พิมพ์ครง้ั ที่ 1 : พ.ศ. 2560 ภาพประกอบ : ปิยะนนั ท์ นนั ทพล เรียบเรยี งเนือ้ หา : โครงการพฒั นาชดุ ความรู้ส่อื สร้างสรรค์เพือ่ เดก็ คอมพิวเตอรก์ ราฟิก : วทันยา บงกชกาญจน์ และครอบครวั พิมพ์ที่ : พรรณกี ารพิมพ์ เน้อื หาวชิ าการ : สถาบนั ส่ือเดก็ และเยาวชน (สสย.) 28, 30, 32, 34, 36 ซอยกาญจนาภเิ ษก 008 แยก 10 แผนงานสรา้ งเสริมวฒั นธรรมการอ่าน บางแค กรุงเทพฯ 10160 แผนงานส่อื ศิลปวัฒนธรรมสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ สนบั สนนุ โดย : สำ� นักงานกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ บรรณาธิการ : ญาณนี ศริ วิ งศ์ ณ อยธุ ยา, วันทนีย์ เจียรสนุ นั ท์ (สสส.) พิสจู นอ์ ักษร : สุปรยี า ห้องแซง 3
บทนำ� วยั เรียน เป็นวัยแห่งการแสวงหาความรู้ เชื่อว่าคณุ พ่อคุณแม่ ทุกคนคงอยากให้ลูกเป็นคนเก่ง แต่อีกสิ่งหนึ่งที่คุณพ่อคุณแม่น่า จะปรารถนาควบคกู่ ันไปกบั ความเกง่ ก็คือการเป็นคนดี ซ่ึงถา้ หาก เดก็ คนใดมี 2 สง่ิ น้ี คอื ทง้ั ความเกง่ และความดปี ระดบั กายประดบั ใจ กจ็ ะมอี กี สงิ่ หนง่ึ ทง่ี ดงามยง่ิ กวา่ เกดิ ขนึ้ นนั่ กค็ อื ความสขุ จากภายใน อันเป็นความสขุ ทีแ่ ท้และยง่ั ยนื หนังสือ “10 Checklist เล้ียงลูกใหม้ ี ‘สขุ ’ ฉบบั วยั เรยี น (6 – 12 ปี) เล่มท่ี 3 : สุขด้วยปัญญา เก่ง ดี มีสุข” ท่ีคุณพ่อ คณุ แม่ก�ำลงั ถืออย่เู ลม่ น้ี เปน็ 1 ในคมู่ ือความรู้ชดุ 10 Checklist เลย้ี งลกู ใหม้ ี ‘สขุ ’ ทจ่ี ะชว่ ยแนะนำ� แนวทางใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมไ่ ดเ้ ลยี้ ง ดลู กู ใหเ้ ตบิ โตขนึ้ อยา่ งสมดลุ ทง้ั เกง่ ดี และมคี วามสขุ เปน็ พลเมอื ง ท่มี ปี ระโยชน์ มคี ุณค่าต่อสังคมและประเทศชาติ 4
เนอ้ื หาในหนงั สอื คมู่ อื ชดุ นี้ มาจากแนวคดิ 3 ดี : สอื่ ดี พน้ื ทดี่ ี ภมู ดิ ี อนั เปน็ แนวคดิ ท่ี สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) ได้พัฒนาขึ้น โดยโครงการพัฒนาชุดความรู้สื่อสร้างสรรค์ เพอ่ื เดก็ และครอบครวั ไดน้ ำ� แนวคดิ นมี้ าประยกุ ต์ และนำ� เสนอผา่ น ประเด็นปญั หาตัวอย่างทีพ่ อ่ แม่ผู้ปกครองมกั พบเจอ โดยมที ฤษฎี พฒั นาการเดก็ หลกั จติ วทิ ยา และบทเรยี นจากภาคเี ครอื ขา่ ยตา่ ง ๆ ของ สสส. ซ่ึงท�ำงานเกี่ยวกับเด็กเป็นข้อมูลสนับสนุนส�ำคัญ จน ออกมาเปน็ ชดุ คมู่ อื ทจ่ี ะทำ� ใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมเ่ ขา้ ใจงา่ ย นำ� ไปประยกุ ต์ ใช้ในชีวติ ประจ�ำวันได้จรงิ ชุดนี้ เคยมคี นกลา่ วไวว้ า่ “หากคณุ มองหาคนดใี นโลกนไ้ี มพ่ บ กข็ อให้ คุณจงเป็นคน ๆ นั้นเสียเอง” วันนี้คุณพ่อคุณแม่เริ่มต้นได้ท่ี ครอบครวั ของเราเอง เรมิ่ ทตี่ วั เรา สนบั สนนุ และสง่ เสรมิ ลกู ของเรา ใหเ้ ปน็ คนทม่ี คี วามสขุ จากการทำ� ความดี เตม็ เปย่ี มดว้ ยความสขุ ทาง ปัญญา ซ่ึงเป็นความสุขจากภายในที่สงบ เย็น และเป็นประโยชน์ เพ่ือให้ลูกของเราได้ออกไปเป็นส่วนหน่ึง ที่จะช่วยแต่งแต้มโลก ใบนใ้ี หง้ ดงามดว้ ยความดตี ่อไป 5
