การเขียนผังงาน 11

1 สื่อการเรยี นการสอน การพัฒนาคูม่ อื อิเล็กทรอนกิ ส์การใช้โปรแกรมการ ออกแบบผงั งาน การศกึ ษาระดับชัน้ ประกาศนียบัตรวชิ าชีพช้นั สูง (ปวส) กรมอาชีวะศึกษา วิทยาลัยการอาชีพปราณบุรี

2 คำนำ โครงงานเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชา 30204-2004 หลักการคิดเชิงออกแบบและนวัตกรรมธุรกิจ ดิจทิ ลั เร่ืองการพฒั นาค่มู ืออเิ ลก็ ทรอนิกสก์ ารใชโ้ ปรแกรมการออกแบบผงั งาน สำหรับนกั ศึกษาทกุ ๆคน จดั ทำ ขึ้นเพอ่ื พฒั นาบทเรียนอิเล็กทรอนกิ สใ์ หเ้ หมาะสม มปี ระสิทธภิ าพ และเขา้ ใจในบทเรียนไดง้ ่ายยิ่งข้นึ รวมไปถึง การพัฒนาขีดความสามารถในการใช้เทคโนโลยีเพื่อการศึกษาในการแสวงหาความรู้ด้วยตนเอง ซึ่งปัจจุบนั การศกึ ษาของประเทศไทย และประเทศต่าง ๆ ไดเ้ ปล่ียนแปลงกนั ไปตามยคุ สมัย โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งเทคโนโลยี ท่ี เข้ามาเก่ียวข้องกับชวี ติ ประจำวัน ท่ีก่อใหเ้ กิดการเปลย่ี นแปลงด้านต่างๆ ทงั้ เศรษฐกิจ วถิ ีชวี ติ สังคม ความ เปน็ อยู่ รวมท้ังส่งการกระทบตอ่ ชวี ิตความเปน็ อยขู่ องครอบครวั การจดั การศึกษาต้องจัดเตรยี มผเู้ รยี นใหพ้ รอ้ ม กับการเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ข้นึ ดงั กลา่ ว ดังนั้นผู้จัดทำจึงได้ทำสื่อการเรียนการสอนเกี่ยวกับเทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์ขึ้น เพื่อให้ นักศึกษา สามารถทำความเข้าใจ และนำความรู้ที่ได้จากสื่ออิเล็กทรอนิกส์ในครั้งนี้ ไปใช้ให้เกิดประโยชน์ใน ชวี ติ ประจำวนั ดว้ ย ผจู้ ดั ทำหวังเปน็ อย่างยิ่งวา่ โครงงานเลม่ นีจ้ ะสามารถช่วยเพิม่ ความรู้ ความเข้าใจ และความสามารถใน การใช้เทคโนโลยีของนักศึกษา ได้เป็นอย่างดี เพื่อเป็นแนวทางการพัฒนาสื่อการเรียนการสอนเทคโนโลยี อเิ ลก็ ทรอนิกส์ตอ่ ไป คณะผู้จดั ทำ นางสาวจุฑามาส จันทโร นางสาวภวรัตน์ สงิ ห์โตแกว้

สารบัญ 3 เรอื่ ง หน้า คำนำ 4 จุดประสงคเ์ ชงิ พฤตกิ รรม 5 ผังงาน (Flowchart) 5 ความหมายและประโยชนข์ องผงั งาน 5 ประโยชน์ของผังงาน 6 ประเภทของผงั งาน 7 สัญลกั ษณ์ทีใ่ ช้ในผงั งาน 8 สัญลักษณพ์ นื้ ฐาน 10 ผงั งานโครงสร้าง 10 ผังงานโครงสร้างแบบลำดบั 11 ผังงานโครงสรา้ งแบบทางเลอื ก 12 ผังงานโครงสรา้ งแบบทำซำ้ 13 เคร่อื งมือช่วยเขยี นผงั งาน 14 ซอฟต์แวรเ์ ขียนผงั งาน 15 วิธเี ขียนผังงานดว้ ยโปรแกรม MS-Visio

