กฎหมายสำหรับผู้สูงอายุ

คาํ นาํ สทิ ธผิ สู งู อายตุ ามพระราชบญั ญตั ผิ สู งู อายุ พ.ศ. ๒๕๔๖ ในมาตรา ๑๑ กําหนดใหผูสูงอายุมีสิทธิไดรับการคุมครอง สงเสริมและสนับสนุน ในดานตางๆ โดยเฉพาะมาตรา ๑๑ (๒) ไดกําหนดใหผูสูงอายุมีสิทธิ ไดร บั การศกึ ษา และขอ มลู ขา วสารทเ่ี ปน ประโยชนต อ การดาํ เนนิ ชวี ติ คณะอนุกรรมการติดตามสิทธิผูสูงอายุตามพระราชบัญญัติ ผสู งู อายุ พ.ศ.๒๕๔๖ เหน็ ถงึ ความสาํ คญั ของการรบั รขู อ มลู ดา นกฎหมาย ท่ีจะทําใหผูสูงอายุไดรับความเปนธรรมในการดํารงชีวิต ไมถูกเอารัด เอาเปรียบในสังคม จึงมอบหมายใหสํานักสงเสริมและพิทักษผูสูงอายุ สาํ นกั งานสง เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ ดก็ เยาวชน ผดู อ ยโอกาส และ ผูสูงอายุ จัดทําหนังสือคูมือกฎหมายนารูสําหรับผูสูงอายุข้ึน โดยมี วตั ถปุ ระสงคเ พอื่ เผยแพรป ระชาสมั พนั ธ และใหผ สู งู อายไุ ดร บั ทราบขอ มลู กฎหมายตางๆที่เก่ียวของ รวมถึงใชเปนแนวทางปฏิบัติเพ่ือดํารงชีวิต ในสังคมอยางถูกตองเหมาะสมตอไป กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑

กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ดร.อภชิ ยั จนั ทรเสน ในชว ง ๑๐ ป ทผ่ี า นมานผ้ี มไดร บั เชญิ ไปบรรยายหวั ขอ “กฎหมาย สาํ หรบั ผสู งู อาย”ุ ในการสมั มนาทจ่ี ดั ขนึ้ สาํ หรบั ผทู เ่ี ตรยี มเกษยี ณอายุ จากราชการ รัฐวิสาหกิจ และหนวยงานภาคเอกชนที่จัดโดย สภาผสู งู อายแุ หง ประเทศไทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล คณะแพทยศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย กรมอนามัย กระทรวง สาธารณสขุ เปน ตน เร่ืองที่ไดรับความสนใจมากท่ีสุดไดแก การใหท่ีดินและบานแก บตุ รหลาน สญั ญาคา้ํ ประกนั และการทาํ พนิ ยั กรรม * กรรมการผูทรงคุณวุฒิในคณะกรรมการผูสูงอายุแหงชาติ, รองประธานคณะอนุกรรมการ ตดิ ตามสทิ ธผิ สู งู อาย,ุ อนกุ รรมการเพอื่ ผลกั ดนั และขบั เคลอื่ นประเดน็ การดแู ลผสู งู อายรุ ะยะยาว, อนกุ รรมการปฏบิ ตั กิ ารยทุ ธศาสตรด า นเดก็ สตรี ผสู งู อายุ คนพกิ าร และความเสมอภาคของบคุ คล คณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชนแหง ชาต.ิ ๒ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

การใหท ด่ี นิ และบาน แกบตุ รหลาน ผูรวมสัมมนามักจะตั้งคําถามวา จะยกท่ีดินและบานใหแกบุตร หลานในระหวางท่ีมีชีวิตอยูหรือควรจะยกใหเปนมรดก เรอื่ งนผ้ี มแนะนาํ วา ควรยกทดี่ นิ และบา นใหบ ตุ รหลานในระหวา ง ทมี่ ชี วี ติ อยเู ปน การดกี วา ทงั้ นเ้ี พราะผทู ไ่ี ดร บั จะไดช น่ื ชมยนิ ดี และแสดง ความกตญั ญกู ตเวทตี อ ผใู หใ นขณะทมี่ ชี วี ติ อยไู ดเ ตม็ ทดี่ กี วา ทจ่ี ะไดร บั รวู า ตนไดร บั มรดกเปน ทดี่ นิ และบา น ซงึ่ จะทาํ ไดก แ็ ตท าํ บญุ อทุ ศิ สว นกศุ ลให แกผูใหซึ่งวายชนมไปแลว นอกจากนี้ ยังตัดปญหากรณีพิพาท ทอี่ าจเกดิ ขนึ้ ระหวา งทายาทในเรอื่ งทรพั ยม รดกและอาจเปน ผลใหบ คุ คล ทค่ี วรจะไดร บั ทด่ี นิ และบา นตามความปรารถนาของผยู กใหเ สยี สทิ ธจิ าก ความไมส มบรู ณข องพนิ ยั กรรม หรอื จากกรณพี พิ าทระหวา งทายาทกเ็ ปน ไป อยา งไรกต็ าม มขี อ แนะนาํ สาํ หรบั เจา ของทด่ี นิ และบา นทจ่ี ะยกให แกบ ตุ รหลานวา ควรจะจดทะเบยี นสทิ ธเิ กบ็ กนิ ใหแ กต นเองและคสู มรส (ถา ยงั มชี วี ติ อย)ู ไวต ลอดชวี ติ ดว ย ทง้ั นเ้ี พราะประมวลกฎหมายแพง และ พาณชิ ย มาตรา ๑๔๑๗ กาํ หนดใหส ทิ ธไิ ว คอื “อสงั หารมิ ทรพั ยอ าจตอ งตกอยใู นบงั คบั สทิ ธเิ กบ็ กนิ อนั เปน เหตใุ ห ผทู รงสทิ ธนิ นั้ มสี ทิ ธคิ รอบครองใชแ ละถอื เอาซงึ่ ประโยชนแ หง ทรพั ยส นิ นนั้ ผทู รงสทิ ธเิ กบ็ กนิ มอี าํ นาจจดั การทรพั ยส นิ ผทู รงสทิ ธเิ กบ็ กนิ ในปา ไม เหมืองแร หรือท่ีขุดหิน มีสิทธิทําการแสวงประโยชนจากปาไม เหมอื งแร หรอื ทขี่ ดุ หนิ นนั้ ” กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๓

