HIRAETH

© nicko lorenz piniero 51

HIRAETH 52 © nicko lorenz piniero

Ako!june martin del mundo Ako na naman ’yong mali, ko na naman ’yong sala! ako na lang lagi ang hindi tama ako pa kaya ay may halaga? ako'y pabigat na lang naman yata Sabihin na ng ’di na umasa na meron pang puwang na mayroon pang silbi na mayroon pang dahilan para mabuhay sa mundong makasarili Sabihin na kung akoy importante pa, Sabihin na habang maaga pa Dahil kung hindi na, Kusang yayao na 53

HIRAETH 54 Cojmani;nlangce mHaotiams e I am lIoIasatmminwdtorheneadmaebriinungngdance And no one wants to save me FCeliagmnionrgosums silielehnocpeienvgesroywmheeornee But everyonweilkwlnnaeoswtdicaezed; no one I wanted to wake up and be- come new A dream to start all over again ButItb’seihnagrddetaostgfraioniyndedthaeglaiginhtand Because I am slowly losing sight

BTuht edejolauyrendleaywyetiosdhIleiifsseaurnecenrottadine- Uncertainty is now becoming Silence is nowcerbteacionming a voice ThVeicbtoartytalaepnpisdajrdueesntftesatatratrineg But I am ready to be found and I am now scaovmeing home © nicko lorenz piniero 55

HIRAETH 56 Salamat june martin del mundo Mahal naalala mo pa ba? Oo ikaw sa twina ang aking naalala, Saan man ako magpunta mukha mong kaaya aya ang tangi kong nakikita. Sa bawat sandali na ako'y iyong katabi, Sa bawat salita na iyong sinasabi Tanging sa iyong mukha, at sayong mga labi Ako tumitingin parati, pero bakit? Bakit di ko magawang limutin ka? Balewalain ka at isantabi ang iyong mga nagawa. Dahil siguro, wala Wala kang katumbas, wala kang kapantay At tanging ikaw ang syang bu- mubuhay, Ng ngiti sa aking labi Ng mga tawa at halakhak, At nagpapagaan sa mabigat na da- hak. Salamat. sa lahat Salamat sa batok Salamat sa mura Salamat sa pagtatama at

Ngunit Patawad © nicko lorenz piniero Salamat sayo. Dahil kung walang katulad mo Wala ring katulad ko Na sumasaya sa bawat kilos at galaw mo Sa bawat birong ginagawa mo Pero ang lahat ng aking pasas- alamat ay pawang mapapalitan ng patawad Ang lahat ng ito ay magiging pa- tawad, Patawad sa kapangahasan ko Dahil di ako nakuntento sa kung anong meron tayo. Na dapat noon pa pinigilan ko na Na makaramdam pa, Makaramdam pa ng pagmamahal. Ngunit wala bang karapatan mag- mahal ang isang hanggal? Na ang tanging gusto ay lumigaya. Sa pagkakataong ito humihingi ako ng patawad. Patawad sa kahanggalan ko Patawad sa pagiging mapangahas ko 57

HIRAETH 58 Alam ko na kahit sino, Kahit sino ang tanungin ko Sasabihing mali ako Pero anong magagawa ko, ito yung nararam- daman ko Ito yung pinipintig nito. ikaw ang bawat pintig ng puso ko Alam ko nangako ako sa sarili ko na pahinga na muna. Pahinga muna sa mga bagay na noon ko pang ginagawa Pero di ako sanay at ayokong masanay sa pagiging mag isa. Kaya patuloy akong umaasa sa bulong ng tadhana. Na isang araw ay may tatabi sa akin na hindi na aalis kailanman Kung kamalian pala ang isipin na ikaw na. Ikaw na ang tamang taong magiging bahagi ng storya ng buhay pag ibig ko. Hindi ko nalang itutuloy ang pagsulat ng kwentong ito. Ang kwentong ikaw ang magiging Tagapagtanggol ko at ako ang iyong prinsesa.

Magkaiba man sa yong pandinig ang salamat at patawad ngunit ay iyong maririnig mula sa aking mga labi Di ko na hihintayin pa ang tugon mula sayo sapagkat tanggap ko na ang pagkatalo ko sa giyerang ako ang nagsimula Kaya mahal salamat ngunit patawad Ngunit bago ko talikuran ang pintuan ng kahangalan, Maari bang makahingi ng iisang pabor lamang Yakapin mo naman ako. Yakapin mo ako ng mahigpit at muli at iparamdam mo hindi na ang pait kundi ang tamis ng pagpapalaya sa sitwasyon nagmistulang bartolina sa ating dalawa. Minamahal ko, paalam na. Hindi ko malilimu- tan ang lahat, patawad ngunit salamat. 59

HIRAETH 60 ImnarytrooseOcabdalcioivion And then there was you With a raging migraine A chaotic mind And sanity as fragile as the strands of your thinning hair Testing every inch of patience left With lists of hunches to live the absurdity of this dwelling Hacking every formula to tame the turmoil Sense and sensibility As if life is more than your unwashed clothes Your unbrushed teeth And a pile of unattended classes As if it is ending when your shampoo is running out And when washing your face seems so harder now The half-read books which could testify How fresh the start was And how dull the middle becomes Oh, and don’t get me started on Chapter 13 Of the draft of the novel that you were once ob-

sessing Tell me about the faces That you fancied keeping in touch with Now they’re all just faced with such hidden motive And what about the to-do list that you made on a spreadsheet? When you were once a productive guru Yet the file was kept unchanged The flickering gleam in your eyes By the time you gaze upon your favorite matcha cheesecake Later on, felt bland As though the recipe changed Those moments, at one time, you had been fond of Immediately are just mementos You slowly lose sight of The horrifying truth is to unravel the world naked The swallowed paraphernalia that you are dying to get rid With lists of hunches to live the absurdity of this dwelling Testing every inch of patience left And sanity as fragile as the strands of your thinning hair A chaotic mind With a raging migraine And then there was you 61

