744

ทศิ ทางเปา้ หมายระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนับสนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ ผูแ้ ต่ง : สำ�นกั พฒั นานโยบายและยุทธศาสตร์ ส�ำ นักงานกองทนุ สนบั สนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ จดั ทำ� : ส�ำ นักพัฒนานโยบายและยุทธศาสตร์ ส�ำ นักงานกองทนุ สนบั สนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ ออกแบบ : บรษิ ัท กู๊ดเฮด แอนด์ โค จำ�กัด พมิ พท์ ่ี : บรษิ ัท พเี อเอน็ (ไทยแลนด์) จำ�กดั พิมครง้ั ท่ี 1 : ตุลาคม 2564 จำ�นวน : 500 เล่ม

สารบญั บทนำ� 6 8 บทที่ 1 แนวโน้มของสถานการณ์ท่สี ง่ ผลต่อสุขภาพในทศวรรษหนา้ 9 1.1 แนวโนม้ สถานการณ์ส�ำ คัญทอ่ี าจสง่ ผลกระทบตอ่ สุขภาพ 14 1.2 สุขภาวะของคนไทยและแนวโน้มดา้ นสขุ ภาพ 16 1.3 สถานการณก์ ารส่งเสริมสขุ ภาพในต่างประเทศที่น่าสนใจ 20 1.4 ยุทธศาสตรแ์ ละแผนระดบั ชาตทิ ี่เก่ยี วขอ้ ง 24 1.5 สรปุ ประเดน็ ทา้ ทายต่อการสร้างเสรมิ สุขภาพในทศวรรษหน้า

บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของ สสส. 32 2.1 สถานภาพและลกั ษณะองค์กรของ สสส. 33 2.2 ผลการด�ำ เนนิ งานทส่ี �ำ คญั ในช่วงท่ีผ่านมา 35 2.3 การวเิ คราะห์สภาพแวดลอ้ มของ สสส. 40 2.4 รูปแบบการด�ำ เนนิ งานสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพของ สสส. (ThaiHealth Working Model) 42 2.5 วิถกี ารท�ำ งานของ สสส. (ThaiHealth Way) 44 บทที่ 3 ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. 47 3.1 วสิ ัยทัศน์และพนั ธกิจ 48 3.2 ยุทธศาสตรก์ ารสร้างเสริมสุขภาพ 51 3.3 เป้าหมายเชิงยุทธศาสตร์ 56 บทที่ 4 โครงสรา้ งและกลไกสนบั สนุนการด�ำ เนินงาน 76 4.1 การจัดโครงสร้างแผน 79 4.2 กลไกสนบั สนนุ การดำ�เนนิ งาน 81 บทที่ 5 โครงสร้างแผนการด�ำ เนนิ งาน 86 5.1 แผนการดำ�เนนิ งาน 88 บ 5.ร2รกณ ระาบนวกุ นรกมาร วางแผนยุทธศาสตรข์ อง สสส. 90 92

บทน�ำ การจัดทำ�ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี ของกองทุนสนับสนุนการสร้าง เสริมสุขภาพ (สสส.) เป็นไปตามข้อบังคับกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ว่าด้วย หลักเกณฑ์และ วิธีการจัดสรรเงินเพื่อการดำ�เนินงานสร้างเสริมสุขภาพ ตามความใน มาตรา 21 (3) แห่งพระราชบัญญัติกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ พ.ศ. 2544 เพื่อใช้เป็นเอกสารสำ�หรับช้ีทิศทางและเป้าหมายในการดำ�เนินงานของ สสส. ซ่ึงจะแสดง รายละเอียดของวสิ ยั ทศั น์ พนั ธกิจ เปา้ หมาย และยทุ ธศาสตรก์ ารขบั เคลอ่ื นภารกจิ ของ สสส. ในระยะเวลา 10 ปี โดยเปน็ เอกสารหลกั ทน่ี �ำ ไปใชใ้ นการจดั ท�ำ แผนหลักระยะ 3 ปี และการจัด ทำ�แผนการด�ำ เนนิ งานประจ�ำ ปี กระบวนการจัดทำ�ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี เน้นการมีส่วนร่วมจาก ผู้มีส่วนเก่ียวข้องจากทุกภาคส่วน ท้ังผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้แทนหน่วยงานของรัฐ ภาคีเครือข่าย และบุคลากรภายใน สสส. ผ่านความเห็นชอบของคณะอนุกรรมการพัฒนาการจัดทำ�ทิศทางและ เป้าหมายระยะ 10 ปีฯ และคณะกรรมการกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ทั้งนี้ ได้นำ� ข้ันตอนการพัฒนายุทธศาสตร์และการแปลงยุทธศาสตร์สู่การปฏิบัติมาประยุกต์ในการจัดทำ� ผ่านขัน้ ตอนสำ�คญั ดงั น้ี

การวิเคราะหท์ างยทุ ธศาสตร์ (Strategic analysis) เป็นกระบวนการทบทวนเอกสารเพ่ือวิเคราะห์นโยบายและยุทธศาสตร์ท่ี เกยี่ วขอ้ ง เพอื่ ใหไ้ ดม้ าซง่ึ ขอ้ มลู ส�ำ คญั ส�ำ หรบั ใชใ้ นการวเิ คราะหท์ างยทุ ธศาสตร์ ซง่ึ ประกอบด้วยข้อมูล 3 ส่วน ได้แก่ ขอ้ มลู ส�ำ คญั ในระดบั สากล ประกอบดว้ ย ขอ้ ตกลงระหวา่ งประเทศ นโยบายสขุ ภาพขององคก์ าร ระหวา่ งประเทศและประเทศทน่ี า่ สนใจ และแนวโนม้ และสถานการณท์ างสขุ ภาพทส่ี �ำ คญั ขอ้ มลู ส�ำ คญั ของประเทศไทย ประกอบดว้ ย ยทุ ธศาสตร์ แผน และนโยบายระดบั ชาตทิ เ่ี กย่ี วขอ้ ง สถานการณส์ ขุ ภาพของประเทศและปจั จยั ทส่ี ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพของคนไทย ข้อมูลท่ีเก่ียวข้องกับ สสส. ประกอบด้วย ผลการดำ�เนินงานท่ีผ่านมา สถานภาพ และสภาพแวดล้อม (SWOT) และการสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิในประเด็น “มองอดีต มงุ่ อนาคต สทู่ ศิ ทางและเปา้ หมายระยะ 10 ป”ี การกำ�หนดทศิ ทางขององค์กร (Strategic direction setting) เป็นกระบวนการกำ�หนดวิสัยทัศน์ พันธกิจ และค่านิยม โดยนำ�ข้อมูลที่ได้ จากการวิเคราะห์ทางยุทธศาสตร์มาใช้ประกอบการพิจารณากำ�หนดทิศทาง ขององค์กรให้เหมาะสมและสอดคล้องกับผลการวิเคราะห์ โดยกระบวน การแลกเปล่ียนความคิดเห็นร่วมกันผ่านการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ (Workshop) ระหวา่ งผทู้ รงคณุ วฒุ ิ ผแู้ ทนหนว่ ยงานของรฐั ภาคเี ครอื ขา่ ย และ บุคลากรของ สสส. การกำ�หนดเปา้ หมายเชงิ ยุทธศาสตร์ (Strategic goals formulation) เป็นการนำ�ข้อมูลท่ีได้จากการดำ�เนินงานท้ัง 2 ข้ันตอนข้างต้น มาใช้ในการ วเิ คราะหท์ างยทุ ธศาสตรเ์ พอ่ื ก�ำ หนดทศิ ทางการด�ำ เนนิ งาน ผา่ นการตง้ั เปา้ หมาย เชงิ ยทุ ธศาสตรก์ ารขบั เคลอ่ื นการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ สาระสำ�คัญในเอกสารทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. ฉบบั นี้ ประกอบไปดว้ ย แนวโนม้ และสถานการณท์ สี่ ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพในทศวรรษหนา้ สถานภาพและสภาพแวดลอ้ มของ สสส. ทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี โครงสรา้ งและกลไก สนบั สนนุ การด�ำ เนนิ งาน และโครงสรา้ งแผนการด�ำ เนนิ งาน ทง้ั น้ี สสส. ขอขอบคณุ ผทู้ รงคณุ วฒุ ิ ผแู้ ทนหนว่ ยงานของรฐั ภาคเี ครอื ขา่ ย และผมู้ สี ว่ นรว่ มในการจดั ท�ำ ทศิ ทางและเปา้ หมายระยะ 10 ปีครั้งนี้ เพื่อให้เกิดการยกระดับและเพ่ิมประสิทธิภาพในการขับเคล่ือนการสร้างเสริม สขุ ภาพของประเทศไทยต่อไป

8 บทท่ี 1 แนวโนม้ ของสถานการณท์ ส่ี ง่ ผลต่อสขุ ภาพในทศวรรษหน้า บทท่ี 1 แนวโนม้ ของสถานการณ์ ท่สี ่งผลตอ่ สุขภาพในทศวรรษหนา้ โลกมีสถานการณ์ปรับเปล่ียนตลอดเวลาและเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจาก ปัจจัยแวดล้อมหลายประการ ซึ่งล้วนส่งผลกระทบต่อภาวะทางสุขภาพของประชากร อยา่ งหลกี เลย่ี งไมไ่ ด้ ประเทศไทยมโี อกาสไดร้ บั ผลกระทบดว้ ยเชน่ กนั โดยสถานการณส์ �ำ คญั ทม่ี ีโอกาสสง่ ผลกระทบต่อสขุ ภาพของคนไทย มดี งั นี้

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ 1.1 แนวโนม้ สถานการณส์ ำ�คัญ ทอ่ี าจสง่ ผลกระทบตอ่ สุขภาพ จากการศึกษาทบทวนแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงสำ�คัญที่จะส่งผลกระทบ ไปทั่วโลก (Megatrends) ในช่วงปี 2563 –2573 ซึ่งมีโอกาสสร้างการเปลี่ยนแปลง อย่างมากต่อปัจจัยด้านสังคมที่กำ�หนดสุขภาพ (Social Determinants of Health) อันจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชากรโลกในอนาคตมีแนวโน้มการเปลี่ยนแปลง ที่สำ�คัญ ดังนี้ 1.1.1 การเปลีย่ นแปลงด้านสังคมและ โครงสร้างประชากร ในอนาคต โครงสรา้ งประชากรของ โลกจะมสี ดั สว่ นผสู้ งู อายเุ พม่ิ ขนึ้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ประเทศไทยก็เช่นกัน ซ่ึงส่งผลให้ประชากร วัยแรงงานลดลง ขณะที่มีสัดส่วนผู้สูงอายุ ท่ียากจนเพ่ิมมากขึ้น และมีผลกระทบต่อ บริบททางสังคม โดยอัตราการพ่ึงพิงของ ผสู้ งู อายตุ อ่ วยั แรงงานและการพง่ึ พาแรงงาน ข้ามชาติจะยิ่งเพ่ิมมากขึ้น ส่งผลต่ออัตรา การเคล่ือนย้ายแรงงานจากชนบทสู่เมือง แ ล ะ จ า ก ป ร ะ เ ท ศ เ พ่ื อ น บ้ า น เ ข้ า ม า ใ น ประเทศ ซึ่งจะเร่งให้ประเทศไทยปรับ เปลี่ยนไปสู่การเป็นสังคมพหุวัฒนธรรม อย่างรวดเร็ว พฤติกรรมทางสุขภาพท่ี แตกต่างกันตามวัฒนธรรมและภาระโรค ทจี่ ะเพมิ่ มากขนึ้ ตาอตั ราเพม่ิ ของกลมุ่ สงู อายุ จะเป็นความท้าทายสำ�คัญต่อการจัดระบบ สุขภาพท่ีเหมาะสม ดังน้ัน การเตรียม ความพร้อมเพื่อรองรับต่อปัจจัยใหม่ๆ ที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ เช่น การสร้าง ความรอบรู้ในการดูแลสุขภาพควบคู่กับ การเสริมสร้างวินัยทางการเงินและการออม การลดความวิตกกังวลจากการอยู่ในพื้นที่ เดียวกับแรงงานข้ามชาติ เป็นต้น จึงเป็น สิ่งสำ�คัญต่อการขับเคล่ือนการสร้างเสริม สขุ ภาพใน 10 ปีขา้ งหน้า 9

10 บทท่ี 1 แนวโนม้ ของสถานการณ์ทส่ี ่งผลตอ่ สขุ ภาพในทศวรรษหนา้ 1.1.2 การเปล่ยี นแปลงด้านเศรษฐกิจ จ า ก ก า ร วิ เ ค ร า ะ ห์ ข อ ง ส ถ า บั น วิ จั ย เ พ่ื อ การพัฒนาประเทศไทย (TDRI) คาดการณ์ว่าอัตราการ เติบโตทางเศรษฐกิจของไทยจะมีอัตราลดลงเรื่อยๆ เน่ืองจากปัญหาสังคมสูงวัยท่ีทำ�ให้กำ�ลังแรงงานลดลง ขณะที่งบประมาณภาครัฐท่ีใช้ในการดูแลสวัสดิการสังคม ปปจะัญรมะหีแกานอดวบ้าโนกนัทบ้มักปเพษร่ิมะะมแเทารกงศงขไาึ้ทนนยจยศนังักเมยบีคภียวาดาพบมกังเงาหบรลทปื่อำ�รมงะาลมนำ้�าตทณ่ำ�าใงนกรกาาารยรขไนาดำ�ด้สมกูงาาใสนรรพล้าัฒำ�งดฐนาับานตเทเ้นศคๆรโษนฐขโกลอิจยงีใขโหลอมกง่ ตนเอง รายได้หลักของประเทศยงั คงมาจากการส่งออกและการท่องเทีย่ ว ลว้ นเป็นอุปสรรค ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจไทย สถานการณ์เช่นน้ี ทำ�ให้คาดการณ์ได้ว่าอัตราส่วนคนยากจน จะเพ่ิมมากข้ึน(1) กลุ่มประชากรท่ีมีรายได้น้อยซึ่งมีแนวโน้มเพ่ิมสัดส่วนมากขึ้นจะเป็นกลุ่ม เปราะบางต่อการสูญเสยี สขุ ภาวะ 1.1.3 การเปลยี่ นแปลงของทรพั ยากรธรรมชาติ และส่ิงแวดลอ้ ม ด้วยสถานการณ์การเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ ท่ีมีแนวโน้มทวีความรุนแรงเพ่ิมข้ึนเร่ือยๆ ดังเห็นได้จาก ภาวะแหง้ แลง้ ยาวนาน ภาวะรอ้ นจดั หรอื หนาวจดั แบบสดุ ขว้ั ในพ้ืนท่ีส่วนต่างๆ ของโลก รวมถึงภัยธรรมชาติท่ีรุนแรง ส่ ง ผ ล ก ร ะ ท บ ต่ อ เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ใ น ห ล า ย ด้ า น แ ล ะ ยั ง ก ร ะ ท บ ต่ อ สุ ข ภ า พ โ ด ย ต ร ง ก า ร เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ส ภ า พ ภูมิอากาศจึงเป็นประเด็นสำ�คัญในเวทีระดับโลก และ มีความพยายามระดับโลกในการลดปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกให้ลดลงสู่ ระดับที่จะไม่ทำ�ให้อุณหภูมิโลกสูงข้ึนเกิน 2 องศา ผ่านความร่วมมือตามอนุสัญญา กรอบการทำ�งานสหประชาชาติมติข้อตกลงปารีส ซ่ึงประเทศไทยเป็นหน่ึงในประเทศภาคี ท่ีจะต้องดำ�เนินการควบคุมปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกให้ลดลงตามเป้าหมายที่มี พันธสัญญาไว้ และหากสามารถดำ�เนินการลดการปล่อยคาร์บอนได้ตามเป้าหมาย จะมีสว่ นชว่ ยลดผลกระทบตอ่ สุขภาพทเี่ ปน็ ผลจากการเปล่ยี นแปลงสภาพภมู ิอากาศลงดว้ ย (1)ผลส�ำ รวจของสำ�นกั งานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ พบว่าสดั ส่วนคนจนเพมิ่ ขึ้นจากร้อยละ 7 ในปี 2558 เป็นรอ้ ยละ 10 ในปี 2561)

ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ 1.1.4 การเปลี่ยนแปลงด้านวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ปจั จบุ นั โลกอยใู่ นยคุ การเปลยี่ นผา่ นทางเทคโนโลยี ที่รวดเร็วและรุนแรง ซ่ึงมีนวัตกรรมเทคโนโลยีใหม่ๆ ที่ส่งผลกระทบรุนแรงจนถึงข้ันล้มล้างผลิตภัณฑ์หรือ บรกิ ารเดมิ (DisruptiveTechnology) โดยเฉพาะเทคโนโลยี ท่ีพัฒนาบนระบบของอุปกรณ์สื่อสารทางอิเล็กทรอนิกส์ ต่างๆ การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีอย่างมากนี้ ส่งผลต่อพฤติกรรมทางสุขภาพของประชาชนอย่างรวดเร็ว ซ่ึงก่อให้เกิดผลกระทบทั้ง เชิงบวกและเชิงลบตอ่ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ เช่น เทคโนโลยีการส่ือสารทช่ี ่วยใหก้ ารเผยแพร่ ข้อมูลเป็นไปได้โดยง่ายและกว้างขวาง ทำ�ให้สามารถสืบค้นและเข้าถึงข้อมูลสุขภาพต่างๆ ไดโ้ ดยสะดวก จงึ เปน็ โอกาสชว่ ยในการดแู ลสขุ ภาพไดด้ ขี น้ึ แตก่ ารเขา้ ถงึ และหลงเชอ่ื ในขอ้ มลู สขุ ภาพทผ่ี ดิ ๆ (Fake News) รวมถงึ โฆษณาผลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพทหี่ ลอกลวง อวดอา้ งสรรพคณุ เกินจริงท่ีมีการเผยแพร่เพิ่มขึ้นอย่างมากในสื่อสังคมออนไลน์ ก็ส่งผลเสียที่เป็นอันตราย ต่อสุขภาพได้ เปน็ ตน้ 1.1.5 การเปลี่ยนแปลงทางการเมือง ในระยะ 2-3 ปีท่ีผ่านมาและโดยเฉพาะในช่วงการ ระบาดของโคโรนาไวรัส 2019 สถานการณ์ภาพรวมการเมือง ระหวา่ งประเทศมกี ารเปลย่ี นแปลงไปในทศิ ทางทแ่ี ตล่ ะประเทศ ใหค้ วามส�ำ คญั กบั ผลประโยชนข์ องประเทศตนเองผา่ นนโยบาย ชาตินิยมมากกว่าการให้ความสำ�คัญกับการเน้นการผ่อนคลาย กฎระเบียบเพ่อื ให้เกิดความสะดวกในการค้าการลงทุนแบบแนวคิดเสรีนิยมท่เี ป็นมาในช่วง หลายทศวรรษก่อนหน้าน้ี ย่อมส่งผลต่อประเทศท่ีมีระบบการค้าแบบเสรีและประเทศท่ี พ่งึ พารายได้หลักจากการส่งออก เช่น ประเทศไทยขณะท่สี ถานการณ์การเมืองในประเทศ ท่ีเกิดความขัดแย้งจากมุมมองและความเช่ือท่ีไม่ตรงกัน ทำ�ให้ประชากรบางกลุ่มได้รับ ผลกระทบทง้ั อาชพี รายได้ การศกึ ษา หรอื การด�ำ เนนิ กจิ กรรมในชวี ติ ประจ�ำ วนั ซง่ึ สง่ ผลตอ่ ภาวะ ทางสขุ ภาพของประชาชนทง้ั ในระยะสน้ั รวมถงึ อาจสง่ ผลในระยะยาวดว้ ย 11

