หน่วยการเรยี นรู้ที่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศึกษา และการท�ำการเกษตรตามหลักการปฏิบตั ิ 46 l คู่มอื ครูหนงั สือเรียนรายวชิ าเพิม่ เตมิ
1. หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 3 การจดั การเกษตรในสถานศึกษาและการทำ� การเกษตรตาม หลักการปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรทด่ี ี 2. ผลการเรยี นรู้ 2.1 การจัดการเกษตรในสถานศึกษา 2.2 การทำ� การเกษตรตามหลกั การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรท่ดี ี 3. สาระสำ� คัญ พฒั นาองค์ความรูใ้ นเรื่องอาหารในสถานศกึ ษา เนน้ ใหน้ กั เรยี นไดเ้ รียนรวู้ ธิ ีการผลิตตามมาฐาน โดยให้นักเรียน ได้ลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง เพื่อให้เกิดการเรียนรู้และพัฒนาทักษะและคุณลักษณะท่ีเหมาะสมท่ีสามารถน�ำไปใช้ ในชวี ติ ประจ�ำวนั ได้ 4. สาระการเรยี นรู้ 4.1 การจัดการเกษตรในสถานศกึ ษา 4.1.1 แนวทางในการปฏิบัตใิ นการจัดการเกษตรในโรงเรยี น พน้ื ทก่ี ารเกษตร อุปกรณก์ ารเกษตรพ้ืนฐาน ประเภทของอาหารท่จี ะผลิตและวธิ ีการผลติ 4.1.2 บุคลากรที่เก่ยี วข้องกับการจดั การเกษตรในโรงเรียน เด็กนกั เรยี น ครู ชุมชน 4.2 การทำ� การเกษตรตามหลกั การปฏิบตั ิทางการเกษตรที่ดี 4.2.1 พชื วธิ ีการปฏบิ ตั ิทางการเกษตรทด่ี ีส�ำหรับพชื อาหาร 1 การเตรยี มการก่อนการผลติ 2 การจัดการคณุ ภาพในกระบวนการผลติ 3 การเกบ็ เกี่ยวและการปฏิบตั ิหลังการเกบ็ เกย่ี ว 4 การบันทกึ ขอ้ มูลในกระบวนการผลิต 5 แหลง่ ข้อมูลเพมิ่ เตมิ คมู่ ือครูหนังสอื เรยี นรายวิชาเพิ่มเตมิ l 47
วิธกี ารปฏิบัติทางการเกษตรท่ดี ีส�ำหรบั เห็ดส�ำหรับใชเ้ ป็นอาหาร 1 การเตรยี มการก่อนการผลติ 2 การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลติ 3 การเก็บเก่ยี วและการปฏิบัตหิ ลงั การเก็บเกี่ยว 4 การบนั ทกึ ขอ้ มูลในกระบวนการผลิต 5 แหลง่ ข้อมูลเพมิ่ เติม 4.2.2 ปศุสัตว์ วธิ กี ารปฏิบตั ิทางการเกษตรท่ดี ีส�ำหรับฟาร์มเล้ยี งสัตว์ 1 การเตรยี มการก่อนการผลติ 2 การจัดการคณุ ภาพในกระบวนการผลิต 3 การจัดการสุขภาพสัตว์และสวัสดภิ าพสตั ว์ 4 การบันทกึ ขอ้ มูลในกระบวนการผลิตประจำ� ฟาร์ม 5 แหล่งขอ้ มลู เพม่ิ เติม 4.2.3 ประมง วิธีการปฏิบตั ทิ างการเกษตรทดี่ ีส�ำหรับฟาร์มเล้ยี งสัตวน์ �ำ้ 1 การเตรียมการก่อนการผลติ 2 การจดั การคณุ ภาพในกระบวนการผลติ 3 การจับและการดูแลหลงั การจบั สัตว์นำ�้ 4 การบันทกึ ข้อมูลในกระบวนการผลติ ส�ำหรับฟาร์มเลีย้ งสตั วน์ ำ้� 5 แหลง่ ข้อมูลเพม่ิ เติม 5. สมรรถนะสำ� คัญของผูเ้ รยี น 1 อธบิ ายแนวทางในการปฏบิ ัตกิ ารเกษตรในโรงเรียนได้ 2 บอกถงึ ความสำ� คัญของบุคลากรในโรงเรยี นทเี่ กี่ยวขอ้ งกับการเกษตรในโรงเรยี นได้ 3 อธบิ ายวธิ ีการปฏบิ ัติทางการเกษตรท่ีดีสำ� หรบั พืชอาหารได้ 4 อธบิ ายวถิ กี ารปฏิบตั ทิ างการเกษตรทดี่ สี ำ� หรบั ฟาร์มเลย้ี งสตั วไ์ ด้ 5 อธิบายวิถีการปฏบิ ัตทิ างการเกษตรทด่ี สี ำ� หรบั ฟารม์ เลยี้ งสัตว์นำ้� ได้ 6. คณุ ลักษณะท่พี ึงประสงค์ ซ่อื สัตย์สุจริต ใฝเ่ รียนรู้ มุ่งม่นั ในการทำ� งาน รกั และภูมใิ จในความเปน็ ไทย 48 l คมู่ ือครูหนงั สอื เรยี นรายวิชาเพ่มิ เติม
7. ภาระงาน/ชิน้ งาน 7.1 ภาระงาน/ชน้ิ งาน ระหว่างจัดกิจกรรมการเรียนรู้ 7.1.1 บทบาทสมมตุ ิ 7.1.2 สาธิต 7.2 ภาระงาน/ช้ินงาน ภาระงานรวบยอด 7.2.1 รายงานผลงานท่ปี ฏบิ ตั ิ หรือบนั ทกึ ผลการปฏิบัตงิ าน 8. การวดั และประเมนิ ผล 8.1 การวดั และประเมินผลระหว่างจดั กิจกรรมการเรยี นรู้ 8.1.1 แบบสังเกตแสดงบทบาทสมมตุ ิ 8.1.2 แบบสังเกตการปฏิบตั ชิ ิน้ งาน 8.2 การวดั และประเมนิ ผลเม่ือส้ินสุดกจิ กรรมการเรียนรู้ 8.2.1 แบบสังเกตพฤติกรรมกจิ กรรมกล่มุ 8.2.2 แบบบันทกึ ผลจากการปฏิบัติ 9. กจิ กรรมการเรียนรู้ ค่มู อื ครหู นงั สอื เรยี นรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 49
ความรู้ทเ่ี กี่ยวขอ้ ง การพัฒนาองค์ความรู้ในเรื่องอาหารศึกษาในสถานศึกษา เป็นหน่ึงในเป้าหมายในการให้ความรู้ ด้านอาหารศึกษาให้กับผู้บริโภค เน่ืองจากการบริโภคอาหารท่ีปลอดภัย พอเพียงกับความต้องการจะส่งผลให้เด็ก มกี ารเจรญิ เติบโตและพฒั นาการทส่ี มวยั แลว้ เด็กนักเรียนที่ไดร้ บั ความรคู้ วามเข้าใจเร่ืองการผลติ และบริโภคอาหาร ที่ปลอดภัยยังสามารถน�ำไปประยุกต์ใช้ได้ตลอดชีวิต ดังน้ันการพัฒนาองค์ความรู้ในเรื่องอาหารศึกษา ในสถานศึกษาจึงควรเน้นให้นักเรียนได้เรียนรู้วิธีการผลิตตามมาตรฐาน โดยให้เด็กนักเรียนเป็นผู้ลงมือปฏิบัติ ด้วยตนเอง (learning by doing) เพื่อให้เกิดการเรียนรู้และพัฒนาทักษะและคุณลักษณะที่เหมาะสม สามารถนำ� ไปใชไ้ ด้ในชีวิตจริงได้ 3.1ใกนาสรถจาดั นกศาึกรษเกาษตร “เกษตรในสถานศกึ ษา” เปน็ กจิ กรรมทสี่ ง่ เสรมิ ใหเ้ ดก็ นกั เรยี นรวมกลมุ่ กนั เรยี นรแู้ ละฝกึ ปฏบิ ตั ิ การทำ� เกษตร เช่น ปลูกพืชผัก ผลไม้ เพาะเห็ด เลี้ยงไก่ไข่ เลี้ยงปลา ฯลฯ เป็นต้น โดยการเกษตรในโรงเรียนสามารถ น�ำหลักการปฏิบบัตัติทิทาางงกกาารรเเกกษษตตรรทท่ีด่ีดี (ี G(GAAP)P)ท่ีคทร่ีคอรบอคบลคมุ ลกุมจิ กกิจรกรรมรทมาทงกางากรเากรษเกตษรใตนรทในกุ ทขันุ้กตขอ้ันนตอตน้ังแตตั้ง่ แกตาร่ เกกาบ็ รเผกล่ยี ิตว กผาลรผเลกิต็บเก่ียารวแผลปผรลรติูปกากราแรปจร�ำรหูปน่ากยาแรลจะ�ำหกานร่ากยรแะลจะากยาผรลกผระลจิตาสยู่ผผู้บลรผิโลภิตคสู่ผมู้บารใชิโภ้เปค็นมแานใวชท้เปาง็นใแนนกวาทราดง�ำใเนนกินากริจดก�ำรเนรินม กิาจรกเรกรษมตกราใรนเโกรษงเตรรียในนโเรนงื่อเรงียจนากเจนะื่อทง�ำจใาหก้ไดจ้ผะลทผ�ำลใหิต้ไทดี่ม้ผีคลุณผลภิตาพทดี่มีคมุณีคภวาพมปดลี มอีคดวภาัยมปและอยดังภเปัย็นแกลาะรยสังอเนปใ็นหก้นาักรเสรียอน ใไหด้เนรักียเนรรยี ู้วนธิ ไีกดาเ้ รยีผนลติรู้วตธิ ากีมามราผตลริตฐตาานมแมลาะตสราฐมาานรแถลนะำ� สไปามใชาไ้รดถ้ นอำ�ีกไดปว้ ใยช้ได้ อกี ด้วย การจัดการเกษตรในสถานศึกษา ต้องมีการวางแผนการด�ำเนินการ ก�ำหนดแนวทางปฏิบัติ และบุคลากร ทเี่ กย่ี วขอ้ ง เพอื่ ใหผ้ ลของการพฒั นาเกดิ ขนึ้ กบั ตวั เดก็ นกั เรยี น จงึ ตอ้ งมกี ารบรหิ ารจดั การ อยา่ งเหมาะสม สอดคลอ้ ง กับความต้องการ บริบท ของชุมชน และวัฒนธรรมประเพณี โดยต่อไปน้ีเป็นแนวทาง ในการบริหารจัดการ เกษตรในสถานศึกษาให้เกิดความย่ังยืน จากหนังสือรูปแบบการบริหารจัดการอาหาร และโภชนาการในโรงเรียน อย่างครบวงจร ตามรอยพระยุคลบาทสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี: ด้านการพัฒนาอาหาร โภชนาการและสขุ ภาพอนามัยในโรงเรียน โดยแบ่งออกเป็น 3 ระยะดงั น้ี ระยะที่ 1 การจดั การเพื่อใหม้ ีกิจกรรมการผลติ ทหี่ ลากหลาย เกดิ ขนึ้ ในสถานศกึ ษา การจดั ตง้ั กจิ กรรมการ ใชร้ ะยะเวลา 2-5 ปี ขนึ้ กบั ศกั ยภาพของแตล่ ะโรงเรยี น หวั ใจสำ� คญั ของการดำ� เนนิ งาน ในช่วงน้ี คือ การจัดการพื้นท่ี และการจัดการแหล่งน้ําเพ่ือการเกษตร เป็นระยะของการด�ำเนินงานทางกายภาพ (เช่น การพัฒนาแหลง่ นา้ํ และระบบนํ้าเพ่ือการเกษตร การท�ำแปลงปลูกพืชผัก การสรา้ งเล้าเปด็ เล้าไก่ การขดุ บอ่ เลย้ี งปลา คอกปยุ๋ หมกั ทเี่ กบ็ วสั ดอุ ปุ กรณก์ ารเกษตร และอนื่ ๆ) พรอ้ มทงั้ เตรยี มปจั จยั การผลติ อนื่ ๆ เชน่ เมลด็ พนั ธพ์ุ ชื พันธุ์สัตว์ วัสดุอุปกรณ์การเกษตร หลังจากเตรียมปัจจัย การผลิตแล้วจึงลงมือปฏิบัติ ทดลองท�ำการเกษตร จดบันทึกปริมาณผลผลิตที่ได้รวมถึงปัญหาอุปสรรค เพื่อน�ำข้อมูลมาปรับปรุงหรือหาแนวทางในการพัฒนา ส�ำหรับใช้วางแผนการผลิตในปีการศึกษาต่อไป ประเภทของอาหารท่ีโรงเรียนควรผลิตขึ้นอยู่กับความเหมาะสม กบั สภาพพ้นื ทีใ่ นแตล่ ะทอ้ งถิน่ แต่ควรประกอบด้วย ออาาหหาารรปปรระะเเภภททพพืชชื ผผักัก ไไมมผ้ ้ผลล แแหหลล่งง่ขขอองงโโปปรรตตีนีนเชเชน่ น่ ไกพ่ ันธุ์ไข่ ไกพ่ ันธุเ์ นื้อ ไกพ่ นั ธ์ุพ้ืนบา้ น เปด็ ปลา กบ หมู และการทำ� นา (หากมพี ืน้ ทม่ี าก) 50 l คู่มือครูหนงั สอื เรียนรายวชิ าเพ่ิมเตมิ
ระยะท่ี 2 การจัดการเพื่อใหม้ ผี ลผลิตอยา่ งย่งั ยนื กกาารรววิิเเคครราาะะหห์์สสถถาานนกกาารรณณ์์ขขอองงโโรรงงเเรรีียยนนใในนกกาารรผผลลิิตตออาาหหาารรแแตต่่ลละะปปรระะเเภภทท แแลล้้ววจจึึงงดด��ำำเเนนิินนกกาารรพพััฒฒนนาาปปรรัับบปปรรุุงง ศศัักกยยภภาาพพขขอองงโโรรงงเเรรีียยนนเเพพ่ืื่ออใใหห้้มมีีผผลลผผลลิิตต พพออเเพพีียยงง ตต่่ออเเนน่ืื่อองง สสมมํ่ํ่าาเเสสมมออตตลลออดดปปีีกกาารรศศึึกกษษาา กกาารรดด��ำำเเนนิินนงงาานนใในนรระะยยะะนน้ีี้ ตตอ้้องงกกำ��ำหหนนดดเเปป้าา้ หหมมาายยใในนกกาารรผผลลติติ ททาางงกกาารรเเกกษษตตรรออยย่า่างงชชดดัั เเจจนนเเปป็นน็ รราายยสสััปปดดาาหห์์ เเชช่นน่ กกลลม่มุุ่ พพืืชชผผกักั ใในน 11 สสัปัปดดาาหห์์ จจะะใใชชผ้้ผักกั ตตาามมฤฤดดูกูกาาลล 33 ววนััน ผผกัักเเถถาาเเคครรออืื 11 ววัันน แแลละะผผกักั พพ้ืนนื้ บบา้า้ นน 11 ววันัน พพรร้ออ้ มมททงั้ั้งปปรริมิมาาณณทท่จี่ีจะะตตอ้้องงผผลลตติิ แแลล้ว้วจจึงงึ ววาางงแแผผนนกกาารรผผลลตติิ กกาารรดดแแูู ลล บบำ��ำรรงงุุ รรกกัั ษษาา มมีกกี าารรจจดดบบนันั ททึึกกปปรรมมิิ าาณณผผลลผผลลิตติ รรววมมถถงึงึ ปปัญญั หหาาออปุุปสสรรรรคค แแลละะนนำำ�� ขขออ้้ มมลูลู มมาาปปรรัับบปปรรงุุงพพััฒฒนนาาสส�ำ�ำหหรรบัับ กกาารรผผลลิิตต ใในนรรนุุ่่นตต่่ออไไปป รระะยยะะทท่ี่ี 33 กกาารรจจดััดกกาารรเเพพ่อ่ืือใใหหเ้เ้ กกดิิดกกาารรเเรรีียยนนรรูู้้ ถถ่่าายยททออดดคคววาามมรรูู้้แแลละะเเททคคโโนนโโลลยยีีสสูู่่เเดด็็กกนนัักกเเรรีียยนนออยย่่าางงเเปป็็นนรระะบบบบ โโดดยยกกาารรพพััฒฒนนาาเเปป็็นนหหลลัักกสสููตตรรเเกกษษตตรรจจััดดทท��ำำ แแผผนนกกาารรสสออนนใในนรระะยยะะนน้้ีีคคววรรตต้้อองงออาาศศััยยปปรระะสสบบกกาารรณณ์์จจาากกคครรููเเกกษษตตรรขขอองงโโรรงงเเรรีียยนนมมาารร่่ววมมกกัันนจจััดดทท��ำำมมีีกกาารรกก��ำำหหนนดดชช่่ััววโโมมงง กกาารรเเรรียยี นนกกาารรสสออนนออยยาา่่ งงชชดัดั เเจจนน 3.1.1 แนวทางในการปฏิบตั ิในการจดั การเกษตรใน โรงเรยี น จากหลักการจัดการข้างต้น เม่ือโรงเรยี นจะเร่มิ ตน้ การท�ำเกษตรในโรงเรียน ควรค�ำนึงถึงประเดน็ ตอ่ ไปนี้ พื้นทีก่ ารเกษตร ควรเรมิ่ ดว้ ยการจดั ทำ� แผนผงั การเกษตร เพอื่ เลอื กพน้ื ท่ี วางแผนการใชพ้ น้ื ทใ่ี หเ้ หมาะสม และเกดิ ประสทิ ธภิ าพ สูงสดุ โดยมีหลกั เกณฑ์ดงั น้ี โรงเรยี นมีพื้นที่มาก: ควรเป็นพ้ืนที่ว่างมีสัดส่วนเฉพาะ อยู่ใกล้ บริเวณที่มีแหล่งน้ําหรือสามารถขุด สระนา้ํ ได้ และควร อย่หู ่างจากอาคารเรยี นเพื่อไม่ใหก้ ล่ินจากมลู สัตว์รบกวนการ เรียนการสอน โรงเรยี นมีพ้ืนที่น้อย: การจัดพื้นที่การเกษตรสามารถแทรกไป บริเวณท่ีว่างต่างๆ ตามความเหมาะสม เชน่ บริเวณท่ีว่าง ระหวา่ งอาคารเรียน โดยคำ� นึงถงึ ความตอ้ งการแสงของพืชดว้ ย เมื่อโรงเรียนตัดสินใจเลือกพ้ืนที่ได้แล้ว ข้ันต่อไปคือการวางแผน การใช้พื้นท่ีโดยการจัดแบ่งสัดส่วนของ พื้นท่ี ดังน้ี แหล่งนํ้า: ในกรณีที่เป็นสระนํ้าต้องการพ้ืนที่ 30% ของพ้ืนที่ทั้งหมด แต่ถ้ามีแหล่งน้ําส�ำรองภายนอก สามารถปรบั ลดลง ไดต้ ามความเหมาะสม คูม่ อื ครหู นงั สอื เรยี นรายวิชาเพ่ิมเติม l 51