HIRAETH 62 EVERY STEP COUNTS © shienna baldesancho

63

HIRAETH 64 jupnue mwaretidn edelbmaun?do Pwede ba umalis ka nalang. Umuwi ka na lang sa inyo kung saan Ikaw ay nagmula, ikaw ay umutay humakbang papalapit sa mundong ginagalawan nating dalawa. Pwede bang lumisan ka na. puntahan mo nalang ang tunay mong patutunguhan. Wag ka na sanang sa buhay ko'y dumaan. Pwede bang makalimot ka na din. Katulad ko para sabay nating aakyatin ang tuktok ng bundok ng kalayaan ng puso natin. Tama ba ang mga sentimyento ko? O ako lang yung nag iisip nito? na sumaglit ka rin kahit papaano.

Pinaniniwala ko lang ba ang sarili ko na mayroon talagang damdaming namuo sayo, o ako lang to. Ako lang to na umibig sayo, ako lang to na may damdaming itinatago... ako lang to na nagmamahal ng totoo. Paano ko sasabihing sinaktan mo ako kung miski yung papel ko sa buhay mo hindi ko alam. Na kahit kailan, ako naging wala lang Na kahit sino pa ako di ako ang mamahalin mo. Sana mapatawad ko na ang taong sadyang nanakit saakin. ANG SARILI KO. Hindi ikaw na hindi pumili sa akin Hindi siya na mahal mo kahit ika'y alipin. Patawad sayo, Patawad nadin sa sarili ko nasaktan ko ng todo. Patawad nagmahal lang naman ako 65

HIRAETH 66 To the Onkeriws aintnhe mAenHdoezaavy Heart Forgive the world for hurting you, for making you forget who you are, what you are, and who you can be Forgive the world for it tore you into pieces, for it allowed you to stride- carrying heavy baggage, for it left you when you were fighting your own battles, when you were down in the dumps, and silently screaming Forgive the world for your heart almost misses a beat, after the trauma that life brought you, after all the pain that people caused you, and after all the hate you've given yourself Now, May you free the monster that you've imprisoned all this time, within you I know, that the torch of hope will withstand the darkness, will remove the fog that made you blinded and behold, for healing will arise at the horizon Then, you will realize that it didn't shatter you- ever but, it did make you tougher, and the world just tested you

© nicko lorenz piniero a nap beyond price 67

HIRAETH 68 sabi mojune martin del mundo Sabi mo ayos lang sabi mo wala kang pakialam sabi mo ayos lang sayo sabi mo. pero sa bawat salitang sinasabi mo ikaw lang yung pumapasok sa isip ko ikaw at ang maamo mong mukha ikaw pati narin ang mga alaala mo kasama ko. Sinabi mo na rin sa akin, wag ko nalang isipin pero paano? sabihin mo nga paano? paano ko aalisin at paanong di ko iisipin kung ikaw lang. Paano kung ikaw lang yung laman? Anong aalisin ko? Sinong iisipin ko? Malamang maging baliw na ako. Di pa ba ako baliw? kung ikaw lang yung laman Di pa ba ako baliw kung habol pa rin ako ng habol sayo kung pikit mata kong hinaharap ang katotohanang may iba ka nang mahal at kailanman di na ako maging sapat at baka

maging sagabal nalang sa buhay mo. kung ipagpapatuloy ko ang pagiging baliw sayo. Pakiusap ko pakisalba ako, pakisalba sa dagatdagatang apoy na nilikha ko mula sa kabaliwang sa isip ko'y namuo. Sabi mo okay lang, okay lang ba na maging baliw? sabi mo wala kang pakialam, wala ka din bang pakialam kahit musika nati'y walang saliw sabi mo ayos lang, ayos lang ba sayo na habulin kita kahit saan sa mundo? sabi mo, Dahil lahat ng mga sinabi mo intinatak ko sa isip ko, lahat ng salitang binitiwan mo, sinalo ko, para lang mapatunayan ko na mahal mo talaga ako. pero nagkamali ako, dahil umasa ako dahil SABI MO 69

HIRAETH 70 © shienna baldesancho your story matters

I wantjune martin tdelomufnldyo I want to fly Soar to the endless sky Spread my wings like a butterfly I am excited, so watch with your eye The endless sky is a journey of gamble Everything’s little But never knew of a storm, I rattle Blue sky turned to grey, it was a battle Battle between good and bad Fight of the happy and the sad Assumptions in the head of this lad Are strolling upon and makes him mad Tiresome battle, isn't it? Let's rest and call it day, oh sweet. 71

HIRAETH 72 Tarjuane,mlaratinrdeol mtuandyo o! Tagu taguan maliwanag ang buwan pagkabilang kong sampo nakatago na kayo... linyahan namin nung kami'y mga batang musmos pa lamang linyahan sa larong di namin pinagsasawaan tipikal na laro pati na ng mga nag iibigan pero sa pagkakataong ito gusto ko tayo naman ang maglaro. Tara magtaguan tayo mag taguan tayo ng nararamdaman. Itatago ko yung saakin at dapat mahanap mo. pero ika'y nabigo at iba ang nakita mo. Di mo nakita ang taong mahal ka ng sobra, bagkus nakita mo ang kaibigang aalagaan ka. Di mo nakita ang ako na baliw na baliw sayo at nakita mo lang yung taong alam mong pwede mong sandalan. Di mo ako nakita kasi may iba kang hinahanap at hindi ako yun. Kaya maglaro nalang tayo ng habulan. Habulan, hahabulin kita tapos hahabulin mo sya tas iba din yung hinahabol nya. Madadapa ako, madadapa ka pinilit kong bumangon para itayo ka sa iyong pagkakadapa pero pagkatapos tumuloy ka. tumuloy ka sa pagtakbo para habulin sya kahit na nasaktan ka na.

