การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

วิธีการพนั ผา้ ยืด ผา้ ยดื หรอื เรียกอกี อยา่ งวา่ elastic bandage ถูกน�ามาใชเ้ ปน็ อุปกรณ์ ส่วนหน่ึงของการปฐมพยาบาลเบื้องต้น เน่ืองจากคุณสมบัติที่มีความยืดหยุ่น และสามารถใช้งานได้หลากหลาย ราคาไม่แพง สามารถน�ากลับมาใช้ได้ หลายคร้ัง ท�าให้ไม่สิ้นเปลืองและประหยัดค่าใช้จ่าย รวมถึงราคาของผ้ายืด ไม่แพงเมื่อเทียบกบั การใชอ้ ุปกรณ์ชนิดอืน่ เชน่ เทปกาวหรือการใช้ Kinesio tape เมอื่ เกดิ การบาดเจบ็ จากกระดกู หกั หรอื มบี าดแผลตามอวยั วะตา่ งๆของ ร่างกาย การพันผ้าก็เป็นอีกขั้นตอนหน่ึงที่ใช้ในการปฐมพยาบาลเพื่อร่วมกับ การดามอวยั วะทห่ี ัก หรือ พนั แผลกอ่ นนา� ส่งโรงพยาบาล ผูช้ ว่ ยเหลอื จะต้อง ฝกพันผ้าเสมอๆ จนกระทั่งสามารถพันได้อย่างถูกต้อง และรวดเร็ว และ สามารถดัดแปลงพนั ส่วนต่างๆ ของรา่ งกายไดท้ ุกสว่ น ประโยชนข์ องการพันผา้ ยืด • เพ่ือเป็นการลดอาการปวดบวมของอวัยวะ และชว่ ยลดการขยับเขย้อื น ของอวัยวะท่ีบาดเจ็บให้น้อยลง จนกระท่ังส่งผลให้การเจ็บปวดหรือ บวมนนั้ ยุบบรรเทาดขี ้นึ หรอื หายจากการปวดหรอื บวมได้ • ช่วยไม่ให้เกิดการรัดพยุงหรือป้องกันไม่ให้ท่อน�้าเหลืองกับ หลอดเลอื ดดา� อดุ ตัน • ชว่ ยทา� ให้ระบบไหลเวยี นโลหิตไปท่ีแขนและขาได้ดขี ้นึ • ช่วยพันหอ่ รอบแขนและขาขณะเกิดการบาดเจบ็ จนถงึ กบั ต้องเขา้ เฝือก 50 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

วิธกี ารพันผ้ายืด มดี ังน้ี 1. กอ่ นพันผา้ ทกุ ครง้ั ผา้ ท่ีพนั ตอ้ งมว้ นใหเ้ รยี บรอ้ ย ไม่หลดุ ลยุ่ 2. จับผ้าด้วยมือข้างท่ีถนัด โดยหงายมว้ นผา้ ข้ึน 3. วางผ้าลงบริเวณทตี่ อ้ งการพัน พนั รอบสกั 2 - 3 รอบ เมอ่ื เริม่ ตน้ และสน้ิ สุดการพัน เพ่ือป้องกันไมใ่ หผ้ ้าคลายตัวหลดุ ออก 4. พันจากส่วนปลายไปหาส่วนโคน หรือพันจากข้างล่าง ข้ึนข้างบนหรือพันจากส่วนเล็กไปหาส่วนใหญ่ 5. เมื่อส้ินสุดการพัน ควรผูกหรือใช้เข็มกลัดหรือติดลาสเตอร์ ให้เรียบร้อยแตไ่ มใ่ หท้ บั บริเวณแผล 6. การใช้ผ้ายืดต้องระวังการรัดแน่นจนเกินไป จนเลือด เดินไม่สะดวกและกดทับเส้นประสาท สังเกตได้จาก การบวม สีผิวซีดขาว และเย็น พร้อมท้ังผู้บาดเจ็บจะ บอกถงึ อาการปวดและชา 7. ถ้ามีอาการปวดและชาบริเวณท่ีพันผ้า ให้รีบคลายผ้าที่พัน ไว้ออก แล้วจึงพันใหม่ หลักการปฐมพยาบาลทางการกีฬา 51

ตวั อย่างการพนั ผา้ ยืด 52 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การพันผ้ายืดบรเิ วณมอื และขอ้ มือ 1 2 3 หลักการปฐมพยาบาลทางการกฬี า 53

การพนั ผา้ ยดื บรเิ วณมอื และข้อมอื 4 5 6 54 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การพันผ้ายืดบรเิ วณมอื และขอ้ มือ 7 8 9 หลักการปฐมพยาบาลทางการกฬี า 55

การพนั ผ้ายืดบรเิ วณขอ้ เขา่ 1 2 3 56 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

การพนั ผา้ ยดื บริเวณขอ้ เข่า 4 5 6 หลกั การปฐมพยาบาลทางการกฬี า 57

การพนั ผา้ ยดื บริเวณขอ้ เขา่ 7 8 9 58 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การพนั ผา้ ยดื บรเิ วณข้อเทา้ 1 2 3 หลกั การปฐมพยาบาลทางการกฬี า 59

การพนั ผา้ ยดื บรเิ วณขอ้ เทา้ 4 5 6 60 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การพนั ผา้ ยดื บริเวณขอ้ เท้า 7 8 9 หลกั การปฐมพยาบาลทางการกฬี า 61

การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บ หรอื การเจ็บปวยฉุกเฉนิ ทพ่ี บบอ่ ยจากการกฬี า การดูแลตนเองเมื่อได้รับการบาดเจ็บ จากการออกก�าลังกายจะได้ผลดีต้อง กระท�าอย่างถูกวิธีและถูกเวลา โดยข้ึนกับ การวินจิ ฉยั อย่างถูกต้อง ประสบการณ์ และ ความร่วมมือจากหลายฝ่ายทั้งจากแพทย์ ผฝู้ กสอนรวมทัง้ ตัวผู้ออกก�าลงั กายเอง เม่ือเกิดการบาดเจ็บควรเริ่มการ รักษาทันที และควรได้รับการฟืนฟูสภาพ อย่างต่อเนื่องจนหายดี แล้วจึงกลับไป ออกก�าลังกายเหมือนเดิม เนื้อหาต่อไปน้ี จะช่วยให้สามารถปฏิบัติตัวได้อย่างถูกต้อง แต่หากไม่แน่ใจ หรือในกรณีที่เป็นมาก ควรปรึกษาแพทย์  การบาดเจ็บที่ชั้นผวิ หนงั  การบาดเจ็บทกี่ ล้ามเนอื้  การบาดเจ็บทเี่ อน็ กล้ามเน้อื  การบาดเจ็บทข่ี ้อตอ่  การบาดเจ็บทเ่ี อน็ กล้ามเน้อื  การบาดเจบ็ ทก่ี ระดูก  กลมุ่ อาการอนื่ ๆทม่ี กั พบบอ่ ย จากการเลน่ กีฬา 62 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การบาดเจ็บ ท่ชี ัน้ ผวิ หนงั ร่างกายมนุษย์ถูกห่อหุ้มด้วยอวัยวะที่เรียกว่า หนัง (skin) ซึ่งมี 3 ช้ัน หนังก�าพร้า ช้ันหนังแท้ และช้ันไขมันใต้ผิวหนัง ผิวหนังท�าหน้าท่ีห่อหุ้ม ร่างกายเป็นด่านแรกท่ีช่วยป้องกันอันตรายไม่ให้เกิดข้ึนกับอวัยวะภายใน ช่วยระบายความร้อน การบาดเจ็บของผวิ หนงั ที่พบบอ่ ย คอื การเกดิ บาดแผล ซ่ึงสามารถแบง่ ตามลักษณะของแผลได้ 2 ประเภท คอื แผลปิดและแผลเปดิ แผลปิด (Closed wound)  1. แผลฟกชาํ้ (Contusion)  2. แผลพอง (Blister) แผลเปิด (Opened wound)  3. แผลถลอก (Abrasion)  4. แผลฉีกขาด (Laceration)  5. แผลโดนความรอ้ น (Burn wound)  6. แผลมีวัตถปุ กั คา (Stap wound)  7. แผลที่มอี วยั วะถกู ตัดขาด (Incision wound) การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจบ็ ปว ยฉุกเฉนิ ทพี่ บบอยจากการกีฬา 63

