10-63-04-17-Scratch-คู่มือเพิ่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์

สอนเดก็ ให้คดิ สอนศิษย์ให้ Scratch การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เวอร์ช่ัน 1.0 26.3.2555 สมชาย พฒั นาชวนชม

2 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม สงวนลขิ สทิ ธิ ์พ.ศ. 2555 โดย สมชาย พฒั นาชวนชม ลขิ สทิ ธหิ ์ นงั สอื อยภู่ ายใตเ้ งอ่ื นไขสญั ญาอนุญาต ครเี อทฟี คอมมอนส์ 3.0 (CC-BY-NC-SA) ใหเ้ ผยแพร่ โดยอา้ งองิ แหล่งทม่ี า หา้ มนําไปใชเ้ พอ่ื การคา้ และใหอ้ นุญาตต่อไปแบบเดยี วกนั This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 Unported License.

Scratch 3 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ บทนาํ ทาํ ไมต้องส่งเสริมให้เดก็ หดั เขียนโปรแกรม เป็นทท่ี ราบกนั ดวี า่ ในปจั จุบนั น้ีคอมพวิ เตอรม์ บี ทบาทอยา่ งมากในชวี ติ ประจาํ วนั ของเรา อกี ทงั้ เทคโนโลยสี ารสนเทศและการสอ่ื สารยงั ชว่ ยสง่ เสรมิ ความกา้ วหน้าอยา่ งมาก ในศาสตรท์ ุกแขนง และสาขาอาชพี สง่ ผลใหใ้ นศตวรรษท่ี 21 มคี วามตอ้ งการเพม่ิ ศกั ยภาพของเดก็ ใหม้ คี วามรดู้ า้ น คอมพิวเตอร์และเทคโนโลยีสูงข้นึ และไม่ควรเป็นผู้ใช้เพียงอย่างเดียว แต่ต้องสามารถใช้ ความคดิ สรา้ งสรรคเ์ พอ่ื สรา้ งผลงานใหมๆ่ ออกมาไดด้ ว้ ย การฝึกเขียนโปรแกรมเป็นเคร่ืองมือสําคัญท่ีใช้ส่งเสริมศักยภาพในการแก้ปญั หา ด้วย กระบวนการคดิ วเิ คราะห์ คดิ อยา่ งเป็นระบบ และคดิ สรา้ งสรรค์ ทช่ี ่วยใหผ้ ูเ้ รยี นแสดงออกทาง ความคดิ ผา่ นไปยงั โปรแกรมผลงานทส่ี รา้ งขน้ึ แลว้ สอ่ื สารไปยงั ผใู้ ชโ้ ปรแกรมเหล่านนั้ ในนานาประเทศ ตลอดหลายทศวรรษทผ่ี า่ นมามคี วามพยายามอยา่ งต่อเน่ือง ทจ่ี ะส่งเสรมิ การ เขยี นโปรแกรมให้กบั เด็กๆ แต่ส่วนใหญ่ยงั ไม่บรรลุเป้าหมาย เน่ืองจากโปรแกรมภาษาท่ใี ช้ ยงั คงซบั ซ้อนเกินความสามารถของผู้เรยี น อย่างไรก็ตามงานวจิ ยั ในเร่อื งโปรแกรมภาษาท่ี เหมาะสมกบั เดก็ หรอื ผูท้ ไ่ี ม่มปี ระสบการณ์การเขยี นโปรแกรมมาก่อน ยงั ดําเนินมาตลอด และ ในชว่ ง 4-5 ปีทผ่ี า่ นมา โปรแกรมภาษา Scratch จากทมี งานวจิ ยั Media Lab MIT ไดร้ บั การ เผยแพร่ และเป็นทย่ี อมรบั อยา่ งกวา้ งขวาง ดว้ ยความงา่ ยของโปรแกรมภาษา และเน้นการเขยี น โปรแกรมผ่านส่ือหลากหลายชนิด ทําให้เด็กๆ สนุกสนานและสนใจกบั การเรียนรู้ได้อย่าง ยาวนาน

4 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เดก็ ได้อะไรจากการเขียนโปรแกรม กระบวนการเขยี นโปรแกรม ส่งเสรมิ ใหเ้ ด็กใช้ความคดิ วเิ คราะห์ คดิ อย่างเป็นระบบ คดิ เชิง ตรรกะ และคดิ สรา้ งสรรค์ เพอ่ื แกป้ ญั หาทางคอมพวิ เตอร์ ดว้ ยการสรา้ งโปรแกรมผลงาน ซง่ึ เรม่ิ จากการพฒั นาทางความคดิ ถ่ายทอดความคดิ สกู่ ารลงมอื ปฏบิ ตั อิ ยา่ งเป็นขนั้ ตอน แกไ้ ขปญั หา เฉพาะหน้าเม่อื มอี ุปสรรค และเม่อื ทํากระบวนการน้ีซ้ําๆ กจ็ ะเกดิ ความชํานาญและความมนั่ ใจ ในแนวคดิ และความสามารถของตวั เอง การนําเสนอผลงานใหผ้ ูอ้ ่นื ไดท้ ดลองใชง้ าน พรอ้ มเปิดโอกาสรบั ฟงั คําวจิ ารณ์ ขอ้ สงสยั และ ขอ้ เสนอแนะ เป็นการเพมิ่ ทกั ษะการฟงั และการยอมรบั การใช้เหตุผลในการอธบิ าย และยงั สามารถนําคาํ แนะนํามาปรบั ปรงุ แกไ้ ขผลงานตวั เองใหด้ ยี งิ่ ขน้ึ ได้ การแลกเปล่ียนผลงานและความคิดเหน็ กบั ผู้อ่นื ทําให้ผู้เรยี นได้มุมมอง ประสบการณ์ และ เทคนิคการเขยี นโปรแกรมใหมๆ่ สามารถนํามาต่อยอดเช่อื มโยงกบั ผลงานตวั เองได้ และยงั ทํา ใหผ้ เู้ รยี นเขา้ ใจในสงิ่ ทต่ี วั เองไดเ้ รยี นรมู้ า และสงิ่ ใดบา้ งทต่ี อ้ งเรยี นรเู้ พมิ่ เตมิ เมอ่ื ผเู้ รยี นมพี น้ื ฐานการเขยี นโปรแกรมแลว้ การทาํ งานเป็นทมี เพ่อื แกป้ ญั หาทใ่ี หญ่ขน้ึ เป็นการ สง่ เสรมิ ทกั ษะการบรหิ ารและการวางแผนเพ่อื แบ่งงานกนั ทําภายในกลุ่ม และทกั ษะการส่อื สาร ภายในกลุม่ ซง่ึ สาํ คญั มากในการทาํ งานใหส้ าํ เรจ็ ตามเป้าหมาย การสรา้ งผลงานยงั สามารถเช่อื มโยงการใชค้ วามรใู้ นศาสตรอ์ ่นื ๆ ผา่ นผลงานทห่ี ลากหลาย เช่น การจําลองทางวิทยาศาสตร์ การเล่าเร่ืองแอนิเมชนั่ การแสดงผลงานศิลปะและงานดนตรี แมก้ ระทงั่ เกมส่งเสรมิ การเรยี นรู้ เป็นต้น การสรา้ งผลงานเป็นการเรยี นรูแ้ บบผสมผสานแบบ หน่ึง ทจ่ี ะทาํ ใหเ้ ดก็ มคี วามสนใจและความเขา้ ใจในศาสตรท์ เ่ี ชอ่ื มโยง ในเชงิ ลกึ มากยง่ิ ขน้ึ