และมาตรา ๑๔๑๘ กาํ หนดวา “สทิ ธเิ กบ็ กนิ นนั้ จะกอ ใหเ กดิ โดย มกี าํ หนดเวลา หรอื ตลอดชวี ติ แหง ผทู รงสทิ ธกิ ไ็ ด ถา ไมม กี าํ หนดเวลา ทา นใหส นั นษิ ฐานไวก อ นวา สทิ ธเิ กบ็ กนิ มอี ยตู ลอดชวี ติ ผทู รงสทิ ธิ ถา มี กาํ หนดเวลา ทา นใหน าํ บทบญั ญตั มิ าตรา ๑๔๐๓ วรรค ๓ มาใชบ งั คบั อนโุ ลม ถา ผทู รงสทิ ธเิ กบ็ กนิ ถงึ แกค วามตาย ทา นวา สทิ ธนิ น้ั ยอ มสนิ้ ไป เสมอ” จะเห็นไดวาบิดามารดาผูที่ยกท่ีดินและบานใหแกบุตรหลาน ยังมีสิทธิครอบครอง ใชและถือเอาซึ่งประโยชนแหงท่ีดินและ บานนั้นตามกฎหมาย โดยจะยังอยูอาศัยนําออกใหเชา หรือจัดหา ผลประโยชนใ ด ๆ จนตลอดชวี ติ ของตนไดโ ดยไมม ผี ใู ดมสี ทิ ธมิ ารบกวน ในทางปฏิบัติจะตองจดทะเบียนสิทธิเก็บกินดังกลาวตอเจาหนาที่ พนกั งานทด่ี นิ ในเขตทท่ี ด่ี นิ นนั้ ตง้ั อยแู ละเสยี คา ธรรมเนยี มราชการโฉนดละ ๔๐ บาท หลงั จากการจดทะเบยี นสทิ ธเิ กบ็ กนิ แลว บตุ รหลานทไ่ี ดก รรมสทิ ธ์ิ ที่ดินและบานก็ยังมีกรรมสิทธ์ิโดยสมบูรณ สามารถจําหนายจายโอน ตอ ไปได เพยี งแตผ รู บั โอนกรรมสทิ ธใ์ิ นทดี่ นิ และบา นยงั ตอ งผกู พนั ทจ่ี ะ ใหบิดามารดาผูทรงสิทธิเก็บกินยังคงมีสิทธิครอบครองใชและถือเอาซึ่ง ประโยชนแหงที่ดินและบานไดตลอดชีวิต ในกรณีที่บิดามารดาไมมี ความประสงคจ ะใชส ทิ ธเิ กบ็ กนิ ตอ ไปแลว กส็ ามารถไปจดทะเบยี นยกเลกิ สทิ ธิเก็บกินดงั กลา วไดต ามความประสงค ประโยชนที่จะไดรับ การจดทะเบยี นสทิ ธเิ กบ็ กนิ ทาํ ใหล กู หลานซง่ึ อาจรวมถงึ เขยสะใภ ไมอ าจขบั ไล หรอื บบี คน้ั ใหบ ดิ ามารดา หรอื ปยู า ตายาย ซง่ึ เปน ผยู กบา น และที่ดินใหตองออกไปจากที่ดินและบานจนตลอดชีวิต ๔ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

สญั ญาคา้ํ ประกนั เรื่องน้ีเปนเร่ืองท่ีผมหนักใจมากท่ีสุดเพราะทุกครั้งที่ไปบรรยาย ไมว า ในกรงุ เทพมหานคร หรอื ตา งจงั หวดั ผมจะตงั้ คาํ ถามผรู ว มสมั มนา ซ่ึงในบางคร้ังมีจํานวนหลายรอยคนวา “ทานที่รวมสัมมนาทานใด ทเ่ี คยทาํ สญั ญาคา้ํ ประกนั ขอใหช มู อื ขนึ้ ” ผลปรากฏวา ผเู ขา รว มสมั มนา เกือบทั้งหมดชูมือกันสลอน จนไมอาจนับจํานวนได ย่ิงกวานั้นเมื่อผม ตั้งคําถามวา “ทานผูใดท่ีไมมีสําเนาหนังสือค้ําประกันท่ีทานเคย ลงลายมอื ชอื่ ไว” คาํ ตอบกน็ า ตกใจมากเชน เดยี วกนั คอื เกอื บทงั้ หมด ท่ีเคยทําหนังสือคํ้าประกัน ไมวาจะทําใหแกเพ่ือนรวมงานหรือผูใต บังคับบัญชา มักจะไมมีสําเนาหนังสือค้ําประกันและไมทราบเลยวา ในปจจุบันน้ีภาระหนี้ท่ีตนไดค้ําประกันไวน้ันมีเปนจํานวนเทาใดแลว ผมไดแ นะนาํ วา ในขณะทยี่ งั มตี าํ แหนง เปน อธบิ ดี เปน ผอู าํ นวยการ หรือเปนผูบังคับบัญชาของบุคคลที่ไดใหการคํ้าประกันไวน้ัน กอนที่จะ พนตําแหนงออกไป (ซึ่งหากเมื่อพนตําแหนงออกไปแลวบุคคลเหลานั้น จะไมม อี าํ นาจ ไมม บี ารมที จ่ี ะแกป ญ หาไดอ ยา งสะดวกแลว และจะเปน การสายเกนิ แก) ควรทจี่ ะรบี สาํ รวจตรวจสอบวา ภาระหนสี้ นิ ของบคุ คล กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๕

