จิตตนคร_นครหลวงของโลก

๔๙ ใหญ่ มองเห็นเป็ นเรอื นจํา จงึ มฉี ันทะทจี่ ะออกจากเรอื นจําไปสแู่ ดนทม่ี อี สิ ระแกต่ น ๔. มอี ธั ยาศัยเสาะแสวงหาปัญญาความรใู ้ นความจรงิ แหง่ สงิ่ ทัง้ หลาย พอใจสดับตรับฟังอา่ น ไตถ่ ามคดิ คน้ พจิ ารณาจับเหตจุ ับผลเงอื่ นตน้ เงอ่ื นปลายและทดสอบปฏบิ ตั ิ ทําความเห็นใหต้ รง ไม่ ยอมหลงงมงายดว้ ยความไมร่ ู ้ ชอบสนทนาไตถ่ ามผรู ้ ทู ้ ่ัวไปไมม่ เี วน้ เหมอื นดังภกิ ษุเทยี่ วบณิ ฑบาต ท่ัวไป ๕. มอี ัธยาศัยขยันหม่นั เพยี รไมเ่ กยี จครา้ น แกลว้ กลา้ อยดู่ ว้ ยความเพยี รเหมอื นดังสหี ราชทกุ อริ ยิ าบถ ๖. มอี ธั ยาศยั อดทนตอ่ อารมณก์ ระทบใจทัง้ ปวง ตลอดถงึ อดทนลําบากตรากตรําทาง รา่ งกาย เหมอื นดงั แผน่ ดนิ รองรับสง่ิ ทัง้ ปวงไดท้ ัง้ นัน้ ๗. มอี ัธยาศัยรักษาสจั จะ ไมพ่ ดู มสุ า แมจ้ ะถกู ฟ้าผา่ ลงขมองเพราะไมพ่ ดู มสุ า ก็ไมย่ อมพดู เมอ่ื พดู ไวอ้ ยา่ งใดรับปากไวอ้ ยา่ งใด ก็รักษาคําพดู คอื ทําอยา่ งนัน้ ไมต่ ระบดั เหมอื นดังดาวโอสธไิ ม่ ละวถิ ี ๘. มอี ธั ยาศยั ตัง้ ใจมงุ่ มั่น พอใจทจี่ ะทําตามความตงั้ ใจมงุ่ ม่ันในสงิ่ ทจ่ี ะพงึ ทําในผลทจี่ ะพงึ ได ้เหมอื นดังภเู ขาไมห่ วน่ั ไหว ไมช่ อบมใี จรวนเรไมแ่ น่นอน ๙. มอี ัธยาศัยประกอบดว้ ยเมตตา ปรารถนาความสขุ แกส่ ตั วบ์ คุ คลทัง้ ปวงไมเ่ ลอื กหนา้ เหมอื นดงั นํ้าแผค่ วามเย็นทั่วไปทัง้ แกค่ นดคี นชวั่ เหมอื นกนั หมด ๑๐. มอี ัธยาศยั มธั ยัสถใ์ นอารมณ์ คอื เป็ นกลางในอารมณ์ ไมช่ อบในบางอยา่ งชงั ในบางอยา่ ง เพราะถา้ ชอบหรอื ชงั ก็เสยี ความเป็ นกลาง จะรกั ษามัธยสั ถค์ อื เป็ นกลางอยไู่ ด ้ก็ตอ้ งวางใจเฉยใน อารมณท์ ัง้ ปวงได ้เหมอื นดงั แผน่ ดนิ มมี ัธยสั ถค์ อื ความเป็ นกลาง ทัง้ ในของสะอาด ทัง้ ในของไม่ สะอาด ทใี่ คร ๆ พากนั ทงิ้ ลงไป คณุ สมบัตดิ ังกลา่ วนม้ี ใี นคบู่ ารมเี ป็ นทปี่ รากฏ จงึ ไดช้ อื่ วา่ บารมที กุ ขอ้ สบื มา บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรศกึ ษาบารมที ัง้ ๑๐ ประการดังกลา่ วใหเ้ ขา้ ใจ และควรปฏบิ ตั อิ บรม ใหเ้ กดิ ขนึ้ แมไ้ มค่ รบทกุ ขอ้ ก็ควรพยายามใหม้ ากขอ้ ทส่ี ดุ เทา่ ทจี่ ะทําได ้จะไดเ้ ป็ นผมู ้ บี ารมไี ว ้ ตอ่ ตา้ นอาสวะ ใหพ้ น้ จากอํานาจของอาสวะ ไดม้ คี วามสขุ ความเย็นตามควรแกก่ ารปฏบิ ตั ิ คอู่ าสวะไดโ้ อกาสทจ่ี ดุ บกพรอ่ ง ไดก้ ลา่ วถงึ บารมี ๑๐ ประการของคบู่ ารมแี หง่ จติ ตนคร ซงึ่ ฝ่ ายสมทุ ัยหามอี ัธยาศัยอนั ดงี ามเชน่ นัน้ ไม่ ดว้ ยเหตนุ ้ี คบู่ ารมขี องนครสามจี งึ เป็ นทเ่ี กรงขามของสมทุ ัยถงึ กับไมก่ ลา้ เผชญิ หนา้ สมทุ ัยตอ้ ง อาศัยคอู่ าสวะซงึ่ เป็ นฝ่ ายในดว้ ยกันใหช้ ว่ ยตอ่ ตา้ นไว ้แมค้ อู่ าสวะกบั อนุสยั คหู่ กู ็ไมก่ ลา้ เผชญิ หนา้ กบั คบู่ ารมโี ดยตรงเหมอื นกนั ตอ้ งหาวธิ ใี หค้ บู่ ารมถี อยหา่ งออกไปพน้ หนา้ นครสามี แลว้ จงึ จะเขา้ มา เพ็ดทลู นั่นพดู นน่ี อ้ มโนม้ นครสามใี หห้ นั เหไปตามได ้ นักศัพทแ์ สงไดพ้ ากนั วจิ ารณ์ชอื่ ของทัง้ สองฝ่ าย วา่ ทําไมจงึ ชอื่ วา่ อาสวะทต่ี รงกบั คําวา่ หมกั ดอง หมักหมม ใชห้ มายถงึ สรุ าหรอื เหลา้ ก็มี ทําไมจงึ ชอื่ วา่ อนุสยั ทต่ี รงกับคําวา่ นอนจม บางทพี ดู ควบกัน ในภาษาไทยวา่ นอนจมหมกั หมม คอื อนุสยั อาสวะนั่นเอง บางทกี ็เรยี กอาสวะวา่ กเิ ลสเครอื่ งดอง สนั ดาน หรอื ดองจติ สว่ นบารมตี รงกับคําวา่ เต็มบรบิ รู ณ์ ถงึ ฝั่ง ทว่ี า่ เต็มบรบิ รู ณ์ จากศัพทว์ า่ ปรม อยา่ งยง่ิ สมบรู ณ์ บรบิ รู ณ์ ทวี่ า่ ถงึ ฝ่ัง จากศัพทว์ า่ ปาร+มี คบู่ ารมไี ดบ้ ําเพ็ญความดมี าชา้ นาน