12 บทที่ 1 แนวโน้มของสถานการณท์ ี่ส่งผลต่อสุขภาพในทศวรรษหนา้ 1.1.6 การเปลยี่ นแปลงสู่การเปน็ มหานครและการขยายตวั ของพนื้ ที่เขตเมือง การเปลี่ยนแปลงสู่ความเป็นเมืองที่ขยายพื้นที่เพิ่มข้ึนอย่างต่อเน่ือง ก่อให้เกิด ประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมในหลายมิติ โดยเฉพาะการเป็นแหล่งจ้างงานและ สร้างรายได้ที่สำ�คัญ ซึ่งทำ�ให้เกิดการเคลื่อนย้ายแรงงานเพื่อเข้าถึงโอกาสทางเศรษฐกิจ ส�ำ หรบั ประเทศไทยสดั สว่ นความเปน็ เมอื งและจ�ำ นวนประชากรในเขตเมอื งของประเทศไทย ยังอยู่ในระดับไม่สูงเมื่อเปรียบเทียบกับภาพรวมในระดับโลก (ในปี 2561 ประชากร ในกรุงเทพมหานครและในเขตเทศบาล มีจำ�นวน 22.87 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 34.44) ใแหตห้ ่กลาารยพเมัฒือนงาหคลวักาขมอเงปไท็นยเมเผือชงญิ เชิงคพว้ืนามทที่ขา้ อทงาปยรดะ้าเนทกศาไรทจยัดกกลารับขมยีกะานรก�ำ้ เรสะยี จุกคตวัาวมสแูงอซอ่ึงสัด่แงผลละ เสอ่ื มโทรมของทอ่ี ยอู่ าศยั และสภาพแวดลอ้ ม ซง่ึ สง่ ผลกระทบโดยตรงตอ่ สขุ ภาพของประชากร ในพ้นื ท่ีนัน้ ๆ 1.1.7 ผลกระทบและแนวโนม้ การเปลีย่ นแปลงสำ�คัญจากการแพร่ระบาดของ โรคตดิ เชื้อ โคโรนาไวรสั 2019 สถานการณ์ความรุนแรงการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อโคโรนาไวรัส 2019 ส่งผลกระทบอย่างกว้างขวางท่วั โลกรวมถงึ ประเทศไทย และไม่ไดจ้ �ำ กดั อย่เู พียงวิกฤตการณ์ ด้านสาธารณสุขเท่านั้น แต่ได้ส่งผลกระทบสำ�คัญต่อมิติด้านเศรษฐกิจ สังคม และวิถีชีวิต ของประชากร ในสว่ นของประเทศไทยแมจ้ ะไดร้ บั การจดั อนั ดบั ที่ 4 จากทง้ั หมด 98 ประเทศ ท่ัวโลก(2) เป็นประเทศท่ีมีความสามารถในการรับมือด้านสาธารณสุขต่อการแพร่ระบาด ของการติดเช้ือโคโรนาไวรัส 2019 อย่างมีประสิทธิภาพ(สถานการณ์ก่อนเดือนพฤษภาคม 2564) แตผ่ ลกระทบทางเศรษฐกจิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ พบวา่ ยงั อยใู่ นระดบั ทรี่ นุ แรง เนอ่ื งจากการพงึ่ พา ภาคบริการในสัดส่วนท่ีสูง โดยเฉพาะภาคการท่องเท่ียว สถาบันวิจัย เพ่ือการพัฒนา ประเทศไทย (TDRI) ไดท้ �ำ การประเมนิ และสรปุ ผลกระทบทางดา้ นเศรษฐกจิ ของไทย ดงั ภาพ สรุปแนวโน้มสถานการณ์สำ�คัญข้างต้น ล้วนส่งผลกระทบต่อสุขภาพของ ประชาชนไทย โดยแนวโน้มสถานการณ์อาจส่งผลกระทบท้ังทางบวกและทางลบต่อการ เปล่ียนแปลงในพฤติกรรมทางสุขภาพของประชากร การคาดการณ์ การเฝ้าระวังและ เตรียมความพร้อมเพ่ือรับมือต่อปัจจัยเส่ียงและผลกระทบที่จะเกิดขึ้นต่อสุขภาพ จึงเป็นสิ่งสำ�คัญที่ต้องคำ�นึงถึงในการขับเคล่ือนการสร้างเสริมสุขภาพ แม้แนวโน้ม และสถานการณ์สำ�คัญดังกล่าวจะเป็นปัจจัยภายนอกท่ีอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพ ท้ังโดยทางตรงหรือโดยทางอ้อม แต่ผลกระทบท่ีเกิดข้ึนจะมากหรือน้อยก็ข้ึนอยู่กับบริบท และการตอบสนองของระบบต่างๆ ในประเทศไทยเป็นสำ�คัญ การทำ�งานสรา้ งเสรมิ สุขภาพ จึงจำ�เป็นต้องติดตามศึกษา วิเคราะห์และประเมินสถานการณ์รวมถึงผลกระทบที่อาจเกิด ขึ้นอย่างต่อเนื่อง เพ่ือนำ�มาเป็นโจทย์สำ�คัญในการวางแผนขับเคล่ือนงานสร้างเสริมสุขภาพ ให้เกดิ ประสทิ ธผิ ลมากท่สี ดุ (2) Post today (2021). ไทยรง้ั ท่ี 4 ประเทศทีร่ ับมอื โควดิ ไดด้ ที สี่ ุดในโลก. สบื คน้ ขอ้ มูลจาก : https://www.posttoday.com/world/643912

ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ ภาพที่ 1.1 ความเปลยี่ นแปลงของ ผลกระทบทางด้านเศรษฐกจิ ของไทยในปี 2563 จากโคโรนาไวรสั 2019 (3) (3) สถาบนั วจิ ัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, รายงานโครงการ ศกึ ษาวิเคราะห์สถานการณ์ทิศทาง แนวโน้มในอนาคต 10 ปี ด้านเศรษฐกิจ สงั คม ที่มผี ลกระทบต่อ 13 สขุ ภาพ, (กันยายน 2563), หนา้ 22 -26.

14 บทที่ 1 แนวโน้มของสถานการณ์ทส่ี ่งผลต่อสขุ ภาพในทศวรรษหน้า 1.2 สขุ ภาวะของคนไทยและแนวโนม้ ด้านพฤตกิ รรมสุขภาพ หากพจิ ารณาจากการมอี ายยุ นื ยาว กลา่ วไดว้ า่ สถานะสขุ ภาพของคนไทย มแี นวโนม้ ดีขึ้นเรื่อยๆ เมื่อเทียบกับอดีต โดยคนไทยมีอายุคาดเฉลี่ยเมื่อแรกเกิด (Life expectancy at birth: LE) และอายุคาดเฉลี่ยของการมีสุขภาพดี (Health Adjusted Life Expec- tancy: HALE)(4) ที่เพิ่มมากขึ้น โดยพบว่าใน พ.ศ. 2561 อายุคาดเฉลี่ย เมื่อแรกเกิด (LE) ของประชากรไทยเท่ากับ 76.8 ปี ซึ่งเพิ่มขึ้นจากปี พ.ศ. 2552 ที่มีค่า LE เท่ากับ 73.5 ปี ในขณะที่อายุคาดเฉลี่ยของการมีสุขภาพดี (HALE) ใน พ.ศ. 2562 ของประชากรไทย คือ 68.3 ปี ซึ่งเพิ่มขึ้นจากปี พ.ศ. 2556 ที่มีค่า HALE เท่ากับ 66 ปี แต่หากมองในมุมอื่นๆ กลับพบสถานการณ์ที่ตรงข้ามกัน อัตราการตายของประชากรไทยเพิ่มสูงขึ้นจาก 685.8 ต่อประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2558 เป็น 754.1 ต่อประชากรแสนคน ใน พ.ศ. 2562 โไดด้แยกก่ าอรุบเัตสิเียหชตีวุ ิ(ต3ก0่อ.2นตว่อัยปอรันะคชวากรรเพแสิ่มนสคูงนข)ึ้นฆโด่าตยัวมตีสาายเห(9ต.0ุจาตก่อปปัจระจชัยาภการยแสนนอคกนท)ี่สจำ�มคนัญ้ำ� (5.0 ต่อประชากรแสนคน) และถูกทำ�ร้าย (1.7 ต่อประชากรแสนคน) ขณะที่สาเหตุ การเสียชีวิตจากโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ได้แก่ มะเร็งทุกชนิด (125.0 ต่อประชากรแสนคน) ปอดอกั เสบ (53.3 ตอ่ ประชากรแสนคน) โรคหลอดเลอื ดในสมอง (53.0 ตอ่ ประชากรแสนคน) และโรคหัวใจขาดเลือด (31.4 ต่อประชากรแสนคน)(5) นอกจากนั้น ในด้านการสูญเสียปีสุขภาวะของประเทศ (DALYs) เมื่อพิจารณา ถึงจำ�นวนปีสุขภาวะที่สูญเสียจากการตายก่อนวัยอันควรจำ�แนกตามเพศ ในปี 2557 (4)WHO. World health statistics 2020: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. [online] 2020 [อา้ งถงึ เมอ่ื 2020 Nov 20] จาก https://www.who.int/publications/i/item/9789240005105df. (5)กองยทุ ธศาสตรแ์ ละแผนงาน, สถติ สิ าธารณสขุ พ.ศ. 2562, [ออนไลน]์ 2563, อา้ งเมอ่ื 20 พฤศจกิ ายน 2563 จาก http://bps.moph. go.th/new_bps/sites/ default/files/statistic62.pdf

ประชากรชายไททยิศมทาีกงาแลระสเปูญ้าหมเสายียรปะยีสะุข10ภปาี (วพะ.ศจ.า2ก56ก5-า2ร5ต74า)ยกอกง่อทนุนสวนัยบั สอนันุนกคาวรสรรปา้ งรเสะรมิมสาุขณภาพ6.2 ล้านปี และประชากรหญงิ ไทยมกี ารสญู เสยี ปสี ขุ ภาวะจากการตายกอ่ นวยั อนั ควรประมาณ 3.9 ลา้ นปี โดยสาเหตทุ ท่ี �ำ ใหเ้ กดิ ความสญู เสยี สงู สดุ ส�ำ หรบั เพศชาย ไดแ้ ก่ อบุ ตั เิ หตทุ างถนน รอ้ ยละ 13.4 รองลงมา คอื โรคหลอดเลอื ดสมอง การตดิ เชอ้ื เอชไอว/ี เอดส์ และโรคมะเรง็ ตบั ตามล�ำ ดบั สว่ นสาเหตทุ ก่ี อ่ ความสญู เสยี สงู สดุ ใน เพศหญงิ คอื โรคหลอดเลอื ดสมอง รอ้ ยละ 9.5 รองลงมา ไดแ้ ก่ โรคเบาหวาน โรคหวั ใจขาดเลอื ด และการตดิ เชอ้ื เอชไอว/ี เอดส์ ตามล�ำ ดบั (6) ท้ังน้ี หากพิจารณาเฉพาะสถานการณ์ของโรคไม่ติดต่อเร้ือรัง ซ่ึงเป็นสาเหตุ การเสียชีวิตอันดับหน่ึงของประชากรไทยคือมากกว่าร้อยละ 70 และมีอัตราเพ่ิมข้ึน อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง(7) โดยมสี าเหตหุ ลกั จากพฤตกิ รรสขุ ภาพและปจั จยั เสย่ี งทส่ี �ำ คญั หลายประการ ไดแ้ ก่ นกาำ้�รตสาูบลบสูงุหรพ่ี ฤกตาริกบรรริโมภกคาเรคบรร่อื ิโงภดค่มื ผแักอแลลกะอผฮลอไลม์ ้ไพม่ฤเพตียิกงรพรอมเนแือลยะนภ่งิาวกะานรำ้�บหรนิโภักคเกโินซเดสีย่งมผแลลใหะ้ เกิดโรคไม่ติดต่อเร้ือรัง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหลอดเลือดสมอง โรคหัวใจ ขาดเลือด เป็นต้น จากการสำ�รวจพฤติกรรมเส่ียงโรคไม่ติดต่อและการบาดเจ็บ (BRFSS) คร้ังล่าสุดในปี 2561 พบแนวโน้มการเพ่ิมมากข้ึนของความชุกในบางปัจจัยเส่ียงและ บางพฤตกิ รรมเสย่ี งต่อตอ่ โรคไม่ตดิ ตอ่ เร้อื รังในประชากรอายุ 15 ปขี น้ึ ไป ดงั รายละเอยี ดใน ตารางท่ี 1.1(8) ตารางท่ี 1.1 ความชกุ ปัจจยั เสย่ี ง และพฤตกิ รรมเส่ียงโรคไมต่ ิดตอ่ เรื้อรงั ในประชากรอายุ 15 ปขี นึ้ ไป (9) *หมายเหตุ 1. ปี 2558 ไม่รวมกรุงเทพมหานคร 2. ปี 2548, 2550, 2553, 2558 บอกนำ�้ หนกั และวดั สว่ นสงู ของตนเอง ปี 2558 ชง่ั น�ำ้ หนักและวดั ส่วนสงู จรงิ 3. GPAQ: Global Physical Activity Questionnaire, CDC : BRFSS Physical Activity Question 2008 (6)สำ�นกั งานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ, รายงานภาระโรคและการบาดเจบ็ ของประชากรไทย พ.ศ. 2557, [ออนไลน์] 2560. 15 [อา้ งเมือ่ 1 มถิ นุ ายน 2563] จาก http://bodthai.net/download/รายงานภาระโรคและการบาด (7)กองยทุ ธศาสตรแ์ ละแผนงาน. การสาธารณสขุ ไทย 2559-2560. [ออนไลน]์ 2562 [อา้ งเมอ่ื 1 มิถุนายน 2563]. จาก http://bps.moph.go.th/ new_bps/sites/default/files/thailand% 20health%20profile%202016_2017.pdf. (8)สำ�นกั โรคไมต่ ดิ ตอ่ กรมควบคมุ โรค, รายงานผลการส�ำ รวจพฤติกรรมเส่ียงโรคไมต่ ิดต่อและการบาดเจบ็ พ.ศ. 2561, (กรุงเทพมหานคร: ส�ำ นัก พิมพอ์ ักษรกราฟฟิคแอนดด์ ีไซน์, 2561). (9)รายงานการสำ�รวจพฤตกิ รรมเสยี่ งโรคไมต่ ิดต่อและการบาดเจบ็ พ.ศ. 2547, 2548, 2550, 2553, 2558 และ 2561.

16 บทที่ 1 แนวโนม้ ของสถานการณท์ ่ีสง่ ผลต่อสขุ ภาพในทศวรรษหน้า 1.3 สถานการณก์ ารสง่ เสรมิ การเข้าถึงสวนสาธารณะ พ้ืนท่ีสาธารณะ สขุ ภาพในต่างประเทศที่นา่ สนใจ และบูรณาการการให้คำ�ปรึกษา เพ่ือการมี รัฐบาลในหลายประเทศท่ัวโลก สขุ ภาพดใี นระบบบรกิ ารสขุ ภาพแบบปกติ ได้ให้ความสำ�คัญต่อการส่งเสริมสุขภาพ 7) การสรา้ งเสริมสขุ ภาพจติ ของประชาชน โดยได้กำ�หนดนโยบาย 8) การเพ่ิมบรกิ ารอนามัยการเจริญพนั ธ์ุ และยุทธศาสตร์ด้านการส่งเสริมสุขภาพ 9) การลดการสูบบุหร่ี โดยลดอันตราย เพอ่ื ใหป้ ระชาชนในประเทศของตนมสี ขุ ภาพ จากการสูบบุหรี่และพฤติกรรมการสูบบุหร่ี และความเป็นอยู่ท่ีดีตลอดช่วงอายุ ซ่ึงมีรัฐ ผ่ า น ข้ อ บั ง คั บ ก า ร ค ว บ คุ ม ย า สู บ ข อ ง และประเทศทม่ี นี โยบาย และยทุ ธศาสตรด์ า้ น รัฐวิกตอเรีย สนับสนุนการเข้าถึงบริการ การสง่ เสรมิ สขุ ภาพทน่ี า่ สนใจ ดงั น้ี บ�ำ บดั เพอ่ื เลกิ สบู บหุ ร่ี พรอ้ มทงั้ มกี ารตดิ ตาม ผู้สูบบุหร่ีและผลักดันให้บริการบำ�บัดฯ เขา้ สรู่ ะบบบรกิ ารสุขภาพแบบปกติ 10) การลดการใช้แอลกอฮอล์และยา อรฐั อวสกิ ตเตอเรรยีเลยี เสพตดิ นอกจากน้ี ยังมี Action Agenda for Health Promotion 2019 – 2023 ของ Victorian public health and Victorian Health Promotion Foundation wellbeing plan 2019–2023 มวี สิ ยั ทศั น์ คอื (VicHealth) โดยมวี สิ ยั ทศั น์ คอื “ประชาชน “ชาววกิ ตอเรยี ทกุ คนมสี ขุ ภาพและมคี วามเปน็ วิกตอเรียทุกคนมีสุขภาพท่ีดี” มีเป้าหมาย อยดู่ ใี นทกุ ชว่ งอาย”ุ ซง่ึ ไดก้ �ำ หนด 10 ประเดน็ ให้ประชาชนวิกตอเรีย มากกว่า 1 ล้านคน ในการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ไดแ้ ก่ มสี ขุ ภาพและความเปน็ อยทู่ ด่ี ใี น พ.ศ. 2566 1) การรับมือกับการเปล่ียนแปลงสภาพ โดยผ่าน 5 กลยุทธ์หลัก คือ 1) กลยุทธ์ ภมู อิ ากาศและผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ การออกกำ�ลังกาย สนับสนุนการออก 2) การลดการบาดเจบ็ กำ�ลังกายเป็นประจำ� และเพ่ิมระดับการ 3) การปอ้ งกนั ความรนุ แรงทกุ รปู แบบ ออกกำ�ลังกายของประชาชนท่ีมีการออก 4โด) กยาเรรเ่งพดม่ิ ำ�กเานรินรบั นปโรยะบทาานยอกาาหราจรัดเพหอ่ื าสนขุ ำ้�ภดา่ืพม กำ�ลังกายน้อย 2)กลยุทธ์ยาสูบ ลดการใช้ ในพ้ืนท่ีสาธารณะ และการรับประทาน ยาสูบ 3) กลยทุ ธส์ ขุ ภาพจติ ทด่ี ี สง่ เสรมิ การ อาหารเพอื่ สขุ ภาพและเพมิ่ การเขา้ ถงึ อาหาร มเพสี ่ือขุ สภุขาพภจาติพทด่ี เพี 4่ิม)กกาลรยเขทุ ้าธถก์ ึงาอรบาหรโิ าภรคแอลาะหนาำ้ร� เพ่อื สขุ ภาพในชุมชน เพ่ือสุขภาพ และ 5) ป้องกันอันตรายจาก 5) การลดความเสีย่ งตอ่ เชื้อดอื้ ยาในชมุ ชน ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ ซ่ึงสอดคล้องกับ 6) การเพม่ิ กจิ กรรมทางกาย โดยเพม่ิ สดั สว่ น ภาระหนา้ ทข่ี อง VicHealth ภายใตก้ ฎหมาย การเดินทางโดยระบบขนส่งสาธารณะ ยาสบู พ.ศ. 2530 และสอดคลอ้ งกบั นโยบาย ของรฐั บาลวกิ ตอเรยี (10) (10)Victoria state government. Victorian public health and wellbeing plan 2019 – 2023. [online] 2019 [cited 2020 Nov 5] Available from https://www2.health.vic.gov.au/about/health-strategies/public-health-wellbeing-plan.

ทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสริมสุขภาพ รสฐั หนรวิ ยฐั ออรเก์ มรกิ า แคนาดา ก�ำ หนดแผนปฏบิ ตั กิ าร 5 ล�ำ ดบั แรก Public Health Agency of Canada ในการพัฒนาความร่วมมือจากผู้มีส่วนได้ ( P H A C) กำ�หนดแผนงานโครงการ ส่วนเสียในชุมชน ได้แก่ 1) การป้องกัน พ.ศ. 2562-2563 มุ่งเน้นไปท่ี 3 ประเด็น โรคไม่ติดต่อเร้ือรัง มุ่งเน้นที่การบริโภค หลัก ประกอบด้วย 1) การส่งเสริมสุขภาพ เพ่ือสุขภาพและความม่ันคงด้านอาหาร และการป้องกันโรคเร้ือรัง โดยสนับสนุน การออกกำ�ลังกาย การควบคุมการสูบบุร่ี ขโ คอรงงคกวาารมใเนหชลุ ม่ื อชมนลทำ้ �่ี จดั ด้ ากนาสรุ ขกภั บาสพาแเ หล ตะุ และการดูแลป้องกันโรคเร้ือรัง เช่น เพ่ิม การคัดกรองโรคไม่ติดต่อเร้ือรัง การเข้าถึง ปัจจัยเส่ียง รวมท้ังการป้องกันโรคเร้ือรัง ข้อมูลสุขภาพ และการเพิ่มทักษะในการ และการวจิ ยั เฝา้ ระวงั ดา้ นสาธารณสขุ ดูแลสุขภาพตนเอง เป็นต้น 2) ส่งเสริม 2) การป้องกันและควบคุมโรคติดเช้ือ สิ่งแวดล้อมที่เอ้ือต่อการมีสุขภาพดี มุ่งลด โดยการคาดการณ์การตรวจจับการ การบาดเจบ็ และการเจบ็ ปว่ ยจากการท�ำ งาน ประเมินและการตอบสนองต่อการระบาด ปรับปรุงคุณภาพส่ิงแวดล้อมทั้งในและนอก และภัยคุกคามใหม่ๆ และ 3) ความม่ันคง อาคาร และความปลอดภัยทางอาหาร ทางสุขภาพ เพ่ือเตรียมความพร้อมและ 3) ส่งเสริมสุขภาพของสตรี ทารก และเด็ก ตอบสนองต่อเหตุการณด์ า้ นสาธารณสขุ และ ใหค้ วามส�ำ คญั กบั การดแู ลสขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ เหตฉุ กุ เฉนิ (12) สุขภาพของทารก และสุขภาพเดก็ และวัยรนุ่ 4) ส่งเสริมความเป็นอยู่ที่ดีและป้องกัน โรคทางจิตเวช รวมถึงความผิดปกติทาง ฟนิ แลนด์ พฤติกรรมที่เกิดจากการใช้สารเสพติด และ 5) ป้องกนั โรคติดตอ่ ไดแ้ ก่ โรคทป่ี อ้ งกันได้ ด้วยวัคซีน HIV โรคจากการติดเชื้อทางเพศ Socially Sustainable Finland สมั พนั ธ์ ไวรสั ตบั อกั เสบซี การดอ้ื ยาปฏชิ วี นะ 2020: Strategy for social and health policy และการติดเชื้อ(11) ประกอบด้วย 1) ความเข้มแข็งของ สวสั ดกิ ารพน้ื ฐาน โดยก�ำ หนดใหท้ กุ นโยบาย มี เ ป้ า ห ม า ย เ พ่ื อ สุ ข ภ า พ แ ล ะ ส วั ส ดิ ก า ร ของประชาชน พัฒนาและปรับปรุง (11)Department of Health, New York state. The New York State Prevention Agenda 2019-2024: An Overview. [online] 2020 [cited 2020 Jul 5] Available from https://www.health.ny.gov/prevention/prevention_agenda/2019-2024/docs/ship/ overview.pdf (12)Public Health Agency of Canada. Public Health Agency of Canada [online]. [cited 2019 April 11] Available from https://www.canada.ca/ 17 en/public-health/corporate/transparency/corporate-management-reporting/reports-plans-priorities/2019-2020-report-plans-priorities.html

18 บทท่ี 1 แนวโน้มของสถานการณ์ทสี่ ่งผลต่อสุขภาพในทศวรรษหน้า สถานท่ีทำ�งานให้น่าอยู่ และการจัดหา สอาหณราาชจกั ร เงนิ ทนุ เพอ่ื การคมุ้ ครองทางสงั คมอยา่ งยง่ั ยนื 2 ) ก า ร เข้ า ถึ ง ส วั ส ดิ ก า ร พ้ื น ฐ า น ให้ความสำ�คัญต่อการลดความแตกต่าง ด้านสวัสดิการและสุขภาพ และการสร้าง ความเขม้ แขง็ ของการรวมตวั กนั ทางสงั คม และ แผนสขุ ภาพระยะยาว The Nation 3) การมสี ขุ ภาพดแี ละสภาพแวดลอ้ มทอ่ี ยอู่ าศยั Health Service Long Term Plan ปลอดภยั โดยหนว่ ยงานทอ้ งถน่ิ ตอ้ งค�ำ นงึ ถงึ (The NHS Long Term Plan) วางเป้า การปอ้ งกนั และสง่ เสรมิ สขุ ภาพ เพอ่ื ลดความ หมายให้การบรกิ ารสุขภาพมีความเหมาะสม เสย่ี งตอ่ สขุ ภาพจากสง่ิ แวดลอ้ มของประชาชน ตามบริบทในอนาคต และผู้ป่วยได้รับ รวมทง้ั สรา้ งความมน่ั ใจวา่ สงั คมสามารถท�ำ งาน ประโยชน์สูงสุด ประกอบด้วย 1) ทุกคน ตอ่ เนอ่ื งภายใตส้ ถานการณพ์ เิ ศษได้ (13) ต้องได้รับต้นทุนชีวิตท่ีดีท่ีสุดต้ังแต่แรกเกิด โ ด ย ล ด ก า ร เ สี ย ชี วิ ต ข อ ง แ ม่ แ ล ะ เ ด็ ก ดู แ ล สุ ข ภ า พ ห ญิ ง ต้ั ง ค ร ร ภ์ จ น ถึ ง ค ล อ ด ข ย า ย ก า ร ส นั บ ส นุ น บ ริ ก า ร สุ ข ภ า พ จิ ต ขับเคล่ือนการควบคุมปัญหาโรคอ้วนในวัย เด็ก เพ่ิมเงินกองทุนในการดูแลสุขภาพจิต สวเี ดน ของเด็กและคนหนุ่มสาว 2) ให้การดูแล สขุ ภาพตามมาตรฐานสากลในปญั หาสขุ ภาพท่ี สำ�คัญ เช่น โรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง โรคสมองเสอ่ื ม โรคมะเรง็ สขุ ภาพจติ เปน็ ตน้ นโยบายด้านสาธารณสุข ได้ปรับ และ 3) สนับสนุนให้ประชาชนมีสุขภาพท่ดี ี จากนโยบายเดิมให้มีเป้าหมายที่ชัดเจนมากขึ้น ด้วยตนเองและชุมชน โดยเพ่ิมกองทุนการ โดยเฉพาะเรื่องการเข้าถึงระบบบริการสุขภาพ ดแู ลสขุ ภาพในระดบั ชมุ ชนและระดบั ปฐมภมู ิ ท่ีดีและเท่าเทียมอย่างทวั่ ถงึ โดยเนน้ บูรณาการ การทำ�งานทั้งภายในกระทรวงสาธารณสุขและ ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ประชาชนทอ่ี าศยั อยใู่ นบา้ น สวัสดิการสังคมเอง และกับหน่วยงานรัฐและ เพยี งล�ำ พงั พฒั นาทมี Rapid Community เอกชนท่ีเก่ียวข้อง เพื่อลดความไม่เท่าเทียมใน Response สนบั สนนุ การดแู ลสขุ ภาพทบ่ี า้ น การได้รับบริการด้านสาธารณสุขของประชาชน ยกระดับการเรียนรู้ของผู้ดูแลผู้สูงอายุและ ในทกุ ระดบั โดยมงุ่ เนน้ การเสรมิ สรา้ งพฤตกิ รรม สนับสนุนส่ิงท่ีผู้ดูแลจะต้องได้รับ การดูแล การบริโภคท่ีเหมาะสมและสนับสนุนการ ผทู้ ม่ี ภี าวะสมองเสอ่ื ม และการดแู ลชว่ งสดุ ทา้ ย ออกกำ�ลงั กายของประชาชนใหเ้ พมิ่ มากขน้ึ (14) ของชวี ติ (15) (13) Ministry of Social Affairs and Health. Socially sustainable Finland 2020: Strategy for social and health policy [online] 2011 [cited 2020 Dec 5] Available from https://julkaisut.valtioneuvosto.fi/bitstream/handle/10024/74057/ URN%3ANBN%3Afi-fe201504223802.pdf?sequence=1&isAllowed=y. (14) Government Offices of Sweden. Public health policy to be more equitable [online] 2018 [cited 2020 Dec 2] Available from https://www. government.se/articles/2018/05/public-health-policy-to-be-more-equitable/ (15) Nation Health Service. The NHS Long Term Plan – a summary. [online] 2019 [cited 2020 Jul 5] Available from https://www.longterm- plan.nhs.uk/wp-content/uploads/2019/01/the-nhs-long-term-plan-summary.pdf

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสริมสขุ ภาพ สงิ คโปร์ จนี “Healthy Living Master Plan” รฐั บาลจนี ไดต้ ง้ั เปา้ หมายยทุ ธศาสตร์ เน้นกระตุ้นและสร้างแรงจูงใจในการปฏิบัติ Healthy China 2030 (2019 – 2030) ตนหรือปรับเปล่ียนพฤติกรรมเพื่อการมี ให้ประชาชนทุกคนมีสุขภาพแข็งแรงและ สุขภาพดี รวมถึงความพร้อมและการเข้าถึง มีโอกาสได้รับบริการทางการแพทย์ที่ ส่ิงอำ�นวยความสะดวกต่อการสร้างเสริมสุข ทันสมัยและเท่าเทียมกัน โดยเฉพาะ ภาพท่ีอยู่ใกล้บ้านได้อย่างอิสระ และมี คนที่อยู่ในพื้นท่ีห่างไกล โดยครอบคลุม ทางเลือกในการใช้ชีวิตให้มีสุขภาพดีอย่าง ถึงระบบบริการสาธารณสุข การจัดการ เหมาะสมยิ่งข้ึน โดยกำ�หนดวิสัยทัศน์ ว่า สิ่งแวดล้อม อุตสาหกรรมการผลิตยาและ “Healthy Living Every Day: Making อาหารที่ปลอดภัย ด้วย 3 ยุทธศาสตร์ the Connection” ภายใต้แนวคิดหลัก คือ คือ 1) มาตรการเชิงรุกในการกำ�หนดราคา การเชื่อมต่อทุกการทำ�งานด้านสุขภาพอย่าง (pre-emptive measure on pricing) ไร้รอยต่อ ประกอบด้วยการปรับเปลี่ยน 2) มงุ่ สกู่ ารแพทยเ์ ชงิ นวตั กรรม (accelerating พฤตกิ รรมสุขภาพด้วย 3Ps to innovation medicines) และ 1) Place สภาพแวดล้อมทางกายภาพท่ี 3) นำ�เทคโนโลยีมาช่วยขับเคล่ือนการ เอ้ืออำ�นวย 2) People สังคมท่ีมีส่วนร่วม เปล่ียนแปลง (embrace technology to และ 3) Price ทางเลือกในการดูแล drive change) โดยก�ำ หนด 5 เปา้ หมายหลกั สุขภาพท่ีเหมาะสมประชาชนทุกระดับ เพื่อให้บรรลุวิสัยทัศน์ที่วางไว้ คือ ยกระดับ สามารถเข้าถึงได้ รวมท้ัง ได้กำ�หนด ระบบสาธารณสขุ ท่วั ประเทศ ควบคุมปัจจยั ก ล ยุ ท ธ์ ใ น ก า ร ขั บ เ ค ล่ื อ น ม า ต ร ก า ร เสยี่ งดา้ นสขุ ภาพเพมิ่ สมรรถนะระบบบรกิ าร การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ (3Ps) ดว้ ย 3 กลยทุ ธ์ คอื กา้ วสกู่ ารเปน็ ระบบบรกิ ารสขุ ภาพไรท้ ต่ี ิ และ 1) สร้างสภาพแวดล้อมในท่ีทำ�งานท่ีดีต่อ ยกระดับอตุ สาหกรรมสุขภาพ(17) สุขภาพ โดยยึดคนทำ�งานเป็นศูนย์กลาง 2) บูรณาการในการปรับปรุงสภาพแวดล้อม ทางกายภาพและทางสงั คมในชมุ ชน โดยการ ท�ำ งานรว่ มกนั ระหวา่ งหนว่ ยงานทก่ี �ำ กบั ดแู ล กับชุมชน และ 3) สร้างความตระหนักร้ใู น การใชช้ วี ติ อยา่ งมสี ขุ ภาพดใี นกลมุ่ เยาวชน(16) (16) Ministry of Health, Singapore. Healthy Living Master Plan. [online] n.d. [cited 2020 Jul 26] Available from https://www.moh.gov.sg/ resources-statistics/reports/the-healthy-living-master-plan (17) Xiaodong Tan. Healthy China 2030: A Vision for Health Care [onlne. [cited 20 Jun 20]. Available from https://www.ispor.org /docs/ 19 defaultsource/publications/newsletter/commentary_health-care_china_2030.pdf

20 บทท่ี 1 แนวโน้มของสถานการณท์ ่ีสง่ ผลตอ่ สุขภาพในทศวรรษหนา้ 1.4 ความสอดคล้องของยุทธศาสตรแ์ ละแผนระดับชาติ การจัดทำ�ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ป ี(พ.ศ. 2565 – 2574) ของ สสส. เปน็ ไปตามพระราชบญั ญตั กิ องทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ พ.ศ. 2544 และขอ้ บงั คบั กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการการจัดสรรเงิน เพอ่ื การด�ำ เนนิ งานสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ พ.ศ. 2562 นอกจากนน้ั รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจกั ร ไทย พทุ ธศักราช 2560 หมวดท่ี 6 แนวนโยบายแห่งรฐั มาตรา 65 ไดบ้ ญั ญัติไว้วา่ “รฐั พงึ จัดให้มียุทธศาสตร์ชาติเป็นเป้าหมายการพัฒนาประเทศอย่างย่ังยืน ตามหลักธรรมาภิบาล เพอื่ ใช้เป็นกรอบในการจัดทำ�แผนให้สอดคลอ้ งและบูรณาการกนั เพอ่ื ใหเ้ กดิ เป็นพลงั ผลกั ดัน ร่วมกันไปสู่เป้าหมายดังกล่าว” โดยหน่วยงานของรัฐทุกหน่วยงานจำ�เป็นต้องปฏิบัติตาม ยทุ ธศาสตรช์ าติดงั กลา่ ว ต้ังแตร่ ะดับนโยบาย แผนต่าง ๆ และงบประมาณประจ�ำ ปี เพ่อื ให้ บรรลเุ ป้าหมายตามทยี่ ทุ ธศาสตรช์ าตไิ ดก้ �ำ หนดไว้ และทำ�ใหป้ ระเทศไทยสามารถบรรลุตาม วิสยั ทัศน์ “ประเทศไทยมคี วามม่ันคง มั่งค่งั ย่ังยนื เป็นประเทศพฒั นาแล้ว ด้วยการพฒั นา ตามหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” ดังนั้นการจัดท�ำ ทิศทางและเปา้ หมายระยะ 10 ปี ในคร้ังนี้จึงต้องนำ�ยุทธศาสตร์ชาติ แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ แผนการปฏิรูป ประเทศ และแผนอื่นๆ ท่ีเกี่ยวข้องมาใช้เป็นกรอบในการกำ�หนดทิศทางและเป้าหมายฯ เพอื่ ใหม้ คี วามสอดรบั กบั แนวทางในการพฒั นาประเทศตอ่ ไป โดยมสี าระส�ำ คญั ของแผนตา่ งๆ ทเ่ี กี่ยวข้อง ดงั น้ี 1.4.1 แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ ในส่วนท่ีมีเป้าหมายและตัวช้ีวัดสอดคล้อง โดยตรงกับภารกิจของ สสส. ได้แก่ประเด็นท่ี 13 การเสริมสร้างให้คนไทยมีสุขภาวะท่ดี ี เป็นแผนแม่บทที่ให้ความสำ�คัญกับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ให้มีความพร้อมทั้ง ด้านร่างกาย จิตใจ และสุขภาวะ จึงมุ่งเน้นเสริมสร้างการจัดการสุขภาวะในทุกรูปแบบ ที่นำ�ไปสู่การมีศักยภาพในการจัดการสุขภาวะท่ีดีได้ด้วยตนเอง พร้อมทั้งสนับสนุน ให้ทุกภาคส่วนมีส่วนร่วมในการสร้างเสริมให้คนไทยมีสุขภาวะท่ดี ี และมีทักษะด้านสุขภาวะ ท่ีเหมาะสม การพัฒนาระบบบริการสุขภาพท่ีทันสมัย สนับสนุนการสร้างสุขภาวะที่ดี รกะาบรกบรระับจมาือยปบรรับิกตารัวสตา่อธโารรคณอุบสุัขตอิใหยม่าง่แทลั่วะถอึงุบแัตลิซะ้ำ�มทีค่ีเุณกิดภจาาพกกราวรมเถปึงลก่ียานรพแปัฒลนงาภแูมลิอะาสกรา้าศง ประกอบดว้ ย 5 แผนยอ่ ย คือ