แผลปด Closed wound สาเหตุ เป็นแผลทีไ่ มม่ กี ารฉีกขาดของผิวหนัง แตม่ กี ารฉีกขาดของเนอ้ื เยอื่ ท่ีอยู่ ภายใต้ผิวหนังและทา� ให้มีเลอื ดคงั่ อยู่ภายใต้ผวิ หนัง มักพบได้บ่อยในประเภทกฬี าทีม่ ีการปะทะ เช่น มวย ฟุตบอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ บวม แดง ถ้าเป็นนานจะมีสีคล�้า เกิดจากถูกของไม่มีคมกระแทก บางคร้งั อาจมีอวัยวะภายในได้รบั อันตราย เชน่ กระดกู หกั มา้ มแตก เลือดค่ัง ในสมอง เปน็ ต้น การปฐมพยาบาล 1. หยดุ พักให้บรเิ วณแผลอยู่นง่ิ ลดการเคลื่อนไหว 2. ประคบด้วยความเย็น ในช่วง 24 - 48 ชั่วโมงแรกหลังการบาดเจ็บ ประคบวันละ 2 - 3 คร้ัง นาน ครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพือ่ ลดภาวะการมีเลือดออก ลดอาการบวม 3. ประคบด้วยความร้อนหลังจากมีอาการผ่านไปแล้ว 48 ชั่วโมง ประคบวันละ 2 - 3 คร้งั นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพื่อลดอาการปวดและ ผ่อนคลายกล้ามเน้ือ 64 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

แผลฟกชา้ำ 1 Contusion สาเหตุ เป็นแผลที่เกิดจากการถูกกระแทก ไม่มีรอยลึกขาดหรือเลือดออกมา ภายนอก แต่มกี ารฉกี ขาดของเนอื้ เย่อื ใต้ผิวหนงั ท�าใหเ้ หน็ เปน็ รอยซ้า� บวม มกั พบได้บอ่ ยในประเภทกีฬาทีม่ ีการปะทะ เช่น มวย ฟุตบอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ 1. ในระยะแรกอาจจะชา ต่อมารูส้ ึกปวดแลว้ ตงึ บริเวณทเ่ี จ็บ 2. บวมนอ้ ยหรอื มาก ข้นึ อย่กู ับปรมิ าณการฉกี ขาดของเสน้ เลือด 3. สขี องผิวหนังจะมรี อยแดงขนึ้ แล้วค่อยๆ เปลี่ยนเป็นแดงคล�า้ สมี ่วง สีน�้าเงนิ สีเขียวคล�า้ และค่อยๆ จางหายไป 4. คลา� ดจู ะรูส้ กึ อ่นุ การปฐมพยาบาล 1. ประคบด้วยความเย็น ในช่วง 24 - 48 ช่ัวโมงแรกหลังการบาดเจ็บ ประคบวันละ 2 - 3 ครงั้ นานครั้งละ 15 - 20 นาที เพื่อลดภาวะการมีเลือดออก ลดอาการบวม 2. ประคบด้วยความร้อนหลังจากมีอาการผ่านไปแล้ว 48 ชั่วโมง ประคบวันละ 2 - 3 ครง้ั นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพื่อลดอาการปวด และ ผ่อนคลายกลา้ มเนอื้ ข้อควรระวงั ! 1. รอยฟกช�า้ ภายนอก อาจพบรว่ มกบั การ บาดเจบ็ ของอวัยวะภายใน เช่น กระดกู หกั ตับแตก มา้ มแตก เปน็ ตน้ 2. การใช้ความรอ้ นประคบ ตง้ั แตแ่ รกหลัง เกิดอบุ ัติเหตุ อาจเป็นสาเหตุให้เลือดออกมากขน้ึ การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจบ็ ปวยฉุกเฉนิ ทพี่ บบอ ยจากการกฬี า 65

แผลพอง 2 Brister สาเหตุ เกิดจากการเสียดสีต่อผิวหนังบริเวณน้ันซ้�าๆ จนชั้นของหนังก�าพร้า แยกตวั ออกจากชนั้ หนังแท้ เช่น นกั กอลฟ์ จะพองทมี่ อื ซา้ ย นักเทนนสิ จะพอง ทม่ี อื ขวา นักวิง่ จะพองใต้ฝา่ เท้าบริเวณจมูกเท้าหรอื ส้นเทา้ เน่ืองมาจากรองเทา้ คับหรือหลวมจนเกนิ ไป มักพบไดบ้ ่อยในทุกประเภทกฬี า เช่น วง่ิ เทนนิส แบตมนิ ตนั ฯลฯ อาการ 1. เจบ็ และปวดแสบในระยะแรก 2. พอง มีน�้าเหลวๆ จากเซลลข์ ้างเคยี งหลัง่ ออกมาคง่ั อยู่ การปฐมพยาบาล 1. ทา� ความสะอาดบรเิ วณแผลพองด้วยน�้าและสบู่ 2. หากจ�าเปน็ ตอ้ งเจาะน�า้ ออกควรใช้เขม็ สะอาด เช็ดดว้ ยแอลกอฮอล์เจาะบาดแผล รดี นา�้ ออกให้หมด แล้วทาแผลด้วยยาฆ่าเชือ้ โรค 3. ไม่ควรตัดหรอื ลอกผิวหนังส่วนท่พี องออก เพราะจะทา� ใหก้ ลายเป็นแผลเปิดซึ่งตดิ เชื้อได้ 4. หมน่ั ท�าความสะอาดแผล และท�าใหแ้ ผลแหง้ อยูเ่ สมอ แผลจะหายภายใน 7 - 10 วนั 66 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

แผลเปด Opened wound สาเหตุ เป็นแผลทีผ่ ิวหนังถูกท�าลายจนเนอ้ื เยือ่ แตกหรอื แยกออกจากกนั มักเปน็ แผลทเ่ี กดิ จากวตั ถุทีม่ ีคม แผลฉีกขาด แผลถกู แทง แผลถกู ยิง อนั ตรายที่เกดิ จากบาดแผลชนิดนี้คือ มีเลือดออก ได้รับเชื้อแบคทีเรียที่มีอยู่ทั่วไปเข้าแผล และอาจมีอันตรายต่ออวัยวะสา� คญั ภายใน มกั พบได้บ่อยในประเภทกีฬาท่มี กี ารปะทะ เชน่ มวย ฟุตบอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล ฯลฯ แผลเปดแบ่งออกเปน 2 ชนิด คือ 1. แผลสะอาด เป็นแผลทีป่ ราศจากเชื้อโรค แผลชนิดน้จี ะหายเรว็ เช่น แผลผ่าตัด แผลถกู ของมีคมที่ไดร้ ับการดแู ลทันที 2. แผลสกปรก เชน่ แผลอุบัติเหตตุ า่ งๆ จะมเี ช้อื โรคเขา้ ไปในแผล หรือ แผลทส่ี ะอาดแต่ไมไ่ ดร้ ับการดูแลอยา่ งดีก็อาจกลายเป็นแผลชนิดนไ้ี ด้ ข้อควรระวงั ! บาดแผลสกปรกนี้ถ้าไม่ได้รับการรักษาและดูแลอย่างถูกต้องภายใน 6 ชัว่ โมงจะกลายเปน็ แผลตดิ เช้อื การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจบ็ ปวยฉุกเฉินที่พบบอ ยจากการกีฬา 67

แผลถลอก 3 Abrasion สาเหตุ เกิดจากการครดู กับวัตถุแข็ง ลนื่ ล้มบนพืน้ แข็งหยาบและไม่เรียบ แผลถลอก เปน็ แผลเปิดชนดิ ตืน้ ๆ ท่ีมีผิวหนังชนั้ นอกระดบั หนังกา� พร้าหลุดลอกออกมา อาจมเี ลอื ดออกเล็กน้อยหรอื ไมม่ เี ลือดออกกไ็ ด้ มกั พบไดบ้ อ่ ยในประเภทกฬี าท่ีมกี ารปะทะ เชน่ มวย ฟตุ บอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ 1. ปวดแสบและปวดรอ้ น เพราะปลายประสาทสมั ผสั ไดร้ บั ความเสียหาย 2. ผิวหนังช้ันนอกจะหลุดออกไป มีเลือดออกซึมๆ จะมากหรือน้อย ข้นึ อยูก่ ับจา� นวนและขนาดของเส้นเลือดทีไ่ ดร้ บั ความเสยี หาย การปฐมพยาบาล 1. ล้างแผลดว้ ยนา�้ สะอาดและสบู่จนหมดสิง่ สกปรก 2. ใชผ้ ้าสะอาดกดทแี่ ผลเพ่ือให้เลือดหยุด 3. ใส่ยาส�าหรบั แผลสด เชน่ เบตาดีน อาจปิดแผลหรอื ไมก่ ไ็ ด้ 4. แผลจะกลายเปน็ สะเก็ดแห้งภายใน 2 - 3 วนั และลอกหลุดออกไปภายใน 7 - 10 วัน 68 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