๕๐ ทแี รกความดกี ็ไมส่ กู ้ ลา้ แข็งนัก ยังแพท้ รัพยแ์ พบ้ คุ คลหรอื วตั ถทุ เ่ี ป็ นทรี่ ัก เชน่ เมอื่ ยังไมม่ อี ะไรมาลอ่ ใจก็สามารถทําความดี รักษาความดไี วไ้ ด ้ครัน้ มที รพั ยม์ าลอ่ ใจใหอ้ ยากได ้แตจ่ ะตอ้ งไดม้ าดว้ ย ความชว่ั ทจุ รติ ก็ทงิ้ ความดที ําความชว่ั ได ้หรอื เมอื่ พบบคุ คลหรอื วตั ถเุ ป็ นทรี่ ัก ถา้ จะไดม้ าก็ตอ้ งทงิ้ ความดที ําความชวั่ ก็ยอมทง้ิ ความดที ําความชว่ั เพอื่ จะไดบ้ คุ คลหรอื วตั ถซุ งึ่ เป็ นทร่ี ักนัน้ ศษิ ยข์ องพระบรมครกู ลา่ ววา่ คนทไ่ี มม่ บี ารมหี รอื มบี ารมอี อ่ นมากยอ่ มเป็ นเชน่ น้ี คอื ทงิ้ ความดี ทําความชวั่ เพราะเหตแุ หง่ ทรัพย์ บคุ คล วตั ถอุ นั เป็ นทรี่ ัก ชอ่ื วา่ เป็ นผแู ้ พต้ อ่ ทรัพยเ์ ป็ นตน้ ตอ่ เมอื่ ความดกี ลา้ แข็งขนึ้ เอาชนะทรัพยแ์ ละคนหรอื วตั ถอุ ันเป็ นทรี่ ักได ้คอื แมจ้ ะมที รัพยม์ าลอ่ ใจ มบี คุ คล หรอื วตั ถทุ ร่ี ักมาลอ่ ใจ ก็อดทนไวไ้ ด ้ไมย่ อมทง้ิ ความดเี พราะเหตแุ หง่ ทรัพยห์ รอื คนและวตั ถอุ ันเป็ น ทรี่ ัก ศษิ ยพ์ ระบรมครกู ลา่ ววา่ คนทย่ี อมสละทรัพยก์ บั บคุ คลหรอื วตั ถอุ ันเป็ นทรี่ ักเพอ่ื ความดี สามารถ รักษาธรรมรักษาความดไี วไ้ ด ้ ไมห่ วนั่ ไหวไปเพราะทรัพยเ์ ป็ นตน้ เรยี กไดว้ า่ เป็ นผมู ้ บี ารมอี ยา่ งสามัญ สว่ นผทู ้ ม่ี คี วามดกี ลา้ แขง็ ยง่ิ กวา่ นจี้ นถงึ ยอมสละอวยั วะของรา่ งกายสว่ นใดสว่ นหนงึ่ ไดเ้ พอื่ รักษา ธรรมรักษาความดี หรอื เพอื่ ปฏบิ ัตธิ รรม เรยี กไดว้ า่ เป็ นผมู ้ อี ปุ บารมี สว่ นผทู ้ มี่ คี วามดกี ลา้ แข็งจนถงึ ยอมสละชวี ติ เพอื่ รักษาธรรมรักษาความดไี วไ้ ด ้ไมม่ อี ะไรมาทําใหห้ วนั่ ไหวสะทกสะทา้ นรวนเรไม่ ม่ันคง เรยี กไดว้ า่ เป็ นผมู ้ ปี รมัตถบารมี คบู่ ารมไี ดบ้ ําเพ็ญบารมกี ลา้ แขง็ ขน้ึ โดยลําดับ ความดที ก่ี ลา้ แขง็ จะตอ้ งเป็ นความดใี นสนั ดานในนสิ ยั คอื ทเี่ ก็บตวั สง่ั สมมากขน้ึ ๆ จนถงึ เต็มบรบิ รู ณ์ นับวา่ เป็ นบารมเี ต็มทห่ี รอื สมบรู ณ์ ดังทเี่ รยี กวา่ ปรมตั ถ บารมี คอู่ าสวะไดโ้ อกาสตรงจดุ บกพรอ่ งของคบู่ ารมนี แ่ี หละ เพราะเมอ่ื บารมยี งั ไมเ่ ต็ม บรบิ รู ณ์ ก็แปลวา่ มจี ดุ บกพรอ่ งตรงทไ่ี มเ่ ต็มทนี่ ัน้ ฉะนัน้ จงึ เขา้ มาตรงจดุ นัน้ เมอ่ื มายดึ ได ้ จดุ หนงึ่ แลว้ ก็พยายามขยายวงออกไป เป็ นอันวา่ คบู่ ารมกี บั คอู่ าสวะตา่ งก็ยดึ ยนั กนั อยใู่ นจติ ตนคร ปถุ ชุ นหรอื สามญั ชนทัง้ หลาย ยอ่ มยงั มบี ารมบี กพรอ่ งไมเ่ ต็มบรบิ รู ณ์อยดู่ ว้ ยกนั ทัง้ นัน้ แตก่ ็ควร พยายามใหค้ วามบกพรอ่ งนัน้ นอ้ ยลงโดยลําดบั ไมค่ วรจะใหค้ วามบกพรอ่ งมอี ยเู่ ป็ นสว่ นมาก อารมณ์ - กามฉนั ท์ ไดก้ ลา่ วแลว้ วา่ เมอ่ื คบู่ ารมยี งั มคี วามดกี ลา้ แข็งไมเ่ ต็มบรบิ รู ณ์ ยังบกพรอ่ ง คอู่ าสวะก็ไดโ้ อกาสเขา้ ยดึ จดุ บกพรอ่ งเพอ่ื แผข่ ยายกําลงั ใหก้ วา้ งขวางออกไปยง่ิ ขนึ้ คอู่ าสวะกบั สมทุ ัยและพรรคพวกได ้ พยายามตอ่ ตา้ นขบั ไลฝ่ ่ ายคบู่ ารมเี ต็มที่ สง่ พวกหัวโจกคอื โลโภ โทโส โมโห กบั สมนุ ทัง้ หลายออก ขบั ไลศ่ ลี หริ ิ โอตตัปปะ อนิ ทรยี สงั วร สตสิ มั ปชญั ญะ สนั โดษ บรรดาทเี่ ป็ นฝ่ ายคบู่ ารมี แตพ่ วกหัว โจกกับสมนุ ทัง้ ปวงเป็ นพวกคนจรหมอนหมนิ่ ดังทไี่ ดก้ ลา่ วแลว้ ตอ้ งเกลย้ี กลอ่ มแสวงหาเขา้ มาและ บํารงุ จงึ จะไดต้ วั มาและมกี ําลังตอ่ สกู ้ ับอกี ฝ่ ายหนงึ่ ได ้เครอ่ื งเกลย้ี กลอ่ มและบํารงุ ทสี่ าํ คัญก็คอื “อารมณ์” ไดก้ ลา่ วมาแลว้ วา่ สมทุ ัยไดแ้ ทรกอารมณเ์ ขา้ สจู่ ติ ตนครทางระบบสอื่ สารทัง้ ปวง จะได ้ กลา่ วถงึ อารมณ์ตอ่ ไปอกี เมอ่ื อารมณ์เขา้ ไปสจู่ ติ ตนครทางระบบสอื่ สารแลว้ สมทุ ัยก็ใชอ้ ารมณ์นแี่ หละเป็ นสะพาน สง่ กเิ ลสพัน หา้ ตัณหารอ้ ยแปดเขา้ สจู่ ติ ตนครเป็ นทวิ แถวและคมุ ไวใ้ นอํานาจ จะระบถุ งึ สกั ๕ จําพวก คอื จําพวกที่ ๑ มชี อ่ื วา่ กามฉันทะ มลี ักษณะอาการเป็ นความพอใจรักใครใ่ นกาม คอื รปู เสยี งกลนิ่ รส โผฎฐัพพะทนี่ ่าใครน่ ่าปรารถนาพอใจทัง้ หลาย จําพวกนตี้ ามหลงั อารมณบ์ างอยา่ งเขา้ มา คอื อารมณ์

