QOL 30 Mar 2015

Quality of Life (QOL) in ESRD Patients 9-THAI Software: the QOL Assessment Tool for Routine Application การอบรมเชิงปฏิบตั ิการเรอื่ ง Nutrition Screening and Quality of Life Program in RRT patients วนั ท่ี 30 มีนาคม 2558 ณ ห้องประชมุ โรงแรมใบหยกสกาย กรงุ เทพฯ อารีวรรณ เชี่ยวชาญวฒั นา ดรณุ ี จนั ทรเ์ ลิศฤทธ์ิ สชุ าดา บญุ แก้ว

OUTLINE  Concept of QOL/ HRQOL  QOL measures  Generic versus specific  QOL measures concerning psychometric properties (validity, reliability, responsiveness)  9-THAI; a generic QOL measure  How to correctly assess QOL in CKD patients (interview mode)  9-THAI software: a way to help on routine QOL assessment and interpretation

SECTION CONCEPT OF QOL AND HRQOL

คณุ ภาพชีวิต กรณุ าตอบคาถาม “คณุ ภาพชีวิตของท่าน ในวนั น้ีเป็นอย่างไร”

การวดั (MEASUREMENT)  การวดั (Measurement) คือการให้ค่าแก่สิ่งต่างๆ ซึ่งมกั เป็นตวั เลข เช่น body temperature, blood pressure, creatinine, hematocrit, calcium, BMI ฯลฯ.  ตวั เลขที่ได้จากการวดั เป็นสิ่งที่มนุษยส์ มมติขึน้  การวดั สิ่งต่างๆ จะทาโดยใช้เครอื่ งมอื มาตรฐาน  แม้คณุ ภาพชีวิตจะเป็นนามธรรม จบั ต้องไม่ได้ วดั ไม่ได้ โดยตรง แต่เรากย็ งั พยายามวดั ประเมินให้ค่าเป็นตวั เลข โดยใช้เครอ่ื งมือมาตรฐาน ที่มกั เป็นแบบสอบถาม

ตวั อย่างการแปลความหมายค่าต่างๆ จากภาพนี้ ท่านทราบหรอื ไมว่ ่า ผปู้ ่ วยเป็นอย่างไร ท่านทราบได้อย่างไร

การแปลผลค่า LAB ต่างๆ เทียบกบั เกณฑ์ การแปลผลค่า LAB เหล่านี้ ต้องทราบค่าในระดบั ปกติ จึงจะแปลผลได้  Hemoglobin (Hgb) range: F 12-16 gm/dL; M 13.8-17.2 gm/dL  Sodium: 135-146 mEq/L  Potassium: 3.5-5.4 mEq/L  Calcium: 8.35-10.5 mg/dL (total), 4.5- 5.6 mg/dL (ionized)  Phosphorus: 2.5-4.5 mg/dL  Chloride: 98-104 mEq/L QOL แปลผล?  Magnesium: 1.5-2.4 mEq/L  BUN range: 10-20 mg/dL ค่าปกติ?  Cr range: F 0.6-1.2 mg/dL; M 0.7-1.3 mg/dL

แนวคิดของคณุ ภาพชีวิตมาจาก Health WHO ให้คาจากดั ความสขุ ภาพที่ไมไ่ ด้เป็นเพียงสขุ ภาวะทางกายเท่านัน้ แต่รวมถึงด้านจิตใจและสงั คมด้วย “Health is a state of complete physical, mental and social well- being and not merely the absence of disease or infirmity.”

