БейсенбекБейсенбекұлы Д. Қылтұсау

^hnf/xa/н 1!Ьеи*ЯУН*/скфм осындай т э тп сэтгерден гана туратынын ан^арып, осы 6ip жал&ы KepiHicTeH айырылып ^алмайык, дегендей кездер жумыла тускенмен ер1ндер елж1реп e6icin жатгы... ...Ш ьлденщ ш ш ц п р ыстыгы ми кдйнатардай болып турганымен аула йшнде к,ан,гала^тап журген ала куйын ашы£ турган терезеден торгын пердеш сагагынан бырт- бы рт y3 in , ез1мен 6 ip re ала к,ашты... V II — Б ад, саган айтар 6ip к,ызык, жацалыгым бар, — деген Ф р э н к булар бразилиялы& бэдендо к,ыздармен кендл кетерген куннщ ертесше. — Жак,сы-жаман екешн e3iM де бишеймш на^ты. Сондык,тан да г^ьгзык, жацалык, болып тур бул. Тоцазыт^ыштагы сыраны эпере салшы. — Т е з 1мд1 тауыспай айт ендй — Бадди кулык,сыз сурай салды. А рты нш а тоцазы тк^ш тан мойны сорайган ею шишаны суырды. — Б ад, сенщ б1здщ командада жумыс icTen жат^анынды Дж ош естнтп. Кеше саган дугай-дугай сэлем айтып ж1бершть —Ф рэнк «парс» етюзш шишаньщ ^а^пагын жулып алды. «Джош, Д ж ош ...». Бадди бокспен шугылданып жургенде залга келш жатгыгатын кеше бузак,ыларыныц аузынан туспейтш бул eciM. К еш н келе ecTireHi, Д ж ош — турме &удайы атанган зэктердщ 6 ip i екен. З а л г а KeAin жаттыгатын зэцп жнтгтердщ Ke6i турмеге жылу жинап, сол жакка а к д т ж1бердж деп журетш. ©зшщ кдтысы болмаган соц назар аудармай, эцпмелерше сэп салмайтын. Енд1 мше, бул eciM тагы да алдынан шык,ты. Ж эй гана шыккан жо&-ау, Дж ош ты ц e3i сэлем айтып ж1берйгп дейдь — Азиат, менщ тусшгешм бойынша, Дж ош е э т щ бизнесш улгайтпа^шы. Б1лес1ц, к,аз1р марихуана модадан Калып барады. К ргамныц суранысы таза табиги, психотропты acepi жогары «ешмге» арта бастады. Эрине мундай «ешм» ец 6ipiHuii Ауганстанда кеп. BipaK, ол жер ете K,ayimi. Елде турак,сыздык, жайлаган. © з ш ш де 50

________________________________ пн уст / доргын, атыс-шабыс боп жатыр. Сондыцтан ол жацпен байланысу a3ipre мумган емес. Табиги таза нашаныц ешшш отаны — К азахстан деген жер. Ауганстанга жацын болса керек. «Стан» болганына Караганда. Сол Кдзацстанда « Ш у алцабы» деген egip бар. Ш т а т па, иала ма, мен де нацты бглмебмш оны. К рсцасы , сол |жерде 140 мыц гектарга жуыц алцапта царасораныц аса цуатты жабайы Typi оседо екен. Б1зге цайткен кунде де сол жакда канал ашу керек. О сы д ан б1рнеше жы л бурын Еуропалык, б1рнеше компания сол eijipfli игерем1з, инвестиция саламыз, курайдан д эр ш к ешм аламыз деп жергшкт1 билжтщ ауыздарын анкайтып, шептерш тонналап орып алып, царасын батырыпты. Бглесщ бе, сол шеп оларга к,анша пайда экелгенш ? Бшдоц тус1м1зге де юрмеймш нелдер. Миллиардтаган доллар пайда керген. Бейне, сол миллиардтаган доллар ез цалтасына тускендей Ф рэнк кезш жумып, тамсанып цойды. Сосын бас ын шайцап цайта сойледк — ИПркш, б1зге сол ацшаныц оннан 6ipi, тштен жузден 6ipi буйырса гой, а, Б ад? К^лай ойласыц? Т унд еп энпменщ езш е аузы ашылып, кез1 жумылган Бадди к,аз1р тштен тацырцаулы еда. © з ш кулл1 элемд1 улап журген атацты цылмыскер сезшген к е ц ш 6ipTypAi цоцылтацсып, Ф рэнкке кумэнмен царады. «Буныц бэрш цайдан бш п жур мынау? Эбден маманданып алган секид! гой 0 3 i...» . Бадди бойын тастен, жинацталып отырды. — Буныц бэрш маган неге айтып отырсыц, Эппац? Дж ош не цыл дейдй соны айтсацшы маган одан да. — М ше, мше, ез1м де соган келе жатырмын гой. Кдосцасы, Дж ош сол ендрмен байланыс орнатцысы келедй — Орнатсын. — О рнатсын болганда, енд1 eKi арага жупрш , байланысца тусетш адам керек емес пе? — Енда сол адамды маган тапсын демеген шыгар Джошыц?! Ф рэнк маржандай аппац тктерш жарцырата кулдй 51

(J)a ft.хан — Б ад, ол ж а^ты ц адамдары не а к емес, не кара емес, кызык- 0цдер1 коцыркай ма, 6ipTypAi ездерь К^скасы турлер1 азиаттык, кой. Дж ош сол елге барып, келксез журпзуге с е т колайлы керш отыр екен. T ypijj де соларга уксайды дейдк Эрине, егер сен карсы болмасац, достым. Бадди 6ipey келш тас тебесшен батпандай балгамен 6ip ургандай мелшшп отырып калды. Кеше гана ата- анасыныц кушагь1НДа бакы ггы кундер Kemin, окуын окып, жаттыгуын жасап журген газиз басы айналдырган 6ipHeiue айдыц ш ш де не кермед1десецнп. Ж ан досындай сырласатын э к е а Р ичард пен MempiMi ш ек аз анасы М ариянаныцортасында ем1рдщжаркын, шуакты ceirepiH гана Kepin, карыс кадам аттасац келецкел1 прлжтщ де ез ж у й еа, е з м уддеа барын мулдем е л е м е т-i гой. Пицца сатып ацша тауып журмш деген далацтаган кецшн кеше гана басып тастаган Ф рэнк бупн мше, мулдем басца сумдыктыц бетш ашып отыр. 0м1р-гумырында ест1меген, бьлмейтш елге жумсамац. Ж ай сапарлап кайтса 6ip ж е н -ay, кылмы стык сапар. Коптарды ц колына туссец бп-кешц. Ж ас ем1рщ ексжпен eTepi анык- TeMip тордан шыккандардын адам катарына косылганы санаулы ш ы г а р .. . Баддид1 калыц ой туцгиыгынан Ф рэнктщ ащы уж суырып алды. — А зиат! О у, А зиат! Кдтты ойланып кеттщ гой, достым. — А , аха, ия, — дед1 Бадди демш iuiKe тарта кез1 бакырайып. — Сосын, сосын мен ол жакка барып кайтш кун керем? Коптардыц колына Tycin калсам ше? — Асыкпашы, достым, асыкпа. Аптыкпа. Сеш дел Каз1р жумсагалы жатцан ж ок К°й ол жакка. О л ушш алдымен 6ipa3 накты т1рлжтерд1 тындыруымыз тшс. Е ц алдымен Д ж ош ка сенщ KeAiciMijjai жетю зу керек. О н ы ц куанатына бек сешмд1мш. Екшнпден, саган сол елдщ тш н д е сейлеуге тура келед1. «Егер Бадди кел1сш жатса жылга жуы куакы т ш ш де сол елдщ тш н уйренсш» деген Д жош тыц тапсырмасы бар. Кдзакстан деген елден 52.

_____________ Ж,ы.лт у т !/ 6i3re студенттер келед1 екен. С оларды ц 6ipiMeH KeAicin, ол адам мшдетп турде кыз бала болсын, ацшасын телеп тидерш уйренущ цажет. О сы н ы ретке келт1рген соц гана сапарга шыгасыц. CeHi ж алгы з ж1бермес, бэлш м мен де барып цалармын 6 ip re . Б им ей м ш гой, енд1 оны уацытында керерм1з, дос. Ж агдай солай. С аган айтамын деген мацыэды api цызыцты жацалыгым осы. «Осымен бггпм» дегендей Ф р э н к буган ум1ттене коз салды. — 0 з ойыцды айтшы, А зиат. Кдлай, келйшшцда бересщ бе? Тэуекел деп керешк те. Ойлануга мурша бермеген Ф рэн к тыцацтап цояр емес. — Бимеймш, Эппац, бимеймш. Бул 6ip циын шаруа секид ь Кр31рдщ езш де цорцып турмын. Танымайтын, бимейтш елге цалай барам? — Т еууу, айттым гой, достым, сеш д ал цаз1р ж1бермейд1 ол жакка. Bip ж ылдан соц ба, ею жы лдан соц ба, Кудай б исш . Б ул стратегия. А л цаз1р сенщ келгам щ керек, тек цана. Сосын т и уйренуге деген ыцыласыцды бидорсец. О л жацта ешюм агылшын тш нде сейлемейтЫ аныц цой. 0 з т1лдер1 бар. М аган тек кел1с1м1ц керек цаз1р. Бадди ципацтап 6ipa3 отырган. B ip шетшен езш щ де ортац icKe пайдасы r a in , Дж ош ты ц буган сешм артуы кэдампдей ойландырып тастаган. Ш е т елге шыгып, жер к а р т цайтцан да дурыс шыгар деген саяхатцумар коци де тацымдап цояр емес. — Кдуш аздж мэселеа цалай болар екен, Ф рэнк? — Уш цумыгып шыккандай. — К д уш аздж мэселесш ез!м1з толыцтай цамтамасыз етем1з. Аландауга н епз ж оц, А зиат. — О л а р д ы ц т ш цандай екен дени, циын шыгар... — Е пцд е болсын А зиат, 6i3 америкалыцпыз. Bi3 бэрш де уйрене аламыз. О ган цабиет1м1з толыцтай жетед1. Б у к и элемд1 аузымызга царатып, тамсандырып отырмыз гой. Б1з уйрене алмайтын ештеце жоц. Тек сэл кецЦ бвлсец жеткшюп, дос. Б1з бэршен ацылдымыз. 53

— B ip ж ы л д а t L\\ у й р ен у о ц ай е м е с-ау , Ф рэнк . О л уш ш жатпай-турмай тек сонымен айналысу керек шыгар. Баддидщ ырыкка конген сыцай танытцанын андаган Ф р эн к тщ KG3i ж айнап сала бердь — Ештеце етпес, уйренш аласыц. К олледжде ок,ыганда 6ip естшеннен цагып алатын цуймацулац едщ Fofi. Енд1 барыцды сал, достым. Кдз1р сен мг....... ------------- гой, ия? — Ф рэнк ею саусагын айлыгын мынау болады, — Ф рэнк бес саусацты жайып Ж1бердь — А л , Кдзацстанга барган кез1цнен карточкага он мыц Tycin отырады. М ен борщ сейлесш, реттеепрт цойганмын, достым. Алацдама дегешм сол гой. Сешц жайыцды жасамасам, жагдайыцды ойламасам мен неоне дос боп журмш. Сол жацта 6ip-eKi жыл жумыс жасап, барлыгын 6i3 айтцандай уйлеспре алсац барлыц несиецнен де цутыласыц, жаца бизнес бастайтын капитал да жинап аласыц, дос. Бэлюм сол жацтан езщ сеюлд1 6ip азиаттыц цыз тауып цаларсыц. Куыршак, сеюлдь Ф игурасы гитара. — Ф р э н к ею цолымен цы зды ц MyciHiH сомдагандай ишара жасады. —А л, не дейоц, достым? — Сен маган тацдау цуцыгын цалдырмадыц, Эппац. Т эуекел деп керешн ал. Bipajc,, есщде болсын, егер ол жацта жеке басыма цауш тонсе, ец алдымен ceHi цылцындырам. — Yes! Yes! — Ф р эн к бала сеюлд1 ею санын шапаттады. — А зиатты ц мусшд1 цыздар коз алдыца елестеп кегп-ау, ия, А зиат? Ш ы ны цды айт. — О л царцылдай кулдй А рты нш а ерл1-зайыптылардыц елш -еш ш аймаласар сэтш бейнелеп, ебедейоз цимыл керсетп. — К алж ы ц, цалжыц, басеке. Бул дурыс шеийм болды. Енд1 Дж ош ты ц б1зге деген кезцарасы да езгеред1, буйыртса. *** Элемде ондай ел барын б1лмек ту гш атын да естсмеген Б адди соцгы кездер1 интернеттен Кдзацстан жайлы коп маглуматца цаныгып, ез-езш ен айран-асыр болып жур.

.'К,ьr.tm y c a t/ «Салэм, — дейд1 epiKci3 жымиып. — Ассамагейкум. Жоц, дурыс емес, Ассалагейкум». Сездер1 де цызыц. Айналдырган 6ip аптаныц ш ш д е 6ipHeme цазацша сез жаттап, т1л сындырып цалыпты. TiA уйретуш1Х ью стон университетшде оцитын цазац цызы А йарудыц цылыгы тэтт1 ме, элде расымен муны с е з цуд!рет1 туцгиыгына тартып бара ма, ейтеу1р кун еткен сайын буныц ж ат TiAre деген цумарлыгы артатускен. Айарудыцбылдыр-былдыр TiAiH цызыц кере ме, цургыр кец1л! о н ы ц е з -плоде сейлей бергенш цалап турады. А дам баласы 6ip-6ipiHig ттлш тусшбесе де, цас-цабагынан, емеуршшен де ептеп б1рдеце уга алатын тэр1зд1. О р тац KeAiciM бойынша А йару бутан т1л уйрету ушш кун сайын 6ip сагат уацытын беледн Бадди болса зеректж танытып, ол берген тапсырманы тап-туйнацтай етш орындап, кунделжп жиырма сезден жаттап отыруды мшдетше алтан. Бадди суйюмш цыздыц суйржтей ершдершен шытатын ж ат сезд1 ершбей-жалыцпай жумы сында да цайталап отырады. © зш щ tia уйрету эдю1 де цызыц екен. Буны ц уялы телефонына б1рнеше е з -пл о д еп эндерд1 ж азы п берген. «Кунд1з-туш осыны тындай бер. С ездерш тусшбесец де цулагыц уйрене 6epcin. С анацда жатталып цалган с ез толще оцай оратылады» деген устазы. Содан 6epi жумыс устонде ешшм тусшбейтш ж ат эуендер/ц ыцылдап жургеш. А дам ны ц toai эртурл1 болганмен, музыка TiAi 6ip сеюлдь Б ал а жасы нан ауыр рок музыканы цабылдай алмайтын ед1. Т у н п клубтар мен кафелердеп нэраз дауыс миын шагып, музыка атаулыдан мулдем туц1лд1рш ж^беретон. А л А йару берген эндерд1 тыцдагалы Баддидщ музыкага деген кезцарасы аздап езгере бастагандай. Ж аны ца рахат сыйлап, кец1л1нд1 жето цат кектщ терше кетере женелетш сицырлы ноталармен ер1лген жайлы эуен де болады екен-ау... Айарудан сабац алгалы 6epi цазац деген елдщ сулулыцца цумар халыц екендюш уга бастагандай. Эндер1 де, сездер1 де, ездер1 де сулу сияцты ма, цалай? Азиаттыцтар, ecipece шыгыс халцы осындай дестурге5 55

