Training-seminars-for-smart-metering-and-DSM-1st-series

Grant Agreement Number 646529 Technology Innovation for the Local Scale,Optimum Integration of Battery Energy Storage TILOS Innovation Project LCE-08-2014: Local / Small Scale StorageProject Coordinator: Piraeus University of Applied Sciences (TEI of Piraeus) Project Start Date: 1st February 2015 / Project Duration: 48 monthsD8.1 Training Seminars for Smart Metering and DSM - 1st Series published by the TILOS ConsortiumDeliverable Type: DEC Contractual Delivery Date: M3Dissemination Level: Public Version: Version 1.0Work Package: WP8 Status: FinalDocument Owner: WWF Greece Number of Pages: 72Contributor(s): WWF Greece, UEAThis project has received funding from the European Union’s Horizon 2020 researchand innovation programme under grant agreement No 646529

Scope of DeliverableTo train the local community population with regards to smart metering, DSM and energymonitoring based on seminars, to sufficiently prepare the local population for the operation of themicrogrid, to collect the first set of answers to the questionnaires which will form the basis for thetemporal studies and to meet the local community for the first time.Document HistoryVersion Organization Date Changes 0.1 WWF Greece 27/04/2015 Initial Version 0.5 WWF Greece 28/04/2015 Final Version for Internal Review1.0 WWF Greece 29/04/2015 Final Version for SubmissionExecutive SummaryOur three member team from WWF Greece conducted its first 4-day visit on the island of Tilosbetween the 24th and the 27th of April 2015. During this visit we: • Gave three presentations on several aspects of the project including one on smart metering and demand side management (please find attached). • Left 1000 copies of the brochure we prepared in both Greek and English in order to inform the visitors of the island about the “Tilos” project (please find attached). • Helped the citizens of Tilos to complete the attached questionnaire, which was also approved by the Hellenic Data Protection Authority (HDPA) (please find attached an official translation of the approval by HDPA). 2

Table of ContentsGeneral remarks ........................................................................................................................ 4Presentations............................................................................................................................. 4Questionnaires .......................................................................................................................... 5Brochure and info kiosk............................................................................................................. 6Appendix.................................................................................................................................. 10 3

General remarksAccording to the 2011 census, Tilos has 829 inhabitants. During the winter months the population isestimated to drop to around 200, as most of the residents move to other islands, mainly Rhodos andCrete. The rest of the permanent residents gradually return to the island (between March and Mayeach year) on time for the tourist season, which is the main economic activity of Tilos. Thepopulation changes drastically during the tourist season which lasts at most 6 months. The islandcan host approximately 1200 visitors and, according to the hotel owners, there is almost 100%occupancy during the 3 main months of the tourist season and approximately 60% occupancy duringthe remaining 3 months.According to the data given to us by the municipality, there are 804 buildings on the island, 275 ofwhich are inhabited at least during some part of the year. The majority of the buildings are in thevillages of Livadia (444 in total, 170 inhabited) and Megalo Chorio (290 in total, 94 inhabited).The local population has significant environmental awareness, especially when compared to otherregions in Greece. For example, all small businesses are using economy lamps and try to minimizeenergy consumption in many ways. There are also 10 buildings in the island with rooftop PV,whereas several citizens are very much aware of the details related to the new net meteringmechanism for household PV. Moreover, on the second day of our visit, almost the entire village ofLivadia participated in cleaning the main beach of Livadia from waste washed out during the winter.The island also has a significant population of cats. They are looked after by the inhabitants whoregularly gather money for their food and the frequent visits of the veterinarian.Meeting and talking in person with the majority of the inhabitants for 4 days was very useful as itenabled us to establish a level of communication and personal trust, which we believe will prove tobe a key element for the success of the entire TILOS project.PresentationsOn Saturday April 25th we gave 3 presentations to approximately 25 citizens of Tilos including themayor. Our visit coincided with a visit by a group of medical doctors and dentists. Medicare is a bigproblem for the islanders and thus naturally most of the citizens arranged appointments with thedoctors. Furthermore, we met several people during our first day of the visit and answered theirquestions about the project. Also approximately a month before our visit, another group of partnersof the TILOS project visited the island. As a result, several citizens felt they already had enoughinformation about the project. Finally, in small communities in Greece opening up towardsforeigners, is a process which requires some time and effort.The first presentation offered an overview of the project and emphasized the role of populationengagement (WP8) in the success of the program. The second presentation introduced the mainconcepts of demand side management, smart microgrids and explained in the simplest possible way,the role and operation of smart meters. The third presentation focused on the questionnaires,explaining the rationale behind specific questions and underlined the significance of the requestedinformation in the design and operation of the microgrid.The discussion following our presentations was lively and it helped answer questions and doubtsexpressed by several inhabitants on the specifics of the project, its potential benefits for the localsociety, the tourism and overall economy of the island. The following were the main questions askedand answered: 4