พ้ืนทีป่ ลูกพืชผัก: ใช้พน้ื ทป่ี ระมาณ 30% ของพื้นท่ที ั้งหมด ถา้ มีนักเรียนมากอาจปรับเพ่ิมได้ พื้นทป่ี ลูกไม้ผล: ใช้พ้ืนท่ปี ระมาณ 30% ของพ้ืนทีท่ ้ังหมด พ้นื ทเ่ี พาะเหด็ : ใชพ้ นื้ ทีป่ ระมาณ 3% ของพืน้ ทท่ี ง้ั หมด พ้นื ทีเ่ ลยี้ งสัตวป์ ีก: ใชพ้ ้ืนทปี่ ระมาณ 5% ของพนื้ ทที่ ้งั หมด พื้นท่ีอ่ืนๆ (โรงเกบ็ เครอื่ งมือ โรงปยุ๋ ฯลฯ) : ใชพ้ น้ื ท่ีประมาณ 2% ของพ้ืนทที่ ้งั หมด ขอ้ ควรค�ำนึงอกี ประการหน่ึงในการวางแผนการใช้พ้ืนทคี่ อื ลักษณะของพื้นท่ีตามสภาพภูมิศาสตร์ ได้แก่ พื้นที่ลุ่ม: เหมาะส�ำหรับขุดสระน้ํา หรือปลูกพืชท่ีเจริญเติบโต ได้ดีในน้ําหรือที่แฉะ เช่น ผักบุ้ง ผักกะเฉด ผักแวน่ สายบวั ผักกดู เป็นตน้ พ้นื ทด่ี อน: เหมาะส�ำหรบั การปลกู ไมผ้ ล พื้นที่ลาดชัน: ควรปลูกพืชตามขวางแนวลาดชัน พร้อมท้ัง ปลูกแฝกตามขอบแปลงเพ่ือป้องกัน การชะลา้ งพงั ทลายของดนิ อปุ กรณ์การเกษตรพ้ืนฐาน ควรจัดหาให้เพียงพอกับจ�ำนวน นักเรียนท่ีจะร่วมท�ำกิจกรรม จ�ำนวนที่เหมาะสมของอุปกรณ์การเกษตร พน้ื ฐาน โดยประมาณจากนกั เรยี น 100 คน เฉลยี่ หอ้ งละ 15-20 คน ประกอบดว้ ย จอบขดุ ดนิ เสียม พลัว่ ตกั ดิน มีดดายหญ้า บัวรดน้ำ� จำ� นวน จ�ำนวน จำ� นวน จ�ำนวน จ�ำนวน 20-25 ดา้ ม 15-20 ด้าม 10 ดา้ ม 10 เลม่ 20-25 ใบ นอกจากนยี้ งั มอี ปุ กรณท์ จ่ี ำ� เปน็ อน่ื ๆอกี เชน่ ถงั นาํ้ บงุ้ ก๋ีกรรไกรตดั แตง่ สอ้ มปลกู สอ้ มพรวนดนิ รถเขน็ สวงิ ตกั ปลา อปุ กรณ์สำ� หรบั การเล้ียงสัตว์ตา่ งๆ เป็นต้น ประเภทของอาหารทจี่ ะผลติ และวธิ กี ารผลิต การผลติ โรงเรยี นจะทำ� การวางแผนการผลติ โดยกำ� หนด ทงั้ ชนดิ และปรมิ าณจากปรมิ าณความตอ้ งการบรโิ ภค ของเด็กนกั เรยี น ใน 1 มอ้ื ตวั อยา่ งสำ� หรบั โรงเรยี นทม่ี จี ำ� นวนนกั เรยี น 100 คน (ทงั้ นี้ ขน้ึ กบั ขนาดพน้ื ทกี่ ารเกษตร ของโรงเรยี นและกำ� ลงั คนท่ีจะชว่ ยงานดว้ ย) ใน 1 สัปดาห์ (5 วนั เรยี น) โรงเรยี นตอ้ งผลิตกลุม่ อาหารประเภทต่างๆ และปริมาณผลผลิต ทตี่ อ้ งการเพอื่ ใชใ้ นการประกอบอาหารดังน้ี กลุ่มพืชผกั : พชื ผกั (หลากหลาย) ประมาณวนั ละ 10-11 กก. จ�ำนวน 5 วัน กลุ่มอาหารท่ีเปน็ แหล่งโปรตนี แบง่ เป็น: เน้ือสัตว์ (ไก่ ปลา) ประมาณวันละ 5 กก. จ�ำนวน 2 วนั ไข่ไกว่ ันละ 100 ฟอง จ�ำนวน 3 วัน กลุม่ ไม้ผล: กลว้ ยประมาณวันละ 100 ลูก จำ� นวน 2 วนั เม่ือก�ำหนดประเภทและปรมิ าณของอาหารทตี่ ้องการได้แล้ว จึงกำ� หนดเป็นปฏิทินการผลติ ตลอดปี 52 l คมู่ อื ครูหนังสือเรียนรายวิชาเพมิ่ เตมิ
3.1.2 บุคลากรทเี่ กี่ยวข้องกับการจดั การเกษตรในโรงเรยี น บุคลากรทีเ่ ก่ียวข้องในการท�ำการเกษตรในโรงเรยี น ประกอบดว้ ย เด็กนักเรียน เป็นบุคลากรหลักในการท�ำการเกษตรของ โรงเรียน โดยทั่วไปโรงเรียนจะจัดการโดยแบ่งเด็กนักเรียน เปน็ กลมุ่ การผลติ ประเภทต่างๆ เช่น กลุ่มพืชผักไม้ผล กลุ่มเห็ด กลุ่มไก่ไข่ กลุ่มไก่เน้ือ กลุ่มปลาดุกฯลฯ นักเรียน มบี ทบาทหน้าทดี่ งั นี้ รบั ผดิ ชอบดแู ลการผลิต ตลอดระบบการผลติ ตง้ั แต่ปจั จัย การผลติ จนถึงการจ�ำหนา่ ย จดบันทกึ การท�ำงานของตนเองในแตล่ ะวัน จดบันทึกผลผลิตทไ่ี ด้ จดั ท�ำบญั ชรี ายรับ-รายจา่ ย ครู เปน็ บคุ ลากรทเี่ ปน็ ผผู้ ลกั ดนั อำ� นวยการ จดั หาปจั จยั จดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ ออ้ื ตอ่ การปฏบิ ตั งิ าน เพอื่ การเรยี นรู้ ของเด็กนักเรียน มีบทบาทหน้าทีด่ งั น้ี จดั ท�ำแผนการผลติ และดำ� เนนิ การใหไ้ ดต้ ามแผน ประสานกบั ครทู ี่รบั ผิดชอบอาหารกลางวัน เพ่ือน�ำผลผลิตไปประกอบอาหาร ลงมอื ปฏบิ ตั ริ ่วมกบั เดก็ นักเรยี น ไปพร้อมๆ กบั ถา่ ยทอดความรใู้ ห้แก่เด็กนักเรยี น ตรวจบันทกึ การทำ� งานของเด็กนักเรียน ควบคมุ กองทุนการผลิตของกลมุ่ การผลติ ท่ตี น รบั ผิดชอบ ชุมชน มบี ทบาทในการออกแรงพฒั นาบกุ เบกิ พน้ื ทก่ี ารเกษตร ของโรงเรยี น ซงึ่ เปน็ งานทต่ี อ้ งใชแ้ รงงานมากเกนิ กวา่ ที่นักเรียนจะด�ำเนินการได้ด้วยตนเอง เป็นการแบ่งเบาภาระของโรงเรียน หลังจากนั้น นักเรียนสามารถ มาท�ำ กจิ กรรมไดส้ ะดวกขนึ้ เชน่ การถางหญา้ ตดั กง่ิ ไม้ การยกแปลง การกอ่ สรา้ งซอ่ มแซมรวั้ โรงเรยี น การกอ่ สรา้ งคอกสตั ว์ โรงเพาะเห็ด เปน็ ตน้ ค่มู อื ครหู นงั สอื เรยี นรายวิชาเพ่มิ เตมิ l 53
3.2 กในาสรถจาัดนกศาึกรษเกาษตร การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรทดี่ ี (Good Agricultural Practices-GAP) เปน็ มาตรฐานทค่ี รอบคลมุ การผลติ สนิ คา้ เกษตรอยา่ งครบวงจร ตัง้ แต่การจัดการปจั จัยการผลติ ควบคุมการผลติ การเก็บเก่ียว การจัดการหลงั การเกบ็ เก่ยี ว การบรรจุหบี ห่อ และการขนสง่ การผลิต ส�ำหรับการผลิตสินค้าเกษตร 3 ประเภท ได้แก่ พชื ปศสุ ตั ว์ และประมง ซ่งึ มแี นวทางในการปฏิบตั สิ �ำหรับสนิ ค้าแต่ละประเภท ดังต่อไปน้ี 3.2.1 พืช สนิ คา้ เกษตรประเภทพชื เชน่ พชื ผกั ไมผ้ ล พชื ไร่ เครอ่ื งเทศ พชื สมนุ ไพร และเหด็ สำ� หรบั ใชเ้ ปน็ อาหาร หลายชนดิ สามารถปลูกในสถานศึกษา เน่ืองจากกระบวนการปลูกไม่ยุ่งยาก ดังท่ีหนังสืออาหารปลอดภัยส�ำหรับเยาวชน ในสถานศกึ ษา เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารฉี ลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 ได้ยกตัวอย่างพืชผักและผลไม้ที่นิยมปลูกในสถานศึกษา โดยในกระบวนการผลิตสินค้าเกษตรประเภทพืช ใหไ้ ดผ้ ลผลติ ทมี่ คี ณุ ภาพดี มคี วามปลอดภยั ควรมกี ารนำ� การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรทด่ี ี สำ� หรบั พชื อาหารมาประยกุ ตใ์ ช้ ในกระบวนการผลติ ดังน้ี 54 l คูม่ ือครหู นงั สอื เรียนรายวชิ าเพิม่ เติม
วธิ ีการปฏิบตั ิทางการเกษตรท่ดี สี �ำหรับพืชอาหาร เปน็ วธิ กี ารปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรทดี่ สี ำ� หรบั การผลติ พชื เพอื่ เกบ็ เกยี่ วผลติ ผลสำ� หรบั ใชเ้ ปน็ อาหาร เชน่ ผกั บงุ้ จนี คะน้า กล้วยน้�ำว้า มะละกอ เป็นต้น ในทุกขั้นตอนของการผลิตในระดับฟาร์ม ต้ังแต่การเตรียมการก่อนการผลิต การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิต จนถึงการเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังการเก็บเก่ียว ซึ่งในแต่ละขั้นตอน มีวธิ ปี ฏบิ ัตดิ งั น้ี 1 การเตรียมการก่อนการผลิต ในการเตรียมการก่อนการผลิตมีประเด็นส�ำคัญในการพิจารณาอยู่ 3 ประเด็นหลักคือ พื้นท่ีปลูก น้�ำท่ีใช้ ในแปลงปลกู และปจั จยั การผลติ พื้นทป่ี ลูก การเตรียมการก่อนการผลิต พ้ืนท่ีปลูก ท่ีตั้งแปลงปลูก รวมถึงโรงงานเพาะเห็ด โรงเรือนไฮโดรโพนิกส์ หรือพ้ืนท่ีปลูกพืชอื่นๆ ต้องอยู่ในที่ท่ีไม่ท�ำให้เกิดการปนเปื้อนหรือเป็นอันตรายต่อผลผลิต เช่น ตั้งอยู่ใกล้พ้ืนท่ีท่ีมี สารเคมีหรือโลหะหนัก กองขยะ กองปุ๋ยหมัก เป็นต้น กรณีจ�ำเป็นต้องใช้พื้นท่ีปลูกที่มีความเสี่ยงต่อการปนเปื้อน ต้องมีการจัดการเพื่อลดความเส่ียง มีปริมาณน�้ำเพียงพอที่จะใช้ในการผลิตพืชให้มีคุณภาพและมีการวางผังแปลง โดยคำ� นงึ ถงึ ผลกระทบตอ่ ความปลอดภยั อาหารและสงิ่ แวดลอ้ ม มกี ารจดั ทำ� ขอ้ มลู ประจำ� แปลง เชน่ ชอื่ เจา้ ของแปลง ทตี่ งั้ แปลง ชนดิ พชื พนั ธพ์ ชื แหลง่ นำ้� สง่ิ กอ่ สรา้ งทอ่ี ยภู่ ายในฟารม์ จดุ รวบรวม คดั แยกผลผลติ จดุ ระบายนำ�้ ทงิ้ กองขยะ เป็นตน้ รวมถึงบง่ ช้ีพนื้ ท่ีขา้ งเคยี งโดยรอบ น้�ำที่ใช้ในแปลงปลกู ต้องมีนำ้� เพียงพอส�ำหรับใช้ในกระบวนการผลิต โดยต้องไม่มาจากแหล่งท่ีเกิดข้ึนจากการท�ำลายสิ่งแวดล้อม หรอื มคี วามเสย่ี งตอ่ การปนเปอ้ื น เชน่ กองขยะ โรงงานอตุ สาหกรรม คอกปศสุ ตั ว์ ชมุ ชนหรอื โรงพยาบาลทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ การปนเปื้อนวัตถุหรือสิ่งท่ีเป็นอันตรายต่อผลิตผล กรณีจ�ำเป็นต้องใช้ต้องมีข้อพิสูจน์ว่าน�้ำน้ันได้ผ่านการบ�ำบัด และสามารถนำ� มาใช้ในกระบวนการผลิตได้ ปจั จัยการผลติ เมลด็ พนั ธ์ุ หรอื ตน้ พนั ธห์ุ รอื สว่ นขยายพนั ธ์ุ ตอ้ งมาจากแหลง่ ทเี่ ชอ่ื ถอื ไดส้ ามารถตรวจสอบ แหลง่ ทม่ี าและประวตั ไิ ด้ หากมกี ารคลกุ หรอื เคลอื บเมลด็ พนั ธด์ุ ว้ ยวตั ถอุ นั ตรายทางการเกษตร ใหใ้ ชต้ ามวธิ กี าร และอตั ราตามคำ� แนะนำ� บนฉลากทข่ี นึ้ ทะเบยี นตามกฎหมายและบนั ทกึ ขอ้ มลู ไว้ และไมป่ ลูกพืชที่เปน็ พิษต่อการบริโภค (ยกเว้นมีขอ้ แนะน�ำในการบริโภค) เครอ่ื งมือและอุปกรณ์การเกษตร ต้องจัดให้มีอย่างเหมาะสม เพียงพอต่อการปฏิบัติงาน และท�ำการเก็บรักษาเครื่องมืออุปกรณ์การเกษตรเป็นสัดส่วน ตลอดจนตรวจสอบเคร่ืองมือ และอปุ กรณก์ ารเกษตรอยา่ งสมำ่� เสมอเพอ่ื ปอ้ งกนั การเกดิ อบุ ตั เิ หตแุ ละอนั ตรายตอ่ ผปู้ ฏบิ ตั งิ าน ปยุ๋ สารปรบั ปรงุ ดนิ และวตั ถอุ นั ตรายทางการเกษตรตอ้ งขน้ึ ทะเบยี นกบั กรมวชิ าการเกษตร หากมกี ารผลติ ใชเ้ องตอ้ งบนั ทกึ วธิ กี ารทำ� โดยละเอยี ด โดยจดั เตรยี มใหเ้ หมาะสมและเพยี งพอ กบั ชนดิ และจ�ำนวนพชื ทป่ี ลกู ค่มู อื ครูหนงั สือเรยี นรายวิชาเพมิ่ เติม l 55