Я )(ф х а м З эс нс<ун(/спуль1 _____________ _ 6epiK, байырпя баба салтын жиырма 6ipinmi гасырдагы eMip суру ережелершде де са^таган деп эсте ойламапты. BipTypAi, iiu тартып, 03i де шыгыс халкыныц таным- т у й а п мен ©м1рлж пэлсапаларына тамсана тускен. Бадди езш щ асыранды ул екенджш жа^сы 6iAeTiH. 0 cip ece ес 6iAin калган кезде мектептеп окушылар буны уйрек балапандарыныц ш ш е андаусызда nipin кеткен тауы к шожесшдей болетш. Унем1 жаны жараланып, ж1гер1 мук,алып журетш бала Б адди содан кешн бокскд к,атысып, озше беделж инауга юрюкен. К ощ л тупюршдеп ж1берген ececiH спорттагы жет1стжтер1мен толтырмак болды. Bipa^Ta «А зиат» деген лакап eciM буныц соцынан 6api6ip калмады. Колецкедей колбецдеп ерд1 де журдк Bip сыныпта ок,ысан кытай баласы С у Ю н ь eneyi козге шыккан суйелдей елден ерекшелент туратын. Ержете келе «ата-анама оз1м алац боп журген сауалдарды кояйын, мен шммш, капдай ултпын, туган эке-шешем бар м а?» деп сурауга сан ок,талган. А лайда, тапк,ан анацнан артык, карап, oMipre экелген ж аннан бетер сен ушш о л т - oiuin, ж аны н 6epin турган ж андарды ц журепне тженек боп к,адалар сауалды кою каншалыкты адамгершшкке саяды? Ж ер бетш деп адамдардыц 6epi 6ip-6ipiHe туыс емес пе? Бэрш щ бойында Адам ата мен Х ауа ананыц Каны булюлдеп агып жаткдн жок, па? Bip каптан, 6ip саптан жаралган адамзат атаулыныц турщ болен, тш ц жат деп жатыркдса калуы саналы жанга тэн эрекет пе? Солай бола турса да Айарумен таныскалы Бадди беймэл1м туйсж арк,ылы озш щ туп-тукиянын 1здест1ре бастагандай. «Корейсщ бе, жапонсыц ба, элде ханзу ултынан шыгарсыц» дейтЫ ата-анасыныц noai TipiciHfle озш щ niM екенш б ш п алмаганына оюнетш шпндеп кара адам. — О зд е р д щ Т1лдер1ндзд1 жаксылап уйренсем А зиядагы халыктардыц бэр1мен сойлесе аламын ба? Мэселен, корейлермен, кытайлармен, жапондармен? Сабак устшде окыстан осы сауалды койганда Айару 6ip сэт жауап таппай абдырап калгандай коршген. 56

Л ^са и — Ж о-ж ок, бул халык,тардыц в з T wiepi бар. Bip-6ipiH мулдем тусжбейдь К дзак т ш н бьлсещз к,аза^тармен ерюн сейлесепз, (^ыргыздармен, езбек жэне татарлармен аздап xyciHice аласыз, —деген артынша. «К)ЭП, —дейд1 iinine жасырынган ^арсы лы^ты 6ip ун. — О дан да кытай т ш н уйренгенщ е з eMipiij унпн пайдалырак |болар едЬ>. BipiH uii сынып окушысына элшпе уйреткендей эр сезш , эр эрш ш ежжтеп туащ нретш А йаруды ц e3i эл1 кунге тылсымына тацданумен келе жат^ан эдем1 эуендей j естслетш ж ан теб1рентер былдыр -былдыр т ш бул екшшпн | умыттырып, тылсым ттл куД*Рет'не шым бататын. TiA [ демекнл, Ф рэнк екеушщ каза& тш н уйрететш студент Кыздарды i3fleyi де 6ip к ы зы к efli-ay. ...Д ж ош KeAiciMiH 6epin, icne юргацдер деген буйрык тускен соц Ф рэнк пен Бадди элеуметпк жел1 арцылы Кдза^стан деген елдщ Хьюстонда оцып жат^ан студенттерш 1здест1ре бастаган. Талап бойынша тгл уйретуцн тек к,ыз бала болуы керек. А цы ры i3AecTipin журю казацстандык, терт студент кызды тауып алды. Bipeyi элеуметтж желюе тсркелгеш болмаса, соцты марте осыдан жы л жарым уацыт бурын KipinTi. С одан 6epi ат i3iH салмаган. А л кдлган уш к ы з элеуметтш же.мш белсенд1турде пайдаланады екен. Ф р э н к осы уш &ызга б1рдей достык, усынган. К еп к у тр м е д 1 , арада жарты кун еткенде уш к ы зды ц да аватары жасы л болью жанып турды. E neyi ец алдымен Диана еамд1 кызбен байланысца шык,ты.Аман-саулыктан соц Ф р э н к е зЫ ц К эзак стан н ы ц TiAiH уйренпа келетюдюш жетю зген. Д ианадан «орыс тш н у йренгщ з келе ме сонда?» деген сурак, TycTi. Бадди мен Ф р эн к 6ip-6ipiH e к,араск,ан. « О зд е р д щ мемлекетте 6ap i орыс тш нд е сейлей ме?». « И я, орыс тш н д е сейлейд1 копш ш п». « © зд е р щ зд щ мемлекетпк т1лдер1ьрз боп орыс TiAi санала ма?». «Х мм, а з г е ^алай тусшд1рсем екен. Б1зде мемлекетпк т!л к азак т ш , ал орыс TiAi 57

Ч кф хаи & исе/м /а(улы _______________ ресми т1л рейнде цолданыла береди Кдлалы жерде дега орыс тш нд е сейлейдо». E x ey i дереу интернетйц 1здеу жуйесшен Ш у e g ip m юдедь Астаналарынан шалгай. LLIeTKepi провинция сеюлдк Сосын Дианага цайта хат жолдады. «А л орталыцтан, цаладан тыс жердей халык к,ай йлде сейлейда? Шеткер1 провинциялар?». «Бюдеп эю м ш ш к жуйе бойынша облыс, аудан, ауыл болып белшеди О цгусйк жэне батыс ejjip халцы мемлекетгж й л д е жацсы сейлейдк С олтусйк ж ац Ресейге жацын api онда орыстар кеп болгандыцтан орыс тш басымырац». Ацгал Ф рэнк « Ш у деген жердщ халцы ше?» деп асыгыс хат жолдап ж1берд1 де, соцыра осынымыз калай болды дегендей Баддиге цараган. « С езж тудырып алмасак, болтаны, соны бекер сурадыц» дед1 Бадди. « Ш у цаласы 61зде оцтустжке жатады. О л ж ацтыц адамдары казак, тш н д е ерюн сейлейда» деген жауап хат екеушщ секемнил кецьлдерш орныцтырды. Енд! асыцпай, сурайтын HapceciH эбден салмацтап барып ж азбакка келккен eneyi келес1 хатты женелтй. «Ендеше маган сол цазац й м н уйретейз бе? KeAeci жылы Орталыц Азияга сапарлап барсам деген жоспарым бар едЬ>. «О й, цымбатты досым, кенпр, мен цазацша 61лмеймш. Тек орысша сойлей аламын. Мен солтусйктенмю» деген жауап ею досты айран-асыр цалдырган. — Б1лмеген1 цалай, бул 03i цандай мемлекет?, — деда Бадди е з елшщ тш н б1лмеййн бойжеткеншц сурейне уцш п. — О , Кудай, мундай да болады екен-ау, э, Эппак,?! Б ул элемде 6i3 б1лмеййн эл1 цанша цызыц бар екен дени. — О н ы ц нес1не таныркайсыц, А зиат?! Бул ел кептеген жылдар бойы жанындагы Русь империясыныц бодандыгында болган. Содан олардыц йлдер1 устемдж цурган. М енщ ата-бабаларым сеюлд1 булар да узак, ж ы лдар кулдыцта болган тэр1здь Азиялыцтар мен африкалыцтардыц тагдыры уцсас-ау, cipe. Б улар Дианадан кудерю узш , енд1 жел1деп екшип цызды эцпмеге тартцан. С алта еамд1 арудыц cyperrepiHe царап отырып, мынау 6ip декейдщ цызы болар деп85 58-

■K,t'turn у с а у топшылады eKeyi. К о м б а т бриллиант сатина, мойнындагы алтын ал&а, Гавай аралдарындагы серуен, астындагы ламбарджинио келйт — 6api-6api бул 1$ыздыц баршылык, жерден шыкканын ацгартып тур. Булар Дианага айт^ан етшшш Салтага да жолдаган. К рвды ц жауабы буларды тштен шошытты. «Б1рш1шден, — дейд1 бардамсып &алган бойжеткен жер тепюлегендей тулап. М ш езш щ KecipAiri <j жазуынан с е зш п тургандай. — BipinuiUeH, мен а з г е tia i уйретш отыратын жарымес мугал1м емесган. Екшшщ ен, ондай т1лд1 бишеймш, 6iAriM де келмейдк К дза^станда 130 улт е к ш бар. Кдйсыб1ршщ т ш н ж аттап отырам мен. Арыойна!». Массаган, безгелдек! «М ыналардыцадамга 4 деген £арым-к,атынасы &ызьщ &ой» дед1 екеуь «Кдндай г халык, вздер1?!» ■ Аватарына жаца туган айдыц сушр иепне жайгас^ан ойлы арудыц сурет1н &ойган ушшип к,ызбен байланысар сэтте eneyi де шггей крбалжыган. «Б у дан да ештеце шыкдас, беттен алып, зэр ш тегер» дейд1 Ф р эн к тщ ойы. «Кудай-ау, бул елдщ доэдары мынандай мшезбен калайша куйеуге шыгар екен» дейд1 Б адд ид щ ойы. — А зиат, — деда Ф р эн к . — К,алай ойлайсыц, мына ару сеш ь^алап турса, &ушагына &улар ма едщ? — Кдйдагы &алау, кдйдагы кушак,?! А лдыцгы екеуш кэрдац гой, жешн деп тур тура. Б ул елдщ ^ы здары анау- мынауынды бим ейтш ш ыгар, — дед1 Б адди ыржалак,тай. — А л, тэуекел. Керешк бул £ызды да. Ф р э н к eni колын ыс^ылап Ж1берд1 де макбуктыц пернета&тасын жылдамдата тере бастады. Сэлемдесуден басталган сухбат сэт1мен е р б тен сеюлдь А йару еамда студент &ыз е з ел1жайлы кеп мэл1мет айтты . Ж эн е де бэрш макданышпен жазып отыргандыгы сезш п тур. О ны ц сезше салса ^азац деген хальщ демократияныц дацгыл жолын осыдан бес-алты гасыр бурын-а^ ^алыптастырып алган кортедк ©3i де туган тш нде сойлей алады екен. — Болды, — деда Ф р эн к марихуананы мурныныц астына тосеп, apbi-6epi ж уздарт, тамсанып отырып. — 1с басталды. Б1здщ 1здегешм1з мына iy>i3. Ертецге кездесу 59

[figf/xaH H (/ h )jn ~ r ___________________________________ белплеймш. Барасыц да танысасыц. Патриот цыз сеюл/ц, •пл уйретуге куана-куана келюсе керек. 03ipre ол етш щ жайлы айтпаймын. Тек кездесуге шацырам. Ертецшде кеш бата Бадди сушк-памен кездесуге шыццан бозбаладай айна алдында элсш -элан таранып, устше сепкен шссуы унамай, жейдесш цайта ауыстырып, 6ipmaMa ж у р т цалды. Кездесущ белплеген мейрамханага таксимен жылдам ж етп. Ею орынга тапсырыс 6epin, алдын-ала орын брондап цойганы мунша жацсы болар ма, бос орын 1здеп, зал iiuiHAe сабылып журген адам кеп. — М архабат, —дед1мейрамхана цызметкерй — О з д щ брондаган орныцыз мына жак,та, мистер Бадди. Былай жур1ц13. Бадди е р ж а з мырс ете цалды. Ф р эн к тщ де ойлап таппайтыны жок, осы. Буларды ц тапсырыс 6epin, брондап цойган орны мейрамхананыц тупюр1ндеп оцаша бес орындыц жеке зал екен. К,арацгы белме iiuiH эр устел устшдеп балауыз шамдар болмашы жарыцтандырып тур. «М ы нау icKep адамдардыц кездесетш орнынан repi цос гашыцтыц 6ip-6ipiH e сыр ашар, махаббатарын паш етер орынга кеб1рек уцсайды гой» деп кулда iurrefi. — Мистер Бадди, а зд щ жубайыцыз мисс Айару цанша уацытца Kemiryi мумшн? b i3 шарап пен сусынды, мисс суйш жейтш тен)з эшмдершен жасалган тагамдарды, одан кейш десертп кемекш щз Ф рэнк Тейлор белплеген уацыт бойынша экелш отырамыз. Б1здщ мейрамхананыц цызметш тацдаганыцыз ушш бек куаныштымыз! О здер д щ телемдер1ц13 алдын-ала аударылып цойды. Тек б1здщ м1нс1з цызмет1м1з кенм дерщ зден шыцса болганы. Б1з ш е к а з риза болар едж. Бадди царцылдап кулш Ж1бере ж аздап барып ез-езш эрец басты. Ж ы н цысцандай imi жарылып барады. «Эй, Эппац-ай, тыныш журмейсщ гой сен де. «Жубайыцыз» дей ме?». — Кдозмспгцзге разымын. М исс Айару осы кезде мейрамхана алдына к ел т те цалган шыгар деп ойлаймын, — дед1 Бадди дереу жас бизнесменшц кейшне енш. 60

___________________________ .У^ымпцт у — О , ия, онда мен неге турмын?! Д ереу алдынан шыга Iцояйын, — дед! егде жасца келсе де елпец цагып турган ц ы зм етш й А йару алдындагы бейтаныс ж т т к е к,айта-к,айта царай бердь «М ен Фзд1 кердам гой бурын, цайдан керд1м, |к,айдан? Т у рц уз маган ете таныс. Кдйда жолыцтыц? Метро? Ж о-жоц! Дегенмен, кергешм анык... С е заз» . ■С анасы дауылды кунп тегуздей сапырылысып жатты. j — Б1з таныспыз ба, мистер Бадди? — И я, бупннен бастап, цаз1рден бастап таныспыз I десен те болады, мисс Айару. — О з д щ турпуз маган ете таныс. М ен азд1 6ip I жерден керген сияцтымын. Б1з бурын кездеспедж пе, | мистер Бадди? — Ж оц, — де/и Бадди Айарудыц фужерше еппен шарап куйып жатып. — Жок,, мен олай ойламаймын. Егер 6i3 бурын кездескен болсац, мен осы кезде кардиохирургияда кезекп операциямды к у т т жатар еддм. — ЭзЫндз erri. — Куш сыцгыр етш кулдь Бадди таныстык, epi кжерлж байланыстыц басы деп ац шараптан дем татты. Куш ырымын жасап тек ерш типздй — И я, сонымен, 6i3fli байланыстырар цандай ортац жэйт бар, мистер Бадди? —дед1 А йару кездесу -пзгшш е з крлына алгандай батылдана сейлеп. — М енщ ел1м жайлы не бш-цуз келед1? Н е цызыцтырады оздо {^азацстанда? — Кдзацстан жайлы кеп нэрсе бш тм келедь © те кеп. Интернеттен царасам, тэп-Teyip кдлаларыцыз бар секглдй Жерлериуз де улкен екен. Bipan, кеше тунде «Борат» фильмш керген соц кенш м бузылды. Сондыцтан сшдщ езйузден сурайыншы деп отырмын. Сурагым орынсыздау болса KemipiMетшем алдын ала. М исс Айару, айтыцызшы, Кдзацстан интернетте мен кергендей еркениетп ел ме элде Бораттыц керсеткеш шындык, па? — А л, е з щ з цалай ойлайсыз? М ен сек1лд1 цыз Боратты ц елшен келу1 мумкш бе? — А йару лак, eTin келген ашуын э зер басып, е зш тежеп, кулгеннщ ырымын жасады. 61