4 การเขียนผังงาน จดุ ประสงค์เชงิ พฤติกรรม 1. บอกความหมายและประโยชน์ของผังงานได้ 2. บอกประเภทของผังงานได้ และสามารถนำไปใช้ให้เหมาะกับลกั ษณะงาน 3. มคี วามร้คู วามเข้าใจในสญั ลกั ษณท์ ีน่ ำมาใชเ้ ขยี นผังงาน 4. สามารถนำสญั ลกั ษณ์ต่างๆ ในผังงานมาเขยี นเปน็ ผังงานไดอ้ ย่างถกู ต้อง 5. สามารถใชโ้ ปรแกรม visio เพอ่ื เขียนผงั งานได้

5 ผงั งาน (Flowchart) เปน็ วิธกี ารออกแบบโปรแกรมที่เก่าแก่และหลายคนรู้จักกนั ดี นกั เขยี นโปรแกรมลว้ นเคยใช้ผังงานเพื่อ ออกแบบโปรแกรม หรือนำมาใช้เพื่อเขียนโปรแกรมมาก่อนโดยเฉพาะในช่วงที่เริ่มศึกษาเกี่ยวกับการเขียน โปรแกรมใหม่ๆ แตอ่ ยา่ งไรกต็ ามใชว่ า่ ผงั งานจะถูกนำมาใช้เพ่ือการเขียนโปรแกรมเทา่ นัน้ ซึ่งความจริงแลว้ ไม่ วา่ จะเปน็ งานชนดิ ใดกต็ าม หากมีการกำหนดและลำดบั ขน้ั ตอนในแต่ละกิจกรรมทช่ี ดั เจนแนน่ อน กส็ ามารถนำ ผังงานมาประยุกต์ใช้ได้ท้ังสิ้น รวมถงึ กจิ กรรมอ่ืนๆท่ีเกีย่ วขอ้ งกับการดำเนนิ ชีวติ ประจำวนั ของเราโดยพจิ ารณา รูปที่ 3.1 เปน็ ตัวอยา่ งผังงานของการใช้โทรศพั ทส์ าธารณะแบบหยอดเหรยี ญ ความหมายและประโยชน์ของผงั งาน ผังงาน เปน็ แผนภาพท่ใี ชล้ ำดับขน้ั ตอนในการทำงานของโปรแกรมตง้ั แต่จดุ เร่มิ ตน้ จนถึงจดุ สน้ิ สดุ ด้วย การนำเสนอผ่านสัญลักษณ์ท่ีเป็นมาตรฐานเพื่อให้สื่อความหมายและความเข้าใจตรงกัน ผังงานเป็นตัวแทน แนวความคดิ ท่ถี ูกนำมาลำดบั ขนั้ ตอนการทำงานในแต่ละกจิ กรรมให้มคี วามเป็นรูปธรรมมากข้นึ ง่ายต่อการทำ ความเข้าใจ ประโยชน์ของผังงาน 1. นำมาใช้เพ่อื ถ่ายทอดแนวความคดิ ความเข้าใจทไ่ี ดจ้ ากการวเิ คราะห์งาน ด้วยการใช้สญั ลักษณ์ที่มี ความเป็นสากลและสื่อความหมายได้ดี ทำให้เข้าใจลำดับขั้นตอนการทำงาน รวมถึงความสัมพันธ์ ระหว่าง ขนั้ ตอนการปฏิบัตงิ านต่างๆ เพ่อื ให้โปรแกรมเมอรส์ ามารถนำไปประกอบการเขยี นโปรแกรมได้งา่ ยและสะดวก ยง่ิ ข้ึน

