การพยาบาลผู้ป่วยที่กั้นปัสสาวะไม่ได้

การพยาบาลผปู้ ว่ ยที่กั้นปัสสาวะ ไม่ได้ คอลิด ครนุ นั ท์

กลุ่มอาการและอาการแสดงทีพ่ บบ่อยของผ้ปู ่วยที่มีปญั หาในระบบทางเดินปัสสาวะ ได้แก่1. การถา่ ยปสั สาวะผดิ ปกติ ผูป้ ว่ ยจะมกี ารเปลยี่ นแปลงของการขบั ถา่ ยปสั สาวะดงั นี้1.1 ปัสสาวะบ่อย (Frequency of urine) หมายถึง มีจานวนคร้งั ของการถา่ ยปัสสาวะมากขึ้น ปกติในเวลากลางวนั คนเราปสั สาวะ 3 – 5 ครงั้ กลางคนื 0 – 1ครง้ั การถ่ายปัสสาวะบอ่ ย เกดิ จากมกี ารระคายเคอื งของกระเพาะปัสสาวะรว่ มกบัประสาทรับความรู้สึกของกระเพาะปสั สาวะไวตอ่ การถกู กระตุน้

1.2 ปัสสาวะลาบาก (Dysuria) หมายถึง การถา่ ยปัสสาวะแสบขดั ตอ้ งใชเ้ วลาและแรงแบง่ มากกว่าปกติ เกดิ จากมีการตดิ เช้อื ในทางเดินปัสสาวะ1.3 ปัสสาวะไม่ออก (Retention of urine) หมายถึง การมีปสั สาวะคงั่ ในกระเพาะปสั สาวะ แตผ่ ูป้ ่วยไม่สามารถถ่ายปัสสาวะออกมาได้ อาการปัสสาวะไม่ออกแบง่ ได้ดงั นี้

1.3.1 มปี สั สาวะคัง่ อย่างเฉยี บพลนั (Acute urinary retention) ผู้ป่วยจะมอี าการทุรนทรุ ายเจบ็ บริเวณเหนอื หัวเหนา่ เวลาตรวจจะคลาได้กระเพาะปสั สาวะชัดเจนและตงึ ยกเว้นการมีปสั สาวะค่งั เกิดจากระบบประสาทอาจไมร่ ้สู ึกเจบ็ ได้1.3.2 มปี ัสสาวะคั่งแบบเรอื้ รงั (Chronic urinary retention) ผปู้ ่วยมกั ไม่รสู้ ึกเจ็บบรเิ วณหวัเหนา่ เวลาตรวจคลากระเพาะปสั สาวะไดไ้ มต่ ึง ถา้ อ้วนอาจคลาไม่ได้ มักมอี าการกลน้ั ปัสสาวะไมอ่ ยู่ชนดิ ปัสสาวะล้น (Overflow incontinence) รว่ มด้วย นอกจากน้นั อาจมอี าการของไตวายร่วมดว้ ย เนื่องจากแรงดนั กลับ (Back pressure)

1.4 กล้ันปสั สาวะไม่อยู่ (Incontinence of urine) หมายถงึ การทีม่ ีปสั สาวะร่ัวไหลโดยไมต่ ั้งใจ เม่ือร้สู กึ ปวดปัสสาวะจะไหลออกมาเองโดยไมส่ ามารถกล้ันไว้ได้พบในรายท่มี กี ารติดเช้อื การเกิดเนอ้ื งอก หรอื การมีมดลกู หย่อน การกลั้นปัสสาวะไม่อยูท่ าให้เกิดปัญหาในดา้ นการเขา้ สงั คม หรือเป็นปญั หาทางสุขภาพอนามยั ได้ การกล้ันปสั สาวะไม่อยู่ แบ่งเปน็ 4 ชนดิ คือ

1.4.1 ภาวะที่มีปัสสาวะไหลออกตลอดเวลาโดยไมม่ ีนา้ ปสั สาวะในกระเพาะปัสสาวะ (Trueincontinence) สาเหตุทพ่ี บไดแ้ ก่ รูเปดิ ของท่อไตอยูผ่ ิดที่ (Ectopic ureteral orifice) มีรูทะลุระหว่างกระเพาะปสั สาวะกับชอ่ งคลอด ผนงั หน้าท้องและกระเพาะปสั สาวะดา้ นหน้าเปดิออกแตก่ าเนิด หูรดู ของทอ่ ปัสสาวะไดร้ ับบาดเจบ็ จากการคลอดหรือผา่ ตัดตอ่ มลูกหมาก1.4.2 ภาวะทม่ี ปี สั สาวะเลด็ ออกมาขณะไอ จาม หรือลกุ ข้ึนยนื (Stress incontinence) พบได้บอ่ ยในผูป้ ว่ ยท่ปี ระสาทควบคมุ การถา่ ยปสั สาวะเสยี และกระเพาะปัสสาวะยื่นออกมาภายนอก