ทศิ ทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ (1) การสร้างความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาวะ ท้ังนี้ ยังมีประเด็นอื่นๆในแผน และการป้องกนั และควบคุมปัจจัยเส่ียงที่ แม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติที่สอดคล้อง คุกคามสขุ ภาวะ ทางอ้อมกับภารกิจของ สสส.อีกด้วย ได้แก่ (2) การใช้ชมุ ชนเป็นฐานในการสรา้ ง ประเด็นการเกษตรในแผนย่อยเกษตร สภาพแวดล้อมทเ่ี อื้อตอ่ การมสี ุขภาวะที่ดี ปลอดภัย ประเด็นอุตสาหกรรมและบริการ (3) การพัฒนาระบบบริการสุขภาพท่ที นั แห่งอนาคตในแผนย่อยอุตสาหกรรมและ สมยั สนับสนุนการสร้างสขุ ภาวะท่ดี ี บรกิ ารทางการแพทยค์ รบวงจร ประเดน็ พนื้ ที่ (4) การกระจายบรกิ ารสาธารณสุขอย่าง และเมืองน่าอยู่อัจฉริยะ ประเด็นโครงสร้าง ทวั่ ถงึ และมคี ุณภาพ และ พ้ืนฐานระบบโลจิสติกส์และดิจิทัล ประเด็น ต(5อ่ )โกรคารอพุบฒัตั ใินหามแแ่ลละะสอรุบา้ งัตรซิ ะ้ำ�บบรับมอื ปรบั ตวั การพัฒนาศักยภาพคนตลอดช่วงชีวิต ในทุกแผนย่อย ประเด็นพลังทางสังคมท่ีมี เป้าหมายให้ประเทศไทยมีความเท่าเทียม อน่งึ ประเด็นท่ี 14 ในแผนแม่บท และความเสมอภาคในสังคม ประเด็น ภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติซ่ึงสอดคล้องกับ การเตบิ โตอยา่ งยง่ั ยืนในทกุ แผนย่อย ภารกิจของ สสส. คือ ประเด็นศักยภาพ การกฬี า ทม่ี งุ่ เนน้ สง่ เสรมิ การใชก้ จิ กรรมกฬี า และนันทนาการบนฐานของวิทยาศาสตร์ การกีฬา เป็นเคร่ืองมือในการเสริมสร้าง สุขภาวะของประชาชนอย่างครบวงจร แกีฬละามแีคลุณะมภีนาำ้�พใจมเาปต็นรนฐาักนกีฬกาารปสรระ้ากงอนบิสัดย้วรักย 3 แผนยอ่ ย คอื (1) การสง่ เสรมิ การออกก�ำ ลงั กาย และกฬี า ขน้ั พน้ื ฐานใหก้ ลายเปน็ วถิ ชี วี ติ และ การสง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนมสี ว่ นรว่ มใน กจิ กรรมออกก�ำ ลงั กาย กฬี าและนนั ทนาการ (2) การสง่ เสรมิ การกฬี า เพื่อพัฒนาสรู่ ะดบั อาชพี และ (3) บุคลากรดา้ นการกฬี าและนันทนาการ 21

22 บทที่ 1 แนวโนม้ ของสถานการณ์ทส่ี ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพในทศวรรษหน้า นอกจากน้ี รฐั บาลไดป้ ระกาศใชแ้ ผนแมบ่ ทเฉพาะกจิ ภายใตย้ ทุ ธศาสตรช์ าตอิ นั เปน็ ผล มาจากสถานการณโ์ ควดิ 19 พ.ศ. 2564 – 2565 ประกอบดว้ ย 3 มติ ิ และ 4 ประเดน็ การพฒั นา ซง่ึ มสี ว่ นเชอ่ื มโยงกบั ภารกจิ ของ สสส. ดว้ ย โดย 3 มติ กิ ารพฒั นา ไดแ้ ก่ (1) การพร้อมรับ (Cope) สามารถบริหารจดั การภายใตส้ ภาวะวิกฤติ ยนื หยัดและ ตา้ นทานความยากลำ�บาก รวมถงึ ฟื้นคืนกลับสูส่ ภาวะปกตไิ ดอ้ ยา่ งรวดเร็ว (2) การปรบั ตวั (Adapt) คอื ปรบั ทศิ ทาง รปู แบบและแนวทางการพฒั นาสอดรบั กบั ความเปลย่ี นแปลง กระจายความเสย่ี งและปรบั ตวั อยา่ งเทา่ ทนั แสวงหาประโยชนจ์ ากสง่ิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ (3) การเปลี่ยนแปลงเพื่อพร้อมเติบโตอย่างยั่งยืน (Transform) เปลี่ยนแปลงเชิง โครงสรา้ งและปจั จยั พลิกวิกฤตใหเ้ ปน็ โอกาส ในสว่ น ของ 4 ประเดน็ การพฒั นาทใ่ี หค้ วามส�ำ คญั เปน็ พเิ ศษในระยะ 2 ปขี า้ งหนา้ ไดแ้ ก่ (1) การเสรมิ สรา้ งความเขม้ แขง็ ของเศรษฐกจิ ฐานรากภายในประเทศ (Local Economy) ลดความเส่ียงในการพึ่งพาต่างประเทศ (2) การยกระดับขีดความสามารถของประเทศ เพื่อรองรับการเติบโตอย่างยั่งยืนในระยะยาว (Future Growth) ส่งเสริมอุตสาหกรรม และบริการท่ีประเทศไทยมีโอกาสและศักยภาพภายใต้กระแสการเปล่ียนแปลงและ บริบทโลกใหม่ท่ีปรับเปล่ียนไป (3) การพัฒนาศักยภาพและคุณภาพชีวิตของคนให้เป็น ก�ำ ลงั หลกั ในการขบั เคลอ่ื นการพฒั นาประเทศ (Human Capital) ยกระดบั ปรบั ทกั ษะแรงงาน ให้สอดคล้องกับความต้องการของตลาดแรงงานและโครงสร้างเศรษฐกิจท่ปี รับเปล่ยี นไป พร้อมท้ังเยียวยาผู้ที่ได้รับผลกระทบจากภาวะวิกฤต และ (4) การปรับปรุงและ พัฒนาปัจจัยพื้นฐานเพ่ือส่งเสริมการฟ้ืนฟูและพัฒนาประเทศ (Enabling Factors) ให้สอดรับกับกระแสการเปลี่ยนแปลงท่จี ะส่งผลกระทบต่อศักยภาพของประเทศ (18) 1.4.2 แผนการปฏิรูปประเทศ แผนการปฏริ ปู ประเทศ (ฉบบั ปรบั ปรงุ ) เปน็ แผนระดบั ท่ี 2 ตามนยั มตคิ ณะรฐั มนตรี เม่อื วันท่ี 4 ธันวาคม พ.ศ. 2560 ซ่งึ ต้องส่งผลต่อการบรรลุเป้าหมายของยุทธศาสตร์ชาติ และแผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ แผนการปฏิรูปประเทศจะดำ�เนินการคู่ขนาน ไปกบั เลม่ แผนการปฏริ ปู ประเทศฉบบั เดมิ ทปี่ ระกาศใชเ้ มอ่ื เดอื นเมษายน 2561 โดยมปี ระเดน็ การปฏิรูปประเทศ ใน 13 ด้าน(19) ได้แก่ ด้านการเมือง ด้านการบริหารราชการแผ่นดิน ด้านกฎหมาย ด้านกระบวนการยุติธรรม ด้านเศรษฐกิจ ด้านทรัพยากรธรรมชาติและ สงิ่ แวดลอ้ ม ดา้ นสาธารณสขุ ดา้ นสอ่ื สารมวลชนเทคโนโลยสี ารสนเทศ ดา้ นสงั คม ดา้ นพลงั งาน ด้านการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบ ด้านการศึกษา และสุดท้าย ดา้ นวัฒนธรรม กีฬา แรงงาน และการพัฒนาทรัพยากรมนษุ ย์ (18)สำ�นกั งานสภาการพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาต.ิ แผนแมบ่ ทเฉพาะกจิ ภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติอนั เปน็ ผลมาจากสถานการณ์ โควดิ – 19 พ.ศ. 2564 – 2565. (19)สำ�นักงานสภาการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ. (รา่ ง) แผนการปฏริ ปู ประเทศ (ฉบบั ปรบั ปรุง)

ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสขุ ภาพ ทง้ั น้ี ในแผนการปฏริ ปู ประเทศ มี 2 ประเดน็ ทม่ี เี ปา้ หมายและความเกย่ี วขอ้ งโดยตรง กับภารกิจและการด�ำ เนนิ งานของ สสส. คือ 1) แผนการปฏริ ปู ประเทศดา้ นสาธารณสขุ มีเป้าประสงค์เพ่ือให้ผู้ป่วย ผู้เส่ียงโรคและผู้สูงอายุได้รับบริการที่มีประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และทันสมัย มีความรอบรู้ด้านสุขภาพเพิ่มข้ึน สามารถป้องกันและ ลดโรคทสี่ ามารถปอ้ งกนั ได้ พรอ้ มทง้ั ผสู้ งู อายสุ ามารถดแู ลสขุ ภาพตนเองและไดร้ บั การบรบิ าล และรักษาพยาบาลที่มี คุณภาพท่ีบ้านและในชุมชน โดยกำ�หนดกิจกรรมปฏิรูปประเทศ ใน 5 กิจกรรม ได้แก่ กิจกรรมการปฏิรูปการจัดการภาวะฉุกเฉินด้านสาธารณสุขรวมถึง โรคระบาดระดับชาติและโรคอุบัติใหม่ กิจกรรมการปฏิรูปเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและ ประสิทธิผลของการสร้างเสริมสุขภาพ ความรอบรู้ด้านสุขภาพ การป้องกันและดูแลรักษา โรคไม่ติดต่อสำ�หรับประชาชนและผู้ป่วย กิจกรรมการปฏิรูประบบบริการสุขภาพผู้สูงอายุ ดา้ นการบริบาล การรักษาพยาบาทีบ่ า้ น/ชุมชน และการดแู ลสขุ ภาพตนเองในระบบสุขภาพ ปฐมภูมิเชิงนวัตกรรม กิจกรรมการปฏิรูประบบหลักประกันสุขภาพและกองทุนท่ีเก่ียวข้อง ให้มีความเป็นเอกภาพ บูรณาการ เป็นธรรม ท่ัวถึง เพียงพอและย่ังยืนด้านการเงิน การคลงั และกจิ กรรมการปฏริ ปู เขตสขุ ภาพใหม้ รี ะบบบรหิ ารจดั การแบบบรู ณาการ คลอ่ งตวั และการรว่ มรับผดิ ชอบดา้ นสขุ ภาพระหวา่ งหนว่ ยงานและท้องถ่ิน 2) แผนการปฏริ ปู ประเทศดา้ นสงั คม มีเป้าประสงค์เพ่ือแก้ไขปัญหาความยากจนและความเหล่ือมลำ้�ในสังคม การคมุ้ ครองกลมุ่ เปราะบางในสงั คม ตลอดจนการสรา้ งความเปน็ ธรรมในการเขา้ ถงึ ทรพั ยากร และแหล่งทนุ ของประชาชน โดยก�ำ หนดกิจกรรมปฏิรปู ประเทศไว้ 5 กจิ กรรม ประกอบด้วย (1) การมีระบบการออมเพื่อสร้างหลักประกันรายได้หลังวัยเกษียณท่ีเพียงพอและ ครอบคลุมในกลุ่มแรงงานท้งั ในและนอกระบบ (2) ผลักดนั ให้มฐี านขอ้ มูลทางสังคมและคลังความรใู้ นระดับพน้ื ท่ี (3) การปฏริ ปู การข้ึนทะเบียนคนพกิ าร เพื่อให้คนพิการไดร้ ับสทิ ธสิ วัสดกิ ารและ ความชว่ ยเหลือได้อยา่ งครอบคลุมและทว่ั ถงึ (4) การสร้างกลไกท่เี อื้อให้เกดิ ชุมชนเมอื งจัดการตนเองและ (5) การสรา้ งมูลค่าให้กับที่ดนิ ที่รฐั จัดให้กบั ประชาชน 23

24 บทที่ 1 แนวโน้มของสถานการณท์ ส่ี ่งผลตอ่ สุขภาพในทศวรรษหนา้ 1.4.3 แผนพัฒนาสุขภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 12 (พ.ศ. 2560-2564) แผนพัฒนาสขุ ภาพแห่งชาติ ฉบับท่ี 12 เป็นแผนภายใต้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและ สังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 และมีความสอดคล้องกับเป้าหมายยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี มีวสิ ยั ทัศน์คอื “ระบบสุขภาพไทยเข้มแขง็ เป็นเอกภาพ เพ่ือคนไทยสุขภาพดีสร้างประเทศ ให้มั่นคง ม่ังคั่งและยั่งยืน” และมี 5 เป้าประสงค์ คือ (1) ให้ประชาชน ชุมชน ท้องถิ่น และภาคีเครือข่ายมีความรอบรู้ด้านสุขภาพเพิ่มมากข้ึน ส่งผลให้การเจ็บป่วยและตาย จากโรคท่ีป้องกันได้ลดลง (2) คนไทยทุกกลุ่มวัยมีสุขภาวะท่ีดี ลดการตายก่อนวัยอันควร (3) เพมิ่ ขดี ความสามารถของระบบบรกิ ารสขุ ภาพทกุ ระดบั ใหป้ ระชาชนสามารถเขา้ ถงึ บรกิ าร ไดอ้ ยา่ งสะดวก เหมาะสม (4) มบี คุ ลากรดา้ นสขุ ภาพทดี่ แู ลประชาชนในสดั สว่ นทเ่ี หมาะสม และ (5) มกี ลไกการอภบิ าลระบบสขุ ภาพแหง่ ชาตทิ ี่เหมาะสม มีประสทิ ธิภาพและประสทิ ธผิ ล 1.5 สรปุ ประเดน็ ทา้ ทายตอ่ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในทศวรรษหนา้ จากกระแสโลกาภิวัตน์ ที่ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทั้งทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและความเป็นอยู่ของคนในสังคม รวมทั้งความก้าวหน้าของ เทคโนโลยีและดิจิทัล ที่อำ�นวยความสะดวกให้กับประชาชนในการดำ�รงชีวิต ทำ�ให้วิถี การดำ�รงชีวิตของประชาชนเปลี่ยนไป อาจทำ�ให้ประชาชนมีพฤติกรรมเส่ียงทางสุขภาพ ซง่ึ สง่ ผลใหป้ ว่ ยเปน็ โรคทส่ี ามารถปอ้ งกนั ไดเ้ พมิ่ ขนึ้ ทง้ั นี้ สามารถสรปุ ประเดน็ ทา้ ทายทสี่ �ำ คญั ต่อการสร้างเสรมิ สขุ ภาวะ ไดด้ งั น้ี 1.5.1 การบริโภคยาสบู ผลการสำ�รวจพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ีของประชากรไทย พ.ศ. 2560 โดยสำ�นักงาน สถิติแห่งชาติ พบว่า ในภาพรวมของประชากรท่ีมีอายุ 15 ปี ข้ึนไป มีอัตราการสูบบุหรี่ ท่ีมีแนวโน้มลดลง แต่จำ�นวนผู้สูบบุหร่ีเป็นคร้ังคราวมีแนวโน้มที่เพิ่มข้ึน(20) นอกจากน้ี ผลการส�ำ รวจพฤติกรรมการสบู บุหร่ีของเยาวชนไทย พ.ศ. 2562 โดยหนว่ ยปฏิบัติการวิจัย และวชิ าการดา้ นการควบคมุ ยาสบู ภาคเหนอื มหาวทิ ยาลยั นเรศวร สรปุ ไดว้ า่ เดก็ และเยาวชน เป็นกลุ่มเส่ียงสำ�คัญที่ต้องเฝ้าระวังอย่างเข้มข้นเช่นเดียวกับความนิยมของบุหร่ีไฟฟ้าในกลุ่ม ผู้สูบบุหร่ี แม้ว่าแนวโน้มการสูบบุหรี่ของคนไทยจะลดลงอย่างต่อเน่ือง ทั้งนี้ ประเทศไทย ยังคงเผชิญกับความท้าทายในการควบคุมการบริโภคยาสูบอีกหลายประการ อันได้แก่ ผลกระทบจากควันบุหรี่มือสองและสาม การนำ�เข้าบุหรี่ผิดกฎหมาย มาตรการของรัฐท่ี ชะลอการขนึ้ ภาษยี าสบู การเผยแพรโ่ ฆษณาผลติ ภณั ฑย์ าสบู อเิ ลก็ ทรอนกิ สใ์ นชอ่ งทางสอื่ สาร ออนไลน์ทผ่ี ิดกฎหมาย (20)สำ�นกั งานสถิติแห่งชาติ. การส�ำ รวจพฤติกรรมการสบู บหุ รีแ่ ละการดมื่ สุราของประชากร พ.ศ. 2560. (บรษิ ทั พมิ พด์ กี ารพิมพ์ จ�ำ กัด: นนทบุร;ี 2561)

ทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ 1.5.2 การดืม่ เครอื่ งดม่ื แอลกอฮอล์ และการใชส้ ง่ิ เสพติด ข้อมูลการสำ�รวจพฤติกรรมการด่ืมเคร่ืองด่ืมแอลกอฮอล์ของประชากรไทย พ.ศ. 2560 จากสำ�นักงานสถิติแห่งชาติ พบว่า ในภาพรวมของประชากรที่มีอายุ 15 ปี ข้ึนไป มีอัตราการดื่มเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ที่มีแนวโน้มลดลง แต่ในกลุ่มอายุ 15 - 19 ปี พบแนวโน้มอัตราการดื่มแอลกอฮอล์ท่ีเกือบไม่เปลี่ยนแปลง(21) สะท้อนถึงมาตรการควบคุม เครอื่ งดม่ื แอลกอฮอลท์ ผ่ี า่ นมาไมส่ ามารถลดจ�ำ นวนนกั ดมื่ หนา้ ใหมไ่ ดเ้ ทา่ ทคี่ วร หรอื อาจเปน็ ผลจากการรกุ คบื ของอตุ สาหกรรมเครอื่ งดมื่ แอลกอฮอล์ โดยเฉพาะเครอ่ื งดม่ื ประเภทเบยี รท์ ่ี เแนอ้นลกกาอรฮเชอิญล์ใชนวปนรกะลชุ่มาเกปร้าอหามยาุตย่ำ�ทกี่เวป่า็น2เย0าวปชี นจมึงมากีคขว้ึนามดสำ�ังนคัญั้นกมาารกป้อเนง่ือกงันจกาากรพเขบ้าวถ่าึงผเคู้ทรี่เร่ือิ่มงดด่ืม่ืม สุราต้ังแต่อายุน้อยมีความเสี่ยงสูงต่อผลกระทบทางสุขภาพและความผิดปกติทางจิตเวชท่ี เกี่ยวข้องกับการดื่มแอลกอฮอล์ เช่น เพิ่มความเสี่ยงต่อพฤติกรรมการดื่มแบบอันตราย เพ่ิมโอกาสในการใช้สารเสพติดอ่ืน ๆ ส่งผลให้ลดทอนความสามารถของประสาทการรู้คิด และส่งผลต่อปัญหาสังคมและพฤติกรรมเส่ียงต่างๆ ตามมา รวมถึงพฤติกรรมการดื่มแล้ว ขับขีท่ ท่ี ำ�ให้เกดิ อุบัตเิ หตเุ พ่ิมข้นึ ด้วย ในส่วนของสถานการณ์ ส่งิ เสพติด จากรายงานของศูนย์อำ�นวยการป้องกัน และปราบปรามยาเสพติด กระทรวง สาธารณสุข ใน พ.ศ. 2562 มีสัดส่วน ผู้ติดยาเสพติดที่ได้รับการบำ�บัดเป็นกลุ่ม วัยรุ่นมากที่สุด และ ยาเสพติดยังคงเป็น สาเหตุการกระทำ�ผิดของเด็กและเยาวชน ไทยในอัตราท่สี งู (22) นอกจากนี้ สถานการณ์ เรื่องการพนันออนไลน์ การติดเกม ติดอินเทอรเ์ น็ต สมั พนั ธ์กบั การเกย่ี วข้องกบั ยาเสพตดิ และใชย้ าเสพตดิ เปน็ ครง้ั คราวดว้ ย (21)นิตยา พรมกนั ทา และคณะ. รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการส�ำ รวจสถานะของเปา้ หมายการพฒั นาที่ย่งั ยืนในบรบิ ทประเทศไทยและทางเลือกมาตรการ 25 ทางเศรษฐกิจ สังคม และกฎหมาย สำ�หรับเป้าหมายที่ 3 สรา้ งหลักประกันวา่ คนมีชีวิตท่ีมสี ขุ ภาพดีและส่งเสริมสวัสดิภาพสำ�หรับทกุ คนในทกุ วยั . [ออนไลน]์ 2562 [อา้ งเมื่อ 8 มกราคม 2564] จาก https://www.sdgmove.com/wp-content/uploads/ 2020/04/final-report-sdgs-goal-3.pdf. (22)ขอ้ มูลจาก ศูนย์อ�ำ นวยการปอ้ งกนั และปราบปรามยาเสพตดิ กระทรวงสาธารณสุข. Drug Treatment Network. [ออนไลน]์ 2563 [อ้างเมื่อ 1 มถิ ุนายน 2563] จาก https://antidrugnew.moph.go.th/Runtime/Runtime/Form/FrmPublicReport/

26 บทท่ี 1 แนวโนม้ ของสถานการณ์ท่ีสง่ ผลตอ่ สขุ ภาพในทศวรรษหน้า “คำ�แนะนำ�จาก WHO 1.5.3 กิจกรรมทางกาย คนแตล่ ะชว่ งวัยควรมีกิจกรรม สถานการณ์ภาพรวมด้านการ มี กิ จ ก ร ร ม ท า ง ก า ย ข อ ง ป ร ะ ช า ก ร ไ ท ย ทางกาย ดังน้ี” (ในช่วงก่อนมีการระบาดของโคโรนาไวรัส 2019 ในชว่ งตน้ ปี 2563) เปน็ ไปในเชงิ บวก แต่พบว่าแนวโน้มการมีกิจกรรมทางกาย จะลดลงในผทู้ ม่ี อี ายมุ ากขน้ึ ขณะทใ่ี นกลมุ่ วยั รนุ่ เปน็ กลมุ่ ทม่ี สี ดั สว่ นกจิ กรรมทางกายเพยี งพอ สงู สดุ โดยพบแนวโนม้ การมกี จิ กรรมทางกาย เพ่ิมข้ึนตามกระแสการรณรงค์กิจกรรมทาง กายท่ีเป็นมหกรรมระดับประเทศ (23) การมีกิจกรรมทางกายท่ีเพียงพอ มคี วามส�ำ คญั อยา่ งยงิ่ ตอ่ สขุ ภาพ โดยองคก์ าร อนามัยโลกแนะนำ�ว่า ประชากรที่มีอายุ ตั้งแต่ 18 ปีข้ึนไป ควรมีกิจกรรมทางกาย ระดับปานกลางอยา่ งน้อย 150 - 300 นาที ตอ่ สปั ดาห์ หรอื ระดบั หนกั 75 นาทตี อ่ สปั ดาห์ ขณะท่ีประชากรวัยเด็ก (อายุ 5-17 ปี) ควรมีกิจกรรมทางกายระดับปานกลางข้ึน ไปอย่างน้อย 60 นาทีทุกวัน การมีกิจกรรม ทางกายไม่เพียงพอ (Physical Inactivity) เป็นหน่ึงใน 5 ปัจจัยเส่ียงหลักด้านสุขภาพ ท่ีนำ�ไปสู่การเจ็บป่วยและเสียชีวิตก่อน วยั อนั ควรจากโรคไมต่ ดิ ตอ่ (Non-commu- nicable Diseases: NCDs) ของทกุ ประเทศ ทั่วโลก โดยอีก 4 ปัจจัยเสี่ยงหลัก คือการบริโภคเคร่อื งด่มื แอลกอฮอล์ ยาสูบ การทานอาหารท่ีไม่เหมาะสมตามหลัก โภชนาการ และมลพิษทางอากาศ (NCDs 5 โรคหลัก ได้แก่ โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน โรคระบบทางเดิน หายใจเรอ้ื รงั และภาวะทางสขุ ภาพจติ ) (23)ปิยวฒั น์ เกตวุ งศา, กรกนก พงษ์ประดิษฐ์, บรรณาธกิ าร. ฟืน้ กจิ กรรมทางกายในประเทศไทยหลงั วกิ ฤตโควดิ -19: Regenerating physical activity in Thai- land after COVID-19 pandemic. (พมิ พ์ครัง้ ที่ 1. นนทบรุ ี: ภาพพิมพ;์ 2563)

ทศิ ทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนับสนนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ 1.5.4 พฤติกรรมการบริโภคอาหาร ปญั หาทางโภชนาการในประเทศไทยปรากฏในทกุ กลมุ่ วยั มสี าเหตหุ ลกั จากพฤตกิ รรม การบรโิ ภค ทม่ี ปี จั จยั ภายนอกเสรมิ เชน่ ความสะดวกในการเลอื กซอ้ื อาหาร เทคโนโลยสี อ่ื สาร ทเ่ี ขา้ มามบี ทบาทเชอ่ื มตอ่ ระหวา่ งรา้ นอาหารกบั ผบู้ รโิ ภค แอปพลเิ คชนั สง่ั ซอ้ื อาหาร ซง่ึ สง่ ผล ตอ่ พฤตกิ รรมการกนิ ของวยั รนุ่ และเยาวชนไทยในระยะยาว ทง้ั น้ี ยงั ไมร่ วมถงึ ความชอบหรอื การเสพตดิ ในอาหารทม่ี รี สจดั ทง้ั เปรย้ี ว หวาน เคม็ มนั หรอื แมก้ ระทง่ั ขนมหวานของเดก็ อยา่ ง ลกู อม ขนมกรบุ กรอบทไ่ี มค่ อ่ ยสารอาหารและมโี ซเดยี มสงู หากรบั ประทานเกนิ ขนาด สง่ ผลให้ เกดิ โรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอ้ื รงั ทก่ี �ำ ลงั เปน็ ปญั หาส�ำ คญั ดา้ นสขุ ภาพ ไดแ้ ก่ โรคเบาหวาน ภาวะความดนั โลหติ สงู มะเรง็ โรคหวั ใจ และหลอดเลอื ด(24) 1.5.5 สุขภาพจิต จำ�นวนผู้ปว่ ยรวม ปัญหาสุขภาพจิตและจิตเวชเป็น มีแนวโน้มเพม่ิ ขน้ึ ปัญหาด้านสุขภาพท่ีพบบ่อยและมีแนวโน้ม เพิ่มสูงข้ึน จากข้อมูลจำ�นวนผู้ป่วยที่เข้ารับ บริการทางการแพทย์กับหน่วยงานในสังกัด ของกรมสขุ ภาพจติ ทวั่ ประเทศพบวา่ จ�ำ นวน ผู้ป่วยรวมมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเกือบสองเท่า ตัวในช่วงหกปีท่ีผ่านมาจาก 1.4 ล้านคนใน ปี 2558 เปน็ 2.7 ลา้ นคนในปี 2563 ปญั หา สขุ ภาพจติ นน้ั เกดิ ผลกระทบตอ่ ความสามารถ ในการใช้ชีวิต การอยู่ร่วมในสังคมและ ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต สำ�หรับประเทศไทย กลุ่มอายุวัยรุ่น วัยทำ�งาน และผู้สูงอายุ มีแนวโน้มเผชิญกับปัญหาทางสุขภาพจิต ในระดับสูง โดยเฉพาะโรคซึมเศร้าซ่ึงเป็น สาเหตุสำ�คัญนำ�ไปสู่การฆ่าตัวตายขณะที่ การเขา้ ถงึ บรกิ ารทางสขุ ภาพจติ เชน่ การพบ นักจิตวิทยาหรือจิตแพทย์เพ่ือขอปรึกษา ปญั หา ยงั มผี เู้ ขา้ ถงึ ไดใ้ นสดั สว่ นทน่ี อ้ ยมาก(25) (24)ส�ำ นกั งานสถิตแิ ห่งชาต.ิ การสำ�รวจพฤติกรรมการบริโภคอาหารของประชากร พ.ศ. 2560. [ออนไลน์] 2563 [อ้างเม่ือ 1 มิถนุ ายน 2563] http://www. 27 nso.go.th/sites/2014/DocLib13 /ดา้ นสงั คม/สาขาสุขภาพ/Food_consumption_behavior_of_the_ population/2560/รายงานฉบบั สมบูรณ์.pdf (25)สยามรัฐออนไลน์. ลดมายาคต.ิ ออนไลน์ 2563 [อา้ งเมื่อ 1 มิถนุ ายน 2563]. จาก https://siamrath.co.th/n/133319

28 บทท่ี 1 แนวโนม้ ของสถานการณ์ทสี่ ง่ ผลตอ่ สุขภาพในทศวรรษหน้า 1.5.6 การบาดเจบ็ จากอบุ ตั ิเหตทุ างถนน อบุ ตั เิ หตทุ างถนน (Road Traffic Injury : RTI)เปน็ ปญั หาสำ�คัญของประเทศไทย และเป็นอันดับหน่ึงในสามอันดับแรกของปัญหาสาธารณสุขมาโดยตลอด จำ�นวน ผบู้ าดเจบ็ ผเู้ สยี ชวี ติ และผพู้ กิ ารมแี นวโนม้ เพม่ิ มากขนึ้ ทกุ ปี รวมทงั้ เปน็ สาเหตอุ นั ดบั หนงึ่ ของ การสูญเสยี ปีสขุ ภาวะจากการตายก่อนวยั อันควรของประชากรชายไทย ข้อมลู จาก Global Status Report on Road Safety 2018 ขององคก์ ารอนามยั โลก จดั ใหไ้ ทยเปน็ ประเทศทม่ี อี ตั รา การเสียชีวิตจากอุบัติเหตุทางถนน เป็นอันดับท่ี 9 ของโลก และเป็นอันดับ 1 ในเอเชีย การเสยี ชวี ติ จากอบุ ตั เิ หตทุ เ่ี กดิ จากจกั รยานยนตข์ องไทยยงั สงู เปน็ อนั ดบั 3 ของโลก ซง่ึ คดิ เปน็ รเฉอ้ ลย่ียละ6704.4คขนอตง่ออวบุ ันตั เิ หโตดทุ ยาใงนถกนลนุ่มทเง้ัดห็กมแดลโะดวยัยใรนุ่นปมี 2ีอ5ัต6ร1าไกทายรมสยี วอมดหผมเู้ สวยีกชนวี ิรติ ภสัยงู ทถงึี่ต2่ำ�2ม,า4ก91ทรั้งานย้ี คาดการณว์ า่ ใน พ.ศ. 2573 ภาพรวมการบาดเจบ็ จากอุบตั เิ หตุ จะส่งผลตอ่ การเสยี ชวี ิตของ ผู้ใช้ถนนสูงเปน็ อันดบั 5 และเปน็ สาเหตุใหพ้ ิการหรือทุพพลภาพเปน็ อันดบั ที่ 17 ของโลก การเสยี ชวี ติ จากอุบัติเหตุ 1.5.7 มลพิษทางอากาศ ทเ่ี กดิ จากจักรยานยนตข์ องไทย จากรายงานขององค์การอนามัย โลก (WHO) ใน พ.ศ. 2559 พบว่ามลพิษ ทางอากาศเปน็ สาเหตทุ �ำ ใหค้ นทอ่ี าศยั ในเขต เมอื งและชนบทเสยี ชวี ติ ก่อนวยั อนั ควรสงู ถงึ 4.2 ลา้ นคนทวั่ โลก ซง่ึ นบั วา่ เปน็ มลพษิ ทส่ี รา้ ง ความเสียหายสูงสุดเมื่อเทียบกับมลพิษ ประเภทอืน่ ๆ โดยร้อยละ 92 ของผูเ้ สียชวี ติ รกา่อยนไวดัย้ตอ่ำ�ัแนลคะวปราทนั้งกหลมาดงนี้แอลยะู่ในภปูมิภระาเคทเอศเทช่ีมียี ตะวันออกเฉียงใต้รวมถึงแปซิฟิกตะวัน ตกมีจำ�นวนผู้เสียชีวิตมากท่ีสุด(27) ท้ังน้ีใน พ.ศ. 2562 ประเทศไทยมคี า่ เฉลย่ี PM 2.5 เปน็ อนั ดบั ท่ี 28 จาก 98 ประเทศ โดยมคี า่ PM 2.5 ที่ 24.3 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร ลดลง 5 อันดับ จากอันดับที่ 23 จาก 73 ประเทศ ใน พ.ศ. 2561 (26.4 ไมโครกรัม ต่อลูกบาศก์เมตร) หากเปรียบเทียบ เป็นรายจังหวัด/เมือง ประเทศไทยอยู่ (27)IQAir AirVisual. 2019 World Air Quality Report Region & City PM2.5 Ranking. [online] 2020 [อา้ งถึงเมอ่ื 23 Dec 2020] จาก https://www. greenpeace.org/static/planet4-thailand-stateless/2020/02/91ab34b8-2019-world-air-report.pdf

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ ประชาชนในกลุ่มโรคระบบทางเดินหายใจ โรคระบบหัวใจและหลอดเลือด โรคผิวหนัง ระบบตา และมะเร็งโดยเฉพาะอย่างย่ิง ในกลุ่มเส่ียง เช่น ผู้ป่วยด้วยโรคเร้ือรัง สตรีมีครรภ์ เด็ก ผู้สูงอายุ เป็นต้น ซ่ึงจาก รายงานการศึกษาเร่อื ง “มลพิษทางอากาศ: การประเมินการสัมผัสและภาระโรค” ประจำ�ปี 2559 ขององค์การอนามัยโลก พบวา่ มปี ระชากรไทย 22,375 คน เสยี ชวี ติ จากมลพษิ ทางอากาศ โดยมลพษิ ทางอากาศ ในเขตเมืองใหญ่ เช่น กรุงเทพฯและ ปริมณฑลมีสาเหตุส่วนใหญ่จาก PM 2.5 ท่ีเกิดจากท่อไอเสียรถยนต์และปล่องควัน ภาคอุตสาหกรรมรวมถึงฝ่นุ จากการก่อสร้าง ขณะท่ีในหลายจังหวัดภาคเหนือมีสาเหตุ หลักจากการเผาทางการเกษตรในท่โี ล่งและ ไฟปา่ รวมถงึ หมอกควนั ขา้ มแดน นอกจากน้ี มลพิษทางอากาศส่วนใหญ่ข้นึ อย่กู ับฤดูกาล โดยจะสงู สดุ ในชว่ งทม่ี ภี าวะลมนง่ิ ในชว่ งปลาย ฤดูหนาวถึงต้นฤดูร้อนต้ังแต่เดือนธันวาคม อันดับท่ี 33 โดยจังหวัด ที่มีค่า PM2.5 ถึงเมษายน(29) โดยปัญหาน้รี ัฐบาลได้กำ�หนด โดยเฉล่ียสูงท่ีสุดคือ กรุงเทพฯ (22.8 ให้การแก้ไขปัญหาฝุ่น PM 2.5 เป็นวาระ ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร) ลดลงจาก แหง่ ชาติ โดยจดั ท�ำ แผนปฏบิ ตั กิ ารขบั เคลอ่ื น อนั ดับที่ 24 ในพ.ศ. 2561 (25.2 ไมโครกรัม วาระแห่งชาติ “การแก้ไขปัญหามลพิษ ต่อลูกบาศก์เมตร) และเม่ือเปรียบเทียบ ด้านฝุ่นละออง” เพ่ือเป็นแนวทางปฏิบัติ ค่าเฉลี่ย PM2.5 ในกลุ่มประเทศอาเซียน ในการดำ�เนินการแกไขปัญหาฝุ่นละออง พบว่า ค่าเฉล่ีย PM2.5 ของประเทศไทย ในภาพรวมของประเทศและในพน้ื ทวี่ ิกฤต อยใู่ นล�ำ ดบั ท่ี 4 รองจากอนิ โดนเี ซยี เวยี ดนาม และเมียนมา แม้ค่าเฉล่ีย PM2.5 ต่อปีจะดีข้ึน ในช่วง 3 ปีท่ีผ่านมา แต่กรุงเทพฯ ยังคงมี คา่ เฉลย่ี PM2.5 สงู กวา่ เปา้ หมายขององคก์ าร อนามัยโลกถึงส่ีเท่า ส่งผลต่อสุขภาพของ (29) Tada Ratchagit. กลับมาอกี ครงั้ กบั ฝ่นุ PM 2.5 HR ควรมมี าตรการป้องกันและรบั มือใหก้ ับพนักงานอย่างไร. [ออนไลน์] 2562 [อ้างเมอื่ 5 ธันวาคม 2563]29 จาก: https://th.hrnote.asia/tips/th-190118-whatshoulddoforpm25/