Scratch 5 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ทาํ ไมต้องใช้ Scratch โปรแกรม Scratch เป็นทงั้ เครอ่ื งมอื และโปรแกรมภาษา พฒั นาโดยทมี งาน Media Lab MIT มี กลุม่ เป้าหมายเป็นเดก็ ๆ หรอื ผเู้ รม่ิ ตน้ หดั เขยี นโปรแกรม วตั ถุประสงคข์ องทมี พฒั นา คอื การ สง่ เสรมิ ผเู้ รยี นใหใ้ ชค้ วามคดิ สรา้ งสรรค์ ผา่ นการใชส้ อ่ื ต่างๆ ไมว่ า่ จะเป็นขอ้ ความ ภาพ เสยี ง หรอื ภาพเคล่อื นไหว ดว้ ยเครอ่ื งมอื ทไ่ี มซ่ บั ซอ้ น และมาพรอ้ มกบั ตวั โปรแกรม Scratch เพอ่ื สรา้ งโปรเจกต่างๆ ตามจนิ ตนการของผเู้ รยี น อาทเิ ชน่ การเล่าเรอ่ื ง การสรา้ งแอนิเมชนั่ การ จาํ ลอง แมก้ ระทงั่ การเขยี นเกมกท็ าํ ได้ Scratch เหมาะสาํ หรบั ผเู้ รมิ่ ตน้ ในการเขยี นโปรแกรม เน่ืองจากวธิ กี ารเขยี นโปรแกรม ทาํ ไดโ้ ดย การต่อบลอ็ กคาํ สงั่ เพอ่ื สรา้ งโปรแกรมสครปิ ต์ คลา้ ยกบั การต่อเลโก้ บลอ็ กทต่ี ่อดว้ ยกนั ไดเ้ ทา่ นนั้ ทจ่ี ะอนุญาตใหต้ ่อกนั ได้ การใสข่ อ้ มลู ในบลอ็ กกม็ กี ารตรวจเชค็ เพอ่ื ป้องกนั การใสข่ อ้ มลู ผดิ พลาด ทาํ ใหไ้ มเ่ กดิ ขอ้ ผดิ พลาดในการเขยี นโปรแกรม การเขยี นโปรแกรมจงึ เป็นเรอ่ื งงา่ ย ทาํ ใหผ้ เู้ รยี น สนใจเรยี นรู้ ออกแบบ และสรา้ งโปรเจกต่างๆ อยา่ งสนุกสนาน ดว้ ยความคดิ สรา้ งสรรคแ์ ละ จนิ ตนาการ การฝึกเขยี นโปรแกรมภาษา Scratch ยงั ใชแ้ นวคดิ หลกั การเขยี นโปรแกรม และแนวทางปฏบิ ตั ิ ในการพฒั นาโปรแกรม เชน่ เดยี วกบั ทใ่ี ชใ้ นโปรแกรมภาษาอน่ื ๆ จงึ เป็นการปพู น้ื ฐานและเตรยี ม ความพรอ้ ม ในการเรยี นคอมพวิ เตอรร์ ะดบั ต่อไปทซ่ี บั ซอ้ นยง่ิ ขน้ึ ความคิดสร้างสรรค์เป็นกระบวนการทางสงั คม ดงั นัน้ ทีมพฒั นา Scratch ได้สร้างเว็บไซต์ http://scratch.mit.edu เป็นเครอื ค่ายชุมชนผสู้ นใจใน Scratch ทม่ี ผี ใู้ ชง้ านอย่ทู วั่ โลก เพ่อื เป็น แหล่งความรู้ข้อมูลข่าวสาร เป็นท่ีแลกเปล่ียนโปรเจกผลงาน แลกเปล่ียนความคดิ เหน็ และ มมุ มองใหมๆ่ ในเครอื ขา่ ยชุมชน ถงึ แม้ Scratch จะถูกออกแบบมาสาํ หรบั เดก็ แต่ศกั ยภาพของมนั กส็ งู พอทผ่ี ใู้ หญ่ โดยเฉพาะครู สามารถเรยี นรแู้ ละใช้ Scratch ไดอ้ ย่างหลากหลาย โดยเฉพาะเป็นเคร่อื งมอื สง่ เสรมิ การสอน อยา่ งสรา้ งสรรคไ์ ด้ เชน่ ออกแบบโจทยท์ ดสอบทไ่ี มน่ ่าเบ่อื สรา้ งแบบจาํ ลองเพ่อื เพม่ิ ความเขา้ ใจ หรอื ทาํ สอ่ื การสอนในวชิ าต่างๆ เป็นตน้

6 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม ความคาดหวงั เมอ่ื เดก็ ได้เรียนรู้ Scratch จากหนังสือเล่มนี้ การเขียนโปรแกรมภาษา Scratch สามารถเพ่ิมเติมทักษะและความรู้ ให้กับผู้เรียน ด้าน คอมพวิ เตอร์ เทคโนโลยสี ารสนเทศ และการส่อื สาร เพ่อื เตรยี มความพรอ้ มสาํ หรบั การเรยี นใน ระดบั ท่สี ูงขน้ึ ซ่ึงผูเ้ รยี นต้องเรยี นรู้เชงิ ลึก ต้องมกี ระบวนการคดิ อย่างสร้างสรรค์ เป็นผูส้ รา้ ง มากกวา่ เป็นผใู้ ชเ้ พยี งอยา่ งเดยี ว การเขยี นโปรแกรมเป็นกจิ กรรม ทส่ี ง่ เสรมิ การใชค้ วามคดิ วเิ คราะหอ์ ยา่ งเป็นเหตุเป็นผล และคดิ อย่างเป็นระบบ เพ่ือแก้โจทย์ปญั หาท่ีซับซ้อน ส่งเสริมการใช้ความคิดสร้างสรรค์ และ จนิ ตนาการ ในการออกแบบและการสรา้ งโปรแกรมผลงาน นอกจากนนั้ การนําเสนอผลงานและ การแลกเปล่ียนความคิดเห็นระหว่างผู้เรียน ยงั เป็นการเพมิ่ พูนความรู้ ประสบการณ์ และ มมุ มองใหมๆ่ รวมทงั้ ทกั ษะทใ่ี ชใ้ นการสอ่ื สารกบั ผอู้ น่ื ดว้ ย การสรา้ งโปรแกรมผลงาน เป็นการฝึกผเู้ รยี นใหเ้ ลอื กใชส้ ่อื ทม่ี อี ยหู่ ลากหลายไดอ้ ย่างเหมาะสม สามารถเช่อื มโยงความรใู้ นศาสตรอ์ ่นื ๆ เขา้ กบั โปรแกรมผลงาน ในลกั ษณะของส่อื รปู แบบผสม ทาํ ใหเ้ พมิ่ มติ แิ ละขดี ความสามารถในการเรยี นการสอนไดเ้ ป็นอยา่ งดี

Scratch 7 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ อ่านหนังสือเล่มนี้อย่างไร หนังสอื แบ่งออกเป็นสามส่วนหลกั ๆ ส่วนแรกแนะนําตัวโปรแกรม Scratch และการใช้งาน เคร่อื งมอื ต่างๆ ส่วนท่สี องแนะนําวธิ กี ารเขยี นโปรแกรมภาษา Scratch แนวคดิ และหลกั การ เขยี นโปรแกรม ส่วนทส่ี ามเรยี นรเู้ ทคนิคการเขยี นโปรแกรมแบบต่างๆ จากโปรเจกทม่ี าพรอ้ ม กบั โปรแกรม Scratch โดยแต่ละโปรเจกทถ่ี ูกเลอื กมาในแต่ละหมวด เป็นตวั อยา่ งเพ่อื ใหผ้ เู้ รยี น ไดศ้ กึ ษา และสามารถศกึ ษาตวั อยา่ งทเ่ี หลอื เพม่ิ เตมิ ไดด้ ว้ ยตนเอง การฝึกเขยี นโปรแกรมผา่ นโปรเจก ผเู้ รยี นควรศกึ ษาทาํ ความเขา้ ใจภาพรวมของโปรเจก เขา้ ถงึ ความสมั พนั ธ์ระหว่างตัวละครต่างๆกบั เวที เรียนรู้การใช้บล็อกคําสงั่ เพ่ือทํางานให้ได้ตาม เป้าหมาย เม่อื มคี วามเขา้ ใจดแี ล้ว ผู้เรยี นควรต่อยอดโปรเจก หาไอเดยี ใหม่ๆ ใส่เขา้ ไปแล้ว เขยี นโปรแกรมเพม่ิ เตมิ การอา่ นแบบเรยี งลําดบั เหมาะสาํ หรบั ผทู้ ไ่ี มม่ ปี ระสบการณ์การเขยี นโปรแกรมมาก่อนเลย สว่ น คนทม่ี ปี ระสบการณ์การเขยี นโปรแกรมมาบา้ ง อาจอ่านเรว็ ๆ ในส่วนแรกเพ่อื ทําความรูจ้ กั กบั โปรแกรม Scratch ก่อน จากนัน้ เรยี นรูเ้ ทคนิคต่างๆ ในการเขยี นโปรแกรมภาษา Scratch ใน สว่ นทส่ี องและสาม ผเู้ รยี นไมค่ วรศกึ ษาบลอ็ กคาํ สงั่ ทล่ี ะคาํ สงั่ แต่อยา่ งน้อยควรเขา้ ใจการแบ่งหมวดของบลอ็ กต่างๆ ควรเรมิ่ จากการศกึ ษาตวั ปญั หา พยายามหาแนวทางของคําตอบ ทดสอบแนวทางนัน้ ดว้ ยการ เขยี นโปรแกรม อาจเลยี นแบบโปรแกรมทไ่ี ดศ้ กึ ษามาก่อนหน้าน้ีกไ็ ด้ เม่อื ผเู้ รยี นมปี ระสบการณ์ การเขยี นโปรแกรมมากขน้ึ จะเขา้ ใจการใชง้ านบลอ็ กต่างๆ มากขน้ึ ตามไปดว้ ย อย่างไรกต็ าม เม่อื เกดิ ความสงสยั ในการใชง้ านบลอ็ กต่างๆ ดา้ นทา้ ยของหนังสอื ไดร้ วบรวมการใชง้ านบลอ็ ก คาํ สงั่ ต่างๆ ไวส้ าํ หรบั อา้ งองิ