Nasaktan din naman ako pero bakit ginaya kita sa paghabol sa pag asang maabutan kita at masabi kong ako naman ang kalaro mo diba? kaya ako nalang sana. Di ba ang saya, pero parang ayoko na. maglaro nalang tayo ng iba. Magpatintero naman tayo. nandito ako tapos nandyan ka sa kabilang dulo Dapat malagpasan ko yung mga harang sa pagitan nating dalawa, Nagawa ko namang lagpasan, natawid ko naman pero bakit ako pa rin yung nataya? iba ang hinawakan mong kamay, iba yung minithi mong maabot iba ang iyong hinablot papalapit sayo Gaano naman yun kalumbay parang ayoko ng maglaro tara uwian na may nanalo na tara uwian na ayawan na. Sana ganun lang kadali sana madali talagang umayaw sa mga bagay na ginusto simula sa umpisa hanggang sa huli pero ano pa bang silbi kung aayaw naman ako hindi mo naman ako hahanapin. kung aalis nalang ako di mo naman ako pipigilan kung bigla nalang akong mawala di mo naman mapapansin kasi nandyan kang naglalaro sa piling ng iba Masaya, tumatawa humahalakhak dahil sa kanya. Di ko mapigilang mainggit, di ko mapigilang magselos. 73

HIRAETH 74 Kahit di mo nakita yung pagmamahal ko kahit iba ang hinahabol mo kahit iba ang minithi mo basta't nakita kitang masaya okay na ako. Sana dumating na yung araw na mapalaya ko na yung sarili ko kasi para akong bata na hindi matanggap na natalo ako sa laro para akong bata na pilit nakikipagtalo at iginigiit ang pagkapanalo sa isang simpleng laro hanggang sa tawagin na ako ng nanay ko Anak tara na umuwi ka na dito. babalik na ako sa bahay kung saan magsi- simula ulit para sa panibagong laro na ako nalang mag isa

© shienna baldesancho 75

HIRAETH 76 NakalimjuunteanmaKrtoinndgelKmaulnidmoutan Ka Nakalimutan kong kalimutan ka Nakalimutan kong wala nga pala Akong puwang, hindi mo nga pala Ako mahal. Nakalimutan kong kalimutan ka Eh paano ba naman naniniwala ako Sa mga sinabi mo na Dito ka lang makakalimot ka din Kaya mo yan tutulungan ka namin. Oo napaniwala mo ako, pero imbis na kalimutan ka, lalo pang lumala. Mas minahal kita ng sobra at kasabay ng pagmamahal na iyon ang inggit at galit. Inggit sa inyong dalawa habang magkayapos at makadaupang palad Di maiwasang magalit sa mga pagkakataong maaalala kong pinaglalaruan nalang ako Pinaglalaruan nalang pala ako ng tadhana, ng mundo. Kinalimutan ko ang paglimot sa iyo

Dahil sa mga pangakong nabitawan ko Na dito lang ako, kaibigan mo hanggang dulo Kahit alam mong lahat ng bagay may dulo Wag kang mag alala tutupad naman ako sa pangako Nandito pa rin ako, kaibigan mo pero kailangan ko ng espasyo Kailangan ko ng oras at Kailangan ko katahimikan Baka sakaling maglaho ang inggit, ang galit pati narin ang lungkot na di sinasadyang sumabit Nakalimutan ko nang kalimutan ka Kung kayat di ko na gagawin pa Nakalimutan kong kalimutan ka Pero lalayo muna ako Lalayo para sa mahanap ko ang bagong ako Ako na hindi na magmamahal sayo Ako na hindi na maiinggit sa inyo Ako na wala ng galit sa puso 77

HIRAETH 78 SHORT STORIES MAIKLING KUWENTO

© jan lance matias 79

HIRAETH 80 Tmiambelelamtano Bloom P eople don't come near me, and in the same as I don't want to befriend everyone. My schoolmates, especially my classmates, often describe me as a student with no social life and a weird boring girl with headphones on her ears with loud music so I cannot hear their annoying gossip. But I am only doing it when there are no classes and every time I would go inside and outside of our campus. I used to be alone, and that is perfectly fine for me. All I think about is myself and not what everyone around me would feel. It is our first day of class and as usual, there is sharing time so we’ll get to know each other more. I just keep on playing with my ballpen while looking out the window and feeling every gust of the wind, letting it kiss my skin and touch my hair. The birds softly sang in tune and the trees waved their branches and butterflies gracefully danced. Sunrays made everything perfect. For a moment, I forgot where I was, how cha- otic and unfair the world was. How I wish I could pause the moment. But that wasn’t permanent, there is something or someone that will pull you back from escaping reality.