แผลฉกี ขาด 4 Laceration สาเหตุ การกระแทกกบั ของแขง็ หรือเกดิ แรงบิด แรงตงึ รั้งของผิวหนัง มกั พบได้บอ่ ยในประเภทกีฬาที่มกี ารปะทะ เช่น มวย ฟตุ บอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล ฯลฯ อาการ 1. เจ็บปวด เพราะผิวหนังและเน้ือเยื่อมีการฉีกขาดแยกตัวออกจากกัน จะมีขอบแผลเรียบถ้าถูกของมีคม ถ้าเป็นแผลแตกจากการชนหรือถูกหมัดชก จะมขี อบแผลกะรุ่งกะริง่ 2. มีเลือดออกจากแผลมากหรือน้อยข้ึนอยู่กับความรุนแรงและ หลอดเลอื ดท่ีได้รับอนั ตรายใตผ้ วิ หนัง การปฐมพยาบาล 1. ห้ามเลือดตามขน้ั ตอน 2. ถ้าแผลเลก็ ตื้น ให้ล้างแผล ดว้ ยน้�าสะอาดและสบู่ ซบั ใหแ้ หง้ แล้ว ปิดด้วยผ้าปิดแผลหรือพลาสเตอร์ โดยใหข้ อบแผลชิดกัน 3. ถ้าแผลกวา้ ง หรือลกึ และมี ก้อนเลือดหรือสิ่งแปลกปลอมภายใน แผลไม่ต้องล้างแผล เพราะจะท�าให้ เลือดออกมาอีกรีบน�าสง่ โรงพยาบาล การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจ็บปว ยฉุกเฉนิ ท่ีพบบอ ยจากการกฬี า 69

แผลโดนความรอ้ น 5 Burn wound สาเหตุ แผลโดนความรอ้ นอาจเกดิ จากแสงแดดเปลวไฟน้า� รอ้ นไฟฟา้ วัสดหุ รอื เคร่ืองมือเคร่ืองใช้ท่ีมีความร้อน ความรุนแรงขึ้นอยู่กับ ปริมาณความร้อน ระยะเวลาทีไ่ ด้รบั ขนาด และตา� แหน่งของอวยั วะท่ีโดนความร้อน มักพบได้บ่อยในทุกประเภทกีฬาท่ีต้องเล่นกลางแจ้ง เช่น ว่ิง ฟุตบอล วอลเลยบ์ อลชายหาด กระโดดไกล ขว้างจักร พ่งุ แหลน ฯลฯ ความรุนแรงของแผลโดนความรอ้ นแบ่งไดเ้ ปน 3 ระดบั คือ 1. First degree burn ผิวหนังเปน็ สีแดง แตไ่ มม่ ีตมุ่ พอง จะรสู้ ึกเจบ็ ปวดหรือแสบร้อน การปฐมพยาบาล 1. เปิดน้า� เยน็ ไหลผ่านเพือ่ ลดอุณหภมู ิ 2. ใช้ครีมยาทาแผลไฟไหม้แบบ ใช้เฉพาะภายนอกทาบริเวณแผล 2. Second degree burn ผวิ หนังพองมีน�้าใสๆ อยขู่ ้างใน ปวดแสบ ร้อนมาก สว่ นมากแผลจะแห้ง และหายภายใน 2 - 10 วัน การปฐมพยาบาล 1. เปดิ นา้� เย็นไหลผา่ นเพอื่ ลดอุณหภูมิ 2. ใช้ครีมยาทาแผลไฟไหม้แบบ ใช้เฉพาะภายนอกทาบริเวณแผล ปิดด้วย ผลติ ภณั ฑป์ ิดแผลชนิดตา่ งๆ 70 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

3. Third degree burn ผิวหนังจะถูกท�าลายลึกตลอดชั้นของหนังแท้ จนเห็นลักษณะไหม้เกรียม หรือเห็นเป็นเน้ือสีขาว อาจลึกถึงกล้ามเน้ือและ กระดกู ท�าให้เจบ็ ปวดมาก การปฐมพยาบาล 1. ใชน้ ้�าเกลอื หรือน้�าสะอาดราดหรือแชบ่ รเิ วณแผล เปน็ เวลาอย่างนอ้ ย 10 นาที 2. ถอดเครือ่ งประดับบรเิ วณท่ีโดนความร้อนออก 3. ปิดแผลด้วยผา้ สะอาด 4. ถา้ มีแผลโดนความรอ้ นเปน็ บรเิ วณกวา้ ง หรือ บริเวณอวัยวะสา� คญั เชน่ ใบหน้า คอ รีบน�าสง่ โรงพยาบาล ข้อควรระวัง! 1. ผู้ป่วยเจ็บที่โดนไฟคลอก โดนความร้อน บรเิ วณใบหนา้ อาจมปี ญ หาทางเดินหายใจร่วมดว้ ย 2. ผู้ป่วยเจ็บท่ีโดนไฟฟ้าช็อต ต้องระวังเร่ือง หวั ใจเต้นผิดปกติหรอื หยุดเต้น 3. ผ้ปู ่วยเจ็บทีม่ ีแผลบริเวณกว้าง อาจมอี าการช็อก 4. หา้ มใชน้ า�้ เย็นจดั หรอื น้า� แข็งราดลงบนแผล 5. ห้ามดึงสิ่งท่ีติดแน่นออกจากแผล เช่น เสอื้ กางเกง 6. งดจบั ตอ้ งแผลโดยไมจ่ า� เป็น 7. ห้ามทา� ใหผ้ ิวหนังท่ีพองน�า้ แตก 8. ห้ามทายา ยาสฟี น น�้าปลา หรอื ข้ผี ้งึ ลงบนแผล การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจ็บปว ยฉุกเฉินท่ีพบบอ ยจากการกฬี า 71

แผลวัตถุปก คา 6 Stap wound สาเหตุ อาจเกดิ จากอบุ ตั ิเหตุ การท�ารา้ ยรา่ งกาย ฯลฯ วัสดทุ ท่ี ่ิมแทงเขา้ ไปใน ร่างกายน้ันยังคงปกคาอยู่ อาจมีเลือดออกไม่มาก เกิดข้ึนได้กับทุกส่วนของ รา่ งกาย พบได้น้อยในการแข่งขันกีฬาทุกประเภท การปฐมพยาบาล 1. ใช้ผ้าสะอาดวางรอบๆ วตั ถุนนั้ แล้วพนั ผา้ รอบๆ วัตถใุ ห้แน่นเพื่อไม่ให้วัตถุขยบั 2. รีบนา� สง่ โรงพยาบาล ข้อควรระวงั ! ห้ามดึงวัตถุนน้ั 1. ห้ามดึงวัตถนุ ัน้ ออกจากแผล เพราะ ออกจากแผล อาจจะท�าใหเ้ กดิ อนั ตรายตอ่ อวัยวะข้างเคียง หรือทา� ใหเ้ ลอื ดออกมากขนึ้ 2. อาจจา� เป็นตอ้ งใช้เครื่องมือตัดวตั ถุน้นั จากสว่ นอ่นื เพ่อื ให้ส่วนทีต่ ิดกับผปู้ ่วยไม่ถกู ดงึ ออกหรือขยบั ใช้ผ้าสะอาดวางรอบๆ วตั ถุน้นั ไม่ให้ขยับ 72 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

แผลถกู ตัดขาด 7 Incision wound สาเหตุ เกิดจากของมีคมตัดขาด หรอื เกดิ จากการถูกกระชากหรอื กดทับอย่างรนุ แรง พบไดน้ อ้ ยในการแขง่ ขันกฬี าทกุ ประเภท เชน่ สกี ฯลฯ การปฐมพยาบาล 1. ห้ามเลอื ดส่วนท่ถี กู ตดั ขาด โดยใชผ้ ้าสะอาด กดลงบรเิ วณบาดแผลและพนั ทับด้วยผ้าใหแ้ น่นพอควร ยกสว่ นน้ันใหส้ งู ขึ้น 2. เกบ็ อวัยวะส่วนทข่ี าดใหใ้ ส่ถงุ พลาสตกิ สะอาด มดั ปากถุงให้แนน่ แลว้ แชใ่ นภาชนะท่ีใส่น้�าแข็งผสมนา�้ 3. รีบนา� ผปู้ ว่ ยสง่ โรงพยาบาลพรอ้ มอวยั วะส่วนที่ขาด ขอ้ ควรระวงั ! 1. ไมค่ วรหา้ มเลือดโดยใช้การขนั ชะเนาะ หรอื เคร่อื งมอื ห้ามเลอื ด 2. หา้ มแชอ่ วยั วะสว่ นทีข่ าดในน�้าเกลอื หรอื น�้าเปล่า 3. ควรจดเวลาของการเกิดอบุ ตั เิ หตุไว้ดว้ ย การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจบ็ ปวยฉกุ เฉินทพ่ี บบอ ยจากการกฬี า 73