6 2. เป็นสื่อกลางในการติดต่อ การประสานความคิดระหว่างผู้ใช้กับผู้เขียนโปรแกรม หรือผู้เขียน โปรแกรมกับนักวเิ คราะหร์ ะบบ 3. นำมาใช้เพื่อทดสอบและทบทวนขั้นตอนการทำงาน เพื่อหาข้อผิดพลาดในขั้นตอนการทดสอบ รวมถึงนำมาเป็นเอกสารประกอบโปรแกรมเพื่องานบำรุงรักษา และในกรณีที่โปรแกรมมีความจำเป็นต้อง ปรับปรุงเปลีย่ นแปลง โปรแกรมเมอร์ทเี่ ข้ามาสานงานต่อสามารถนำพลังงานที่มีอยเู่ ดิมมาใช้เพ่ือการปรับปรุง แก้ไขโปรแกรมได้ ประเภทของผังงาน ผงั งานเพื่องานทางคอมพิวเตอร์มีอยู่ 2 ประเภทด้วยกันคือ 1 .ผังงานระบบ เป็นผังงานท่ีนำมาใช้เพ่ือแสดงขั้นตอนการทำงานของระบบท้ังหมดในลักษณะแบบ กว้างๆ ด้วยการแสดงเฉพาะตัวชิ้นงานของระบบ ว่าต้องทำอะไรบ้าง โดยจะไมแ่ สดงรายละเอยี ดว่างานนัน้ ๆ ต้องทำอยา่ งไรโดยปกติแล้วการเขียนผงั งานระบบจะเกยี่ วข้องกับระบบงาน ในภาพรวมทงั้ หมดจึงประกอบไป ด้วยเปน็ ส่อื อปุ กรณ์ เครอื่ งมอื คอมพิวเตอรแ์ ละบคุ คล 2. ผังงานโปรแกรม เป็นผงั งานที่แสดงรายละเอียดข้ันตอนการประมวลผลในคอมพิวเตอร์ โดยจะมี การลำดับขั้นตอนการทำงานอย่างเป็นละเอียด และโปรแกรมเมอร์สามารถนำไปใช้ประกอบการเขียน โปรแกรมไดต้ ่อไป

7 สัญลกั ษณ์ทใ่ี ชใ้ นผงั งาน ในการเขยี นผังงาน ทำไดด้ ว้ ยการนำสญั ลกั ษณ์ต่างๆ มาลำดบั ข้นั ตอนการทำงาน โดยมีเสน้ และลูกศร เป็นตัวเชื่อมระหว่างสัญลักษณ์ ดังนั้นสิ่งสำคัญก็คือเราต้องเรียนรู้ความหมายของสัญลักษณ์เหล่านั้นว่า สัญลกั ษณ์แตล่ ะตวั ทำหนา้ ทอ่ี ะไรและนำไปใช้งานอยา่ งไร สำหรับเกณฑ์ในการเขียนผังงาน โดยทั่วไปแล้วไม่ได้มีกฎเกณฑ์เคร่งครัดแต่อย่างใด เพียงแค่ใช้ สญั ลักษณใ์ หต้ รงกบั กจิ กรรม เขยี นแบบบนลงลา่ ง วางลำดับข้ันตอนใหถ้ ูกต้องและสามารถสอื่ สารเข้าใจตรงกนั กน็ ับว่าเพยี งพอแล้วสำหรับสัญลักษณท์ ่ีนำมาใชเ้ พื่อการเขียนผังงาน มีอย่หู ลายสัญลกั ษณด์ ้วยกันดงั รปู ที่ 3.4

8 สัญลกั ษณพ์ ้ืนฐาน สำหรบั สญั ลักษณพ์ ื้นฐานทนี่ ำมาใช้กบั ผงั งาน ประกอบดว้ ยสัญลกั ษณต์ ่างๆดังตอ่ ไปน้ี

9 สญั ลักษณร์ ะบบ สำหรบั สัญลกั ษณร์ ะบบท่ีนำมาใชก้ บั ผงั งาน ประกอบดว้ ยสัญลกั ษณต์ ่างๆดังตอ่ ไปน้ี สญั ลักษณ์การโปรแกรม สำหรับสัญลกั ษณ์การโปรแกรมท่ีนำมาใช้กับผงั งาน ประกอบดว้ ยสัญลักษณ์ ต่างๆดงั ตอ่ ไปนี้