8 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม สารบญั บทนํา........................................................................................................................... 3 โปรแกรม Scratch............................................................................................................... 9 ทลู บาร์และเมนบู าร์ ............................................................................................... 11 ตวั ละครและเวที .................................................................................................. 21 พืน้ ท่ีสําหรับเขียนสคริปต์ ......................................................................................... 35 ชดุ ตวั ละครและภาพฉากหลงั เวที ................................................................................. 38 เสยี งตวั ละครและเสียงประกอบ................................................................................... 41 บลอ็ กคําสง่ั ....................................................................................................... 44 การเขียนโปรแกรมใน Scratch ................................................................................................ 55 การสร้างสคริปต์ .................................................................................................. 56 หลกั การในการเขียนโปรแกรม .................................................................................... 65 โปรเจกใน Scratch............................................................................................................ 79 โปรเจก Aquarium................................................................................................. 81 โปรเจก MadLibs.................................................................................................. 92 โปรเจก SimpleCircuit........................................................................................... 106 โปรเจก GardenSecret ........................................................................................... 124 โปรเจก PianoMachine .......................................................................................... 140 โปรเจก FishChomp ............................................................................................. 157 การใช้งานบลอ็ กคําสงั่ ...................................................................................................... 169 แหลง่ อ้างองิ ................................................................................................................ 185

Scratch 9 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ โปรแกรม Scratch หน้าตาของโปรแกรม Scratch ก่อนอน่ื มาทาํ ความรจู้ กั หน้าตาโปรแกรม Scratch กนั ก่อน โปรแกรม Scratch นนั้ เตม็ ไปดว้ ย สสี นั สวยงาม โดยมเี วทสี าํ หรบั การแสดงจากตวั ละครต่างๆ ซง่ึ แต่ละตวั ละครรวมทงั้ เวทเี อง ต่าง กม็ บี ทบาทหน้าทข่ี องตวั เองทถ่ี กู เขยี นไวใ้ นสครปิ ต์ สครปิ ตส์ รา้ งไดด้ ว้ ยการเขยี นโปรแกรม ท่ี สรา้ งจากบลอ็ กคาํ สงั่ ในหมวดต่างๆ นํามาประกอบเรยี งกนั เขา้ เป็นกลุ่มๆ

10 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม องคป์ ระกอบหลกั ๆ ในโปรแกรม Scratch จากรปู สามารถแบง่ ออกเป็นสดั สว่ นไดด้ งั น้ี 1. ทลู บารแ์ ละเมนูบาร์ 2. เวทสี าํ หรบั ตวั ละคร 3. รายการตวั ละครและเวที 4. ขอ้ มลู ของเวทหี รอื ตวั ละครทถ่ี ูกเลอื ก 5. พน้ื ทส่ี าํ หรบั เขยี นโปรแกรมสครปิ ต์ ชุดตวั ละคร (ฉากหลงั เวท)ี และเสยี งประกอบ ของ เวทหี รอื ตวั ละครทถ่ี ูกเลอื ก 6. บลอ็ กคาํ สงั่ หมวดต่างๆ ซง่ึ แยกตามสแี ตกต่างกนั 7. บลอ็ กคาํ สงั่ ต่างๆ ในหมวดทถ่ี กู เลอื ก

Scratch 11 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ทูลบาร์และเมนูบาร์ เน่ืองจากความตอ้ งการให้ Scratch ใชง้ านงา่ ย ไมซ่ บั ซอ้ น ทลู บารจ์ งึ มไี ดห้ ลายแหง่ ตามความ เหมาะสม รวมทงั้ อยรู่ วมกบั เมนูบารด์ ว้ ย ทูลบาร์ ทลู บารป์ ระกอบไปดว้ ย ปมุ่ ต่างๆ สาํ หรบั งานทใ่ี ชบ้ ่อยๆ ทาํ ใหส้ ะดวกในการใชง้ าน เพยี งคลกิ ท่ี ปมุ่ เมอ่ื ตอ้ งการทาํ งานนนั้ ๆ การบนั ทกึ โปรเจกปจั จุบนั ทาํ ไดอ้ กี วธิ ี คอื เลอื กเมนู File คลกิ เลอื ก Save การแชรโ์ ปรเจกไปยงั เวบ็ ไซต์ Scratch ทาํ ไดอ้ กี วธิ ี คอื เลอื กเมนู Share คลกิ เลอื ก Share This Project Online…

12 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม การเปล่ียนภาษา สาํ หรบั คนทไ่ี มถ่ นดั ภาษาองั กฤษ Scratch รองรบั ภาษาอ่นื ๆ ไดห้ ลายภาษา รวมทงั้ ภาษาไทย ดว้ ย วธิ กี ารเปลย่ี นภาษาทาํ ไดโ้ ดย คลกิ ปมุ่ ลกู โลก จะเหน็ รายการภาษาต่างๆ ใหเ้ ลอื ก ถา้ ไมพ่ บภาษาไทย หรอื ภาษาอน่ื ทต่ี อ้ งการ ใหค้ ลกิ more... เพอ่ื ดภู าษาอน่ื ๆ เพมิ่ เตมิ คลกิ เลอื ก “ไทย” เพอ่ื เลอื กภาษาไทย

Scratch 13 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ หน้าตาโปรแกรมจะเปลย่ี นเป็นภาษาไทยเกอื บทงั้ หมด ยกเวน้ ช่อื และขอ้ ความทเ่ี ขยี นเป็น ภาษาองั กฤษตงั้ แต่แรก

14 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม การใช้เครอื่ งมือ คลกิ เลอื กเครอ่ื งมอื ทต่ี อ้ งการ ตวั ชเ้ี มาสจ์ ะเปลย่ี นเป็นรปู ของเครอ่ื งมอื นนั้ จากนนั้ สามารถคลกิ บนตวั ละคร ชดุ แต่งกาย เสยี ง บลอ็ กคาํ สงั่ หรอื สครปิ ต์ ทร่ี องรบั เครอ่ื งมอื นนั้ ๆ ถา้ ตอ้ งการยกเลกิ การใชเ้ ครอ่ื งมอื ใหค้ ลกิ พน้ื ทอ่ี น่ื ๆ ของหน้าจอคอมพวิ เตอร์ ทไ่ี มใ่ ช่ ตวั ละคร ชดุ แต่งกาย เสยี ง บลอ็ กคาํ สงั่ หรอื สครปิ ต์

Scratch 15 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ โหมดของเวที ปมุ่ ปรบั เปลย่ี นโหมดของเวที อยมู่ มุ บนขวาของโปรแกรม สามารถเลอื กเปลย่ี นใหเ้ หมาะสมกบั งานทก่ี าํ ลงั ทาํ อยู่ โหมดการนําเสนอ (Presentation mode) คลกิ ปมุ่ น้ีเมอ่ื ตอ้ งการนําเสนอโปรเจกเตม็ หน้า จอคอมพวิ เตอร์ ถา้ ตอ้ งการออกจากโหมดการนําเสนอ กดคยี ์ Esc โหมดการดู (View mode) เหมาะสาํ หรบั ตอนออกแบบและเขยี นโปรแกรมสครปิ ต์ พน้ื ทส่ี ขี าว แสดงขนาดของเวที คลกิ ปมุ่ ระหวา่ งสองปมุ่ น้ี เพอ่ื สลบั ระหวา่ งเวทเี ลก็ กบั เวทใี หญ่ คลกิ ปุม่ แรก เลอื กเวทเี ลก็ เพอ่ื ใหไ้ ดพ้ น้ื ทใ่ี นการเขยี นสครปิ ตม์ ากขน้ึ คลกิ ปมุ่ ทส่ี องเลอื กเวทใี หญ่ เพอ่ื ดกู าร ทาํ งานบนเวทไี ดช้ ดั เจนยง่ิ ขน้ึ ปมุ่ ทถ่ี ูกเลอื กปจั จบุ นั จะมกี รอบสเี ทาเขม้ ลอ้ มอยู่ (ปมุ่ เวทเี ลก็ )