• How will the new RES-based system affect the electricity bills and when?• What are the specific benefits of the project for the municipality of Tilos?• How much do smart meters cost and who will pay for them?• Are there any special, project-related responsibilities that the citizens have to undertake?• What are the most important environmental impacts of the project?• How will the well being of the three bird species under protection be ensured?There were also several questions on broader topics such as net metering, household PV, the RESlevy and other taxes included in the electricity bills.QuestionnairesWe collected in total 33 completed questionnaires (please find attached the questionnaires as well anexcel outlining the main results). 17 of the questionnaires concern households, 9 small and mediumsize hotel complexes, and 7 small businesses (super markets, restaurants, commercial stores, as wellas the single bakery on the island). Making a clear distinction between building uses was quitechallenging as quite often buildings have multiple uses- e.g. a hotel complex housing a restaurant onone floor, or serving as the hotel owner’s residence. In many cases, the completion of thequestionnaires required multiple contacts with the household and business owners in order to softensuspicions typical in local societies of this size in Greece.The main remarks from the questionnaires (see also Tables 1-4) are as follow.All three category respondents (household, hotel and business owners) reside on the island duringmost time of the year but not the entire year. Almost all buildings lack proper insulation, even thosethat have been built under the obligatory Greek building insulation regulations. Hotel complexesform the most modern part of the island’s building stock, built mostly during the ‘90s.As far as the energy equipment is concerned, it can be safely concluded that no building has centralheating means, as the islanders opt for air conditioning heating and, as secondary means, electricityheaters. Surprisingly, two respondents also use fireplaces- it should be understood that, as a typicalAegean island, Tilos has very scarce wood resources. Extensive use of TVs is noted for residentialbuildings (2-3 sets per building) and hotel rooms. Laptops are also common, though 25% ofhouseholds have no computer at all. Professional fridges and washing machines account for asignificant amount of energy consumption of restaurants and hotel complexes. The particularity hereis the seasonal intensity- e.g. hotel owners use their washing machines 2-3 times a day duringsummer months, while during winter none of this equipment is in use. Even though the intense useof washing machines and fridges applies for hotels and businesses, it was household owners thatwere able to provide information on the energy class of their equipment. Air conditioning units arefound in every hotel room, while quite frequently households might have 2-3 units. As for lightingequipment, most residential buildings have incandescent lamps, while business owners use lowenergy and even LED lamps. Some islanders make use of the solar resources of the island for waterheating purposes, while kitchen equipment use relies on electricity and for a significant percentageof restaurants on natural gas. Last, and in spite of the frequent power cuts the island suffers, onlytwo of the respondents possess emergency diesel-fired generators. 5

Table 1: Questionnaires’ results – Personal Data % owners Issue Result years of occupancy%building use per year PERSONAL DATA 14.3 number of occupants small businesses 100.0 hotels 70.6 age ( %) households 14.9 small businesses 20.7 gender (%) hotels 17.8 households 57.1 Occupation (%) small businesses 100.0 hotels 94.1 households 38.5 hotels households 3.4 small businesses (age) 0-20 0 20-40 40 40-60 40 >60 20 households (age) 0-20 26 20-40 28 40-60 21 >60 25 small businesses men 40 women 60 hotels men 100 women 0 households men 49 women 51 wage worker 18.2 self employed 72.7 pensioner 6.1 other 3.0 6

Table 2: Questionnaires’ results – Habits Issue Result HABITS 33.3 62.5 monitor energy consumption (YES, %) small businesses 70.6 28.6check energy class of electrical appliances hotels 50.0 (YES, %) households 88.2 small businesses hotels 0 households 0 100 small businesses 40 economic 20 40 environmental 57 both 14 29 If yes, for what reason? (%) hotels 0use of off peak night electricity tariffs (YES, %) economic 25 environmental 12 both households economic environmental both small businesses hotels households 7