“It’s your turn,” Nadia uttered while smiling. She's been my seatmate ever since when we were in grade school. If you ever wonder why we have the same family name, Cortez it is. We shared the same family name but we are not related by blood. She slightly tapped my shoulders as if she was saying you can do it. I owe her a lot without her knowing that. She is the only one who dares to climb the wall I built for myself, the one who talks to me every day and cheers me up. I looked around and they were all looking at me. I sighed heavily before standing up. The silence was owed as I stood up and started walking towards the center. All you can hear is my footsteps and the sound of the wind com- ing from the electric fan. The silence is very loud making my heart want to go out of my chest. As I faced them I was greeted by a melting look by my classmate and with each passing minute, the air seemed to be thin- ner. There I showed the white and blank paper I was holding. The former- ly quiet room was gradually filling with whispers. Nothing was new for me, my face remained emotionless. That noise only stopped when Prof. Lucilio raised his hand, asking for silence. He stood and even before he speaks you can feel the authority within him. He has thick dark eyebrows, fixed hair, sharp eyes staring as if they will burn down his eyeglasses, and always wearing long sleeves together with his black leather shoes. All in all, a well-respected man. “You can show us your work,” Prof. Lucilio said, making him grab my attention. He thought I did something in his activity. I kept my eyes on him. “Oh! I get it. What amazing and meaningful work,” he added sarcasti- cally while clapping his hands and making everyone laugh. I was about to answer when the bell rang, the long and tiring day in school had ended. I meant to stay inside the room. I looked again at the paper I was holding while remembering what happened earlier. “Where can I compare myself?” I said almost with a cracked voice. “Maybe you’re a blank piece of paper.” I barely jumped because of the voice coming from behind me. 81

HIRAETH 82 “Nadia,” I thought I was the only one left here but despite the panic and surprise, I managed to say her name. I tried to bow down my head so she would not see my teary eyes. “I forgot my tumbler,” Nadia said with a giggle while pointing out what she left. She bent down slightly reached for her tumbler and then walked towards the door. She left me hanging with confusion. “Maybe you’re a blank piece of paper,” Nadia repeated. Curiosity was written all over my face. “Because you are waiting for someone to fill your gap. You want them to complete you,” she explained before finally leaving. I was left looking at the place where Nadia was standing earlier. It was like my heart was being squeezed and the strength I had was gone. “Maybe she’s right,” I said as my tears flowed one after another. I let myself cry because that is the only thing I can do. After a couple of minutes, I decided to go home. As I lay in my bed, I can’t help the thoughts from running through my mind. Why am I always feeling like something is missing? I got envious whenever I heard someone talking about how they visualize themselves in the future. They know what their talent and strengths are. And I, I only know my weakness and that is myself. I stare at the ceiling with my eyes tirelessly looking, hug my pillow tightly, and cry it all out. Truly they say, your eyes will speak when your mouth can’t. And with that, I didn’t notice I fell asleep. Months had passed and how I wish the wounds left by the past healed as fast as time flew. Some memories are good to go back to and some are not. But at this moment I just want to feel the cold breeze of the air and the sound of the crashing waves. I picked up some pebbles and sat down on the fine sands, one by one I threw the pebbles into the sea. I stopped throwing pebbles when I noticed the light coming from the moon, it made the sea even more beautiful. “Even shrouded in darkness, it still shines. With all the light in the night, it is uniquely beautiful,” I uttered with sparkling eyes. From a dis-

tance, I could see something flying and it would go in the direction where I was. A white balloon. Probably from the family of the deceased. But something was driving me to think that this was really for me so when it got too close I hooked up its string and I notice something, a paper with it. Out of curiosity, I opened it. “It’s okay not to be alright, the moon isn’t always full,” I read what was written. My lips smiled slightly and it was as if someone had caressed my heart. The moon seems to know when you are sad and alone. I looked again at the moon and smiled, suddenly this time no longer strained and free of pain. I stood up and brushed the sands that went to the white dress I was wearing. I spread my arms wide and started to dance with the wind and the music was the waves of the sea accompanied by the melody of the birds at night. If anyone sees me they will think I have lost my sanity. But now the important thing is that my heart and mind are at peace. There is growing even in the dark and there are wounds that heal deeply. I admire people who have won their silent battles, for being brave alone, for being a queen and king of their own. Finally, I can now say, I salute myself. The night was getting too late and I had to go back to the resort where I was staying. The next day, the light from the window woke me up. I started stretching to wake up my sleeping spirit. As I was preparing my things I couldn’t help but smile. “Let’s go!” I said to myself. When I arrived at the tattoo shop, it was painted in black and white. Semi-large shop's name is on its outside wall and a black tinted sliding door. Aesthetically pleasing in my eyes. I was greeted with a sweet smile by a tall, white man with long brown hair, a lot of piercings in his both ears, a septum piercing, a cut in his left eyebrows, and a full-armed tattoo on his both arms. It does not look messy on him he is lit. Upon entering you can feel the aura it holds. There are two declining beds for customers, sets of needles, and colorful inks. He asked what I wanted and where I intended to put it. I picked up my phone hidden in the bag I was carrying. While he was arranging his tools, I thought of looking at the 83