สารบัญ 08 16 22 เก่ง ดี มสี ุข Checklist 1 : Checklist 2 : 28 หนอู จิ ฉาน้อง ยอมรับที่ลูกเปน็ Checklist 3 : 34 40 รู้จักตวั เอง เข้าใจคนอ่ืน Checklist 4 : Checklist 5 : 46 แบ่งปนั และชว่ ยเหลือ เดก็ นอ้ ย 2 บคุ ลิก Checklist 6 : 52 58 เรียนรู้ ทดลอง ลม้ เหลว Checklist 7 : Checklist 8 : 64 วนิ ยั เร่ืองไมค่ วรมองขา้ ม ‘รับฟงั ’ ไม้ตายสลายดอื้ Checklist 9 : 70 จบั ถูกมากกวา่ จบั ผดิ Checklist 10 : อย่าลมื ออ้ มกอดและก�ำลังใจ 6
7
เก่ง ดี มีสุข เด็กๆ เตบิ โตขนึ้ มาจากวัยเดก็ เล็กแลว้ วยั เรยี นช่างแสนสนกุ สดใส มคี วามพร้อม เหตผุ ล จนิ ตนาการ คิดวเิ คราะห์ วางแผน ความรัก ความเขา้ ใจ ลงมือท�ำ ลองผดิ ลองถูกฯลฯ แตล่ ะอยา่ งล้วนเป็นสว่ นผสมท่พี ่อแม่ต้องช่ัง ตวง วดั ออกแบบสตู รลับให้ลูกๆ ของเราเปน็ คนเก่ง ดี และมีความสุข เป็นสูตรแห่งความสุขทเี่ ป็นเอกลักษณเ์ ฉพาะของลกู เราเอง ไมต่ อ้ งเหมอื นใคร และไมม่ ใี ครเหมือน 8
มาดพู ฒั นาการทาง สตปิ ญั ญาของเดก็ วยั นก้ี นั พฒั นาการทางดา้ นสตปิ ญั ญาของชว่ งวยั เรยี น อาจแบง่ ไดเ้ ปน็ 2 ชว่ ง คอื วัย 6 – 8 ปี เปน็ ชว่ งเวลาทดี่ ที สี่ ดุ ของการจดจำ� และการเรยี นรู้ กจิ กรรมทจี่ ะสง่ เสรมิ ใหเ้ ดก็ ไดเ้ รยี นรดู้ ที ส่ี ดุ คอื การลงมอื ทำ� ดว้ ยตวั เองตง้ั แตก่ ารวางแผน ปฏบิ ตั ิ แกไ้ ขจนสำ� เรจ็ เดก็ วยั นส้ี ามารถคดิ วเิ คราะห์ แกป้ ญั หาดว้ ยตวั เอง รจู้ กั รอคอย และยอมรบั กบั ผลทอี่ อกมา วัย 9 – 12 ปี เปน็ วยั ทใ่ี ชเ้ หตผุ ลไดม้ ากขน้ึ เขา้ ใจความหมายในสงิ่ ทเี่ ปน็ นามธรรม เชน่ ความดี ความงาม ควบคมุ ตวั เองไดด้ ขี นึ้ มคี วามคดิ สรา้ งสรรค์ มเี ปา้ หมาย เดก็ วยั นมี้ กั อยากไดอ้ สิ ระในการคดิ และออกแบบกจิ กรรมการเรยี นรดู้ ว้ ยตวั เอง 9
12 ทกั ษะนสิ ยั 01 แหง่ ปญั ญา ทักษะความมนั่ ใจใน ความสามารถของตัวเอง ใหโ้ อกาส ให้พ้ืนท่ี ให้เด็ก ภาคภูมิใจในความส�ำเร็จ ของตวั เอง ทกั ษะนิสยั แหง่ ปัญญา หรือ Mega Skills 02 เกดิ ขน้ึ คร้งั แรกทป่ี ระเทศสหรัฐอเมรกิ า เปน็ โครงการทีร่ วบรวมแนวคดิ และกิจกรรมเพอื่ พัฒนา ทกั ษะแรงจงู ใจ เดก็ ใหเ้ ป็นผู้รกั การเรียนรู้ รักการพัฒนา รกั การ ให้เดก็ ค้นพบความสนใจ อยู่ร่วมกัน คิดดี พูดดี ทำ� ดี แบ่งเปน็ 12 ทกั ษะ ของตวั เอง นำ� ไปส่คู วาม ส�ำคัญท่ีคุณพอ่ คุณแม่ควรส่งเสริมให้มีในตวั ลกู อยากเรียนรู้ 03 ทกั ษะการทมุ่ เท อยา่ งหนกั ให้เด็กมกี �ำลงั ใจใน การฝกึ ฝน ไม่ล้มเลิกกอ่ น ส�ำเรจ็ 04 ทกั ษะความรบั ผดิ ชอบ ให้เด็กเรียนรู้หน้าทีข่ อง ตนเอง 10
06 ทกั ษะความพากเพยี ร อตุ สาหะ ให้เด็กพากเพียร พยายาม ฝึกฝน ไมล่ ม้ 07 05 เลกิ กลางคัน ทกั ษะความพรอ้ มใน ทกั ษะความเออ้ื อาทร การลงมอื กระทำ� ให้เด็กสอ่ื สารกับเพอื่ น ให้เด็กพรอ้ มและกลา้ ท่จี ะ และครอบครวั ไดอ้ ย่าง ลงมือปฏิบัติ 09 เกอื้ กลู มคี วามสุข ทกั ษะสามญั สำ� นกึ ใหเ้ ดก็ เรยี นรู้ทจ่ี ะตัดสิน 11 ใจไดถ้ ูกตอ้ ง กลา้ ทจ่ี ะ 08 ปฏิเสธในสง่ิ ท่ีผิด ทกั ษะความมจี ดุ มงุ่ หมาย ทกั ษะความสามารถใน ในการทำ� งาน การทำ� งานเปน็ กลมุ่ ให้เด็กเรยี นร้กู ารยอมรบั ใหเ้ ด็กรู้จกั วางเป้าหมาย สอ่ื สาร ใหค้ วามรว่ มมอื 10 วางแผน ด�ำเนินการ กับคนอนื่ จนถงึ เปา้ หมาย ทกั ษะการแกป้ ญั หาอยา่ ง สรา้ งสรรค์ 12 ให้เดก็ มองเห็นปัญหา วเิ คราะหแ์ ละหาทาง ทกั ษะความเคารพ แก้ไขปัญหาดว้ ยความ ความนบั ถอื ในตน และผอู้ น่ื คดิ ใหม่ๆ ใหเ้ ดก็ เรยี นร้ทู ่ีจะยอมรับ ความแตกตา่ ง เขา้ ใจ ชนื่ ชม ให้เกียรตผิ ูอ้ นื่ อย่าง เทา่ เทยี ม 11