16 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เมนูบาร์ เมนูบารแ์ บง่ การทาํ งานต่างๆ ของ Scratch เป็นหมวดหมู่ อยรู่ ว่ มกบั ปุม่ เครอ่ื งมอื บางสว่ น เมนู File ในเมนู File มเี มนูยอ่ ย ใชจ้ ดั การกบั โปรเจก Scratch ไดห้ ลายอยา่ ง โดยคลกิ เลอื ก • New สรา้ งโปรเจกใหม่ • Open… เปิดโปรเจกเกา่ • Save บนั ทกึ โปรเจกปจั จบุ นั • Save As… บนั ทกึ โปรเจกปจั จบุ นั ในช่อื ใหม่ • Import Project… นําเขา้ ตวั ละครและฉากเวทจี ากโปรเจกอ่นื ๆ มารวมกบั โปรเจก ปจั จุบนั • Export Sprite… สง่ ออกไฟลข์ องตวั ละครทถ่ี กู เลอื กอยู่ เพอ่ื ใชใ้ นโปรเจกอน่ื • Project Notes… เขยี นอธบิ ายเกย่ี วกบั โปรเจก เชน่ คาํ สงั่ ในการใชง้ านโปรเจก • Quit ออกจากโปรแกรม Scratch

Scratch 17 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เมนู Edit ในเมนู Edit มเี มนูยอ่ ยดงั น้ี • Undelete กู้ บลอ็ ก สครปิ ต์ ตวั ละคร ชดุ ละคร หรอื เสยี ง กลบั มาจากทถ่ี กู ลบออกไป • Start Single Stepping แสดงการทาํ งานทลี ะขนั้ แต่ละบลอ็ กทก่ี าํ ลงั ทาํ งานจะถกู ไฮไลท์ มปี ระโยชน์ในการหาขอ้ ผดิ พลาดของโปรแกรม และชว่ ยใหน้ กั เขยี นโปรแกรมมอื ใหม่ เขา้ ใจลาํ ดบั ขนั้ ตอนการทาํ งานของโปรแกรม • Set Single Stepping... ใชก้ าํ หนดความเรว็ การทาํ งานใน 1 ขนั้ ตอนของโปรแกรม • Compress Sounds... บบี อดั ขอ้ มลู เสยี งเพอ่ื ลดขนาดของไฟลโ์ ปรเจก แต่การบบี อดั อาจลดคณุ ภาพของเสยี ง • Compress Images... บบี อดั ขอ้ มลู ภาพเพอ่ื ลดขนาดของไฟลโ์ ปรเจก แต่การบบี อดั อาจ ลดคณุ ภาพของภาพ • Show Motor Blocks เพม่ิ บลอ็ กมอเตอรใ์ นบลอ็ กหมวดการเคล่อื นท่ี สามารถใชบ้ ลอ็ ก มอเตอรร์ ว่ มกบั LEGO® Education WeDo ได้ เพอ่ื ควบคุมการทาํ งานมอเตอร์ ท่ี เช่อื มต่อกบั คอมพวิ เตอร์

18 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เมนู Share ในเมนู Share มเี มนูยอ่ ยดงั น้ี • Share This Project Online… สาํ หรบั แชรโ์ ปรเจกปจั จบุ นั ไปยงั เวบ็ ไซตข์ อง Scratch • Go To Scratch Website… ไปยงั เวบ็ ไซตข์ อง Scratch (scratch.mit.edu) เวบ็ ไซต์ Scratch มขี อ้ มลู ทน่ี ่าสนใจหลายๆ อยา่ งเกย่ี วกบั Scratch สามารถดาวน์โหลด โปรแกรม Scratch ไดท้ น่ี ้ี รวมทงั้ โปรเจกทผ่ี อู้ ่นื แชรไ์ วม้ ากมาย

Scratch 19 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ การแชรโ์ ปรเจก ถา้ ตอ้ งการแชรโ์ ปรเจกปจั จุบนั ทก่ี าํ ลงั สรา้ งอยไู่ ปยงั เวบ็ ไซตข์ อง Scratch คลกิ เมนู Share เลอื ก Share This Project Online… การแชรโ์ ปรเจก ตอ้ งมี Login และ Password ถา้ ยงั ไมม่ ี สมคั รไดโ้ ดยคลกิ Create account ซง่ึ จะเปิดเวบ็ ไซต์ Scratch ออกมา คลกิ Sign up เพอ่ื สมคั รสมาชกิ จากนนั้ ใสข่ อ้ มลู ต่างๆ ท่ี เกย่ี วกบั โปรเจก เชน่ ช่อื โปรเจก (Project name) รายละเอยี ดของโปรเจก (Project notes) และ สามารถคลกิ กล่องหน้า Compress sounds and images เพอ่ื บบี อดั ขอ้ มลู ไฟลเ์ สยี งและไฟล์ รปู ภาพใหม้ ขี นาดเลก็ ลง

20 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เมนู Help เมนู Help ใชส้ าํ หรบั ขอความชว่ ยเหลอื ในการใชง้ าน Scratch มเี มนูยอ่ ยดงั น้ี • Help page... นําไปสเู่ วบ็ ไซตข์ อง Scratch ทม่ี คี มู่ อื เอกสารอา้ งองิ บทเรยี น และ คาํ ถามคาํ ตอบทพ่ี บบ่อยๆ • Help screens... นําไปสเู่ วบ็ ไซตข์ อง Scratch ทอ่ี ธบิ ายการใชง้ านบลอ็ กต่างๆ • About Scratch... ใหข้ อ้ มลู เกย่ี วกบั Scratch เมนูอื่นๆ ถา้ คลกิ ขวาทต่ี วั ละคร เวที บลอ็ ก หรอื พน้ื ทว่ี า่ งบางแหง่ จะมเี มนูปรากฎขน้ึ มา ใหเ้ ลอื กใชง้ านท่ี เกย่ี วขอ้ งกบั สง่ิ ทค่ี ลกิ นนั้ ๆ

Scratch 21 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ตวั ละครและเวที เวที เวที (Stage) เป็นสถานทท่ี ใ่ี หต้ วั ละครใชแ้ สดง มภี าพฉากหลงั (Background) ทส่ี ามารถเปลย่ี น ได้ มขี อบเขตทแ่ี น่นอน โดยแต่ละตําแหน่งบนเวที ถูกกาํ หนดดว้ ยคา่ x ในแนวนอน และ y ใน แนวตงั้ ทม่ี มุ ลา่ งขวามตี ําแหน่งพกิ ดั ของเมาสแ์ สดงอยู่ ดา้ นบนซา้ ยของเวทแี สดงชอ่ื ของโปรเจก (3 FishChomp) ดา้ นบนขวามปี มุ่ ธงเขยี ว ใช้ สาํ หรบั เรมิ่ ตน้ ทาํ งานสครปิ ตใ์ นโปรเจก สว่ นปมุ่ แปดเหลย่ี มสแี ดง ใชส้ าํ หรบั หยดุ การ ทาํ งานสครปิ ตท์ งั้ หมด

22 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เมอ่ื คลกิ ขวาบนฉากเวที จะมเี มนูปรากฎใหเ้ ลอื กดงั น้ี • grab screen region for new sprite ตกี รอบพน้ื ทฉ่ี ากหลงั แลว้ นํามาใชเ้ ป็นตวั ละคร ใหม่ • save picture of stage… บนั ทกึ ภาพทงั้ หมดทป่ี รากฎอยบู่ นเวที ณ ขณะนนั้ แลว้ เกบ็ ลงในไฟลภ์ าพ

Scratch 23 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ขนาดของเวทีและตาํ แหน่งต่างๆ บนเวที เวทมี ขี นาด 480 หน่วยในแนวนอน (แกน x) และ 360 หน่วยในแนวตงั้ (แกน y) การบอก ตําแหน่งใดๆ บนเวทจี ะอยใู่ นรปู พกิ ดั (x, y) โดยคา่ x และ y นนั้ จะอา้ งองิ จากตําแหน่ง ศนู ยก์ ลาง (0, 0) ซง่ึ อยตู่ รงกลางเวที ดงั นนั้ มมุ บนลา่ งทงั้ ซา้ ยขวาจะมตี ําแหน่งตามทแ่ี สดงไวใ้ น รปู ภาพฉากหลงั ทจ่ี ะแสดงบนเวทไี ด้ จะมขี นาดไมเ่ กนิ กวา่ ขนาดของเวที (480 x 360) ถา้ ภาพฉาก หลงั ทจ่ี ะใชม้ ขี นาดใหญ่กวา่ โปรแกรม Scratch จะลดขนาดของภาพนนั้ ตามสดั สว่ นโดย อตั โนมตั ิ เพอ่ื ใหพ้ อดกี บั ขนาดของเวที