30 บทท่ี 1 แนวโน้มของสถานการณ์ท่ีสง่ ผลตอ่ สขุ ภาพในทศวรรษหน้า 1.5.8 โรคติดต่ออุบัตใิ หม่และอุบตั ซิ �้ำ การเกิดโรคติดต่ออุบัติใหม่และภาวะการระบาดที่รุนแรง เป็นปัจจัยเสี่ยง ที่มีความซับซ้อน และส่งผลกระทบต่อการพัฒนาทางสังคมและเศรษฐกิจอย่างมาก พบว่าในชว่ ง 3 ทศวรรษท่ผี ่านมา มีโรคตดิ เชือ้ เกิดขึน้ ใหม่จ�ำ นวนมาก ปัจจุบันสถานการณ์ แพร่ระบาดของเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 (โควิด-19) ทำ�ให้หลายประเทศต้องประกาศปิด พ้นื ทีห่ รอื จำ�กดั กจิ กรรมตา่ งๆในสงั คม ท่เี รยี กว่า “ลอ็ กดาวน”์ เพือ่ ควบคุมการแพร่ระบาด ของโรค ส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจอย่างรุนแรง ต่อเน่ืองถึงผลกระทบต่อพฤติกรรมสุขภาพ วถิ ชี วี ติ ทมี่ คี วามทา้ ทายอยา่ งมากตอ่ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในทศวรรษหนา้ โดยมผี ลกระทบ ที่สำ�คญั สรปุ ได้ดังน้ี (30) (1) การเข้าไม่ถึงมาตรการการช่วยเหลือจากภาครัฐ ในเรื่องเงินชดเชยรายได้ แก่แรงงาน อาชพี อิสระ หรือผ้ทู ่ีไมไ่ ดอ้ ยใู่ นระบบประกนั สังคม (2) การไม่สามารถที่จะดำ�เนินการตามมาตรการคำ�แนะนำ�ของภาครัฐ เนื่องจาก ข้อจำ�กัดด้านเศรษฐกิจ เช่น การกำ�หนดให้ต้องสวมหน้ากากในการเข้าใช้บริการในร้านค้า ทำ�ให้เกิดปัญหาการยืมหน้ากากกันสวมเพื่อให้สามารถเข้าไปใช้บริการได้ การที่ไม่สามารถ เว้นระยะห่างได้ของผู้มีรายได้น้อยท่ีต้องเดินทางโดยการขนส่งสาธารณะที่แออัด ทำ�ให้เกิด ความเส่ียงในการแพร่กระจายของโรค เปน็ ตน้ (3) คุณภาพการศึกษาในช่วงโควิด-19 ด้วยมาตรการการศึกษาแบบออนไลน์ ส่งผลให้เด็กบางส่วนไม่สามารถเข้าถึงการศึกษาท่ีมีคุณภาพ เพราะขาดความพร้อม ด้านอุปกรณ์หรืออินเทอร์เน็ต เด็กจำ�นวนมากยังประสบปัญหาการขาดแคลนอาหาร เนอื่ งจากโรงเรียนเป็นสถานทีท่ ี่ใหอ้ าหารกลางวนั ส�ำ หรับเดก็ เลก็ และชัน้ ประถมศกึ ษา (4) ความรุนแรงในบ้าน พบว่าความไม่พร้อมในการทำ�งานที่บ้าน ตลอดจน ผลกระทบของโควิด-19 ทำ�ให้เกิดความตึงเครียดขึ้นในบ้าน แนวโน้มความรุนแรงในบ้าน มเี พิม่ มากยิ่งขึน้ (5) การวา่ งงาน หรือถกู ลดชัว่ โมงท�ำ งาน กระทบรายไดค้ รัวเรอื น ทส่ี ่งผลตอ่ กล่มุ เปราะบางให้เกดิ ปัญหารุนแรงยง่ิ ขึ้น เช่น ปัญหาหนี้นอกระบบ ปัญหาความยากจน เปน็ ตน้ (6) ปญั หาสิ่งแวดล้อมอนั เนอื่ งมาจากโควิด-19 ไดแ้ ก่ ขยะมูลฝอยติดเช้อื และขยะ จากบรรจุภัณฑห์ บี ห่อจากการบริโภคสินค้าและอาหารตามส่งั ทเ่ี พ่มิ สงู ขนึ้ อย่างมาก (7) การเลอื กปฏบิ ตั จิ ากการหวาดกลวั ตอ่ ผทู้ ม่ี คี วามเสยี่ งตอ่ โรค เชน่ ผทู้ ตี่ ดิ เชอ้ื หรอื ผู้ที่หายป่วยจากโควิด-19 ผู้ที่เส่ียงท่ีจะติดโรค (ผู้ท่ีมาจากต่างประเทศ ผู้ท่ีประกอบอาชีพ เก่ียวกับการขนส่งทางอากาศ แพทย์ พยาบาล) เปน็ ตน้ (8) ผลกระทบตอ่ กจิ กรรมทางกาย ทเ่ี ปน็ ผลใหม้ กี จิ กรรมทางกายทไ่ี มเ่ พยี งพอ หรอื (30)สถาบันวจิ ัยเพ่อื การพฒั นาประเทศไทย รายงานโครงการ, ศกึ ษาวิเคราะหส์ ถานการณท์ ิศทาง แนวโนม้ ในอนาคต 10 ปี ด้านเศรษฐกิจ สังคม ทมี่ ผี ลกระทบตอ่ สุขภาพ (กันยายน 2563), หนา้ 25 -26.

ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ มรี ปู แบบทเี่ ปลย่ี นไป เชน่ มผี ทู้ อี่ อกก�ำ ลงั กายทบี่ า้ นมากขน้ึ รวมถงึ กจิ กรรมการออกก�ำ ลงั กาย ผา่ นออนไลน์ เปน็ ต้น (9) การปรับตวั เข้าสู่ความปกติใหม่ (New normal) ไดแ้ ก่ การท�ำ งานจากทบ่ี า้ น มาตรการ Social distancing สขุ อนามัยการลา้ งมอื การพกแอลกอฮอล์เจล การใช้หน้ากาก อนามยั เป็นตน้ (10) การรับรู้ การเข้าถึง ข้อมูลข่าวสารที่ถูกต้อง มีความสำ�คัญต่อการ ตัดสินใจทางสุขภาพของประชาชน ขณะที่มีการเผยแพร่ข่าวปลอม (Fake news) เพม่ิ ขนึ้ อยา่ งมาก เชน่ วธิ กี ารรกั ษาโควดิ -19 การหลอกลวงเรอื่ งวคั ซนี การหลอกขายอปุ กรณ์ ปอ้ งกันตา่ งๆ เป็นตน้ จากการวิเคราะห์แนวโน้มสถานการณ์สำ�คัญ สถานการณ์สุขภาพของคนไทย ในปัจจุบัน แนวทางการส่งเสริมสุขภาพของต่างประเทศ ความเช่ือมโยงกับยุทธศาสตร์ และแผนระดับชาติ และสรุปผลกระทบสำ�คัญที่มีผลต่อสุขภาพของคนไทย โ ด ย แ น ว โ น้ ม ส ถ า น ก า ร ณ์ ดั ง ก ล่ า ว อ า จ ส่ ง ผ ล ก ร ะ ท บ ทั้ ง ท า ง บ ว ก แ ล ะ ท า ง ล บ ต่ อ การเปล่ียนแปลงในพฤติกรรมทางสุขภาพของประชาชนไทย การเตรียมความพร้อมเพื่อ รับมือต่อปัจจัยเส่ียงทางสุขภาพท่ีเกิดขึ้น เป็นความท้าทายท่ีสำ�คัญยิ่งต่อการขับเคล่ือน การด�ำ เนนิ งานสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในชว่ งเวลา ต่อจากน้ี ซ่ึงชุดข้อมูลการวิเคราะห์ดังกล่าว มานี้ เป็นชุดข้อมูลหลักท่ีนำ�มาใช้วิเคราะห์ เป้าหมายเชิงยุทธศาสตร์และขอบเขต การดำ�เนินงานของ สสส. ในระยะ 10 ปี ขา้ งหนา้ 31

32 บทที่ 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของกองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดลอ้ ม ของกองทนุ สนบั สนุนการสร้างเสรมิ สขุ ภาพ เ พ่ื อ ใ ห้ ส า ม า ร ถ กำ � ห น ด เ ป้ า ห ม า ย แ ล ะ ผ ล ลั พ ธ์ ใ น เ อ ก ส า ร ทิ ศ ท า ง และเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574)ของ สสส. ได้อย่างเหมาะสมกับ บทบาทและภารกิจของ สสส. จึงได้มีการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมท่ีเป็น องค์ประกอบสำ�คัญในการดำ�เนินงาน โดยมีข้อมูลและประเด็นการวิเคราะห์ ทีส่ ำ�คัญ ดังนี้

ทศิ ทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนนุ การสร้างเสรมิ สุขภาพ 2.1 สถานภาพและลกั ษณะองคก์ รของ สสส. 2.1.1 วัตถปุ ระสงค์ ตามพระราชบัญญัติกองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสรมิ สุขภาพ พ.ศ. 2544 ได้ กำ�หนดวตั ถปุ ระสงค์ ดังน้ี (1) สง่ เสรมิ และสนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในประชากรทกุ วยั ตามนโยบาสขุ ภาพ แหง่ ชาติ (2) สรา้ งความตระหนกั เรอ่ื งพฤตกิ รรมความเสย่ี งจากการบรโิ ภคสรุ า ยาสบู สารหรอื สง่ิ อน่ื ทท่ี �ำ ลายสขุ ภาพ และสรา้ งความเชอ่ื ในการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพแกป่ ระชาชนทกุ ระดบั (3) สนบั สนนุ การรณรงคใ์ หล้ ดบรโิ ภคสรุ า ยาสบู หรอื สารหรอื สง่ิ อน่ื ทท่ี �ำ ลายสขุ ภาพ ตลอดจนใหป้ ระชาชนไดร้ บั รขู้ อ้ กฎหมายทเ่ี กย่ี วขอ้ ง (4) ศึกษาวิจัยหรือสนับสนุนให้มีการศึกษาวิจัย ฝึกอบรม หรือดำ�เนินการให้มี การประชมุ เกย่ี วกบั การสนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (5) พัฒนาความสามารถของชมุ ชนในการสร้างเสรมิ สุขภาพโดยชุมชน หรือองคก์ ร เอกชน องคก์ รสาธารณประโยชน์ สว่ นราชการ รฐั วสิ าหกจิ หรอื หนว่ ยงานอน่ื ของรฐั (6) สนบั สนนุ การรณรงคก์ ารสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพผา่ นกจิ กรรมตา่ งๆ ในลกั ษณะทเ่ี ปน็ สอ่ื เพอ่ื ใหป้ ระชาชนสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพใหแ้ ขง็ แรง ใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ ปน็ ประโยชนแ์ ละลดบรโิ ภคสรุ า ยาสบู หรอื สารหรอื สง่ิ อน่ื ทท่ี �ำ ลายสขุ ภาพ จากวัตถุประสงค์ตาม พรบ. ดังกลา่ ว สสส.ได้ก�ำ หนดเป้าประสงคใ์ นการขบั เคล่อื น ภารกิจสนบั สนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพที่สอดคลอ้ งกนั ไว้ 6 เป้าประสงค์ ดงั นี้ (1) สานและเสริมพลังของหน่วยงานที่รับผิดชอบโดยตรงและภาคีเครือข่าย ทง้ั ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม ให้บรรลผุ ลในการลดปัจจยั เสยี่ งทางสุขภาพ (2) พัฒนากลไกที่จำ�เป็นสำ�หรับการลดปัจจัยเสี่ยงนอกเหนือจากเป้าประสงค์ที่ 1 โดย สสส. จะลงทุนแต่น้อยในส่วนที่จำ�เป็นและก่อให้เกิดผลกระทบสูง และสร้างขีด ความสามารถของบุคคลทเ่ี อือ้ ตอ่ การมีสุขภาวะ (3) เพิ่มขีดความสามารถเชิงสถาบันและส่งเสริมบทบาทของชุมชนและองค์กร ในการพฒั นาสขุ ภาวะองคร์ วมหรอื แกไ้ ขปญั หาส�ำ คญั ของตน (4) สรา้ งคา่ นยิ มและโอกาสการเรยี นรใู้ นการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะใหเ้ กดิ ขน้ึ ในสงั คมไทย (5) ขยายโอกาสและพัฒนาศักยภาพในการสร้างนวัตกรรมเกี่ยวกับการสร้าง เสริมสุขภาวะ (6) เพม่ิ สมรรถนะระบบบริการและระบบสนับสนนุ ในการสรา้ งเสริมสขุ ภาวะและ เพิม่ ประสทิ ธภิ าพกลไกการบรหิ ารจดั การ 33

34 บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของกองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ 2.1.2 ลักษณะองคก์ รของกองทุนสนบั สนุนการสร้างเสรมิ สขุ ภาพ สสส. มกี ารออกแบบองคก์ รใหเ้ ปน็ องคก์ รขนาดเลก็ มโี ครงสรา้ งและกลไกการบรหิ าร งานทมี่ คี วามคลอ่ งตวั ยดื หยนุ่ สสส. มลี กั ษณะองคก์ รทช่ี ว่ ยใหส้ ามารถปรบั เปลยี่ นการท�ำ งาน ตามสถานการณไ์ ดด้ แี ละเอือ้ ตอ่ ภารกจิ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ ดงั น้ี (1) เปน็ องคก์ ารมหาชนทจ่ี ดั ตง้ั ขน้ึ ตามกฎหมายเฉพาะ สสส. มีสถานะเป็นองค์การมหาชน มีความอิสระจากระบบราชการโดยไม่อยู่ภาย ใต้การกำ�กับดูแลของส่วนราชการใด อย่างไรก็ตาม เน่ืองจากคณะรัฐมนตรีได้มีมติเม่ือวันท่ี 9 สิงหาคม 2559 มอบหมายให้คณะกรรมการพัฒนาและส่งเสริมองค์การมหาชน (กพม.) ทำ�หน้าท่ีกำ�กับดูแลหน่วยงานรัฐท่ีเป็นองค์การมหาชนท้ังหมด สสส. ซ่ึงเป็นหน่วยงานรัฐ ท่ีจัดต้ังขึ้นตามพระราชบัญญัติเฉพาะ จึงมีสถานะเป็นองค์การมหาชนเช่นเดียวกับองค์การ มหาชนที่จัดตั้งข้ึนตามพระราชกฤษฎีกาตามพระราชบัญญัติองค์การมหาชน ดังนั้น การบริหารกิจการและการดำ�เนินงานของ สสส. ในภาพรวมจึงต้องถือปฏิบัติตามหลัก เกณฑ์หรือแนวทางที่ กพม. กำ�หนด เว้นแต่บางกรณีที่มีการกำ�หนดไว้เป็นการเฉพาะใน พระราชบญั ญตั ิกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ การเป็นองคก์ ารมหาชน มีสว่ นเอ้อื อำ�นวยให้ สสส. สามารถดำ�เนินงานรว่ มกับทกุ ภาคสว่ นไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพและคลอ่ งตวั สอดคลอ้ งกบั การด�ำ เนนิ งานสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ ตามแนวทางกฎบัตรออตตาวา ที่จำ�เป็นต้องประสานความร่วมมือในการดำ�เนินงานกับทุก ภาคสว่ น ทง้ั หนว่ ยงานของรฐั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ องคก์ รอาสาสมคั ร ภาคประชาชน ภาคเอกชน ท้ังที่ทำ�งานด้านสุขภาพ ด้านเศรษฐกิจและสังคม ภาคอุตสาหกรรม และ สอื่ มวลชน การด�ำ เนนิ งานของ สสส.จงึ ไมใ่ ชก่ ารขบั เคลอื่ นแบบระบบราชการ (Bureaucratic) ทเ่ี นน้ การใช้อ�ำ นาจรัฐตามกฎหมายและการสั่งการไปยงั หนว่ ยงานในบงั คบั บญั ชา อน่ึง ตามมาตรา 11 พระราชบัญญัติกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ พ.ศ. 2544 กำ�หนดให้ สสส. มีรายได้หลักจากเงินบำ�รุงกองทุนที่จัดเก็บจากผู้มีหน้าที่ เสียภาษีตามกฎหมายว่าด้วยสุราและกฎหมายว่าด้วยยาสูบในอัตราร้อยละ 2 ของภาษีท่ี จัดเก็บในลักษณะการจัดเก็บภาษีเพิ่มจากภาษีปกติ (Surcharge Tax) โดยไม่ใช่การแบ่ง มาจากภาษสี รรพสามติ ทร่ี ฐั จดั เกบ็ เขา้ คลงั นอกจากนนั้ ตามมาตรา 10 ก�ำ หนดใหเ้ งนิ รายได้ ของ สสส. ไม่ต้องนำ�สง่ เป็นรายไดข้ องแผน่ ดนิ การมีรายไดใ้ นลกั ษณะดังกลา่ วส่งผลให้ สสส. มีสถานะเป็นกองทุนหมุนเวียนตามพระราชบัญญัติทุนหมุนเวียน พ.ศ. 2558 ด้วย ดังนั้น การบรหิ ารกจิ การและการด�ำ เนนิ งานของ สสส. จงึ ตอ้ งถอื ปฏบิ ตั ติ ามหลกั เกณฑห์ รอื แนวทาง ที่คณะกรรมการนโยบายการบริหารทุนหมุนเวียนกำ�หนด เว้นแต่เร่ืองท่ีมีการกำ�หนดไว้เป็น การเฉพาะแลว้ ในพระราชบญั ญตั กิ องทุนสนับสนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ

ทศิ ทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนุนการสร้างเสริมสุขภาพ 2.2 ผลการด�ำ เนนิ งานทส่ี �ำ คญั ในชว่ งทผ่ี า่ นมา ผลสำ�เร็จจากการดำ�เนินงานที่สำ�คัญของ สสส. ในช่วงที่ผ่านมา อาจแบ่งได้เป็น 3 ลกั ษณะ คือ (1) การผลกั ดันด้านนโยบายและกฎหมาย (2) การลดพฤติกรรมเส่ียงดา้ นสขุ ภาพ เพอื่ สรา้ งสขุ ภาวะทด่ี ีในระยะยาว (3) การสรา้ งความตระหนกั รใู้ หแ้ กป่ ระชาชน ซึ่งผลสัมฤทธิ์เหล่านี้ล้วนเกิดขึ้นจากการประสานความร่วมมือและการดำ�เนินงาน รว่ มกนั ระหวา่ ง สสส. หนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ ง และภาคีเครอื ข่าย ทีส่ ามารถสร้างเครอื ข่ายการ ทำ�งานที่มีความเข้มแข็งกระจายอยู่ทั่วประเทศ โดยมีผลการดำ�เนินงานที่สำ�คัญในประเด็น ท่ีเปน็ เป้าหมายหลกั โดยสังเขปดงั ตารางต่อไปนี้ 35