10 เรอ่ื งนา่ รู้ ทไ่ี มค่ วรพลาด ! ถา้ อยากใหล้ กู สขุ ดว้ ยปญั ญา 12
และต่อไปน้ี เร่อื งราวปัญหาท่เี ด็กน้อยในวยั เรยี นมกั ตอ้ งพบ เจอ (หรอื พดู อกี อยา่ งวา่ คณุ พอ่ คุณแม่มักเจอปัญหาเหล่าน้ีในลูก วัยเรียนก็ได้เช่นกัน) เรามาชว่ ยกนั หาวธิ รี บั มอื เพอ่ื ทจ่ี ะสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ลกู ๆ ของเรา ใหเ้ ขาไดค้ ลี่คลายปญั หาเหลา่ นีไ้ ดอ้ ย่าง สร้างสรรค์และมีความสขุ กนั ดกี ว่า กับ ‘10 เร่ืองราวนา่ รู้’ ทีค่ ุณพอ่ คณุ แม่ไม่ควรพลาดค่ะ 13
1 หนูอิจฉาน้อง 10เรอื่ งนา่ รู้ 3 รู้อมรับท่ีลูกเป็นจักตัวเอง เข้าใจคนอ่ื 2ย 2 บุค ิลก 4 แบ่งปันแ น ละช่วยเหลือ 5 เด็กน้อย 14
ทไ่ี มค่ วรพลาด ! ควรมองข้าม ถา้ อยากใหล้ กู 7 วินัยเร่ืองไม่ สขุ ดว้ ยปญั ญา รับฟัง’ ไม้ตายสลาย ทดลอง ล้มเหลว 8‘ กกำลังใจ 6 เรียนรู้ ้ืดอ กว่า ัจบผิด 10 อย่าลืมอ้อมกอดและ 9 จับถูกมาก 15
Checklist 1 หนูอิจฉาน้อง 16
ความจริงปัญหานอ้ี าจเกิดขึ้นไดต้ ้ังแตใ่ นชว่ งปฐมวยั กไ็ ด้ เมื่อ เดก็ มีน้องใหม่ เดก็ จะรูส้ กึ ถงึ การเผชิญหน้ากบั การเปลยี่ นแปลงทาง อารมณท์ ่ีตวั เองควบคุมไมไ่ ด้ ปฏกิ ิริยาของเดก็ เมอ่ื มนี อ้ งใหม่ อาจจะ ออกมาเปน็ 2 รูปแบบ น่ันคอื ปฏิกริ ยิ า ต่อต้าน น้องใหม่ ปฏิกริ ิยา ต่อต้าน พอ่ แม่ 17
เกดิ อะไรขนึ้ ในใจของเดก็ ๆ เมอ่ื ตอ้ งมนี อ้ งใหม่ 18
ตัรวูเ้สอึกงไเมห่มม่ันือในจเใดนิม เปรลู้ส่ียึกนถแึงปคลวงาม ครวู้สาึกมถไมึง่มั่นคง รู้สึกเป็น ทุกข์ ไม่ชอบใจ เรามักจะเรียกปฏิกริ ยิ าของเด็กท่เี กิดจากปญั หานว้ี า่ อาการ ‘อิจฉา น้อง’ แต่จริงๆ แลว้ สิ่งทซี่ ่อนอยูค่ ือภาวะธรรมชาตขิ องพฒั นาการ เปน็ ภาวะทเ่ี ดก็ ยงั ควบคมุ อารมณข์ องตนเองไดไ้ มด่ นี กั เกดิ ความรสู้ กึ สนั่ คลอน ในใจลึกๆ ไมม่ น่ั คงในใจ กเ็ ลยแสดงออกมาเป็นความกา้ วรา้ วไมพ่ อใจ เร่ืองน้ีเปน็ เรอ่ื งธรรมชาตทิ ี่ผู้ใหญ่ทแี่ วดล้อมเด็กควรเข้าใจ เหน็ ใจ และช่วยคลคี่ ลายความรู้สกึ นใี้ ห้กับเด็ก แต่การคลคี่ ลายปญั หานี้ ควรท�ำ แบบยัง่ ยืนถาวร น่ันคอื การสรา้ งภมู ดิ ดี ้วยการพฒั นาจิตใจของเด็กใหร้ สู้ ึก มน่ั คงเข้มแขง็ 19
Ideas & Tips 3 เทคนิค ช่วยคลี่คลายปญั หา 01 บอกเดก็ (ผู้เปน็ พ่ี) วา่ ความร้สู ึกของเขาทีเ่ กิดขึ้นไมใ่ ชเ่ รื่องผดิ แต่พฤตกิ รรมที่ แสดงเป็นสิง่ ที่ไม่เหมาะสม ท�ำความเขา้ ใจกบั เด็กว่า ถึงจะมีน้องใหม่ แตค่ ุณพ่อคุณ แมต่ า่ งกร็ ักและดูแลเอาใจใสเ่ ขาเหมอื นเดิมไม่เปล่ียนแปลง เพยี งแตใ่ นช่วงทารก คุณพ่อคณุ แม่ตอ้ งดูแลนอ้ งเปน็ พเิ ศษ เหมือนตอนท่ีดแู ลเขายามเป็นทารกเชน่ กนั 02 คุณพอ่ กับคุณแม่ สลับกนั หาเวลาพาเดก็ (ผู้เป็นพี)่ ออกไปทำ� กิจกรรมสอง คนนอกบา้ นบ้าง อย่างนอ้ ยสปั ดาหล์ ะครั้ง ครัง้ ละ 2 – 3 ชั่วโมง เพ่ือสรา้ งความ สัมพันธท์ ่ีแนบแน่นกับเด็ก ให้เดก็ รู้สึกม่ันใจ 03 มอบหน้าที่ ‘พ่ที นี่ า่ รกั ’ ใหก้ ับเดก็ โดยใหเ้ ด็กมีส่วนรว่ มในการเล้ียงนอ้ งดว้ ย พยายามเนน้ หน้าทท่ี ี่ท�ำแล้วเกิดอารมณ์ท่ีดี มคี วามสุข สนกุ สนาน เช่น อ่านนทิ าน ใหน้ อ้ งฟงั รอ้ งเพลง แสดงฝมี ือวาดรูปให้นอ้ งดู ประดิษฐข์ องเล่น เลอื กของเล่น หรือเล่นของเลน่ ง่ายๆ กบั น้องฯลฯ พยายามอธิบายใหเ้ ดก็ ฟงั วา่ นอ้ งตวั นอ้ ย ตอ้ งการความช่วยเหลอื จากพท่ี ่ีนา่ รกั ความช่วยเหลือของพ่ี จะท�ำใหน้ อ้ งโตขน้ึ เปน็ คนทน่ี ่ารัก และเปน็ ทั้งน้องและเพื่อนท่ีดใี ห้กับพอ่ี ีกด้วย 20