HIRAETH 84 design posted on the wall. There are a lot of frames on the wall posted, it is obvious that it is his past and previous customers he got inked. He then called me. And asking to sit, I nodded and then pointed to the chair beside the stroller with his tools beside him. A few minutes later we started. The needle in my skin causes strange pain. I bite my lip and endure the pain until it is done. Yes, I have decided to get a moon tattoo after a long time of thinking about whether I should do it or not. “They say every tattoo has a meaning. May I know what’s yours?” he asked. I looked at my minimalist black inked tattoo placed on my left arm vertically, all the phases of the moon from half to full moon. It is still reddish but the feeling that it is finally done is so overwhelming. “I am Callista. I am the moon. I’ve been through a lot of phases and I shine in each one of them.” I explained with a wide smile. My heart is jumping with overflowing joy. From then on, I started doing the things I’m afraid to do before. A teenager who is afraid of making mistakes and being judged by others became a social person. And this time, I am not a piece of blank paper, because I am the ink that fills every space of it with words that feed a hungry soul seeking validation. I became a writer and a motivational speaker. Thrice a year I travel, hoping every place I’m into there are interesting and untold stories that deserve to be heard, compiled, and published. I reminisced about all the tears, disappointments, and judg- ments I felt when I was still studying at this university. I can still see my younger self yawning in one of those seats while attending career guid- ance as a part of being a freshmen student. I never knew I would stand on this wide stage speaking in front of thousands of students building their dream. I paused for a moment, looked at them all, and smiled. “And that is why I am standing in front of you. Thank you and God bless everyone!” The stadium was filled with a round of applause and smiles from university students. “Calli! I am so proud of you!” Nadia congratulated me with a warm

embrace as I stepped down the stage. “You’ve come so far, my dear.” “Thank you, sir!” I replied to him, looking so proud. “You are a legend, Prof. Lucilio. You’ve shared enough knowledge with each student and I think it is time for me to replace you I added jok- ingly, which made him laugh. It is my first time to witness those giggles because when you ask each student at the university who is the most terror professor they have met, then it’s him. We may not know the answers to our questions yet, we may be left behind by our peers and we may be the last to fall in line but remember that there will always be a grander destination that awaits us. The clock may stop ticking but for as long as your heart is beating, you can win your battle. You may be alone facing the battles but somebody out there is proudly clapping at you, watching you become braver and conquer higher mountains. And home? It’s not always found with somebody else nor with tangible things. Nothing more can beat you, finally embracing yourself and making your imperfections beautifully perfect. You are your own home. -h- 85

HIRAETH 86 © jan lance matias

coming home 87

HIRAETH 88 Pjiaalihcriimsaeavakrgaass N aramdaman ko ang pagdampi ng bulaklak ng kamelya sa aking braso. Kahit saan ako lumingon ay napapaligiran ako ng mga kalim- bahing bulaklak. Sa tuwing ipinipikit ko ang aking mga mata ay dito ako dinadala ng aking panaginip. Sa kung saan napapaligiran ako ng mga puno na hitik sa bulaklak. Na kahit gaano man ito kaganda ay hindi nito napapantayan ang aking pangungulila sa isang bagay na hindi ko alam kung ano. Palagi akong dinadala sa pinakamalaking puno at doon may naghihintay sa akin. “Matagal na kitang hinihintay.” Sa libong beses na naririnig ko ang mga salitang ito mula sa lalaking naghihintay sa aking panaginip ay hindi ko mapigilan ang makaram- dam ng bigat sa aking dibdib. Pakiramdam ko ay matagal ko na siyang nakilala. Inabot niya ang aking kamay at hinawakan ito nang mahigpit na parang wala nang bukas. Sa paghigpit ng kanyang hawak ay siya ring pagbigat ng aking nararamdaman. Huminga ako ng malalim at pinilit na

imulat ang aking mga mata. “Hindi ka ba makatulog?” Nag-aalalang tanong sa akin ng aking lolo. Niyakap ko siya ng mahigpit at saka ipinikit ang aking mga mata. Tuwing natatakot ako at nalulungkot ay sa kanya ako tumatabi. “Binibisita ka pa rin ba ng lalaki sa iyong panaginip?” Tumango ako at saka bumuntong-hininga. “Paulit-ulit, ’Lo.” “Alam mo Althea, apo, nasabi sa akin ng aking Tatay Lazaro, na ka- pag may paulit-ulit na bumibisita sa iyong panaginip, mayroon daw itong gustong iparating sa iyo. Maaaring ang taong iyon ay nakilala mo na sa iyong nakaraang buhay o kaya naman ay may misyon pa siyang kailan- gang gawin na ikaw lamang ang makakatupad.” Tiningala ko siya at hinalikan niya ako sa noo. “Tapos na ang iyong eskwela hindi ba? Samahan mo ako bukas sa lumang bahay namin sa probinsya. Doon ka muna magbakasyon upang kahit papaano ay makalanghap ka ng sariwang hangin at mapanatag ang isip mo.” “Bulaklak iyan ng kamelya hindi ba?” wika sa akin ng aking lolo. Masyadong matagal ang byahe. Sa inip ay kumuha ako ng lapis at papel at gumuhit. “Gusto mo ba’ng makarinig ng kwento tungkol sa aking Tiya Victo- ria?” tanong niya. Ngumiti na lamang ako dahil napakaraming beses ko na itong narinig mula sa kanya. Kamukha ko raw kasi ang kanyang tiya Victoria at mahilig ito sa kamelya kaya naaalala niya ito sa akin. 89