แนวคิดของคณุ ภาพชีวิต  เป็นนามธรรม (subjective) จบั ต้องไมไ่ ด้ วดั ไมไ่ ด้โดยตรง  หลากหลายมิติ (multidimensional) ทงั้ ในด้านการแพทย์ และไมใ่ ช่ทางการแพทย์  มีความเป็นอตั วิสยั (subjectivity) ขึน้ กบั แต่ละบคุ คล ต้องประเมินด้วยตนเอง แต่ละคนคิดแตกต่างกนั ได้  QOL ไมม่ ีคานิยามที่เป็นหน่ึงเดียวกนั ขึน้ อย่กู บั กรอบ แนวคิดของผสู้ รา้ งเครอื่ งมือวดั จึงมีความแตกต่างกนั ได้ Spilker, 1996; Wood-Dauphinee, 1999; Fayers and Machin, 2000; Bowling, 2005; Moreiras-Plaza, 2011

QOL กบั HRQOL Quality of Life (QOL) กบั Health-Related QOL (HRQOL) QOL เป็นแนวคิดท่ีค่อนข้างกว้าง ไมจ่ ากดั อย่ใู นกรอบของสขุ ภาพ จึงมีการใช้คาว่า “คณุ ภาพชีวิตท่ีสมั พนั ธก์ บั สขุ ภาพ” Health-Related QOL (HRQOL) ที่จากดั ขอบเขตให้แคบลง ม่งุ เน้นคณุ ภาพชีวิตท่ี เช่ือมโยง เก่ียวเน่ืองกบั สขุ ภาพ เพ่ือนามาใช้ประเมินผลลพั ธท์ าง สขุ ภาพ และทาให้กาหนดนิยามเชิงปฏิบตั ิการในการวดั ได้ HRQOL กไ็ ม่มีคานิยามท่ีเป็นหน่ึงเดียวกนั และมีความแตกต่างกนั ตามกรอบแนวคิดของการสรา้ งเครอื่ งมือวดั แต่ละชนิด Wood-Dauphinee S., 1999

SECTION HRQOL AND MEASUREMENT

การวดั คณุ ภาพชีวิต  การวดั โดยใช้เพียงคาถามเดียว เช่น “คณุ ภาพชีวิต โดยรวมของท่านเป็ นอย่างไร”  คณุ ภาพชีวิตมีหลายมิติ การวดั โดยรวมไม่สามารถ อธิบายลงรายละเอียดได้ว่า เป็นคณุ ภาพชีวิตในด้านใด  นิยมใช้แบบสอบถาม (questionnaire) ซึ่งควรครอบคลมุ 3 ด้าน คือ กาย ใจ สงั คม (ตามนิยามของ health)

เครอื่ งมือวดั คณุ ภาพชีวิต STANDARDIZED MEASURES  เป็นแบบสอบถามที่มีชดุ ของข้อคาถาม และตวั เลือกคาตอบที่ กาหนดไวแ้ ล้ว มีโครงสรา้ งชดั เจน  ตวั อย่าง: SF-36, EQ-5D, 9-THAI, KDQOL-36, CHEQ etc. INDIVIDUALIZED MEASURES  ไมม่ ีชดุ ข้อคาถามท่ีกาหนดไว้ ให้ผตู้ อบคิดเรอ่ื งท่ีเป็น QOL ของ ตนเอง ดีในแง่สะท้อน QOL ที่เป็นปัจเจกของแต่ละคน เหมาะกบั การเปรียบเทียบกบั ตนเอง แต่ยากในการเปรียบเทียบกบั ผอู้ ่ืน และผปู้ ่ วยเขียนตอบเองไมไ่ ด้ ต้องใช้ผสู้ มั ภาษณ์  ตวั อย่าง: PGI, SEIQOL etc.

ตวั อย่าง Individualized Measures SEIQOL = Schedule for the Evaluation of Individual Quality of Life PGI-CS = Patient Generated Index, Condition-Specific



เครอื่ งมอื วดั คณุ ภาพชีวิต STANDARDIZED MEASURE เรียกว่า Health Profile  GENERIC  ใช้ได้ทวั่ ไป คนปกติ จนถงึ ผปู้ ่ วยโรคใดๆ จึงใช้ในการ เปรียบเทียบข้ามกล่มุ ได้ เหมาะในการนามาประเมิน ผลการรกั ษาในกล่มุ ที่หลากหลาย  SPECIFIC  เฉพาะเจาะจงในแต่ละกล่มุ จึงมีข้อจากดั ในการนามา ประเมินผลการรกั ษาข้ามกล่มุ แต่มีข้อดีในด้านความไว ในการตรวจพบความแตกต่างได้ แม้เลก็ น้อย