การแก้ปญั หาดว้ ย 3 เทคนิคน้ี จะทำ� ใหเ้ ดก็ รสู้ กึ มคี วามม่นั คงในใจ มากย่งิ ขึน้ และยงั เปน็ การฝกึ ให้เดก็ ไดเ้ ผชิญหนา้ กับความเปลย่ี นแปลงใน ชีวติ จริง เรยี นรจู้ ักการสรา้ งความสัมพนั ธท์ ่ีดกี บั คนอื่นในแงบ่ วก (ซ่งึ ใน ท่นี ี้กค็ ือน้องใหม่ของเขาน่นั เอง) เดก็ จะสรา้ งความรสู้ กึ มน่ั คงและเกิดเปน็ ภูมดิ ขี น้ึ ภายในจิตใจอยา่ งย่ังยืน 21
Checklist 2 ยอมรับท่ีลูกเป็น 22
วัยเรียน เป็นวัยของการสร้างตัวตนท่ีชัดเจนข้ึนมาอีกระดับหนึ่ง ช่วง เวลาน้ีเป็นช่วงท่ีผู้ใหญ่แวดล้อมเด็กท้ังคุณพ่อคุณแม่ คุณครู ควรจะปลูก ฝังให้เด็กเห็นคุณค่าของตัวเอง พอใจกับชีวิต ชาติก�ำเนิด หรือถ่ินก�ำเนิด ของตัวเอง ควรจะพยายามท�ำให้เขาเข้าใจว่า เขามีคุณค่าแม้ว่าจะแตกต่าง จากคนอ่ืน นี่คือการสร้างภูมิดีให้กับลูก ที่จะติดตัวให้เขาไปจนโต เคล็ดลับส�ำคัญท่ีคุณพ่อคุณแม่จะช่วยลูกในเร่ืองน้ีได้ก็คือ “การไม่ เปรียบเทียบ” ลูกกับเด็กคนอ่ืน ๆ และการ “ยอมรับ” ในส่ิงท่ีลูกเป็น 23
การเปรยี บเทยี บ สง่ ผลรา้ ยมากกวา่ ดี เชอ่ื วา่ คณุ พอ่ คณุ แมห่ ลายครอบครวั เคยเปรยี บเทยี บลกู กบั เพอ่ื น กบั พี่ หรอื กบั นอ้ งคนอน่ื ๆ เปน็ การเปรยี บเทียบดว้ ยความปรารถนาดี อยากใหล้ ูกทำ� ตามตัวอยา่ งทีด่ ีๆ อยากให้ลกู ปรับ พฤติกรรม หรืออยากเปน็ แรงผลักดนั ให้ลูกฮดึ สู้ ท�ำสงิ่ ตา่ งๆ ไดส้ ำ� เรจ็ อย่างท่ีเขา (หรือพ่อแม)่ ต้องการ แต่ปรากฏว่า การเปรียบเทียบมักจะส่งผลเสียมากกวา่ ผลดีนะ่ สคิ ะ แทนที่เดก็ ๆ เขาจะเกิด แรงฮึดเหมือนท่ีพ่อแม่ต้องการ กลับกลายเป็นวา่ เดก็ จะร้สู ึกโกรธ อิจฉา บางคนถึงขนาดแสดง ปฏิกริ ยิ าต่อต้านรนุ แรงกลบั ไปหรือทำ� ในส่ิงท่ีตรงขา้ มกับทีพ่ ่อแมต่ อ้ งการเลยก็มี 24
เกดิ อะไรขน้ึ ในใจลกู ? เวลาทค่ี ณุ พอ่ คณุ แม่ เปรยี บเทยี บลกู กบั เดก็ คนอน่ื ๆ ร้สู กึ ตวั เองเป็นเดก็ ไมด่ ี รู้สกึ ว่าตัวเองไร้ความสามารถ รู้สกึ ว่าตัวเองดอ้ ยค่า รสู้ กึ ไม่ม่ันใจ ไม่กลา้ แสดงออก รสู้ ึกไม่กลา้ ทำ�อะไร เพราะกลวั ล้มเหลว 25
คน้ หาศกั ยภาพ ยอมรบั ทลี่ กู เปน็ เราใหป้ ลาปนี ตน้ ไมเ้ หมอื นลงิ ไมไ่ ด้ แลว้ เรากใ็ หล้ งิ วา่ ยนำ้� เหมอื น ปลาไมไ่ ด้ เพราะฉะนนั้ เราจะใหล้ กู เราไปเหมอื นใครๆ ตามใจเราคง ไมไ่ ดเ้ ชน่ กนั สง่ิ ทพี่ อ่ แมค่ วรจะทำ� กค็ อื คน้ หาศกั ยภาพของลกู ใหเ้ จอ ยอมรบั ในสงิ่ ทเ่ี ขาเปน็ และสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ไปในทางทเี่ ขาตอ้ งการ ใหด้ ที ส่ี ดุ เลิกเปรียบเทยี บลกู กับเดก็ คนอน่ื คน้ หาศกั ยภาพของลกู ให้เจอ (ไมจ่ ำ�เป็นตอ้ งเกง่ วชิ าการกไ็ ด)้ ทำ�อาหาร ดนตรี กฬี า ฯลฯ ให้กำ�ลังใจในสิ่งทีล่ ูกกำ�ลงั ทำ� ชนื่ ชมในสงิ่ ท่เี ด็กเปน็ แม้วา่ จะเป็นเร่อื งเล็ก ๆ เช่น ดแู ลนอ้ ง ชว่ ยแมล่ า้ งจาน เกบ็ ของเล่น ฯลฯ 26