Я )а/,ха н ЗзеП ггт Лг — Сену циын. Мумюн емес, эрине. М ен Казахстан i деген ел А зияда орналасцан соц эрине Крггай, Жапония, Сингапур, Малайзия сеюлд1 еркениетп, дамушы ел деп I ойлаймын. BipaK, Бораткд царасац азд ер д щ ел... ендк.. ! елестете де алмаймын тштй — Б адди кекесшд1 жымиды. | — О ны цы з рас, — дед1 Айару. — Б1здщ елд1 кермеген соцазд1 жазгыра алмаймын. Квптеген америкалыцтардыц менщ ел1мд1 «Борат» фильмшдепдей елестетер1 аныц. Bipa& царапайым адам ретшде, сол елдщтургыны ретшде мен неге e-ripinKe ж ол 6epyiM керек?! Бораттагыныц 6api ж уз пайызга eTipiK десем сен еаз бе маган? — С енпм келедй BipaK, та, мисс Айару... А йару унФз кдлды. 0 з и н ц узак, уацыт жауап цатпай ойланып отырып цалганына ыцгайсыздангандай, Айару Баддиге козш цадап: — Kemipiiji3, — деда. — Э р елдщ езш дж ой-танымы бар. Кргам баск,а. Эрине, цанша жерден угым-тусшж баск,а дегенмен, элем халцыныц бэр1 цорлауды тура магынасында цабылдайды. Алайда, мэселе мунда емес. А л «Боратты» жарнама деп тусйцйрдд. Л ас жарнама, 6ipag, ол да жарнама. KemipiHi3 меш, мистер Б адди, Тацырыпты езгертейж. И я, сонымен ci3 К,азак,станга сапарлап бармацсыз гой. Кднша уацыт болмацсыз онда? — М еш ц К дзац ел!не сапарым с этп болатын сеюлдь С1зд1 жолыцтырган соц менде сондай сеш мдш к пайда бола бастады, мисс. М ейрамхана iiuiH эдем1 эуез е л т п барады. Бадди жумсак, жетшршдь — М исс Айару, ciere 6ip етошинм бар едь Месел1мд1 цайтармассыз деп сенемш. А йаруды ц эдем1 жузш е езш е жарасар еркелж табы ойнацшып шыга келдь — Крлымнан келсе неге орындамасца. — Мисс, мен Фздердщ елге сапарлап бармац екешмдц айттым гой. Ш амасы сол жацга 6ip-eKi жыл турацтаймын деп ойлап отырмын. Сондыцтан да мен аздердщ тидерндащ уйренпм келедй Ецбепндзди жемеймш. А й сайын ацшасын 62

телеп отырам. Тек ттл уйретщзпл, етшем, — деда Бадди Ф рэнк уйреткендей баппен сейлеп. Ботакез бойжеткен Баддиге таныр^ай фарады. «Кэганагы ^арк,, саганагы сарк, америкалык, жнтгке к,аза&тыц т ш не ушш керек бола &алды екен? Э л д е %агыс естцйм бе?» дегендей ^айтара сураган. А нсары жузше кем1рдей gapa шаш тары ерекше аж ар £0сып, те а л е &араган жанары ецметрцнен втер cecri я а п т элемд1 шарлап шыгуды мак,сут &ылган болаш а^ жиЬангез екен. Ендап жоспары Орталы& Азияга багытталма^. Соны ц йшнде К,аза&стан деген елдщ эл1 кунге ортагасырлардагыдай туйемен квш т-к р ны п журетш турмы с-салты, OMip суру &агидасы, табигаты, KepiKTi жерлер1 кеп ^ы зы ^ты рады - мыс. Сол ушш т1л уйренуге ниет &ылыпты. Bip сет I А йарудыц ж ы ны устай &алган. Кдшан кдрасац да кулл1 элемге демократияныц шуагын шашып отырмыз деп ездерщ пац устайтын америкалы^ кезкдрас пен империялы& сана осы елдщ кез-келген азаматыньщ бойынан менмундалап турады. — О л жакта эл1 кунге туйемен кеш ш щ оны п журеда деп юм айтты d s re r Бадди мырс ете &алды. А рты нш а э д е п а з ^ылыгы ушш KemipiM етшгендей басын изеп, тамагын кырнады. — Расында, озда сонау казак даласынан туйеге мшш Америкага ж е тп дегенге влттрсе де сенбес ем, — дед1 сосын вз юнэсш жуып-шайгандай болып. — Кдза^стан жайлы б1\\мейтш адам неше турл1 айта береда, — дед1 А йару Баддидщ сезш е шамданып кдлганын жасыра алмай. — Ж ас мемлекет. BipaK, тамыры тым терецде. Кулл1 элем бутына жапырак, жабыстырып жургенде менщ бабаларым шалбар к и т, тарпац жьищыны крлгауйреткен. Кдз1р мемлекет еркендеу устшде. С вд е р д щ Америкаларыцыз да 20 жылдыц йшнде &алыптаса &алган жок,. Сол сеюлда б Ьдщ жас мемлекет1м1з к,аз1р езш щ даму сатысында. А л табигаты — керкем, ерекше жерлер1 вте кеп. BipaK, оныц бэрш керу керек. 0 з квзщ збен. О нда 63

Э )а/гл'»м РБейссш /снщ лы _______________ эцпме басцаша болар еда. Боратгыц цатты цателескенш де угар едаци. — ПЫрцрзда цуптаймын, мисс Айару. — Бадди мына цыздыц батылдыгына суйанда. — М ен орынсыз цылыгым ушш neiuipiM сураймын. О ны цы з рас, барып, е з кезщмен кермеген соц елдац сезш е сенш журе бересщ. М е т жазгыра кермещз, етшем. С ол себептт мен Кдзацстанды е з кез1ммен керпм келеда. Ш ынгысханныц туган жер1 элем халцы ушш, оныц усилие жиЬангездер ушш цызы^ты болар деген ойдамын. Бадди «тауып айтгым ба» дегендей масаттанып цойды. B ip шетшен жаца гана жап-жацсы боп цалыптасып келе жаткдн цатынасты булдарт ала жаздаганына налыды. «Енд1 мына цы зды ц кецм -куйш тагы да Tycipin алып, айырылып цалмайын». — С1здац т и уйрену жайлы талабыцыз м е т цатты тацдандырды, мистер. Эйтпесе е зщ з цатарлы америка азаматтарыныц Ke6i элемд1 агылшын тш м ен-ац аралап шыгам дейтш пиарде. А гылш ын тш н щ цолдану аясы кец шыгар, расында кез келген елде адаспай журуге болар. Bipaij, белгш 6ip мемлекетке саяхаттаганда ол елдац аурасын, улттыц жан-дуниесш , мшезш, рухани элемш, eMip суру философиясын сезш е алмасац оныц Heci саяхат?! А л ол елдац т ш н бшмесендз бул цупияныц 6ip де 6ipeyiH аша алмайсыз. Солай емес пе, мистер Бадди? Элде мен цателест отырмын ба? — М ш е, мше, мешц жацадан 6epi айта алмай отырган сез1м осы гой, мисс Айару. О здац 61им1ц|3, ой- парасатыцыз меш т э т а e iri. О й , цандай перемет. Кдзац деген халыцтыц 6epi ci3 сеюлда ашыц, парасатты, бшмда болар деген сешмдемш. «Кулагыца майдай жаккан болар, патриот цыз» дед1 кулыгын жасырган iuini ойы. — О -го, цазацтардыц ш ш де менен мыц есе бшмда, парасатты жандар жетеда. М ен сол елдац юшкентай гана 6ip б а м п м т . Б ш м да болсам сшдердац елге iAiM 1здеп келмес едам гой. 64

— Сонымен, мисс А йару, а з маган т м уйретуге келкпм берд щ з гой ия? С олай тусшсем к,ате емес пе? Тагам толы арба суйреген даяшы мен мейрамхана 1$ызметкер1буларга таяп келдь — Кеилрщ здер, мистер Бадди, а зд щ жубайыцыз мисис А йару сушп жейтш тендз ешмдершен эз1рленген тагамдарымыз дайын. М шекей... Елпен, канкан мейрамхана кызметциа мен даяшы эп- сэтте устел устш турл1 тагамдарга толтырып тастады. | Даяшы эбж ы кдшылдап шарап пен сусынды устемелеп I куйып, и ш п шет керсетш шыгып Keiri. — М ен катал мугамм бола алам, мистер. Ш ыдай I алмай, ^ашып кетш журмендз тек, — Айару кул1мареген болды. — О , не дегешндз, ы нталы ш э ш р т щ з болуга тырысам, мисс. Астан алып отырыцыз, етшем. — Ендеше, &андай жолмен болса да азд1 алты айдыц iiuiiiAC е з тш м де сейлетш шыгарам буйыртса, мистер Бадди. Тек ыкдялас танытсацыз болды, а з г е тацсы к мулдем баск,а элемд1 ашып берем деп айта алам. Баддидщ жузше к,ан ж упрдк — Ертецнен бастап кузырыныздамын ендеше, устазым. — Жок,, тап казФДен бастап, — дед1 А йару катал мугал1мн1н, даусына салып. А рты нш а кулш ж1бердк — Эрине, мистер. Bipaij та мешндне tia уйренудЦ Карапайым гана осы дастархан устшен, тагамдардыц атауынан бастай бергешм1з ж ен. «Жак,сы icTi негурлым ерте бастасац ж ем к ш де ерте жейсщ» дейдц шыгыс даналыгы. — О -хо, — дед1 Б адд и риза кендлмен. — М ен мундайды кутпепшн мулде. Бастамацыз тамаша, мисс. О куш ыцызды ц бар ыкыласы езщдзде... 5-1026 65

Ъ ф х а н % сйеги<Гт щ ь' ЕК1НШ 1 Б0Л1М V III «Т урм едеп ем1рде гана е д и д ж , демократия ем1р сурет1н1н сендер бим ейсщ дер гой» деп ^алжыцдайтын «кеше 6узак,ылары» атанган &аншама зэн д досына ас- аук,ат, керек-жара^тарын тасып, TeMip тордыц Ы н е талай марте бас суц^ан Ф рэнк 6ipag дал осы жолгыдай еш^ашан кррыкдаган шыгар. Кдптаган тексеруден eTin, кездесу белмесше юргенше аркдсы муздап, бейне айналасындагы кузетнйлер буныц ойын о&ып келе жаткдндай жан-жагына жалтак,таумен болды. Кездесу белмесш деп орындык,к,а жайгасып, кезш жумды. Ойын жина^тап, айтар сезш пысы^тады. Енд1 6ip жиырма минуттан соц мына кдргыс атк,ыр гимаратты тастап шыгатынын ойга алуы муц екен, санасындагы кор^ыныш тоцы ж1бт, бойына сешмдшк орнай бастады. Эйнекпен белшген белменщ екшчп еапнен Джош Kipin келдк Бас^а тутк,ындардай емес, ая&-&олы к кен сЬ , еркш. TinTi устше турме кшмш де кимеген. Мойнында иттщ ^аргыбауындай ж уан к у м к ал&а. © 3 i ipwAflen зорга демалады. А тын, атагын ecTireHi болмаса Ф р эн к те бул «турме кудайын» туцгыш рет керш отыр. ©здерщ щ непзп жумыс беруиплерп басшылары болгандык,тан оныц атын унем1мак,танышпен айтатын. Е нд1мше, ез1мен тыдесуге келдь О л бойындагы %орк,ынышын бидармеЗш дегендей, жинакыланып отырды. Д ж о ш к,олын кетерш, амандасцанын ишарамен б1лд1рдь Салмак,ты кешппен Ф р эн к тщ ^арсы алдындагы орындыкка жайгасты. Eneyi де б1рдей телефон тут^асын кетерген. Эцпмеш Джош бастады. — Калайсын,, Ф р э н к балакай? Ж агдайларыц жа&сы ма? — Телефонныц аргы жагындагы дауыс ызгарлы есттлдк Tan 6ip, осы жанны ц турмеге тусуше eai к ш ай 66

__ •K it.im y c iii/ j секши Ф рэнк куздщ соцгы жапырагындай цалтырап j Kerri. — Б1зде 6api жацсы, сэр Д ж о ш , — дед1 тугыгып. — О здщ арцацызда журю жатырмыз. — Дурыс екен. — Джош даусын соза сейледь — Ш аруаларыцнан шатац шыгып жатцан жок, па? П ицца саудасы цызып турган шыгар? | — И я, сэр, шаруа оцынан. Тапсырыс берупплер де кун | еткен сайын кебеюде. Клиенттердщ 6api пиццамыздыц : «дэмдЬ» екенш айтып мацтап жатыр. 1 Бас Tepid тендз бет1ндеп асау толцындардай буылтык,- буылтыц болган д эу зэц п н щ ж узш е кулю ушр1лдп — Ж арайсыцдар, ж1гптер! О сы царцындарынды жогалтпацдар. «ДэмдЬ> пицца эрцашан да суранысца | ие болады. Б1зге бэсекелестер шыгып жатцан ж оц па, эйтеу1р? — Ж оц, — дед1 Ф р э н к 8Ai е з-е з ш устай алмай, телефон тутцасын д1р1лдетш. — Б^зге бэсекелес жок, 93ipre. СТзбен бэсекелес болуга ешюмш ц ж уреп дауалай цоймас, сэр. J — Э , солай ма? — «Турме цудайы» селюлдей кулдь — Бэсекелес шыцса дереу айтыцдар. Ш ляпасын цайырып ж1берем1з б1рден. Б ул «бизнеске» жоламайтындай eTin. — Мацул, сэр, манул. О нд ай сыбыс шыцса б1рден езйузд1 цулагдар етем1з. — Ж арайды, оны уацытында керерм1з. Сонымен элп ж1гтм1з цалай? Дайын ба стартца? Джоштыц дауысы телефон тутцасында сабырлы ееплгенмен ол будан квзш айырмай, теале царап отыр екен. Ф рэнк кезш тайдырып экегп. — О л ж1пт сацадай-сай тур. Тек а зд щ руцсатыныз болса, icd ацырындап бастап кермек, сэр. Джоштыц курк-курк жвтелген даусы естидп — А ты к1м едй езшщ? — Бадди, сэр. Б ад. А зиат дейм1з 6i3. Л ацап аты солай. Джош ойланып отырды. Пысылдаган даусы телефон 67