HIRAETH 90 Lumingon siya sa bintana ng sinasakyan namin at nagpatuloy. “Ang kwento sa akin ng tiyo Hernando ko noon, umuuwi si tiya Victo- ria galing eskwelahan na may dala-dalang bulaklak ng kamelya at palagi niya itong nahuhuling nakangiti. Ayaw niyang magka-nobyo ang tiya noon dahil nag-aaral pa lamang ito ng abogasya. Pinaghigpitan niya ito ngunit matigas ang ulo ng tiya at sinuway ang kanyang utos. Dito na niya sinimulang hanapin kung sino ang nagpapatibok ng puso ng kanilang bunso. Doon niya nalaman na ang matalik na kaibigan ng aking ama ang kasintahan ng tiya. Siya si Juanito.” Hulyo 21, 1898 “Kuya Hernando, may pagtatanghal na gaganapin mamaya sa bayan. Sama ka sa amin ni Juanito!” Masayang paanyaya sa akin ng aking nakababatang kapatid na si Lazaro. Tuwing may pagtatanghal sa bayan ay hindi siya nawawala. Sa mga okasyon ay naroroon din siya. Hilig niyang makihalubilo sa mga tao kaya gusto siya ng lahat. Masiyahin ito at palakaibigan dahilaupang masungkit niya ang mga puso ng mga dalaga dito sa amin. “Hindi ako pwedeng sumama sa inyo dahil may mga bagay pa akong kailangang tapusin.” “Kung ganoon ay si Victoria na lamang ang isasama namin ni Juani- to.” Nilingon ko siya at binigyan naman niya ako ng nakakalokong tawa. Si Victoria ang aming bunso at kaisa-isang babaeng kapatid. Hindi ko siya hinahayaan sumama sa mga tanghalan nang hindi ako kasama. Itinigil ko ang pagpupunas ng sasakyan at tinitigan ko si Lazaro kaya tumigil ito sa pangangantyaw. “Kami na lamang ng aking kaibigan ang pupunta sa bayan upang manood ng tanghalan.”

Matapos niyang sabihin iyon ay tumalikod na ito. Bago pa man sila makaalis ay narinig ko ang pagbukas ng pinto ng kuwarto ni Victoria. “Pwede ba akong sumama sa kanilang dalawa kuya?” Imbes na sa akin ay kay Juanito ito nakatingin. Bumalik ang tingin ko kay Juanito. Batid ko na may namamagitan sa dalawang ito. Agad ko’ng pinutol ang kanilang tinginan at nilingon si Victoria. “May mga bisitang darating mamaya pagkatapos ng tanghalan. Tulungan mo si inay na maghanda ng makakain nila.” “Kayong dalawa, maaari na kayong bumaba at pumunta sa inyong paroroonan.” “Iniisip lamang ng ating ama ang iyong kapakanan Victoria! Bumalik ka sa hapag at humingi ng paumanhin sa mga bisita.” Matapos i-anunsyo ng aking ama ang kasal ni Victoria ay bigla na lamang itong tumakbo paalis ng hapag. “Kung kapakanan ko ang iniisip ng ating ama, bakit niya ako ipapa- kasal sa lalaking hindi ko naman gusto?!” sagot niya sa akin. “Buong buhay ko sinunod ko siya. Nag-aral ako ng abogasya kahit na medisina ang nais ko dahil iyon ang gusto niya. Sinundan ko ang tapak niya dahil alam ko’ng iyon ang makapagpapasaya sa kanya. Pati ba naman sa aking pag-ibig ay didiktahan din niya ako? Para ano? Para may katuwang ang negosyo natin?” mahina at nanginginig na boses na tugon niya. “Bakit lahat na lamang ng kanyang gustuhin ay kailangan nating sundin, kuya? Paano naman ang ating pansariling kagustuhan? Hang- gang mamatay ba tayo ay didiktahan pa rin niya tayo? Bakit pati respon- sibilidad ng ating ama ay sa atin niya ipinapasa?” Hindi na niya pinigilan 91

HIRAETH 92 ang luhang kanina pa nais lumandas sa kanyang mga mata. “Si Juanito ang gusto–” Hindi ko na napigilan ang sarili ko’ng pagbuhatan siya ng kamay. Wala siyang mararating sa lalaking iyon. Hindi kailanman siya nito mabibigyan ng buhay na gusto namin para sa kanya. Mula nang dumat- ing ito sa buhay ng aming kapatid ay nilalabag na niya ang kagustuhan aming magulang. Pumasok si Ina sa silid at pinilit akong pakalmahin. “Para sa iyo ang lahat ng ginagawa naming ito, Victoria. Sana ay maintindihan mo.” “Pinilit niyang paghiwalayin ang dalawa dahil ayaw niya kay Juanito. Ulila sa magulang, hindi nakapag-tapos ng pag-aaral at palaging naglal- akwatsa.” Patuloy na kwento ng aking Lolo habang nanginginig ang boses. Ramdam ko ang pait sa mga salitang binibitiwan niya. Ilang beses ko na itong narinig pero hindi ko mapigilan ang malungkot at makaramdam ng paninikip ng dibdib. “Nakapagtapos ng abogasya si tiya Victoria. Hindi kailanman ginusto ng tiya mag-abogasya. Iyon ang gusto ng aking lolo para sa kanya. Ginu- gol niya ang buhay niya para maibigay ang gusto ng kanilang pamilya at hindi ang pansariling kagustuhan. Gustuhin man niya mag-aral ng me- disina ay hindi ito suportado ng kanyang pamilya.” Bumuntong hininga muna ito bago magpatuloy. “Wala nang nagawa si tiya Victoria. Sinabi sa akin ni itay noon na nang malaman ni Juanito ang papalapit na kasal ng tiya ay nag-sundalo ito. Hindi kalaunan ay namatay si Juanito sa kamay ng mga Amerikano.