24 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม รายการตวั ละครและเวที ตวั ละคร (Sprite) คอื สง่ิ ทส่ี รา้ งขน้ึ มาเพอ่ื ใชแ้ สดงบทบาทหน้าทบ่ี นเวที ตามวตั ถุประสงคท์ ไ่ี ด้ ออกแบบไว้ สว่ นเวที มฉี ากหลงั แสดงภาพบรรยากาศ และสงิ่ แวดลอ้ มในสถานทห่ี น่ึงๆ ตวั ละครและเวทที ใ่ี ชใ้ นแต่ละโปรเจก จะปรากฎอยใู่ นรายการใตเ้ วที เปรยี บเสมอื นหอ้ งแต่งตวั ของตวั ละครกบั หอ้ งเกบ็ ฉากเวที โดยมเี สน้ แบง่ กนั้ อยู่ หอ้ งเกบ็ ฉากเวทจี ะอยซู่ า้ ยมอื สว่ นหอ้ ง แต่งตวั จะอยดู่ า้ นขวามอื แต่ละตวั ละครรวมทงั้ เวที จะมชี อ่ื กาํ กบั อยใู่ ตภ้ าพ ตวั ละครหรอื ฉาก เวทที ถ่ี กู เลอื กจะมกี รอบสฟี ้าลอ้ มรอบอยู่ เมอ่ื คลกิ ขวาทต่ี วั ละครในรายการ จะมเี มนูปรากฎใหเ้ ลอื กดงั น้ี • show เพอ่ื ใหต้ วั ละครปรากฎตวั บนเวที • export this sprite สง่ ออกเป็นไฟลเ์ พอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู ชดุ และสครปิ ตข์ องตวั ละครน้ี • duplicate ทาํ ซ้าํ ตวั ละครน้ี • delete ลบตวั ละครน้ี

Scratch 25 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เมอ่ื คลกิ ขวาบนตวั ละครทอ่ี ยบู่ นเวที จะมเี มนูปรากฎใหเ้ ลอื กดงั น้ี • grab screen region for new costume ตกี รอบพน้ื ทฉ่ี ากหลงั แลว้ นํามาใชเ้ ป็นชดุ ตวั ละครใหม่ • export this sprite สง่ ออกเป็นไฟลเ์ พอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู ชุด และสครปิ ตข์ องตวั ละครน้ี • duplicate ทาํ ซ้าํ ตวั ละครน้ี • delete ลบตวั ละครน้ี • resize this sprite ปรบั ขนาดของตวั ละครน้ี • rotate this sprite หมนุ ตวั ละครน้ี

26 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม การสรา้ งตวั ละครใหม่ ในการสรา้ งตวั ละครใหมๆ่ เพม่ิ เขา้ มาในโปรเจกสามารถทาํ ไดห้ ลายวธิ ี โดยการเลอื กคลกิ ปมุ่ เครอ่ื งมอื 3 ปมุ่ น้ี วธิ ที ง่ี า่ ยทส่ี ดุ ในการเพมิ่ ตวั ละครใหมใ่ นโปรเจก คอื คลกิ ทป่ี มุ่ น้ี โปรแกรม Scratch จะสมุ่ ตวั ละคร จากคลงั ตวั ละครทม่ี อี ยใู่ นโปรแกรมมาให้ วธิ นี ้ีไดต้ วั ละครมาอยา่ งรวดเรว็ แต่ไมร่ วู้ า่ จะได้ ตวั ละครใดมา แต่ถา้ ตอ้ งการเลอื กตวั ละครเอง ทาํ ไดโ้ ดยคลกิ ปุม่ น้ี โปรแกรมจะแสดงคลงั ตวั ละครในหมวด ต่างๆ มาใหเ้ ลอื ก เชน่ ในกรณนี ้ี ผใู้ ชเ้ ลอื กโฟลเ์ ดอรห์ มวดสตั ว์ (Animals) โดยดบั เบล้ิ คลกิ ทโ่ี ฟล์ เดอรห์ รอื คลกิ เลอื กโฟลเ์ ดอรแ์ ลว้ คลกิ ปุม่ OK

Scratch 27 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ในโฟลเ์ ดอรห์ มวดสตั ว์ มตี วั ละครใหเ้ ลอื กมากมาย ถา้ ตอ้ งการเลอื กตวั ละคร เชน่ ปู (crab2) ให้ ดบั เบล้ิ คลกิ ไดเ้ ลย หรอื คลกิ เลอื กทป่ี แู ลว้ คลกิ ปมุ่ OK สงั เกตวา่ ตวั ละครบางตวั จะมสี ครปิ ตม์ าดว้ ย เชน่ มด (Crawling Ant) มี 4 สครปิ ต์ ถา้ เลอื กมด กจ็ ะไดส้ ครปิ ตม์ าดว้ ย วธิ สี ดุ ทา้ ยถา้ ตอ้ งการสรา้ งตวั ละครดว้ ยตวั เอง Scratch กม็ โี ปรแกรมสาํ หรบั วาดรปู มาใหด้ ว้ ย โดยการคลกิ ปุม่ จะไดโ้ ปรแกรมวาดรปู (Paint Editor) เมอ่ื วาดรปู เสรจ็ แลว้ คลกิ ปมุ่ OK เพอ่ื บนั ทกึ รปู เป็นตวั ละครใหม่ ถา้ ไมต่ อ้ งการรปู ทว่ี าดมา คลกิ ปมุ่ cancel

28 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม สงิ่ ทส่ี าํ คญั ของการสรา้ งตวั ละครดว้ ยวธิ นี ้ีคอื การกาํ หนดจดุ ศนู ยก์ ลางของชดุ ตวั ละคร ซง่ึ นอกจากใชบ้ อกตําแหน่งพกิ ดั ของตวั ละครแลว้ ยงั เป็นจดุ อา้ งองิ สาํ หรบั การเคล่อื นท่ี การหมนุ และการสลบั ทศิ

Scratch 29 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เครือ่ งมือวาดรปู แถวที่ 1 • พกู่ นั : สาํ หรบั วาดอยา่ งอสิ ระดว้ ยสพี น้ื หน้าปจั จุบนั บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื กสามารถปรบั เลอื กขนาดของพกู่ นั ได้ • ยางลบ : สาํ หรบั ลบอยา่ งอสิ ระ บรเิ วณทถ่ี กู ลบจะโปรง่ แสง บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื ก สามารถปรบั เลอื กขนาดของยางลบได้ • ถงั เทสี : สาํ หรบั เทสบี นพน้ื ทท่ี ต่ี ่อเน่ืองกนั ดว้ ยสเี ดยี วหรอื เฉดสี บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื ก สามารถเลอื กรปู แบบการเทสไี ด้ (สเี ดยี ว เฉดสแี นวนอน เฉดสแี นวตงั้ หรอื เฉดสแี นวรศั ม)ี เฉดสเี กดิ จากการผสมสจี ากสพี น้ื หน้าไปยงั สพี น้ื หลงั • สเ่ี หลย่ี ม : วาดรปู สเ่ี หลย่ี มทบึ หรอื กรอบสเ่ี หลย่ี ม ดว้ ยสพี น้ื หน้า บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื ก สามารถเลอื กรปู แบบของสเ่ี หลย่ี มได้ (สเ่ี หลย่ี มทบึ หรอื กรอบสเ่ี หลย่ี ม) ในกรณขี องกรอบ สเ่ี หลย่ี ม ขนาดของเสน้ กาํ หนดไดจ้ ากขนาดของพกู่ นั • วงรี : วาดรปู วงรที บึ หรอื กรอบวงรี ดว้ ยสพี น้ื หน้า บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื กสามารถเลอื ก รปู แบบของวงรไี ด้ (วงรที บึ หรอื กรอบวงร)ี ในกรณขี องกรอบวงรี ขนาดของเสน้ กาํ หนดได้ จากขนาดของพกู่ นั