การบาดเจ็บ ท่ีกล้ามเนื้อ การบาดเจ็บของกล้ามเน้ือหมายถึง การบาดเจ็บของกล้ามเน้ือลาย กล้ามเน้ือลายเป็นกล้ามเน้ือที่ใช้ในการเคล่ือนไหว การออกกําลังกายหรือ การเล่นกีฬา ประกอบด้วยเส้นใยหลายเส้น โดยมีปลอกหุ้มใยกล้ามเนื้อรวม กันเป็นมัดกล้ามอาจมีไขมันระหว่างมัดของกล้ามเน้ือ ขณะกล้ามเน้ือทํางาน ต้องได้รับอาหารและออกซิเจนมาใช้เป็นพลังงานซ่ึงได้มาจากการลําเลียงของระบบ ไหลเวียนเลือด ระหวา่ งในกล้ามเนื้อจงึ มหี ลอดเลือดจํานวนมาก และถ้ากลา้ มเนอ้ื ที่ทํางานไมป่ ระสานกนั จะทาํ ใหเ้ กดิ แรงกระชากตอ่ กลา้ มเนอ้ื มดั ที่อ่อนแอกว่า จนทําให้เกิดการฉีกขาดได้ การฉีกขาดที่มัดกล้ามเนื้อ คุณสมบัติสําคัญของ กล้ามเนื้อลาย คอื มีความยืดหยนุ่ ยึดและหดตวั ไดม้ าก การยดื ตัวและการหดตัว ของกลา้ มเนื้อ ทําให้เกดิ การเคลอื่ นไหวของกระดูกและข้อต่อ การบาดเจ็บท่กี ลา้ มเนอื้ ท่พี บบอ่ ย ดังน้ี  1.  ตะคริว (Muscle cramps)  2.  กลา้ มเนือ้ ปวดตงึ (Muscle pain)  3.  กลา้ มเน้อื ฟกช�ำ้ (Muscle contusion)  4.  กล้ามเน้อื ฉกี (Muscle strain) 74 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

ตะครวิ 1 Muscle cramps สาเหตุ คือ การหดเกร็งของกล้ามเน้ือท่ีท�าให้เกิดอาการปวดและเป็นก้อนแข็ง ซึ่งจะเกดิ อยา่ งฉับพลัน โดยไมส่ ามารถบงั คบั ได้ มักเกิดไม่เกนิ 2 นาที บริเวณ ท่เี กดิ ตะครวิ เชน่ ท้อง แขน ขา และน่อง เปน็ ตน้ มกั พบได้บอ่ ยในทุกประเภทกีฬา เชน่ มวย ฟุตบอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล วิ่ง ว่ายน้�า ฯลฯ อาการ 1. กลา้ มเนื้อหดตัว แขง็ เกร็งชั่วคราว 2. เจ็บและปวดมาก การปฐมพยาบาล 1. หยุดการออกกา� ลงั กายหรอื ใช้กล้ามเนือ้ มัดนนั้ ทนั ทีโดยการพกั 2. เคล่ือนไหวในทิศทางตรงกันข้ามกับการเกร็งตัว หรือบริเวณที่เป็น ตะครวิ เช่น เปน็ ตะครวิ ทน่ี ่อง ใหเ้ หยียดขาออก และกระดกปลายเท้าข้นึ ลง ซ�้าๆ ช้าๆ ใหก้ ลา้ มเนื้อมกี ารคลายตัว 3. หากอยคู่ นเดยี ว ให้น่งั ยองๆ หรือ น่ังเหยียดขาขา้ งที่เปน็ ตะครวิ แลว้ พยายามฝนื กระดกขอ้ เทา้ ข้นึ 4. ประคบด้วยน้�าอ่นุ การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจบ็ ปวยฉกุ เฉินท่พี บบอยจากการกฬี า 75

กล้ามเน้อื ปวดตึง 2 Muscle pain สาเหตุ การปวดตึงกล้ามเนื้อเกิดการจากที่ผู้เล่นมีสมรรถภาพร่างกาย ไมส่ มบูรณ์ ใชง้ านกลา้ มเน้ือในลกั ษณะทา่ ทางทผ่ี ิดจากมมุ การเคลื่อนไหวข้อต่อ ปกติ ออกก�าลงั กลา้ มเนือ้ อย่างหนกั หรอื เผชิญกบั การแขง่ ขนั ที่หนกั หน่วง มักพบไดบ้ อ่ ยในทุกประเภทกฬี า เชน่ มวย ฟตุ บอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล วง่ิ ว่ายน�้า ฯลฯ การปวดตึงของกลา้ มเน้อื มี 2 ลกั ษณะ 1. การปวดถงึ กล้ามเนอื้ ที่เกดิ ข้นึ ขณะลงแข่งขนั หรอื หลงั การแข่งขนั ทนั ที เกดิ จากกล้ามเน้อื มกี ารเกร็งนง่ิ หรือ หดตัวค้าง เพื่อป้องกันการเคล่อื นไหวท่จี ะทา� ให้ บาดเจบ็ มากเกนิ ไป ทา� ให้กล้ามเนอื้ ขาดเลือดหมุนเวยี นชวั่ ขณะหน่ึง 2. การปวดตงึ กล้ามเน้ือทีเ่ กดิ ขนึ้ ภายหลังการแขง่ ขัน 24 - 48 ชวั่ โมง เกิดกับผ้เู ลน่ ท่ีมีสมรรถภาพทางรา่ งกาย ไมส่ มบูรณ์เพียงพอและกลา้ มเนือ้ ถูกใช้งานโดยไม่ได้หยุดพกั ในระยะเวลาท่ีเพียงพอ กลา้ มเนือ้ เกร็งนานจนเกนิ ขีด ความทนทานท่ีกลา้ มเนื้อทนได้ อาการ กล้ามเนอ้ื เกร็ง ตงึ เจ็บปวดมาก ปวดอยู่ตลอดเวลา การปฐมพยาบาล 1. หยุดเลน่ กฬี าทนั ที 2. 24 - 48 ชัว่ โมง ประคบดว้ ยผา้ ทห่ี ่อน้า� แขง็ ผสมนา�้ บริเวณทีม่ อี าการ ปวดหลังจากอาการปวด บวม แดง ร้อน ดีขึ้น ประคบร้อนเพ่ือเพ่ิมการ ไหลเวียนเลอื ดช่วยใหก้ ล้ามเนอื้ คลายตวั 3. เมอ่ื อาการดีขน้ึ ต้องบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื ใหแ้ ขง็ แรงอย่เู สมอ 76 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

กล้ามเน้อื ฟกช้ำา 3 Muscle contusion สาเหตุ เกิดจากการถูกตีหรือกระแทกด้วยอุปกรณ์กีฬาท่ีเป็นของแข็ง หรือจาก กีฬาท่ีมีการปะทะ ท�าให้มีเลือดออกในช้ันใต้ผิวหนัง อาจเป็นจ�้าๆ ห้อเลือด ตามร่างกาย จนเกิดการฟกช�้าตามความแรงทมี่ ากระทบ มักพบได้บอ่ ยในประเภทกีฬาที่มีการปะทะ เชน่ มวย ฟตุ บอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ กลา้ มเนอื้ บรเิ วณที่ช�้า จะมีอาการ ปวดบวม เขียวคล้�า และกล้ามเนอื้ เกรง็ การปฐมพยาบาล ไมถ่ ูกก1ร.ะตหนุ้ยหุดรพอื ักเพจ่มิ ัดคทว่าาทมาเจงบ็ใหป้รวู้สดึกผ่อนคลาย เพ่ือให้บริเวณท่ีได้รับบาดเจ็บ อชปอว่รยะกคจลา�บ23กดว..ัดอนั กใปาลชการะ้ผราะเร้า2คคบยบล-ืดวดื่อมพ3ว้นันยไคคทหรวับวัง้ าขลมอนงเงไายปกน็นลโคดา้ รใยมัง้นรเลชนอะ่วบ้ืองมใ1ห5ัด2้แ4น-นน้ั -2่นไ0ดพ48ด้อน้วสาชยมท่วั คีโมเวพรง่อืเแพลรื่อกดใหภหลา้เวลงั กะือกาดราหบรยมาุดดีเลแเจอืลบ็ดะ ปลดระอคากบ546าว...รันบปใหลนวาระมกกะ2รอคณ-าบกีท3ดาบ่ี้วครายไรดมค้งั เด่วจนีขาบ็ าน้ึมรนภรุนค้อาแรยนรั้งใงลนอะหา1ลจ105จังจ�า--เาป2ก10็น4มตนีออ้วาานังทกเีขาเย้าพรงัเผอ่ืฝม่าเอืีเพนลกิ่มไอืชปกดว่ าแบยรลรไเิ้วหวลณ4เรว8อียยนชฟโั่วลกโหมชติา้�ง ตทีร่อ่ ่าไงปกายไมส่ ามารถดดู ซึมกลบั ได้ กรณีน้ี จ�าเปน็ ต้องพบแพทยเ์ พื่อใหก้ ารรกั ษา การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจบ็ ปว ยฉกุ เฉนิ ท่พี บบอ ยจากการกีฬา 77