๕๑ ทมี่ ชี อ่ื วา่ “สภุ นมิ ติ ” เขา้ มาถงึ จติ ตนครเมอ่ื ใด เมอ่ื นัน้ จติ ตนครจะปรากฏวา่ งดงามน่าดนู ่าฟังน่าดมน่า ลม้ิ น่าถกู ตอ้ งไปเสยี ทัง้ นัน้ จติ ตนครจะเป็ นเมอื งงามไปทันทดี ว้ ยสสี นั วรรณะ ดว้ ยเสยี ง ดว้ ยกลนิ่ ดว้ ยรส ดว้ ยสงิ่ ถกู ตอ้ งทัง้ หลาย ทนี ัน้ กามฉันทะก็เขา้ มาทันที ชาวจติ ตนครก็พากันยนิ ดพี อใจรกั ใคร่ สนุกสนานรนื่ เรงิ กนั ทัง้ เมอื ง บา้ งก็เทย่ี วดกู ารละเลน่ เตน้ รํานานาชนดิ มที กุ แบบ ไมว่ า่ แบบไทย แบบฝร่ัง แบบแขก จนี ญวน เขมร พมา่ มอญ วา่ ถงึ แบบไทยก็มพี รอ้ ม ไมว่ า่ จะเป็ นโขน ละคร ลเิ ก หนังใหญ่ หนังตะลงุ ตลอดถงึ หนังญป่ี ่ นุ ทบี่ ัดนเ้ี รยี กกนั วา่ ภาพยนตร์ บา้ งก็เทยี่ วฟังการรอ้ งรําทํา เพลงดดี สตี เี ป่ าตา่ ง ๆ มดี นตรที กุ แบบทกุ ชนดิ ทกุ ภาษา บา้ งก็เทยี่ วสดู ดมกลน่ิ สคุ นธชาตนิ านาชนดิ ตลอดถงึ สดู อากาศบรสิ ทุ ธส์ิ ะอาดจากทต่ี า่ ง ๆ บา้ งเป็ นนักกนิ ก็เทยี่ วบรโิ ภคอาหารอนั โอชะนานา ชนดิ ในโภชนาคารอนั มอี ยทู่ ่ัวไป บา้ งก็แสวงหาสง่ิ สมั ผัสทถี่ กู ใจ อันมอี ยมู่ ากเชน่ เดยี วกัน และดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ อันรปู เสยี งกลน่ิ รสโผฏฐัพพะทัง้ ปวงในโลก ถา้ จะถามวา่ อะไรเป็ นยอด ก็ ตอบไดต้ ามคําของพระบรมครวู า่ เป็ นยอดนัน้ คอื ของสตรเี ป็ นยอดสําหรับบรุ ษุ และของบรุ ษุ เป็ นยอด สําหรับสตรี เมอื่ จติ ตนครเป็ นเมอื งงามขนึ้ ดว้ ยอารมณอ์ นั มชี อ่ื วา่ สภุ นมิ ติ ดงั พรรณนามา ชาวจติ ตนคร ก็พากันเพลดิ เพลนิ ยนิ ดใี นความงาม คอื ในรปู เสยี งเป็ นตน้ ตัง้ แตช่ นั้ ยอดลงมานแ้ี หละคอื ทเ่ี รยี กวา่ กามฉันทะ สามญั ชนยอ่ มมกี ามฉันทะเป็ นของธรรมดา แตถ่ า้ ปลอ่ ยใหก้ ามฉันทะมอี ํานาจรนุ แรงเหนอื ความรสู ้ กึ ผดิ ชอบชว่ั ดี ก็ผดิ แมก้ ามฉันทะจะเป็ นสงิ่ ทตี่ อ้ งมอี ยใู่ นสามญั ชน แตก่ ็เป็ นสงิ่ ทสี่ ามารถควบคมุ บังคับใหอ้ ยใู่ นขอบเขตได ้คอื ถา้ ความพอใจรักใครป่ รารถนาเกดิ ขน้ึ ในสงิ่ ทไี่ มส่ มควร ก็ตอ้ งบงั คบั ยับยงั้ ไว ้ไมป่ ลอ่ ยใหด้ ําเนนิ ตอ่ ไป เชน่ นจ้ี งึ จะควร พยาบาท จะกลา่ วถงึ จําพวกที่ ๒ ทมี่ ชี อ่ื วา่ พยาบาท มลี ักษณะอาการเป็ นความหงดุ หงดิ ขดั เคอื ง โกรธแคน้ เดอื ดดาล จนถงึ มงุ่ รา้ ยในบคุ คลหรอื สงิ่ ทไี่ มช่ อบใจทัง้ หลาย จําพวกนต้ี ามหลงั อารมณ์บางอยา่ งเขา้ มาเชน่ เดยี วกัน คอื อารมณ์ทม่ี ชี อ่ื วา่ “ปฏฆิ นมิ ติ ” (เครอื่ งกําหนดหมายเป็ นทน่ี ่าชงั ) เป็ นทข่ี วางตา ขวางหู ขดั จมกู ขดั ลน้ิ ไมส่ บายกาย ไปเสยี ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ ง จติ ตนครทเ่ี คยเป็ นเมอื งงาม ก็จะ กลายเป็ นเมอื งทนี่ ่าเกลยี ดน่าชงั ไปทันที ดว้ ยสสี นั วรรณะ เสยี ง กลนิ่ รส สง่ิ ทถี่ กู ตอ้ งอารมณ์ ทัง้ หลาย ซง่ึ ปรากฏเป็ นของปฏกิ ลู กระทบจติ ใจไปทกุ อยา่ ง ทนี พ้ี ยาบาทก็เขา้ มาทันที ชาวจติ ตนคร ก็พากันหงดุ หงดิ ในสง่ิ ใดสงิ่ หนงึ่ หรอื ในทกุ ๆ สงิ่ ทอี่ ยรู่ อบตวั สดุ แตอ่ ารมณ์ทช่ี อ่ื วา่ “ปฏฆิ นมิ ติ ” จะ เขา้ มาถงึ สงิ่ ไหน แรงขน้ึ มาก็พากนั โกรธแคน้ ขดั เคอื ง เดอื ดดาล จนมงุ่ รา้ ยในบคุ คลหรอื สง่ิ นัน้ ๆ ทกุ อยา่ งตรงกนั ขา้ มกับอารมณ์ทชี่ อ่ื วา่ “สภุ นมิ ติ ” เขา้ มา บรรดาการละเลน่ เตน้ รํา เป็ นตน้ วา่ โขน ละคร ซง่ึ เป็ นอาหารอนั โอชะของตา จะหายไปหมด จะปรากฏเป็ นความถมงึ ตงึ เครยี ด ถา้ จะมกี าร เตน้ ก็มใิ ชก่ ารเตน้ รําทําเพลง แตเ่ ป็ นการเตน้ เพอื่ ทํารา้ ยดา่ ทอแทนเสยี งขบั รอ้ ง การทจี่ ะปฏบิ ตั ติ อ่ กนั ทางรปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ ดว้ ยอํานาจของราคะ ก็กลายไปเป็ นปฏบิ ัตติ อ่ กันดว้ ยอํานาจ ของโทสะ จติ ตนครก็กลายเป็ นเมอื งรอ้ นดว้ ยไฟโทสะ อนั ทจี่ รงิ เมอื่ อารมณท์ ช่ี อ่ื วา่ “สภุ นมิ ติ ” เขา้ มา และกามฉันทต์ ดิ ตามเขา้ มาดว้ ยนัน้ จติ ตนครกลายเป็ นเมอื งทง่ี ดงามสนุกสนาน เหมอื นอยา่ งเต็มไป ดว้ ยความสขุ แตก่ ็เป็ นเมอื งรอ้ นดว้ ยไฟราคะเชน่ เดยี วกนั ผทู ้ พี่ จิ ารณาจะมองเห็นได ้ สมทุ ัยสง่ อารมณ์ทัง้ สองนเี้ ขา้ ไปสจู่ ติ ตนครเสมอ และสง่ กามฉันทก์ ับพยาบาทตดิ ตามเขา้ ไปทันที ซง่ึ ก็ไดผ้ ล คอื ทําใหจ้ ติ ตนครลกุ โพลงอยดู่ ว้ ยไฟราคะบา้ ง โทสะบา้ ง สลบั สบั เปลย่ี นกนั ไป