30 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เครือ่ งมอื วาดรปู แถวท่ี 2 • เสน้ ตรง : วาดเสน้ ตรงดว้ ยสพี น้ื หน้า บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื ก สามารถปรบั เลอื กขนาด ของพกู่ นั ได้ ถา้ กด Shift + ลากเสน้ จะบงั คบั เสน้ เป็นเสน้ แนวนอนหรอื แนวตงั้ • ขอ้ ความ : ใสข่ อ้ ความเขา้ กบั รปู วาด บรเิ วณเครอ่ื งมอื ทางเลอื กสามารถปรบั เลอื กแบบอกั ษร และขนาดของตวั อกั ษรได้ แต่ละชดุ ตวั ละครสามารถใชข้ อ้ ความไดเ้ พยี งหน่ึงขอ้ ความ • เครอ่ื งมอื ใชเ้ ลอื กพน้ื ท่ี : ตกี รอบพน้ื ทส่ี เ่ี หลย่ี ม จากนนั้ สามารถลากยา้ ยสเ่ี หลย่ี มน้ีไปยงั ตําแหน่งใหมไ่ ด้ (กดคยี ์ Del เพอ่ื ลบสง่ิ ทเ่ี ลอื กในสเ่ี หลย่ี ม กดคยี ์ Shift + Del หรอื Shift + backspace เพอ่ื ลบสง่ิ อน่ื ทงั้ หมดทอ่ี ยนู่ อกกรอบสเ่ี หลย่ี ม) คลกิ นอกกรอบสเ่ี หลย่ี มเพอ่ื ยกเลกิ กรอบสเ่ี หลย่ี มปจั จบุ นั • ตราประทบั : เลอื กพน้ื ทส่ี เ่ี หลย่ี มครอบคลุมในสงิ่ ทต่ี อ้ งการทาํ ซ้าํ จากนนั้ คลกิ ในบรเิ วณอน่ื เพอ่ื ทาํ ซ้าํ ยกเลกิ การทาํ ซ้าํ ดว้ ยการคลกิ เครอ่ื งมอื ใดๆ กไ็ ด้ • หลอดหยด : ใชป้ ลายหลอดหยดเพอ่ื เลอื กสสี าํ หรบั สพี น้ื หน้า โดยสามารถเลอื กไดจ้ ากจานสี หรอื บรเิ วณภายในผนื ผา้ ใบ ถา้ ตอ้ งการเลอื กสที อ่ี ยนู่ อกบรเิ วณผนื ผา้ ใบ ใหค้ ลกิ หลอดหยด ในผนื ผา้ ใบ แลว้ ลากออกไปขา้ งนอกผา้ ใบเพอ่ื เลอื กสที ต่ี อ้ งการ

Scratch 31 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เคร่ืองมอื อื่นๆ • คลกิ บรเิ วณสปี จั จบุ นั แต่ละครงั้ จะสลบั สรี ะหวา่ งสพี น้ื หน้ากบั สพี น้ื หลงั คลกิ สใี นจานสเี พอ่ื เลอื กสใี หมส่ าํ หรบั สพี น้ื หน้า ถา้ ตอ้ งการเลอื กสสี าํ หรบั สพี น้ื หลงั กดคยี ์ Shift + คลกิ สใี นจาน สี • คลกิ เลอื กจานสที างเลอื ก เพอ่ื เปลย่ี นจานสเี ป็นจานสแี บบต่อเน่ือง • คลกิ ปมุ่ กาํ หนดจุดศนู ยก์ ลาง เพอ่ื เลอื กตําแหน่งในรปู ใหเ้ ป็นจุดศนู ยก์ ลางของการหมนุ เมอ่ื ตวั ละครถูกหมนุ บนเวที • คลกิ ปมุ่ ซมู ภาพ เพอ่ื ขยายหรอื ยอ่ ผนื ผา้ ใบ ถา้ ซมู ภาพเกนิ 100% แถบเล่อื นภาพใน แนวนอนและแนวตงั้ จะปรากฎ เพอ่ื ใชส้ าํ หรบั เล่อื นดภู าพในผนื ผา้ ใบ การซมู ภาพไมไ่ ด้ เปลย่ี นขนาดของภาพ • คลกิ ปมุ่ มาตราสว่ น (หดหรอื ขยาย) เพอ่ื เปลย่ี นขนาดรปู ในผนื ผา้ ใบ หรอื รปู ในสว่ นทเ่ี ลอื กไว้ ถา้ กดคยี ์ Shift + คลกิ ปมุ่ มาตราสว่ น จะสามารถใสค่ า่ ขยายเป็นเปอรเ์ ซน็ ตไ์ ด้ (100 % คอื มาตราสว่ นดงั้ เดมิ ) • คลกิ ปมุ่ หมนุ (ตามเขม็ หรอื ทวนเขม็ นาฬกิ า) เพอ่ื หมนุ รปู ในผนื ผา้ ใบ หรอื รปู ในสว่ นทเ่ี ลอื ก ไว้ ถา้ กดคยี ์ Shift + คลกิ ปมุ่ หมนุ จะสามารถใสค่ า่ องศาได้ • คลกิ ปมุ่ สลบั ดา้ น (แนวนอนหรอื แนวตงั้ ) เพอ่ื สลบั ดา้ นของรปู ในผนื ผา้ ใบ หรอื รปู ในสว่ นท่ี เลอื กไว้ • คลกิ ปมุ่ นําเขา้ เพอ่ื เปิดรปู ภาพจากไฟล์ และใสไ่ วบ้ นผนื ผา้ ใบ • คลกิ ปมุ่ ลา้ งผา้ ใบ เพอ่ื ลา้ งรปู ทงั้ หมดจากผนื ผา้ ใบ • ถา้ เกดิ ขอ้ ผดิ พลาดระหวา่ งวาดรปู คลกิ ปมุ่ ยกเลกิ เพอ่ื ยกเลกิ สง่ิ ทเ่ี พงิ่ ทาํ ไป แต่ถา้ เปลย่ี นใจ ตอ้ งการนําสงิ่ ทเ่ี พงิ่ ยกเลกิ ไปกลบั มา คลกิ ปมุ่ ทาํ ซ้าํ

32 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม ข้อมลู ของตวั ละคร เมอ่ื คลกิ เลอื กตวั ละครในรายการ หรอื ดบั เบล้ิ คลกิ ตวั ละครบนเวที จะเหน็ ขอ้ มลู สว่ นตวั ของตวั ละครนนั้ ตวั ละครมสี ว่ นประกอบอยหู่ ลายอยา่ ง เชน่ ชอ่ื (Creature6) ทศิ ทางการเคล่อื นท่ี (104) ตาํ แหน่งบนเวที (x: -166 y: 125) สขี องปากกา (สฟี ้า) สครปิ ต์ (Scripts) ชดุ ตวั ละคร (Costumes) เสยี ง (Sounds) รปู แบบในการหมนุ และความสามารถในการเคล่อื นทด่ี ว้ ยการใช้ เมาสล์ ากในโหมดนําเสนอหรอื บนเวบ็ ไซต์ Scratch แมก่ ุญแจปิดหมายถงึ ไมส่ ามารถทาํ ได้ คลกิ แมก่ ุญแจเพอ่ื ปลดลอ็ ก ใหส้ ามารถทาํ ได้ สว่ นประกอบบางอยา่ งอาจมหี รอื ไมม่ กี ไ็ ด้ เชน่ สครปิ ตแ์ ละเสยี ง แต่องคป์ ระกอบทต่ี อ้ งมคี อื ชอ่ื ทศิ ทางการเคล่อื นท่ี ตําแหน่งบนเวที ซง่ึ จะถูกกาํ หนดโดยอตั โนมตั ถิ า้ ไมร่ ะบุตอนสรา้ งตวั ละคร สว่ นชุดตวั ละคร ซง่ึ บ่งบอกหน้าตา และการมอี ยขู่ องตวั ละครนนั้ ๆ ตอ้ งมใี นตอนสรา้ งตวั ละคร

Scratch 33 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ ทิศทางการเคล่ือนท่ี ทศิ ทางบนเวทจี ะถกู ระบุเป็นองศา ระหวา่ ง -180 ถงึ 180 องศา ทศิ 0 ชไ้ี ปดา้ นบน หมนุ ตาม เขน็ นาฬกิ าเป็นทศิ บวก หมนุ ทวนเขน็ นาฬกิ าเป็นทศิ ลบ ทศิ -180 กบั 180 องศาชไ้ี ปดา้ นลา่ ง เหมอื นกนั แต่มาจากคนละดา้ น (ตามรปู ) เมอ่ื นํารปู ปลามาใสก่ รอบทศิ ทางจะไดด้ ง้ รปู เสน้ สนี ้ําเงนิ เป็นตวั บอกทศิ ทางการเคล่อื นทป่ี จั จบุ นั คอื 104 องศา การเปลย่ี นทศิ ทางทาํ ไดโ้ ดยคลกิ ทต่ี วั ปลาแลว้ หมนุ ตามทศิ ทเ่ี ราตอ้ งการ สงั เกต วา่ เสน้ บอกทศิ ทางสนี ้ําเงนิ และตวั เลขบอกทศิ องศาจะเปลย่ี นตามขณะหมนุ ดว้ ย

34 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม ข้อมลู ของเวที เมอ่ื คลกิ เลอื กเวทใี นรายการ หรอื ดบั เบล้ิ คลกิ พน้ื ทว่ี า่ งบนเวที จะเหน็ ขอ้ มลู สว่ นตวั ของเวที เวทมี สี ว่ นประกอบน้อยกวา่ ตวั ละครมาก เน่ืองจากเวทเี คล่อื นทไ่ี มไ่ ด้ จงึ ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งมตี ําแหน่ง ทศิ ทางการเคล่อื นท่ี รปู แบบในการหมนุ และความสามารถในการเคล่อื นทด่ี ว้ ยการใชเ้ มาสล์ าก เวทวี าดรปู บนตวั เองไมไ่ ด้ จงึ ไมม่ ปี ากกาสาํ หรบั วาดรปู แต่สามารถลบรปู บนเวทไี ด้ ในแต่ละโป รเจกมเี วทเี ดยี ว จงึ มชี ่อื เดยี ว (Stage) และไมส่ ามารถเปลย่ี นชอ่ื ได้ อยา่ งไรกต็ ามเวทสี ามารถมสี ครปิ ตเ์ ป็นของตวั เอง มภี าพฉากหลงั ไดห้ ลายภาพ และมเี สยี ง ประกอบเวทไี ด้