กล้ามเน้อื ฉกี 4 Muscle strain สาเหตุ สาเหตุภายใน เกิดจากกล้ามเน้ือขาดความแข็งแรง ขาดก�าลัง และ ความทนทานน้อย การซ้อมทีห่ นกั มากเกินไปจนกล้ามเนื้อออ่ นลา้ หดตัวและ คลายตวั อยา่ งรวดเรว็ จนเกิดการฉีกขาด สาเหตุภายนอก เกิดจากการถูกตีหรือถูกกระแทกด้วยอุปกรณ์กีฬา ทเี่ ปน็ ของแข็ง มกั พบไดบ้ ่อยในทกุ ประเภทกีฬา เชน่ มวย ฟตุ บอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนด์บอล วิง่ ว่ายนา�้ ฯลฯ อาการ 1. ปวดมากทนั ทีและเปลย่ี นเปน็ ปวดตอ้ื ๆ 2. กรณฉี กี ขาดทั้งหมด นักกฬี าไม่สามารถเกร็งกล้ามเนือ้ มดั นนั้ ไดแ้ ละ เคลือ่ นไหวขอ้ ตอ่ บรเิ วณใกลเ้ คยี งไมไ่ ด้ 3. กดเจ็บบริเวณที่ฉีกขาด ถ้าเป็นการฉีกขาดแบบสมบูรณ์จะสามารถ คล�ารอยยุบได้ หลังจากฉีกขาด 2 - 3 วัน รอยยุบจะหายไปและบวมนูน มากกว่าปกติ เนอื่ งจากมีเลือดออกขณะบาดเจ็บไหลเขา้ แทนที่ 4. ภายหลัง 24 ช่ัวโมง จะมีรอยช�้าจากเลือดหรือสีผิวเปลี่ยนเป็นสีด�า คลา�้ ข้นึ 78 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพ่ือให้บริเวณท่ีได้รับบาดเจ็บ ไมถ่ กู กระตุ้นหรอื เพมิ่ ความเจบ็ ปวด 2. ประคบด้วยความเยน็ ในช่วง 24 - 48 ช่ัวโมงแรกหลงั การบาดเจ็บ ประคบวันละ 2 - 3 ครั้ง นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพ่อื ลดภาวะการมีเลือดออก ลดอาการบวม 3. ใช้ผ้ายดื รัดบรเิ วณท่ีบาดเจบ็ ให้พอดี ไมร่ ดั แนน่ จนเกนิ ไป 4. ยกกล้ามเนื้อส่วนน้ันให้สูงกว่าระดับหัวใจ เพื่อช่วยให้เลือดไหลกลับ ไดด้ ีขึ้นลดอาการบวม 5. เมอ่ื ปฐมพยาบาลแล้ว ควรรบี นําส่งโรงพยาบาล การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจบ็ ป่วยฉกุ เฉนิ ท่ีพบบอ่ ยจากการกีฬา 79

การบาดเจบ็ ท่ีเอน็ กลา้ มเนื้อ เอน็ กลา้ มเนอ้ื (Tendon) เป็นเนอ้ื เยื่อเก่ยี วพนั ชนดิ เสน้ ใย Fibrous tissue อยู่ส่วนปลายของมัดกล้ามเนื้อ โดยช่วยยึดให้กล้ามเน้ือติดกับกระดูก ทําให้ กลา้ มเนื้อ ขอ้ ตอ่ และกระดกู ต่างๆ ท่วั ร่างกายสามารถเคลอ่ื นไหวร่วมกันได้ เม่ือดูในกายวิภาคของกล้ามเนื้อจะเห็นเอ็นกล้ามเน้ือเป็นสีขาวท่ีปลายมัด กล้ามเนื้อด้านท่ีติดกับกระดูกและข้อต่อต่างๆ โรคหรือภาวะผิดปกติของ เอ็นกล้ามเนื้อ จะสง่ ผลให้เกดิ อาการปวด เจบ็ บวมการเคล่อื นไหวกล้ามเน้อื และอวัยวะท่ีเกี่ยวข้องเป็นไปอย่างลําบาก โดยท่ัวไปมักเกิดจากการบาดเจ็บ ท้ังจากการเล่นกฬี า อบุ ัติเหตุ รวมถงึ การเส่ือมตามอายุเช่นเดยี วกับเอน็ กระดกู การบาดเจ็บของเอ็นกลา้ มเน้ือ ที่พบบอ่ ย ดงั น้ี  1. เยื่อหุ้มเอน็ กล้ามเนอ้ื อกั เสบ (Tendosynovitis)  2. เอน็ กลา้ มเนอื้ อักเสบ (Tendinitis)  3. เอน็ ฉกี ขาด (Ruptured tendon) 80 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

ปลอกหุ้มเอ็นกล้ามเนอ้ื อกั เสบ 1 Tendosynovitis สาเหตุ เป็นภาวะอักเสบจากการถูกเสียดสีที่ปลอกหุ้มเอ็นกล้ามเน้ือ ระหว่างที่ เอ็นกล้ามเนื้อลอดผ่าน โดยเกิดได้ 2 ลักษณะ คือ การใช้งานที่มากเกินหรือ หลังจากใช้อย่างเฉียบพลัน และการกระท�าซ้�าๆ ที่ท�าให้บาดเจ็บเล็กน้อย แต่เป็นระยะเวลานาน ท�าใหเ้ กิดการบาดเจ็บแบบเรื้อรัง มักพบในกฬี าท่ใี ช้แขน ขอ้ มือ และขอ้ ศอก มกั พบไดบ้ อ่ ยในทุกประเภทกฬี า เชน่ แบดมินตัน ฮอกก้ี บาสเกตบอล วอลเลยบ์ อล เทนนสิ ปิงปอง กอลฟ์ ฯลฯ อาการ 1. เปน็ กล้ามเน้อื จะบวมกวา่ ปกติและอุน่ บริเวณ รอบๆ ต�าแหน่งทบี่ วม 2. กดเจ็บบริเวณรอบๆ ตามแนวเอ็นกล้ามเน้ือ อาจมีอาการปวดร้าวไปยังบริเวณอน่ื 3. มุมองศาการเคล่ือนไหวลดลงจากอาการปวด หรือเคลื่อนไหว ได้ลา� บากจากอาการฝืดและสะดุดของเอน็ กล้ามเนอ้ื การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพ่ือให้บริเวณท่ีได้รับบาดเจ็บ ไม่ถูกกระตนุ้ หรอื เพม่ิ ความเจ็บปวด 2. ประคบดว้ ยความเยน็ ในชว่ ง 24 - 48 ช่วั โมงแรกหลงั การบาดเจบ็ ประคบวนั ละ 2 - 3 ครงั้ นานครัง้ ละ 15 - 20 นาที เพือ่ ลดภาวะการมเี ลอื ด ออก ลดอาการบวม 3. ประคบด้วยความร้อน หลังจากมีอาการผ่านไปแล้ว 48 ชั่วโมง ประคบวนั ละ 2 - 3 คร้งั นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพื่อเพ่มิ การไหลเวยี นโลหิต ลดอาการบวม การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจบ็ ปวยฉกุ เฉนิ ท่ีพบบอ ยจากการกีฬา 81

เอน็ กลา้ มเนื้ออกั เสบ 2 Tendinitis สาเหตุ จากกล้ามเนือ้ ขาดความยดื หย่นุ ความแขง็ แรง และการใช้งานมากเกินไป หรือการหดตัวของกล้ามเนื้ออย่างรุนแรงทันทีทันใด จนเกิดแรงดึงระหว่าง กล้ามเนื้อและเอ็นที่ต้ังพบการบาดเจ็บมากท่ีบริเวณรอยต่อระหว่างกล้ามเนื้อ และเอ็น มกั พบได้บอ่ ยในทกุ ประเภทกฬี า เช่น มวย ฟุตบอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนด์บอล วงิ่ ว่ายนา้� ฯลฯ อาการ ปวด บวม และกดเจบ็ รอบๆ เอน็ น้ันๆ มักพบทเ่ี อน็ รอยหวาย เอน็ ใต้ ลูกสะบา้ เข่า เอน็ ข้อศอก และเอน็ ใต้ตาตุ่มด้านนอกขอ้ เทา้ การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพื่อให้บริเวณท่ีได้รับบาดเจ็บ ไม่ถกู กระตนุ้ หรือเพ่ิมความเจบ็ ปวด 2. ประคบด้วยความเย็น ในชว่ ง 24 - 48 ช่ัวโมงแรกหลงั การบาดเจบ็ ประคบวนั ละ 2 - 3 คร้งั นาน คร้ังละ 15 - 20 นาที เพอื่ ลดภาวะการมเี ลอื ดออก ลดอาการบวม 3. ในรายท่ีมีการอักเสบคร้ังแรกอาจไม่ต้องให้ยาเพียงแต่พักก็สามารถ หายได้ 82 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