เครอื่ งมือวดั คณุ ภาพชีวิต GENERIC MEASURE  SF-36, SF-12, SF-8 (Medical Outcome Study Short Form)  WHOQOL-100, WHOQOL-BREF (World Health Organization Quality of Life)  EQ-5D (EuroQOL)  SIP (Sickness Impact Profile)  HUI (Health Utility Index)  QWB (Quality of Well-Being)  Nottingham Health Profile (NHP)  Dartmouth COOP/WONCA  9-THAI (9-item Thai Health status Assessment Instrument) etc.

เครอ่ื งมือวดั คณุ ภาพชีวิต SPECIFIC MEASURE  DISEASE SPECIFIC เฉพาะเจาะจงโรค KDQOL (Kidney Disease Quality of Life), CHEQ (Choice Health Experience Questionnaire), ESRD Symptom Checklist – Transplantation Module  CONDITION SPECIFIC เฉพาะเจาะจงกบั กล่มุ อาการ Beck Depression Inventory (BDI) [Depression]  POPULATION SPECIFIC เฉพาะเจาะจงกล่มุ ประชากร PedsQL (Pediatric Quality of Life Inventory) [Children] etc.

เครอ่ื งมือวดั คณุ ภาพชีวิต UTILITY MEASURE อรรถประโยชน์  การประเมินเพื่อใช้ทางเศรษฐศาสตร์ Cost-Utility Analysis: Money/QALY [QALY: Quality Adjusted Life Year]  ค่า0ม0=ีค-เ1่าสตโียดิดชยลีวิตบได1้ =แคปณุ ลภวา่าพชแีวยิต่ยสิ่งมกบวรู่าณเส์เียตชม็ ีวทิต่ี  ประเมินโดย Standard Gamble (SG), Time Trade Off (TTO), VปiรsะuเaมlินAทnาaงloอg้อSมcจaาlกe (VAS)  Health profile มีแบบสอบถามท่ีทาได้ เช่น SF-6D (ได้จาก SF-36), QWB, HUI, EQ-5D (index)  จดั อย่ใู นกล่มุ GENERIC MEASURE ไม่ใช่ SPECIFIC

เครอื่ งมอื วดั คณุ ภาพชีวิต  การแปลไป/แปลกลบั  การประเมินคณุ ภาพในด้าน ความเท่าเทียม ชดั เจน ภาษา  ความกลมกลืนระหว่าง วฒั นธรรม  Cognitive debriefing ทดสอบ ความเข้าใจของผตู้ อบ  ทดสอบความเที่ยง/ตรง และ การตอบสนอง  หาค่า norm

เครอื่ งมือวดั คณุ ภาพชีวิต  การใช้แบบสอบถามที่วดั ความเป็นนามธรรม ต้องมีคณุ สมบตั ิ ด้านความตรง (validity) และ ความเที่ยง (reliability)  ความตรงและความเท่ียงของแบบสอบถามคณุ ภาพชีวิต มิใช่ เป็นคณุ สมบตั ิทวั่ ไป (แบบสอบถามทีม่ ีความตรงและความ เทีย่ งในประชากรกล่มุ หนึง่ มิได้แสดงว่ามีความตรงและความ เทีย่ งในประชากรกล่มุ อืน่ ๆ ได้โดยอตั โนมตั ิ)  การนาแบบสอบถามท่ีสรา้ งขึน้ ในต่างประเทศ มาใช้ในคนไทย จาเป็ นต้องมีกระบวนการมากกว่าการแปลภาษา

เครอื่ งมอื วดั คณุ ภาพชีวิต PSYCHOMETRIC PROPERTY คณุ สมบตั ิทางจิตวิทยาท่ีแบบสอบถามท่ีดีจะต้องมี  VALIDITY ความตรง เครอ่ื งมอื วดั ได้วดั ส่ิงท่ีต้องการจริง  RELIABILITY ความเท่ียง เครอ่ื งมือวดั สามารถวดั ได้เหมอื นเดิม เมือ่ ไมม่ ีการ เปลี่ยนแปลงใดๆ เกิดขึน้  RESPONSIVENESS การตอบสนอง เครอ่ื งมือวดั สามารถเปล่ียนแปลงตอบสนองได้อย่าง ถกู ต้อง เม่อื มีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึน้