Box 3.1 การจดั การเพ่อื ลดความเสี่ยงต่อการปนเปอ้ื นในการเตรยี มการก่อนการผลิต พื้นที่เพาะปลูก ควรเกบ็ ตัวอย่างดินส่งวิเคราะหส์ ารเคมตี กค้าง เช่น โลหะหนกั หรือเชอื้ จุลนิ ทรีย์กอ่ โรค เป็นต้น หากพื้นท่ีปลูกท่ีมีความเส่ียงต่อการปนเปื้อนต้องมีการจัดการเพื่อลดความเสี่ยง เช่น การไถตากดิน การพักแปลง เป็นตน้ ทางน้�ำ หากแหล่งน้�ำท่ีใช้ในพ้ืนที่ปลูกมีความเสี่ยงต่อการปนเปื้อนต้องมีการจัดการเพื่อลดความเส่ียง เช่น กรณีใช้น�้ำจากแม่น้�ำ ล�ำคลอง หรือน้�ำชลประทาน ควรคัดเลือกแหล่งน�้ำ ท�ำบ่อพักน้�ำ และวิเคราะห์ คณุ สมบตั ขิ องนำ้� ก่อนน�ำนำ้� ไปใช้ เปน็ ต้น ทางอากาศ หากพน้ื ทปี่ ลกู มคี วามเสยี่ งตอ่ การปนเปอ้ื นตอ้ งมกี ารจดั การเพอื่ ลดความเสยี่ ง เชน่ การปลกู พชื เป็นแนวกันชนที่สามารถปอ้ งกนั ความเส่ยี งจากแปลงขา้ งเคยี ง เปน็ ตน้ 2 การจดั การคุณภาพในกระบวนการผลติ การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิต ผู้ปฏิบัติงานมีความส�ำคัญเป็นอย่างสูงจึงจ�ำเป็นต้องต้องมีความรู้ หรอื ไดร้ บั การฝึกอบรมที่เก่ียวข้องกับการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดี หรือการจัดการคุณภาพในกระบวนการปลูกพืช และตอ้ งนำ� มาใชใ้ นการจดั การคณุ ภาพในกระบวนการปลกู พชื โดยมจี ดั ทำ� แผนควบคมุ การผลติ การกำ� หนดมาตรการ ควบคมุ ในแตล่ ะขนั้ ตอนทอ่ี าจสง่ ผลกระทบตอ่ ความปลอดภยั คณุ ภาพของผลติ ผล สง่ิ แวดลอ้ ม สขุ ภาพความปลอดภยั และสวัสดิภาพของผู้ปฏิบัติงาน โดยจัดท�ำเอกสารหรือแบบบันทึก และเก็บรักษาบันทึกข้อมูลการปฏิบัติงาน และเอกสารสำ� คญั ทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั การปฏบิ ตั งิ านไวอ้ ยา่ งนอ้ ย 2 ปี (ดงั ตวั อยา่ งตาม 4 การบนั ทกึ ขอ้ มลู ในกระบวนการผลติ ) ซ่งึ การจดั การคณุ ภาพในกระบวนการผลติ สามารถแบง่ ออกเปน็ ดา้ นตา่ งๆ ดงั นี้ น�้ำ การใหน้ ำ้� มคี วามเหมาะสมกบั ความตอ้ งการของพชื และลดความเสยี่ งทม่ี ผี ลกระทบตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม สำ� หรบั นำ้� ทใ่ี ช้ในการละลายปยุ๋ และวัตถุอนั ตรายทางการเกษตร ตอ้ งไมท่ �ำให้ประสทิ ธิภาพในการละลายป๋ยุ และวตั ถอุ นั ตราย ทางการเกษตรลดลง และมกี ารจดั การนำ�้ เสยี ทเ่ี กดิ ขนึ้ จากการใชง้ าน เชน่ นำ้� จากหอ้ งสขุ า นำ�้ ทงิ้ ตา่ งๆ เพอื่ ลดความเสยี่ ง ที่มผี ลกระทบตอ่ ส่งิ แวดล้อมของพื้นทปี่ ลูกและพื้นทีโ่ ดยรอบ น้�ำท่ีใช้ในแปลงปลูกระบบไฮโดรโพนิก (hydroponic) ต้องมีการบ�ำรุงรักษาระบบการให้น�้ำและเปล่ียนน้�ำ อยา่ งสมำ�่ เสมอถา้ มีการนำ� นำ�้ กลับมาใช้ใหม่ใหม้ ีระบบการลดปริมาณการปนเป้ือนของจุลนิ ทรยี ์ และสารเคมี ปจั จยั การผลติ ปจั จยั การผลติ เชน่ เมลด็ พนั ธ์ุหรอื ตน้ พนั ธป์ุ ยุ๋ ธาตอุ าหารเสรมิ วตั ถอุ นั ตรายทางการเกษตรทใ่ี ชใ้ นกระบวนการผลติ ต้องมีการจัดท�ำรายการและบันทึกข้อมูลปัจจัยการผลิต แหล่งท่ีมา และรายละเอียดเฉพาะ ของปัจจัยการผลิต ทสี่ �ำคญั พร้อมท้งั ระบุรายการ ปริมาณ วัน/เดือน/ปที ่ีจัดซอ้ื ปุ๋ยและสารปรับปรุงดิน ต้องมีการจัดการท่ีดีในการใช้ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการปนเปื้อน ทางดา้ นกายภาพ เคมี และจลุ นิ ทรยี ์ สผู่ ลติ ผลในระดบั ทจี่ ะทำ� ใหไ้ มป่ ลอดภยั ตอ่ การบรโิ ภคโดยใช้ ปยุ๋ หรอื สารปรบั ปรงุ ดนิ ใหเ้ หมาะสมตอ่ พชื ทปี่ ลกู ในอตั ราตามคำ� แนะนำ� บนฉลากทขี่ นึ้ ทะเบยี น กับกรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์และไม่ใช้สิ่งขับถ่ายของคนมาเป็นปุ๋ย หากมีการผลิตปุ๋ยอินทรีย์ใช้เองต้องผ่านกระบวนการหมักหรือย่อยสลายโดยสมบูรณ์ ที่จะไม่ ท�ำให้เกิดโรคสู่คน ในการปลูกพืชในระบบไฮโดรโพนิกส์ ตอ้ งเฝา้ ระวงั และบนั ทกึ ขอ้ มลู การใช้ 56 l คมู่ อื ครหู นงั สอื เรยี นรายวชิ าเพม่ิ เติม
สารละลายธาตอุ าหารพชื ในทกุ ขนั้ ตอนการผลติ เชน่ การผสมการใช้และก�ำจัดสารละลายธาตุ อาหาร โดยการกำ� จดั สารละลายตอ้ งไมท่ งิ้ ลงในแหลง่ นำ�้ สาธารณะ แตส่ ามารถทง้ิ ในแปลงปลกู พชื เพือ่ ใชเ้ ปน็ ธาตุอาหาร (ไมท่ �ำให้เกิดความป็นพษิ ตอ่ พชื ) วัตถุอันตรายทางการเกษตร ต้องมีการใช้เม่ือมีความจ�ำเป็น ก่อนการใช้วัตถุอันตราย ทางการเกษตรตอ้ งทำ� การศกึ ษาชนดิ และปรมิ าณของศตั รพู ชื กอ่ นการใชง้ าน หากมคี วามจำ� เปน็ ตอ้ งใชต้ ามคำ� แนะนำ� หรอื อา้ งองิ คำ� แนะนำ� ของกรมวชิ าการเกษตร หรอื ตามฉลากทขี่ นึ้ ทะเบยี น มีบนั ทกึ ข้อมลู การใชว้ ัตถอุ นั ตรายทางการเกษตรทกุ ครัง้ ที่ใช้ ไม่ใช้วัตถอุ นั ตรายทางการเกษตร มากกว่าสองชนิดผสมกัน เว้นแต่จะเป็นค�ำแนะน�ำของหน่วยราชการท่ีเกี่ยวข้องหรือมีข้อมูล ทางวิชาการรับรอง มีการจัดการด้วยวิธีท่ีถูกต้องพร้อมทั้งจัดท�ำบัญชีรายช่ือวัตถุอันตราย ทางการเกษตร จัดเกบ็ ในสถานที่เฉพาะทเี่ ป็นสัดส่วน แยกสารแตล่ ะชนิด ควบคุมการหยบิ ใช้ เพื่อป้องกันการปนเปื้อนสู่ผลผลิต และไม่เกิดอันตรายต่อบุคคล ภาชนะบรรจุวัตถุอันตราย ทางการเกษตรที่เสื่อมสภาพหรือหมดอายุ ผู้ปฏิบัติงานต้องมีความรู้ในการใช้วัตถุอันตราย ทางการเกษตรที่ถูกต้อง การป้องกันตนเองจากการใช้วัตถุอันตรายทางการเกษตร และการปฐมพยาบาลเบอื้ งต้น และตอ้ งได้รับการตรวจสุขภาพอยา่ งน้อยปลี ะ 1 ครง้ั Box 3.2 วิธีปฏิบตั ขิ องผู้ใชว้ ัตถอุ ันตรายทางการเกษตร ตอ้ งสวมเสอ้ื ผา้ ใหม้ ดิ ชดิ (เสอื้ แขนยาว กางแกงขายาว) มอี ปุ กรณป์ อ้ งกนั สาร พษิ ไดแ้ ก่ หนา้ กากหรอื ผา้ ปดิ จมกู ถงุ มอื แวน่ ตา สวมรองเทา้ เพอ่ื ปอ้ งกนั อนั ตราย จากสารพิษ (รองเท้าอยูใ่ นขากางเกง) ตอ้ งอาบนำ�้ สระผม และเปลยี่ นเสอื ผา้ ทนั ที หลงั พน่ วตั ถอุ นั ตรายทางการเกษตร และต้องน�ำเส้อื ผ้าไปซกั ให้สะอาดทุกครั้ง โดยซักแยกจากเส้อื ผ้าปรกติ 3 การเก็บเกี่ยวและการปฏบิ ัตหิ ลังการเก็บเกย่ี ว ท�ำการเก็บเก่ียวผลิตผลที่มีอายุเก็บเกี่ยวท่ีเหมาะสม อย่างถูกสุขลักษณะและไม่วางผลิตผล ท่ีเก็บเกี่ยวแล้ว กับพื้นดินโดยตรงเพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากวัตถุหรือส่ิงที่เป็นอันตรายสู่ผลิตผล คัดแยกผลผลิต ที่ไม่ได้คุณภาพ เชน่ เนา่ เสยี มโี รค แมลง ออกจากผลผลติ ทด่ี ี นำ�้ สำ� หรบั ใชใ้ นการจดั การหลงั การเกบ็ เกย่ี ว ตอ้ งมคี ณุ ภาพตามมาตรฐาน น�้ำบริโภคหรือเทียบเท่า ภาชนะบรรจุอุปกรณ์และวัสดุท่ีสัมผัสกับผลิตผลโดยตรง ต้องท�ำจากวัสดุท่ีไม่ท�ำให้เกิด การปนเปื้อน เช่น กระดาษหนงั สือพมิ พ์ ถงุ ปุ๋ยใชแ้ ล้ว ถงุ บรรจสุ ารเคมี เปน็ ตน้ มีการระบรุ ุ่นผลิตผล หรือตดิ รหสั หรอื เครื่องหมายแสดงแหลง่ ผลิต หรือวันทีเ่ กบ็ เก่ียว ที่สามารถตรวจสอบได้ สถานท่ีที่ใช้ในการจัดการหลังการเก็บเก่ียว ต้องมีโครงสร้างท่ีสามารถป้องกันความเส่ียงจากการปนเปื้อน ในผลติ ผลและสงิ่ อำ� นวยความสะดวกดา้ นสขุ ลกั ษณะสว่ นบคุ คลทเี่ พยี งพอและอยใู่ นสภาพพรอ้ มใชง้ าน เชน่ มสี ถานที่ เก็บรักษาอุปกรณ์ ภาชนะบรรจุและวัสดุ ห้องน�้ำ อ่างล้างมือ เป็นต้น ผู้ที่สัมผัสกับผลิตผลโดยตรงต้องมีการดูแล สุขลกั ษณะส่วนบคุ คลและมีวิธีการปอ้ งกันไมใ่ ห้เกิดการปนเป้อื นส่ผู ลติ ผล คูม่ อื ครูหนงั สอื เรียนรายวชิ าเพมิ่ เตมิ l 57
4 การบนั ทึกข้อมูลในกระบวนการผลติ ข้อมูลประจำ� ปี.................................................................. ชือ่ สถานศึกษา................................................................................................................................................. ที่อยู่ เลขท.่ี ................................... ชอ่ื หมบู่ า้ น............................................................................หมทู่ .่ี ........................ แขวง/ต�ำบล.....................................เขต/อ�ำเภอ...........................................จังหวัด....................................... โทร.............................................................................................................................................................................. พชื ที่ปลกู .......................................................พนื้ ทปี่ ลูก ........................................... แปลง...................................ไร่ ผู้ปฏบิ ตั งิ าน (นาย/นาง/นางสาว)..................................................................... นามสกุล...................................................... โทร.................................................................. แผนผังภายในแปลง (ระบุแหล่งนำ้� , อาคารหรือจดุ เก็บวัสดแุ ละอปุ กรณ์การเกษตร, จุดรวบรวมผลผลิต เปน็ ต้น) 58 l คมู่ ือครูหนงั สอื เรยี นรายวิชาเพิม่ เติม
รายการจัดซ้ือปัจจยั การผลติ ปี …………........………………........………………........……………….. รายการ ราคา/หนว่ ย จำ� นวน ราคารวม (บาท) (บาท) 1 เมล็ดพันธุ์ ชื่อเมล็ดพนั ธ์ ชอื่ เมลด็ พันธ์ 2 ปยุ๋ (พรอ้ มหยอด) สตู ร สูตร 3 สารเคมี (ใชค้ มุ /ฆา่ ) ชื่อสารเคมี ช่ือสารเคมี ชื่อสารเคมี 4 ปยุ๋ (หลังรอ่ ง) สตู ร สตู ร สูตร 5 สารเคมี (ใช้ฆา่ ) ชอื่ สารเคมี ชื่อสารเคมี 6 อ่นื ๆ (ระบ)ุ หมายเหตุ ขั้นตอนการเตรียมดิน ขั้นตอนการจัดการรายการปัจจัยการผลิต กระบวนการการปฏิบัติกิจกรรม ภายในแปลง ข้ันตอนการเก็บเกี่ยวและการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว รายละเอียดเพิ่มเติมดูจากสมุดบันทึก ของเกษตรกร คมู่ อื ครูหนังสือเรียนรายวิชาเพิม่ เตมิ l 59