เอ็นกล้ามเน้ือฉีกขาด 3 Ruptured tendon สาเหตุ เมื่อกล้ามเนื้อหดตัวอย่างรุนแรงและทันที ส่งผลให้มีแรงกระท�ากับ เอ็นท่ีมีความยืดหยุ่นน้อยกว่า รวมท้ังการเปล่ียนทิศทางและความเร็วของ การเคล่ือนที่อย่างกระทันหันหรือมีแรงกระท�าโดยตรงต่อเอ็น ส่งผลให้เอ็น เกิดการฉกี ขาด โดยตา� แหน่งทีพ่ บได้บอ่ ยคือ เอน็ รอ้ ยหวาย เอ็นกล้ามเนื้อต้นขา ดา้ นหน้า และเอ็นกลา้ มเน้อื รอบๆ ข้อไหล่ มกั พบไดบ้ อ่ ยในทุกประเภทกฬี า เช่น มวย ฟตุ บอล ฮอกกี้ บาสเกตบอล แฮนด์บอล ว่ิง ว่ายน�า้ ฯลฯ อาการ เม่ือมีการฉีกขาดขณะเล่นกีฬาจะมีอาการเจ็บปวดมาก จนเล่นกีฬา ตอ่ ไปไม่ได้ เพราะเดินหรือวง่ิ ไม่ได้ ถ้าฉีกขาดมากจะท�าใหก้ ระดกขอ้ เท้าไม่ได้ การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพ่ือให้บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ ไมถ่ กู กระตุ้นหรอื เพิม่ ความเจบ็ ปวด 2. ประคบด้วยความเย็น ในช่วง 24 - 48 ชัว่ โมงแรกหลงั การบาดเจบ็ ประคบวันละ 2 - 3 ครงั้ นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพื่อลดภาวะการมเี ลือดออก ลดอาการบวม 3. ใช้ผา้ ยืดรัดบรเิ วณทบ่ี าดเจบ็ ใหพ้ อดี ไม่รัดแน่นจนเกินไป 4. เม่ือปฐมพยาบาลแลว้ ควรรบี นา� ส่งโรงพยาบาล การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจ็บปว ยฉุกเฉนิ ที่พบบอยจากการกีฬา 83

การบาดเจบ็ ทข่ี อ้ ตอ่ ขอ้ ตอ่ (Joint) การบาดเจ็บที่ขอ้ ตอ่ พบในนกั กฬี าบ่อยทส่ี ุด พบมากใน นักกฬี าทม่ี ีการต่อสู้ การปะทะกบั ฝ่ายตรงข้าม โดยมกั จะเปน็ กบั ข้อเข่า แต่ก็ จะพบในนักกีฬาประเภทอื่น ๆ ได้ และการแพลงของข้อเท้า เน่ืองจาก การลงน�ำ้ หนักของเทา้ เวลาเหยยี ดถึงพืน้ ไม่ได้ การบาดเจบ็ ทีข่ ้อต่อท่ีพบบ่อย ดังนี้  1. ขอ้ แพลง (Sprain joints)  2. ขอ้ เคลื่อนและขอ้ หลุด (Dislocated joints) 84 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

ข้อแพลง 1 Sprain joints สาเหตุ เกิดจากการเคล่ือนไหวของข้อต่อเป็นมุมมากกว่าปกติท่ีข้อต่อน้ันจะท�าได้ โดยตา� แหน่งท่ีพบบ่อย คอื ขอ้ เท้า มักพบไดบ้ ่อยในทุกประเภทกีฬา เชน่ มวย ฟุตบอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล วิ่ง ฯลฯ ขอ้ แพลง แบง่ ออกได้เปน 3 ระดบั คือ ระดบั ท่ี 1 มกี ารฉีกขาดของเอ็นเพยี งเล็กนอ้ ย ขอ้ ต่อยังสามารถทา� งานได้ ระดับท่ี 2 เป็นระดับท่ีมกี ารบาดเจบ็ รุนแรงมากขนึ้ จะรู้สึกเจบ็ ปวด เสียวทข่ี ้อต่อ ระดับที่ 3 เป็นระดับที่มีการบาดเจ็บรุนแรงมากท่ีสุด คือ เอ็นฉีกขาดหมด ข้อต่อทา� งานไมไ่ ดร้ สู้ กึ เจบ็ ปวด บวมมาก จนผวิ หนงั เขยี วหรือม่วงคล้�า อาการ ปวด บวม รอ้ นบรเิ วณข้อ อาจมรี อยช�้าบรเิ วณท่ีปวด เคลือ่ นไหวแล้วปวดมากข้นึ การปฐมพยาบาล 1. หยดุ พกั จัดท่าทางใหร้ สู้ กึ ผอ่ นคลาย เพ่อื ใหบ้ ริเวณทีไ่ ด้รบั บาดเจบ็ ไม่ถูกกระตุ้นหรือเพม่ิ ความเจ็บปวด 2. ประคบดว้ ยความเย็น ในชว่ ง 24 - 48 ชว่ั โมงแรกหลงั การบาดเจ็บ ประคบวนั ละ 2 - 3 คร้งั นานครั้งละ 15 - 20 นาที เพ่ือลดภาวะการมีเลอื ดออก ลดอาการบวม 3. ใช้ผา้ ยืดรัดบรเิ วณทบ่ี าดเจบ็ ใหพ้ อดี ไมร่ ัดแนน่ จนเกนิ ไป 4. ยกกลา้ มเน้ือสว่ นนน้ั ใหส้ ูงกวา่ ระดับหวั ใจ เพ่ือช่วยใหเ้ ลอื ดไหลกลับ ได้ดขี ้นึ ลดอาการบวม การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจบ็ ปว ยฉุกเฉินทพ่ี บบอ ยจากการกีฬา 85

ข้อเคล่ือนและขอ้ หลดุ 2 Dislocated joints สาเหตุ เกิดเมือ่ มีแรงกระแทก การเหว่ยี ง การบดิ หรอื กระชากอยา่ งแรง ทา� ให้ ข้อต่อมีการเคล่ือนไหวเกินพิสัยผิดปกติ ท�าให้ผิวข้อที่สัมผัสเคล่ือนแยกออก จากกนั บรเิ วณท่ีพบได้บ่อย เชน่ ขอ้ มอื ขอ้ ศอก ขอ้ ไหล่ และกระดกู สะบา้ มักพบไดบ้ ่อยในประเภทกฬี าทมี่ กี ารปะทะ เชน่ มวย ฟุตบอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ 1. ข้อต่อนั้นเคลื่อนไหวไม่ได้ นักกีฬาจะไม่สามารถขยับข้อได้ เพราะ ข้อมีการเคลือ่ นหรือหลดุ ออกจากต�าแหน่งท่ปี กตไิ ปแล้ว 2. ขอ้ ตอ่ สว่ นนนั้ มรี ปู รา่ งลักษณะผิดไปจากปกติ (ผดิ รปู ) เช่น สน้ั หรอื ยาวกวา่ ปกติ 3. บรเิ วณรอบๆ ขอ้ ตอ่ มอี าการปวดและบวมมาก 4. อาจพบปลายกระดกู สว่ นนั้นนูนขึ้นจนเห็นไดห้ รือคลา� ดจู ะทราบได้ 86 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพ่ือให้บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ ไมถ่ กู กระต้นุ หรือเพ่มิ ความเจบ็ ปวด 2. ประคบด้วยความเย็น ในช่วง 24 - 48 ช่ัวโมงแรกหลังการบาดเจ็บ ประคบวันละ 2 - 3 ครง้ั นานคร้ังละ 15-20 นาที เพ่อื ลดภาวะการมเี ลือดออก ลดอาการบวม 3. ใช้ผ้ายืดพันทับลงไปโดยรอบให้แน่นพอสมควรเพื่อให้เลือดหยุดและ ช่วยจา� กดั การเคล่ือนไหวของกล้ามเนอื้ มัดน้ัน 4. ในกรณที ี่บาดเจบ็ รุนแรงอาจจ�าเป็นตอ้ งเข้าเฝอื กชว่ ย 5. ประคบด้วยความร้อน หลังจากมีอาการผ่านไปแล้ว 48 ช่ัวโมง ประคบวันละ 2 - 3 ครั้ง นานครง้ั ละ 15 - 20 นาที เพื่อเพิ่มการไหลเวียนโลหติ ลดอาการบวม ข้อไหล่ปกติ ขอ้ ไหลห่ ลุด ขอ้ ไหล่หลดุ ไปด้านหน้า ไปดา้ นหลงั ขอ้ ควรระวัง! ไม่ควรดึงข้อต่อน้ันให้เข้าที่ หากไม่แน่ใจว่าส่วนไหนท่ีข้อต่อน้ัน เคลอื่ นหรือหลุด การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บและการเจ็บปว ยฉุกเฉนิ ที่พบบอ ยจากการกีฬา 87