1.4.3 ภาวะที่ไมส่ ามารถกล้นั ปสั สาวะได้เม่ือร้สู ึกปวดถา่ ย (Urgency incontinence) พบได้บอ่ ยในผูป้ ่วยทป่ี ระสาทมาเลย้ี งกระเพาะปสั สาวะผิดปกติ1.4.4 ภาวะที่น้าปัสสาวะไหลออกมาเปน็ ครงั้ คราว(Paradoxical overflow of falseincontinence) เนอื่ งจากมกี ารอดุ กน้ั ต่ากว่ากระเพาะปสั สาวะ ทาใหเ้ กิดการคงั่ คา้ งของปัสสาวะในกระเพาะปัสสาวะเร้ือรัง ผลสุดท้ายแรงดนั ภายในกระเพาะปัสสาวะมากกว่าแรงต้านในท่อปสั สาวะจงึ ทาให้ปสั สาวะไหลออกมา ถ้าสวนปัสสาวะจะได้น้าปสั สาวะจานวนมาก

1.5 ปสั สาวะออกมาก (Polyuria) หมายถึง การถ่ายปสั สาวะจานวนมากกว่า 1,500 ซี.ซี /วันพบในผู้ป่วยเบาหวาน เบาจดื วณั โรคไต ภาวะไตวายเฉยี บพลันในระยะปัสสาวะออกมากการถา่ ยปสั สาวะออกมากอาจเกดิ ขน้ึ ช่วั คราวเน่อื งจาก ด่มื น้ามาก ด่ืมสุรา เบยี ร์ หรอืรับประทานยาบางอย่าง1.6 ปสั สาวะออกนอ้ ย (Oliguria) หมายถึง การถา่ ยปสั สาวะจานวนนอ้ ยกว่า 400ซี.ซี /วนัเกดิ จากการเสยี หนา้ ทีข่ องไต ภาวะไตวาย มีเน้ืองอก มีเลอื ดมาเลีย้ งไตน้อย ภาวะชอ็ คโรคหัวใจบางระยะหรอื ถ่ายปัสสาวะไม่ออกเฉยี บพลัน

1.7 ไม่มปี ัสสาวะ (Anuria) หมายถงึ ไม่มีการถา่ ยปัสสาวะ หรือมีปสั สาวะออกน้อยกว่า 100ซ.ี ซี / วัน พบในกรณีทม่ี ีการอุดตนั ของทางเดนิ ปัสสาวะ และภาวะไตวายเฉียบพลัน

2. ความผิดปกติในสว่ นประกอบของปัสสาวะ 2.1 ถ่ายปสั สาวะเปน็ เลอื ด (Hematuria) หมายถงึ การมเี ม็ดเลอื ดแดงในนา้ปสั สาวะ เป็นอาการสาคัญที่ตอ้ งให้ความสนใจมากทสี่ ดุ สาเหตุส่วนใหญ่ ได้แก่เนอ้ื งอก น่วิ ได้รบั การกระทบกระแทก หรือบาดเจ็บบรเิ วณไตและกระเพาะปสั สาวะ หรือการอกั เสบของระบบทางเดนิ ปสั สาวะ

2.2 ถ่ายปัสสาวะเป็นหนอง (Pyuria) หมายถงึ นา้ ปสั สาวะท่ีมีหนอง (Pus cell) หรอื เมด็ เลือดขาวปน ปัสสาวะขนุ่ หรือมหี นองตกตะกอน ลักษณะของปสั สาวะเป็นหนอง จาแนกได้ดังนี้2.3 ถ่ายปสั สาวะมีไข่ขาว (Albuminuria) หมายถึง นา้ ปสั สาวะทมี่ ีอัลบูมนิ หรือโปรตนีปน อาจเกิดจากสาเหตใุ ดก็ตามทีท่ าให้ Glomerular เกดิ ความเสียหาย เปน็ ผลใหม้ ีโปรตีนร่วัออกมาทางปสั สาวะ การถ่ายปสั สาวะมไี ขข่ าวพบในกลมุ่ อาการโรคไต (Nephroticsyndrome) และหน่วยไตอกั เสบเร้ือรัง2.4 ถา่ ยปสั สาวะมผี ลกึ (Crystaluria) หมายถงึ ภาวะที่มีผลกึ ของเกลอื ในนา้ ปัสสาวะ เกลือที่พบคอื Oxalatephosphate

3. ภาวะความไมส่ มดุลของนา้ และอิเลค็ โตรลยั ท์ (Fluid and electrolyteimbalance) เปน็ ภาวะทีพ่ บไดบ้ อ่ ยในผปู้ ่วยทม่ี คี วามผิดปกติของระบบทางเดินปสั สาวะ โดยเฉพาะในผู้ป่วยทมี่ ีภาวะไตวายหรือไตเสียหนา้ ท่ี ภาวะเสยี สมดลุ น้าและอิเลค็ โตรลัยท์ที่สาคญั คอื ภาวะขาดนา้ หรอื นา้ เกิน ภาวะโซเดยี มในเลือดสูงหรือตา่ และภาวะโปตสั เซยี มในเลือดสงู หรอื ต่า เปน็ ต้น ซึง่ รายละเอยี ดจะกล่าวถึงในเรอ่ื งการพยาบาลผูป้ ่วยทมี่ ีภาวะไตวายเกยี่ วกับภาวะเสียสมดลุ นา้ และอิเลค็ โตรลยั ท์ต่อไป