(I)afixai< 'h f iirt m /(н у ii-i __________ тутцасына жабысцан Ф р эн к тщ цулагын т е с т ж1берердей еспледь Кенет есше элдене тускендей санк ете цалды. — А , ия, Б адд и балацайга сэлем айт менен. Визасын жасатып, жолга шыга 6epciH . С ен ез!ц ^адагалап отыр оны, Ф р энк. А на ж акка барган соц б1зд1н, ацшамызды оцды-солды шашып, imin-жеп лэйлш к е т т журмесш. О сы уацытца дешн оган 6ip a3 ак,ша жумсадыц. Енд1 соны ацтайтын болсын. О ган сен басыцмен жауап беретш боласыц. Егер оны дурыс пайдалана алмасацтыпырлаган торгайдай мойныцды жулып алам, уцтыц ба?! — И я, сэр, уцтым. О з д щ тапсырмацызды жетюзем оган. О л цаз1р цазац т ш н ерюн м ец гер т цалды. Д ж о ш эн,пмем1зд1ешюм естш отырган ж оц па дегендей артына бурылып карап цойды. — Ей, жацсылап тыцдап ал. Сен былай ютейсщ, Бадди ушакка отырып ана елге ушып кеткенше басы-кдсында е зщ боласыц. О р та жолда б1рдеце булд1рш, маскдрасы шыгып жатпасын Азиатыцныц. Баратын жерш эбден зерттеп алсын. Кемектесетш бол. — О к, сэр! Аэропортца дешн шыгарып салам. Алац болмацыз. — М -м -м , жацсы. M m eai цандай ед1 езш щ? Кдоз- цырцынга e6i бар ма былай eei? — Енд! еркек болган соц... — Ф р э н к ыцылассыз ыржиды. — Ж ен екен. А на цызбен терец байланыс орната алды ма? О ны да пайдалану к е р е к т з. Бглесщ гой. К,айткен кунде де журепне жол тапсын. Ана бала сол жацта ж аты п «тауар» эз1рлесш, наркотасымалдаушылармен кел1с1мге келсш. Содан соц, ею ортада сешмд1 адам журу1 керек. О ган ана цы зды пайдаланыцдар. Сездорш алмацдар 6ipaK,. — Д ж о ш тас шайнап отыргандай TiciH шыцырлатты. — Егер де, алда-жалда ана нацурыс коптардыц цолына тусе цалса мешц атымды атаушы болмасын. B is 6ip-6ipiMi3fli танымаймыз. 0 з мойнымен кетерс1н. Bi3 цолдан келген кемеюп аямаймыз. 68

«Бэрш тусшш отырмын, сэр» дегендей Ф рэнк басын j изеп куптап цойды. — Сосын, Смитке айтарсыц, бупннен бастап Азиатты j| жумыстан босатсын. О л ж олга цамдансын. О зщ ш ц есте сацтау цаб1летщ цандай ед1, миынды тутш басып кеткен j жок, па, бала? — 0 3 ip re жацсы жумы с icTen турган сияцты, сэр. Ш ахматты жацсы ойнаймын. Bipneuie комбинацияны жатца бьлем. — Ендеше мына HeMipfli жаттап ал, шахматист. — Д ж ош даусын бэсендете телефон нем 1р д 1 eni марте цайталап айтты. — EciMi — Сергей. Ресейлж . М эскеуде | турады. О сы ган цонырау шалып, менен сэлем айт. j Азиаттыц жолга шыкданын хабарла. Калганын Сергей ез1 реттейд1. О л атганып кеткен сэтте С м ит маган кеп жолыцсын. 03ipre осы. EciHe не тусш кеткенш, Ф рэнк Джош тыц айтцанын уйып тыцдап отыргандай тур танытцанымен, ойы мулдем басца жак,та едь О л TinTi орнына кетерш п тура берген Джошты да ацгармады. — Ей, сумелек! С ен айтцан сездерд1уцтыц ба 03i?! Телефон тутцасынан шыккан эм1рл1 дауыс Ф р эн к тщ уст1не муздай су цуйып ж1бергендей д1р етшздк — И я, сэр! Уцтым 6apiH . К еп п р щ з, — дед1 Ф р эн к орындыпянан атып турып. Тула бойы цалтырап барады. Ke3i Джоштыц жанарымен тушею едй аргы жагынан жаралы цасцыр кез суырып ызгарлана царагандай болды. «К^Ьарлы Джош, цаныпезер Дж ош деп бекер айтпайды екен гой сеш» дед1 iim-ей. — С эр , ci3 берген тапсырманыц бэрю тап-туйнацтай етю орындаймын. А лац болмацыз. Сэлем1ц1зд1 Азиатца да, Смитке де ж етш зем. — Уцсац — бар! Ж умысыца Kipic, малгун! М аган тек жацсы жацалыцпен келетш болыцдар!, — дед1 Джош айцайлагандай болып. Телефон тутцасын орнына цоймастан тастай салды да бурылып алшац басып кете барды. 69

Ч а й х а н '))<art H/fttiy (Ы _____________ Турменщ соцгы табалдырыгынан аттаган соц Фрэнк мацдайынан шыццан суыцтерд1 cyprri. К,аЬарлы эм1ршщщ алдын керген цулдай эл1 цалтырап тур. «К урып кетюр, ит eMip» дед1 ш т е й ю ж ш т . «Кдйдан гана басымды суцтым осы пэлеге?! Булардан енд1елмей кутыла алмаспын». Ф рэнк кузетнплер цайтарып берген уялы телефонын цосып, Д ж о ш айтцан нем1рд1 тез-тез Tepin, сацтап к,ойды. А рцасынан ауыр жук тускендей курсшш алып eciK алдында цацтарулы турган Р енд ж Роверш е царай беттедь *** О с ы кезге дешн Баддида шетелге ж1беруд1 аса 6ip м ацы зды шаруа деп есептемеген Ф р э н к енд1 шындап сасайын дедь «Турме цудайыныц» сез ауанына Караганда егер Б адд и ол жацта цолга Tycin цалса булардан еш цайран болмайтын секидй «Крналган сэтшде менен жумыс сурап, кем ек куткен досымныц басын осындай кумэнд1 icKe матап цойганым дурыс болмаган тэр1здй Енд1 будан шыгудыц жолы цандай? Элде А зиаттыц озше ескертт цою керек пе? BipaK, мен оган ц а у т а з д ж мэселесше алацдама дед1м гой. Кдйтпек керек?». Ф рэнк жумыс орнына цалай тез жеткенш ацгармады. К еле Баддид1 1здеген. Ж ум ыста жок, болып шыцты. У ялы телефонына цоцырау шалып ед1, тутцаны кетермедк У ндемес басшы С м итп ц кабинетше бас суккан. Смиттщ созшен укканы Бадди бупн туске дешн гана жумыста болып, терт айрыкдга мэртебел1 клиентке пицца жетшзш берген, содан соц цала сыртындагы Конорлардыц отбасылык, ат баптайтын цорасына кеткен екен. Джоштыцтапсырмасын буге-пйгесше дейш Смитке айтып туанд1рш, Ф р э н к сыртца бетгедй О ндагы ойы тез1рек Б аддиге жету. «Бадди тагы цандай онер шыгарып жур, ол ат спортына мулдем цызыцпаушы ед1 гой» деп ойлады Ф рэнк. Уялы телефонына тагы да ею-уш марте цоцырау шалып ед1 6api6ip кетермедй «Ж арайды , алдымен озш тауып алайын. С одан соц сурай ж атармы н MOHiciH». 70

______________________________________________ CKfitMMUpOM К^ланыц кунбатыс жак, шетшде орналаск,ан Конорлардын, отбасылык ат ;$орасы жайлы е м т -е м к ecTireHi болмаса бурын-соцды бул ж ерге ат басын ■премегт. Р адионы к,осып еда ем1рден еткенше бес 1жыл болтан М айкл Д ж ексон туралы арнайы хабар ж у р т жатыр екен. Ф рэнк машинаныц жылдамдыгын арттырып, айналма кешрмен кала шетше шыкты. Конорлардыц отбасылык жылк,ы баптайтын корасы ат ! шаптырым жерд1 алып жатк,ан эжептеу1р шаруашылык, I болып шык,ты. Ф р э н к машинасын к°Р а ауласына I кацтарып, imKe беттеда. Кдозметкерлерден сурастырып ж у р т ат баптайтын алацк,гшта e n i . Y m катар беренемен ' коршалган аланцайда жиырма так ты атбеплер j сэйгулжтерд1 баптап ж ур екен. Ф р э н к ак боз атка мшген Кыздыц ж анында турган Бадди мен ковбойлар секьуй |бас ы н а к а р а ш ляп а , а ягы н а с ап там а е т ж ки ге н , белш Кайыс ж алпак белбеумен буынган ж йтг агасы ны ц касы на ж акы ндады . — О , Э ппак, мунда кайдан кеп калдыц? —дед1 Бадди досын кушактап. — Танысып койыцдар, мисс Айару — i мен ез1це бул ару жайлы кеп айткам. Y мытпаган боларсыц деп ойлаймын. А л мына Kici атакты атбеп, Конорлар отбасылык ат кррасыныц ereci Д эн Конор мырза. — М ен де ci3 жайлы кеп еспдам, Ф р э н к мырза. Бадди ; азда ец жакын досым деп санайды, — дед1Айару. Ф рэнк ак боз аттаты ару кызга да, ак боз тастаган тезекн сыгымдап Kepin турган атбеп Д э н мырзага да басын изеп, жымиып койды. Д эн Конор амандасканныц ырымын жасап ернш жыбыр етюзгеш болмаса, бунымен шаруасы болмай, акбоз аттыц устшде тш-тйс боп отырган Кызга элденелерд1 тусшд^рш, сэйгулжтщ шылбырынан устап булардан жырактап кета. — И я, сонымен, достым, не жацалыгыц бар? — Бадди беренеден коршалган ш арбактыц ец устш псше к аРГЬ|П шыкты да отырып алды. — А рнайы 1здеп келгенще | Караганда бул ж уркяц тепн емес-ау, Эппак...

— А йтпацшы, сен неге телефоныцды кетермейсщ? О н шацты рет цоцырау шалган шыгармын, — дед1 Ф рэнк албарда ойнак, салып журген тулпарлардыц сымбатына суйане кез тастап. Б адди ш албарыныц eni цалтасын сыртынан сипалады, сосын ж ейдеаш ц тес цалтасын устады. — Телефоным келж те цалып цойган секций гой. Ренж1ме, дос. Умытып кеттш н, — деде — Сонымен, жэйша !здедщ бе? — Ж эйш а болганда, сол... шаруалармен гой. Джошпен жолыгып цайттым. Typi сумдык, суыц екен иттщ. — Ф рэнк тес цалтасынан темею суырды. — Саган да, Смитке де сэлем айтты Джош. Ш аруаиы бастацдар деп жатыр. Ертецнен бастап жумыстан боссыц. Енд1 виза жасатуга ж упрущ керек. Кдзацстан жайлы интернеттен соцгы жацалыцтарын оцы п-би. К,аз1р О рталы ц А зияныц кеп жершде толкулар, халыцтыц билжке наразылыгы epiuin тур дейд1гой. Сондайга тап болып цалма. — Ж арайды, — дед! Бадди албарда шоцырацтап журген А йару мшген ак, боздан кезш айырмай. — Дегеш ц болсын. Тек ертец емес, бурагуннен бастайыц, Эппак,. Айару ертец мына ац бозбен цалалыц ат бэйгесше цатысады. М ен жаны нда болып, оган демеу керсету1м керек. А ты бабында. М ына жердеплердщ 6api осы тулпарга ум1т артып отыр. Ф р э н к енд! А йару мен ац бозга назарын аударды. — Расында эдем! екен. Мусшд!. Тартымды. Керген кез куанарлыцтай екен, — дед! жумбацтай сейлеп. — Эй, сен цайсысын айтып отырсыц? — дед! Бадди досын иыгынан цагып. — Э сш н д е ак, боз ат пен ару цы з туысцан болса керек. EKeyi сондай уйлеамдь — Тацдайына бал тамган жандай Ф рэнк кезш жумып, тамсана басын шайцады. — И я, оныц рас. Bip-6ipiH жацсы тусш едь Биуесщ бе Ф рэнк, ат бэйгесшде тулпар мен устшдеп и еа цимылмен- ак, TyciHicin отырады екен. 72

_ Э (,ы л т угт /. Ф рэнк досына квзшщ кцыгымен кдрады. Баддидщ бойында ат спортына деген цызыгушылыц пайда болган тэргздй «Н е де болса буныц 6api мына ц ы зды ц ыцпалы» дед1 iurrefl е з ойын сабацтап. — Ж арайды , А зиат. С е т мунда цандай куд1ретпн, Кушмен кеп жур десем, жайыц белгш болды, досым. Бадди бастапцыда цызарацтап цалды. Артынша жандарына келген А йаруды ц ак, бозы н жалы нан тарап, мандайынан сипап койды. — Колледжде окдоп журген кезден жацсы быесщ, мен мугал1мнщ айтканын ею етпеймш гой, Эппак, достым, — дед1 Б адди бул ж у р к ш ц тупю мацсатын андатып. — О , оныц рас. Мугал1мнщ айтцаны сен уш н зан, болатын. О н ы жак,сы бглем, А зиат. — Ф р э н к те шылбырдан тартып, ац боздыц кекш нен сипады. «А зиат, — деп iurrefi тацырцады А йару. — Б аддид1 сонда А зиат деп атай ма достары?». — И я, иогптер, менщ «Ак, перштемшц» бабы цалай екен? Егер ертец цалалык, б1ршшшктен жулдеге ш ксек, мен бул тулпарды сатып аламын, буйыртса. Сосын улкен-улкен жарыстарга дайындаламыз 6ipre, — дед1 6ip орында тура алмай, тыпырши бастаган ац боздыц устшде отырган Айару. — «A s перштец» бэйгенщ алдын бермейдй Бабы кел т, бапя жанып тур екен. М енщ аргы атам Кенияныц атацты кершкел1 болган. Содан б1рдеце жуккан гой деймш, мен де алдын ала болжам жасап, сумдьщ сезетш боп журмш соцгы кездерй М аган ацпар ана жацтан келетш сеюлдй — дед1 Ф р э н к OTipiK-шыны аралас аспан жацты нусцап. — А л менщ аталарым атацты ат беп, ат сыншысы болган. Егер олардан маган б1рдеце жук,к,ан болса, менщ пайымдауымша «А ц перш те» жулдел1 уштжке ш гетш сеюлдй — дед1 Айару. — А т сыры иесше мэл1м, мугал1м. Е ц бастысы ертецп жарысца ci3 психологияльщ тургыда дайын болсацыз болганы, — дед1 Бадди сезге араласып. — Э йтпесе Д э н 73