Scratch 35 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ พนื้ ทสี่ ําหรับเขยี นสคริปต์ สคริปตส์ าํ หรบั ตวั ละคร เมอ่ื เลอื กตวั ละครแลว้ (เชน่ hungry fish) คลกิ แทป Scripts จะเหน็ พน้ื ทส่ี าํ หรบั เขยี นสครปิ ต์ สครปิ ตค์ อื ชุดคาํ สงั่ สาํ หรบั ตวั ละครหรอื เวที เพอ่ื ใหท้ าํ งานตามทอ่ี อกแบบโปรแกรมไว้ สครปิ ตข์ องตวั ละครหน่ึงๆ มไี ดห้ ลายสครปิ ต์ (2 สครปิ ตใ์ นตวั อยา่ งน้ี) หรอื ไมม่ เี หลอื กไ็ ด้ สครปิ ตห์ น่ึงๆ ประกอบไปดว้ ยบลอ็ กคาํ สงั่ มาเรยี งต่อกนั เป็นกลุม่ บางบลอ็ กสามารถอยขู่ า้ งใน หรอื ซอ้ นอยบู่ นบลอ็ กอน่ื ได้

36 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม เมอ่ื คลกิ ขวาทบ่ี ลอ็ กใดๆ บนสครปิ ต์ จะมเี มนูปรากฎดงั น้ี • help เพอ่ื ขอ้ ความชว่ ยเหลอื ดวู า่ บลอ็ กนนั้ ทาํ งานอยา่ งไร • duplicate ทาํ ซ้าํ บลอ็ ก โดยบลอ็ กทจ่ี ะถกู ทาํ ซ้าํ จะมาตงั้ แต่บลอ็ กทถ่ี กู คลกิ รวมไปถงึ บลอ็ กทต่ี ามมาดว้ ย แต่ถา้ คลกิ ขวาบลอ็ กบนสดุ ของสครปิ ต์ ซง่ึ เป็นตวั แทนของทงั้ สครปิ ต์ จะมเี มนูเพมิ่ อกี อยา่ งคอื delete คลกิ เพอ่ื ลบบลอ็ กทงั้ สครปิ ต์

Scratch 37 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ สคริปตส์ าํ หรบั เวที สครปิ ตส์ าํ หรบั เวทกี ค็ ลา้ ยๆ กบั ของตวั ละคร เพยี งแต่วา่ บลอ็ กทส่ี ามารถใชง้ านไดจ้ ะลดลง โดยเฉพาะบลอ็ กหมวดการเคล่อื นทน่ี นั้ ไมม่ เี ลย เน่ืองจากเวทไี มส่ ามารถเคล่อื นทไ่ี ดน้ นั้ เอง เมอ่ื คลกิ ขวาบนพน้ื ทว่ี า่ ง จะมเี มนูใหเ้ ลอื กดงั น้ี • clean up เพอ่ื จดั ระเบยี บการใชพ้ น้ื ทข่ี องแต่ละสครปิ ตใ์ หเ้ ป็นระเบยี บเรยี บรอ้ ย • save picture of script เพอ่ื บนั ทกึ สครปิ ตท์ งั้ หมดใหเ้ ป็นไฟลภ์ าพ • add comment จะปรากฎพน้ื ทส่ี เี หลอื ง สามารถบนั ทกึ ขอ้ ความเกย่ี วกบั สครปิ ตท์ ก่ี าํ ลงั เขยี นอยู่ เพอ่ื ใชเ้ ตอื นความจาํ ในภายหลงั

38 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม ชุดตวั ละครและภาพฉากหลงั เวที คลกิ แทป Costumes ของ hungry fish เพอ่ื ดู แกไ้ ข หรอื เพมิ่ เตมิ ชดุ ของตวั ละคร ซง่ึ ในตวั อยา่ ง น้ีมี 2 ชดุ ชดุ ทใ่ี สอ่ ยปู่ จั จุบนั จะมกี รอบสฟี ้าลอ้ มอยู่ สามารถใชเ้ มาสค์ ลกิ ชดุ อน่ื เพอ่ื เปลย่ี นชุด ใหต้ วั ละครบนเวทไี ด้ ชุดแต่ละชุดเกดิ จากรปู ภาพ ซง่ึ มสี ว่ นประกอบดงั น้ี (สาํ หรบั ชดุ ปจั จบุ นั ) • ชอ่ื ชดุ (open-mouth) • ขนาดของภาพ (214 x 111) • ขนาดไฟลข์ องภาพ (2 KB) • ลาํ ดบั ชุดกาํ กบั อยทู่ ม่ี มุ ซา้ ยบน (1) ซง่ึ สามารถสบั เปลย่ี นไดด้ ว้ ยการลากชุดขน้ึ ลง ไป ตําแหน่งทต่ี อ้ งการ • ปมุ่ Edit เพอ่ื แกไ้ ขภาพในโปรแกรมวาดรปู (Paint Editor) • ปมุ่ Copy เพอ่ื ทาํ ซ้าํ ชุดน้ี • ปมุ่ ลบชดุ เมอ่ื ไมต่ อ้ งการชุดน้ีแลว้

Scratch 39 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ คลกิ ขวาทช่ี ดุ ใด จะมเี มนูใหเ้ ลอื กดงั น้ี • turn into new sprite จะสามารถสรา้ งตวั ละครใหมจ่ ากชุดน้ีได้ • export this costume จะสามารถสง่ ออกชดุ น้ีเพอ่ื เกบ็ ไวใ้ นไฟลไ์ ด้ เมอ่ื เลอื กเวที แลว้ คลกิ แทป Backgrounds ของเวที เพอ่ื ดู แกไ้ ข หรอื เพมิ่ เตมิ ฉากหลงั ซง่ึ มี สว่ นประกอบคลา้ ยกบั ชดุ ตวั ละคร เพยี งแต่วา่ ภาพของฉากหลงั มขี นาดไมเ่ กนิ 480 x 360 ตาม ขนาดของเวที

40 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม การสร้างชดุ ละครหรือฉากหลงั การสรา้ งชุดละครหรอื ฉากหลงั ทาํ ไดห้ ลายวธิ ี เมอ่ื คลกิ แทป Costumes หรอื แทป Backgrounds จะเหน็ 3 ปมุ่ สาํ หรบั สรา้ งชดุ ตวั ละครหรอื ฉากหลงั • คลกิ ปมุ่ Paint เพอ่ื วาดชดุ ใหม่ โดยใชโ้ ปรแกรมวาดรปู (Paint Editor) • คลกิ ปมุ่ Import เพอ่ื โหลดชุดทม่ี มี ากบั โปรแกรม Scratch (ชดุ อยา่ งเดยี ว ไมม่ สี ครปิ ต)์ • คลกิ ปมุ่ Camera ถา้ เครอ่ื งคอมพวิ เตอรม์ กี ลอ้ ง คลกิ ปมุ่ รปู กลอ้ งหรอื กดแป้นเวน้ วรรค เพอ่ื ถ่ายรปู เมอ่ื ถ่ายเสรจ็ คลกิ ปมุ่ Done กจ็ ะไดร้ ปู ออกมา เป็นชดุ ถดั ไปของตวั ละครท่ี เลอื กปจั จุบนั หรอื ภาพฉากหลงั ถดั ไปของเวที นอกจากนนั้ ยงั สามารถลากรปู ภาพ จากเวบ็ ไซต์ โฟลเ์ ดอร์ หรอื เดสกท์ อ็ ป มาใสใ่ นรายการของ ชุดตวั ละครหรอื ภาพฉากหลงั ไดเ้ ลย

Scratch 41 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เสียงตวั ละครและเสียงประกอบ คลกิ แทป Sounds ของ hungry fish เพอ่ื ฟงั แกไ้ ข หรอื เพม่ิ เตมิ เสยี งใหก้ บั ตวั ละคร ตวั อยา่ งน้ีมี เพยี งเสยี งเดยี วในรายการ เสยี งไมไ่ ดเ้ กดิ ขน้ึ ตลอดเวลา แต่จะสง่ เสยี งเมอ่ื ถูกเรยี กใชง้ านเทา่ นนั้ เสยี งแต่ละเสยี งมสี ว่ นประกอบดงั น้ี • ชอ่ื (chomp) • ระยะเวลา (0:00:01) • ขนาดไฟล์ (31 KB) • ปมุ่ เปิดเสยี ง สาํ หรบั ทดสอบเสยี ง • ปมุ่ ปิดเสยี ง • ปมุ่ ลบเสยี ง ถา้ ไมต่ อ้ งการเสยี งน้ีแลว้ เมอ่ื คลกิ ขวาทเ่ี สยี งจะมเี มนู export this sound ใหเ้ ลอื ก เพอ่ื สง่ ออกเสยี งน้ีเกบ็ ไวใ้ นไฟล์