ทตี่ นไดใ หก ารคาํ้ ประกนั ไวน น้ั ยงั มอี ยหู รอื ไม เชน เคยทาํ สญั ญาคา้ํ ประกนั การเชา ซอ้ื รถจกั รยานยนตไ วน านแลว หรอื เคยทาํ สญั ญาคา้ํ ประกนั สญั ญา กยู มื เงนิ หรอื สญั ญากเู บกิ เงนิ เกนิ บญั ชี (O/D) ไว ถา ผซู อ้ื ไดช าํ ระราคา จกั รยานยนตค รบถว นแลว หรอื หากลกู หนไ้ี ดช าํ ระ (O/D) แลว ผคู าํ้ ประกนั กค็ วรทจ่ี ะขอใหเ จา หนา ทเี่ พกิ ถอนสญั ญาคาํ้ ประกนั ดงั กลา ว หรอื เวนคนื หนังสือคํ้าประกันที่เจาหนาท่ียึดถือไวใหเรียบรอย และผูคํ้าประกัน ตองเก็บหลักฐานดังกลาวไวตอไปเพื่อพิสูจนตอเจาหน้ีดวย แตห ากเปน กรณที ลี่ กู หนท้ี ต่ี นใหก ารคา้ํ ประกนั ไว ยงั มภี าระหนสี้ นิ เชน ยังผอนชําระหน้ีไมครบถวน หรือเปนกรณีใหการค้ําประกันการ ปฏบิ ตั หิ นา ทขี่ องพนกั งานเกบ็ เงนิ ในบรษิ ทั หา งรา นทยี่ งั ทาํ งานอยู ผมกต็ อ ง แนะนําใหรีบเจรจาขอเปล่ียนตัวผูคํ้าประกันจากคนเดิมใหเปนคนใหม ซงึ่ ในทางปฏบิ ตั เิ ปน เรอ่ื งทยี่ ากมาก และหากไมเ กรงใจกนั หรอื เปน กรณี ทต่ี อ งยนิ ยอมชาํ ระหนกี้ นั บางสว นแลว กม็ กั จะไมส าํ เรจ็ ในการเปลยี่ นตวั ผคู าํ้ ประกนั ผลกค็ อื ถงึ แมจ ะเกษยี ณอายรุ าชการ หรอื รฐั วสิ าหกจิ หรอื บรษิ ทั หา้ งรา้ น ผคู้ ำ้ ประกนั กย็ งั จะตอ้ งหวาดผวากบั ภาระหนส้ี นิ ทเ่ี จา้ หน้ี อาจจะเรียกรองใหตนตองชําระหนี้แทนลูกหน้ีไดในวันหน่ึง หรือที่ รา ยแรงกวา นน้ั ถงึ แมว า ผคู า้ํ ประกนั จะถงึ แกก รรมไปแลว กต็ าม หากมี มรดกตกทอดแกบ ตุ รหลาน กองมรดกของผคู า้ํ ประกนั หรอื บตุ รหลานของ ผคู า้ํ ประกนั กย็ งั อาจตอ งเขา ไปรบั ผดิ ชดใชห นขี้ องลกู หนใ้ี หแ กเ จา หน้ี ไดเ ชน เดยี วกนั ๖ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

คาํ แนะนาํ หากไมมีความจําเปนหรือไมตองเกรงใจกันอยางมากแลว ขอแนะนําวาไมควรใหการค้ําประกันแกบุคคลใดท่ีไมใชบุตรหลานของ ตนเอง แตห ากเปน กรณที ไี่ มม ที างปฏเิ สธ หรอื ไมม ที างหลกี เลยี่ งไดแ ลว ควรใหการค้ําประกันที่มีขอบเขตจํากัดดวยจํานวนเงิน หรือดวย กําหนดเวลา อาทิเชน ยินยอมเปนผูคํ้าประกันสัญญาเงินกูในวงเงิน ไมเ กนิ ๕๐,๐๐๐ บาท สาํ หรบั วงเงนิ ทเี่ กนิ ไปกวา นข้ี อใหล กู หนไ้ี ดไ ปหา ผูคํ้าประกันรายอ่ืนเขาเปนผูค้ําประกันรวมใหแกเจาหนี้ (เขาหลักการ เฉลยี่ ความสขุ ) หรอื อาจยนิ ยอมเปน ผคู าํ้ ประกนั สญั ญาซอ้ื จกั รยานยนต เงินผอนมีกําหนดเวลาไมเกิน ๑๒ เดือน ถาเกินกวาน้ี ผูคํ้าประกัน หลดุ พน ความรบั ผดิ เปน ตน ผูเขารวมสัมมนาหลายรายไดสงจดหมายหรือแจงใหทราบ ภายหลังวา คําแนะนําท่ีไดใหแกผูเขารวมสัมมนาน้ัน เปนประโยชน อยางยิ่ง เพราะไดพบวา ลูกหน้ีหลายรายไดติดคางชําระหน้ีนานแลว และสามารถแกไ ขปญ หาไดท นั เวลากอ นทจ่ี ะสายเกนิ ไป ตามทผ่ี บู รรยาย ไดย้ําเตือนไว กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๗

การทําพนิ ัยกรรม หัวขอนี้เปนเรื่องใหญแตเนื่องจากเน้ือที่มีจํากัด จึงขอสรุปและ ใหตวั อยา งรา งพินัยกรรมเพียงสังเขปเทานน้ั ผมไดแนะนําผูเขารวมสัมมนาวา ควรทําพินัยกรรมไวแตเน่ิน ๆ อยา รอใหม อี าการปว ยหรอื ชราภาพเสยี กอ นจงึ คอ ยทาํ เพราะปรากฏผลวา ผทู ที่ าํ พนิ ยั กรรมหลายรายจะมสี ขุ ภาพจติ ดกี วา เมอ่ื กอ น ทาํ พนิ ยั กรรมมาก เพราะเปนโอกาสสําหรับท่ีจะไดใชเวลาทบทวนบัญชีทรัพยสิน หนี้สิน และพิจารณาความประพฤติของทายาท ซึ่งจะเปนผูรับทรัพยตาม พินัยกรรม เปนโอกาสดีท่ีจะจัดวางแนวทางในการจัดการทรัพยสิน ภายหลังที่พนจากโลกนี้ไปแลว ย่ิงกวาน้ันพินัยกรรมที่ทําข้ึนยังชวยให บุคคลในครอบครัว บุตรหลาน บริวาร หรือผูมีสวนเกี่ยวของในชวงที่ เจา มรดก (ผทู าํ พนิ ยั กรรม) มชี วี ติ อยไู ดร บั ทรพั ยม รดกตามสว นทค่ี วรจะเปน ตดั ปญ หาการทะเลาะเบาะแวง แกง แยง ทรพั ยม รดก ทาํ ใหเ สยี ชอ่ื เสยี ง ของวงศต ระกลู หรอื แมแ ตช อ่ื เสยี งของผวู ายชนม เหมอื นกบั ทเี่ กดิ ขน้ึ ใน วงสังคมอยูเปนประจํา กฎหมายแพงและพาณิชยไดกําหนดแบบของพินัยกรรมไวหลาย แบบ แตท ผ่ี มขอแนะนาํ ใหท าํ จะมเี พยี ง ๓ แบบ คอื ๑. พนิ ยั กรรมแบบเขยี นเองทงั้ ฉบบั พนิ ยั กรรม ๒. พนิ ยั กรรมแบบธรรมดา แบบเขยี นเอง ๓. พนิ ยั กรรมแบบเอกสารฝา ยเมอื ง ท้ังฉบับ พินัยกรรมแบบนี้เหมาะสําหรับพินัยกรรมที่มีรายการทรัพยสิน หรอื จาํ นวนทายาทไมม าก และผทู าํ พนิ ยั กรรมไมต อ งการใหผ ใู ดรขู อ ความ ในพนิ ยั กรรมน้ี จนกวา จะถงึ วนั เปด พนิ ยั กรรม ๘ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