К онор мырзаны ц айтуынша, бабына келш турган атты ш абандоз тусшбесе бос^а жулдеден ^агылады екен. С онды^тан ci3 «А& пер1штемен» армансыз сырласыцыз. Ж ер бетшде жылкыны алгаш крлга уйреткен &азак,тар дегенд1 кеп айтасыз гой, енд1 соны 6i3re icneH дэлелдещз. — Ж арайды , мистер А зиат, — де/й Айару. Уншде 6ip еркелж бар едй — А л, 6i3 кетпк ендеше. © здерщ сейлесе бер1цдер, ж т т г е р . — Ж ур, дос, машина жак&а барып сейлесешк, — дед1 Ф р эн к . — М ы н а ж ерде кулак, кеп екен. Eneyi Баддидщ к елтн е келш жайгасты. — М ы н а &ызыц ашык екен, — дед1 Ф р эн к кездер1 ойнакдшп. — Адам жатыркамайды езь — У натып кдлдым деменй тек, —дед1 Бадди де досын Кагытып. — Кдйдам, мыц жерден унатып кдлганмен, жанында ез1 сияк,ты эдем1 азиат жптг журсе 6i3 сеюлд1 караны Кайтсш бул кыз. М енсше ^оймас. — Ф рэнк ею кезш Кылитып Баддиге к,арады. Кррашыктары 6ip-6ipiHe жакындай ^алыпты. Б адди кулш ж1бердо. — М ум , мум дедщ бе езь — Ф р эн к калыц erri ернш дурдитш, сушскеннщ белпсш жасады. — Элде соцынан салпактап ергенге мэз боп ж урсщ бе? — Крйш ы кайдагыны айтпай, — дед1 Бадди езуш эзер жиып. — О дан да си^ырлы темеюц бар ма калтанда, содан бернн. E n ey i к е л ж т щ eciKTepiH ашып тастап, буркыратып ecipTKi шесть Бастары айналып, 6ipa3 уа^ы т мэцпрш отырды. К ектем нщ куш жерге жылуын аямай тейп тур. Ш ыганак,тан сал^ын самал есть — Сонымен, достым, сен ендо Боратгы ц елше жол журесщ , — дед1 орындык,та шалкалап жат&ан Ф рэнк. — М ы н а сезщдо А йару еепмейтш болсын. — Бул сезге Б адд ид щ 93i шамданып калгандай даусы кат^ылдау шык,ты. 74

_________________________________ -K,!'t.tm yc a i/ — E, неге? — деда Ф р э н к басын кетерш . — 0TipiK пе енд1? — Ж арайды , достым. К рй енд1, — деда Бадди салма^ты унмен. — Б1реудщ елш мазак,тап £айтем13. 0рю м н щ туган жер1 езш е ысты&. Б у л эцпм еш мен де айтып р е н ж т п ала жаздаганмын Айаруды. Сонды&тан енд! бул жайлы с вз к,озгамай-а£ &ояйы£, дурысы. — О к , к ел ктж , дос. К е ц ш ц е алма сен д е, — дед1 сезш щ соцын ^алжы цга бура. — О н д а 6ypciryHi елш ш к ар&ылы виза жасатуга KipiceMi3. А йтпа^ш ы , бул елдщ б1здеп ел ш ш п &айда екен, Айарудан анык,тап сурап алшы сен. О л 6wyi керек &ой. 0 irre y ip еж ж теп болса да сойлесе аласыц гой олардыц тш нде? Е ртец барып алып нан сурап жей алмай журме. — Жок,, — дед1 Б адди ез!не сетм да турде. — А йарудыц свзш е Караганда мен ол жак,тагы езш щ ана тш н ж енд 1бглмейтш шала кдза^тардан жак,сы сейлейтш сетлдамш. С енбесец к,ара, — деда де айнага к о з ж упртш , жагасын тузеп к,ойды. Ф р эн к ке крлын усынып, — Ассалаумагалейкум, агасы! Кдл-жагдайыцыз кдлай? Ауыл-аймак,, бота-тайла^ аман-есен бе? Ж ецгем1здщ жагдайы жак,сы боп, кдрадомала^тар шап^ылап жур ме? — Б адди бул сездерд1 таза &аза&тш н д е айтты. С осын буган сураулы жузбен ацтарыла к,арап, былдырлаган т1лд1 {уязыкдагандай %улак, туре &алган Ф р э н к к е £арап, — А л сен к а за ^ т а 6L\\ecifj бе, бауырым? Н еге элем деп е ц эдем1 т1лд1уйренбей к,ор боп ж уран, осы кезге дешн? — дедк — О -хо, Азиат, сен шынында генийсщ. Оншакды айдыц 1шшде осылай сейлесец, ол жак,та 6ip-eKi жы л турган соц нагыз кдзак, боласыц гой. — Оцай секмда тлдерг — Ж аца сен не дедщ маган? Бадди досына ^азакдга айткдн сездщ магынасын тусшдарда. — И -оу, — дед1 Ф р э н к тацданысын эл1 жасыра алмай. — С ен б1зде крр боп журген сею лдю ц, достым. Боксты цойдын, ба мулдем? 75

ЛЬа/ктм- ______________________ — К,айдагы бокс, — дед1 Б а д темею туцылын сыртца uiepTin Ж1берш. — Б1здщ бокс мынау боп Kerri гой, Mine. — Бурын анау боксшы жжггтерщ намаз oiy>in, сеш И сламга тартып журуий ед1 гой, е г п ц бе, Азиат? Бадди терец курсшдь — И я, мен сол кезде Исламды цабылдаганмын, достым. Кдз1р де ара-тура интернеттен Ислам цундылыцтарын оцып турамын. BipaK, дшмен тупкшктс айналыса алмай журмш. Ж агдайды быесщгой, езщ де... А , айтпацшы, Айару да мусылман екен. — О -го, онысы жацсы болтан екен. Ф р эн к келж орындыгында шалцалап жатцан куш есшедк Ke3i жасаурап, царашыгы улгая бастапты. Элден соц: — Талантты жжггсщ гой. Ш о п шегуд! де керемет мецгерш алдыц, э, ку неме, — дед1 ecipTKi уыты бойына жайыла бастаганын ацгартып. Бадди де орындыгын шалцайтты. Быепн жастанып, терец есшедк — М ы науы цтепб1рдентеттгой, —дед1жарыцшацтана сейлеп. & шш а уацыт уйыцтагандары белггаз, тек Айару келш Баддидщ кол1пшц артцы салонына семкес1н тастай салганда барып Ф рэнк басын кетердк Дереу Баддид1ц цолынан жулцылады. — И я, жйггтер, шуацты кунде маужырап жатсыцдар гой, — дед1 А йару бел1не орай байлаган спорттыц ж ецы курте шесш ineuiin жатып. — Д осы цы з мешмен 6ipre ат баптаймын деп cueci цатцан-ау, шамасы. Ф р э н к келжтен Tycin, оц ж ац цапталдагы емен агашыныц туб1нде жылтырай агып жатцан булакка бетт- цолын жуды. Крлтасынан цол орамал шыгарып, эбден сурт1нд1. — Ш ам асы солай болар. Бурын атца цызыцпаушы ед1, а з д щ арцацыз не де болса, — дед1 Ф р эн к айцайлагандай болып. — Азиат, жуынып ал сенде. Су муздай екен. Б1рден еацщ жиясыц. 76

EpTeci орталык, ипподромда жолыгатын болып тар{$аск,ан достар келжтерше &арай беттеда. «Ajs nepiurre» £ыс&а каш ыкты кка жупрген он ею тулпарлардыц ш ш де екшоп болып мэре сызыгын кесть T im i 6ipiHini болып келуге де м у м ю н д т бар едн Эбден мэреге жете бергенде А йару осыдан 6ip жыл бурын гана Америка кубопн жегул алган «Ескенд1р» атты торы беспм ен узецг1 1$агысып ^атар келе жат^ан «Ак, перш тенщ » Ti3riHiH тарта бердь К,арыс к,адам алга 6шыккан «Ескендар» мэреш ipiHini кесш e ir i. С онда да А йаруды куаныш ында шек жо& едь Ж ар ы с бгге сала «А& перш теш » жабулап, ел кезш е туспесш деп б1рден к,орага апаруды тапсырды. Д э н К онор к,ызмет1шлер1 «А& nepiurreHi» эбден суытып, келж ке арты п алып кетп. А йару «A js перш тенщ » алгаищы жегрсш этап этпекке 6ипподром жанындагы шагын apFa Ф рэнкт! де шакущган. Bipajj Ф рэнк езш щ тыгыз шаруаларыныц барын айтып, Айаруды же;уамен куттьщтап кетш ^алды. ...Сэтш салып, Бадди мен Ф рэнк визага е тш м берш, 66ip апта бойы Вашингтонды армансыз аралады. Бала кезде ата-анасы на epin ip-eKi рет келгеш болмаса, Б адди де ел астанасын жа&сы бммейтш еда. К,азак,стан аумагына Kipyre ру^сат ет1лген визаны алган куш eneyi дереу Хьюстонга ушты. Аэропорттан тусе сала кассадан кел еа кунге Ф ранкф урт ар!$ылы А лматыга билет алды. Бадди ушне кел1аменжолга кдмданды. Ж уреп ерекпт, ез-езш ен &обалжи бастады. Р асы нда, танымайтын жерге кет1п барады. «Барган сон, &алай болады? Юмге жолыгам? Bipajs Ф р эн к тщ айтуы бойынша буны ушып барган ойда аэропорттан к у тт алатын адам дайын турган Kepiнедн T in T i 6ip-eK i куннен сон, э л п жерге, аты кдлай ед1, к,аргыс ат;$ыр... Ш эп eijipi ма, сонда д а е р т т барады дейдь Б эрш к е р с е тт, 6ipre журед1 екен». Бадди Айаруга телефон со&ты. Bip сагаттан соц кездесуге уагдаласып, дереу душ кдбылдады. Ойынан 77

'Ъейсс/М(/(:К1^л ы _________________________ Кдзацстан шыгар емес. « О л жак,та мынандай ыстык, су бар ма екен» деп ойлады 6ip сэт себезплеген жылы суга арцасын тосып турып. А ртынша кулш а келд1. «Сахара шелше бара жаткдндай болдым гой» деп жымиды. Айарумен танысцан он айдыц шш де Бадди езшщ таным кекж иегш щ арта тускенш ацгарды. К ез келген icTi бурынгыдай б1ржацты кесш -тш пейдк Мэселеге eKi жак,ты тец царап, цары м щ абиетш щ жеткеншше ой таразысына салып елшейтш болган. Бойындагы бас^а улттарга деген жеккерЫштен, томен санаушылыктан арылды. © M ipre мулдем басца кезцараспен кдрай бастады. Ж урен тупюршде бугынулы жатцан мешр1мд1 элдеб1р куд1рет TypTin оятып ж1бергендей, кешедеп алацан жайып журген цайыршыларга дешн журеп елж1рей царайтын болыпты. © 3 i oMipi атын e c rin кормеген елден келген гуыз буныц бойындагы тосын талантты, жаца мумкшджтерд1 ашып бергендей куй кешш журген Бадди «уйренем десе адам баласыньщ цолынан келмейтш ic жоц екен гой» деп ез- ез1не де тацдана бастаган. Кендлде ниет болып, шынымен тырысса адамныц 1стегенш адам icTefifli екен. Буган езш щ тольщтай кез1 жетш болды. «Демек, Кдза^стандагы менщ жагдайым да ез1ме байланысты. Ж ацсы OMip суруге, ез куцыгынды g o p ray ra ешцандай елде тиым салынбаган болса керек. Б 13 ж иырма 6ipin iu i гасырдыц еюлдер1м1з гой. Ашьщтык, пен жариялыльщ, демократия барлык, елде салтанат муруга raicTi емес пе?! Ендеше ж ер бетшде б1рдей ауа жутып, б1рдей OMip суретш адам баласыньщ 6ip-6ipiHeH алшацтауына не себеп? Ниет пе, элде...? Ж о- жоц, буныц 6api сасьщ саясаттыц ici болса керек, эйтпесе жер бетшде жыбырлаган царапайым адамдар согысты, цан-тепсп ездшшен цалай ма? А тай кормендз, ултына, дшше царамастан цайта жумыр жерде бейбггшшк пен ынтымацтастьщ, т у а ш с п к орнауына ыцыласты емес пе хальщ. И я, ендеше жер шарыныц цай нуктесше барсац да жацсы адамдарды ц бары анык,». С ол т у т Бадди мен Айару Хьюстонныц айсыз 78.

______ Снрьлтжаи жар^ыраган аспанын тамашалап кеп журдь Эдеттепден кеп сейлесть ¥за& сырласты. Бул Баддидщ £аза£ тш нен алган соцгы сабагы ед1. Раршыныцтабанына жайылган алкдракек шлем устше шашылып тускен сансыз жулдыздар журен тупшршдеп улы у н а з эуенге елт1гендей тербелш турды. Тербетш турды... IX Биылгы кектем А лматыга кеш келдь Н а у р ы з 6iTin, кекек туганша ж ер бет1 а& кебшнен арылмады. Тек жау^азын гулдеп, к ак жуз1 ала та^иялана бастаган сэттен Ж ер-А на бусанып, кектем патш алыгы салтанат &урды. Мамырда кун курт жылынып, Алматы журтшылыгы жегул кише бастады. Кдостан кешн б1рден ж а з шыгып кеткендейэр1-сар1куйгетус1рет1н Алматыныцкубылмалы райы 6yriH ж узш 6epin ж адырап тур. ¥йк,ыдан оянган Бабит тесектщ ая^ ж агында жанары жаск,а шыланып, Ke3i булаудай болып icin кеткен Тамшыны кердк «Бул £ ы з да басыма пэле болды гой. Кенеше жабысып». — Н е болды, жаным, тац атпастан жаманды^ шак,ырып? Н еге ж ы лап отырсыц? Тамшыныц дауысы удей тусп. — Айтшы, ботам, жер1пц басылмай жатыр ма? Элде мен к ецш це тиер ауыр с ез айтып &ойдым ба? Ж анарынан ж ас саугалаган Тамшы басын шай&ады. — Енд1 неге жы лап отырсыц, жаным? TyciHflipiui, етшем. — Э кем, екем... iii... — Экец урысты ма, жаным? — Экем... цайтыпты... Бабит Тамшыны цапсыра кушацтап, иыгынан тартты. — Жылама, кушм. Иманды болсын, экей. Туптщ- Ty6i бэр1м1зд1ц барар жер1М1з сол мекен. T ipi ж ан болган соц эрине цимайсыц, 6ipaK. ел1мге араша бар ма? А ж ал деген ат оц, айнам. 79

^Jaf/xaH 1Ч)сис<н(/ёк щ ы _____________________ _____ Тамшы Рабиттщ кеудесше басын %ойып сол^-солк, етеда. © M ipre ececi кеткен ж андай кектешп жылайды. А жалдан экесш арашалай алмайтына шагынып жылайды. Б ес кундак ем1рдщ жалган екешне налып жылайды. Туылганнан ел1мге кдрай асыга бет тузейтш адам-пенденщ сорлы екешне шарасызданып жылайды. Ж ер б е г и т е {уязык, куып, ба&ыт 1здеп журген кундердщ соцгы нуктес1 к,ара жер £ойны екешне дэрменазденш жылайды. Ж ылап жатып тальщсып кетп... Тамшыны «Сайран» хальщаральщ автобекетшен ауылына таксиге отыргызып ж1берген Рабит 1ргедеп кел жагасына жете бере ^алтасын нд^ты. Усак,-туйек ба&ыр тиыннан езге ештеце шнбедн — Кдп-ай, а, ана ^ы здан ак,ша алып &алмаптым гой, — дед1куб1рлеп. — Bipaiy арыстай э к е а кдйтыс боп жат^ан адамнан 1$алай aiyiia сурайсыц? М ен де щдзыкрын осы. Кездер1 канталап, ауызы куарып кебе бастаган Рабиттщ сай-суйеп сыркыратып барады. «Алла-ай, — деда дауыстап. — К оп щгнамай жанымды алшы, етшем». К ел жагасындагы ^умдауыт^а сыл^етш отыра Kerri. К ез1 ^арауытып, 1$ан тамырлары тартылып бара жат&андай. Ж ансы здана бастаган денесш ырк,ына кон/ирс алмай жаны мурныныц ушына кеп отырганда уялы телефоны шырылдай женелдй «Б р ат М ара» деген жазуды кез1 анык шалды. Д эрм еназ крлдарын ебедейаз кимылдатып телефонды кулагына тоса бердй — О , Габа iniiM, кдлайсьщ? Б арсы н ба e3i? Кершбей кеттщ гой? — М алам М ара! Балмын гой, балмын, — дед1 Рабит т ш курмел1п. — Райдасыц М ала? — Н е болды, Габа? Л ом ка басталды ма тагы да? Сен райдасыц? Д ереу адресщда айт. — М ен, мен... Сайландамын. К ел жагында, бауылым... — К,аз1р, сел шыда, iHiM. MiHe, Ж1гггтерд1 ж1берд1м. А рада жиырма минут еткенде кел жагасында 6ypicin жаткдн Р аб игп етжегуй келген еш Ж1п т машинага атып урып, М аратты ц офисше алып келген. Рабиттщ к,ан-