Table 3: Questionnaires’ results – TendenciesIssue ResultTENDENCIES 17 44 small businesses 18Do you know what a smart meter is? (YES, %) hotels 80 75 households 88Would you consider buying a smart meter? small businesses 100 (YES, %) hotels households 100 81Would you be interested in receiving training on small businesses 80 the use of smart meters?(YES, %) hotels 88 households 81 Would you be willing to allow the PPC to have small businesses 80remote control over your appliances in exchange hotels 86 65 for lower power bills? (YES, %) households 100 small businesses 71Would you be willing to share your consumption hotels 33patterns with your electricity provider?( YES, %) households small businesses inconclusiveWould you be willing to pay more for electricity hotels from renewable resources? (YES, %) households 100 small businesses 100If yes, how much more (% of your current bill)? hotels 67 households 83 Would you be willing to change some of your small businesses 78 everyday habits in order to reduce your energy hotels 76 households 50 consumption? (YES, %) small businesses 100 hotels 59 Are you familiar with new technology (internet, tablets, etc)? (YES, %) households small businesses Do you know how to pay your bills online? hotels (YES, %) households 8

Table 4: Questionnaires’ results – Assessment Issue Result ASSESSMENT 0 28 Satisfactory 34 38What do you think about electricity supply on Adequate 48 41the island? (%) Inadequate 4 7 Very problematic 50 55.6 Satisfactory 29What do you think about fuels supply on the Adequate island? Inadequate Very problematicHave you heard of the TILOS Horizon 2020 small businesses project before you were handed this hotels questionnaire; (YES, %); householdsBrochure and info kioskWe left 500 copies of our brochure in Greek and 500 in English to the mayor’s office, although it isestimated they will need more for this year’s tourist season. We also discussed with members of themunicipal board and the advisor of the mayor the issue of the info kiosk and we inspected a fewpossible locations. It seems that the best place is the “park of Tilos”. 9

Appendix 10

«Τήλος»Τεχνολογική Καινοτομία γΕνσωμάτωση ΣυσσωρευτΕνέργειας σε Επίπεδο ΤοπWWF ΕλλάςΜιχάλης Προδρόμου, Άνθιμος Χατζηβασιλείου,

H2020-LCE-2014-3. – LCE-08/2014 Project # 646529για τη Βέλτιστητών Αποθήκευσηςπικής Κλίμακας , Νίκος Μάντζαρης TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Λίγα λόγια για μας…  Το WWF είναι μία από τις μεγαλύ στον κόσμο, με γραφεία σε περι  Αποστολή του WWF  Προστασία της βιοποικιλότητας (περ  Μείωση του οικολογικού αποτυπώμ  Το ελληνικό γραφείο του WWF ι  Από την ίδρυσή του το WWF Ελλ από 300 εκστρατείες  Το WWF Ελλάς έχει περίπου 11.0 1/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015 ύτερες περιβαλλοντικές οργανώσειςισσότερες από 100 χώρες ριοχές και είδη)ματος (τρόπος ζωής, ζωντανή οικονομία)ιδρύθηκε το 1991λάς έχει πραγματοποιήσει παραπάνω 000 υποστηρικτές 2

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Τι έχουμε κάνει; (Ενέργεια και Κλιματική Αλ  2006-2011 Εκστρατεία: «Το κλίμα  Περισσότεροι από 1,000,000 πολίτες σ δράση «Η ώρα της Γης» το 2009  300,000 πολίτες ενημερώθηκαν για τη  63,000 πολίτες έστειλαν ηλεκτρονική κ ζητώντας τολμηρές πολιτικές προστασ  2006-2007 RERINA  Διαμόρφωση και εφαρμογή σχεδίων ενέργειας για νησιά και οικολογικά ε  2007-2010 “Οδηγοί για το περιβά  2009-2014 Πρόγραμμα ecotopten αποδοτικές συσκευές  2011-2012 «Κλιματικό κύπελλο Ευ  Συμμετοχή 2800 νοικοκυριών από τη  Η Ελλάδα πρώτη ανάμεσα σε 11 χώρ και σε επίπεδα εξοικονόμησης ενέργε 2/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015λλαγή)α είναι στο χέρι σου!“συμμετείχαν στην παγκόσμιαην κλιματική αλλαγή κάρτα στον πρωθυπουργόσίας του κλίματος. προώθησης καθαρήςευαίσθητες περιοχές.άλλον” (Eurobank)n για ενεργειακά υρωπαίων πολιτών»ην Ελλάδαρες της ΕΕ σε συμμετοχή αλλά ειας 3

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Τι έχουμε κάνει; (Ενέργεια και Κλιματική Αλλ  2008-2009 «Όχι άλλο κάρβουνο»  8 Δήμοι στα όρια των οποίων θα κατα μονάδες  Δημόσια δέσμευση του υπουργού ότι  2013 - … «Πτολεμαΐδα V»  Έκθεση οικονομικής βιωσιμότητας  15.000 υπογραφές ενάντια στην κατα  Καθαρές εναλλακτικές στην Πτολεμαΐ  48.000 υπογραφές ενάντια στην κατα 3/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015λαγή)ασκευάζοντας λιθανθρακικές όλα τα σχέδια θα ματαιωθούνασκευήΐδα Vασκευή 4