Ideas & Tips เอาใจเขา มาใสใ่ จเรา เคลด็ ลบั เลก็ ๆ นอ้ ยๆ ทจ่ี ะชว่ ยสรา้ งภมู ดิ ี ใหเ้ ดก็ ไดม้ องเหน็ และตระหนกั ถงึ คณุ คา่ ของตวั เอง คอื การสอนใหเ้ ดก็ รสู้ กึ ใสใ่ จความรสู้ กึ ของผอู้ นื่ คะ่ เมอ่ื เด็กเข้าใจและใสใ่ จความรู้สึกของผู้อืน่ เขาจะสามารถ ‘รบั รู้’ และ ‘สัมผัส’ ถงึ คุณค่าของตวั เอง เมอื่ คนอืน่ มอบกลบั มาใหเ้ ขาไดเ้ ช่นเดียวกนั 27
Checklist 3 รู้จักตัวเอง เข้าใจคนอ่ืน 28
การร้จู กั ตวั เองและการเขา้ ใจคนอนื่ นัน้ เป็นองคป์ ระกอบสำ� คญั ใน ทักษะชวี ติ ท่ีเดก็ ๆ ทกุ คนต้องมี และเป็นสิง่ ทีค่ ุณพ่อคณุ แม่ควรจะเร่มิ ปลูกฝังใหเ้ กิดขน้ึ ในตัวลูกตัง้ แตย่ งั เดก็ เพือ่ เปน็ พ้ืนฐานในการพฒั นา ทกั ษะส�ำคญั ดา้ นอ่ืนๆ ท้ังการสอ่ื สาร การสร้างสัมพันธภาพกบั คนอื่นๆ ในสังคม ทกั ษะชวี ติ คอื อะไร? ทักษะชวี ติ เปน็ ค�ำทอ่ี งค์การอนามัยโลกไดบ้ ญั ญตั ขิ ึน้ หมายถึงทักษะ ที่จะช่วยให้บุคคลสามารถเผชญิ หน้ากับสถานการณต์ า่ งๆ และความ ทา้ ทายในชีวิตประจำ� วนั ไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยส่งเสริมใหบ้ ุคคลมี สภาวะสขุ ภาพจติ ทด่ี ี รวมทั้งสามารถปรับตัวและมพี ฤติกรรมในทางที่ ถูกตอ้ ง ไมว่ า่ จะอยูใ่ นวฒั นธรรมหรือสิง่ แวดล้อมอยา่ งไรกต็ าม 29
ความหมายของ ‘การรจู้ กั ตวั เอง เขา้ ใจคนอนื่ ’ การรู้จักตวั เอง หรือ การตระหนกั รู้ในตัวเอง หมายถงึ ความ สามารถในการท่จี ะค้นหาเพ่ือรูจ้ กั และเขา้ ใจตนเอง เชน่ รู้ขอ้ ดี ข้อ เสยี ของตนเอง รู้ความตอ้ งการ และสงิ่ ทไี่ ม่ตอ้ งการของตนเอง ซึ่ง จะชว่ ยใหเ้ ดก็ สามารถรแู้ ละเขา้ ใจตวั เองได้เวลาทต่ี อ้ งเผชิญกับ ความเครียดหรอื สถานการณต์ า่ งๆ การเขา้ ใจผอู้ ื่น เปน็ ความสามารถในการเข้าใจความเหมือน หรือความแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล ในดา้ นความสามารถ เพศ วยั ระดบั การศกึ ษา ศาสนา ความเช่อื สีผิว อาชพี ฯลฯ เพื่อชว่ ยให้ สามารถยอมรับบคุ คลอ่ืนที่ตา่ งจากเรา เกดิ การช่วยเหลือบุคคลอื่น ทีด่ ้อยกว่า หรือไดร้ บั ความเดือดร้อน 30
เดก็ จะรจู้ กั ตวั เองไดอ้ ยา่ งไร ? คุณพอ่ คณุ แมส่ ามารถช่วยใหเ้ ด็กๆ ค้นพบและรจู้ ักตัวเองได้ ด้วยสงิ่ เหล่านี้ ฝกึ เด็กให้มองโลกในแง่บวก ฝกึ เดก็ ให้มองเห็นข้อดีของตัวเอง สร้างกจิ กรรมใหเ้ ด็กลงมอื ปฏิบัติด้วยตัวเองจนสำ�เรจ็ ฝกึ ใหเ้ ด็กดแู ลตวั เอง พงึ่ ตวั เอง ปล่อยให้เด็กเลน่ อยา่ งอิสระ มอบหมายงานบ้านใหเ้ ด็กรบั ผดิ ชอบ 31
เขา้ ใจคนอนื่ ผา่ น การทำ�กจิ กรรม การเขา้ ใจคนอ่นื จ�ำเปน็ ตอ้ งอาศยั การฝึกฝน เรยี นรู้ผา่ นการ มปี ฏสิ มั พนั ธก์ บั คนอนื่ ๆ รอบตวั ไมว่ า่ จะเปน็ เพอ่ื น คณุ พอ่ คณุ แม่ หรอื คณุ ครู โดยเดก็ ๆ จะเรยี นรกู้ ารเขา้ ใจคนอนื่ ผา่ นกจิ กรรมตา่ งๆ ทเี่ ขาไดล้ งไปมสี ว่ นรว่ มปฏบิ ตั ดิ ว้ ยตวั เขาเอง ตวั อยา่ งกจิ กรรม เชน่ • การทำ�งานกลมุ่ รว่ มกับเพื่อน ๆ • การเลน่ กฬี าเป็นทมี • การเข้าคา่ ยพกั แรม • การชว่ ยเหลอื งานบ้าน • การทำ�งานจิตอาสา 32