๕๒ ความโกรธเป็ นของธรรมดาทย่ี ังจะตอ้ งมอี ยใู่ นผเู ้ ป็ นสามญั ชน แตเ่ มอ่ื ความโกรธเกดิ แลว้ ไมค่ วรให ้ เหลอื อยเู่ ป็ นความพยาบาท ความพยายามทําใจใหเ้ พยี งโกรธแลว้ ก็มหี าย สว่ นทจี่ ะโกรธอกี นัน้ ก็ยัง ดกี วา่ ใหเ้ ป็ นความพยาบาท ผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรจะตอ้ งฝึกใจใหเ้ พยี งแตโ่ กรธ ไมถ่ งึ พยาบาท เสยี กอ่ น แลว้ จงึ ฝึกแกโ้ กรธใหล้ ดนอ้ ยถงึ หมดไปในภายหลัง นอกจากนี้ สมทุ ัยยังทําใหจ้ ติ ตนครเป็ นเมอื งงว่ งเหงาหลับไหลไปก็ได ้ โดยสง่ อารมณ์บางอยา่ งเขา้ ไป เชน่ ความเบอื่ ไมย่ นิ ดหี รอื ความเกยี จครา้ น ความบดิ แชเชอื น ความเมาอาหาร ความมใี จยอ่ หยอ่ น อยา่ งใดอยา่ งหนงึ่ หรอื หลายอยา่ ง เมอ่ื อารมณด์ งั กลา่ วเขา้ ไปถงึ จติ ตนคร จําพวกที่ ๓ อันมี ชอ่ื วา่ ถนี มทิ ธะ ซง่ึ มอี าการงว่ งงนุ เคลบิ เคลมิ้ จะตดิ ตามเขา้ ไปทันที จติ ตนครทเี่ คยรน่ื เรงิ หรอื ตงึ เครยี ดจะกลายเป็ นเมอื งงว่ งหรอื หลับไปทันที ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็หอ่ เหยี่ วเกยี จครา้ น คลา้ ยกบั เวลาทใ่ี คร ๆ นั่งฟังครอู ธบิ ายหรอื ทนี่ ั่งฟังเทศน์ มักจะงว่ ง ความงว่ งมักจะแอบหลังความสงบเขา้ มา เวลาน่ังฟัง เทศน์ จติ มกั สงบจากเรอื่ งตา่ ง ๆ เมอ่ื สงบ จติ ก็มกั รวมแคบเขา้ มา ดจุ ตะเกยี งหรี่ เป็ นโอกาสใหค้ วาม งว่ งลอบเขา้ มา ทําใหห้ งบุ หงับสปั หงกทันที จติ สวา่ งขน้ึ กวา้ งขนึ้ เมอื่ ใด ความงว่ งถอยหนี แตส่ มทุ ัยก็ไมท่ งิ้ โอกาสเชน่ นี้ รบี สง่ อารมณ์เขา้ ไปอกี อยา่ งหนง่ึ คอื ความฟ้งุ ซา่ นแหง่ ใจ สง่ ตามตดิ เขา้ ไป และสง่ ตามไปดว้ ยจําพวกที่ ๔ ซงึ่ มชี อื่ วา่ อทุ ธจั จะกกุ กจุ จะ มลี ักษณะอาการเป็ นความ ฟ้งุ ซา่ นรําคาญใจ จติ ตนครก็กลายเป็ นเมอื งฟ้งุ ไปทันที จะฟ้งุ อยา่ งไรใหค้ ดิ เทยี บเอาเองกบั เวลาทมี่ ี ลมแรงพัดฝ่ นุ คลงุ ้ ไปทัง้ หมด มใิ ชแ่ ตเ่ ทา่ นี้ จติ ตนครยังตอ้ งเผชญิ กบั อารมณ์อกี อยา่ งหนง่ึ คอื ธรรมทเ่ี ป็ นทตี่ งั้ แหง่ วจิ กิ จิ ฉา ความ สงสยั ลงั เลไมต่ กลงได ้แลว้ วจิ กิ จิ ฉาก็จโู่ จมเขา้ มาทันที วจิ กิ จิ ฉา นเี้ ป็ นจําพวกท่ี ๕ มลี ักษณะเป็ น ความลงั เลสงสยั ไมแ่ น่นอนใจ เมอื่ เขา้ มาถงึ จติ ตนครกก็ ลายเป็ นเมอื งแหง่ ความสงสยั ลงั เล ทกุ คน พากนั นั่งลงั เลไมแ่ น่ใจวา่ จะทําอยา่ งไรดี สมทุ ัยชอบใจทไี่ ดเ้ ห็นจติ ตนครมอี ารมณ์และอาการตา่ ง ๆ ดเู ป็ นทสี่ บั สนอลหมา่ น เดย๋ี วก็อยา่ งนัน้ เดย๋ี วก็อยา่ งน้ี และสมทุ ัยกลวั ธรรมบางขอ้ คอื โยนโิ สมนสกิ าร ไดแ้ กค่ วามทําไวใ้ นใจโดยแยบคาย ถา้ ธรรมขอ้ นเ้ี ขา้ ไปสจู่ ติ ตนครแลว้ พวกอารมณ์ทัง้ ปวงก็หมดอํานาจ จติ ตนครจะเป็ นเมอื งสขุ สงบขน้ึ ทันที ฉะนัน้ สมทุ ัยจงึ พยายามใสอ่ โยนโิ สมนสกิ าร ไดแ้ กค่ วามทําไวใ้ นใจโดยไมแ่ ยบคายเขา้ ไปใน อารมณท์ กุ อยา่ ง อารมณ์เหลา่ นัน้ จะกระดา้ งแข็งแรงขน้ึ เป็ นชนวนนํานวิ รณ์เขา้ มาทันที อโยนโิ ส- มนสกิ ารเป็ นสมนุ สาํ คัญของสมทุ ัยอกี ผหู ้ นงึ่ การทําไวใ้ นใจโดยแยบคาย คอื การพจิ ารณาเรอ่ื งราว ของจติ คอื อารมณใ์ หแ้ ยบคาย คอื ใหเ้ ห็นผดิ ถกู ชว่ั ดี ควรไมค่ วรอยา่ งไร กลา่ วอกี อยา่ งก็คอื การมี เหตผุ ลในการรับอารมณ์ เมอื่ อารมณ์เกดิ ขน้ึ ก็ใหส้ ามารถทําใจพจิ ารณาอยา่ งแยบคาย ไมป่ ลอ่ ยให ้ รนุ แรงไปตามกําลงั โดยไมต่ า้ นทานใหอ้ อ่ นลงดว้ ยอํานาจการพจิ ารณาใหแ้ ยบคายเลย บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย ควรฝึกจติ ใหร้ จู ้ ักคนุ ้ เคยกบั การทําไวใ้ นใจโดยแยบคาย คอื ใหม้ ี โยนโิ สมนสกิ ารอยเู่ สมอ จะสามารถพาจติ ใหพ้ น้ อํานาจของสมทุ ัย พน้ จากอโยนโิ สมนสกิ ารได ้ผลก็ คอื จะมคี วามสขุ สงบในใจไมม่ ากก็นอ้ ย