_______ .){,<•t.iт у а п / селс13 куарган ецше {$арап турып аяуш ылыкден бас шай^аган Марат: — М ынаныц тамырынан ж16ер1ндер дереу. Ш е п эсер ете &оймайды буган, — дед1 босагада турган кемеюшсше диванда жатк,ан Б аби ти нуск^ап. — Б айкус бала елш кетудщ аз-а к алдында ж аты р. А з тана Ж1берщдер. Мэлшерден асып кетпесш. С ут nicipiM уакытган соц Еабит басын кетерда. Ш е к е а солкылдап, басын бурган жагына карай миы ^опарыла кешш жургендей ауырсына кимылдады. — Су... су берпп, М ара, — деда жалынышты ун шыгарып. — О , батыр, TipiAfliij бе? М э , су iiu! — дед1 М арат стакан тола суды диван жанындагы устелге ысырып. ©цешшен су ж у п р т , курыс-тырысы жазыла бастаган Марат кетершп отырды. — Сенщ алдыцда карызбын, М ара. М еш 6ip ажалдан куткарып ^алдыц. — Бойындагы э л а з дар1лдер эл1 басылмапты. — Ж ога, о не дегенщ, Габа?! М ен сеш ^ут^арсам, кезшде сенщ экец м ет куткарган талай. «0Mip — кезек» деген емес пе ия, атац казав?! Еабит диван сыртындагы туктс жамылгыны оранып алды. — Х абарласканы ц жак,сы болды, М ара. С ен менщ к,утк,арушы першггеме айналдын, гой. — Е, ййм-ау, сендердац к,амДаРынды 6i3 ойламасак несше агамыз? Солай емес пе?! К удай eciMe салып, саган хабарласа калгань,мДЬ1 кермейсщ бе?! Bip мацызды шаруа бар едй тапсырам десем мында яыпттер кэп кой, кез келгеш б1р -ак колымен аткара салатын ш аруа. BipaK, соган сеш колайлы керш коцырау шалгам гой. Сейтсем сен мынандай жагдайда ж ур екенсщ, — деда М арат даусын жумсарта жаны ашыган кешпте. — Кандай шаруа ол, М ара, айт?! Сен у ш н жанымды да киям гой, биесщ . — Еаби-ггщ мацдайынан суык тер саулап, бойы калтырап бара жатты. 6-1026

И )п//хпн £Бсйспн//ё.К1£1ы .______________ _____________ — K?3ip, Габа, к,аз1р. А сыкра, — дед1 М арат телефон туткдсын кетерш жатып. Бырты& бармак,тар телефон аппаратыныц устшде ойнак, салды. - Асеке, сенсщ бе? С аунац дайын ба? А , болды онда, 6i3 мше шык,тык, саган &арай. Д авай, брат. Болды , болды, эндме жо£. М арат устел устндеп ноутбугын буктеп жапты да, орнынан кетеридк — Б у пн кун жума, жур, Габа, сауналатып ^айтайы^. CeHi тузеп, адам &атарына крспасам, мына турщ маган тук унамай тур, — дед! даусына кулю араластырып. Е ю &абатты гимаратта орналас^ан сауна бабына келштГ М араттын, айналасында журген багынышты жшггтер эп-сэтте дастархан жайып, устел устш сы^атып крйды. Булар ыстык буга узагырак, отырып, шыккан соц б1рден душ ^абылдады. А ртынш а суы муздай бассешнге ceKipreH. Р абит езш жегрл сезшдь — И я, М ар а брат, айта отыр. Н е шаруа ед1 ол? Устелге буы бур(уяраган тауык, eri тола дапанжи тартылды. — Kpicgacbi, Габа, жагдай былай. Е ю мэселе бар. B ipiH m ici, А мерикадан 6 ip ж т т келе жатыр. EciMi Б адди дед1 гой деймш умытпасам. М аган Мэскеуден С ереж а &оцырау шалды. О т ш т отыр. О ган зонадагылар тапсырган-ау шамасы. Сол ж1птп к утт алсац. Осында 6ipa3 болма&екен езг Сосын «долинага» барып кермекшь О л жакка да сен ертш барсац. — Кдшан келмек ол америкос? — К ел, ним, тартып ж1берешк! Eneyi туздалган циярды танауларына так,ап 6ipa3 турды. — Е ртец тацертец уша^тан туседь Ж т т т е р £она& уйден орын дайындап к,ояды. С ен одан 6ip ел1 кдлмауын, керек. М аган бэрш баяндап отырасыц телефонда. — K,ayirrri ме сонша? — Ж ога, «долинага» апар. Кореш бэрш. Жергшюп ж т тте р м е н сейлеспр. К рзакш а уга крймайды гой, 82

,'Ji,bL,imy.cay баганы ecipin айт. К д о касы олардан емес, б1зден алатын болсын да «тауарын». — М арат голланд сигарыныц ащы Кою тупнш бурк, еткшдь — Ш екарад ан калай втю зедь Ресей аркылы ма, Еуропамен бе, ол ез шаруасы. Оларга Ш удан алды не, б1зден алды не, кандай айырмашылык бар?! Bapi 6ip ж ер д щ енпо . A jyua ез1м1зде калганы дурыс емес пе, иим?! — Эрине гой, агасы. — Ендеше, с<эйт. О с ы шаруаны аткарып шык- С ен де Кур калмассыц. М айлы ж ш к т щ e3i келе ж аты р. Кдрпып Калайык тек, шш ек. — Крлдан келгенше, М ара. — Ж ур, тагы буланып шыгайык, Габа. Организм1ндег1 удын 6api сыртка шыксын. ...Булар саунадан шыкканда кас карайыпты. Себелеп жауын жауы п тур. EciK аузына келденецтура калган eciK пен тердей Мерседестщ арткы орындыгына жайгасты. «Енд1 кайда барамыз?» дегендей Еабит М аратка ацтарыла карады. — Кайда туратын едщ, 1аба? Ж е тю зт салайык- Ж олдастарды орта жолдан калдыруга болмайды, iHiM. — М арат иек какканы сол ед1 рулде отырган ж ю т суырмадан 6ip бума кек кагазды устата койды. Машина «Экран» акшам ауданынан шыгып орталыкка бет тузедь Ж урпзуци магнитолланы косып, дауысын шыгарып койды. «Крсамын энге атыцды. Тосамын ар хатынды. Сагындым алма багын. Аяулы Алматымды. Fашыкдын жауыныца. Талпынган m ay цлына. Сагынып жетем саган, Бас мет бауырыца. А-а-а-а-а-ай, бас мет бауырыца... 83

«М узарттыц» коцыр у»' салон шлн мунга толтыргандай. Рабит 6ip сот анасын ойлады. Кеудесш кернеген ащы е к ю к KypciHic боп сырт^а атылды. М арат колындагы бел1 буылган 6ip бума доллардыц Кагазын жыртып, саусак, ауыртып санамастан ортасынан Как, белда. — Габа, екшпп мэселе бар, — дед1 ойга шомган F абиттщ момакан калпын жак,тырмагандай. Рабит терезеге суйеген басын KOTepin, М аратка бурылды. — EcTyiMme, сен калалы к газетте ктейтш 0Mip деген журналист! жаксы таниды екенсщ. Солай ма? — И я, М ара, жаксы танимын. Ж эй ма? — Рабит селсок жауап к,атты. — Ж эй болмай тур гой сол. Эм1р былтыр кузде мен жайлы материал ж азыпты гой газетше. М аган откенде жйтгтер KopceiTi. — И я , М ара, бглем ол жагын. О л жйтг мешмен 6ipre турган. Универдщ жатак,ханасында. Бэсе, сен неге уназ К алды деп ед1м. — Биусен, неге б1рден айтпайсыц. Газет окып отыратын уакыт жок, кой менде. Рабит иыгын кнкай еттаздь — К^юкасы ол баланыц мыналармен байланысы бар, — деда М арат уш саусагын шошайтып. — М ен жайлы 6ipa3 акпарат жинап алыпты 03i. С олар берда гой, баска к1м дейсщ?! М аратты ц уялы телефоны э н д е т т коя берда. — Алоу, ия, Тайсон. М -м-м, туаш кть Жаксылыкпен айтканды укпайды дейсщ гой. Ёндеше мен айткандай етш реттендер бэрш. Улын ба, кызын ба, керек десец эйел1мен косып урлап экет1ндер. Е ртец вз1-ак жылап- ejjipen байланыска шыгады. С ол кезде букгл кужатка кол Койдырып алыцдар. Н у, енд1... баска амал жок- Буларды сейтш тэубеане келт1рмесец мораль окып канынды 1шед1. Ж аксы. Байланыста бол.

___________________________ u n y c a i/ Уялы телефонын цалтасына салып цойды. — К,ай ж ерге келш едж? — Журналистщ мацаласы, — дед1 рулде отырган цацпац жауырынды иопт. — Е , ия, сол журналист! женге салу керек, Габа. Б и е тш болсац тштен жацсы. Кдйда ж урш , к,айда жайылатынын е зщ жацсы б и есщ гой. Ж алгы з е зщ н щ ш ам ац жете цоймас, жаны ца 6ip-eK i досыцды ал да, анау ж уриктщ атасын таныт. Есшен кетпестей етш. Екшии мен жайлы жумган аузын ашпайтын болсын. Д осы м ед1, анау-мынау демейтш шыгарсыц енд1? «Ж алгыз езщнщ шамац жете цоймас» деген сез Еабиттщ журепн осып еткендей болды. Былтыргы тунп клубтагы ерегестен кешн 0M ip eneyi 6ip-6ipiHe лэм- мим деп ттл цатыспайтын болган. Bip белмеде турса да 0м1рдщ жацалыгын Тамшы арцылы ecTin отыратын. «Тамшы неге сол жйтгпен эцпмелесуге цумар боп алды e3i?». Е абитпц санасын ту а ш к а з сауал жаулап алды. «О сы кезге дешн неге осыган мэн бермегенмш? 0 , айтпацшы, осы былтыр тунп клубта отырганда олар цушацтасып билеген ж оц па... TinTi билеп журш сушскендей де болды ма, цалай e3i...». — Болды ма, — дед1 Еабит бойына куш цосылгандай ширыга Tycin. — О л журикн ез1м-ац реттеймш. Соцгы кездер1 тумсыгын тыцпайтын жерге тыгып ж ур 03i де. — О , бэрекелд1! О спм ейсщ бе баганадан 6epi экеФ елген баладай тунжырап отырып алмай. — М арат цапталында отырган Fa6HTTi цушацтап, арцасынан цагып цойды. Артынша цолындагы уыс толар ацшаны Еабитке усынды. — М э, мынаны керегще жаратарсыц. С ен де 6ip кекж алды ц баласысыц гой. Булай cyMipemn журу сендей ж т т к е жараспайды. Кеудецдд KOTepin, басыцды тж Ета, мштпм! С енщ экец 61зд1солай тэрбиелеген кезшде. олымды цайтарма. Жатацхана алдына жеткенде келж к и т тоцтады. Мойнына ек1 мш детп арцалап, цалындаган цалтасын сыртынан сипап Бабит туей. 85

Ч .ф „ „ c/iciictHt/снулы _________________ ’ С улж gapa М ерседес орнына козгала бергенде Fa6m- уялы телефонын к°сып, 0м1рдщ Heinipin асыгыс тере б а с т а д ы . .. Тац бозара Алматы халыкаралык, эуежайына жеткен Рабит б1рден куту залы на e rri. Эуеж ай Ы н д е адам Карасы кеп екен. «Бую л А лматы эуежайга кеппп келген бе езЬ> деп жымиды. Диспетчер Франкфурт-Алматы бапятындагы рейстщ ауа-райыныц к°лайсыздыгына Карамастан ж ерге аман-есен конганын, б1рнеше минутган соц жолаушылардыц тусетшш хабарлады. Рабит куту залы ны ц бауыздау алкымына такап барды. «Baddy. U SA » деген жазуы бар кагазын к етерт турды. «Ом1рде б1реуд1 кутуден аскан азап бар ма?» деп ойлады Рабит. «Кршдар гой кутпру унин жаралгандай. Ж арайды , оларга жарасатын кылык- А л енд1, досынды, ия баска 6ip ер адамды тосып туру, кутш алу... тозак к°й, тозак». О й nipiMi шым тартып, тундеп болган окиганы еске TycipreH. Р абит езш е разы кейшпен кулана кулдь ...Кеше М араттыц машинасына тусе салысымен Р абит 0M ipre коцырау шалып, сыртка шыгуын етшген. А ртынш а ез1мен 6ipre шеп шепп, инеге отырып алган ею досын «О рбитадагы» унем1 бас косатын кафеФне шакырып к°йды. «М акала жазып отырмын» деген 0м1рд1 к о я РД а-К °йм ай кафеге ертш экелдп О кига ары Карай Рабиттщ е з сценарий! бойынша ербцц. 0уел1 0м1рд1 каламы ж уйрж журналист, ойы ушкыр талантты жас деп ею досына таныстырып, артынша мактау- мадактау сездерш жаудырды. TepTeyi тобылгы сырадан тецкере ciMipin, 6ip-6ipiHeH к ебж сезд1 аямады. Сыртка шыгып шылым шепп, кайтадан сыра ciMipyre Kipicri. Р абит 031 тартыншактап iurri. Е ю жолдасы да, 0Mip де тун ортасы ауа дэцпрлеп, сездершен жацыла бастады. О сы кезде Рабит ею жолдасын сыртка алып шыгып, 0м1рдщ унамай отыргандыгын айтуы сол екен, eneyi де 86