ตัวอยาง ๙ พินัยกรรม ทําที่.......................................... วนั ท.ี่ ...........เดอื น.........................พ.ศ. ......... ขาพเจา..................................................................อายุ...........ป อยูเลขที่.......... หมูท่ี........ซอย..............................ถนน............................ตําบล/แขวง.................................. อาํ เภอ/เขต.....................................จงั หวดั .....................................ขอทาํ พนิ ยั กรรมฉบบั นไ้ี วว า เมอ่ื ขา พเจา ถงึ แกก รรมแลว ใหแ บง ทรพั ยส นิ ของขา พเจา ใหแ กบ คุ คลตา ง ๆ ดงั น้ี ขอ ๑. ทดี่ นิ โฉนดเลขท.ี่ ........................อยทู ตี่ าํ บล......................................... อาํ เภอ ............................จังหวัด..............................ขอมอบใหแก..................................................... ขอ ๒. ทด่ี นิ โฉนดเลขท.ี่ ...............พรอ มบา น ๑ หลงั อยทู ตี่ าํ บล.............. อาํ เภอ ............................จังหวัด..............................ขอมอบใหแก..................................................... ขอ ๓. หุนบริษัท....................................................................................................... จํานวน......................หุน ขอมอบใหแก.................................................................................. ขอ ๔. เงินสดที่ฝากไวท่ีธนาคาร.................................สาขา............................... สมุดเงินฝากประเภท.............หมายเลขบัญชี......................ขอมอบใหแก........................ ขอ ๕. เครอ่ื งเพชร เครอื่ งทอง ซงึ่ เกบ็ รกั ษาไวใ นตนู ริ ภยั ทธ่ี นาคาร.............. สาขา...............................ขอมอบใหแก................................................................................... ขอ ๖. รถยนต ยห่ี อ .........................หมายเลขทะเบยี น........................................ ขอมอบใหแก............................................................................................................................. ขอ ๗. ปน พก ขนาด...........ม.ม. ทะเบยี นเลขท.่ี .................................................. ขอมอบใหแก............................................................................................................................. ขอ ๘. ทรพั ยส มบตั นิ อกจากทกี่ ลา วมาแลว แบง ใหแ ก. .................................... ..................................................................................................................................................... ขอ ๙. ขา พเจา ขอตง้ั ใหน าย.........................เปน ผจู ดั การศพของขา พเจา โดย ใหหักเงินคาทําศพไวจํานวน....................บาท และขอตั้งใหนาย.................................... และนาย....................................... เปนผูจัดการทรัพยมรดกของขาพเจา เพ่ือจัดการ แบง ปน ทรพั ยม รดกใหเ ปน ไปตามเจตนา ของขา พเจา ลงชอ่ื ........................................ผทู าํ พนิ ยั กรรม กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

หมายเหตุ ๑. ถา มกี ารแกไ ข ขดู ลบ ผทู าํ พนิ ยั กรรมตอ งลงลายมอื ชอ่ื กํากับไวท กุ แหง ๒. ถา พนิ ยั กรรมมหี ลายหนา ใหใ สเ ลขหนา ไวด ว ย ๓. ผูทําพินัยกรรมตองเขียนดวยลายมือตนเองทั้งฉบับ จะใหพ มิ พด ดี หรอื พมิ พด ว ยคอมพวิ เตอรไ มไ ด และถา ทาํ พนิ ยั กรรมชนดิ นต้ี งั้ แต ๒ ฉบบั ขน้ึ ไป กต็ อ งเขยี นดว ยลายมอื ตนเองทกุ ฉบบั จะใชว ธิ เี ขยี น ดว ยลายมอื ตนเอง ๑ ฉบบั แลว ถา ยเอกสารอกี ๒ ฉบบั ถงึ แมว า ผทู าํ พนิ ยั กรรมจะลงลายมอื ชอ่ื กาํ กบั ไวใ นสาํ เนาทงั้ ๒ ฉบบั นก้ี ใ็ ชไ มไ ด ๔ . ไมตองมีพยาน ๒ คน ลงลายมือช่ือเปนพยานใน พนิ ยั กรรมแตอ ยา งใด ๕. ในกรณีที่ผูทําพินัยกรรมตองการยกทรัพยมรดก ท้ังหมด โดยไมแจกแจงรายการทรัพยสินก็ทําไดโดยใชขอความ เชน “ขา พเจา ขอทาํ พนิ ยั กรรมไวว า เมอ่ื ขา พเจา ถงึ แกก รรมแลว ขา พเจา ขอ ยกทรัพยสินของขาพเจาท้ังหมดที่มีอยูในปจจุบันและท่ีจะมีตอไปใน อนาคต โดยขอยกใหแ ก นาง................................... ภรรยาของขา พเจา แตผูเดียว” หรืออาจใชขอความวา “โดยขอยกใหแก นาย............ ...............................นาย........................................นางสาว........................... ............... และเด็กชาย...................................... บุตรของขาพเจา คนละสว นเทา กนั ” กท็ าํ ได ๑๐ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