4. ปัสสาวะเป็นพษิ (Uremia) เปน็ ระยะสดุ ท้ายของโรคไตวายเรอ้ื รังมกี ารค่ังของของเสียพวกไนโตรเจนในเลือดสงู มาก มภี าวะเสยี สมดุลอิเลค็ โตรลยั ท์ มีภาวะเลอื ดเปน็ กรด มภี าวะ Hypocalcemia และ Hyperkalemia มีการทาหนา้ ท่ผี ดิ ปกติของระบบทางเดินอาหาร ระบบประสาทและกล้ามเน้อื ระบบหวั ใจและหลอดเลือด มีความดนั โลหติ สงู ซดี และมคี วามผิดปกตขิ องระบบเลือด

การพยาบาลผู้ปว่ ยทีไ่ ด้รบัภยนั ตรายของไตและกระเพาะปสั สาวะ คอลิด ครนุ นั ท์



การพยาบาลผปู้ ่วยทไี่ ดร้ บั ภยนั ตรายของไตและกระเพาะปัสสาวะผปู้ ว่ ยทไ่ี ด้รับบาดเจ็บของทางเดนิ ปัสสาวะ สว่ นมากเกดิ จากการถกู กระทบกระแทกหรือถูกยงิ หรอื ถูกแทงบรเิ วณชอ่ งท้อง ผปู้ ่วยจะมีการบาดเจ็บได้ตง้ั แต่ ไต หลอดไต กระเพาะปสั สาวะและท่อปสั สาวะ

การบาดเจ็บตอ่ หลอดไต การบาดเจ็บมกั เกิดจากของมีคม เช่น ถูกยิงหรือถกู แทง เชน่ กัน อาการแสดงพบเชน่ เดยี วกบั การบาดเจบ็ ต่อไต แตส่ ่งิ ทต่ี ามมานอกจากการตกเลอื ดภายในแลว้ ยงั เกิดปสั สาวะรว่ั เขา้ ช่องทอ้ ง และเกิดเยือ่ บชุ ่องท้องอักเสบ

การบาดเจบ็ ต่อกระเพาะปสั สาวะ กระเพาะปสั สาวะมีกระดกู เชงิ กรานปกปอ้ งอยกู่ ารบาดเจบ็ จากแรงภายนอกจะต้องรนุ แรง จงึ จะเกดิ การบาดเจ็บตอ่ กระเพาะปสั สาวะได้ การถกู ระแทกจากแรงปะทะภายนอกโดยตรงบริเวณกระเพาะปสั สาวะขณะที่มปี ัสสาวะเตม็ จะทาให้ความดันในกระเพาะปัสสาวะเพม่ิ ข้นึ ฉบั พลัน ซงึ่ อาจทาใหก้ ระเพาะปัสสาวะแตกได้นอกจากนั้นการบาดเจ็บภายนอกจากของมีคม เชน่ ถกู ยิง ถกู แทง หรือถูกสะเก็ดระเบิดนั้น อาจทาใหม้ ีรรู วั่ ของปัสสาวะไหลออกที่ผิวหนังภายนอก (urinarycutaneous fistula) หรอื อาจมีปสั สาวะไหลร่ัวเขา้ ช่องทอ้ งเกิดเยือ่ บชุ อ่ งท้องอกั เสบไดเ้ ช่นเดียวกับ การบาดเจบ็ ของหลอดไต

การบาดเจ็บตอ่ ท่อปัสสาวะ สว่ นตา่ ง ๆ ของท่อปสั สาวะอาจได้รับบาดเจ็บได้เช่นเดยี วกบั การบาดเจบ็ ต่อกระเพาะปัสสาวะ และตาแหนง่ ท่ไี ดร้ ับอันตรายยิ่งเข้าไปส่ทู อ่ ปัสสาวะส่วนต้นมากเท่าใด อาการทต่ี ามมาคอื การตีบแคบหรอื ตันของทอ่ ปัสสาวะ

การวินิจฉัย• ประวตั ิของการบาดเจ็บ• อาการปวดทอ้ งน้อยอยา่ งรุนแรง• มปี ัสสาวะเปน็ เลอื ดเมอื่ สวนปสั สาวะผา่ นท่อปสั สาวะ• การถา่ ยภาพรงั สีเม่อื ใสส่ ารทบึ แสงทางสายยางผ่านเข้าไปทางท่อปสั สาวะจนถงึ กระเพาะปสั สาวะ (cystogram)