Ideas & Tips เวลาทเ่ี ด็ก ๆ ทะเลาะกนั เราสอนเขารูจ้ ักตวั เอง เขา้ ใจคนอืน่ ได้ เราสามารถพลกิ สถานการณท์ เี่ ดก็ ๆ ทะเลาะกนั ขดั แยง้ กนั มาเปน็ แบบฝกึ หดั ใหเ้ ดก็ รจู้ กั ตวั เอง เขา้ ใจคนอนื่ ไดเ้ ชน่ กนั ดว้ ยการใชค้ ำ� ถาม 5 ขอ้ น้ี กบั เดก็ ๆ ทขี่ ดั แยง้ กนั โดยการแยกถามทลี ะคน 01 จากเหตุการณน์ ้ี หนไู ด้ทำ� อะไรบ้าง ทที่ �ำให้ความขัดแยง้ เพมิ่ มากขนึ้ ? 02 มอี ะไรบา้ งทคี่ ดิ วา่ จะทำ� ใหค้ วามขดั แยง้ นเี้ พมิ่ มากขน้ึ แตห่ นไู มไ่ ดท้ ำ� ? 03 ถ้ายอ้ นเหตกุ ารณม์ าเริม่ ใหมไ่ ด้ หนจู ะพดู หรือท�ำสิ่งทตี่ ่างจากที่ เกดิ ขน้ึ น้หี รอื ไม่ ? อยา่ งไร ? 04 ครัง้ หน้าถา้ มเี หตุการณแ์ บบน้เี กดิ ขึน้ อีก หนจู ะทำ� หรอื พดู แตกต่าง ออกไปอย่างไร ? 05 ลองคิดเรือ่ งนจี้ ากมมุ ของเพือ่ น (หรือพี่ น้อง ฯลฯ คนที่เป็นคูข่ ัดแยง้ ของเดก็ ) ถา้ หนูเป็นเขา หนจู ะพดู หรือท�ำอยา่ งไร ? เมอ่ื เดก็ ๆ ไดค้ รนุ่ คดิ 5 คำ� ถามน้ี จะสงบและมสี ตมิ ากยง่ิ ขนึ้ เขาจะ เขา้ ใจตวั เอง เขา้ ใจคนอ่นื มจี ติ ใจท่เี มตตากรุณาและคิดถงึ ใจผูอ้ ืน่ มากขน้ึ 33
Checklist 4 แบ่งปันและ ช่วยเหลือ 34
ปลูกฝังเมลด็ พันธแ์ุ ห่งความดีลงในหัวใจของเด็ก ผ่านการร้จู ักแบ่งปนั ชว่ ยเหลอื ผู้อ่ืน นี่คอื พนื้ ท่ีสร้างสรรค์เพอื่ การบม่ เพาะ สรา้ งภูมิดใี ห้กบั เดก็ อยา่ งถาวรและยงั่ ยืน 35
ยคุ นเ้ี รามกั ไดย้ นิ แตข่ า่ วรา้ ยมากกวา่ ขา่ วดี จนคณุ พอ่ คณุ แมอ่ อก จะประหวน่ั ใจ วา่ ลกู ๆ ของเราจะเตบิ โตมาอยา่ งไรในสงั คมเชน่ นี้ เรา คงไมส่ ามารถเปลยี่ นแปลงคนทงั้ สงั คมได้ แตเ่ ราเรม่ิ ตน้ ไดท้ จ่ี ดุ เลก็ ๆ ทลี่ กู ของเรา ครอบครวั ของเรา การสอนใหเ้ ดก็ เหน็ อกเหน็ ใจคนอน่ื รจู้ กั การแบง่ ปนั การ ชว่ ยเหลอื คนอน่ื ๆ ในสงั คมตง้ั แตย่ งั เปน็ เดก็ จะเปน็ สอื่ ทด่ี ที จ่ี ะชว่ ย กลอ่ มเกลาจติ ใจลกู ของเราใหอ้ อ่ นโยน เกดิ เปน็ ภมู ดิ ที จ่ี ะชว่ ยใหล้ กู ของเราสามารถปรบั ตวั ใชช้ วี ติ อยรู่ ว่ มกบั ผคู้ นทห่ี ลากหลายในสงั คม ไดอ้ ยา่ งมคี วามสขุ 36
‘วยั เรยี น’ เหมาะทส่ี ดุ ในการ เรยี นรเู้ รอ่ื งการแบง่ ปนั มกี ารศกึ ษาพบวา่ วยั เรยี น เปน็ วยั ทเ่ี หมาะทสี่ ดุ ในการฝกึ เรอื่ งของการ แบง่ ปนั เมอื่ เทยี บกบั เดก็ ในชว่ งปฐมวยั โดยสถติ พิ บวา่ เด็กอายุ 4 – 6 ปี มีพฤตกิ รรมการแบ่งปัน คิดเป็น 33% เด็กอายุ 7 – 10 ปี มพี ฤติกรรมการแบ่งปนั คิดเปน็ 77% เหน็ ไหมคะวา่ วัยของลกู เรานแ่ี หละ เหมาะสมสุดๆ ในการฝึกเรือ่ ง ของการแบ่งปนั เพราะฉะนน้ั อยา่ ปล่อยใหโ้ อกาสทองอยา่ งน้ผี ่านพ้นไป โดยเปลา่ ประโยชน์นะคะ 37
เกดิ อะไรขนึ้ บา้ ง? เมอื่ เดก็ ๆ เรยี นรทู้ จ่ี ะ‘แบง่ ปนั ’ และ ‘ชว่ ยเหลอื ผอู้ น่ื ’ เรียนรู้ เข้าใจจิตใจ อารมณ์ของตวั เอง รู้จักการควบคมุ อารมณ์ของตวั เอง เรยี นรู้ เข้าใจจติ ใจ ความรู้สึกของผอู้ ่ืน มีน�้ำใจ จติ ใจอ่อนโยน ยตุ ิธรรม ภาคภูมิใจในตัวเอง มคี วามสขุ เห็นคณุ คา่ ของการทำ�ความดี กระตุ้นใหเ้ กดิ พฤตกิ รรมเชงิ บวกด้านอื่น ๆ 38