๕๓ อโยนโิ สมนสกิ าร ไดก้ ลา่ วไวว้ า่ สมทุ ัยชอบใจทเ่ี ห็นจติ ตนครมอี ารมณแ์ ละอาการตา่ ง ๆ ดเู ป็ นทสี่ บั สนอลหมา่ น เดย๋ี วก็ อยา่ งนัน้ เดย๋ี วก็อยา่ งน้ี และสมทุ ัยกลัวธรรมบางขอ้ คอื โยนโิ สมนสกิ าร ไดแ้ กค่ วามทําไวใ้ นใจโดย แยบคาย ถา้ ธรรมนเี้ ขา้ ไปสจู่ ติ ตนครแลว้ อารมณท์ ัง้ ปวงก็หมดอํานาจ จติ ตนครจะเป็ นเมอื งสขุ สงบ ขนึ้ ทันที ฉะนัน้ สมทุ ัยจงึ พยายามใสอ่ โยนโิ สมนสกิ าร ไดแ้ กค่ วามทําไวใ้ นใจโดยไมแ่ ยบคายเขา้ ไป ในอารมณท์ กุ อยา่ ง ดเู หมอื นยังแสดงหนา้ ตาของอโยนโิ สมนสกิ ารสมนุ สําคัญของสมทุ ัยอกี ผหู ้ นงึ่ ไวไ้ มช่ ดั นัก ดังนัน้ จะ ไดแ้ นะนําอกี สกั หน่อย คํานต้ี ามศพั ทแ์ ปลวา่ ความทําไวใ้ นใจโดยทางมใิ ชต่ น้ เหตุ คําวา่ ความทําไว ้ ในใจ ตรงกบั คําทพ่ี ดู กันงา่ ย ๆ วา่ ใสใ่ จ หมายถงึ เอาใจใสค่ ดิ พนิ จิ พจิ ารณาก็ได ้สงิ่ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ทกุ ๆ อยา่ งจะตอ้ งมตี น้ เหตซุ ง่ึ ใหเ้ กดิ ผลทแี รก ทนี่ ่าจะเรยี กวา่ ตน้ ผลเชน่ เดยี วกัน ผลทแี รกนัน้ กจ็ ะเป็ นเหตุ ใหเ้ กดิ ผลตอ่ ไปอกี และผลนัน้ ก็จะเป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ผลสบื ไปอกี กวา่ จะเป็ นสงิ่ ทปี่ รากฏขน้ึ ใหต้ าเห็นหู ไดย้ นิ ดงั ทเี่ รยี กกันวา่ ปรากฏการณ์ ก็จะมเี หตผุ ลสบื กนั มาหลายชนั้ คําวา่ โดยทางมใิ ชต่ น้ เหตุ หมายความวา่ เหตผุ ลของสงิ่ ทป่ี รากฏนัน้ เป็ นไปโดยทางหนง่ึ แตใ่ สใ่ จคดิ ไปเสยี อกี ทางหนงึ่ ยกตัวอยา่ งปรากฏการณ์ตามธรรมชาติ เชน่ ฟ้าแลบ ฟ้าผา่ มเี หตผุ ลวา่ ทําไมฟ้าจงึ แลบฟ้าจงึ ผา่ ท่ี สมั พันธก์ ันไปหลายอยา่ งดงั ทนี่ ักวทิ ยาศาสตรป์ ัจจบุ นั ทราบกันดอี ยแู่ ลว้ แตก่ ็ตา่ งจากเหตผุ ลที่ คดิ เห็นกนั ในสมยั โบราณ เชน่ ดงั ทค่ี ดิ เห็นวา่ นางเมขลาลอ่ แกว้ รามสรู เขวย้ี งขวาน จันทรคราส สรุ ยิ คราสในครัง้ โบราณเขา้ ใจกนั วา่ ยกั ษ์ใหญท่ ชี่ อ่ื วา่ ราหอู มจันทรอ์ มอาทติ ย์ แตใ่ นปัจจบุ นั นักวทิ ยาศาสตรแ์ สดงเหตผุ ลดงั ทท่ี ราบกนั อยทู่ ่ัวไป และไดค้ ํานวณจับเวลากับทัง้ สถานทที่ จ่ี ะ มองเห็นดว้ ยตาไดแ้ น่ชดั ถกู ตอ้ ง แมส้ งิ่ ทป่ี รากฏอยา่ งอน่ื ก็ยอ่ มมเี หตผุ ลของแตล่ ะสงิ่ เชน่ เดยี วกนั ตลอดถงึ สง่ิ ทปี่ รากฏของสตั วบ์ คุ คล เชน่ มเี รอื่ งเลา่ ถงึ นักบวชในลทั ธอิ ยา่ งหนง่ึ ผหู ้ นงึ่ เดนิ ทางไปพบววั ดตุ ัวหนง่ึ เขา้ ววั ดตุ วั นัน้ ก็ตงั้ ทา่ กม้ ศรี ษะลง นักบวชผนู ้ ัน้ คดิ วา่ แมว้ ัวตัวนช้ี า่ งรคู ้ ณุ ของเรากม้ ศรี ษะลงเพอ่ื คํานับนอบนอ้ มตอ่ เรา ดกี วา่ คนเป็ นอนั มากทไี่ มร่ คู ้ ณุ ของเรา ฝ่ ายววั ดนุ ัน้ ก็ตรงเขา้ ขวดิ นักบวชผแู ้ ปลผดิ นัน้ ถงึ แกส่ น้ิ ชวี ติ ตวั อยา่ งนแ้ี สดงวา่ กริ ยิ าทว่ี วั กม้ ศรี ษะลงนัน้ มตี น้ เหตใุ นทางหนง่ึ คอื ตอ้ งการจะเตรยี มขวดิ แต่ นักบวชผนู ้ ัน้ เอาใจคดิ ไปเสยี อกี ทางหนงึ่ วา่ เขาจะคํานับเรา จงึ ตงั้ ทา่ รับคํานับเต็มที่ ววั จงึ ขวดิ ได ้ อยา่ งถนัดถน่ี นเ่ี ป็ นตวั อยา่ งของอโยนโิ สมนสกิ าร อกี ตวั อยา่ งหนง่ึ ทนี่ ่าจะยกขนึ้ คอื ความเดอื ดรอ้ นของประชาชนเกย่ี วกับการครองชพี เป็ นตน้ ซง่ึ ตน้ เหตถุ า้ จะมาจากธรรมชาตดิ นิ ฟ้าอากาศและจากกรรมของคน ถา้ จับตน้ เหตถุ กู ก็น่าจะแกไ้ ด ้เชน่ สรา้ งเขอื่ นกนั้ ระบายน้ํา สรา้ งอา่ งเก็บน้ํา ทําฝนเทยี ม เป็ นตน้ และแกท้ กี่ รรมของคน คอื ทัง้ ฝ่ าย ผปู ้ กครองทัง้ ฝ่ ายผอู ้ ยใู่ นปกครอง ตงั้ อยใู่ นสจุ รติ ตอ่ กัน คอื ผลนัน้ เกดิ จากเหตอุ ันใด ก็แกท้ เี่ หตอุ นั นัน้ เมอื่ แกไ้ ปทลี ะเปราะ ๆ จนถงึ ตน้ เหตโุ ดยพรอ้ มเพรยี งกนั และโดยฉับพลัน ก็จะเกดิ ผลดขี น้ึ ฉับพลันทันตาเห็นเชน่ เดยี วกัน แตถ่ า้ แกโ้ ดยอโยนโิ สมนสกิ ารแลว้ ก็จะเกดิ ผลเหมอื นดังทนี่ ักบวชผู ้ นัน้ ไดร้ ับ นเี้ ป็ นตัวอยา่ งอกี เรอ่ื งหนงึ่ ของอโยนโิ สมนสกิ าร อโยนโิ สมนสกิ ารมโี ทษ แมเ้ พยี งดังตวั อยา่ งทย่ี กมากลา่ ว ก็เป็ นโทษทค่ี วรระวงั มใิ หเ้ กดิ ขน้ึ แก่ ตน ดังนัน้ ทกุ คนจงึ ควรกําจัดอโยนโิ สมนสกิ ารใหส้ นิ้ ไปดว้ ยการทําโยนโิ สมนสกิ ารใหม้ อี ยเู่ สมอ