36 บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดลอ้ มของกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สุขภาพ ประเด็น การควบคุมยาสูบ การขับเคลอ่ื นหลัก ‚ สนับสนุนการจัดตั้งและการดำ�เนินงานของศูนย์วิจัยและจัดการความรู้ เพ่ือควบคุม การบริโภยาสูบ (ศจย.) ตง้ั แตป่ ี 2548-ปจั จบุ นั โดยมีจุดเน้นในการศึกษา พัฒนาและ ผลักดันกฎหมายและการบงั คับใช้กฎหมายเพื่อควบคมุ ยาสูบ ‚ ผลักดันมาตรการสำ�คัญ ได้แก่ การเพิ่มอัตราภาษี การห้ามการโฆษณา การจำ�กัดพ้ืนที่สูบบุหร่ี การจำ�กัดการเข้าถึงในกลุ่มเยาวชน การคุ้มครองผู้ท่ีไม่สูบบุหร่ี จากควนั บหุ รมี่ ือสอง ‚ สอ่ื สารรณรงคส์ รา้ งความตระหนกั ถงึ พษิ ภยั ของบหุ รอ่ี ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ‚ สนบั สนนุ การจดั ตงั้ และการด�ำ เนนิ งานสายดว่ น Quit line 1600 ตง้ั แตป่ ี 2550-ปจั จบุ นั ภาคีและเครอื ข่าย ‚ กรมควบคมุ โรค และเครือข่ายโรงพยาบาล/หน่วยบรกิ าร กระทรวงสาธารณสขุ ‚ เครอื ข่ายวิชาการของ ศจย. ‚ มูลนธิ ิรณรงค์เพื่อการไม่สบู บุหร่ี ‚ สมาพันธ์เครอื ข่ายแหง่ ชาตเิ พือ่ สงั คมไทยปลอดบหุ รี่ (ประกอบดว้ ยองค์กรวิชพี ด้านสขุ ภาพเกอื บทกุ วิชาชพี ) ‚ ภาคีกรอบอนุสัญญาวา่ ดว้ ยการควบคมุ ยาสบู ขององคก์ ารอนามยั โลก (FCTC, WHO) ‚ องค์การอนามยั โลก ภมู ิภาคเอเชยี ใตแ้ ละตะวนั ออก (WHO-SEARO) ‚ Southeast Asia Tobacco Control Alliance (SEATCA) ผลลัพธ์ส�ำ คัญ ‚ กแกา่ผรตู้มีอราายุตพ่ำ�.รก.วบ่า. ควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. 2560 ท่ีมีผลห้ามการขายบุหร่ี 20 ปี ห้ามการแบ่งขายเป็นมวนเพ่ิมโทษการละเมิด เขตปลอดบุหร่ี หา้ มการโฆษณาทุกชนิด ณ จดุ ขาย ซ่งึ มีผลเน้นการลดนักสบู หนา้ ใหมใ่ นกลุ่มเยาวชน ‚ มาตรการซองบุหรแี่ บบเรยี บ และขนาดภาพ คำ�เตือน 85% ของพ้นื ทซ่ี องบุหรี่ ตงั้ แต่ ปี 2560 โดยไทยเปน็ ประเทศแรกในทวปี เอเชยี และเปน็ ประเทศที่ 11 ของโลกทป่ี ระกาศ ใช้ซองบุหร่ีแบบเรยี บ (อา้ งอิงใน Tobacco Atlas, 2020 หน้า 99) ‚ อตั ราการสูบบุหรีใ่ นกลุม่ อายุ 15 ปีขึน้ ไปลดลงจากรอ้ ยละ 22.98 ในปี 2547 มาอยทู่ ่ี รอ้ ยละ 19.10 ในปี 2560

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ ประเดน็ การควบคุมเครอ่ื งด่มื แอลกอฮอล์ การขบั เคล่ือนหลัก ‚ สนับสนนุ การจัดตงั้ และการดำ�เนินงานของศนู ย์วิจัยปัญหาสุรา (ศวส.) ตง้ั แตป่ ี 2547- ปัจจุบัน โดยมีจุดเน้นสนับสนุนการศึกษา พัฒนาและผลักดัน กฎหมายและการบังคับ ใช้กฎหมาย ในการควบคุมเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ ‚ ผลักดันให้มีประกาศต่างๆ ตาม พ.ร.บ. ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เช่น ห้ามด่ืม ขณะขับข่ีหรือขณะโดยสารในรถห้ามจำ�หน่ายในรัฐวิสาหกิจและหน่วยงานอ่ืนของรัฐ ห้ามจ�ำ หนา่ ยรอบสถานศึกษา หา้ มจำ�หนา่ ยในวันสำ�คญั ทางศาสนา ‚ การส่ือสารและรณรงค์ ลด ละ เลิกเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ที่เชื่อมโยงกับประเพณีและ วฒั นธรรม เช่น “งดเหล้าเข้าพรรษา” “ให้เหลา้ = แช่ง” งานบญุ ปลอดเหล้า ภาคีและเครอื ข่าย ‚ ส�ำ นักงานคณะกรรมการควบคุมเครอื่ งดื่มแอลกอฮอล์ ‚ เครือขา่ ยวชิ าการของ ศวส. ‚ ศูนยป์ รึกษาปัญหาสรุ าทางโทรศพั ท์ ‚ ส�ำ นกั งานพัฒนานโยบายสุขภาพระหวา่ งประเทศ (IHPP) ‚ เครือขา่ ยภาคประชาสงั คมเชน่ เครอื ขา่ ยองค์กรงดเหลา้ ,เครือขา่ ยเยาวชนป้องกัน นกั ดื่มหนา้ ใหม่ ‚ องค์การอนามัยโลก ส�ำ นกั งานใหญ่ (WHO-HQ) และสำ�นกั งานภมู ิภาคเอเชียใต้และ ตะวนั ออก (WHO-SEARO) ‚ Global Alcohol Policy Alliance (GAPA) ผลลพั ธ์สำ�คัญ ‚ การตรา พ.ร.บ. ควบคุมเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 ส่งผลให้มีมาตรการ ห้ามจำ�หน่ายและห้ามดื่ม เคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ ในสถานท่ีราชการ สถานพยาบาล สถานศึกษา สวนสาธารณะ วัด ‚ มีประกาศสำ�นักนายกฯ (ตาม พ.ร.บ.) ในปี 2555 กำ�หนดห้ามด่ืม ขณะขับขี่หรือ ขณะโดยสารในรถ และปี 2558 หา้ มขาย ในเวลาทกี่ �ำ หนด และหา้ มขายรอบสถานศกึ ษา ‚ อตั ราการบรโิ ภคเครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอลข์ องผทู้ ม่ี อี ายุ 15 ปขี นึ้ ไปในชว่ ง ปี 2547 ถงึ 2558 มแี นวโนม้ ไม่เพ่มิ ขึ้นจาก 32.7% ในปี 2547 เป็น 34% ในปี 2558 และมอี ตั ราที่ลดลง เป็น 28.4% ในปี 2560 37

38 บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ประเด็น การป้องกันอบุ ัตเิ หตุจากการจราจร การขับเคลอื่ นหลัก ‚ สนับสนุนการจัดต้ังและการดำ�เนินงานของศูนย์วิชาการ เพ่อื ความปลอดภัยทางถนน (ศวปถ.) โดยมจี ดุ เนน้ สนบั สนนุ การศกึ ษา พฒั นาและผลกั ดนั กฎหมายและ การบงั คบั ใชก้ ฎหมาย รวมถงึ การศกึ ษาวเิ คราะหส์ าเหตใุ นอบุ ตั เิ หตขุ นาดใหญ่ เพอ่ื เสนอมาตรการ ปอ้ งกนั ทม่ี ปี ระสทิ ธผิ ล ‚ รว่ มสนบั สนนุ และผลกั ดนั การจดั ท�ำ แผนทศวรรษความปลอดภยั ทางถนน ปี 2554-2563 ‚ การสื่อสารรณรงค์อย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะ ในช่วงเทศกาลที่มีสถิติอุบัติเหตุสูง เช่น “ต้ังสติก่อนสตาร์ท” “ลดเร็ว ลดเส่ียง” “ทัศนวิสัยอุโมงค์” “ดื่มไม่ขับ กลับบ้าน ปลอดภัย” เป็นต้น ภาคีและเครอื ขา่ ย ‚ ศนู ยอ์ ำ�นวยการความปลอดภัยทางถนน และคณะกรรมการศนู ย์อ�ำ นวยการ ความปลอดภัยทางถนน ในระดับชาติและระดบั จงั หวัด ‚ เครอื ขา่ ยวชิ าการของ ศวปถ. ‚ ส�ำ นกั งานเครือข่ายลดอุบตั ิเหตุ ‚ เครือขา่ ยหมออนามัยกบั การท�ำ งานสร้างความปลอดภัยทางถนน ‚ มลู นธิ เิ มาไม่ขับและเครือขา่ ยเหย่ือเมาแล้วขับ ‚ เครอื ขา่ ยรถโดยสารปลอดภัย (Safe Thai Bus) ผลลพั ธ์ส�ำ คัญ ‚ ระเบียบสำ�นักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยความปลอดภัยทางถนน พ.ศ. 2554 (ใหม้ กี ารจดั ตง้ั ศนู ยอ์ �ำ นวยการความปลอดภทั างถนน และคณะกรรมการศนู ยอ์ �ำ นวยการ ความปลอดภัยทางถนน ระดับชาตแิ ละระดบั จงั หวดั ) ‚ มีการออกประกาศ/มาตรการเพ่ือเพิ่มความปลอดภัยทางถนน เช่น กำ�หนดให้รถยนต์ และผู้ประกอบการรถโดยสารสาธารณะทุกประเภทต้องติดต้ังเข็มขัดนิรภัยทุกท่ีนั่ง การเพม่ิ โทษผู้ปฏเิ สธการตรวจวัดแอลกอฮอล์ใหถ้ ือว่า “เมา” และมโี ทษ ‚ จ�ำ นวนผเู้ สยี ชวี ติ จากอบุ ตั เิ หตกุ ารจราจรลดลงจาก 21,996 คน ในปี 2554 เปน็ 19,904 คน ในปี 2562

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนับสนนุ การสร้างเสริมสขุ ภาพ ประเดน็ การสง่ เสริมกจิ กรรมทางกาย การขับเคลอ่ื นหลกั ‚ จดั กิจกรรม ThaiHealth Day Run ตง้ั แต่ปี 2555 และจัดต่อเน่อื งทกุ ปี ‚ สื่อสาร-จัดรณรงคก์ ารออกกำ�ลงั กายการเดิน-วงิ่ และใช้จักรยานในชวี ิตประจ�ำ วนั อย่างตอ่ เน่ือง เช่น “แค่ขยบั =ออกก�ำ ลังกาย” “ลดพงุ ลดโรค” “ว่ิงสวู่ ิถชี ีวติ ใหม”่ ‚ รณรงค์ “แกว่งแขน” ต้ังแตป่ ี 2559 ‚ รว่ มสนับสนุนและผลกั ดนั การจดั ท�ำ แผนสง่ เสรมิ กจิ กรรมทางกาย พ.ศ. 2561-2573 ‚ สนบั สนุนและทำ�งานรว่ มกบั สถาบันวจิ ัยประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล จดั ตัง้ ศนู ยพ์ ัฒนาองคค์ วามรดู้ า้ นกจิ กรรมทางกายประเทศไทยเพอ่ื พัฒนาระบบฐาน ข้อมูล และระบบเฝา้ ระวงั ติดตามพฤติกรรมกิจกรรมทางกายของประชากรไทย ภาคีและเครอื ข่าย ‚ สมาพนั ธช์ มรมเดนิ วิ่งเพ่ือสขุ ภาพไทย ‚ องกรค์เอกชนด้านสื่อ เชน่ แกรมม่ี ‚ สถาบนั วิจยั ประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหดิ ล ‚ ชมรมจักรยานเพอื่ สุขภาพแหง่ ประเทศไทย ‚ กรมอนามัย ‚ ส�ำ นกั งานพฒั นานโยบายสขุ ภาพระหว่างประเทศ (IHPP) ‚ International Society Physical Activity and Health (ISPAH), WHO ‚ Global Advocacy for Physical Activity (GAPA) ผลลพั ธส์ �ำ คัญ ‚ กระแสการออกก�ำ ลงั กาย การแกวง่ แขนการใชจ้ ักรยาน การวิง่ เพิ่มขึ้นอย่างตอ่ เนือ่ ง ‚ สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล (โดยความร่วมมือกับ สสส.) ระบวุ า่ จ�ำ นวนนกั วง่ิ เพ่ิมจากราว 5 ล้านคน ในปี 2549 เป็นกว่า 15 ล้านคน ในปี 2560 และอัตราประชากรไทยที่มีกิจกรรมทางกายที่เพียงพอจากปี 2555 อยู่ท่ีร้อยละ 66.3 เพม่ิ ขน้ึ เปน็ รอ้ ยละ 74.6 ในปี 2562 39

40 บทที่ 2 สถานภาพและสภาพแวดลอ้ มของกองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ 2.3 การวเิ คราะหส์ ภาพแวดลอ้ มของ สสส. จากแนวโน้มและกระแสการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างทางสังคมที่จะมีประชากร ผู้สูงอายุเป็นกลุ่มหลักของประเทศ เมืองมีการขยายตัวอย่างรวดเร็วและเทคโนโลยี เข้ามามีบทบาทในการดำ�รงชีวิตมากขึ้น ซ่ึงประชากรบางกลุ่มไม่สามารถเข้าถึงเทคโนโลยี ได้ ส่งผลให้ความไม่เท่าเทียมท้ังในมิติทางสังคม เศรษฐกิจ และสุขภาพขยายตัวมาก ย่ิงขึ้น ปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมมีความซับซ้อนเพิ่มข้ึน ซึ่งมีผลกระทบต่อพฤติกรรม ดา้ นสขุ ภาพของประชาชนอยา่ งหลกี เลย่ี งไมไ่ ด้ เปน็ ความทา้ ทายทเี่ พม่ิ มากขนึ้ ในการท�ำ งาน สร้างเสรมิ สุขภาพของ สสส. นอกจากนี้ ภายใน สสส. ที่แม้จะออกแบบเป็นองค์กรขนาดเล็ก แต่โครงสร้าง องค์กรแบ่งเป็นกว่า 20 ส่วนงาน (สำ�นัก/ฝ่าย) ซึ่งแต่ละส่วนงานมีประเด็นเป้าหมาย ของงานต่างกัน แม้จะมีเป้าหมายสำ�คัญตามแผนหลักของ สสส. ร่วมกัน จึงมีโอกาส เกิดปัญหาการบูรณาการการทำ�งานระหว่างกัน โดยเฉพาะการทำ�งานเชิงประเด็นเฉพาะ ที่อาจขาดการกำ�หนดเป้าหมายในการทำ�งานร่วมกันที่ชัดเจนระหว่าง สสส. กับภาคี เครอื ขา่ ย ท�ำ ให้ การขบั เคลอื่ นบางประเดน็ อาจไมส่ อดคลอ้ งกนั หรอื ขาดการเชอื่ มและเสรมิ พลงั ให้มากพอท่จี ะสรา้ งการเปลยี่ นแปลงใหเ้ กิดข้ึนไดต้ ามทค่ี าดหวงั ทั้งน้ี ได้มีคำ�แนะนำ�จากผู้ทรงคุณวุฒิในเวทีต่างๆ เสนอให้ สสส. เร่งสร้างกลไก การบูรณาการการทำ�งานภายในให้มีความชัดเจน เร่งพัฒนาระบบข้อมูลสารสนเทศ ในทุกด้าน ให้สามารถเชื่อมต่อกันได้แบบไร้รอยต่อและตามเวลาจริง (Real time) เพ่ือให้สามารถตอบสนองความต้องการข้อมูลได้อย่างรวดเร็ว และพัฒนาระบบติดตาม ประเมินผลให้สอดคล้องกับบริบทการขับเคลื่อนงานของ สสส. คณะกรรมการประเมิน ผลต้องมีศักยภาพและทีมทำ�งานรองรับท่ีเข้มแข็ง เพื่อให้สามารถติดตามและประเมิน ความคุ้มค่าและผลกระทบ (Impact evaluation) จากการทำ�งานของ สสส. ที่เกิดกับ ประชาชนไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ ตารางที่ 2.1 ผลการวเิ คราะห์ จดุ แขง็ จดุ ออ่ น โอกาส และอปุ สรรค ของ สสส. ในปี 2564 จุดแขง็ (Strength) จุดออ่ น (Weakness) • มโี ครงสร้าง กลไกการบรหิ ารงานท่มี ี • ยงั มขี อ้ จ�ำ กัดในการบรู ณาการการ ความคล่องตัว ยดื หยนุ่ สามารถปรับ ท�ำ งานภายในองคก์ ร เปลีย่ นการทำ�งานตามสถานการณไ์ ด้ดี • การขยายผลองค์ความรู้และต้นแบบ • มีภาคีเครือข่ายท่หี ลากหลายและ นวัตกรรมที่พัฒนาขน้ึ ยงั ท�ำ ไดจ้ ำ�กดั เขม้ แข็ง และทำ�งานในลกั ษณะท่ีเปน็ เน่อื งจากหน่วยงานทีเ่ ก่ียวข้อง ห้นุ ส่วนกับภาคี ไม่น�ำ ไปขยายผลตอ่ • มรี ะบบงบประมาณทม่ี น่ั คงและตอ่ เนอ่ื ง • ระบบขอ้ มูลมีหลายระบบทยี่ ังไมเ่ ชื่อม • มผี ลงานต่อเนอ่ื งในการสร้างนวตั กรรม โยงกนั ไมส่ ะดวกตอ่ การใชง้ านของ ภาคีเครือข่าย และองคค์ วามรู้ โอกาส (Opportunity) อปุ สรรค (Threat) • กระแสความต่ืนตัวต่อการดูแลสุขภาพ • กเหลลุ่มอ่ื เมปล้าห�ำ้ ดม้าานยสมุขีคภวาาพมแตกต่าง มีความ ของประชาชนเพมิ่ มากขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง • ความกา้ วหนา้ ทางเทคโนโลยแี ละดจิ ทิ ลั • ปัญหาสังคมและเศรษฐกิจมีความ ทำ�ให้การสื่อสารถึงกลุ่มเป้าหมายทำ�ได้ ซับซ้อนมากขึ้น อาจส่งผลกระทบต่อ กวา้ งขวางมากขน้ึ และยงั เปน็ ชอ่ งทางใน ปัญหาสุขภาพมากข้ึน โดยเฉพาะอย่าง การสรา้ งนวตั กรรม ยิ่งปญั หาด้านสขุ ภาพจติ • มีภาคีเครือข่ายท่ีมีศักยภาพทั้งใน • การขาดเสถียรภาพและความขัดแย้ง ประเทศและตา่ งประเทศ ทางการเมือง ส่งผลให้การผลักดัน กฎหมายและนโยบายสาธารณะทำ�ได้ ยากข้ึน 41

42 บทที่ 2 สถานภาพและสภาพแวดลอ้ มของกองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ 2.4 รปู แบบการด�ำ เนนิ งานสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพของ สสส. (ThaiHealth working model) กระบวนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพมคี วามส�ำ คญั ในการสนบั สนนุ ใหป้ ระชาชนมศี กั ยภาพ ในการจัดการปัจจัยแวดล้อมเพ่ือการมีสุขภาพดีได้ด้วยตนเอง ซึ่งจะช่วยลดภาระค่าใช้จ่าย ด้านสุขภาพของประชาชนและของประเทศในระยะยาว และเนื่องจากการทำ�งาน สร้างเสริมสุขภาพเป็นกระบวนการทำ�งานท่ีมุ่งปรับเปล่ียนพฤติกรรมเดิมท่ีก่อผลเสีย ตอ่ สขุ ภาพ ซง่ึ เปน็ ความคนุ้ ชนิ ของประชาชนหรอื มปี จั จยั แวดลอ้ มทไี่ มเ่ ออื้ ตอ่ การปรบั เปลยี่ น พฤตกิ รรมดงั กล่าว กระบวนการทำ�งานสรา้ งเสริมสุขภาพท่ี สสส. พัฒนาจาก 5 มาตรการ ตามกฎบัตรออตตาวา (Ottawa Chartered) โดยใช้ข้อมูลและบทเรียนจากการขับเคลื่อน งานตลอดช่วงที่ผ่านมา สังเคราะห์เป็นรูปแบบการดำ�เนินงานสร้างเสริมสุขภาพของ สสส. (Thai Health Working Model) ซึ่งสามารถแสดงองค์ประกอบและความสัมพันธ์ของ การด�ำ เนนิ มาตรการทจ่ี �ำ เปน็ เพอื่ บรรลเุ ปา้ หมายการมสี ขุ ภาพและสขุ ภาวะทดี่ ขี องประชาชน ได้ดังนี้ ภาพที่ 2.1 รปู แบบการด�ำ เนนิ งานสร้างเสรมิ สขุ ภาพของ สสส. (ThaiHealth Working Model)

ทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ ผลการศึกษาจ�ำ นวนมากยืนยนั ว่า การมสี ขุ ภาพดขี องบคุ คลแตล่ ะคน ต้องเกดิ จาก การปรบั พฤตกิ รรมและวถิ กี ารด�ำ เนนิ ชวี ติ ของตนเอง โดยมปี จั จยั ทางสงั คมและสภาพแวดลอ้ ม ที่เหมาะสมเปน็ ปัจจัยเออื้ ต่อการมีพฤติกรรมสขุ ภาพทด่ี ีอย่างตอ่ เนือ่ งและยงั่ ยนื ข้อคน้ พบที่ เป็นหลักการสำ�คัญนี้นำ�มาซึ่งรูปแบบการทำ�งานสร้างเสริมสุขภาพของ สสส. โดยมีสุขภาพ ของประชาชนเปน็ แกนกลาง ซงึ่ เปน็ เปา้ หมายหลกั ของการท�ำ งานทม่ี งุ่ การปรบั เปลย่ี นปจั จยั ทางสังคมและสิ่งแวดลอ้ มให้เออื้ ตอ่ การมพี ฤติกรรมหรือวิถชี ีวิตท่ีส่งผลต่อการมีสุขภาพดี ปัจจัยทางสังคมและส่ิงแวดล้อมและพฤติกรรม เป็นปัจจัยหลักในการกำ�หนด ว่าบุคคลคนน้ันจะมีสุขภาพท่ีดีหรือไม่ การทำ�งานสร้างเสริมสุขภาพจึงมีเป้าหมาย ท่ีมุ่งปรับเปลี่ยนปัจจัยทางสังคมและส่ิงแวดล้อม รวมถึงพฤติกรรมของบุคคล จึงต้อง ทำ�งานเชื่อมประสานกับกลไกการทำ�งานของหลายภาคส่วน ได้แก่ (1) การทำ�งานกับภาค นโยบาย (สว่ นบนของภาพ) เพอ่ื ขบั เคลอ่ื นใหเ้ กดิ นโยบายสาธารณะ กฎหมาย มาตรการหรอื แนวปฏบิ ตั ทิ ท่ี �ำ ใหเ้ กดิ ปจั จยั ทางสงั คมหรอื สงิ่ แวดลอ้ มทเ่ี ออื้ ตอ่ การมสี ขุ ภาวะ (2) การท�ำ งาน กับเครือข่ายองค์กร ชุมชน และภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง (เช่น อปท. ภาคประชาสังคม) เพื่อเสริมศักยภาพ สานพลังและสร้างความเข็มแข็ง ในการพัฒนารูปแบบการสร้างเสริม สุขภาพท่ีเหมาะสมกับบริบทขององค์กร หรือชุมชนน้ันๆ (3) การทำ�งานกับหน่วยงาน ท่ีเกี่ยวข้องเพื่อมุ่งปรับระบบบริการท้ังด้านสังคมและสุขภาพ ให้เน้นทำ�งานเชิงเชิงรุก ไปจัดการท่ีต้นเหตุของปัญหาด้านสังคมและสุขภาพ สอดคล้องกับปรัชญาการทำ�งาน “สร้างน�ำ ซ่อม” (4) การท�ำ งานกบั ภาคีดา้ นการส่อื สารรณรงค์ทใ่ี ช้องค์ความรดู้ า้ นการตลาด เพอื่ สงั คมชว่ ยชน้ี �ำ ซง่ึ นอกจากมงุ่ ใหข้ า่ วสารทถี่ กู ตอ้ งในการปรบั ทศั นคตแิ ละพฒั นาขดี ความ สามารถของบุคคลให้มีทักษะในการดูแลสุขภาพของตนเองแล้ว ยังมีเป้าหมายเพ่ือสร้าง ความตระหนกั รู้ ความเขา้ ใจ และสรา้ งแรงสนบั สนนุ ตอ่ การผลกั ดนั ใหม้ นี โยบายหรอื กฎหมาย ที่จะสร้างการเปล่ียนแปลงเชิงสังคมและสิ่งแวดล้อมอีกส่วนหนึ่งด้วย ซึ่งจะเช่ือมโยงและ หนุนเสรมิ กับทกุ มาตรการ ส่งผลตอ่ การมสี ุขภาพดีของประชาชนอยา่ งย่งั ยนื ในทา้ ยทสี่ ุด 43

44 บทที่ 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ 2.5 วถิ กี ารท�ำ งานของ สสส. (ThaiHealth Way) การดำ�เนินงานทุกด้านของ สสส. จะต้องมีความสอดคล้องกับทิศทางและ เป้าหมายระยะ 10 ปี โดยมีแผนหลัก 3 ปี และแผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีท่ีจัดทำ�ข้ึน โดยอา้ งองิ จากเอกสารทศิ ทางและเปา้ หมายระยะ 10 ปี และมรี ะบบการตดิ ตามและประเมนิ ผล อย่างต่อเน่ืองภายใต้การกำ�กับดูแลของคณะกรรมการประเมินผลที่เป็นอิสระจาก คณะกรรมการกองทุนฯ ในการน้ีเพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานของ สสส. และภาคีเครือข่าย ทร่ี ่วมขบั เคลื่อนงานมคี วามเขา้ ใจและสามารถใช้ “หลักการทำ�งานท่สี ำ�คญั ” เพ่อื ให้เกิดพลัง ขับเคลื่อนงานท่ีสอดประสานกันอย่างมีประสิทธิภาพ สสส.จึงกำ�หนดวิธีทำ�งานแบบ สสส. (ThaiHealth Way) ขนึ้ ประกอบดว้ ยคณุ คา่ หลกั ขององคก์ าร (Core values) 4 ประการ คอื 1) Proactive “กา้ วล�ำ้ เชงิ รกุ ” (2) Innovative “คดิ ใหม่ สรา้ งสรรค”์ การทำ�งานแบบมีวสิ ยั ทัศน์ จัดการ การพฒั นาและจดุ ประกายนวตั กรรม ปัญหาที่ต้นตอ มองเห็นท้ังงานและคนที่ ท้ังในลักษณะของแนวคิดหรือวิธีการใหม่ๆ เกี่ยวข้องชัดเจนจนสามารถเป็นผู้นำ� มุ่งเป้า เพ่อื ให้ได้ความร้หู รือแนวทางท่สี ามารถสร้าง ตามยุทธศาสตร์ รเิ ริ่มการขับเคล่ือนงานร่วม การเปลย่ี นแปลงเพอ่ื การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพได้ กนั กับภาคี การทำ�งานเชิงรุก (Proactive) นวตั กรรม (Innovation) หมายถงึ หมายถึง ลักษณะการดำ�เนินงานโดยศึกษา การทำ�ส่ิงต่างๆ ด้วยวิธีการ/แนวคิด/ และประมวลข้อมูลหลายๆด้าน นำ�มาคาด กระบวนการใหม่ ท่ีสามารถแก้ไขปัญหา การณ์สิ่งท่ีจะเกิดขึ้นล่วงหน้า เพ่ือออกแบบ เพ่ือนำ�ไปสู่การเปล่ียนแปลง หรือช่วยใน การทำ�งานเชิงรกุ ท่ีจะช่วยเตรยี มการป้องกนั การพัฒนาสังคมและส่ิงแวดล้อมให้เอ้ือต่อ หรอื เตรยี มรบั มอื ปญั หาทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ หรอื ลด สขุ ภาวะ คา่ นยิ ม “คดิ ใหม่ สรา้ งสรรค”์ มอี งค์ สค่ววนามร่วรมุนขแอรงงขภอาคงปี คัญา่ หนายิ มด“้วกย้ากวรละ้ำ�บวเนชกงิ ราุกรม”ี ประกอบทส่ี �ำ คญั คอื ความใหมท่ ส่ี ามารถใช้ มอี งคป์ ระกอบทส่ี �ำ คญั คอื (ก) การระบปุ ญั หา ในการแกป้ ญั หาและสรา้ งการเปลย่ี นแปลง และการแสวงหาโอกาส (ข) การรเิ ริ่มดำ�เนนิ งาน และ (ค) การมสี ่วนรว่ มของภาคี

ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนบั สนนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (3) Collective impact (4) Sustainable change “รว่ มคดิ รว่ มสรา้ ง” “ตอ่ ยอด ตอ่ เนอ่ื ง” การสนับสนุนให้เกิดผลกระทบ การสร้างการเปลี่ยนแปลงทาง จากการเสริมพลังร่วม การสานพลังและ พฤติกรรม วิถีชีวิต สังคม และส่ิงแวดล้อม สร้างความร่วมมือจากภาคส่วนต่างๆ อย่างเป็นระบบและรอบด้าน ด้วยการ สร้างความเข้าใจข้ามหน่วยงาน ผลักดัน สนบั สนนุ ใหเ้ กดิ กลไกการท�ำ งาน บรรทดั ฐาน ให้เกิดความร่วมมือเพ่ือนำ�ไปสู่เป้าหมาย ทางสังคม กฎหมายหรือนโยบาย หรือการ เดยี วกัน ผลกั ดนั ใหเ้ กดิ การขยายผลทน่ี �ำ ไปสกู่ ารมสี ขุ ทั้งนี้ การสร้างและสนับสนุน ภาวะอย่างยั่งยนื เครอื ขา่ ยการท�ำ งานใหเ้ กดิ ความเข้าใจและมี การเปลี่ยนแปลงอย่างย่ังยืน เปา้ หมายรว่ มกนั โดยแตล่ ะสว่ นมกี ารรบั รแู้ ละ (Sustainable Change) หมายถงึ การสรา้ ง ร่วมกำ�หนดบทบาทหน้าท่ขี องตนเองมีกลไก เสริมและสนับสนุนให้ประชาชน หรือกลุ่ม สนับสนุนกลางท่ีทำ�หน้าท่ีเช่ือมร้อยให้เกิด เป้าหมายมีการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมและ การด�ำ เนนิ งานทป่ี ระสานสอดคลอ้ งและหนนุ มีส่ิงแวดล้อมท่ีนำ�ไปสู่การมีสุขภาวะของ เสรมิ กนั เพอ่ื มงุ่ สกู่ ารบรรลเุ ปา้ หมาย โดยกลไก สังคมอย่างยั่งยืน โดยมีองค์ประกอบท่ี สนบั สนนุ กลางมกั จะเปน็ เจา้ ภาพหลกั ในการ สำ�คัญ ได้แก่ (ก) มีนโยบายหรือกฎหมาย ประสานการด�ำ เนนิ งานและบรหิ ารกลไกกลาง (เกิดข้ึนใหม่หรือปรับปรุงจากเดิม) ที่ได้ อย่างตอ่ เนอื่ ง ค่านิยม “ร่วมคดิ รว่ มสร้าง” รับการนำ�ไปใช้ในการสร้างเสริมสุขภาพ มอี งคป์ ระกอบทส่ี �ำ คญั คอื (ก) มเี ปา้ หมายรว่ ม (ข) ชุมชนมีความสามารถในการสร้างเสริม มขี อ้ ตกลงหรอื พนั ธะผกู พนั ในเปา้ หมายรว่ มกนั สขุ ภาวะของคนในชมุ ชน และ (ค) ประชาชน (ข) การรับรู้บทบาท หน้าที่ของตนเอง มีความรอบรู้ด้านสุขภาพและสามารถ มีการแบ่งหน้าที่ และกระจายบทบาท เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมด้านสุขภาพให้เห็น ความรบั ผดิ ชอบทช่ี ดั เจน (ตอ้ งเขา้ ใจบทบาท ผลได้จรงิ ของตนเองและภาคี) และ (ค) มีกลไก สนับสนุนกลาง คือ มีกลไกการทำ�งาน ร่วมกัน มีแผนการทำ�งานท่ีสอดคล้องกัน มีการแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกัน มีการวัดผล และใชผ้ ลประเมินรว่ มกัน 45

46 บทท่ี 2 สถานภาพและสภาพแวดล้อมของกองทนุ สนับสนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ นอกจากคุณค่าหลักของ สสส.ท้ัง 4 ประการข้างต้นนี้ ซ่ึงมุ่งสร้างความเข้าใจ ในหลักการสำ�คัญของการทำ�งานสร้างเสริมสุขภาพร่วมกันแล้ว บุคลากรของ สสส. เอง ตลอดจนภาคีเครอื ข่าย และผู้มสี ว่ นเกย่ี วข้องในการขบั เคลือ่ นงานร่วมกบั สสส. จ�ำ เป็นต้อง มจี ติ สำ�นกึ พืน้ ฐานอกี 2 ประการ ซง่ึ มีส่วนส�ำ คัญอยา่ งยง่ิ และเป็นพืน้ ฐานรองรับการทำ�งาน ดว้ ย 4 คณุ คา่ หลกั ดงั ทกี่ ลา่ วมาไดอ้ ยา่ งหนกั แนน่ จติ ส�ำ นกึ พน้ื ฐาน 2 ประการนี้ คอื การใสใ่ จ สขุ ภาพ (Health conscious หมายถงึ ความเข้าใจถอ่ งแท้ ตระหนักและใสใ่ จปฏิบัตใิ นการ ดูแลสขุ ภาพตนเอง รวมถงึ การน�ำ มมุ มองด้านสขุ ภาพไปเช่อื มโยงในการทำ�งานทกุ เรื่อง) และ การมจี ิตสาธารณะ (Public mind หมายถงึ การมจี ติ ใจกว้าง คิด พดู และทำ�ในทุกเรอ่ื งโดย ค�ำ นึงถึงประโยชน์สว่ นรวมเปน็ ทตี่ ้งั )

ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทนุ สนบั สนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ บทท่ี 3 ทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. 47

48 บทท่ี 3 ทิศทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. ทิศทางและรเะปย้าะห1ม0ายปี ในช่วง พ.ศ. 2565-2574 ได้จัดทำ�ข้ึน โดยกระบวนการมีส่วนร่วมจากทุกภาค ส่วนท่ีเก่ียวข้องกับการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาพ ทั้งจากภาควิชาการ ภาครัฐ ภาคประชาสังคม ภาคเอกชน รวมท้ังบุคลากรและผู้ทรงคุณวุฒิของ สสส. ที่ได้ร่วมกันคัด เลือกประเด็นสำ�คัญในการกำ�หนดผลลัพธ์ที่ต้องการใน 10 ปีข้างหน้า ตลอดจนมีปัจจัยนำ� เข้าที่ได้จากกระบวนการทางวิชาการ ได้แก่ การทบทวนสถานการณ์ท่ีเก่ียวข้องกับสุขภาพ ทง้ั ในระดบั สากลและของประเทศไทย การวเิ คราะหป์ จั จยั ภายในและภายนอกของ สสส. และ ขอ้ เสนอแนะที่ได้จากการประเมินผลการด�ำ เนินงานในระยะทีผ่ ่านมา โดยสามารถสรุปภาพ รวมของทศิ ทางและเปา้ หมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. ทไ่ี ดจ้ ากกระบวนการ ตา่ งๆ ดงั กลา่ ว ในแบบจ�ำ ลองบ้าน (Housing model) ทีม่ ีองค์ประกอบส�ำ คัญ 4 ส่วน ดงั นี้

ภาพท่ี 3.1 ทศิ ทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) กองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ ภาพรวมทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565 - พ.ศ. 2574) ของ สสส. 49

50 บทท่ี 3 ทิศทางและเป้าหมาย ระยะ 10 ปี (พ.ศ. 2565-2574) ของ สสส. สว่ นท่ี 1 เปา้ หมายการมสี ขุ ภาพดี 4 มติ ิ แสดงเป้าหมายสูงสุดของการสร้างเสริมสุขภาพท่ีต้องการให้บุคคลมีสุขภาพ ดี สมบูรณ์พร้อมท้ัง 4 มิติ คือการมีสุขภาพกายดี สุขภาพจิตดี สุขภาวะทางปัญญาดี และมีสังคมที่ดี ตามวิสัยทัศน์ขององค์กรท่ีต้องการให้ “ทุกคนบนแผ่นดินไทยมีวิถีชีวิต สงั คม และสง่ิ แวดลอ้ ม ที่สนับสนุนตอ่ การมสี ุขภาวะทีด่ ี” และพนั ธกจิ “จุดประกาย กระตนุ้ สาน และเสรมิ พลงั บคุ คล ชมุ ชน และองคก์ รทกุ ภาคสว่ นใหม้ ขี ดี ความสามารถและสรา้ งสรรค์ ระบบสงั คมทเ่ี อื้อต่อการมีสุขภาวะที่ด”ี สว่ นท่ี 2 เปา้ หมายเชงิ ยทุ ธศาสตร์ ประกอบด้วย จุดเน้นการทำ�งานท่ีเป็นเป้าหมายหลัก 8 ประเด็น (7+1) ใช้เป็นเป้าหมายร่วมของ สสส. และภาคีเครือข่ายในการทำ�งานเพ่ือการสร้างเสริมสุขภาพ และลดปจั จัยเสีย่ งส�ำ คญั ทสี่ ง่ ผลต่อสุขภาพ ได้แก่ ลดอตั ราการบริโภคยาสูบ ลดอตั ราการตายจาก อบุ ตั เิ หตทุ างถนน ลดอัตราการบรโิ ภคเครอื่ งด่มื เพิ่มสดั ส่วนผมู้ ีสุขภาพจติ แอลกอฮอล์และสง่ิ เสพตดิ สมบูรณ์ เพิม่ สดั ส่วนการบรโิ ภค ลดผลกระทบสุขภาพจาก อาหารอยา่ งสมดุล มลพษิ ทางสงิ่ แวดลอ้ ม เพ่ิมสดั ส่วนการมกี จิ กรรม เตรยี มพรอ้ มรบั ปญั หาสขุ ภาพ ทางกายเพยี งพอ อุบัติใหมแ่ ละปจั จยั เส่ียงอื่น โดยการดำ�เนินงานในทุกประเด็นจะต้องคำ�นึงถึงบริบทท่ีแตกต่างกันของพื้นท่ี แควลาะมกเหลลุ่มอ่ื เปมล้า้ำ�หทมาางยสุขแภลาะพเปท็ีเ่นพก่มิ ามราดกำ�ขเน้ึ นินการเพ่ือมุ่งลดช่องว่างและต้องไม่ก่อให้เกิด