พนิ ยั กรรม แบบธรรมดา พินัยกรรมแบบธรรมดาน้ัน ก็มีขอความคลายกับพินัยกรรม แบบเขยี นเองทงั้ ฉบบั ทแี่ ตกตา งกนั กค็ อื ๑. พนิ ยั กรรมแบบนไ้ี มต อ งเขยี นดว ยลายมอื ของผทู าํ พนิ ยั กรรมเอง ท้ังฉบับ ใชพิมพขอความดวยพิมพดีดหรือคอมพิวเตอรได และทําขึ้น หลายฉบบั ก็ได ๒. ตองมีบุคคลท่ีบรรลุนิติภาวะ และมีสติสัมปชัญญะสมบูรณ ลงลายมอื ชอื่ เปน พยานอยา งนอ ย ๒ คน พรอ มกนั โดยพยาน ๒ คนน้ี ตองเห็นผูทําพินัยกรรมลงลายมือชื่อในพินัยกรรมตอหนาตนดวย และ ทส่ี าํ คญั กค็ อื ผทู าํ พนิ ยั กรรมและพยานทง้ั สองคนตอ งลงลายมอื ชอ่ื กาํ กบั ในพินัยกรรมทุกหนาอยางชัดเจน หากมีการขีดฆา ขูดลบ หรือตกเติม แกไ ขขอ ความในพนิ ยั กรรม ผทู าํ พนิ ยั กรรมและพยานกต็ อ งลงลายมอื ชอื่ กาํ กบั ไวท กุ แหง ดว ยเชน กัน ๓. ในการทําพินัยกรรมแบบน้ี ผูทําพินัยกรรมควรท่ีจะใหบุคคล ทเ่ี ชอ่ื ถอื ได อาทเิ ชน แพทยห รอื ขา ราชการ รบั รองวา “ขา พเจา นายแพทย .......................................ไดตรวจ ดูอาการของผูทําพินัยกรรมแลว เหน็ วา มสี ตสิ มั ปชญั ญะสมบรู ณท กุ ประการ จงึ ไดล งลายมอื ชอ่ื เปน พยาน ไวในพินัยกรรมดวย” กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑๑

๔. ในทางปฏบิ ตั ิ ผมไดแ นะนาํ ผเู ขา รว มสมั มนาวา ถา ไมจ าํ เปน หรอื เกรงใจกนั จรงิ แลว ไมค วรรบั เปน พยานในพนิ ยั กรรมชนดิ นี้ ทง้ั นเี้ พราะ ๔.๑ ในกรณีที่มีขอพิพาทเกี่ยวกับทรัพยมรดก พยานใน พนิ ยั กรรมอาจถกู กลา วหาวา มสี ว นรว มในการปลอมเอกสาร (พนิ ยั กรรม) หรอื อาจถกู กลา วหาวา ในขณะทลี่ งลายมอื ชอื่ เปน พยานในพนิ ยั กรรมนนั้ มไิ ดเ หน็ การลงลายมอื ชอื่ ของผทู าํ พนิ ยั กรรม ทร่ี า ยแรงกวา นน้ั ถา เปน กรณี ทผี่ ทู าํ พนิ ยั กรรมปว ย และเขา พกั รกั ษาตวั ในโรงพยาบาล ผทู าํ พนิ ยั กรรม อาจไมม สี ตสิ มั ปชญั ญะสมบรู ณ หรอื ถา เปน กรณที ผี่ ทู าํ พนิ ยั กรรมไมอ าจ ลงลายมอื ชอื่ ตนเอง จงึ ตอ งใชว ธิ พี มิ พล ายนว้ิ มอื ในพนิ ยั กรรม ผเู ปน พยาน ในพนิ ยั กรรมฉบบั นเ้ี พราะอาจจะถกู กลา วหาวา ลายพมิ พน ว้ิ มอื ทปี่ รากฏ เปนการจับมือของผูทําพินัยกรรมท่ีไมมีสติหรือบางกรณีเสียชีวิตไปแลว ประทบั ลงในพนิ ยั กรรม ซงึ่ เปน การเสยี่ งตอ ความผดิ คดอี าญาดว ย ๔.๒ กฎหมายกําหนดวา พยานและคูสมรสของพยานใน พินัยกรรม รวมตลอดทั้งผูเขียน ผูพิมพ พินัยกรรม และคูสมรสของ ผูเขียนผูพิมพพินัยกรรมไมมีสิทธิเปนผูรับทรัพยตามพินัยกรรม เคยมเี รอื่ งจรงิ เกดิ ขน้ึ คอื เถา แกเ จา ของโรงสคี นหนงึ่ รกั ลกู สาว คนเลก็ ทช่ี ว ยดแู ลธรุ กจิ ของเถา แกม ากทสี่ ดุ จงึ อยากจะเอาใจโดยการทาํ พินัยกรรมยกทรัพยมรดกสวนใหญใหแกลูกสาวคนเล็กน้ี และเพ่ือให ลกู สาวคนเลก็ ดใี จ จงึ ใหล งลายมอื ชอื่ เปน พยานในพนิ ยั กรรมฉบบั นดี้ ว ย ๑๒ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