.'Я,ьi.im y ra i/ жын кергендей ешленш шыга келдь «Сен ушш, бауыр, сындырамыз оны. KiM боп кетсе де» дед1 eneyi алапат согысца эз1рленгендей цоцыс женнгшде жатцан шыны бетелкеш цолдарына алып. EciH ш ала-пула б и с п н 0м1рд1 цолтыцтап шыккан Бабит кафе артындагы уйыса ескен цалыц царагаштыц imiHe беттеда. Б улар агаш арасынан жолга шыга бергенде Рабиттщ ею досы арттарынан тацап келш, Элпрдщ басынан бетелкемен цулаштай сермедь С ы лц eTin кулап тускен ж йтггщ бас-кезш е карамастан тепюнщ астына алып, эбден илектедк Bip сэт «осыны avripin алган жоцпыз ба?» деген оймен бетше угрлген Рабит тыжырынган калпы Ж1пттерге «болды» деген ишара бердк Аузы-мурнынан соргалаган цан тутас бетш жауып, бетелке тиген басыныц Tepid жулмаланып, адам Keprici3 кешпте Эл«р сулап жатцан едЬ Ж олга ж упре шыккан ymeyi такси устап, караларын батырды... — Ассалаумагалейкум, агасы. Ci3 меш Kyrin турсыз ба? — Туп-туны ц цазацша сейлеген ж т т т щ дауысы ой элемшде цалцыган Рабит-ri селк етюздь Узын бойлы, ацсары жуздк шашы мен кез! цап-цара Ж1п т буныц жузш е кул1мс1реп царап тур екен. — Ж о-жоц, кенпрнрз, мен Америкадан келе жатцан досымды K yrin тур ед1м. О л Ф ранкф урт арцылы ушып келедк — дед1 Р абит алдында турган жшггп елемей, цалыц iienip арасына к ез ж у п р т т. — Америкадан келе жатцан Баддида Kyrin турсацыз — ол мен. Бадди — мен, — деда цазацша свйлеп турган ж т т джинсы куртешесшщ тес цалтасынан паспортын суырып алып, буныц алдына тоса 6epin. Рабит паспортца уные царап турды да, кулш ж1бердк — Мэссаган, Бадди деген шынымен сенац бе? Сен Америкалыц емессщ бе? — Эрине, бауырым, мен Америкалыцпын. Бадди де менмш. — Сен цазацша сейлеп турсы ц гой, — дед1 Бабит ез кезше сенбегендей. 87

— А л мен агылшынша сейлесем а з тусшер ме ед1ндз? — дед1 Бадди. — Жо&, тусшбеймш. — Рабит бейтаныс ж т т т щ басынан аягына дешн к ез ж упртш шык,ты. — О з агылшынша тусшбейтш болганды^тан, мен £аза&ша сейлеп турмын емес пе, — деда Бадди. — М ш е, кэрэмэт! А мерикалы^тардыц шыгармай- тыны жок, деуцй едй расында солай болганы гой. Бадди риясыз жымиды. ------ М енщ eciMiM Бабит. О здац атыцызды б1лемш, Б эке, — дед1 &олын усынып. — К дзакша жак,сы б1леда е к ен аз, ендеше 6i3re аудармашыныц кереп жо& к,ой? — Эрине, кереп жок,, — дед! Бадди иыгындагы семкесш жердей шабаданныц устше к,ойып жатып. — Bipaij мен кейб1р сездерда тусшбей калуым мумкш. О з а^ырын сейлераз. Тек кулмесегуз болганы. — О к, Бэке! Егер тусшбей жаткдн сезйуз болса айтыцыз. Ш ам ам жеткенше тусшдарермш. — Н иетщ зге рахмет, Бабит досым. Ci3 мен керген еюнни кдзаксыз. К,азак,тардыц 6epi ак,кв!ул келед1 екен шынында. Шетелд1ктщ макдауы Бабитпцкеш ел! берп шаршауын умыттырып ж1берген-да. Д ереу Баддидац шабаданына жармасып, eneyi сыртк,а к,арай беттеда. «Кдза&стан» конак yfii Баддиге унап кдлыпты. Терезеден сыртк,а тамсанып кдраумен болды. Таулар... Таулар... А скар шыцды алып жартастар Баддид1 бала кунй eMic-eMic елестер елше бастайын тэр1зда. Кдйдан кердй к,ай жер еда... есше еш туспейда. Тек ак,урпек сэры баланыц емхана терезесшен тауларга телм1ре к,арап отыратындыгы жадында жацгырды. Сол сэтте карлы тау бутан экесшдей мешрлене, анасындай жылыушырай Карайтын. Бул таулармен йлдесейн. Бала журепмен муц шагатын. Тау буны самал жел боп аймалайтын. Суык аязымен шымшып суйетш. Тылсым туйсж тауга ынтыгып

J(i-гмнуггп/ туратын. «Улкен болып ескенде сенщ сонау к,арлы шыцдарыца шыгам» дейтш iiuKi элемшен 6ip дауыс. Содан 6epi тауды жацыннан керш турганы д а осы-ау. X Белмешц терезесш ашып тастап, туске дешн туяц сершпей уйыцтаган Бадди сергек оянды. Таудан ескен таза ауа леб1 ж ансарайы н ашып, кектем ш ц салцар шуагы бойына куш -куат к,оск,андай. Б адд и уйкысынан оянтанда К аза кета ндагы I кылмысты£ элемшн, серкелер1 тугелге жуык, оныц келгеншен иулагдар болып улгерген еда. TinTi 6ipeyAepi | оны ез ма^сатына пайдаланбак^а жедел жоспар курып, енд1 6ipi калталы америкалык,тыц к е л е а эрекет1 к,андай болмагын ацдап, эл1птш артын багып отырган-ды. Бадди еуел1 скайп арк,ылы Ф р энкпен байланыеца шык,ты. O f3h А лматы га аман-есен ж е тк е н д тн , ендо Каланы аралауга шыгып бара ж атканды гы н айтты. «Негурлым сак ЖУР. А зиат- С ергей 6ip ж т т т е р г е тапсырып койдым деп ед1 гой, соларга гана сен. Бетен жер, абайламасац болмас» дед1 Ф р э н к к,аутс1здж мэселесше аландап. «И я, Эппак- Сергей тапсырган ж1пт кутш алды. К,аз1р керпи бвлмеде. А ш ы к, ж аксы ж1пт екен. Енд1 сол Ж1п т мешмен 6ipre ж уредь А лдагы ек1-уш куннен соц Ш у жакка жол журем1з. О ган дешн хабарлап, жагдайды айтып отырам гой езщ е» дед1 бул. Ф рэнкпен коштаскан соц Айарумен сейлесш а келген. BipaK ол ойынан тез айныды. « М е н а з де шаруалары бастан асып жаткан шыгар. Боска уацытыи алмайын» деген тужырымга токтады да, «М исс Айару, мен Алматыга жегпм. О з д щ елнуз шынында тамаша екен» деген смс-хат жолдап ж1бердк Рабит К0н1лд1 ж1пт кершдк К рнакты ц жайын жасауды б1лед( екен. О л апарган «М едеу» м уз айдыны да, «Ш ымбулак» тау бектер1, «Кектебе» арканды жолы Баддиге керемет эсер сыйлады. О л T im i 6ip 89

^Jlnf/xan J‘ ir iic( т /гн щ м _________ _ сэт взппн, неп зп мацсатын умытып кеткендей, жумак, тсрлйспц тутцынына айналганын сезбеген едй Комбат ресторандардан тамацтанып, би кештерше де бас сук,ты. К,азак, тш н д е еркш сейлейтш америкалык, азамат айналасыныц к,ызыгушылыгын тудырып, цыздардын, назарын б1рден езш е бурганына м эз еда. Тек А лматыга келгешне ушшпн кун дегенде байланыск,а шыккан Ф р эн к енд1 бос^а ж атуды ц жарамасын ескертп. Дж оштыц жагдайды бацылауда устап отыргандыгын, келген соц ол жакха есеп беру цажетпгш де сез арасында еске сап erri. Kepiui нем1рде ж ат^ан Б аби тп ш а^ырып алган Бадди, енд1п эрекетп цалай бастайтынын ак,ылдасты. — Ешкдндай хиыншылых Kepin турган жокдын, — деда Бабит кез1 былшыкданып. — Таразга барамыз, сонда ж ергш хп рэкэттермен байланысамыз. Жолдарын сураймыз. BepiH ездер1 тусшд1редй — О л жерге цанша уацыта жетуге болады?, — деда Бадди. — А са цашык, емес, бес-алты сагатта жетш барамыз, буйыртса. — О ларга жолыкдай, б1рден Ш у д ы ц езш е тартсац болмай ма, Рабит? — Ж ога, Таразга барып, ана ж1пттермен сейлеспей ештеце шеше алмайсыц. ©йткеш солардыц бацылауында гой ол жерлер. Бадди белме ш ш де тецселе басып журдь — К,ашан журем1з ендеше? — К,аз1р десец к,аз1р-а& машина дайындайын. Айтпацшы ол жацта мешц таныстарым бар. Еш циындык, жоц. Тек сен маган мацсатыцды ашып айтшы. Барасыц, жолыгасыц. Сосын? С ен Америкага iuem-i цалай алып кетпексщ? Кдндай жолы бар? Бадди Б аби тл ц жанына жайгасты. Сосын 6ip сезда eciHe Tycipe алмай циналгандай, у н а з ойланып отырып к,алды. — Рабит, ceHi Сергей с е н т тапсырган соц, оныц 90

./(f>tM /щ ст / устше уш куннен 6epi досымдай боп кеткен соц жавдайды ашыц айтайын. М ен цаз1р ештеце алып ете алмаймын шекарадан. О н ы ж ацсы б1лемш. М еш ц цаз1р п мшде-пм Ш удыц марихуанасын Америкага ж етмзудщ жолдарын табу. О ны б1здщ адамдар алып ете ме, элде сендердщ ж т т т е р щ ж етю зе ме, ж оц М эскеуд еп Сергейге eTiHiui айтып керем1з бе, ол — алдагы уацы тты ц ш аруасы. М ен I K,a3ipсол Ш у д еген жерд1 K epin, ecipTKiHi цалай дайындауга ( болатынын бацылап цайтуым керек, бауырым. I — Е -е-е , енд1 тусшд!м. Б ул енд1 басца эцпм е, — дед1 ! Рабит. — О л жацта «ешм» дайындап отырган е з 1м 1з д щ |- агалар бар. Таразга тартайык, ендеше. Булар мшген «БМВ-730» к е л т Тараз шаЬарына ; шнгенде кун де Kemidpin цалган. Р абит таныстарына цоцырау шалды. Сосын дереу рулде отырган ж1птке ( мекен-жайды тусшдордь Ецсел! гим аратты цеагш ен цабагытуксищ ю ею кузетхш к,арсы алды. Буларды ц бойы-басын тугел тш тюлеп, кудж тудыратын ештеце таппаган соц жогары га кетер1луге руцсат еткен. Булар жеделсатыга мше бергенде есжте турган кузеттщ рация арцылы цонацтардыц жогарыга кетерЫп бара жатцанын баяндап жатканы ап-аныц естш п турды. Тебе басында шоциып, айга царап улып отырган кекберш щ MyciHi эдштелген цалыц емен есж тщ аузы нда соцгы рет тексеруден еткен Рабит пен Бадди кец кабинетке тап болды. Т ер д еп цалыц былгары креслодан кетержген житг агасы буларга царсы журдь — О , ш ацыртып келаре алмайтын цонацтар ез аягы мен кеп турса, будан асцан куаны ш бар м а?, — дед1 Fa6m Ti кец цапсыра цушацтап. — Бек ага, танысып цойыцыздар, мешц жолдасым, Америкадан келген цонац. EciMi — Б адди, — дед1 Рабит жанындагы ж т т п нусцап. — Крш келдщ, Бадди! Кдзацстан унап жатцан болар деп ойлаймын. Кдзацша сейлейтш америкалыц деп жургендер1 сен екенсщ гой. Е е п д ш , еспд1м, бауырым. — 91

(JaftxaM 'J)fiirt if.r ■ ____________ Б ек &ысы£ К0зд1ж ш тке eni крлын усынды. — Кел1цдер, ж1Г1ттер, т е р л е п н д е р . Булар оц капталдагы жумсак диванга жайгасты. Б ек тердеп устелдщ жанынан орындык алып, буларга кдрсыга кеп отырды. — И я, Рабитжан. К рлыц кдлай? Экенд1 жак,сы 6L\\eMi3. Bip кездер1 б1зге крлдан келген кемепн жасап, нешц не екенш уйреткен болатын. K,a3ip ол Kici бизнеске к етп, — дед1 Б ек езш е тэн дауыс ыргагымен мэнерлеп сейлеп. — О ны сы да дурыс болтан сешлдк Кдз1р 6api Киындап кетп Fofi. — И я, Б ек ата. Зам ан взгердй K,a3ip куш нц емес, а£ылды ц басым тусетщ кезец1 келген сеюлдь — Дурыс айтасыц, Рабитжан. Кушке сенген заман кеип барады. Бек орнынан кетершп, сейфшщ eciriH ашты да 6ip шиша виски суырды. Сосын уш ремкеш сирак,тарын 6ipiKTipe устап буларга беттедь Y m ремкеш орталап куйган Б ек епсекн ^имылдап, калган eKeyiH Б адди мен Р абитнцалды на ысырып койды. — А л, жйтттер, алыстан келген конагымыз — Бадди ymiH орнымыздан турып алып &оялы£. Ymeyi ремкелерш согыстырып, тоцкерш тастады. Бек назарын Баддиге аударды. — И я , Бадди, казакш а сейлеип, кэне> — дед1 отыра бере. Бойында кызыгушылык, оянгандай. — Н е айтайын, сурацыз, — деп куле жауап катгы Бадди. — Американыцжагдайы к,алай? М ы н а дагдарыс деген пэле эсер етш жап&ан жо& па сендерге? — Б ек вискиден уш ремкеге ж эне устемелеп куйды. — 0 й , мен не айтып отырмын ез1?! Э лем дж дагдарыс дегенд1 жасап отырган сендер емесандер ме, шындыгында. Ymeyi де жадырай кулдь Бадди диванга шалкдлап барып кайта кетерш п отырды. — О л енд1 улкен тирандардыц кактыгысы гой, aFa. Bi3 юшкентай адамдармыз, оны аса ryciHe бермейм1з. 92

■К,ьuAnvijcatf. — Сезщшц жаны бар, бауырым. Тирандар ^ак,тыгысады, байкус халык, зардап шегед1. Дуние жаралгалы осылай емес пе 03i?! К езш д е хандар мен хандар, корольдар мен корольдар ерегесед1, сорлы халык,тан ^уралган эскер ж аны н шуберекке тушп согысады солар ушш. ©здерш щ тук ю н эа ж ок болса да бастарын ажалга бередь — Саясат жайлы сез ^озгай бастаса журепм айниды, — деп к,остап койды Бабит. — О л мешц аулам емес, е з 1м тусш бейтш нэрсеге кеп араласпаймын. — О н ы ц дурыс-ак,. Б1зд1к1 де сол е зщ айналыспасац да сыртынан с ез айтуга ^ак^ш ы з бар деген ой Fofi, Рабитжан. К ей-кейде е з к,азагына &арайласпайтын бул не кылган... тогышар адамдар деп ойлаймын да. — Бек Калтасынан орамалын шыгарып, мацдайын суртп. — Ж арайды , оны езе бергенмен мушз еспейдь А л , енд1 мына америкадан келген бауырымызды тындайык- 0 3 i улкен жумыспен келш отыр екен. С ен e3i к333!! емессщ бе? Teri анык, сейлейсщ гой, — дед! Б ек с езш щ соцын Калжыцга бура. — Ж ок, ага, таза америкалыкдын. О здердщ •плдерщзд! уйренш жургешме он айдай гана болды. — М э, сен он айда таза ^азакдпа сейлеп отырсыц. Bi3 тэуелаздж алгалы ширек гасыр. Содан 6epi казак тш н уйрене алмай келе ж аткандар бар б1зде, — дед1Б ек басын шайкай. — YftpeHruepi келмейд! олардьщ. Н и ет ж о к К°й шындыгында, —дед1 Бабит айкаскан аягын тузеп ж атып. Уйып калган балтырын сипап 6ipa3 отырды. — А л , Бэке. 0 з щ б1рдеце деп к°й. А йтпакш ы, Б ек ага, бул я й п тп ез1м1зше Б эк е деп алдым. Б асканы ц ыцгайы келмейтш сеюлдь Бадди орнына турып, ремкесш колына алды. — М ен бул тостты ез1ме осындай ж андары жомарт, пешлдер! кец халыктыц тш н уйреткен жан — Хьюстон университетшщ студент! ymiH кетерпм келед!. Ж асасы н Казак агайындар! 93