รายการบนั ทกึ ขอ้ มูลกิจกรรมการผลติ …………………………...................................……… ปี ........................................ แปลง .............................................................................................. จ�ำนวน ..........................................................ไร่ วนั รายการ/กิจกรรม ราคา ราคา แหล่ง ผ้บู ันทกึ ( ปัจจยั ที่ซื้อ/ปรมิ าณที่ใช้/ /หนว่ ย รวม ท่ีมา ขอ้ มูล เดอื น ปี รายละเอยี ดการผสมสารเคม/ี รายละเอียดการใชป้ ยุ๋ ฯ ) 60 l ค่มู อื ครหู นังสอื เรียนรายวชิ าเพม่ิ เตมิ
แหลง่ ขอ้ มูลเพิ่มเตมิ QR CODE คมู่ ือ “การปฏิบตั ิทางการเกษตรที่ดี สำ� หรับพืชอาหาร” คู่มอื การเตรยี มความพร้อมส�ำหรบั การรบั รองมาตรฐาน GAP แบบกลมุ่ คมู่ ือ Q อาสา หนังสอื อาหารปลอดภยั ส�ำหรบั เยาวชน ในสถานศกึ ษา เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารีฉลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 ค่มู ือครหู นังสือเรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 61
โรงเพาะเหด็ วธิ ีการปฏิบตั ทิ างการเกษตรท่ีดีสำ� หรบั เห็ดส�ำหรบั ใชเ้ ปน็ อาหาร เหด็ ส�ำหรบั ใช้เปน็ อาหาร เชน่ เหด็ ฟาง เห็ดนางรม เห็ดนางฟ้า เหด็ หูหนู เหด็ หอม เปน็ ต้น เป็นแหลง่ อาหาร โปรตีนจากธรรมชาติท่ีปลูกได้ง่ายในสถานศึกษา สามารถน�ำมาประกอบอาหารได้ ในการผลิตให้ได้ที่มีคุณภาพ มาตรฐานน้ันควรมีการน�ำวิธีการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดีสำ� หรับการผลิตเห็ดส�ำหรับใช้เป็นอาหารมาใช้ในการผลิต เพ่ือให้ควบคุมทุกข้ันตอนของการผลิตในระดับฟาร์ม ต้ังแต่การเตรียมการก่อนการผลิต การจัดการคุณภาพ ในกระบวนการผลติ จนถึงการเกบ็ เก่ยี วและการปฏบิ ัตหิ ลังการเก็บเกย่ี ว ซง่ึ ในแตล่ ะขัน้ ตอนมีวธิ ีปฏบิ ัติดงั นี้ 1 การเตรยี มการกอ่ นการผลติ ในการเตรียมการก่อนการผลิตเห็ดมีประเด็นส�ำคัญอยู่ 2 ประเด็นหลักได้แก่ สถานท่ีผลิตเห็ด น�้ำท่ีใช้ ในการผลติ และปัจจยั การผลิต สถานท่ีผลิตเห็ด ตอ้ งอยูใ่ นทท่ี ่ีไมเ่ สยี่ งตอ่ การปนเปอ้ื นสิง่ ที่เป็นอนั ตราย เช่น ใกล้แหล่งทงิ้ ขยะ โรงงานผลติ สารเคมีหรือวัตถุหรือสิ่งท่ีเป็นอันตราย คอกปศุสัตว์ หรือพ้ืนท่ีปลูกพืชท่ีมีการใช้วัตถุหรือ สิ่งท่ีเป็นอันตรายท่ีจะท�ำให้เกิดการตกค้างหรือปนเปื้อนในเห็ด กรณีจ�ำเป็นต้องใช้พ้ืนท่ีผลิต ท่ีมีความเส่ียงต่อการปนเปื้อน ต้องมีการจัดการเพื่อลดความเส่ียง จัดการพ้ืนท่ีปฏิบัติงาน ให้ถูกสุขลักษณะ ไม่ให้เกิดการสะสมของศัตรูเห็ดและมีการแยกพื้นที่ปฏิบัติงานเป็นสัดส่วน เชน่ โรงเรอื นเพาะเหด็ พน้ื ทเ่ี ตรยี มวสั ดเุ พาะ พนื้ ทเี่ กบ็ รกั ษาอปุ กรณเ์ ครอ่ื งมอื พนื้ ทเี่ กบ็ รกั ษา ปจั จยั การผลติ เปน็ ตน้ โรงเรอื นทใี่ ชใ้ นการเพาะเหด็ ตอ้ งมคี วามแขง็ แรง สามารถควบคมุ อณุ หภมู ิ ความช้ืน แสงสว่างและการถ่ายเทอากาศได้ดี สามารถป้องกันการเข้าท�ำลายก้อนเช้ือเห็ด ของศตั รเู ห็ดและสตั วพ์ าหะได้ พน้ื เรียบระบายน�้ำได้ดีจดั อย่างเป็นสัดสว่ นมรี ะยะชอ่ งทางเดนิ ท่ีสะดวกตอ่ การปฏบิ ตั ิงาน และท�ำความสะอาดได้ง่าย นำ้� ที่ใช้ในการผลติ ต้องมีน�้ำเพียงพอส�ำหรับใช้ในกระบวนการผลิต โดยต้องไม่มาจากแหล่งที่เกิดข้ึน จากการทำ� ลายสงิ่ แวดลอ้ ม หรอื มคี วามเสย่ี งตอ่ การปนเปอ้ื น เชน่ กองขยะ โรงงานอตุ สาหกรรม คอกปศุสัตว์ ชุมชน หรือโรงพยาบาลท่ีก่อให้เกิดการปนเปื้อนวัตถุหรือส่ิงท่ีเป็นอันตราย ต่อผลิตผลกรณีจ�ำเป็นต้องใช้ ต้องมีข้อพิสูจน์ว่าน�้ำนั้นได้ผ่านการบ�ำบัดและสามารถน�ำมาใช้ ในกระบวนการผลิตได้ 62 l คู่มือครูหนงั สือเรยี นรายวิชาเพมิ่ เตมิ
ปจั จัยการผลิต เชื้อเห็ดจากแหล่งที่เช่ือถือได้ ตรงกับชนิดพันธุ์ที่ต้องการผลิต ไม่มีร่องรอยของศัตรูเห็ด โดยเฉพาะไร และเชอื้ ราอื่น เครื่องมือและอุปกรณ์การเกษตร ต้องจัดให้มีอย่างเหมาะสม เพียงพอต่อการปฏิบัติงาน และท�ำการเก็บรักษาเคร่ืองมืออุปกรณ์การเกษตรเป็นสัดส่วน ตลอดจนตรวจสอบเคร่ืองมือ และอปุ กรณก์ ารเกษตรอยา่ งสมำ�่ เสมอเพอ่ื ปอ้ งกนั การเกดิ อบุ ตั เิ หตแุ ละอนั ตรายตอ่ ผปู้ ฏบิ ตั งิ าน วตั ถอุ ันตรายทางการเกษตรเพอ่ื ก�ำจัดศัตรูเห็ดจัดเตรยี มใหเ้ หมาะสมและเพียงพอ 2 การจดั การคุณภาพในกระบวนการผลติ เพ่ือให้ผลผลิตเห็ดมีคุณภาพเป็นไปตามมาตรฐานผปู้ ลกู หรอื ผปู้ ฏบิ ตั งิ านตอ้ งมคี วามรหู้ รอื ไดร้ บั การฝกึ อบรม ที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดีและต้องน�ำมาใช้ในการจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิตโดยมจี ดั ท�ำ แผนควบคุมการผลิต การก�ำหนดมาตรการควบคุมในแต่ละขั้นตอนท่ีอาจส่งผลกระทบต่อความปลอดภัยคุณภาพ ของผลิตผล ส่ิงแวดล้อม สุขภาพความปลอดภัยและสวัสดิภาพ ของผู้ปฏิบัติงานโดยจัดท�ำเอกสารหรือแบบบันทึก และเก็บรักษาบันทึกข้อมูลการปฏิบัติงานและเอกสารส�ำคัญที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงานไว้อย่างน้อย 1 ปี ซึง่ การจดั การคณุ ภาพในกระบวนการผลิตเหด็ สามารถแบ่งออกเป็นด้านตา่ งๆ ดังน้ี โรงเรือนท่ีใช้ในการเพาะเห็ด ต้องสะดวกต่อการปฏิบัติงาน มีการระบายอากาศควบคุมอุณหภูมิ และความชื้นสัมพัทธ์ให้เหมาะกับชนิด และระยะของเห็ดแต่ละชนิด จัดวางเชื้อเห็ดให้เหมาะสมกับชนิด และการเจรญิ เติบโตของเส้นใยเห็ด และกำ� จดั เศษเหลอื ของดอกเห็ดหลงั การเกบ็ ดอกเหด็ เพอื่ ไม่ให้เป็นแหลง่ สะสม ของศัตรูเห็ด ผู้ปฏิบัติงานต้องการตรวจสอบการเข้าท�ำลายของศัตรูเห็ดและวัชเห็ดอย่างสม่�ำเสมอหากความจ�ำเป็น ตอ้ งใชว้ ตั ถอุ นั ตรายทางการเกษตรเพอื่ กำ� จดั ศตั รเู หด็ ใหใ้ ชต้ ามคำ� แนะนำ� หรอื อา้ งองิ คำ� แนะนำ� ของกรมวชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หรือตามคำ� แนะน�ำในฉลากท่ีข้ึนทะเบยี น 3 การเกบ็ เกี่ยวและการปฏิบตั หิ ลงั การเก็บเกยี่ ว สถานที่ที่ใช้ในการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว ต้องมีโครงสร้างและมีส่ิงอ�ำนวยความสะดวกด้านสุขลักษณะ ส่วนบุคคลที่สามารถป้องกันความเส่ียงจากการปนเปื้อนในผลิตผล และมีสิ่งอ�ำนวยความสะดวกด้านสุขลักษณะ สว่ นบุคคลทเ่ี พียงพอและอยู่ในสภาพพรอ้ มใชง้ าน เชน่ มีสถานทีเ่ ก็บรกั ษาอุปกรณ์ ห้องน้�ำ อ่างล้างมือ ภาชนะบรรจุ และวัสดุ เป็นต้น ผปู้ ฏบิ ัติงานตอ้ งท�ำการเกบ็ เก่ียวผลติ ผลทม่ี ีอายเุ ก็บเกย่ี วท่ีเหมาะสมอยา่ งถูกสุขลกั ษณะ ใชอ้ ุปกรณ์ท่สี ะอาด ไม่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพของเห็ด เก็บดอกเห็ดด้วยความระมัดระวังไม่ให้เกิดความเสียหายต่อคุณภาพดอกเห็ด คัดแยกผลผลิตท่ไี มไ่ ดค้ ณุ ภาพ เชน่ เน่าเสยี มโี รค แมลง ออกจากผลผลิตทดี่ ี ภาชนะบรรจุ และวสั ดุท่สี ัมผสั กบั ผลติ ผลโดยตรง ตอ้ งทำ� จากวสั ดทุ ไ่ี มท่ ำ� ใหเ้ กดิ การปนเปอ้ื น มกี ารระบรุ นุ่ ผลติ ผล ตดิ รหสั หรอื เครอื่ งหมาย แสดงแหล่งผลติ วันทเ่ี กบ็ เก่ียว ท่ีสามารถตรวจสอบได้ ค่มู อื ครูหนงั สือเรยี นรายวชิ าเพิม่ เตมิ l 63
แหล่งข้อมลู เพ่ิมเตมิ QR CODE การปฏบิ ัตทิ างการเกษตรท่ดี ีสำ� หรบั เห็ดเพาะในถุง (มกษ. 2504-2555) การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรที่ดีส�ำหรบั เหด็ ฟาง (มกษ. 2505-2555) 64 l ค่มู ือครหู นงั สือเรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ
3.2.2 ปศุสัตว์ สตั วห์ ลายชนดิ ทส่ี ามารถเลยื้ งไดง้ า่ ยในสถานศกึ ษา เชน่ ไก่ เปด็ และหมู เปน็ ตน้ สามารถเปน็ แหลง่ ของโปรตนี ให้นักเรียนได้รับประทานได้ โดยหนังสืออาหารปลอดภัยส�ำหรับเยาวชนในสถานศึกษา เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ฉลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 ได้มีการแนะน�ำ วิธีการเล้ียงใว้นั้น โดยการน�ำการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดีส�ำหรับฟาร์มเล้ียงสัตว์ ท่ีครอบคลุมข้อก�ำหนด การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส�ำหรับฟาร์มเล้ียงสัตว์ ตั้งแต่องค์ประกอบฟาร์ม อาหาร น�้ำ การจัดการฟาร์ม การจัดการสุขภาพสตั ว์การจัดการสวสั ดิภาพสตั ว์ การจดั การดา้ นสิง่ แวดล้อมและการบนั ทึกขอ้ มลู เพ่อื ผลิตปศุสัตว์ ท่ีมีสุขภาพดี มีคุณภาพเหมาะสมในการน�ำไปใช้ผลิตเป็นอาหารท่ีปลอดภัยต่อการบริโภค ซ่ึงในแต่ละขั้นตอน มวี ธิ ปี ฎบิ ัติดังนี้ 1 การเตรียมการกอ่ นการผลติ องค์ประกอบฟาร์มเป็นส่วนที่ส�ำคัญในการเตรียมการก่อนการผลิตในการปฏิบัติ ทางการเกษตรที่ดีส�ำหรับ ฟาร์มเลี้ยงสัตว์ เนื่องจากองค์ประกอบฟาร์มจะท�ำให้การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิตเป็นไปอย่างมี ประสิทธภิ าพ สถานท่ตี ง้ั ที่ตั้งฟาร์มต้ังอยู่ในพ้ืนท่ีที่เหมาะสมไม่เสี่ยงต่อการปนเปื้อนจากอันตรายทางกายภาพ เคมี และชวี ภาพ ไมเ่ ปน็ พื้นที่ราบล่มุ ทเี่ ส่ยี งต่อการเกดิ น้ำ� ท่วมขงั มแี หล่งนำ้� ทส่ี ะอาดและเพียงพอ สำ� หรบั การเลยี้ งสตั ว์ มคี วามสะดวกในการจดั การการเลยี้ ง การปอ้ งกนั ควบคมุ และกำ� จดั โรค รวมทง้ั ไมส่ ร้างผลกระทบตอ่ สิง่ แวดลอ้ ม และได้รับการยนิ ยอมจากหน่วยราชการสว่ นทอ้ งถิน่ นำ้� นำ้� ที่ใช้สำ� หรบั การเล้ียงสัตว์ตอ้ งมปี ริมาณเพียงพอ คณุ ภาพเหมาะสม ปราศจากการปนเป้อื น ของสิง่ ที่เป็นอนั ตรายท่ีจะสามารถส่งผลกระทบตอ่ สขุ ภาพสตั ว์ คมู่ อื ครูหนงั สอื เรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 65