๕๔ โขนโลกโรงใหญ่ สมทุ ัยใชอ้ โยนโิ สมนสกิ ารนแี้ หละ เป็ นลกู มอื ใหล้ อบเขา้ ไปในจติ ตนครกับอารมณ์ ทําใหช้ าว จติ ตนครเคลบิ เคลม้ิ ไป แลว้ นวิ รณ์ก็วงิ่ เขา้ มาทันที ดงั จะพงึ เห็นไดใ้ นบา้ นเมอื งทัง้ หลายก็จะตอ้ งมี คนเดนิ ไปเดนิ มาประกอบธรุ กจิ ตา่ ง ๆ จะตอ้ งมขี องสง่ิ นัน้ สงิ่ นี้ ทกุ คนจะตอ้ งไดเ้ ห็นอะไรตอ่ อะไร ได ้ ยนิ อะไรตอ่ อะไร ไดก้ ลนิ่ อะไรตอ่ อะไร ไดร้ สอะไรตอ่ อะไร ไดถ้ กู ตอ้ งอะไรตอ่ อะไร ไดค้ ดิ อะไรตอ่ อะไร เพราะก็ตา่ งมตี า มหี ู มจี มกู มลี นิ้ มกี าย มใี จอยดู่ ว้ ยกนั แมจ้ ะมปี ระสาทหา้ อันใดอนั หนงึ่ พกิ าร เชน่ ตาบอด หหู นวก แตก่ ็ยงั มใี จซงึ่ เป็ นระบบสอ่ื สารชนั้ ในคดิ อะไรตอ่ อะไรไดอ้ ยู่ น่าจะเรยี กวา่ ประสาทชนั้ ในก็ได ้ทัง้ นเี้ วน้ ไวแ้ ตบ่ างคนทปี่ ระสาทชนั้ ในดงั กลา่ วเสยี ดังเชน่ เป็ นโรคเกย่ี วแกส่ มอง กลายเป็ นเสยี จรติ บา้ บอไป ก็กลายเป็ นคนมคี วามคดิ เลอื่ นเป้ือน เป็ นทสี่ มใจของสมทุ ัยเพราะเมอ่ื เป็ นบา้ เป็ นบอไปเสยี แลว้ ก็ตกอยใู่ นอํานาจของสมทุ ัยเต็มที่ ฝ่ ายคบู่ ารมมี พี รอ้ มทัง้ พระบรมครไู มอ่ าจชว่ ยได ้ความเป็ นบา้ บอก็เนอ่ื งมาจากอารมณอ์ นั ประกอบ ดว้ ยอโยนโิ สมนสกิ ารนแ้ี หละทร่ี นุ แรงสกั หนอ่ ย ทัง้ ประกอบดว้ ยกรรมเกา่ บางอยา่ งดว้ ย กรรมเกา่ หรอื กรรมใหมท่ ัง้ ปวงก็เนอ่ื งมาจากอารมณ์กระตนุ ้ ใหเ้ กดิ เจตนากอ่ กรรมนัน้ ๆ ขน้ึ ฉะนัน้ ตน้ ทางหรอื ตน้ เหตแุ หง่ กรรมและผลทัง้ ปวงจงึ อยทู่ อี่ ารมณ์กับอโยนโิ สมนสกิ ารนเ้ี อง ดงั จะยกตวั อยา่ งสกั ขอ้ หนง่ึ เหมอื นดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ ทกุ คนมตี าจะตอ้ งมองเห็นรปู อนั ทจ่ี รงิ ก็สกั แตว่ า่ เห็นรปู เทา่ นัน้ แตเ่ มอ่ื ทกุ คนรับรปู เขา้ ไปในใจ มใิ ชห่ มายความวา่ ใสร่ ปู ไวใ้ นใจโดยตรง เพราะรปู เป็ นวตั ถจุ ะนําใสเ่ ขา้ ไป ไมไ่ ด ้ตอ้ งถอดรปู ออกเป็ นสง่ิ ทไ่ี มใ่ ชว่ ตั ถเุ ชน่ เดยี วกบั ใจซงึ่ ไมใ่ ชว่ ตั ถุ คอื ถอดรปู ออกเป็ นอารมณ์ ดังทเี่ รยี กในภาษาท่ัวไปวา่ “เรอื่ ง” แลว้ ใสเ่ ขา้ ไปในใจ เรอื่ งนเ้ี องทใ่ี จรับ เมอ่ื ถอดจากรปู ก็เรยี กวา่ “เรอื่ งรปู ” หรอื เรยี กตามศพั ทแ์ สงวา่ “รปู ารมณ์” เมอ่ื ถอดจากเสยี งก็เรยี กวา่ “เรอื่ งเสยี ง” หรอื “สทั ทารมณ”์ ดงั นเี้ ป็ นตน้ สมทุ ัยรบี สง่ อโยนโิ สมนสกิ ารเขา้ ไปกับอารมณท์ ันที ใจจงึ รับเรอื่ งเขา้ มาผดิ ที่ ผดิ ทาง ผดิ เหตผุ ดิ ผล เพราะใจมไิ ดค้ ดิ ถกู ตรงตามเหตวุ า่ สกั แตว่ า่ เป็ นรปู สกั แตว่ า่ เป็ นเรอื่ งทถ่ี อดรปู ออกเสยี แลว้ เทา่ นัน้ แตค่ ดิ เหมอื นกบั รับรปู ทเ่ี ป็ นเปลอื กนอกทัง้ รปู เขา้ ไปไวใ้ นใจ ทัง้ ปั้นแตง่ ใหส้ วย สดงดงามก็ได ้ปั้นแตง่ ใหน้ ่าเกลยี ดน่าชงั ก็ได ้ใหด้ เู ป็ นกลาง ๆ ไมใ่ ชน่ ่ารักหรอื ไมใ่ ชน่ ่าชงั ก็ได ้ อโยนโิ สมนสกิ ารนแ้ี หละเป็ นผปู ้ ัน้ แตง่ น่าจะคลา้ ย ๆ กบั ผแู ้ ตง่ ตวั โขนละครทหี่ ลังฉากนัน้ ก็ไมม่ พี ระ นาง ยกั ษ์ ลงิ อะไรทไี่ หน แตม่ ผี แู ้ ตง่ ตวั ใหเ้ ป็ นพระ เป็ นนาง เป็ นยกั ษ์ เป็ นลงิ ออกไปเตน้ เป็ นพระ เป็ นนาง เป็ นยกั ษ์ เป็ นลงิ ไปตามบทบาท กลบั เขา้ หลังฉากก็เลกิ กัน อโยนโิ สมนสกิ ารก็เหมอื นผู ้ แตง่ ตวั โขนละครนแ้ี หละ คอื แตง่ อารมณ์ใหเ้ ป็ นพระ เป็ นนาง กามฉันทก์ ็วงิ่ เขา้ ทันที ชาวจติ ตนครซง่ึ เป็ นเหมอื นผดู ้ กู ็ชอบใจรักใครต่ ัวพระตวั นางยงิ่ นัก เมอื่ เป็ นตวั ยกั ษ์ตวั มาร พยาบาทก็วง่ิ เขา้ ทันที เหมอื นกัน ผดู ้ พู ากันเกลยี ดชงั ตวั ยกั ษ์ตวั มาร อันทจ่ี รงิ เป็ นตวั ทแ่ี ตง่ ขนึ้ ทัง้ นัน้ ไมม่ สี จั จะคอื ตัวจรงิ อยู่ เลย ผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรไดม้ สี ตแิ ลเห็นอารมณ์ของตน และควรไดอ้ บรมใหโ้ ยนโิ สมนสกิ าร เกดิ ขนึ้ ทันเวลา คอื สามารถเขา้ ใจไดถ้ อ่ งแทพ้ อสมควรวา่ อารมณ์นัน้ ๆ เกดิ เพราะอโยนโิ สมนสกิ าร ปัน้ แตง่ ขน้ึ ไมค่ วรเขา้ ไปยดึ มั่นวา่ เป็ นจรงิ เป็ นจัง เมอื่ โยนโิ สมนสกิ ารเกดิ ทัน อโยนโิ สมนสกิ ารก็จะ หลกี หนไี ป กามฉันทก์ ็ตาม พยาบาทก็ตาม ก็จะไมเ่ กดิ ขนึ้ ขณะทใี่ จปราศจากกามฉันท์ ปราศจาก พยาบาท ใจก็ยอ่ มมคี วามสงบเย็นเป็ นอยา่ งยง่ิ