SECTION QOL IN KIDNEY DISEASES

มิติที่ประเมินคณุ ภาพชีวิตในโรคไต ใจ สงั คม กาย การรกั ษากบั ความพึงพอใจ Health related quality of life and the CKD patient: challenges for the nephrology community. (Finkelstein FO, et al., 2009).

มิติท่ีประเมินคณุ ภาพชีวิตในโรคไต dUcoinsndeteaersnsett.av(naGdlildionivtgyeraonCfd,seeatlsfas-ale.d,sm2s0iinn1g1is)tt.heereidmipnascttruomf eenndts-sutsaegde rtoenaaslsdeissseahseealothn-qreulaaltietyd oqfulaifleit:yaosf ylisfeteimn aetnicd-rsetvaigeewroefntahle

มิติท่ีประเมินคณุ ภาพชีวิตในโรคไต การทบทวนจากรายงานการวิจยั ท่ีมีการใช้แบบสอบถาม QOL ในผปู้ ่ วย ESRD พบมิติที่มีการประเมิน ได้แก่ กาย การรบั รู้ จดจา ความคิด เวลา การพกั ผอ่ น ใจ พละกาลงั การทางาน การนอน สงั คม ความเจบ็ ปวด การเงิน ชีวิตทางเพศ ครอบครวั รปู ลกั ษณ์ทางกาย การต้องพ่ึงพา การจากดั อาหาร dcUoinsndeteaersnsett.av(naGdlildionivtgyeraonCfd,seeatlsfas-ale.d,sm2s0iinn1g1is)tt.heereidmipnascttruomf eenndts-sutsaegde rtoenaaslsdeissseahseealothn-qreulaaltietyd oqfulaifleit:yaosf ylisfeteimn aetnicd-rsetvaigeewroefntahle



เครื่องมือวดั HRQoL ใน Dialysis Common Generic Measures in Nephrology Medical Outcome Study Short Form-36 (SF-36) N[o3t6tinitgehmasmHe8aldthimPernosfiiloen(sNHP) 2 components (physical, mental)] [38 items] Sickness Impact Profile (SIP) [136 items] Karnofsky Performance Scale (KPS) [1 item; physical function] COOP WONCA chart [6 items] EuroQoL (EQ-5D) [5 items + 1 VAS] WLifHeOSQaOtisLf-aBcRtiEoFn [In26deitxem(LsSI) [204 idteommsa]ins] Schedule for Evaluation of Individual Quality of Life (SEIQOL) Common Specific Measures in Nephrology Kidney Disease Quality of Life Questionnaire (KDQOL), KDQOL-SF [KDQOL 43 + SF-36 = 79 items] Moreiras-Plaza, 2011; Glover, 2011; O’shaughnessy, 2009

99-THAI 36 5+1 136 38 20 26 43 + 36 = 79        Understanding and assessing the impact of end-stage renal disease on quality of life: a systematic review of the content validity of self-administered instruments used to assess health-related quality of life in end-stage renal disease. Glover C., et al. Patient (2011).

HRQOL ทานายการเสียชีวิตในผปู้ ่ วย HD HD; N=10,030 - EGS(Fnrpue=aarr4nomi,ncp5ae,e9nU,;1yK), Italy, - Japan; (n=2,784) - US; (n=9,861) HPaetatlethrn-rseSlattueddyq(uDaOliPtyPoSf).li(fMe aapseas,peret dailc.,t2o0r0o3f)m. ortality and hospitalization: The Dialysis Outcomes and Practice