การจัดผงั และลกั ษณะฟารม์ ฟาร์มมีขนาดเพียงพอเหมาะสมในการเลี้ยงสัตว์ ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพสัตว์ และส่ิงแวดล้อมมีการวางผังฟาร์มที่ดี และจัดพ้ืนที่เป็นสัดส่วนอย่างชัดเจนเหมาะสม ตามวตั ถปุ ระสงค์ เชน่ บรเิ วณเลย้ี งสตั วบ์ รเิ วณเกบ็ อาหารสตั วบ์ รเิ วณเกบ็ อปุ กรณ์ บรเิ วณทำ� ลาย ซากสตั ว์ สถานทร่ี วบรวมขยะ และสง่ิ ปฏกิ ลู เพอ่ื ใหง้ า่ ยและสะดวกในการจดั การและควบคมุ โรค ให้เป็นไปอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ โรงเรอื น โรงเรือนมีขนาดเหมาะสม สามารถป้องกันอันตรายด้านต่างๆ ได้ก่อสร้างด้วยวัสดุท่ีคงทน แข็งแรง งา่ ยต่อการทำ� ความสะอาดและบ�ำรงุ รกั ษามีการระบายอากาศทด่ี ี 2 การจดั การคุณภาพในกระบวนการผลติ ในการจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิตสินค้าปศุสัตว์ให้มีสุขภาพดี เหมาะสมกับการบริโภคผู้ผลิต จ�ำเปน็ ต้องมีการจดั การดังน้ี คูม่ อื การจดั การฟารม์ และการบนั ทกึ ขอ้ มูล มีคู่มือการจัดการฟาร์มท่ีแสดงรายละเอียดการปฏิบัติงานที่ส�ำคัญภายในฟาร์มในด้านต่างๆ (Box 3.3) และต้องบันทึกข้อมูลผลการปฏิบัติงานในขั้นตอนที่ส�ำคัญในการจัดการฟาร์ม ทม่ี ผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพ ผลผลติ และการควบคมุ โรค ใวเ้ ปน็ หลกั ฐานในการทำ� งานแตล่ ะขนั้ ตอน เพื่อตามสอบของกระบวนการผลิตและเก็บรักษาบันทึกเป็นเวลาอย่างน้อย 3 ปี โดยต้องมี การบนั ทกึ ขอ้ มูลเกย่ี วกับ Box 3.3 คู่มือการจดั การฟารม์ ควรมีรายละเอยี ดการปฏบิ ัติงานทสี่ ำ� คัญดงั ต่อไปนี้ 1 การเตรียมโรงเรือน 2 การจดั การดา้ นการเลีย้ ง (ตามชว่ งอายุ) 3 การจัดการด้านอาหารและน้�ำ 4 การท�ำความสะอาดและบำ� รุงรกั ษา 5 การจดั การดา้ นสขุ ภาพสตั ว์ ประกอบดว้ ย โปรแกรมการใชว้ คั ซนี การใชย้ า การสมุ่ ตรวจสภาวะโรค และระดับภูมิคมุ้ กนั โรค การจดั การสตั วป์ ว่ ยหรอื ตาย 6 การควบคุมสัตว์พาหะ 7 การจดั การเรื่องสุขาภบิ าลและส่ิงแวดลอ้ ม เช่น การระบายอากาศ การก�ำจดั ของเสีย 8 การคุ้มครองและดแู ลสวัสดิภาพสตั ว์ ณ สถานทเ่ี ลีย้ งและการขนส่ง 66 l คู่มอื ครหู นังสอื เรียนรายวชิ าเพิ่มเติม
โรงเรอื นและอุปกรณ์ โรงเรอื นและอปุ กรณอ์ ยใู่ นสภาพดี มคี วามปลอดภยั มกี ารทำ� ความสะอาดและฆา่ เชอื้ โรงเรอื น และอปุ กรณอ์ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพทงั้ กอ่ น ระหวา่ ง และหลงั นำ� สตั วเ์ ขา้ สโู่ รงเรอื นสารเคมี ยาฆา่ เชอื้ หรือวัตถุอันตรายท่ีใช้ในกระบวนการต่างๆ ให้ใช้ตามค�ำแนะน�ำของฉลากท่ีข้ึนทะเบียน กบั กรมปศุสตั ว์ หรอื ตามคำ� แนะนำ� ของสัตวแพทยผ์ คู้ วบคุมฟารม์ สตั ว์ น้ำ� สำ� หรบั เลี้ยงสัตว์ น้�ำที่ใช้ส�ำหรับการเล้ียงสัตว์ต้องปราศจากการปนเปื้อนของส่ิงท่ีเป็นอันตรายท่ีจะสามารถ ส่งผลกระทบต่อสุขภาพสัตว์ ภาชนะที่ใช้ในการให้น้�ำต้องสะอาดและอยู่ในต�ำแหน่งที่สัตว์ ทกุ ตวั สามารถเขา้ ถงึ ไดส้ ะดวก หากมกี ารผสมสารเคมหี รอื ยาในนำ�้ เพอื่ รกั ษาโรคตอ้ งอยภู่ ายใต้ การดแู ลรบั ผิดชอบของสัตวแพทย์ ผคู้ วบคมุ ฟารม์ อาหารสัตว์ ในการใหอ้ าหารตอ้ งมจี ำ� นวนและขนาดของภาชนะทเ่ี หมาะสม ทง้ั นตี้ อ้ งวางในตำ� แหนง่ ทเี่ หมาะสม และท่ัวถึง เพื่อให้สัตว์ทุกตัวเข้าถึงอาหารได้ หากมีการผสมสารเคมีหรือยาในอาหาร เพอื่ รกั ษาโรคตอ้ งอยภู่ ายใตก้ ารดแู ลรบั ผดิ ชอบของสตั วแพทยผ์ คู้ วบคมุ ฟารม์ รวมถงึ มสี ถานท่ี เก็บอาหารสตั ว์ผสมยาแยกออกจากการเก็บอาหารทัว่ ไปและมีป้ายบ่งช้ี สถานท่ีเก็บรักษาอาหารสัตว์ ควรเป็นสถานที่เฉพาะ สะอาด แห้ง ระบายอากาศได้ดี มกี ารปอ้ งกนั แมลงและสตั วพ์ าหะตา่ งๆ รวมถงึ สามารถปอ้ งกนั การปนเปอ้ื นและรกั ษาคณุ ภาพ ของอาหารไม่ให้เส่ือมสภาพโดยควรจัดวางอาหารเรียงล�ำดับแยกตามวันผลิตหรือรุ่นการผลิต ติดป้ายหรือท�ำสัญลักษณ์ไว้ ให้มีการน�ำไปใช้ตามล�ำดับการผลิตก่อนหลัง เพื่อไม่ให้มีอาหาร ตกค้าง หมดอายุ และสตั วไ์ ดก้ ินอาหารทใ่ี หม่อยู่เสมอ Box 3.4 ประเภทของอาหารสัตว์ อาหารสำ� เรจ็ รูป ต้องมีคุณภาพและมาตรฐานตามกฎหมายควบคุมคุณภาพอาหารสัตว์ ฉลากมีเลขทะเบียนถูกต้อง ไมม่ กี ารผสมยาสตั วห์ รอื สารเคมตี อ้ งหา้ มลงในอาหารสตั ว์ มลี กั ษณะทางกายภาพดี เชน่ ภาชนะบรรจไุ มช่ ำ� รดุ ฉีกขาดไม่หมดอายุ ไมม่ ีสี กล่ินท่ีผิดปกตหิ รือรวมตัวเป็นก้อน หากมขี อ้ สงสยั ควรเก็บตวั อย่างอาหารวเิ คราะห์ ทางหอ้ งปฏิบตั กิ าร อาหารที่ผสมเองในฟารม์ วัตถุดิบท่ใี ชห้ รอื สง่ิ ท่เี ตมิ ในอาหารตอ้ งมคี ุณภาพ ปลอดภัย ไมใ่ ช้สารตอ้ งหา้ มตามกฎหมาย คูม่ อื ครูหนังสอื เรยี นรายวิชาเพ่ิมเตมิ l 67
ปจั จยั การผลติ อ่นื ๆ สารเคมี ยาฆา่ เชอื้ หรอื ผลติ ภณั ฑว์ ตั ถอุ นั ตรายชนดิ ตา่ งๆตอ้ งจดั เกบ็ เปน็ สดั สว่ นในสถานที่ เกบ็ เฉพาะเพ่ือควบคุมการหยบิ ใชไ้ ม่ท�ำให้เกดิ การปนเปอื้ นสู่สตั ว์ และบคุ คล 3 การจัดการสุขภาพสัตวแ์ ละสวสั ดภิ าพสัตว์ จัดการสุขภาพสัตว์ การใช้ยา และโปรแกรมวัคซีน อยู่ภายใต้ความดูแลของสัตวแพทย์ ผู้ควบคุมฟาร์ม (ปศุสัตว์อ�ำเภอ หรือปศุสัตว์จังหวัด) หรือผู้ที่ได้รับมอบหมายจากสัตวแพทย์ผู้ควบคุมฟาร์มกรณีเกิดโรคระบาด หรอื สงสัยว่าเกดิ โรคระบาด ใหป้ ฏบิ ตั ติ ามกฎหมายว่าด้วยโรคระบาดสตั ว์และค�ำแนะน�ำของกรมปศสุ ัตว์ ดูแลสวัสดิภาพสัตว์ ณ สถานทเ่ี ลย้ี ง และระหวา่ งการขนส่ง ตามกฎหมายว่าด้วยการป้องกนั การทารุณกรรม และการจดั สวสั ดภิ าพสตั ว์ ในกรณที ส่ี ตั วท์ ไี่ ดร้ บั บาดเจบ็ ปว่ ย หรอื พกิ าร ใหแ้ ยกออกมาเพอื่ ดแู ลรกั ษาอยา่ งเหมาะสม หากอาการหนักหรืออยู่ในสภาพที่ไม่สามารถเคล่ือนที่ไปกินน�้ำกินอาหารได้ ควรคัดทิ้งด้วยการท�ำการุณยฆาต เพ่ือไมใ่ ห้เกิดความทกุ ข์ทรมาน มีการก�ำจัดซากสัตว์อย่างถูกต้องเหมาะสมตามหลักวิชาการ มีมาตรการควบคุมสัตว์พาหะน�ำเชื้อ และการควบคุมรักษาสุขลักษณะฟาร์มไม่ให้เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรค ป้องกันและฆ่าเช้ือโรคบริเวณรอบโรงเรือน ยานพาหนะ อปุ กรณ์ และบคุ คลกอ่ นเขา้ -ออกฟารม์ รวมถงึ มกี ารจดบนั ทกึ การผา่ นเขา้ -ออกฟารม์ ของบคุ คลภายนอก ทีส่ ามารถตรวจสอบได้ สงิ่ แวดลอ้ ม ต้องมีการก�ำจัดขยะ น้�ำและของเสียถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล มีการฆ่าเช้ือ และบ�ำบัดก่อน ปล่อยออกนอกฟาร์มพ่ือป้องกันไม่ให้เชื้อกระจายสู่ส่ิงแวดล้อมภายนอก ในกรณีเปน็ ขยะตดิ เชือ้ หรอื ขยะอนั ตราย ได้แก่ ขวดยา ขวดวคั ซีน เข็มฉดี ยา ใหแ้ ยกทำ� ลาย และกำ� จดั ดว้ ยวธิ ีท่ีถกู ต้อง ผู้ปฏบิ ัตงิ าน มีสุขลักษณะส่วนบุคคลที่ดี มีการแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบอย่างเหมาะสม ได้รับ การฝึกอบรมหรือได้รับการถ่ายทอดความรู้เพ่ือให้ปฏิบัติงานได้อย่างถูกต้อง และได้รับ การตรวจสุขภาพประจำ� ปี 68 l คมู่ ือครูหนงั สอื เรยี นรายวชิ าเพิม่ เติม
4 การบนั ทกึ ขอ้ มลู ในกระบวนการผลิตประจำ� ฟารม์ แบบบนั ทึกข้อมลู การเลย้ี ง ชอื่ เจา้ ของฟารม์ ......................................................ชอื่ ฟารม์ ....................................เลขทะเบยี นฟารม์ ....................... สถานทตี่ งั้ ................................................................ตำ� บล...........................................อำ� เภอ........................................ จงั หวดั ...................................................โรงเรอื นท.่ี ................................................สายพนั ธ.์ุ ....................................... เกดิ วนั ท.่ี ....................................จำ� นวน (เรม่ิ ตน้ )............................................ตวั วนั ทเ่ี รมิ่ เลยี้ ง........................................ วนั จ�ำนวนสัตว์ อาหารสตั ว์ นำ�้ หนัก ผรู้ บั เดือน ตาย ตดั ทงิ้ คงเหลอื ชนดิ เบอร์ ปริมาณ เฉล่ีย ผดิ ชอบ ปี ที่กนิ (Kg) ของสตั ว์ คมู่ ือครหู นังสือเรียนรายวิชาเพ่มิ เตมิ l 69
แบบบนั ทึกการใชว้ ัคซีน ยา และสารเคมีในฟารม์ ชอื่ เจา้ ของฟารม์ .......................................ชอ่ื ฟรม์ ................................................เลขทะเบยี นฟารม์ ............................... โรงเรือนที่....................สายพันธุ์..........................เกิดวันที่...............................จ�ำนวน (เร่ิมต้น)......................ตัว วนั ทเี่ รม่ิ เลย้ี ง......................................................แหลง่ ทมี่ า........................................................................................... วนั ข้อมลู ยาและสารเคมที ่ีใช้ ผรู้ บั เดือน ผดิ ชอบ ปี ชอ่ื การค้า เลข ชอ่ื Lot วธิ ี วนั /บรษิ ัท ทะเบียน สามัญ No. การใช้ หมดอายุ 70 l คมู่ ือครหู นังสอื เรียนรายวิชาเพ่มิ เตมิ
แบบบนั ทกึ การเตรียมโรงเรือน ชอ่ื ฟาร์ม...................................................................................................................................................................... ที่อยู่............................................................................................................................................................................ โรงเรือนที.่ .................................................................................................................................................................. การปฏิบัตงิ าน วันท่ปี ฏบิ ัติงาน ชื่อสารเคมที ี่ใช้ ผู้รับ 1. เกบ็ อปุ กรณท์ ง้ั หมดออกจาก ช่อื ปริมาณ ผิดชอบ โรงเรอื น โรงเรอื นและอปุ กรณท์ เ่ี สยี สารเคมี หายซอ่ มแซมใหเ้ รยี บรอ้ ย 2. ขนวสั ดรุ องพน้ื ออกจากโรงเรอื น ทง้ั ฟารม์ แลว้ ทำ� ความสะอาดโรง เรอื นทง้ั หมด เชน่ พน้ื หอ้ งเกบ็ อาหาร หลงั คาและผนงั ของโรงเรอื น 3. พน่ ยาฆา่ เชอ้ื ใหท้ วั่ ทง้ั ทพี่ นื้ ผนงั หลงั คาและบรเิ วณรอบๆ โรงเรอื น ครง้ั ท่ี 1 4. พน่ ยาฆา่ เชอ้ื ทพี่ นื้ โรงเรอื น ทง้ั ภายในและนอกโรงเรอื นครง้ั ท่ี 2 5. เตรยี มอปุ กรณ์ ตดิ ตงั้ อปุ กรณใ์ ห้ นำ้� และใหอ้ าหาร พรอ้ มนำ� สตั วเ์ ขา้ 6. พ่นยาฆ่าเชื้อ แกลบและอุปกรณ์ การเลย้ี ง 7. ปดิ ผา้ มา่ นใหม้ ดิ ชดิ พกั โรงเรอื น อยา่ งนอ้ ย 3 วนั คู่มือครูหนงั สอื เรยี นรายวชิ าเพ่มิ เติม l 71