Nakarating kay tiya ang pagkamatay ni Juanito. Labis itong nangulila at nagsisi na hindi niya ito ipinaglaban. Dumating ang araw ng kanyang kasal ay hindi ito sumipot. Hinanap ito ng tiyo Hernando ngunit laking gulat na lamang niya nang matagpuan niya si tiya Victoria sa bahay ni Juanito na malapit lamang sa kanilang bahay, na wala ng buhay Nag- pakamatay ito bago pa man ikasal. Matapos ang pangyayaring iyon ay ininda ng aking lolo lahat hanggang sa ito ay magkasakit. Bata man ako noon ay nasaksihan ko na ang hirap na pinagdaanan ng tiya upang ipaglaban ang kanyang sarili.” Sa pakikinig ko sa aking lolo ay hindi ko na namalayan na nakarating na kami sa kanilang lumang bahay. May nangangalaga rito kaya hang- gang ngayon ay maayos pa rin at walang ni bakas ng alikabok. “Manong, 'di ba ikaw rin ang tagapag-alaga ng bahay na iyon?” Itin- uro ko sa kanya ang bahay hindi kalayuan sa bahay ng lolo. “Samahan mo ako doon. Gusto ko’ng makita.” Umiling lamang ito sa akin. “Naku hija, magagalit sa akin ang lolo mo niyan.” Kahit anong pilit ko sa kanya ay hindi ito pumapayag. Kung ayaw niya ay ako na lamang ang pupunta roon. Bitbit ang lampara mula sa bahay ay mag-isa ko’ng nilakad ang mal- amok at madilim na daanan papunta sa lumang bahay. Unang tapak ko pa lamang dito ay ramdam ko na ang pagbigatng aking dibdib. Hindi ko alam kung ano ang pumasok sa aking isip at binuksan ako ang kabinet at bumungad sa akin ang mga lumang litrato ng isang babaeng may hawak na bulaklak ng kamelya. Kamukhang-kamukha ko ito. May matangos na ilong, may nunal sa bandang labi, singkit ang mata, manipis na labi at kahit naka-suot ng baro’t saya ay kitang kita ang hindi kapayatang katawan nito. Naramdaman ko ang pagkahilo at panginginig ng aking tuhod. Sa likod nito ay may nakasulat na letra. 93

HIRAETH 94 Victoria, Pilit man tayo’ng paglayuin ng tadhana ay palaging mo’ng tatandaan na ang aking pagmamahal sa iyo ay hinding-hindi mawawaglit. Hindi man tayo paglapitin ng tadhana ay ipinapangako ko’ng hahanapin kita sa mga susunod ko’ng buhay. Pakatandaan mo sana na ang aking pag-ibig sa iyo ay higit pa sa aking sarili. Mamahalin kita hanggang sa maka-diskubre ang mga siyentista ukol sa pagka-gunaw ng uniberso. Hanggang sa aking huling hininga, hanggang sa ako ay maging abo. Hangad ko ang kasiyahan mo. Baunin mo sana ang atingmasasayang ala-ala saan ka man magpun- ta. Ipagdadasal kita. – Juanito Nabitawan ko ang litratong iyon at naramdaman ko ang paglandas ng luha sa aking pisngi. Lalong sumikip ang aking dibdib at napaupo na lamang sa sahig. Pakiramdam ko ay dito ako sa lugar na ito nararapat. Napansin ko ang unti-unting pag-ikot ng aking paligid at ang pagkabingi ng aking tainga. “Victoria,” naalimpungatan ako sa tinig ng isang pamilyar na lalaki. “Sa wakas.” Bumakas ang isang pamilyar na ngiti sa kanyang mga labi. Napapaligiran kami ng mga puno ng kulay puti at kalimbahing ka- melya. Inalalayan niya akong tumayo pagkatapos ay pumitas ng bulaklak at inilagay iyon sa aking tainga. Palagi siyang naghihintay dito. Napaluha ako nang unti-unting luminaw ang imahe niya sa paningin ko. “Juanito.” Agad ko siyang niyakap ng napakahigpit. Isang mahigpit na yakap na may halong pangungulila. “Nangako ka sa akin na palagi tayong magkasama hindi ba? Iniwan mo ako. Sobrang sakit ng puso ko, hindi ako makahinga, wala akong lakas upang magpatuloy, gumuho ang mundo ko.” Bumitaw ako sa pagkakaya-

kap. “Mahal natin ang isa’t isa. Pero iniwanan mo ako.” Halos mapaos ako sa aking pagkakasigaw. Hinawakan niya ako sa magkabilang pisngi. “Victoria hindi ko kailanman ninais na iwanan ka. Hindi kailanman sumagi sa aking isipan na saktan ka. Sinabi sa akin ng iyong kuya Her- nando noon na layuan ka kung hindi ay hindi na muli kita makikita. Na hindi na kita maaaring makikitang muli dahil ikakasal ka na.” Pinunasan niya ang mga luha ko. “Aaminin ko natakot ako noon. Napakalayo ng agwat natin. May pinag-aralan ka at nasa iyo na ang lahat. Natatakot ako na baka hindi ko maibigay sa iyo ang buhay na nararapat para sa iyo.” “Tinuruan mo akong ipaglaban kung ano ang gusto ng puso ko. Pero paano ako lalaban kung wala na namang dahilan? Paano ako lalaban kung wala na yung lakas ko? Hindi ko hinangad na magkaroon ng anu- mang magagandang bagay sa mundo. Samahan mo lamang ako sa aking paglaban ay sobra-sobra pa iyon.” Hindi ko na napigilan ang sobra-so- brang pagluha ko. “Nangako ako sa iyo na hahanapin kita hindi ba? Na kahit gaano katagal, gaano man tayo pigilan ng tadhana, hihintayin ko ito hanggang sa mapagod at hayaan na lamang tayong dalawa, hindi ba? Marahil ay hindi pa rin ito ang tamang panahon para sa atin, Victoria.” “Iiwanan mo na naman ba ako?” Ngumiti siya sa akin. Ngiti na may katiyakan. “Hihintayin kita, muli. Hihintayin kita ng paulit-ulit. Kahit gaano katagal, maghihintay ako. Hahanapin kita. Pangako iyan.” “Kaunting panahon na lamang, Juanito.” 95