การบาดเจบ็ ทีก่ ระดูก การบาดเจ็บที่กระดูก คือ ภาวะที่กระดูกได้รับแรงกระแทกมากเกินไป ส่งผลให้กระดูกไม่สามารถรองรับน้�ำหนักจากแรงดังกล่าวได้ ก่อให้เกิด อาการปวด เสื่อมสมรรถภาพในการทํางาน หรือหัก รวมท้ังเลือดออกและ ได้รับบาดเจ็บบริเวณรอบกระดูก โดยทั่วไปแล้ว กระดูกเป็นเนื้อเย่ือเก่ียวพัน ชนิดหนึ่ง ประกอบด้วย แคลเซียมและเซลล์กระดูก ตรงกลางกระดูก จะอ่อนกว่า เรียกว่าไขกระดูก ซึ่งท้าหน้าที่ผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดง กระดูก แต่ละส่วนจะประกอบกันเป็นโครงสร้างกระดูกที่รองรับร่างกาย ช่วยใน การเคลื่อนไหว และปกป้อง อวัยวะภายในของร่างกาย หากร่างกายได้รับ แรงกระแทกอย่างรนุ แรง จะสง่ ผลใหก้ ระดูกแตกหรือหกั ได้ การบาดเจ็บของกระดกู ทพี่ บบอ่ ย มดี งั น้ี  1. กระดูกหกั ล้า (Stress fracture)  2. กระดกู หัก (Bone fracture) 88 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

กระดกู หักลา้ 1 Stress fracture สาเหตุ เกิดจากการใช้งานมากเกินไปซ้�าๆ และมีแรงกระแทกบ่อยๆ ท�าให้ กล้ามเน้ืออ่อนล้า ไม่สามารถรับแรงกระแทกได้ แรงกระแทกจะเพ่ิมมา ทีก่ ระดกู มากข้นึ ส่งผลใหเ้ กดิ การแตกหักเลก็ ๆ ขน้ึ ภายในโพรงกระดูก มกั พบไดบ้ อ่ ยในประเภทกฬี าทีม่ ีการปะทะ เช่น มวย ฟุตบอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนด์บอล ฯลฯ อาการ 1. ปวดซ�้าๆ ทกุ ครง้ั เมื่อใชง้ าน อาการดีขึ้นเมื่อหยดุ พกั 2. อาจปวดตลอดเวลาหรือช่วงกลางคืน 3. อาจพบบวมและจุดกดเจบ็ ชัดเจน การปฐมพยาบาล 1. หยุดพัก จัดท่าทางให้รู้สึกผ่อนคลาย เพื่อให้บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ ไม่ถกู กระตุ้นหรือเพิม่ ความเจบ็ ปวด 2. ประคบด้วยความเยน็ ในช่วง 24 - 48 ชว่ั โมงแรกหลังการบาดเจ็บ ประคบวันละ 2 - 3 ครัง้ นานครงั้ ละ 15 - 20 นาที เพอ่ื ลดภาวะการมเี ลอื ดออก ลดอาการบวม 3. ในกรณที ีบ่ าดเจบ็ รนุ แรงอาจจา� เป็นตอ้ งเข้าเฝือกชว่ ย การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจ็บปวยฉุกเฉนิ ที่พบบอ ยจากการกฬี า 89

กระดูกหกั 2 Bone fracture สาเหตุ เกิดจากแรงกระแทกท่ีกระดูกโดยตรง เช่น ถูกกระแทกจากการปะทะ หรอื ถกู ตดี ว้ ยอปุ กรณแ์ ข็ง มักพบไดบ้ ่อยในประเภทกฬี าทม่ี ีการปะทะ เช่น มวย ฟตุ บอล ฮอกก้ี บาสเกตบอล แฮนดบ์ อล ฯลฯ การหักของกระดูก แบง่ ออกเปน 2 ชนิด คอื 1. กระดูกหักปิด คือ การหักของกระดูกท่ีไม่มีแผลเปิดตรงบริเวณ ที่กระดูกหัก 2. กระดูกหักเปิด คือ การหักของกระดูกที่มีแผลเปิดตรงต�าแหน่ง ที่กระดูกหัก เปน็ การหักแทงทะลอุ อกนอกผวิ หนงั หรอื มแี ผลเลอื ดไหล อาการ 1. ปวด กระดูกหักจะมีอาการปวด รุนแรงกวา่ การบาดเจ็บกล้ามเนื้อ 2. บวม บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ จะบวมอย่างรวดเรว็ และรุนแรง ซงึ่ อาจเกดิ จากมีเลือดออกจากต�าแหน่งที่มีการหัก ของกระดูก 3. ผิดรปู เชน่ แขนขาส้นั ลง หักงอ หรอื มีการบดิ หมุนผิดปกติ 4. เสียงผิดปกติ อาจเกิดจากปลาย กระดกู ท่ีหกั เสยี ดสกี นั 5. การเคล่ือนไหวผิดปกติ แขนขา ข้างนั้นขยับไม่ได้เลยหรือขยับไปในทิศทาง ทีผ่ ิดปกติ 90 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา

การปฐมพยาบาล 1. อย่าพยายามดึงขอ้ หรือจดั กระดกู ให้เข้าที่ด้วยตนเอง 2. หากจา� เปน็ ต้องถอดเส้ือผา้ ออก ควรใชว้ ธิ ีตัดตามรอยตะเขบ็ 3. ใช้วัสดุท่ีหาได้หนุนหรือประคองกระดูกบริเวณท่ีบาดเจ็บให้อยู่น่ิงๆ และอยู่ในท่าที่สบายด้วยการใช้ผ้าพยุงหรือดามไว้ด้วยเผือกช่ัวคราว ให้อยู่ใน ท่าพกั 4. ประคบบริเวณท่บี าดเจ็บด้วยความเยน็ เช่น ผา้ หรอื ถุงใสน่ ้�าแขง็ ฯลฯ 5. การเคล่ือนย้ายผู้บาดเจ็บออกจากสถานท่ีมีอันตรายไปสู่ท่ีปลอดภัย หรือโรงพยาบาล การเคลอ่ื นยา้ ยอยา่ งถกู วธิ จี ะช่วยลดความพกิ ารและอนั ตราย ตา่ งๆ ท่จี ะเกิดขน้ึ ได้ 6. รบี นา� ส่งโรงพยาบาล ประเภทของกระดูกหกั 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1. กระดูกหักตามขวาง 7. กระดูกหักยุบเขา้ หากัน 2. กระดูกหักเฉียง แบบไมเ่ คลือ่ นตามแนวทีห่ ัก 8. ปุ่มกระดูกแตก 3. กระดกู หกั ตามยาว 9. กระดูกแตกหกั เปน็ สว่ นๆ 4. กระดูกหักเฉยี ง แบบเคลื่อนตามแนวทีห่ ัก 10.กระดกู หักนูน 5. กระดกู หักเปน็ เกลยี ว 11.กระดกู เดาะจากกระดกู แตกเพยี งด้านเดียว 6. กระดกู แตกยอ่ ย ต้ังแต่ 3 ชนิ้ ขนึ้ ไป ส่วนอกี ดา้ นโกง่ ตามแรงท่ีปะทะ การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจบ็ ปวยฉกุ เฉินทพี่ บบอยจากการกีฬา 91

กลุม่ อาการอื่นๆ ท่พี บบ่อย จากการกฬี า การเล่นกีฬาที่ไม่ถูกวิธี ไม่เหมาะสมกับสภาพร่างกายของผู้เล่นหรือ ในสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมอาจท�าให้เกิดการบาดเจ็บต้ังแต่การบาดเจ็บ เล็กน้อยจนถึงบาดเจ็บท่ีรุนแรงถึงข้ันเป็นอันตรายต่อชีวิตซ่ึงหากการบาดเจ็บ ที่เกิดข้ึนมีความรุนแรงไม่มาก ประชาชนก็ควรท่ีจะสามารถดูแลตนเองได้ การมีความรู้ความเขา้ ใจและการปฏิบัตทิ ี่ถูกต้องเม่ือเกดิ การบาดเจ็บทเี่ กดิ ข้นึ จากการออกก�าลังกาย จึงเป็นเรื่องที่ส�าคัญและจ�าเป็นส�าหรับประชาชน เพอื่ ช่วยใหก้ ารบาดเจบ็ หายเรว็ ขึ้น กลุ่มอาการอ่ืนๆ ทพี่ บบอ่ ยจากการกฬี า มีดงั นี้  1. เป็นลม (Faint)  2. ลมแดด (Heatstroke)  3. เลือดกาํ เดาไหล (Epistaxis)  4. อาการหายใจเรว็ กว่าปกติ (Hyperventilation)  5. ภาวะชักหรือลมชัก (Epilepsy)  6. ชอ็ ก (Shock)  7. หลอดเลือดสมองแตกหรอื ตีบ (Stroke)  8. กลา้ มเนื้อหัวใจตายเฉียบพลนั (Heart attack)  9. สิง่ แปลกปลอมเขา้ ตา (Foreign body in the ege)  10.การอุดกน้ั ทางเดินหายใจ (Choking) 92 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