แบบบนั ทึกบคุ คลเขา้ -ออกฟาร์ม วนั ชื่อ-สกลุ วตั ถปุ ระสงค์ จ�ำนวน ลายเซ็น เดือน การเขา้ -ออกฟารม์ คน ปี 72 l คมู่ ือครูหนงั สอื เรยี นรายวิชาเพิ่มเติม
แหลง่ ข้อมูลเพิ่มเตมิ QR CODE แนวปฏิบัตใิ นการใชม้ าตรฐานสนิ ค้าเกษตร การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรที่ดสี ำ� หรับฟารม์ สกุ ร (มกษ. 6403(G)-2558) การปฏบิ ตั ทิ างการเกษตรทด่ี สี าํ หรบั ฟารมไกไข่ (มกษ. 6909-2553) แนวปฏบิ ตั ใิ นการใชม้ าตรฐานสนิ คา้ เกษตร การปฏิบัตทิ างการเกษตรทด่ี สี �ำหรับฟาร์มไกเ่ น้ือ (มกษ. 6901(G)-2560) แนวปฏบิ ตั ิในการใช้มาตรฐานสนิ ค้าเกษตร การปฏิบัตทิ างการเกษตรที่ดีสำ� หรบั ฟาร์มไกพ่ น้ื เมืองแบบเลี้ยงปลอ่ ย (มกษ. 6914(G)-2560) แนวปฏิบตั ใิ นการใชม้ าตรฐานสินค้าเกษตร การปฏิบัติทางการเกษตรทด่ี สี ำ� หรบั ฟาร์มเป็ดเน้ือ (มกษ. 6900(G)-2559) หนังสืออาหารปลอดภัยสำ� หรับเยาวชนในสถาน ศึกษา เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราช สุดา ฯ สยามบรมราชกุมารฉี ลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 คู่มือครหู นงั สือเรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 73
3.2.3 ประมง จากหนังสืออาหารปลอดภัยส�ำหรับเยาวชนในสถานศึกษา เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ฉลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 ไดแ้ นะนำ� การเลย้ี งปลา และกบ ทเ่ี ปน็ สตั วน์ ำ้� ทสี่ ามารถ เลื้ยงได้ง่ายในสถานศึกษา โดยในการเพาะเล้ียงสัตว์น�้ำให้ได้สัตว์น้�ำท่ีมีคุณภาพมาตรฐานต้องมีการปฏิบัติ ตามหลักการปฏิบัติทางการเกษตรทดี่ สี �ำหรับการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ� ท่เี ปน็ แนวทางในการผลิตสัตวน์ �ำ้ ซึ่งครอบคลุม ข้อก�ำหนดการปฏิบัติท่ีดีในทุกขั้นตอนของการเลี้ยงสัตว์น�้ำเพ่ือเป็นอาหาร ตั้งแต่การเตรียมการก่อนการผลิต การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิต จนถึงหลังการจับก่อนการขนส่งออกจากฟาร์มเพื่อให้ได้สัตว์น�้ำ ทม่ี คี ณุ ภาพดปี ลอดภยั ตอ่ ผบู้ รโิ ภคโดยคำ� นงึ ถงึ สขุ ภาพและสวสั ดภิ าพสตั ว์ ความรบั ผดิ ชอบตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม และสงั คม ซง่ึ ในแต่ละขน้ั ตอนมวี ธิ ีปฎบิ ตั ิดงั น้ี 1 การเตรยี มการกอ่ นการผลติ การเตรียมการก่อนการผลติ สัตวน์ �้ำ มีประเด็นสำ� คัญในการพจิ ารณาอยู่ 2 ประเดน็ หลกั ได้แก่ ทต่ี ั้งสถานท่ีเลยื้ งสัตวน์ �ำ้ ที่ต้ังสถานท่ีเลื้ยงสัตว์น้�ำควรอยู่ในเขตน�้ำท่วมไม่ถึง การคมนาคมสะดวกมีสาธารณูปโภค ขั้นพื้นฐานที่จ�ำเป็น และอยู่ห่างจากแหล่งก�ำเนิดมลพิษ เช่น โรงงานอุตสาหกรรม ชุมชน แหลง่ เกษตรกรรม ทมี่ กี ารใชว้ ตั ถุอนั ตรายทางการเกษตร ฟารม์ เลีย้ งสตั ว์ หรือบรเิ วณที่อาจมี การปนเปื้อนของน�้ำเสียหรือสารเคมีลงสู่แหล่งน�้ำท่ีน�ำมาใช้ในฟาร์มที่ส่งผลต่อสุขภาพสัตว์น�้ำ หรอื ความปลอดภยั ของผูบ้ รโิ ภค หากต้ังอยใู่ นบรเิ วณ ท่มี ีความเสี่ยงต้องมมี าตรการท่ีสามารถ ปอ้ งกันความเสยี่ งจากแหลง่ ก�ำเนิดมลพิษ Box 3.5 การเลือกสถานท่ีเลย้ื งสัตว์นำ้� เล้ียงในบ่อเลี้ยง ควรอยู่ในสถานที่ท่ีสามารถจัดระบบการถ่ายเทน้�ำ ทั้งการน�ำน�้ำเข้าบ่อ การถ่ายเทน้�ำ ภายในฟารม์ และการระบายนำ�้ ออกสภู่ ายนอกฟารม์ เพอ่ื ปอ้ งกนั การหมกั หมมของสารอนิ ทรยี บ์ รเิ วณพนื้ บอ่ ที่จะส่งผลให้เกิดการปนเปื้อนข้ามหรือการแพร่ระบาดของเชื้อโรค ท่ีอาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้�ำท�ำให้ สัตวน์ �้ำเครยี ด ป่วย หรอื ตายได้ เลี้ยงในกระชัง ควรอยู่ในแหล่งที่มีคุณภาพน้�ำท่ีเหมาะสมและปริมาณน�้ำเพียงพอ และต้องด�ำเนินการ ขออนุญาตจากหนว่ ยงานที่มีอ�ำนาจหน้าท่ี เพ่ือจดั สรรใหเ้ ปน็ ระเบยี บและไม่สง่ ผลกระทบตอ่ แหล่งน้�ำ 74 l คมู่ อื ครหู นังสือเรยี นรายวชิ าเพ่มิ เติม
การขึ้นทะเบยี นผูเ้ พาะเลยี้ งสัตวน์ ำ�้ เกษตรกรผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น้�ำต้องข้ึนทะเบียนผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น้�ำกักรมประมง เช่น ส�ำนักงาน ประมงจังหวัด ส�ำนักงานประมงอ�ำเภอ เป็นต้น เพื่ใช้เป็นข้อมูลในการวางแผนการพัฒนา ตลอดจนสามารถตามสอบกรณีมปี ัญหา 2 การจัดการคณุ ภาพในกระบวนการผลิต การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิตสัตว์น�้ำ มีประเด็นส�ำคัญในการพิจารณาอยู่ 3 ประเด็นหลัก คือ การจัดการสถานทเ่ี ล้ยี งสัตวน์ ้ำ� การจัดการดแู ลสขุ ภาพและสวสั ดภิ าพสตั ว์น�ำ้ และการจดั การปจั จัยการผลิต การจดั การสถานทเ่ี ลยี้ งสตั ว์น้�ำ ในการจัดการสถานทเี่ ล้ยี งสัตว์น้�ำใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพและมีความรับผิดชอบต่อสงั คม (Box 3.6) โดยสถานที่เล้ียงสัตว์น�้ำควรมีการจัดท�ำแผนท่ีแสดงท่ีตั้ง และแผนผังที่แสดงองค์ประกอบ ภายในฟารม์ เชน่ ถนน ทอ่ี ยอู่ าศยั พนื้ ทโี่ รงเกบ็ อาหารสตั วน์ ำ้� วสั ดอุ ปุ กรณ์ ระบบนำ้� ทางนำ�้ เขา้ รางระบายนำ้� ทง้ิ คลองสง่ นำ�้ และพน้ื ทบี่ อ่ โดยระบปุ ระเภทขนาดหมายเลขประจำ� บอ่ และอาจระบุ รายละเอยี ด เชน่ ชนดิ สตั วน์ ำ้� วนั ทปี่ ลอ่ ย หรอื อาการทพ่ี บ เปน็ ตน้ นอกจากนส้ี ถานทเี่ ลย้ี งสตั วน์ ำ้� ควรมกี ารออกแบบและจดั การให้สามารถป้องกัน การปนเป้ือน เชน่ แยกพื้นที่ให้เป็นสัดส่วน เช่น ส�ำนักงาน ที่จอดยานพาหนะ โรงอาหาร ออกนอก พื้นท่ีเลี้ยงเพ่ือไม่ให้ ผทู้ ไี่ มเ่ กย่ี วขอ้ งเขา้ พน้ื ทเี่ ลยี้ งโดยไมไ่ ดร้ บั อนญุ าตและมกี ารปอ้ งกนั สตั วอ์ น่ื เขา้ สพู่ นื้ ทเี่ ลย้ี ง เชน่ มรี ว้ั กน้ั ตาขา่ ย เปน็ ตน้ เครื่องมือและอุปกรณ์ควรจัดให้เป็นระเบียบ สะอาด ถูกสุขลักษณะและมีการบ�ำรุงรักษาให้พร้อมใช้งาน อยเู่ สมอ ไมใ่ ชม้ ลู สัตว์สดในการเล้ียงสตั ว์น้�ำเนื่องจากอาจมกี ารปนเปอ้ื นของยาสตั ว์ สารเคมีต้องหา้ มและเช้อื กอ่ โรค ควรจัดการของเสยี จากการเล้ียงและวัสดขุ องเหลอื ใช้อยา่ งถกู สุขลักษณะ แยกระบบนำ�้ ทงิ้ และนำ�้ ทใ่ี ชใ้ นการเลยี้ งสตั วน์ ำ�้ มภี าชนะรองนำ้� มนั ไมใ่ หเ้ กดิ การปนเปอ้ื นนำ�้ มนั จากเครอ่ื งสบู นำ�้ ลงบอ่ เลีย้ ง Box 3.6 ความรบั ผดิ ชอบต่อสังคม สถานทตี่ ง้ั การใช้ท่ีดินและแหล่งน�้ำสาธารณะในการเลี้ยงสัตว์น�้ำ ไม่ควรกระทบต่อวิถีชีวิตหรือกิจกรรมของคนใน ชมุ ชนใกลเ้ คยี ง และควรมแี นวทางปอ้ งกนั ผลกระทบในทกุ ขนั้ ตอน ตงั้ แตก่ ารเรมิ่ กอ่ สรา้ ง การใชท้ รพั ยากรนำ�้ การปล่อยน�ำ้ ท้ิง การเกิดโรคระบาดของสตั วน์ �ำ้ ท่เี ลี้ยง เพื่อไมใ่ ห้สง่ ผลกระทบตอ่ ชีวติ ความเปน็ อยู่ของชมุ ชน สิ่งแวดล้อม และทรัพยากรในท้องถ่ินน้นั ๆ ผูป้ ฏบิ ตั ิงาน ผู้ปฏิบัติงานควรปฏิบัติตามคู่มือการเล้ียงสัตว์น้�ำของกรมประมงหรือวิธีการอื่นท่ีถูกต้องตามหลักวิชาการ เช่น การปฏบิ ัตทิ างการเพาะเลย้ี งสตั วน์ ้�ำทีด่ ี การจัดการสิ่งแวดลอ้ ม เป็นตน้ คูม่ อื ครหู นงั สอื เรียนรายวชิ าเพิ่มเติม l 75
การจัดการดแู ลสขุ ภาพและสวสั ดิภาพสัตว์นำ�้ เพอ่ื ใหส้ ัตว์น�ำ้ มีสขุ ภาพและสวัสดิภาพทดี่ ี ผ้เู ล้ยี งควรมกี ารปฎบิ ัติ ดังนี้ ตรวจสอบสภาพแวดล้อมอย่างสม่�ำเสมอ เช่น คุณภาพน�้ำ สีน�้ำ ปริมาณออกซิเจน เพ่ือให้ทราบปัญหา ที่อาจจะเกดิ ข้ึนอย่างรวดเรว็ และสามารถแกไ้ ขได้อย่างทันท่วงที ตรวจติดตามสุขภาพสัตว์น้�ำ โดยสังเกตพฤติกรรม เช่น การกินอาหาร การลอยหัว การว่ายน�้ำที่ผิดปกติ แผลตามล�ำตัว เพ่ือลดความเส่ียงการเกิดโรคของสัตว์น�้ำภายในฟาร์มและลดโอกาส ในการแพร่กระจายของโรค ท้ังภายในและระหว่างฟาร์ม หากพบว่าสัตว์น�้ำมีอาการผิดปกติควรหาสาเหตุเบื้องต้น และควรน�ำข้อมูลย้อนหลัง มาพิจารณาร่วมด้วย เช่น คุณภาพน้�ำ สภาพแวดล้อม สภาพอากาศ สภาพน้�ำ ประวัติการเกิดโรค เป็นต้น และพิจารณาด้านการจัดการก่อนหากจ�ำเป็นต้องใช้ยาสัตว์และสารเคมี ให้ใช้ยาสัตว์และสารเคมีท่ีข้ึนทะเบียน ตามท่ีกฎหมายก�ำหนด ปฏิบัติตามฉลากอย่างเคร่งครัด และใช้อย่างมีความรับผิดชอบ ต่อความปลอดภัย ของผู้บริโภคและสิ่งแวดล้อม พร้อมท้ังบันทึกข้อมูลความผิดปกติและวิธีการแก้ไข หากสงสัยหรือพบว่าโรคระบาด ต้องแจง้ เจา้ หน้าท่กี รมประมง (ประมงจังหวดั หรือประมงอ�ำเภอ) โดยเรว็ เพ่ือหาสาเหตุและต้องมวี ิธกี ารกำ� จัดซาก ท่ีเหมาะสมเช่น การเผาท�ำลาย การฝังกลบโดยใส่สารฆ่าเชื้อหรือปูนขาวในหลุมก่อนท�ำการฝังกลบ ส่วนน�้ำทิ้ง จากบ่อเลี้ยงสตั วน์ ้ำ� ทเ่ี ปน็ โรคระบาด ตอ้ งมีการฆ่าเช้ือและบ�ำบัดก่อนปลอ่ ยออกนอกฟารม์ เพอื่ ปอ้ งกนั ไมใ่ หเ้ ชอ้ื โรค ระบาดออกสฟู่ ารม์ เลยี้ งสตั วน์ ำ�้ ขา้ งเคยี งหรอื กระจายสสู่ ิ่งแวดล้อมภายนอก ในการเคลื่อนย้ายสัตว์น�้ำต้องด�ำเนินการให้ถูกสุขลักษณะโดยสอดคล้องกับข้อก�ำหนดด้านสุขภาพสัตว์น�้ำ ขององคก์ ารโรคระบาดสตั วร์ ะหว่างประเทศ (OIE Aquatic Animal Health Code) เพ่ือปอ้ งกนั ไม่ให้เกิดการแพร่ กระจายของเชื้อโรคไปสู่สตั วน์ �้ำอื่นๆ Box 3.7 แนวทางปฏิบตั ิในการเคล่ือนย้ายสัตว์นำ้� 1 ภาชนะท่ีใช้บรรจุสัตว์น�้ำต้องสามารถรับน้�ำหนักของน�้ำและสัตว์น้�ำได้ตลอดการเคลื่อนย้าย และมีความปลอดภัยต่อสัตว์น้�ำที่เคล่ือนย้าย ไม่มีการร่ัวไหลของน้�ำ และสามารถตรวจสอบสภาพ ของสตั วน์ ำ้� ระหว่างการเคล่อื นยา้ ยไดส้ ะดวก 2 อปุ กรณใ์ นการเคลอื่ นยา้ ย ควรใชเ้ ฉพาะกบั สตั วน์ ำ�้ ชนดิ ใดชนดิ หนง่ึ เทา่ นน้ั และถา้ ใชก้ บั สตั วน์ ำ้� ชนดิ อน่ื ตอ้ งเปน็ ชนิดทีไ่ มม่ กี ารตดิ เชอ้ื ก่อโรคข้ามชนดิ สัตว์ 3 เคลอ่ื นย้ายสตั วน์ ้�ำในระดบั ความหนาแนน่ ทีเ่ หมาะสม และมกี ารใหอ้ อกซเิ จนท่เี พียงพอตลอดเวลา 4 ควบคมุ ไมใ่ หส้ ตั วน์ ำ�้ หลดุ ลอดลงสแู่ หลง่ นำ้� ธรรมชาติ เพอ่ื ปอ้ งกนั ผลกระทบตอ่ สตั วน์ ำ�้ และระบบนเิ วศ ของแหล่งนำ้� 5 ควรฆ่าเช้ือโรคในน้�ำที่เหลือจากการขนส่งด้วยสารฆ่าเชื้อ เช่น ด่างทับทิม ไอโอดีนหรือคลอรีน กอ่ นระบายทง้ิ เพือ่ ควบคุมไม่ให้มกี ารปนเป้ือนของเชอ้ื โรคในน้�ำจากการเคล่ือนยา้ ย 6 เคลอื่ นยา้ ยสตั วน์ ำ้� ขณะสตั วน์ ำ้� สมบรู ณ์ แขง็ แรง ไมเ่ ปน็ โรค เพอื่ ปอ้ งกนั การแพรก่ ระจายโรคไปสบู่ อ่ อนื่ รวมถงึ สง่ิ แวดล้อม 76 l คู่มอื ครหู นังสือเรยี นรายวิชาเพิม่ เติม