เมอื่ เถา แกถ งึ แกก รรมลกู สาวคนเลก็ นกี้ ไ็ มม สี ทิ ธริ บั ทรพั ยม รดกทรี่ ะบไุ วใ น พนิ ยั กรรม ทง้ั นเ้ี พราะตอ งหา มโดยกฎหมาย หรอื มอี กี เรอ่ื งหนงึ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ กค็ อื มนี ายแพทยค นหนง่ึ มที รพั ยม รดกมากดว ยการทาํ พนิ ยั กรรม จงึ ได ขอใหล กู เขยคนโตซงึ่ เรยี นจบนติ ศิ าสตรบ ณั ฑติ (แตค งเรยี นวชิ ากฎหมาย มรดกไมเ กง ) ชว ยทาํ พนิ ยั กรรมให โดยทาํ เปน แบบธรรมดาทตี่ อ งมพี ยาน ๒ คน ลงลายมอื ชอื่ ลกู เขยคนโตนต้ี อ งการเอาใจพอ ตา จงึ ลงลายมอื ชอ่ื เปนพยานในพินัยกรรม เมื่อนายแพทยทานน้ีถึงแกกรรมลง ผลก็คือ ลูกสาวคนโต ซ่ึงเปนภรรยาของลูกเขยที่ลงลายมือช่ือเปนพยานใน พนิ ยั กรรม กไ็ มม สี ทิ ธริ บั ทรพั ยม รดกตามพนิ ยั กรรมน้ี แมแ ตช น้ิ เดยี ว ๔.๓ คําแนะนําในกรณีท่ีทานตองเขาไปชวยในการทํา พินัยกรรมของบุคคลใดโดยไมมีทางหลีกเล่ียงแตอยางใดแลว เพอื่ ปอ งกนั ปญ หาตามขอ ๔.๑ และ ๔.๒ ขา งตน น้ี ขอแนะนาํ ใหใ ช วธิ กี ารดงั น้ี คอื ก.) ใหม กี ารถา ยภาพนง่ิ อดั เทป ถา ยวดี โี อเทป ไวเ ปน หลักฐานวา ผูทําพินัยกรรม มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ และไดลง ลายมือชื่อหรือไดพิมพลายนิ้วมือตอหนาพยานอยางนอง ๒ คนจริง โดยในการถายภาพหรือ ถายวีดีโอเทปใหพยายามเนนไปที่การลง ลายมือชื่อหรือการพิมพลายนิ้วมือของผูทําพินัยกรรมและของพยาน ไมใชถายรูปหมูไวเปนที่ระลึก ซ่ึงไมอาจใชพิสูจนการลงลายมือช่ือ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑๓

แตอยางใด หรือการอัดเทปก็ควรจะมีการขอใหผูทําพินัยกรรม กลา วนาํ วา เปน การอดั เทปของใครในวนั ทเี่ ทา ไร สถานทไี่ หน มใี ครรู เหน็ หรอื เปน พยานอยบู า ง และในขณะทาํ พนิ ยั กรรมกม็ สี ตสิ มั ปชญั ญะ สมบรู ณด ี และถา เปน ไปไดก ข็ อใหอ า นพนิ ยั กรรมใหช ดั เจนทง้ั ฉบบั และ กลา วยนื ยนั วา ถกู ตอ งตรงตามความประสงคข องผทู าํ พนิ ยั กรรมทกุ อยา ง และถา ไมเ ปน การรบกวนผทู าํ พนิ ยั กรรมมากเกนิ ไป กค็ วรจะขอใหผ ทู าํ พนิ ยั กรรมพดู สงั่ เสยี กบั ลกู หลานเพม่ิ เตมิ ในสว นของมว นเทปทเี่ หลอื อยู ผมมีประสบการณในเร่ืองน้ีอยูพอสมควร กลาวคือ ในคดีหนึ่งพี่นอง รองแยงทรัพยมรดกกันอยางรุนแรง แตเม่ือไดฟงเทปที่อัดไวในวันทํา พนิ ยั กรรม ซง่ึ ผทู าํ พนิ ยั กรรมไดพ ดู สง่ั เสยี และสาปแชง ลกู หลานทอ่ี าจจะ ทะเลาะแยงทรัพยมรดกกันไว ผลก็คือฟองรองดังกลาวสิ้นสุดลงไดโดย ไมต อ งมกี ารสบื พยานกนั แตอ ยางใด แตหากเปนกรณีท่ีทรัพยมรดกมีเปนจํานวนมาก และมีแนวโนม ท่ีผูรับทรัพยมรดกตามพินัยกรรมหรือทายาทโดยธรรมจะมีกรณีพิพาท กันแนนอนแลว ทานก็ไมควรเขาไปยุงเก่ียวเปนผูชวยจัดทําพินัยกรรม พยาน หรือผูเขียนเปนอันขาด โดยควรแนะนําใหทําพินัยกรรม แบบเอกสารฝายเมืองที่จะอธิบายตอไปนี้ ๑๔ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

พนิ ยั กรรม แบบเอกสาร ฝายเมือง ขอ ความในพนิ ยั กรรมกเ็ ปน ขอ ความเชน เดยี วกบั พนิ ยั กรรม ๒ แบบ ขางตนนั้น เพียงแตผูทําพินัยกรรมจะตองแจงความประสงคท่ีจะทํา พินัยกรรมแบบเอกสารฝายเมืองใหผูอํานวยการเขต หรือนายอําเภอ หรือเจาหนาที่ฝายปกครองทราบ มีขอสังเกตวาผูอํานวยการเขตหรือ นายอําเภอหรือเจาหนาที่ฝายปกครองที่ผูทําพินัยกรรมไปติดตอน้ัน ไมจ าํ เปน ตอ งตรงกบั เขตทผ่ี ทู าํ พนิ ยั กรรมมที ะเบยี นบา นอยู เชน เปน กรณี ทผี่ ทู าํ พนิ ยั กรรมปว ย และเขา รบั การรกั ษาพยาบาลทโี่ รงพยาบาลแหง หนงึ่ ทา นกส็ ามารถแจง ความประสงคใ หผ อู าํ นวยการเขตทโ่ี รงเรยี นตง้ั อยมู าทาํ พนิ ยั กรรมแบบเอกสารฝา ยเมอื งได และทสี่ ะดวกยง่ิ กวา นน้ั ผอู าํ นวยการ เขตสามารถทาํ พนิ ยั กรรมใหท า นทโ่ี รงพยาบาลหรอื ทบี่ า นไดด ว ย ในวันทําพินัยกรรมประเภทน้ี ผูอํานวยการเขตจะเปนผูจดแจง ขอ ความตามความประสงคข องผทู าํ พนิ ยั กรรม เรยี บรอ ยแลว จะอา นให ผูทําพินัยกรรมและพยานฟง เม่ือผูทําพินัยกรรมเห็นวาถูกตองแลว ผทู าํ พนิ ยั กรรมและพยานกจ็ ะลงลายมอื ชอื่ ไวเ ปน สาํ คญั หากมกี ารขดี ฆา ขดู ลบ ตกเตมิ แกไ ข ผทู าํ พนิ ยั กรรมพยาน ผอู าํ นวยการเขต กต็ อ งลง ลายมอื ชอื่ กาํ กบั ไวด ว ย นอกจากนี้ ยงั ตอ งลงลายมอื ชอ่ื กาํ กบั ไวท กุ หนา ดว ยเชน กนั กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑๕

ตอจากนั้นผูอํานวยการเขตก็จะบันทึกมีขอความวา “ขาพเจา นาย......................ผูอํานวยการเขต...........................ขอรับรองวา นาย.............................ผูทําพินัยกรรมไดแจงขอความท่ีตนประสงค ใหใสไวในพินัยกรรมดังกลาวมาแลวขางตน ตอหนาขาพเจาและ พยานสองคน คือ นายแพทย......................................กับ นาย.................................ณ อาคารเลขที่.........ถนน....................... แขวง.................................เขต.............................................................. กรุงเทพมหานคร ขาพเจาไดจดและอานขอความที่ทําเปนพินัยกรรมข้ึนนั้น ใหผูทําพินัยกรรมและพยานฟง ผูทําพินัยกรรมและพยานไดรับรอง ขอความวาถูกตอง จึงลงลายมือช่ือในพินัยกรรม นับวาพินัยกรรมน้ี ไดท าํ ขน้ึ ถกู ตอ งตามบทบญั ญตั อิ นมุ าตรา ๑ ถงึ ๓ ของมาตรา ๑๖๕๘ แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยแลว” ตอ จากนนั้ ผอู าํ นวยการเขตกจ็ ะลงวนั ท่ี ลงลายมอื ชอ่ื และประทบั ตราประจําตําแหนงเปนสําคัญ พนิ ยั กรรมแบบเอกสารฝา ยเมอื งนี้ ผทู าํ พนิ ยั กรรมจะเสยี คา ธรรม เนยี มเปน เงนิ ๖๐ บาท และผอู าํ นวยการเขตจะเกบ็ รกั ษาตน ฉบบั ไวท ที่ ่ี วา การเขต โดยออกใบรบั พนิ ยั กรรมระบชุ อื่ ผมู สี ทิ ธริ บั พนิ ยั กรรมไปดาํ เนนิ การตามความประสงคข องผทู าํ พนิ ยั กรรม ในทางปฏบิ ตั คิ วรจะทาํ คฉู บบั ของพนิ ยั กรรมแบบเอกสารฝา ยเมอื งไวอ กี ๑ หรอื ๒ ฉบบั เกบ็ รกั ษา ไวในตูนิรภัยของธนาคาร หรือฝากไวกับทนายความ หรือเพื่อนสนิท ๑๖ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

ที่ผูทําพินัยกรรมเชื่อม่ันวานาจะมีอายุยืนกวาตนก็เปนการกระทําท่ี รอบคอบ อกี ประการหนงึ่ พนิ ยั กรรมชนดิ นเ้ี ปน พนิ ยั กรรมทผี่ มเหน็ วา เปน แบบทแี่ กป ญ หาในเรอ่ื งพยานในพนิ ยั กรรม เพราะผอู าํ นวยการเขตหรอื นายอาํ เภอหรอื เจา หนา ทฝ่ี า ยปกครองเปน ผทู าํ พนิ ยั กรรม และในกรณที ี่ ผทู าํ พนิ ยั กรรมไมอ าจหาบคุ คลใดมาเปน พยานในพนิ ยั กรรม เจา หนา ทข่ี อง เขตทมี่ ารว มในการทาํ พนิ ยั กรรมกม็ กั จะยอมเปน พยานในการลงลายมอื ชอ่ื ในพนิ ยั กรรมใหด ว ย ในกรณที ม่ี ปี ญ หาขอ พพิ าทเกยี่ วกบั ทรพั ยม รดก และ มปี ระเดน็ ในเรอ่ื งความสมบรู ณข องพนิ ยั กรรม ศาลกม็ กั จะใหค วามเชอ่ื ถอื พนิ ยั กรรมแบบเอกสารฝา ยเมอื งมากกวา พนิ ยั กรรมแบบอนื่ กอนท่ีจะจบบทความน้ี มีเพ่ือคนหน่ึงโทรศัพทมาปรึกษา คุณปู ไดถึงแกกรรมไปเกือบปแลว คุณอาท้ังหลายยังไมเปดพินัยกรรมเพราะ มธี รรมเนยี มปฏบิ ตั วิ า ควรจะเกบ็ ศพไวไ มน อ ยกวา ๑ ป แลว จงึ คอ ยทาํ การฌาปนกิจศพ เมื่อลอยอังคารเสร็จเรียบรอยแลว จึงจะนัดประชุม ทายาทแลวเปดพินัยกรรมท่ีหลัง เรื่องน้ีผมไดแนะนําใหเพื่อนไปแจงให คณุ อาทราบวา ควรจะรบี เปด พนิ ยั กรรมโดยไมต อ งรอเวลา ๑ ป ดงั กลา ว ขา งตน ทง้ั นี้ เพราะทา นผทู าํ พนิ ยั กรรมมกั จะสงั่ เสยี ในเรอ่ื งการจดั การ ศพ และกาํ หนดจาํ นวนเงนิ คา ทาํ ศพไวใ นพนิ ยั กรรมดว ย อกี ประการหนง่ึ เพอื่ หลกี เลย่ี งปญ หาในเรอ่ื งอายคุ วามมรดกทก่ี ฎหมายกาํ หนดไวใ นมาตรา ๑๗๕๔ ทก่ี าํ หนดวา “หามมิใหฟองคดีมรดกเมื่อพนกําหนดหน่ึงป นับแตเม่ือเจา มรดกตาย หรับนับแตเมื่อทายาท โดยธรรมไดรูหรือควรไดรูถึง ความตายของเจามรดก กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑๗

คดีฟองเรียกตามขอกําหนดพินัยกรรม มิใหฟองเมื่อพนกําหนด หนงึ่ ปน บั แตเ มอื่ ผรู บั พนิ ยั กรรมไดร หู รอื ควรไดร ถู งึ สทิ ธซิ งึ่ ตนมอี ยตู าม พินัยกรรม ภายใตบังคับแหงมาตรา ๑๙๓/๒๗ แหงประมวลกฎหมายน้ี ถา สทิ ธเิ รยี กรอ งของเจา หนอ้ี นั มตี อ เจา มรดกมกี าํ หนดอายคุ วามยาวกวา หนง่ึ ป มใิ หเ จา หนน้ี นั้ ฟอ งรอ งเมอื่ พน กาํ หนดหนงึ่ ปน บั แตเ มอ่ื เจา หนไี้ ดร ู หรือควรไดรูถึงความตามของเจามรดก ถึงอยางไรก็ดี สิทธิเรียกรองตามท่ีวามาในวรรคกอน ๆ น้ัน มใิ หฟ อ งรอ งเมอื่ พน กาํ หนดสบิ ป นบั แตเ มอ่ื เจา มรดกตาย” ผลปรากฏวา เมอื่ เปด พนิ ยั กรรม คณุ ปไู ดส ง่ั การไวใ นพนิ ยั กรรมวา หามทําการฌาปนกิจศพเด็ดขาด แตใหนําศพไปฝงไวในท่ีดินสุสานท่ีได เตรยี มการไวน านแลว โดยไดก าํ หนดจาํ นวนเงนิ และตวั บคุ คลทจี่ ะเปน ผู จดั การศพไวอ ยา งชดั เจน เรอ่ื งนเ้ี ปน อทุ าหรณใ หเ หน็ วา หากเปด พนิ ยั กรรม ตามแนวความคดิ เดมิ ของคณุ อาทงั้ หลาย การจดั การศพของคณุ ปกู ค็ งจะ ไมถ กู ตอ งตามความประสงคข องทา น นอกจากนยี้ งั จะมปี ญ หาในเรอื่ งอายุ ความเรียกรองทรัพยมรดก เพราะที่ดินบางแปลง และทรัพยสินบาง รายการ ทายาทบางคนไดยึดถือครอบครองเพ่ือตนไวกอนหนานี้แลว เมอื่ มกี ารเปด พนิ ยั กรรมแตเ นนิ่ ๆ จงึ มกี ารตกลงกนั ไดอ ยา งสนั ตวิ ธิ ี และ เปน ไปตามเจตนารมณของคุณปอู ยา งครบถวนบรบิ รู ณ ๑๘ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ

ประวัติ ดร.อภชิ ยั จนั ทรเสน Y เกดิ เมอื่ พฤษภาคม 2491 Y สําเร็จการศึกษาระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษาจากโรงเรียนอัสสัมชัญ พ.ศ. 2508 Y ไดร บั ปรญิ ญานติ ศิ าสตรบ ณั ฑติ (เกยี รตนิ ยิ ม) จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2512 Y เปน เนตบิ ณั ฑติ ไทย พ.ศ. 2513 Y สาํ เรจ็ การศกึ ษาระดบั นติ ศิ าสตรด ษุ ฎบี ณั ฑติ (เกยี รตนิ ยิ มดมี าก) มหาวทิ ยาลยั ปารสี (ซอรบ อน) พ.ศ. 2521 งานดานกฎหมาย Y ทปี่ รกึ ษากฎหมายมลู นธิ ชิ ยั พฒั นา Y ท่ีปรึกษากฎหมายสํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงาน โครงการ อนั เนอื่ งมาจากพระราชดาํ ริ Y ทป่ี รกึ ษากฎหมายสาํ นกั งานจดั การทรพั ยสนิ สว นพระองค ฯลฯ งานดา นการศกึ ษา Y ผบู รรยายเรอ่ื ง “กฎหมายสาํ หรบั ผเู ตรยี มเกษยี ณอาย”ุ Y กรรมการสอบปอ งกนั ดษุ ฎนี พิ นธ นกั ศกึ ษาชน้ั ปรญิ ญาเอก สาขาวชิ านติ ศิ าสตร คณะนติ ศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั รามคาํ แหง ฯลฯ งานดา นบรหิ าร Y กรรมการผทู รงคณุ วฒุ ิ สาํ นกั งานจดั การทรพั ยส นิ จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั Y กรรมการผทู รงคณุ วุฒใิ นคณะกรรมการผูสงู อายแุ หง ชาติ Y กรรมการบรหิ ารกองทนุ สภากาชาดไทยเฉลมิ พระเกยี รติ ฯลฯ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ๑๙

งานดา นการเมอื ง Y เลขานกุ ารประธานสภานติ บิ ญั ญตั แิ หง ชาติ (เมษายน 2534 - มนี าคม 2535) Y ทปี่ รกึ ษารฐั มนตรวี า การกระทรวงอตุ สาหกรรม (พฤศจกิ ายน 2540 - ตลุ าคม 2541) ฯลฯ งานดา นสงั คมสงเคราะห Y กรรมการสภากาชาดไทย Y กรรมการ มลู นธิ มิ หากฎราชวทิ ยาลยั ในพระบรมราชปู ถมั ภ Y กรรมการมลู นิธสิ ิรนิ ธร Y รองประธานอนกุ รรมการตดิ ตามสทิ ธผิ สู งู อายตุ าม พ.ร.บ. ผสู งู อายุ พ.ศ. 2546 Y อนุกรรมการปฏิบัติการยุทธศาสตรดาน เด็ก สตรี ผูสูงอายุ คนพิการ และความเสมอภาคของบคุ คล คณะกรรมการสทิ ธมิ นษุ ยชนแหง ชาติ ฯลฯ รางวลั Y ไดร บั รางวลั นติ เิ กา นติ ศิ าสตรจ ฬุ า ดเี ดน พ.ศ. 2539 Y ไดร บั รางวลั นสิ ติ เกา รฐั ศาสตรจ ฬุ า ดเี ดน พ.ศ. 2546 ชื่อหนังสือ : กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ ผแู ตง : ดร.อภชิ ยั จนั ทรเสน จัดพมิ พโ ดย : สาํ นกั สง เสรมิ และพทิ กั ษผ สู งู อายุ (สทส.) สาํ นกั งานสง เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษ เด็ก เยาวชน ผูดอยโอกาส และผูสูงอายุ (สท.) กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย (พม.) พิมพที่ : ชมุ นมุ สหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย พมิ พค รง้ั ที่ ๕ จาํ นวน : ๒๐,๐๐๐ เลม ๒๐ กฎหมายสาํ หรบั ผสู งู อายุ