เปนลม 1 Faint สาเหตุ ความดันในเลอื ดท่ีลดต่า� ลง ทา� ให้เลือดไปเลี้ยงสมองไมท่ นั มกั พบได้บอ่ ยในประเภทท่เี ลน่ กลางแจง้ เชน่ วงิ่ ฟตุ บอล เทนนสิ ฯลฯ อาการ วิงเวียนหรือมีอาการบ้านหมุน หน้ามืด หน้าซีด หูอื้อ อ่อนแรง เหงื่อออกมาก ตัวเยน็ การปฐมพยาบาล 1. จดั คนเป็นลมใหอ้ ยใู่ นท่านอนบรเิ วณทอ่ี ากาศถ่ายเทสะดวก 2. นอนราบ ยกขาข้ึน ใหอ้ ยู่ในระดบั ทสี่ ูงกว่าหวั ใจ 3. คลายเส้ือผ้าและเข็มขัดให้หลวม เพื่อให้เลือดไปเล้ียงสมองได้อย่าง เพียงพอ การปฐมพยาบาลการบาดเจบ็ และการเจ็บปว ยฉุกเฉนิ ทพ่ี บบอยจากการกีฬา 93

ลมแดด 2 Heat stroke สาเหตุ 1. ออกก�าลังกายกลางแจ้ง หรืออยู่ในสภาพ แวดล้อมทมี่ ีความรอ้ นสงู เป็นระยะเวลานาน 2. ใสเ่ สอ้ื ผา้ หนาทบึ ยากตอ่ การระเหยของเหง่อื 3. มีไข้ ดื่มน้�าไม่เพียงพอ ท้องเสีย อาเจียน อดนอน ด่ืมสรุ ามากอ่ นสญั ญาณอันตราย มักพบได้บ่อยในประเภทท่ีเล่นกลางแจ้ง เช่น ว่งิ ฟตุ บอล เทนนิส ฯลฯ อาการ 1. มอี าการหน้ามืด คลื่นไส้ อาเจยี น หมดแรง เดนิ เซ เป็นลม หน้าแดง กระวนกระวาย มีพฤติกรรมเปลีย่ นแปลง คลุม้ คลัง่ สบั สน ชัก หมดสติ 2. ตวั รอ้ นจดั 3. เหง่ือออกมาก จนสุดทา้ ยร่างกายจะไม่มเี หงอื่ ออก คลื่นไส้ หัวใจเตน้ แรง ไมม่ ีสติ ปวดศีรษะ มึนงง ตัวร้อนมาก 94 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

การปฐมพยาบาล 1. หากมีอาการรอ้ นในรา่ งกายคลน่ื ไส้เวียนศรี ษะมเี หง่ือออกผดิ สังเกต มีอาการงง พูดชา้ ลง เลอะเลือน การเคลื่อนไหวช้าลง ควรพาผู้ปว่ ยไปพักใน ท่ีร่มทันที 2. เปิดเคร่ืองปรบั อากาศ และใชน้ ้า� เย็นเชด็ ตวั เนอ่ื งจากอาการในช่วงน้ี จะนา� ไปสู่อาการแบบรนุ แรงอยา่ ง รวดเร็ว 3. จัดท่านอนของผู้ป่วยให้เท้ายกสูงกว่าศีรษะ เพื่อให้เลือดไปเลี้ยง สมองได้ 4. หากไม่รู้สึกตัวให้จับนอนตะแคงไปด้านใดด้านหน่ึง ระวังอย่าให้มี อะไรอยูใ่ นปากและอยา่ ใหผ้ ู้ป่วยจิบน�า้ 5. หากอาการไมด่ ขี ้ึนให้รีบนา� ตวั ส่งโรงพยาบาล ลดอณุ หภูมิ ภายในร่างกาย การปอ งกัน 1. เมือ่ อยู่กลางแดดสวมเสือ้ แขนยาว ใส่หมวก ใสแ่ วน่ ตากนั แสงแดด 2. หากมีอาการเหงื่อออกมาก เวียนศีรษะ ใจส่ัน คลื่นไส้ อาเจียน ควรรบี หลบเข้าไปอยใู่ นที่รม่ ทนั ที 3. ดม่ื น้�ามากๆ เมื่อรสู้ ึกรอ้ นกระหายน�า้ การบาดเจ็บอน่ื ๆ 95

เลือดกาำ เดาไหล 3 Epistaxis สาเหตุ 1. จามบอ่ ยๆ หรือสั่งนา้� มกู แรงไป 2. จมกู ไดร้ ับการกระแทกอย่างแรง 3. อากาศเยน็ และแหง้ ท�าให้เส้นเลอื ดแตกได้ 4. การติดเชื้อในชอ่ งจมกู มักพบได้บ่อยในประเภทกีฬาปะทะและกีฬาที่มีการกระทบกระแทก เชน่ ว่ิง ฟตุ บอล บาสเกตบอล วอลเลยบ์ อล เทนนิส ฯลฯ อาการ เลือดก�าเดาไหลเมือ่ หลอดเลือดในจมูกแตกจะพบว่ามีเลอื ดไหลออกมา การปฐมพยาบาล 1. ให้ผูป้ ่วยกัมหน้าลง ใชน้ วิ้ ช้ีและหัวแม่มอื บีบปก จมูกทง้ั สองข้างให้แน่นเปน็ เวลา 5 - 10 นาที 2. โดยระหว่างนใ้ี หห้ ายใจทางปากแทน 3. ไมเ่ งยหน้า เพอ่ื ป้องกันเลอื ดไหลลงคอ และการส�าลกั เลอื ด ใชผ้ ้าชบุ นา้� เยน็ หรือนา้� แขง็ วางบรเิ วณสันจมูกขณะบบี จมูกไปด้วยกไ็ ด้ เพือ่ ใหเ้ ลือดหยดุ ไหลเรว็ ขนึ้ 96 การปฐมพยาบาลทางการกฬี า

หายใจเร็วกวา่ ปกติ 4 Hyperventilation สาเหตุ ส่วนใหญ่จะเป็นผลมาจากความวิตกกังวล ความตกใจกลัว ความประหมา่ หรอื ความเครยี ด มักจะเกิดขึ้นในช่วงระยะเวลาสั้นๆ ประมาณ 20 - 30 นาที พบได้บ่อยในการแข่งขันประเภททุก ประเภท อาการ 1. หายใจหอบเร็ว 2. รู้สกึ หายใจลา� บาก รูส้ กึ ว่าหายใจเท่าไหรก่ ็ไมพ่ อ หรอื ตอ้ งนงั่ ลงเพื่อหายใจ 3. หวั ใจเต้นแรงและเร็วกว่าปกติ ใจส่ัน 4. มปี ญหาในการทรงตัว รู้สกึ หวิว หนา้ มดื หรอื เวยี นศรี ษะ 5. มอี าการเหน็บหรอื ชาท่ีมือ เทา้ หรือรอบๆ ปาก 6. เกร็ง มือจีบ 7. แน่นหนา้ อก แนน่ ท้อง มีอาการกดเจ็บหรือปวด 8. รสู้ กึ กังวล กระวนกระวาย หรอื ตึงเครียด การปฐมพยาบาล 1. บอกผู้ปว่ ยวา่ อาการของเขาเกิดจากการหายใจเรว็ ใหค้ วามม่ันใจว่า ไม่มอี ันตรายใดๆ 2. ให้ผู้ป่วยหายใจในถุงกระดาษ เพื่อช่วยลดภาวะคาร์บอนไดออกไซด์ ในเลือดต�่า 3. ฝกให้ผู้ป่วยหายใจช้าๆ เป็นจังหวะ เร่ิมหายใจเข้าและออกช้าๆ อยา่ งละประมาณ 3 วินาที อาการจะหายไปในเวลาไมก่ ี่นาที การบาดเจบ็ อื่น ๆ 97

ภาวะชกั หรือลมชกั 5 Epilepsy สาเหตุ ความผดิ ปกตขิ องคลน่ื ไฟฟ้าสมอง ความผดิ ปกติทางชวี เคมี พบไดบ้ อ่ ยในการแข่งขนั กีฬาทุกประเภท อาการ มีอาการเกร็งท่ัวร่างกาย หน้าเขียว กัดฟนแน่น ก�ามือ ตาเบิกกว้าง รูมา่ นตาขยาย กลั้นปส สาวะ-อุจจาระไมอ่ ยู่ 98 การปฐมพยาบาลทางการกีฬา