10 ผงั งานโครงสร้าง เน่ืองจากการเขยี นผังงานปกตแิ ลว้ จะไมม่ กี ฎเกณฑเ์ ครง่ ครัดเพยี งแต่ใหเ้ ลอื กใชส้ ญั ลกั ษณใ์ หถ้ ูกตอ้ งซงึ่ ดเู หมือนวา่ มรี ูปแบบทีค่ อ่ นไปทางอิสระข้นึ อยูก่ บั การเขยี นของแต่ละบุคคลดงั นั้นจงึ เกิดแนวคิดการเขียนผังงาน แบบโครงสร้างขน้ึ มาเพอื่ ใหม้ ีระบบระเบยี บยงิ่ ขน้ึ กลา่ วคอื จะใช้หลกั การแบง่ แยกและการจัดลำดับช้ันทีม่ คี วาม ชดั เจนและดูเปน็ ระบบระเบยี บมากขนึ้ พจิ ารณาจากรูปที่ 3.5 เพอื่ เปรียบเทยี บซง่ึ เทคนคิ โครงสรา้ งนี้นอกจาก จะช่วยให้การออกแบบผังงานให้แลดูง่ายแลว้ ยังสามารถนำไปประยุกตใ์ ช้เพ่ือการเขยี นโปรแกรมชุดคำสัง่ ได้ งา่ ยย่ิงขึ้นโดยผังงานโครงสรา้ งจะมอี ยู่ 3 รูปแบบด้วยกนั คอื 1 ผังงานโครงสร้างแบบลำดับ 2 ผงั งานโครงสรา้ งแบบทางเลอื ก 3 ผังงานโครงสร้างแบบทำซ้ำ ผังงานโครงสรา้ งแบบลำดับ เปน็ ผังงานทม่ี โี ครงสร้างลำดับกจิ กรรมกอ่ นหลงั โดยจะเขยี นเปน็ ลำดบั ตอ่ เน่ืองกันไป

11 ผังงานโครงสรา้ งแบบทางเลือก เปน็ ผังงานทมี่ โี ครงสรา้ งให้เลอื กตัดสินใจเพ่ือเลอื กทางเลือกใดทางเลอื กหนงึ่ ซง่ึ เงอ่ื นไขที่กำหนดอาจมี เพียง 2 ทางเลือกหรอื อาจมหี ลายทางเลือกก็ไดแ้ ลว้ แต่ความซบั ซ้อนของเงอ่ื นไขน้ันๆ นอกจากกำหนดทางเลอื กดว้ ยเงอื่ นไข IF แลว้ ยังสาวมารถกำหนดทางเลอื กเง่ือนไขแบบกรณี (CASE) เช่นการ กำหนดทางเลือกด้วย CASE เพือ่ เลอื กทำงานแต่ละเมนู ดังตัวอยา่ งรูปท่ี 3.10