HIRAETH 96 “Althea, apo!” tawag sa akin ni Lolo. “Hinahanap ka na nila,” wika niya sa akin. “Kailangan ko na ring magpaalam.” Niyakap ko muli siya at pilit na kinabisado ang kanyang mukha. “Tinitiyak ko’ng sa muli nating pagtatagpo ay ma- giging masaya na tayong dalawa. Ipagdarasal kita, aking kamelya.” Namulat ako sa bisig ng aking Lolo. Pinunasan niya ang aking mga luha. Napatingin ako sa hawak ko’ng bulaklak ng kamelya. “Pangungulila. Iyan ang ibig sabihin ng bulaklak na iyan.” Tumingin siya sa akin na may malungkot na mga mata. “Kapag nakilala mo ang isang lumang pag-ibig, bumabalik sa iyo lahat ng alaala ninyong dalawa. Puno ng masasayang alalala. Nakilala mo ang iyong dating sarili na minsan ay umibig, at napagtanto mong hindi ito isang lumang pag-ibig na muling nabuhay, hindi namatay o iniwan ngunit itinago sa iyong puso,” wika sa akin ng aking Lolo. “Nawa’y mahanap mo ang kaligayahan ng iyong puso. Ang pag-ibig na matagal mo nang inaasam. Muli sana kayong magkatagpo at hindi na paghiwalayin pa ng kahit sino. Maligayang pagbabalik, Tiya Victoria.” -h-

© shienna baldesancho irenic 97

HIRAETH 98 when in sumampa cmearmy reoste ecardaycio “Isa, hurry up! Your mother is at Sumampa! Dios por Santo!” K uya Kiko, Inay’s gay friend bolted inside our scorching hot and humid barung-barong, barefooted that he almost stumbled in haste. My heart falling out at his sudden presence is not an overstatement; especially if it is about Inay. And so as an automatic response, I stood hastily and left my homework that demands more of my time at this moment. I ran without a forethought to even wear my slippers. I can hardly remember if I laid my eyes on my two younger siblings who I only just heard fighting over a hard and cold pandesal which was given a day ago by Aling Tesa. The heat of May is searing. The people of Sta. Ana is most likely savoring their siesta as no one is seen roaming outside. As we went near the highway, Kuya Kiko took the opportunity and aggressively waved his hand at the approaching truck loaded with filthy pigs, not even minding

how muddy it is and how it reeks of fecal matter. Our tiniest bit of hope vanished when the truck only drove past us. “Out of the way!” the driver shouted. Kuya Kiko, in frustration and obvious outrage, ran after the tail end of the truck not to beg for the driver’s mercy but to punch it with all his might. Watching the feminine Kuya Kiko go furious provoked an inexpli- cable terror in me. My hands are shaking but I have managed to put it inside my pocket to check if I have enough money for a ride. I squeezed my eyes shut and looked at the crumpled money intended for my school project. As a last resort, I hailed the pedicab parked across the sari-sari store which would seemingly cost me another five working days of craft- ing brooms out of coconut palms. Sumampa is about a village away and I don’t even have an inch of an idea why Inay would go there, except that Itay was buried at Sumampa Cemetery. No one attempted to talk throughout the trip. The eagerness to arrive at Sumampa dominated my thirst for a justifiable reason. For a while, I neglected Kuya Kiko’s desperation and agony to ask about Inay’s location. “Where to?” I asked Kuya Kiko. It seems like he did not hear anything. His distress appeared proba- bly louder than my shaking voice. Just when I was about to repeat my question, he signaled the driver to pull over across the entrance of the cemetery. Sumampa Cemetery. My presumption is confirmed. I can feel my guts tremble in dread. I was dumbfounded when Kuya Kiko suddenly jumped out of the moving pedicab. The driver gave us a curious glance. I ignored it. Instead, I pulled the creased 50 peso bill out of my pocket, handed it to the driver, 99

HIRAETH 100 and ran after Kuya Kiko. “Hey! You are 50 pesos short!” I heard the driver shout in a muffled voice. The heat of the sun became more intense. We were in such a hurry that we forgot to feel the roasting heat of the cemented road beneath our feet. We walked along the entrance for what felt like hours before seeing the figure of a woman that we have long been looking for. Inay was there. Sitting on the same ground where Itay was buried six feet below. “Anita! What happened to you? Dios Mio!” Kuya Kiko put both of his hands over Inay’s shoulders, shaking them forcefully. My eyes drifted to Inay’s face. She seemed clueless. There are only a few people around the cemetery but it looks like we are under the beam of the spotlight. “Is this woman your relative? She was wreaking havoc. What was she saying again?” The police officer who approached us earlier turned to his colleague for confirmation. “Everyone will be dead,” another police officer answered verbatim. I turned to look at Kuya Kiko to find an answer but I found none. It was as if he was trying so hard to hold back his tears. “Inay!” I screamed. Her face glistened the moment her eyes found mine. It was as if her face was splashed with a bucket of cold water. “Isabel, Kiko, you two are silly. Where are your slippers?” Inay