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๒ นายปายเมือง ลายใส บานเปยงหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๓ เด็กหญิงจนั ทรทพิ ย นามทุน บานเปยงหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๔ เดก็ หญิงพรทิพย สวสั ด์ิ บา นเปย งหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๕ เด็กหญิงสว ย ลงุ คํา บา นเปย งหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๖ เดก็ หญิงกนั ตยาจามใหม บานเปย งหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชียงใหม ๗ เด็กหญิงสพุ ตั รา คาํ แหลง บา นเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๘ เดก็ ชายชนิ ดนยั ลีเ่ จยี๊ ะ บา นเปยงหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชียงใหม ๙ เด็กชายนพดลสา งการโหย บานเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๑๐ เดก็ ชายหาญแลง ลงุ ซุ บา นเปยงหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๑๑ เด็กหญงิ กนกพร อนิ ทรต ะ บา นเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชียงใหม ๑๒ เดก็ หญิงวราลกั ษ สุขแสง บานเปยงหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๑๓ เด็กหญิงหอมนวล คําเมอื ง บา นเปยงหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชียงใหม ๑๔ เด็กหญงิ สายทอง บญุ มี บานเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๑๕ เดก็ หญงิ คํานวล คําอาย บา นเปยงหลวง ต.เปยงหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชียงใหม ๑๖ เดก็ หญิงพร คําอาย บา นเปย งหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชยี งใหม ๑๗ เด็กหญิงออมแลง เลา ย่ปี า บา นเปยงหลวง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชียงใหม ๑๘ นายจา จองมวย บานหลกั แตง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๑๙ นายลน หลาวฟา บา นหลักแตง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๐ นายอนสุ รณ คําแหลง บานหลกั แตง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๑ นายปวณี จองมวย บา นหลกั แตง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๒ นายสมบตั ิ ปูนอย บา นหลักแตง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๓ นายธรรมจร กันนะ บานหลักแตง ต.เปยงหลวง อ.เวียงแหง จ.เชียงใหม ๒๔ นายณรงค บริการโกศล บา นหลักแตง ต.เปย งหลวง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๕ นายวรี พล อิ่มกลน่ิ บานหลกั แตง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชียงใหม ๒๖ นายสมศกั ด์ิ นาหลู บานหลักแตง ต.เปย งหลวง อ.เวยี งแหง จ.เชียงใหม ๒๗ นายสมชาย สา งการ บานปางควาย ต.เมืองแหง อ.เวียงแหง จ.เชยี งใหม ๒๘ นายกา วิ ลุงหมา บา นมอ นปน ต.มอนปน อ.ฝาง จ.เชียงใหม ๒๙ นายออง สงิ หคาํ บา นมอนปน ต.มอ นปน อ.ฝาง จ.เชียงใหม ๓๐ นายวิ ลุงจอง บา นมอ นปน ต.มอนปน อ.ฝาง จ.เชียงใหม ๓๑ นายซอ อนิ ตา บานมอนปน ต.มอนปน อ.ฝาง จ.เชยี งใหม ๓๒ นางหยุน ลุงปา ง บา นเวยี งหวาย ต.มอ นปน อ.ฝาง จ.เชียงใหม ๓๓ นายตะ ลุงหลงิ่ บานเวียงหวาย ต.มอ นปน อ.ฝาง จ.เชียงใหม ๓๔ นางหมาย ลงุ ติยะ บานเวยี งหวาย ต.มอนปน อ.ฝาง จ.เชยี งใหม