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Tήλος – ηλεκτροπαραγωγή: Το πρόβλημα  Πετρέλαιο – σύνδεση με Κω  Συχνά μπλακ-αουτ  Ρυπογόνο (CO2, SO2, NOx, …κλπ)  Ακριβό  Κως: 35 εκ ευρώ ετησίως  Μη διασυνδεδεμένο δίκτυο: 800 εκ – 1 δ 3/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015δις ευρώ ετησίως 5

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Tήλος – ηλεκτροπαραγωγή: Η λύση  Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: αιο  Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αποτυπώματος  Ενεργειακή ανεξαρτησία, ενεργειακή α  Πρόκληση: Μεταβλητή παραγωγή συγχρονισμού παραγωγής-ζήτησης  Αντιμετώπιση: Αποθήκευση ενέργε  Αντλησιοταμίευση  Μπαταρίες 3/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015ιολική, ηλιακή μείωση οικολογικούασφάλεια ΑΠΕ, έλλειψηςειας και έξυπνα δίκτυα 6

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου «Tήλος» - Στόχοι  Μεγιστοποίηση της κάλυψης αναγκ από ΑΠΕ, πιθανόν «εξαγωγή» καθα  Εγκατάσταση και λειτουργία ενός π  Αιολικό (300 ΚW), φωτοβολταϊκό (700  Παγκόσμια πρωτοπορία  Διέξοδος για τα ελληνικά νησιά 3/3

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015κών σε ηλεκτρική ενέργειααρής ενέργειαςπρότυπου συστήματος: KW), μπαταρία 7

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Τι θα κάνουμε;  Καταγραφή-Εκτίμηση ενεργειακής συ  Διαμόρφωση μεθόδων διαχείρισης της ζήτ  Σχεδιασμός μπαταρίας  Εκπαίδευση στη χρήση έξυπνων μετρ  Ενημέρωση για τεχνολογίες αποθήκε έξυπνου μικρο-δικτύου  Συνδιαμόρφωση νέων, συμμετοχικών models  Επικοινωνία – Διάχυση αποτελεσμάτω  Ενημερωτικά φυλλάδια  Info kiosk 1/X

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015υμπεριφοράς => τησηςρητώνευσης ενέργειας και λειτουργίαν επιχειρηματικών μοντέλωνων 8

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Ενημερωτικό φυλλάδιο

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015 9

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Χρονοδιάγραμμα δράσεων WP8 8.1 Έξυπνοι μετρητές και διαχείριση ζήτησης - Σεμινάρια 8.2 Προετοιμασία για εφαρμογή και λειτουργία έξυπνου μικρο-δικτύου 8.3 Μελέτες χρονικής εξέλιξης συνηθειών κατανάλωσης ενέργειας 8.4 Συγκριτική ανάλυση με άλλα νησιά 1/X

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015 10

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Με ποιους θα το κάνουμε; Βιομηχανικοί / Εμπορικοί Εταίροι 1 FIAMM Energy Storage Solutions SRL (IT) 2 SMA Solar Technology AG (DE) 3 Younicos AG (DE) 4 EUNICE Laboratories SA (EL) 5 Open Energi (UK) Ερευνητικοί / Ακαδημαϊκοί Εταίροι 1 Commissariat à l'Energie Atomique et aux Energies Alternatives (FR) 2 Instituto Tecnológico de Canarias S.A. (ES) 3 Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά (EL) 4 University of East Anglia – Business School (UK) 5 Universite de Corse (FR) 6 Rheinisch-Westfaelische Technische Hochschule Aachen (DE) 7 Kungliga Technica Hogskolan (SE) Διαχειριστές Δικτύου στο Νησί 1 Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας – ΔΕΔΔΗΕ (EL) 2 Schleswig-Holstein Netz AG / E.ON (DE) ΜΚΟ / WWF Ελλάς – Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (E1/X

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015 11EL)

Ευχαριστην προσο

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015στώ γιαοχή σας! 12

WP8. Επικοινωνία και συνεργασία με τους πολίτες της Τήλου Τι θα κάνουμε; (WP8)  8.1 Έξυπνοι μετρητές και διαχείρισ  Εκπαιδευτικά σεμινάρια στο νησί  Κάτοικοι των Λιβαδιών και του Μεγάλο  8.2 Προετοιμασία για εφαρμογή κα  Προκαταρκτική λειτουργία  Αξιοποίηση αποτελεσμάτων -επιλογή τω ζήτησης.  8.3 Μελέτες χρονικής εξέλιξης συνη  Εκτίμηση της συμπεριφοράς κατανάλω  Περιβαλλοντικά οφέλη  Κοινωνικά οφέλη  8.4 Συγκριτική ανάλυση με άλλα νη  2 επίπεδα: Τήλος - Πέλγουορμ και Tήλ 1/X