HRQOL ทานายการเสียชีวิตในผปู้ ่ วย PD rCaAnPdDom; Niz=e9d652 groups Physical - Cs4txoa2nnLtdrCoarAl;dP(ndD=o4s8e4) Kidney Disease - Intervention; (n=481) modified CAPD achieving cc6rl0eeLaa/rwtainkni/cn1ee.73m2 >= Mental cptaHrflreiefeaeaaldc.lrtiat(hcePnt-dsarceneboli:ayuattgTepcudheoaremqi,tAuoeeaDtnslaeEibtlayM.u,ltoE2if0Xsl0inf5eo).t

HRQOL ทานายการเสียชีวิตในผปู้ ่ วย CKD CKD; N=423 - (GSntF=aR6g9>e)=16+02; - Stage3a; GFR45-59 (n=53) - SG(ntF=aR7g53e)03-b4;4 - SG(ntF=aR8g71e)54-;29 - Stage5; GFR<15 (n=139) Quality of life predicts risks of end-stage renal disease and mortality in patients with chronic kidney disease. (Tsai, et al., 2010).

HRQOL ทานายการเสียชีวิตในผปู้ ่ วยไทย HD, PD Total; N=73 CAPD; n=59 HD; n=14 ความตรงตามเกณฑช์ นิดทานายของเครื่องมือวดั คณุ ภาพชีวิตท่ีเกี่ยวเน่ืองกบั สขุ ภาพ 9-THAI โดยการทานายอตั ราการรอด ชีพของผปู้ ่ วยล้างไต (อารีวรรณ เช่ียวชาญวฒั นา และ ดรณุ ี จนั ทรเ์ ลิศฤทธ์ิ, 2555).

คณุ ภาพชีวิตกบั ปัจจยั อื่น  ถา้ ไมป่ ระเมินคณุ ภาพชีวิตโดยตรงได้หรอื ไม่  ผล lab น่าจะบอกคณุ ภาพชีวิตของผปู้ ่ วยได้หรอื ไม่  ความสมั พนั ธร์ ะหว่างคณุ ภาพชีวิตกบั ผล lab ไม่มาก มีเพียง creatinine, albumin, BMI ท่ีมีความสมั พนั ธร์ ดบั ปานกลาง  จึงจาเป็นต้องประเมินคณุ ภาพชีวิต เนื่องจากผล lab ท่ี ประเมินในงานประจา ทดแทนไมไ่ ด้สมบรู ณ์

HRQOL มีความสมั พนั ธก์ บั creatinine, albumin, BMI ปานกลาง BEsioramilaiarkneErs.,a2n0d08h)ealth-related quality of life in end-stage renal diseases: a systematic review. (Spiegel BMR, Melmed G,

SECTION SF-36

SF-36

SF-36 การแปลงคะแนน  1 ข้อเป็นภาพรวม เปรียบเทียบสขุ ภาพกบั ปี ที่ผา่ นมา  35 ข้อแปลงเป็นคะแนน 8 มิติ 8 domains; PF, RP, BP, GH, VT, RE, SF, MH)  บางข้อต้องแปลงคะแนนตามกาหนด เช่น Item 1 ดีเลิศ 1 = 5.0 ดีมาก 2 = 4.4 ดี 3 = 3.4 พอใช้ 4 = 2.0 ไม่ดี 5 = 1.0  ใช้ website http://www.sf-36.org/demos/SF-36.html แปลงคะแนน

SF-36 การแปลงคะแนน

http://www.sf-36.org/demos/SF-36.html

http://www.sf-36.org/demos/SF-36.html

การแปลคะแนน QOL โดยเปรียบเทียบกบั ประชากรปกติ (Norm-based Scoring) คะแนนในช่วง 20-80 (+3SD) แสดงว่าอยใู่ นกล่มุ เดียวกบั ประชากรท่ีนามาเปรียบเทียบ (~99%) เม่อื คานวณโดยใช้ค่าเฉล่ียจากประชากรปกติ 20-80 แปลว่าเป็นกล่มุ เดียวกบั ประชากรปกติ The Normal Curve 95% Confident Interval (95% CI) 99% Confident Interval (99% CI)