๕๕ จติ ตภาวนา ฝ่ ายคบู่ ารมขี องนครสามกี ็มใิ ชว่ า่ จะเฉยเมยทอดธรุ ะปลอ่ ยใหส้ มทุ ยั ทําเอาขา้ งเดยี ว ไดพ้ จิ ารณาวา่ จะแกไ้ ขอยา่ งไรดี แมจ้ ะมพี รรคพวกฝ่ ายบารมี มศี ลี หริ โิ อตตปั ปะ เป็ นตน้ เขา้ มาชว่ ยในจติ ตนคร บา้ งแลว้ ก็ยังวางใจมไิ ด ้ เพราะนครสามยี งั รับไวใ้ ชท้ ัง้ สองฝ่ าย บางทกี ็แบง่ เขตกันในระหวา่ งหวั โจก สาํ คญั ของสมทุ ัยคอื โลโภ โทโส โมโห กับศลี หริ ิ โอตตัปปะ เป็ นตน้ ก็ดเู หมอื นกับบา้ นเมอื งท่ัว ๆ ไป ซง่ึ วดั วาอารามก็สรา้ งกัน โรงฆา่ สตั ว์ โรงสรุ า ตลอดถงึ โรงหนังโรง ละครและสถานอบายมขุ ตา่ ง ๆ ก็สรา้ งกนั ศลี ก็อยแู่ ตใ่ นวดั ออกนอกวดั ก็เป็ นถน่ิ ของโลโภ โทโส โมโห นักเลงหัวไม ้ ถา้ ไมร่ บี ปราบปรามสมนุ สาํ คัญของสมทุ ัยทเี่ ขา้ ไปแตง่ อารมณ์ในจติ ตนคร ก็น่า กลัววา่ วดั เองก็จะถกู พังทําลาย หรอื ถกู นักเลงหวั ไมเ้ ขา้ ยดึ โดยขบั ไลศ่ ลี ใหอ้ อกไป ถา้ ถงึ ขนั้ นัน้ ศลี เป็ นตน้ ก็จะตอ้ งหนอี อกไปจากจติ ตนคร ฉะนัน้ คบู่ ารมจี งึ เขา้ เฝ้ากราบทลู ถามพระบรมครสู มั มาสมั พทุ ธเจา้ พระบรมครเู จา้ ไดต้ รัสแนะนําวธิ แี กไ้ ขดว้ ยวธิ ที เี่ รยี กวา่ “จติ ตภาวนา” โดยใชน้ มิ ติ เครอ่ื ง กําหนดหลายอยา่ งกับโยนโิ สมนสกิ าร ซง่ึ เป็ นคปู่ รับอโยนโิ สมนสกิ าร คบู่ ารมไี ดส้ ดบั พระบรมพทุ โธ วาท ก็มคี วามแชม่ ชนื่ มองเห็นทางชนะ รบี ปฏบิ ตั ติ ามพระโอวาทแหง่ พระบรมครเู จา้ ทันที การทําจติ ตภาวนา หรอื ทเี่ รยี กกันท่ัวไปวา่ ทํากรรมฐานนัน้ เป็ นทางแกไ้ ขความวนุ่ วายในใจอยา่ ง ไดผ้ ลควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ ปฏบิ ตั ธิ รรมสมควรแกธ่ รรมระดบั ไหน ยอ่ มจะไดร้ ับผลเป็ นความสงบสขุ ของจติ ใจระดบั นัน้ ผปู ้ รารถนาความสงบสขุ ในจติ ใจจงึ ควรไดร้ จู ้ กั การทําจติ ตภาวนา หรอื ทํา กรรมฐานโดยทั่วกนั เพราะเป็ นทางทจี่ ะนําไปสคู่ วามสขุ ไดจ้ รงิ อฐู ผกู้ า้ วหนา้ องคพ์ ระบรมครตู รสั แนะนําใหใ้ ชว้ ธิ จี ติ ตภาวนาทแ่ี ปลวา่ “วธิ อี บรมจติ ” เพราะจําเป็ นท่ี จะตอ้ งชาํ ระฟอกลา้ งฝึกขม่ รักษาคมุ ้ ครองป้องกันอยา่ งเต็มท่ี จะทํากนั อยา่ งเลน่ ๆ ยอ่ หยอ่ นหาได ้ ไม่ ฝ่ ายสมทุ ัยจะตอ้ งระดมกําลังเต็มทย่ี ง่ิ ขนึ้ ไปอกี เมอื่ เห็นวา่ ฝ่ ายคบู่ ารมจี ะชว่ งชงิ อํานาจไปจากคน ถา้ ยงั ไมม่ ขี า้ ศกึ ยกเขา้ มาจากภายนอก หรอื เกดิ ขน้ึ ภายในเพอ่ื ทจี่ ะยดึ อํานาจ สมทุ ัยก็คงปลอ่ ยไว ้ อยา่ งหยอ่ น ๆ หรอื ดงั ทเี่ รยี กวา่ “ผกู ไวอ้ ยา่ งหยอ่ น ๆ” คลา้ ยกับผกู สตั วเ์ ลย้ี งไว ้ แตโ่ รยเชอื กใหเ้ ดนิ ออกไปกนิ หญา้ ไดไ้ กล ๆ จนบางทสี ตั วเ์ ลย้ี งนัน้ นกึ วา่ มไิ ดถ้ กู ผกู จะเดนิ ใหไ้ กลออกไปอกี แตส่ ดุ เชอื กทโ่ี รยไวเ้ สยี แลว้ เชอื กก็จะกระตกุ ไวม้ ใิ หไ้ ป ถงึ ตอนนสี้ ตั วท์ เี่ ลยี้ งไวน้ ัน้ จงึ จะรสู ้ กึ ตนวา่ ถกู ผกู ไว ้ หาไดเ้ ป็ นอสิ ระไม่ ถา้ ถอยกลบั มาเดนิ ไปมาอยใู่ นระยะทเี่ ชอื กหยอ่ น ๆ กจ็ ะรสู ้ กึ คลา้ ยกบั วา่ เป็ นอสิ ระ ไมถ่ กู ผกู ในเวลาสถานการณ์เป็ นปรกติ สมทุ ัยก็ผกู ไวด้ ังนี้ ปลอ่ ยใหไ้ ปมาไดจ้ นคลา้ ยกบั เป็ น อสิ ระเสรี ไมค่ ดิ ทจ่ี ะสลดั เชอื กออก สมทุ ัยมวี ธิ มี าก ใชเ้ ลห่ เ์ หลย่ี มตา่ ง ๆ อยา่ งทค่ี นท่ัวไปตามไมท่ ัน ดกู ็คลา้ ย ๆ กับทมี่ นุษยซ์ ง่ึ เป็ นสตั ว์ ฉลาดในโลกใชเ้ ลห่ ห์ ลอกสตั วเ์ ลยี้ ง เชน่ หญา้ สําหรับเลยี้ งมา้ เป็ นหญา้ แหง้ มา้ ไมย่ อมกนิ คนก็หา แวน่ ตาสเี ขยี วสวมใหม้ า้ มา้ มองเห็นหญา้ เป็ นสเี ขยี วคดิ วา่ เป็ นหญา้ สด ก็กนิ หญา้ แหง้ นัน้ คนเลยี้ งมา้ ก็สบายไมต่ อ้ งหาหญา้ สดใหม้ า้ ชาวนาในประเทศทใี่ ชอ้ ฐู ชกั น้ําจากบอ่ น้ําใหล้ งลํารางไปสนู่ า เขา ผกู อฐู เขา้ กบั หลกั ทป่ี ักไวต้ รงบอ่ แลว้ ผกู อฐู กับหลกั นัน้ ใหม้ รี ะยะหา่ งจากบอ่ ตามสมควร แลว้ ใหอ้ ฐู เดนิ วนบอ่ ชกั น้ําขนึ้ มา แตอ่ ฐู จะไมย่ อมเดนิ วน คนจงึ ใชผ้ า้ ผกู ตาอฐู เสยี แลว้ ใหอ้ ฐู เดนิ อฐู จงึ ยอม