Ideas & Tips เคลด็ ลบั ฝกึ ใหล้ กู รจู้ กั แบง่ ปนั และชว่ ยเหลอื คนอนื่ มอบความรกั ความอบอนุ่ ให้ลูก มกี จิ กรรมในครอบครวั อย่างสม�่ำเสมอ (ความรกั จะเปน็ พ้นื ฐานก่อเกิดพฤตกิ รรมท่ีดี) สอนพฤตกิ รรมการแบง่ ปันผา่ นเรือ่ งราวในชวี ติ ประจำ� วนั ผ่านส่ือการต์ นู เรือ่ งเลา่ แสดงพฤตกิ รรมการแบง่ ปันเป็นตัวอยา่ งใหก้ ับลกู สร้างกิจกรรมใหล้ กู ไดแ้ บ่งปนั หรือชว่ ยเหลอื คนอ่ืน เชน่ การรวบรวมของไป บริจาค การทำ� งานจิตอาสาฯลฯ ชวนลกู ๆ คยุ สะทอ้ นถงึ ความรสู้ กึ จากการได้แบง่ ปนั ชว่ ยเหลือคนอ่ืน ช่ืนชมลูก เม่ือลูกแบ่งปนั หรือชว่ ยเหลือคนอ่ืน ให้ลูกภาคภูมิใจ 39
Checklist 5 เดก็ นอ้ ย 2 บคุ ลกิ 40
น่าแปลกใจเหลือเกิน ลูกเราอยู่บา้ นเรียบรอ้ ย อยู่โรงเรยี นกลับแสนซน ลูกเราอยบู่ า้ นขอี้ ายเก็บตัว อยู่โรงเรียนกลา้ แสดงออก ลูกเราอยบู่ ้านงอแง อยโู่ รงเรียนกลบั เป็นเดก็ ดีตวั อยา่ ง แบบน.้ี ..ลูกเรามีปัญหาหรือเปลา่ นะ? 41
เมอื่ ลกู เปน็ เดก็ 2 บคุ ลกิ มีคณุ พอ่ คณุ แมห่ ลายครอบครัวสุดแสนจะกลมุ้ ใจ เมอ่ื ลูกนอ้ ยกลอยใจของเรา อยู่บา้ นกับโรงเรียนมีบคุ ลกิ แตกตา่ งกันเสยี จรงิ ส่งิ ที่เกิดขึน้ ในหลายๆ ครอบครวั มัก จะเป็นว่า เวลาอยู่ทีบ่ า้ นให้ลกู เกบ็ ของเลน่ อาบน�ำ้ กินข้าว ท�ำตามคำ� ส่ังแตล่ ะอยา่ งดู จะยากเย็นเสยี เหลอื เกนิ แตพ่ อไปอยู่โรงเรียน คุณครูกลับบอกวา่ ลกู ๆ ของเราทำ� ได้ ทุกอย่าง ไมม่ ีปัญหา เหตผุ ลเรอ่ื งนค้ี อื อะไร ? ลองมาต้ังค�ำถามและหาค�ำตอบกันสกั หนอ่ ยดกี วา่ 42
พ้ืนท่แี ห่งความไวใ้ จ และการรับฟงั ความจริงแล้วเรือ่ งนีอ้ าจมีหลายเหตุผล หลายบรบิ ทท่แี ตกต่างท่ี คุณพ่อคณุ แมต่ ้องสังเกต เดก็ แต่ละคนอาจมเี หตผุ ลของพฤติกรรมท่ี แตกตา่ งกันออกไป แตส่ าเหตุหนึง่ ทมี่ ักเกดิ ข้ึนบ่อยๆ ก็คอื ความแตก ต่างระหวา่ งเง่อื นไขของการแสดงออก พืน้ ทแ่ี ห่งความไว้ใจและการรบั ฟังท่แี ตกต่างระหว่างบา้ นกบั โรงเรยี น หากลูกอย่บู ้านไม่คอ่ ยพูด แต่ไปกล้าแสดงออกทีโ่ รงเรียน บางที คณุ พ่อคุณแมอ่ าจต้องทบทวนถึงสมั พันธภาพในครอบครวั ระหวา่ งกัน คุณกอดลกู ท�ำกจิ กรรม พดู คยุ รับฟงั ลูกอยา่ งตั้งใจครัง้ สดุ ทา้ ยเมอื่ ไร ? หากลกู สดุ แสนจะงอแงไรร้ ะเบยี บท่บี า้ น แตก่ ลับท�ำทุกอย่างได้ เรียบร้อยทโ่ี รงเรยี น บางทเี ราอาจจะต้องทบทวนวา่ เมื่ออยู่ทบ่ี า้ น เรา เคยฝึกวินัยลูกในเชิงบวกอยา่ งจริงจังหรอื ไม่ ? เรามกั ตัดปัญหาความ วนุ่ วายและปัญหาทางอารมณ์ดว้ ยการชว่ ยทำ� ทกุ อย่างแทนลกู หรือเปลา่ ? แน่นอนคะ่ ถา้ เกดิ เหตุการณแ์ บบนี้ขน้ึ ไม่ใชแ่ ค่คุณพอ่ คณุ แม่ที่ไม่ สบายใจ แต่ลึกๆ ลงไปในใจของเดก็ ๆ กค็ งมคี วามขัดข้อง ไม่สบายใจอยู่ ดว้ ยเชน่ เดียวกนั เรามาช่วยเดก็ ๆ ของเราในเรื่องนี้กนั ดกี ว่าค่ะ 43
อยากชวนคณุ พอ่ คณุ แม่มาสรา้ ง ‘พื้นท่แี ห่งความไวใ้ จ’ และ ‘พ้ืนทีแ่ หง่ การรบั ฟัง’ ใหเ้ กดิ ขึ้นในครอบครวั ของเรา ท้ัง 2 พืน้ ทีน่ ไี้ ม่ จำ� เปน็ ต้องอาศัยการซอ้ื หาอะไรให้เปลืองสตางค์เลย เพยี งแตอ่ าศัย ความรักและกำ� ลงั ใจจากคุณพอ่ คุณแม่ มอบให้กบั เด็กๆ อยา่ ง สม�ำ่ เสมอเท่านน้ั เอง พื้นที่แห่งความไวใ้ จ เกดิ ขนึ้ ไดจ้ ากการทำ� กจิ กรรมร่วม กบั ลกู อยา่ งสม่�ำเสมอ สบตา ยิ้ม กอด กลา่ วชน่ื ชมลูกเมือ่ ลกู ทำ� สิ่ง ทด่ี ี ไม่เอาแต่คอยจบั ผิด ต่อว่าในสิ่งทล่ี กู ทำ� พลาด แตใ่ ห้ก�ำลังใจ และแสดงออกให้ลกู รูว้ า่ พ่อแมพ่ ร้อมท่ีจะสนับสนนุ และอย่ขู า้ งลูก เสมอ พื้นทแี่ หง่ การรับฟัง เกดิ ขนึ้ ไดเ้ ม่อื คุณพ่อคณุ แม่ตง้ั ใจรับ ฟังลกู ดว้ ยใจ ไม่ใชเ่ พียงแคห่ ู ทกุ คร้งั ทล่ี กู พดู ตงั้ ใจฟงั เขาค่ะ อยา่ เพิง่ ตดั สินผิดถกู เปิดพืน้ ที่เปดิ โอกาสให้เขาได้กลา้ พดู กล้าแสดงความ คิดเหน็ ในแบบท่ีเขาร้สู ึก แบบทเ่ี ขาเปน็ จรงิ ๆ เมอื่ เดก็ สัมผสั ไดว้ ่า พอ่ แม่ตั้งใจฟังเขาจริงๆ เขาจะรู้สึกวา่ ตวั เขามีคุณคา่ มคี วามส�ำคัญ และเป็นสว่ นหน่ึงของครอบครัวอย่างแทจ้ ริง ทั้งพืน้ ทแ่ี หง่ ความไวใ้ จและพื้นท่แี ห่งการรับฟงั เปน็ สว่ นหนึง่ ท่ีจะชว่ ยสรา้ งภูมิดใี หก้ บั เด็ก ใหเ้ ขากล้าที่จะพูด คดิ แสดงออกในสง่ิ ทดี่ ี แสดงออกในสิ่งทตี่ ัวเขาเป็น ในทุกพน้ื ที่ (ไม่ว่าจะท่บี ้านหรือที่ โรงเรยี น) ดว้ ยความรสู้ ึกมน่ั ใจและภาคภมู ใิ จในความเปน็ ตวั ของ ตวั เองได้อยา่ งแทจ้ รงิ 44
Ideas & Tips เปลยี่ นตวั เองเปน็ พอ่ แม่ ทล่ี กู ไวว้ างใจ รจู้ ักข้อดี จดุ เดน่ ของลกู ยอมรับ ชน่ื ชมลกู ในแบบทเี่ ขาเปน็ รับฟงั พูดคุยอย่างมสี ติ ไม่ใช้อารมณ์ ไมโ่ กหก รักษาสัญญา มีกจิ กรรมร่วมกันสม�่ำเสมอ แสดงออกใหร้ ้วู า่ พอ่ แม่ไวใ้ จลกู เสมอ 45
Checklist 6 เรียนรู้ ทดลอง ล้มเหลว 46
ล้มบ้างก็ได้...แพบ้ ้างก็ได้ เวลาเห็นเดก็ ๆ ท�ำอะไรแล้วผดิ พลาด ล้มเหลว อยา่ เพง่ิ คดิ วา่ เป็นเร่อื งแย่หรือเลวร้าย มันเป็นเพยี งแคบ่ นั ไดก้าวหนึง่ ของความส�ำเรจ็ ในอนาคต คนเราจะกา้ วถึงความส�ำเรจ็ ที่แท้จรงิ ไดอ้ ยา่ งไร ถา้ ไม่เคยเรยี นรู้จากความลม้ เหลวในชีวติ 47
ใหเ้ ดก็ เรยี นรู้ ทกุ กระบวนการดว้ ยตวั เอง ช่วงวยั เรียนเปน็ ช่วงเวลาทดี่ ที ส่ี ุดของการจดจ�ำและเรยี นรู้ แตก่ ารจดจำ� และ เรียนรนู้ ้ัน ไมค่ วรจำ� กัดเพยี งการท่องจ�ำหรอื หัดอา่ นจากต�ำรา แต่ควรเปน็ การเรยี นรู้ ผา่ นกจิ กรรมทเ่ี ด็กๆ ได้มีโอกาสลงมอื ท�ำเองทงั้ กระบวนการ เร่ิมต้นคิด มองหาวิธีการ ลงมือปฏิบัติ สามารถบรรลุผล แก้ไขปัญหา พบอุปสรรค ส�ำเร็จด้วยตัวเอง แต่ช้ากอ่ น ! ถงึ แมว้ ่าผลสดุ ท้ายของกระบวนการทง้ั หมดทีเ่ ดก็ ไดล้ งมอื ทำ� จะ ลงเอยด้วยความล้มเหลว กไ็ ม่ใชเ่ รือ่ งแยห่ รือเลวร้ายแตอ่ ย่างใดนะคะ ตรงกันข้าม ความลม้ เหลวนั่นแหละคะ่ ท่ีจะเป็นครทู ีด่ เี ยี่ยม ให้เดก็ ไดเ้ กดิ การเรียนรแู้ ละก้าวสู่ ความส�ำเร็จได้ในอนาคต 48
มากกวา่ ผลลพั ธค์ อื ‘กระบวนการ’ ทกุ ๆ คร้ังท่ีเดก็ ตัดสินใจทจ่ี ะลงมอื ทำ� สิง่ ใดสิ่งหนึ่ง ขอใหค้ ุณพอ่ คณุ แม่ตระหนกั ว่า ผลสุดท้ายของส่งิ ท่เี ดก็ ทำ� ไม่ใช่เร่อื งส�ำคญั เลย ส่งิ ส�ำคญั คอื ‘ระหว่างทาง’ ต่างหาก ที่ลูกๆ ของเราจะไดเ้ รียนรู้ ไม่วา่ จะสำ� เร็จหรอื ล้มเหลว หากไดล้ งมอื คดิ และท�ำด้วยตวั เอง เขาจะไดเ้ รียนรสู้ ่งิ ตา่ งๆ ต่อไป นี้อยา่ งแนน่ อน ความคดิ รเิ ร่ิม (กล้าคดิ ) ความคิดหลากหลาย (มองหาวิธกี ารมากกวา่ 1 วธิ ี) ความคิดเช่ือมโยง (ตามลำ�ดับ เปน็ เหตเุ ป็นผล) ความคิดวเิ คราะห์ (คิดอย่างรอบดา้ น) การกล้าตดั สินใจ ความพยายาม ความอดทน การเผชญิ หน้ากับปัญหาอุปสรรค ความรบั ผดิ ชอบ (ไมว่ ่าผลจะเป็นอยา่ งไร) การรบั มอื กบั ความผิดหวงั ความภาคภมู ิใจในตัวเอง 49
Search