12 ผงั งานโครงสรา้ งแบบทำซำ้ สำหรบั โครงสรา้ งการทำงานแบบทำซ้ำหรอื เป็นรอบ (loop) จะมหี ลายแบบด้วยกัน อนั ประกอบดว้ ย • โครงสรา้ งการทำซ้ำแบบ WHILE…ENDWHILE การทำซ้ำในรปู แบบของ WHILE…ENDWHILE จะทำ การตรวจสอบเงอื่ นไขก่อน โดยหากเง่อื นไขเป็นจรงิ ก็จะทำซ้ำต่อไป จนกระทั่งเงือ่ นไขเป็นเท็จก็หลุด จากกระบวนการทำซำ้ ดังนั้น หากเง่อื นไขถกู ตรวจสอบกอ่ นว่าเปน็ เท็จ กจิ กรรมภายในลูปก็จะไม่ได้ รับการประมวลผลใดๆ เลย • โครงสร้างการทำแบบซำ้ REPEAT…UNTIL การทำซ้ำในรูปแบบของ REPEAT…UNTIL จะทำให้การ ประมวลกิจกรรมภายในลูปก่อน แล้วจึงค่อยตรวจสอบเงอ่ื นไขจนกระทง่ั เงอ่ื นไขเป็นจรงิ กล่าวคือ ลปู ชนิดนี้จะมีการประมวลผลชุดคำสั่งภายในลูปอย่างน้อยหนึ่งรอบ จากนั้นจึงค่อยตรวจสอบเงือ่ นไข โดยหากเงื่อนไขยังคงเป็นเท็จก็จะวนซ้ำเพื่อทำงานในรอบถัดไปเรื่อยๆ จนกร ะทั่งเมื่อเงื่อนไขท่ี ตรวจสอบเป็นจริง กจ็ ะหลดุ ออกจากลปู เพอื่ ทำงานชุดคำสั่งถัดไป

13 • โครงสร้างการทำซ้ำแบบ FOR…NEXT การทำซ้ำในรปู แบบของลปู FOR…NEXT จะมีการกำหนดรอบ การทำงานทีแ่ นน่ อนตามจำนวนรอบทีก่ ำหนดไว้ชดั เจน เชน่ ทำงานจำนวน 5 รอบ เปน็ ต้น เคร่อื งมือชว่ ยเขียนผังงาน เน่ืองจากผงั งานมีสญั ลักษณ์ทใ่ี ชอ้ ยูห่ ลายสญั ลกั ษณด์ ว้ ยกัน การเขยี นผงั งานดว้ ยมือก็จัดเป็นวิธีที่ง่าย แต่อาจเขยี นสัญลกั ษณไ์ ด้ไมส่ วยงามนกั หรือผดิ เพ้ยี นไปจากความเป็นจริงได้ ประกอบกบั หากมีการแก้ไขก็ตอ้ ง ลบแล้วเขียนใหม่ ซึ่งทำให้ยุ่งยากและเสียเวลา ดังนั้น จึงมีเครื่องมือที่สามารถนำมาใช้เพื่อเขียนผังงาน ซึ่ง ประกอบด้วยไม้บรรทดั สำหรับเขียนผงั งาน และซอฟตแ์ วร์เขยี นผงั งาน ไม้บรรทัดสำหรับเขยี นผังงาน เปน็ ไม้บรรทัดท่ีมชี อ่ งสญั ลกั ษณข์ องผงั งานในรูปแบบต่างๆ ทผ่ี เู้ ขียนสามารถเขยี นแบบสัญลกั ษณต์ าม ช่องในเทม็ เพลตไดท้ ันที

14 ซอฟต์แวร์เขยี นผงั งาน เป็นซอฟตแ์ วรส์ ำเร็จรูปทีผ่ ู้ใช้สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องมือเพื่อวาดผังงาน ตัวอย่างเช่น โปรแกรม Microsoft Visio ซึ่งจัดเป็นโปรแกรมหนึ่งท่ีมีความนยิ ม โดยสามารถนำมาใช้เป็นเคร่ืองมือเพ่ือการออกแบบ หรือเครื่องมือช่วยวาดงานต่างๆ ตามความต้องการโดยสัญลักษณ์ของผังงานก็จัดเปน็ อีกหน่ึงเทม็ เพลตทีไ่ ด้ ผนวกไว้ในโปรแกรม Visio เช่นกนั

15 วธิ ีเขียนผงั งานดว้ ยโปรแกรม MS-Visio เมือ่ เปดิ โปรแกรมขึ้นมาดงั รปู ท่เี ทม็ เพลตดา้ นซ้ายมอื ให้คลกิ เลือก Flowchart จากนั้นดบั เบลิ คลิกท่ี ไอคอน Basic Flowchart

16

17

18

19

20