'J nf/хан 'Jjciirt _________________ — Бэрекелда! — А лып &оялык,. Б ек сагатына фарады. Уа&ыт тунп тогызга таяпты. Ак,ырын тамагын &ырнады: — Сонымен, ж1пттер, тжелей маган кдтысты эцпмелерщ бар ма? Н е буйымтай? — И я, Б ек aFa, тжелей езщ зб е н жумыс хтесек деп кеп о тарм ы з, — деда Бабит алдыга сэл ецкешцюреп, ею шынтагын ею т1зесше басып. — Баскдларын танымаймыз, ертецг! куш туаш спестж боп, лак,тырып к е т т журе ме — Б эл к 1м 6ip ж ерде тама^танып отьфып сейлесерлнз, жшптер. М унда кур вискимен ыцгайсыз болып &алды. Б ек ык,ылас таныт^анымен Бабит пен Бадди б1рден бул усыныстан бас тартты. «Ж аца таныскдн адамды б1рден ушне, яки кафе-ресторанга суйрейтш £азак,тардын, бул эдет1 £ызык екен. Б арлы ^ icri дастархан басында отьф ып шеше ме?» деп ойлап улгерд1 Б адди. — Б ек aFa, &айта осы жер ыцгайлы б1зге. Тып-тыныш, сейлесуге мумюндж бар. Солай емес пе, Бэке? — Солай, солай, Бабит. — А л , жак,сы. Кулагым сендерде. — Б е к aFa, к,ыс£асы, — Бабит джинсы шалбарын eKi саннан устап тартып крйды. — Б адди а зб е н жумыс icTerici келедь Булар А мерикада eciprai саудасымен айналысады екен. Е нд1 б1здщ Ш у д ы ц марихуанасына кездер1 TycinTi. Эрине, булар Ш у га барып курай орып, оны KenTipin отырмасы анык, к,ой. Сондык,тан тжелей ci3re алып келд1м, бэлюм кел1сш жатсацыздар к т е р щ з алга басып кетер. — Тек м арихуана м а Keperi? — Жо&, ага, тек марихуана емес. Канабис болса да, гашиш болса да, кез келгенш алар едж, — дед! Бадди дауысы &умыгып. — О з д е р &анша дайындап бере аласыздар? Б ек етю р ж анарын Баддиге &адады. «О сы бала маган £арсы ^урылган туза^ емес пе? Ж алгыз улым ^амауда 94

________ ./(м. ч н уа н / жатыр, жауларым тебеме шай ^айнатуга бар &a3ip. Енд1 мынауы кеп тур Америкаданмын деп кдзакдт сайрап. Тубщдо зертеу керек сенщ дереу, тубщдо». Америкалык, суеты ж ю т те 6ip сэт кез арбасып отыргандай Бекке тура фарады. «Кездер1 ойнацшып тур. MiHe3i де цубылмалы болса керек. Бундай жандарга сешм арту ете цаушть Мынау жацеы адам емес. Мумкш болса басца адаммен байланые орнатайык, деп айтайын шыккан соц Рабитке». Екеушщ кез арбасып цалганын андаган Рабит ез ойымен элек боп ке-rri. «EcipTKi сатып шыл^ыган мына миллионер мен Америкадан елее куып келген желекпеш KeAicTipin, ортада 6ipa3 ак,ша ж асап алсам жаман болмас едь И неге отырып алган достарым да сонгы кездер1 ацшалары таусылып, не сатарларын бммей курап жур. М ына ацымацтар келксе оларды 6ip-eKi жыл «армансыз асырайтын» ед1м». — Kp3ip менде канабис пен гашиш жоц. А л , марихуана десец, жетедь Керек десец он тоннага дешн тауып берем тап Kaaip. Ж арты элемд1 жы нды цылуга жетедр — дед1 Б ек «мына Америкалык,мешцсез1мд1 ж азы п отырмасын» деп даусын бэсендетш. — О н тонна деген неше килограмм, Рабит? — деп сурады Бадди. — О н мыц килограмм. — О н мыц? — Б адд ид щ кез1 шарасынан шыгып кете жаздады. Айналасына жалтацтай царап шыцты. Бейне, Б ек он м ы ц кел1 марихуананы осы цабыргага жасыргандай бацырайган кез1мен rim-in отыр. — О л цайда сонда, марихуана? — Америкаца алып ете алам десец нацты 6ip жерд1 белпле. Сонда жолыгамыз. Сен ацшасын экелес!ц, ал, мен он мыц килограмм «тауарды». Бект1ц дауысы кекеащ й шыцты. З а д ы , Баддид1 де, Fa6HTTi де баласынып отырган сыцайлы. Р абит Б екке урлана коз салды. «Kapi цаецыр, не ойлаганыц бар сенщ? Неге аяк, асты с е зщ цубылып отыр, а?»

— А га, — дед1 айналасын кез1мен -пмгсюлеп болган Бадди. — М ен &аз1р шекарадан он грамм да ecipTKi алып ете алмаймын, оны жак,сы быесЬ. М енщ мтде-пм сол марихуананыц сапасын тексерш, егер кещлден шы&са а^шасына келмяп кету, {^алганын б1здац жйтггер ездер1 шешеда. М акулдап жатса, онда эл1 талай келем ci3re. «Тауарды» алып шыгудыц жолын 6ipirin к,арастырамыз, — дед! баппен. — Жак,сы усыныс емес пе, Бек ага? Крупный заказ... — Ойларыцды туандам, жнтгтер. К елктж ендеше. Bipag сендер gaaip Ш уга бара алмайсыцдар. О л жерде &аз1р ауцымды ти п у жумыстары ж у р п зш п жатыр. 0 т е K,ayirrri. Сондьщтан осында ^онак, уйде жата турыцдар. Немесе Алматыга кдйтыцдар. Ш ам ам ен 6ip аптадан соц мен ез1м хабарласам сендерге. Сол кезде барып еартюнщ сапасын Tencepin к ерерандер ездерщ . Б ола ма? — Эрине, — деда Рабит. Б адд и де «жарайды» дегендей бас изегенмен бет- элпетшен к,ынжылыстыц, кецЫ толмаушылы&тын, табы ацгарылды. Б ул 03repicTi Б ек б1рден байкдды. — О н ы ц «дэмш» юм тексереда? С ен е зщ бе? — деда Б ек Баддиге к,арап кдбагын кере жазып. — И я, ага. Ж тггтер маган сенедк Б ек сейфш ашып, буларга бурылып кдрады. — Рабитжан, сеш ж аман icKe араластыргым келмейда. Элде... — ©з1м1з, Fofi ага, 6ipeyiH керешн, ештеце етпес. Тек экеме айтпассыз, — дед1 Бабит Б ектщ сезш аяк,татып улгертпей. — О , сенщ экеце айтып еле алмай жур гой дейсщ бе? Менщ, басым екеу емес. — Б ектщ басы сейфтщ 1шше Kipin кеткенджтен, дауысы куцпрлеп есплда. — О л KiciHi ез1м де кермегел1 6ipa3 болды, — дед1 Бабит Б аддиге &арап кулана кулш. — Улкендерге ж и1 барып, к,ал-жайын сурап туру керек. А дам &артайган сайын ю нэм ш и келед1, —деда Бек булардьщ алдына 6ip-6ip темею талын к,ойып жатып. — 96

Айтпацшы, сенен сон, 6ip цы з бар еда гой. О л цайда? М ен кергенде екеущ де ю п-кш ж ентай едоцдер. М ектепке де бармагансындар-ау ол кезде... Б ек о ф исп ц те р е зе а н аймара ашып к,ойды. — К эрындасым &а з 'Р А м ерикада ок,ып ж аты р. Б иы л буйыртса окуын 6ixipin келеди ага. — Б эрекелдк О ны сы дурыс болган екен, — дед1 Б ек оттыц тутатып. — Крне, Бадди дос, «дэмш» кересщ бе Ш у шебшщ?! KerrripiAreH, куатты ж абайы царасораныц жапырацтары Б адд ид щ басын б1рден айналдырды. Дуние-гапыл шыр айналып, кулл1 галам тецкершп бара жаткдндай сез1м иектедь Bip сэтке уацыт цпркшщ тоцтап, Ж ер-элем терец тыныстап турып цалгандай. С элден соц ездер1 отырган кабинеттщ тж цабыргалары жантайып, 6ipciH-6ipciH шамшырац орналасцан тебе буныц табаныныц асты на цулады. Е зуш е epiKci3 кулк1 ушрглдь.. *** Ш ымкент шаЬары куп цапырыцтан ауыр тыныстап тургандай. Ж аз шыцпай жатып жердщ танабы куырылып барады. М арат пен Бек «Ж азпл жаннат» кафесше юрдс — К^>1здар, дереу ею бокал салцын сы ра бер1ндернп. Ш ымкенсткий, — дед1 Б ек тапшанга ете 6epin. — М ы н а кун eKneni куйд1рш тур гой, — дед1 М ар ат та Бектщ салцын сыра жайлы ойын цоштагандай. С а л ц ы н с ы р а т о л ы б о к а л д ы т о ц т а м а с т а н ciM ipreH а т а н ж ш к ж1пттер ж иы рма ш аш лыкда тапсы ры с 6epin, жене ек1 б о к ал с ы р а с у р а т т ы . Ш ынтацтары на 6ip-6ip ж асты ц басцан eKeyi мына ыстыцтан цутылгандарына риза кейшке тусп. Булар отырган тапшанныц терт бурышына кездерше цара к ез1лд1рж таккан. eneyi шымцай цара, eneyi цою кек кастюм-шалбар киген ецсегей бойлы тер т Ж1п т тура-тура цалысты. Сезд1 6ipiHiui Б ек бастады: — Меке, шаруаларыц цалай боп жатыр? Сендер 97

zLa/txaM- . J‘ i t itrfzHt/c,килы Канша дегенмен м егаполистеандер гой, клиент узимейтш шыгар? М арат лекгге кулдк — Буйыртцаны ен/й, Б еке. Ешцандай реншпмЬ жоц. — А лматы — байлардыц мекеш дейсщ гой... — Бутан кебшесе байлардыц балалары эуес келедь бьлесщ. Ауылдан келген цараборбайлар тамак, тойдырудыц цамымен бас цатырады. — Баягыда мумкшдж боп турган кезде Алматыда цалып цоймаганыма екшем, Мэке. — Ештен кеш жацсы деген. Э л 1де келем десец цушац жайып царсы алатын жагдайымыз бар, Беке. — Енд! ол ортага уйлест кету циындыц тугызады-ау маган. Табак, т о л ы ш аш л ы ц п ен е ю с ы р а н ы KOTepin д аяш ы келдк — М эке, м е т ц шацыртуымды цабыл алып, есю достыцты умытпай келгенще алгысым ш ек аз. — Бек сыра толы бокалды катердь — Алматыга барсам сенщ сыртыцнан турш-ен «цулац» кап, Таразда б1здщде басцан i3iMi3 ацдулы, сондыцтан эдеш Ш ымцалага шацырып отырмын. Будан ешцандай астар 1здемей-ац цой. Оцаша атырып сайлессек деп ем. С еш кергешме цуаныштымын, М ара. С ыйластыц ушш imceK. Екеу1 бокал согыстыру ырымынан соц муздай сыраны ciMipfli. — Ш ымцаланыц цут дэмшен ауыз ти, М эке. Бундай дэмд1 кэуапты жер бетш он айналсац да еш жерден таппайсыц, —дед1 Б ек шампурга шаншылган шашлыцтан терт-бесеуш уыстай устап, Маратца царай жылжытып. Бардан музыка эуеш есплдь Дауысы тебе цуйцацды шымырлата шырцап жатыр. С у сцрасам сцт берген, айран берген. Крртайып к,алыпсын,-ау. цайран жецгем. Кррганыц валеттндей ед1реит, К,асыца мына бгреу цайдан келген... Крйран жецгем... 98

■K i t, un yetII/ I — E , Б еке, 6i3 де кдртайып барамы з, мше. Bip кездер1 сен — Б екс, мен — М ар а боп, буюл А лм аты ны дар1лдетш ек, ол да 6ip дэурен екен гой. Кдз1рп жастардыц дотыгездапн кергенде ез1м дарыдеймш. — Kjaaipriniii балалары намы ссы з, уяттан кдлыс ijan туыла ма, airreyip суы& каруга эуес боп алган, | М эке, — дед1Б ек ездерш gopiuan турган торт оккагарга I эдеш еспрте. — Б1здщ кез1м1зде гой, азам аттыц басын кадарлейтшбьз. Ж екпе-ж екке шыгатын ек, * жецыгеш жнтгше мойындайтын. Ж ецгеш оган бола , коразданбайтын. К д о р п л ер щ 6ipiH-6ipi ацдып журш атады. I — Сары Алмастыц, Баха Фестивальдыц, Сабырлар- I ды ц кезш де 6i3 6ip yflipAi кокж ал ек. Тю теген жер1м1зд1 опырып ж улаты нбыз, не сол ж ерде TiciMi3 калатын. К азакка кож а болгысы келген талайы ныц езуш TiAin туз ; сеггпк. С оны ескерген юм бар? К эйта е з 1м1зд 1каралады. ■ Ж алац к,олмен Кас!У>1р соккан казакты ц баты р туган I Ж1пттер1 кумала^тай к,оргасынга байланды. — М аратты ц кен,ш бузы ла бастады. Д ау ы сы шашырап ш ы^ты. — Артында урпагы да кдлмады гой сол жтггтердщ. Ш ынтагындагы жастык,ты алып, Б ек малдас КУРЫП отырды. — И я, М ара, ол 6ip тар жол, тайгак кешу еда. Болу мен болмаудыц арасында турдык,- Б элю м сол ж тггтердщ мойнына осы мшдет артылган болар деп ойлаймын кейде. О л ар eMipre тек осы тутнда шешу уцпн гана келгендей. Мэселеш ултыныц пайдасына шепгп. Сосын ездер1 де кете барды. Ешюмге мшдет к,ылмады, ештеце дэметпедк - О л жтггтерге кулл1 казак, мук,ым TipAiKTeri буюл мусылман атаулы дуга ж асаса да арты кты к етпейд1 мешцше. — Kfiaipri бо^мурындар сол кезецге тап келмегешне куанам. Б ар -пзпнд1 6epin койып отырар ма едй — дед1 Бек тагы даусын кетере, айналасына еспрте сейледь Д аяш ы тагы д а ею сыра экелда. — М эке, сенен аныктайтын 6ip шаруаларым бар ед1. С ол ушш ша&ырттым ез!нд1, —дед1 Б ек а з- кем уназдж тен 99