42 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม การสร้างเสียง คลกิ แทป Sounds จะเหน็ 2 ปมุ่ สาํ หรบั สรา้ งเสยี ง ใหก้ บั ตวั ละครหรอื เวที คลกิ ปมุ่ Record จะไดโ้ ปรแกรมบนั ทกึ เสยี ง (Sound Recorder) ออกมา เพอ่ื บนั ทกึ เสยี งจาก ผใู้ ช้ ผา่ นไมโครโฟนของเครอ่ื งคอมพวิ เตอร์ โปรแกรมบนั ทกึ เสยี งมแี ถบบนั ทกึ เสยี ง และเวลาท่ี ใชไ้ ปในการบนั ทกึ เสยี งกาํ กบั อยดู่ ว้ ย การบนั ทกึ เสยี งกค็ ลา้ ยกบั เครอ่ื งเสยี งทวั่ ๆ ไป คลกิ ปมุ่ วงกลมสแี ดงเรมิ่ บนั ทกึ เสยี ง เมอ่ื บนั ทกึ เสรจ็ คลกิ ปมุ่ หยดุ เสยี ง (สเ่ี หลย่ี ม) จากนนั้ สามารถคลกิ ปมุ่ เล่นเสยี ง (สามเหลย่ี ม) เพอ่ื ทดสอบ เสยี งทบ่ี นั ทกึ มา ถา้ ไมพ่ อใจเสยี งทไ่ี ดม้ า สามารถบนั ทกึ ใหมไ่ ด้ ดว้ ยการคลกิ ปุม่ บนั ทกึ เสยี งอกี ครงั้ บนั ทกึ ซ้าํ กค่ี รงั้ กไ็ ดจ้ นกวา่ จะพอใจ ถา้ พอใจกบั เสยี งทบ่ี นั ทกึ แลว้ คลกิ ปุม่ OK เพอ่ื นําไปใช้ งานต่อไป แตถ่ า้ ไมต่ อ้ งการเสยี งทบ่ี นั ทกึ แลว้ กค็ ลกิ ปมุ่ Cancel เพอ่ื ยกเลกิ การบนั ทกึ เสยี ง คลกิ ปมุ่ Import เพอ่ื นําเขา้ ไฟลเ์ สยี ง ซง่ึ ไฟลน์ นั้ อาจบนั ทกึ ดว้ ยโปรแกรมบนั ทกึ เสยี งใน โปรแกรม Scratch หรอื โปรแกรมบนั ทกึ เสยี งอน่ื ๆ หรอื จะใชไ้ ฟลเ์ สยี งทม่ี อี ยใู่ นโปรแกรม Scratch กไ็ ด้ เมอ่ื คลกิ ปมุ่ Import จะไดห้ น้าต่าง Import Sound แสดงโฟลเ์ ดอรเ์ สยี งในหมวด ต่างๆ ทอ่ี ยใู่ นโปรแกรม Scratch

Scratch 43 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ เมอ่ื คลกิ เลอื กโฟลเ์ ดอร์ เชน่ Animal จะเหน็ ไฟลเ์ สยี งมากมาย เมอ่ื คลกิ ทไ่ี ฟลใ์ ดจะไดย้ นิ เสยี ง นนั้ ทนั ที แต่ถา้ ตอ้ งการนําเขา้ ไฟลใ์ ด ใหด้ บั เบล้ิ คลกิ ทไ่ี ฟลน์ นั้ หรอื คลกิ เลอื กไฟลน์ นั้ แลว้ คลกิ ปมุ่ OK

44 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม บลอ็ กคาํ ส่ัง บลอ็ กคาํ สงั่ เป็นสว่ นประกอบหลกั ของสครปิ ต์ ใชส้ าํ หรบั สงั่ ใหต้ วั ละครหรอื เวทที าํ งานตาม วตั ถุประสงคข์ องคาํ สงั่ นนั้ ๆ Scratch แบ่งบลอ็ กคาํ สงั่ เป็นหมวดต่างๆ 8 หมวด มสี ตี ่างกนั ตามลกั ษณะหน้าทข่ี องแต่ละ หมวด เมอ่ื คลกิ ทบ่ี ลอ็ กหมวดใด จะเหน็ คลงั บลอ็ กคาํ สงั่ ในหมวดนนั้ โดยบลอ็ กคาํ สงั่ ทป่ี รากฎ จะขน้ึ กบั วา่ ณ ขณะนนั้ เลอื กตวั ละครหรอื เวทอี ยู่ บลอ็ กคาํ สงั่ สาํ หรบั ตวั ละครกบั เวทบี างหมวด อาจมคี วามแตกต่างกนั บา้ ง เน่ืองจาก ความสามารถทแ่ี ตกต่างกนั เชน่ เวทเี คล่อื นทไ่ี มไ่ ด้ ดงั นนั้ จงึ ไมม่ บี ลอ็ กคาํ สงั่ ในหมวดการ เคล่อื นทส่ี าํ หรบั เวทเี ลย

Scratch 45 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ คลงั บลอ็ กคาํ สงั่ สาํ หรบั ตวั ละคร บลอ็ กหมวดการเคล่อื นท่ี (Motion) เกย่ี วกบั การเคล่อื นท่ี และการยา้ ยตําแหน่งของตวั ละคร บลอ็ กหมวดรปู รา่ ง (Looks) เกย่ี วกบั รปู รา่ งของตวั ละคร เชน่ สี ขนาด การแสดงคาํ พดู และ ความคดิ รวมถงึ เอฟเฟคต่างๆ

46 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม บลอ็ กหมวดเสยี ง (Sound) ใชส้ าํ หรบั เปิดเสยี งดนตรชี นิดต่างๆ ผใู้ ชอ้ าจอดั เสยี งพดู ดว้ ยตวั เอง แลว้ นํามาใสใ่ นตวั ละคร เหมอื นกบั การพากยเ์ สยี ง บลอ็ กหมวดปากกา (Pen) ใชส้ าํ หรบั วาดรปู หรอื ประทบั รปู (ของตวั ละคร) บนเวที

Scratch 47 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ บลอ็ กหมวดควบคุม (Control) ใชใ้ นการบงั คบั ทศิ ทางการทาํ งานของสครปิ ตเ์ ชน่ การทาํ งานซ้าํ การตดั สนิ ใจ การตดิ ต่อสอ่ื สารกบั ตวั ละครอ่นื ๆ และทส่ี าํ คญั ใชก้ าํ หนดเรม่ิ ตน้ และหยดุ การ ทาํ งานของสครปิ ต์

48 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม บลอ็ กหมวดกาํ ลงั รบั รู้ (Sensing) ใชร้ บั สญั ญานต่างๆ ทม่ี ตี ่อตวั ละครหรอื ผใู้ ชง้ าน เชน่ การชน กนั ของตวั ละคร การกดคยี ข์ องผใู้ ชง้ าน

Scratch 49 การเขียนโปรแกรมสาํ หรับเดก็ บลอ็ กหมวดโอเปอรเ์ รเตอร์ (Operators) เกย่ี วกบั การคาํ นวณทางคณติ ศาสตร์ ตรรกะ และการ จดั การตวั อกั ษร และขอ้ ความ

50 kidsangsan.com สมชาย พฒั นาชวนชม บลอ็ กหมวดตวั แปร (Variables) ใชใ้ นการสรา้ งตวั แปรเพอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู เอาไวใ้ ชภ้ ายหลงั ตวั แปรท่ี สรา้ งสามารถใชส้ ว่ นตวั ของแต่ละตวั ละคร หรอื ใชร้ ว่ มกนั กบั ตวั ละครทงั้ หมดรวมทงั้ เวทดี ว้ ย เมอ่ื สรา้ งตวั แปรแลว้ เชน่ ตวั แปร score และตวั แปรลสิ ต์ level จะมบี ลอ็ กสาํ หรบั จดั การตวั แปร เพม่ิ ขน้ึ มา ถา้ คลกิ กล่องหน้าตวั แปร จะปรากฎเครอ่ื งหมายถูกภายในกลอ่ ง (คลกิ อกี ครงั้ เพอ่ื ยกเลกิ ) เพอ่ื ทาํ ใหต้ วั แปรน้ีแสดงอยบู่ นเวที