TΗΛΟΣ -- 25 Απριλίου 2015ση ζήτησης - Σεμινάριαου Χωριούαι λειτουργία έξυπνου μικρο-δικτύου ων κατάλληλων μεθόδων διαχείρισης της ηθειών κατανάλωσης ενέργειαςωσης ενέργειας ησιά λος - άλλα νησιά του Αιγαίου 13

TILOSTechnology Innovation for the Local Scale, Optimum IntegrationΤεχνολογική καινοτομία σε επίπεδο τοπικής κλίμακας, για τηναποθήκευσης ενέργειαςΈξυπνα μικροδίκτυακαι έξυπνοι μετρητές Νίκος Μάντζαρης, Μιχάλης Προδρόμου, Άνθιμο

n of Battery Energy Storageβέλτιστη ενσωμάτωση μπαταριώνος Χατζηβασιλείου Τήλος/ Απρίλιος 2015

ΕΞΥΠΝΑ ΔΙΚΤΥΑΤι είναι;  Χρήση ψηφιακών τεχνολογιών κ της μεταφοράς ενέργειας από τη  Συντονισμός των αναγκών και δ δικτύων μεταφοράς και των τελ  Αυτοματοποίηση συγκέντρωσης κλπ.) 1/X

TILOS --- Απρίλιος 2015και πληροφορικής για τον έλεγχοην παραγωγή στην κατανάλωσηδυνατοτήτων των παραγωγών, τωνλικών καταναλωτών δεδομένων (μετρητές, αισθητήρες 2

ΕΞΥΠΝΑ ΔΙΚΤΥΑΤο όραμα 1/XΠαρουσίαση Δ. Ξυδά, ΔΕΔΔΗΕ, Οκτώβριος 2013

TILOS --- Απρίλιος 2015 3

ΕΞΥΠΝΑ ΔΙΚΤΥΑΓιατί τα χρειαζόμαστε;  Αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας  Πολύπλοκη φύση δικτύων  Απαρχαιωμένες υποδομές  Μετάβαση σε καθαρότερες μορφ Καταπόνηση δικτύων => διακοπές ρε 1/X

TILOS --- Απρίλιος 2015φές ενέργειαςεύματος, υπερφορτίσεις κλπ 4

ΕΞΥΠΝΑ ΔΙΚΤΥΑΤα οφέλη  Αύξηση αξιοπιστίας και σταθερό  Μείωση/μετατόπιση φορτίων αιχ  Δυνατότητα αξιοποίησης καθαρώ  Ένταξη ηλεκτροκίνητων οχημάτω  Ελαχιστοποίηση περιβαλλοντικο 1/X

TILOS --- Απρίλιος 2015ότητας συστήματος χμήςών μορφών ενέργειας ωνού κόστους 5

ΕΞΥΠΝΟ ΣΠΙΤΙΤο όραμα1. Θέρμανση2. Ηλιακός θερμοσίφωνας3. Φωτοβολταϊκό4. Μπαταρία5. Κλιματισμός& μόνωση6. Τηλεχειρισμός συσκευών7. Έξυπνοι μετρητές8. Λαμπτήρες εξοικονόμησης& αισθητήρες9. Φόρτιση ηλεκτρικού οχήματοςhttp://rwe-innovation.seitenplan.com/en/index/#/Use-of-Energy 1/X

TILOS --- Απρίλιος 2015 6

ΕΞΥΠΝΟΙ ΜΕΤΡΗΤΕΣΤι είναι;  Οι έξυπνοι μετρητές είναι η επόμ μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας  Καταγράφουν  την συνολική κατανάλωση ενέργεια  την κατανάλωση σε πραγματικό χρό  τα ιστορικά δεδομένα της κατανάλω  το κόστος της κατανάλωσης  Δυνατότητα απεικόνισης της πληροφ και τον πάροχο ενέργειας  Αμφίδρομη επικοινωνία: π.χ. ενημέρ  Άλλες ονομασίες: ευφυείς μετρητές , meters. 1/X

TILOS --- Απρίλιος 2015 μενη γενιά των συμβατικώνας όνο ωσης καιφορίας αυτής για τον καταναλωτή αλλάρωση για αλλαγές στα τιμολόγια, ηλεκτρονικοί μετρητές, smart 7