ตวั อย่าง SF-36 ในการแปลคะแนน QOL โดย เปรียบเทียบกบั ประชากรปกติ (Norm-based Scoring) http://www.sf-36.org/nbscalc/index.shtml PCS เป็นด้านกาย PF, RP, BP, GH MCS เป็นด้านใจ VT, SF, RE, MH

http://www.sf-36.org/nbscalc/index.shtml

http://www.sf-36.org/demos/SF-36.html

ข้อสงั เกตในการใช้ SF-36  เป็นเครือ่ งมอื ท่ีมีการใช้มากท่ีสดุ  ฉบบั ภาษาไทยมีผแู้ ปลไว้หลายฉบบั  มีการนาไปผนวกกบั แบบวดั เฉพาะ dialysis ได้แก่ KDQOL-SF (KDQOL+SF36) และ CHEQ (CHOICE+SF36)  ฉบบั ย่อของ SF-36 ได้แก่ SF-12 และ SF-8  KDQOL-SF (43+36 ข้อ) มีฉบบั ย่อ ซ่ึงลด SF-36 เหลือ SF-12 และ ลดคาถามเก่ียวกบั dialysis เหลือ 24 ข้อ เรียกว่า KDQOL-36 (24+12)  การแปลงคะแนนเปรียบเทียบกบั ประชากรปกติ PCS และ MCS ยงั ไม่มีค่าเฉล่ียของประชากรปกติคนไทย

SECTION 9-THAI

9-THAI  พฒั นาโดยสานักงานสถิติแห่งชาติ และสานักงานพฒั นานโยบาย สขุ ภาพระหว่างประเทศ  เป็นส่วนหนึ่งของแบบสอบถามที่ใช้ในการสารวจอนามยั และ สวสั ดิการ พ.ศ. 2546  มีเป้ าหมายให้เป็นแบบสอบถามที่สนั้ กระทดั รดั มีข้อคาถามน้อย และเข้าใจง่าย  ให้ประเมินสถานะสขุ ภาพของตนเองด้วยคาถาม 9 ข้อ  ครอบคลมุ มิติด้านกาย ใจ และสงั คม 23SA1vผ...a2ป้sู อlCC0่siวd7าhheยi-รseet1บyีวsaa7าmรwwo.บรfcceณดัhhanทaatnเnnIดชenwww่ีแยsaatทวrpttชttuนraaาmaไnnญcตaaetดnวiAActฒ้วั a.,(ยlTL9นq-hi9าmTue-,HTawดplHAiaรstAIytyณ)ุ t.Icao.[ี hnPจวfoaนาhlั inmรfDทeoสeรDnmาtเ์riรลCisecสิศsa,มpesGฤrurาrทtoroคaeธpstม์iิe,sioพnrจntCฬยุyp],.าaาoLKบtภfiihemารaonลณwnntฯse์aKลwสtoatิมาnaegวขnnreฒัaาen(nภnTนeoaาhrาnliคacนriตSelhนa,pะenทTวlaada,น์ัlc)tnท:อhegKวmอscีhกศtehaonิเรatnฉิtuวrีoยtsKงheศงamenเ,e์ หrseชnaaนapลtUsือhyธun.iิปe2riJven5พ.:M5;Vt3ง2eh,;ศ0deP2ส0์ oA897กn(-s.1iลุgts)e.so:mกk6cuา4TTรl-7hhCว2aaดั,.iieค2Htณ0ุ ea0alภ6.lt;าThพ8hs9eชt:ีวaิtตus

9-THAI  คาถามด้านกาย 4 ข้อ ได้แก่ การเคล่ือนไหว การดแู ลตนเอง การทากิจกรรมปกติ การเจบ็ ป่ วย  คาถามด้านใจ 3 ข้อ ได้แก่ ความวิตกกงั วลซึมเศรา้ การจดจาสมาธิ การเข้ารว่ มสงั คม  คาถามประเมินภาพรวม 2 ข้อ ได้แก่  เปรียบเทียบสขุ ภาพกบั ปี ท่ีแล้ว  เปรียบเทียบสขุ ภาพกบั ผอู้ ่ืนที่เหมอื นกนั แต่ไมม่ ีโรค ประจาตวั