ปัจจยั การผลิต ลูกพันธุ์ ใช้ลูกพันธุ์สัตว์น้�ำท่ีมีคุณภาพดี แข็งแรง และมาจากแหล่งที่เชื่อถือได้ เชน่ ฟารม์ เพาะพนั ธแ์ุ ละฟารม์ อนบุ าลทไ่ี ดร้ บั การรบั รองมาตรฐานการปฏบิ ตั ทิ างการเพาะเลย้ี ง สตั วน์ ำ�้ ทด่ี ี (Good Aquaculture Practices; GAP) มหี นงั สอื กำ� กบั การจำ� หนา่ ยลกู พนั ธส์ุ ตั วน์ ำ�้ หรือมีเอกสารแสดงแหล่งท่ีมาของลูกพันธุ์สัตว์น�้ำ และลูกพันธุ์ต้องมีคุณสมบัติและคุณภาพ ทด่ี ี เชน่ มีอวยั วะครบถ้วนสมบรู ณ์ไม่พกิ าร ไม่มีขนาดเล็กผิดปกติ อาหาร ในการให้อาหารสตั ว์นำ้� ตอ้ งเหมาะสมกบั ชนดิ และขนาดของสตั ว์น�้ำ (Box 3.8) โดยอาหารสำ� หรบั สัตว์นำ้� สามารถแบง่ ออกได้เป็น 2 ประเภท ดงั นี้ อาหารสำ� เรจ็ รปู อาหารเสรมิ หวั อาหาร ตอ้ งเลอื กใชท้ ข่ี นึ้ ทะเบยี นตามพระราชบญั ญตั ิ ควบคมุ คณุ ภาพอาหารสตั ว์ พ.ศ. 2558 โดยสงั เกตเลขทะเบยี นอาหารสตั ว์ อาหารสตั วส์ ำ� เรจ็ รปู ทไ่ี ดร้ บั อนญุ าตบนฉลาก เพอื่ ปอ้ งกนั การปนเปอ้ื นของยาสตั วแ์ ละสารเคมตี อ้ งหา้ ม และทำ� การเกบ็ รักษาอาหารอยา่ งเหมาะสม อาหารสดเช่น ปลาสด ปลาป่น กากถวั่ เหลือง ร�ำขา้ ว ปลายขา้ ว หรอื วัตถดุ ิบ ทใ่ี ชใ้ น การผลิตอาหารสัตว์น�้ำ ต้องปราศจากยาสัตว์และสารต้องห้ามตามประกาศของทางราชการ ผลิตอย่างถูกสุขลักษณะและมีการเก็บรักษาที่เหมาะสม เพ่ือไม่ให้ส่งผลต่อสัตว์น�้ำท่ีเล้ียง และความปลอดภยั ของผู้บริโภค Box 3.8 ปัจจัยการพจิ ารณาในการจัดการใหอ้ าหารสัตวน์ ำ�้ 1 ชนิดและขนาดของสัตว์น้�ำ เช่น สัตว์น�้ำกินเน้ือหรือสัตว์น�้ำกินพืช สัตว์น�้ำขนาดเล็กจะกินอาหาร ตอ่ น้�ำหนกั ตัวมากกว่าสตั ว์น�้ำขนาดใหญ่ 2 พฤติกรรมสัตว์น�ำ้ การกินเปน็ ฝูง หรอื กินแบบเด่ยี ว การกินกนั เอง สถานทอี่ ยู่ เชน่ ผวิ น�้ำ กลางน้ำ� หนา้ ดนิ 3 ขนาดและลักษณะของบ่อ/กระชงั 4 อตั ราการปลอ่ ยและอตั ราการรอดตายของสตั วน์ �้ำ 5 สขุ ภาพสัตว์น�้ำ กรณสี ตั วน์ �ำ้ เครียดหรือปว่ ยจะกินอาหารลดลง 6 คณุ ภาพนำ�้ อณุ หภมู ติ ำ�่ หรอื สงู เกนิ ไปจะทำ� ใหก้ ารกนิ อาหารจะลดลง ปรมิ าณออกซเิ จนตา่ จะกนิ อาหาร ปัจจัยการผลิตอ่นื ๆ ปัจจยั การผลติ อ่นื ๆ เช่น ปนู ขาว ปุ๋ย เกลอื ต้องไมม่ ีการปนเปอ้ื นยาสตั ว์หรือสารเคมตี ้องห้าม ตามประกาศของทางราชการ และจดั เกบ็ ปจั จยั การผลติ อยา่ งถกู สขุ ลกั ษณะ โดยแยกเปน็ สดั สว่ น ชบ้ี ง่ อยา่ งชดั เจนเพอื่ ใหส้ ะดวกตอ่ การบรหิ ารจดั การ การดแู ลรกั ษา การตรวจสอบ และการนำ� ไปใช้ ได้อยา่ งถกู ตอ้ งเพอ่ื ชว่ ยรกั ษาคณุ ภาพปัจจยั การผลติ และไมเ่ ปน็ อันตรายต่อบคุ คล คมู่ ือครูหนังสอื เรยี นรายวิชาเพ่ิมเติม l 77
3 การจับและการดแู ลหลงั การจบั สัตว์น�้ำ ควรมีการวางแผนการจับและการจ�ำหน่ายสัตว์น�้ำโดยเน้นการรักษาคุณภาพและความสด โดยการจับในช่วง ที่สัตวน์ ำ้� มีสขุ ภาพดี ไมม่ ีการปนเป้อื นของเช้อื โรคในระหว่างและหลังการจบั หากระหว่าง การเล้ียงมกี ารใชย้ าสัตว์ และสารเคมี ต้องมีระยะหยุดยาที่ใช้อย่างเหมาะสมก่อนการจับ เพื่อให้ไม่มีการตกค้างในผลิตผลและต้องมีหนังสือ กำ� กบั การจำ� หน่ายสัตว์นำ�้ หรอื เอกสารแสดงแหลง่ ทีม่ าของสัตวน์ �ำ้ ทีส่ ามารถตามสอบได้ Box 3.9 ปจั จยั การพจิ ารณาในการจัดการใหอ้ าหารสัตว์นำ้� 1 กอ่ นการจบั สตั วน์ ำ้� เพอ่ื จำ� หนา่ ย ควรงดใหอ้ าหาร 1-2 วนั เพอื่ ไมใ่ หม้ อี าหารตกคา้ งในทางเดนิ อาหาร ลดของเสียจากการขับถ่าย (กรณีขนส่งแบบมีชีวิต) และลดความเสียหายระหว่างการจับ และการขนส่ง 2 บุคลากรที่ปฏิบัติงานจับสัตว์น�้ำและคนงานที่เกี่ยวข้องกับการเล้ียงสัตว์น้�ำควรมีสุขภาพดี ไม่มีโรคติดต่อ หรือโรคท่ีน่ารังเกียจ ในกรณีท่ีคนงานมีอาการป่วยเป็นโรคดังกล่าว ต้องให้พักการปฏิบัติงานชั่วคราว และเข้ารับการรักษาจนอาการป่วยหายเป็นปกติ จึงกลับมา ปฏิบัตงิ านใหมไ่ ด้ 3 ภาชนะอุปกรณ์ และวิธีการจับต้องไม่ก่อให้เกิดผลเสียต่อคุณภาพของสัตว์น้�ำและคุณภาพ ในการเก็บรักษารวมทั้งการปนเปื้อนท่ีมีผลต่อความปลอดภัยในการบริโภค ภาชนะใส่สัตว์น้�ำ ต้องไม่สมั ผสั พ้ืนดินโดยตรง 4 อุปกรณ์ทุกชนิดท่ีใช้ในการแช่หรือขนถ่ายล�ำเลียงสัตว์น�้ำต้องสะอาด ท�ำจากวัสดุท่ีทนทาน ต่อการกัดกร่อนอยู่ในสภาพดีสามารถใช้ปฏิบัติงานได้ เมื่อเสร็จสิ้นการทางานทุกคร้ังต้องล้าง ทำ� ความสะอาดอปุ กรณ์ที่ใช้ทนั ทีและควรรักษาให้สะอาดเพื่อไมใ่ ห้เป็นแหล่งสะสมของจลุ ินทรยี ์ 5 น้�ำแข็งท่ีใช้ต้องสะอาด ผลิตจากน้�ำสะอาด เม่ือใช้แล้วไม่น�ำกลับมาใช้ใหม่ 78 l คู่มอื ครูหนังสือเรียนรายวิชาเพิ่มเติม
4 การบันทึกขอ้ มูลในกระบวนการผลิตสำ� หรบั ฟารม์ เล้ยี งสัตว์นำ�้ แบบบันทึกรายละเอยี ดแหลง่ ท่ีมาของลูกพนั ธุ์ ชอ่ื เจ้าของฟารม์ ........................................................................ชอื่ ฟาร์ม.................................................................... เลขทะเบยี นฟารม์ ...................................................สถานท่ตี งั้ .................................................................................... ต�ำบล...................................................อ�ำเภอ............................................จงั หวดั ...................................................... วัน ชนิด จำ� นวน ชื่อฟารม์ ทอี่ ยู่ โทรศพั ท์ เลขทะเบยี น เดือน สัตวน์ �ำ้ (ตัว) ฟารม์ ปี คู่มือครูหนังสอื เรยี นรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 79
แบบบันทกึ รายละเอียดสตั ว์น�้ำตาย ชอื่ เจ้าของฟารม์ ........................................................................ช่ือฟารม์ .................................................................... เลขทะเบยี นฟาร์ม...................................................สถานทต่ี ้ัง.................................................................................... ตำ� บล...................................................อำ� เภอ............................................จงั หวดั ...................................................... วนั ชนิด จ�ำนวน จำ� นวน สาเหตุ ผบู้ นั ทึก เดือน สตั ว์นำ้� ทั้งหมด ท่ีตาย ปี 80 l คมู่ ือครูหนังสอื เรียนรายวิชาเพิม่ เติม
แบบบนั ทกึ การรักษา การใชย้ าและสารเคมีส�ำหรบั สัตวน์ ้ำ� ปว่ ย ช่อื เจ้าของฟารม์ ........................................................................ชือ่ ฟาร์ม.................................................................... เลขทะเบยี นฟารม์ ...................................................สถานทต่ี ้งั .................................................................................... ตำ� บล...................................................อำ� เภอ............................................จงั หวัด...................................................... วัน แหล่งท่มี า ขอ้ มูลสัตวน์ ำ�้ ปว่ ย/ตาย การจัดการเบื้องตน้ เดอื น โซน/บ่อ ชนดิ อาการ จ�ำนวน การรักษา ผล ป่วย ท่ปี ว่ ย (การใชย้ าและสารเคม)ี การรักษา ปี คู่มอื ครูหนงั สอื เรยี นรายวิชาเพิ่มเติม l 81
แบบบนั ทกึ การเคลอื่ นยา้ ยของสัตว์น้ำ� ชือ่ เจา้ ของฟารม์ ........................................................................ชอื่ ฟาร์ม.................................................................... เลขทะเบียนฟารม์ ...................................................สถานที่ตง้ั .................................................................................... ตำ� บล...................................................อ�ำเภอ............................................จงั หวดั ...................................................... สตั วน์ ้�ำที่น�ำเขา้ ฟารม์ สัตว์น�้ำทีย่ ้าย/ขายออก สัตวน์ ำ�้ ทเี่ หลือ วัน ชนดิ จำ� นวน แหล่ง กักไว้ วัน จ�ำนวน ยา้ ย จ�ำนวน จ�ำนวน เดือน สตั ว์ (ตวั ) ท่มี า ท่ี เดอื น (ตวั ) /ขาย ท่เี หลือ ท่ีตาย ปี นำ้� โซน ปี ไปที่ไหน (ตัว) (ตัว) 82 l คู่มอื ครูหนังสอื เรยี นรายวชิ าเพ่ิมเตมิ
แหลง่ ขอ้ มูลเพิ่มเตมิ QR CODE มาตรฐานสินคา้ เกษตรการปฏิบัติ ทางการเพาะเลย้ี งสัตวน์ �้ำท่ีดีสำ� หรับ ฟารม์ เล้ยี งสตั วน์ ้�ำจดื (มกษ. 7417-2559) แนวปฏิบตั ใิ นการใช้มาตรฐานสินคา้ เกษตรการปฏบิ ตั ิทางการเพาะเลี้ยง สตั ว์น�ำ้ ทีด่ สี �ำหรบั ฟารม์ เล้ยี งสตั ว์น้�ำจืด (มกษ. 7417(G)–2559) หนงั สืออาหารปลอดภยั สำ� หรับเยาวชนใน สถานศึกษา เฉลมิ พระเกยี รติสมเด็จพระ เทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ฉลองพระชนมายุ 5 รอบ 2 เมษายน 2558 คูม่ ือครหู นังสือเรียนรายวชิ าเพิ่มเตมิ l 83
หนว่ ยตกวั าอรยเรา่ ียงนใบรงทู้ าี่ น3 การจดั การเกษตรในสถานศกึ ษา และการท�ำการเกษตรตามหลกั การปฏิบตั ิ ทางการเกษตรท่ีดี 84 l คูม่ อื ครูหนังสือเรยี นรายวชิ าเพิ่มเติม
หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศกึ ษาและการท�ำการเกษตร ตามหลักการปฏิบัติทางการเกษตรทด่ี ี ใบงานท่ี 1 ค�ำชแ้ี จง จงเรียงลำ� ดบั วธิ ีการปลูกผัก ชือ่ ................................................นามสกุล...............................................ชน้ั ..................... คู่มอื ครหู นงั สือเรยี นรายวชิ าเพ่มิ เตมิ l 85
หนหว่ นย่วกยากราเรรยีเรนียรนูท้ รี่ ู้ท3ี่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศึกษาและการทำ� การเกษตร ตามหลกั การปฏิบตั ทิ างการเกษตรทด่ี ี ใบงานท่ี 2 ใบงานที่ 2 คำ� ชีแ้ จง ให้นักเรียนแต่ละกลุม่ เรยี งล�ำดบั การปลูกผักสวนครัว โดยเขียนหมายเลข 1 2 3 ลงในช่อง ภาพท่ี 1 ภาพที่ 2 ภาพที่ 3 การปลูกผักสวนครัว มขี ้นั ตอน ดงั นี้ .............................................................................................................. 1 .............................................................................................................. .............................................................................................................. 2 .............................................................................................................. .............................................................................................................. 3 .............................................................................................................. ................................................................................................................. 4 ............................................................................................................... ................................................................................................................. 5 ............................................................................................................... ................................................................................................................. 6 ............................................................................................................... ชือ่ ................................................นามสกลุ ...............................................ชั้น..................... 86 l คูม่ ือครหู นงั สือเรียนรายวิชาเพ่มิ เตมิ
หน่วยการเรียนรู้ที่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศกึ ษาและการทำ� การเกษตร ตามหลักการปฏิบตั ทิ างการเกษตรทีด่ ี ใบงานท่ี 3 ค�ำช้ีแจง จงเขียนแผนผงั ความคดิ ปัจจยั การผลิตทางด้านการเกษตรในการปลกู พืช ปจั จยั การผลิต ทางด้านการเกษตร ในการปลกู พืช ชอ่ื ................................................นามสกุล...............................................ชั้น..................... คมู่ ือครหู นงั สอื เรียนรายวชิ าเพ่มิ เตมิ l 87
หนห่วนย่วกยากราเรรียเรนยี รนู้ทรี่ ทู้3ี่ 3 การจดั การเกษตรในสถานศึกษาและการท�ำการเกษตร ตามหลกั การปฏิบตั ทิ างการเกษตรทด่ี ี ใบงานที่ 4 ใบงานที่ 2 คำ� ชแี้ จง เตมิ ช่ือพนั ธ์ุไม้ใต้ภาพท่กี �ำหนดใหถ้ กู ต้องและท�ำเคร่อื งหมาย ลงใน พันธุ์ไม้ที่นักเรยี นเคยกนิ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ชอ่ื ................................................นามสกุล...............................................ช้ัน..................... 88 l คมู่ ือครูหนังสือเรยี นรายวชิ าเพิ่มเติม
หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 3 การจดั การเกษตรในสถานศึกษาและการท�ำการเกษตร ตามหลกั การปฏบิ ัตทิ างการเกษตรทด่ี ี ใบงานที่ 5 คำ� ช้แี จง ใหน้ กั เรียนสรุปการท�ำเกษตรในสถานศึกษาตามหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง ตามหลัก 3 ห่วง 2 เงื่อนไข การเกษตรฉันท�ำ .......................................................... ความพอประมาณ ความมีเหตุผล ภูมิคมุ้ กัน เงอ่ื นไขความรู้ เงอื่ นไขคุณธรรม ชอ่ื ................................................นามสกลุ ...............................................ช้ัน..................... คมู่ ือครหู นังสือเรียนรายวชิ าเพม่ิ เตมิ l 89
หนห่วนย่วกยากราเรรียเรนยี รนูท้ ร่ี ูท้3ี่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศึกษาและการท�ำการเกษตร ตามหลักการปฏบิ ัตทิ างการเกษตรท่ีดี ใบงานท่ี 6 ใบงานท่ี 2 ค�ำชแี้ จง ให้นกั เรยี นนำ� ตัวอักษรหนา้ เครื่องมอื มาใสใ่ นชอ่ งว่าง หนา้ ขอ้ ของลักษณะงาน ทีต่ อ้ งใชเ้ คร่ืองมอื ชนิดนัน้ .......... ขุดดินที่คอ่ นขา้ งแข็ง .......... ขุดยา้ ยต้นกลา้ เพื่อนำ� ไปปลูก .......... ตดั แตง่ ต้นพชื ทีม่ ีกง่ิ ใบหนาแน่นเกนิ ไป .......... ยอ่ ยดินในแปลงปลกู .......... เก็บเกี่ยวพืชผกั ตา่ งๆ .......... ถางหญา้ รอบๆ แปลงปลกู .......... พรวนดินรอบๆ ตน้ ไม้ .......... ตักปุย๋ ใส่ต้นพชื .......... ควัน่ กง่ิ เพ่ือตอน .......... ขดุ หลมุ ลึกในบริเวณแคบๆ ก จอบพรวน ค จอบถาก จ มดี เลก็ ช ชอ้ นปลกู ข จอบขดุ ง เสยี ม ฉ กรรไกรตัดก่ิง ซ สอ้ มพรวน ให้นกั เรียนตอบคำ� ถามตอ่ ไปนี้ 1 เคร่อื งมอื เกษตรลกั ษณะใดที่ตอ้ งท�ำความสะอาด โดยล้างทำ� ความสะอาดเช็ดใหแ้ หง้ แลว้ ทาด้วยน�้ำมนั กนั สนิม 2 การซอ่ มแซมเคร่ืองมอื ท่ชี ำ� รดุ ต่อไปนี้ จะตอ้ งทำ� อยา่ งไร 1 ด้ามมดี หลวม 2 ดา้ มจอบหลวม ช่อื ................................................นามสกุล...............................................ชนั้ ..................... 90 l คู่มือครูหนังสือเรยี นรายวชิ าเพม่ิ เตมิ
หนหว่ นยว่ กยากราเรรียเรนียรนูท้ รี่ ู้ท3ี่ 3 การจดั การเกษตรในสถานศกึ ษาและการทำ� การเกษตร ตามหลกั การปฏิบัตทิ างการเกษตรทด่ี ี ใบงานท่ี 7 ค�ำชี้แจง ใหน้ กั เรียนวาดภาพหรอื หาภาพการเพาะเหด็ มาใสใ่ นกรอบข้างล่าง พรอ้ มท้ังอธบิ าย ขั้นตอนวธิ ีการทำ� ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ชอ่ื ................................................นามสกลุ ...............................................ช้นั ..................... คู่มอื ครูหนงั สอื เรียนรายวชิ าเพิ่มเติม l 91
หนว่ ยการเรยี นร้ทู ่ี 3 การจัดการเกษตรในสถานศกึ ษาและการทำ� การเกษตร ตามหลักการปฏบิ ัตทิ างการเกษตรทด่ี ี ใบงานที่ 8 คำ� ชแี้ จง ใหน้ ักเรียนเลอื กสินค้าทางการเกษตรมา 1 ชนดิ พรอ้ มบอกวิธีการปฏบิ ตั ิทางการเกษตรที่ดี สำ� หรบั สินค้าชนิดนน้ั โดยท�ำการวาดภาพและเขียนอธิบายใต้ภาพเปน็ ล�ำดบั ขนั้ ตอน .......................................................... ชอื่ ................................................นามสกุล...............................................ชัน้ ..................... 92 l คู่มือครูหนังสอื เรยี นรายวิชาเพม่ิ เติม
หนห่วนยว่ กยากราเรรยีเรนยี รนู้ทรี่ ทู้3ี่ 3 การจัดการเกษตรในสถานศึกษาและการท�ำการเกษตร ตามหลักการปฏบิ ัติทางการเกษตรทีด่ ี ใบงานท่ี 9 ค�ำช้ีแจง ใหน้ ักเรียนตอบคำ� ถามตอ่ ไปนี้ 1 ใหน้ ักเรียนยกตวั อยา่ ง “เกษตรในสถานศกึ ษา” มา 3 อยา่ ง 2 บคุ ลากรทเี่ ก่ยี วข้องกบั การจัดการเกษตรในโรงเรยี นมใี ครบ้าง พร้อมยกตวั อยา่ งหน้าท่ี 3 ถา้ โรงเรยี นจะทำ� การเกษตรควรคำ� นงึ ถงึ ส่งิ ใดบา้ งจึงจะเป็นการปฏบิ ัตทิ างการเกษตรท่ดี ี 4 นักเรียนมวี ธิ ปี ฏิบตั อิ ย่างไรในการป้องกนั วัตถอุ ันตรายทางการเกษตร 5 ใหน้ ักเรียนวางแผน การจัดแบ่งพ้ืนทท่ี ำ� การเกษตรในโรงเรยี น ชื่อ................................................นามสกุล...............................................ชน้ั ..................... คูม่ อื ครูหนงั สอื เรยี นรายวชิ าเพ่มิ เตมิ l 93
หน่วยการเรยี นรู้ท่ี 3 การจดั การเกษตรในสถานศกึ ษาและการท�ำการเกษตร ตามหลักการปฏิบตั ทิ างการเกษตรท่ดี ี ใบงานท่ี 10 คำ� ช้แี จง ให้นักเรียนทำ� เครอื่ งหมาย หน้าข้อความท่ีเป็นพชื ผักสวนครวั และทำ� เครือ่ งหมาย หนา้ ข้อความท่ีไม่ได้เป็นพชื ผกั สวนครัว .......... พริก .......... ส้มโอ .......... มะเขอื พวง .......... คะน้า .......... มะนาว .......... ลำ� ไย .......... ผกั บ้งุ .......... แตงโม .......... มะเขอื เทศ .......... แตงกวา .......... ข้าวโพด .......... ยางพารา .......... ผกั กระเฉด .......... ฟัก .......... มะม่วง .......... ใบบัวบก .......... ฟักทอง .......... ไม้ไผ่ .......... ตะไคร้ .......... ต้นหอม .......... กะหล่ำ� ปลี .......... หญา้ แฝก .......... มะขาม .......... ขมน้ิ .......... ผักกาดขาว .......... กระชาย .......... กระเจี๊ยบ .......... ข่า .......... สะนะแหน่ .......... ขงิ ชอ่ื ................................................นามสกุล...............................................ชน้ั ..................... 94 l คมู่ อื ครหู นงั สือเรยี นรายวชิ าเพ่มิ เติม
หนหว่ นย่วกยากราเรรียเรนียรนทู้ รี่ ูท้3่ี 3 การจัดการเกษตรในสถานศึกษาและการทำ� การเกษตร ตามหลักการปฏิบตั ทิ างการเกษตรทดี่ ี ใบงานท่ี 11 ค�ำชี้แจง ให้นกั เรยี นบอกประโยชนข์ องเครื่องมอื เกษตรในภาพ เคร่อื งมอื ประโยชน์ ช่อื ................................................นามสกลุ ...............................................ช้ัน..................... คมู่ ือครหู นงั สือเรยี นรายวชิ าเพ่มิ เตมิ l 95
Search