๕๖ เดนิ เพราะเขา้ ใจวา่ เดนิ ไปขา้ งหนา้ เรอื่ ย หาไดเ้ ดนิ วนไม่ แตท่ แ่ี ทก้ ็เดนิ วนรับใชช้ กั น้ําใหช้ าวนาอยู่ นั่นเอง เชน่ เดยี วกับมา้ สวมแวน่ ก็กนิ หญา้ แหง้ โดยคดิ วา่ เป็ นหญา้ สดอยนู่ ั่นเอง อฐู ก็เป็ นสขุ อยใู่ น การเดนิ วน เพราะคดิ วา่ เดนิ ไปขา้ งหนา้ อยเู่ รอ่ื ย และมา้ ก็เป็ นสขุ อยใู่ นการกนิ หญา้ แหง้ โดยคดิ วา่ เป็ นหญา้ สดอยนู่ ั่นเอง อันทจี่ รงิ อฐู นับวา่ เป็ นสตั วท์ มี่ คี วามคดิ ทเ่ี รยี กวา่ “กา้ วหนา้ ” เพราะไมย่ อมเดนิ วน ชอบเดนิ ไป ขา้ งหนา้ เรอื่ ย แตก่ ็เสยี กลมนุษย์ คนทัง้ ปวงของจติ ตนครก็เป็ นสขุ อยกู่ บั การถกู ผกู หยอ่ น ๆ อนั ทจ่ี รงิ ก็ตอ้ งเดนิ วนอยไู่ ปมาภายในระยะของเครอ่ื งผกู ตอ้ งบรโิ ภคตอ้ งใชส้ ง่ิ ทไี่ มต่ า่ งจากหญา้ แหง้ จงึ มี สถานการณ์ไมต่ า่ งกนั ไปมากนัก และสมทุ ัยจะไมว่ า่ กระไรถา้ ไมค่ ดิ ไมท่ ําการสลดั ออกไปจากอํานาจ คอื ถา้ ไมก่ อ่ การลม้ ลา้ งอํานาจของสมทุ ัย ฝ่ ายสมทุ ัยก็จะปลอ่ ยไวห้ ยอ่ น ๆ คลา้ ยกับเป็ นอสิ ระเสรี แลว้ ผทู ้ เี่ คยเห็นอฐู เดนิ วนบอ่ ชกั น้ําลงลํารางใหช้ าวนา อาจจะขําหรอื อาจจะสงั เวช แตส่ งิ่ ทค่ี วรจะรสู ้ กึ ทส่ี ดุ คอื ควรจะรสู ้ กึ วา่ สามัญชนก็มไิ ดผ้ ดิ จากอฐู ในการถกู สมทุ ัยผกู ใหว้ นเวยี นอยใู่ นวฏั ฏะ ความ ทกุ ขท์ อ่ี ฐู ไดร้ ับในการถกู หลอกใหเ้ ดนิ วนอยเู่ ชน่ นัน้ เปรยี บไมไ่ ดก้ บั ความทกุ ขท์ ไี่ ดร้ ับจากการถกู สมทุ ัยหลอกใหเ้ วยี นเกดิ เวยี นตายอยตู่ ลอดเวลา อฐู นัน้ ไมม่ สี ตปิ ัญญาความสามารถพอจะชว่ ย ตัวเองใหไ้ มต่ อ้ งเดนิ วนตอ่ ไปได ้ แตม่ นุษยส์ ามารถชว่ ยตัวเองใหไ้ มต่ อ้ งเวยี นเกดิ เวยี นตายอยใู่ น วฏั สงสารได ้ เมอ่ื มนุษยย์ อมใหส้ มทุ ัยหลอกใหเ้ ดนิ วนเวยี นอยโู่ ดยไมค่ ดิ ชว่ ยตัวเองใหพ้ น้ จาก อํานาจของสมทุ ัย มนุษยจ์ งึ เป็ นทนี่ ่าสงสาร น่าสลดสงั เวชยง่ิ กวา่ อฐู และยง่ิ กวา่ มา้ ทถี่ กู หลอกใหก้ นิ หญา้ แหง้ มากมายนัก ปญั หา ๔ ขอ้ อยา่ วา่ แตอ่ ฐู แมช้ าวจติ ตนครเองซง่ึ ลว้ นเป็ นนักกา้ วหนา้ อนั ทจ่ี รงิ ก็กา้ วหนา้ ไปตามความอยาก คอื อยากจะไดส้ ง่ิ นัน้ สงิ่ นี้ อยากจะเป็ นน่ันเป็ นนี่ อยากจะใหส้ งิ่ ทไี่ มช่ อบหรอื ภาวะทไ่ี มช่ อบสนิ้ ไปหมด ไป สงิ่ ทอ่ี ยากตา่ ง ๆ จงึ เป็ นจดุ หมายสําหรับดําเนนิ ไปหา การกา้ วหนา้ ก็คอื การตงั้ หนา้ กา้ วไปสสู่ ง่ิ ที่ อยากนัน้ ๆ นอกจากนี้ ยงั น่าจะเรยี กไดอ้ กี วา่ เป็ นนักรเิ รมิ่ คอื รเิ รม่ิ ความอยากหรอื สงิ่ ทอี่ ยากขน้ึ ใหม่ อกี ถา้ จะถามวา่ กา้ วหนา้ ไปขา้ งไหน ก็คงจะตอบวา่ ไปสจู่ ดุ หมายทอ่ี ยากนั่นแหละ ถา้ ไปถงึ จดุ หมาย ทห่ี วงั ไวส้ งู เร็ว ก็ชมกนั วา่ กา้ วหนา้ เร็ว ถา้ หา้ มไมใ่ หต้ อบตามความอยาก ก็น่าจะพากันตอบไดย้ ากวา่ จะไปขา้ งไหน นอกจากจะตอบวา่ กา้ วหนา้ ไปสทู่ ส่ี ดุ แหง่ ชวี ติ ตอ่ จากนัน้ ก็ไมร่ วู ้ า่ กา้ วหนา้ ไปขา้ ง ไหน แมแ้ ตก่ อ่ นชวี ติ นกี้ ็ไมร่ อู ้ กี เหมอื นกนั วา่ มาจากไหน รแู ้ ตว่ า่ จะตอ้ งพบการจบชวี ติ เป็ นแน่แท ้ สว่ น จะจบเมอ่ื ไรก็หารไู ้ ม่ คบู่ ารมเี คยไดฟ้ ังพระอาจารยศ์ ษิ ยข์ ององคพ์ ระบรมครู แสดงเรอ่ื งบตุ รขี องนาย ชา่ งทอหกู คนหนง่ึ ในครัง้ องคพ์ ระบรมครยู ังไมเ่ สด็จสมู่ หาปรนิ พิ พานธาตุ วา่ องคพ์ ระบรมครพู ทุ ธ เจา้ ไดต้ รัสถามปัญหา ๔ ขอ้ แกบ่ ตุ รสี าวของชา่ งทอหกู เธอไดก้ ราบทลู ตอบทัง้ ๔ ขอ้ คําถามและ คําตอบมวี า่ ดงั น้ี ๑ ถาม เจา้ มาจากไหน ตอบ ไมท่ ราบพระเจา้ ขา้ ๒ ถาม เจา้ จักไปในทไ่ี หน ตอบ ไมท่ ราบพระเจา้ ขา้ ๓ ถาม เจา้ ไมท่ ราบหรอื ตอบ ทราบพระเจา้ ขา้ ๔ ถาม เจา้ ทราบหรอื ตอบ ไมท่ ราบพระเจา้ ขา้

๕๗ ฝงู ชนทเี่ ฝ้าอยพู่ ากนั ยกโทษเด็กหญงิ ผนู ้ ัน้ วา่ กราบทลู เหลาะแหละเหลวไหลกับพระพทุ ธเจา้ เป็ น การไมส่ มควร เมอื่ ตรัสถามวา่ มาจากไหน ก็ควรจะกราบทลู วา่ มาจากบา้ นของตน เมอ่ื ตรัสถามวา่ จะ ไปไหน ก็ควรจะกราบทลู วา่ จะไปโรงทอหกู องคพ์ ระบรมครทู รงสดับเสยี งออ้ื องึ ของมหาชน จงึ ตรัส ขอใหส้ งบเสยี ง แลว้ ตรัสถามใหเ้ ด็กหญงิ ผนู ้ ัน้ อธบิ ายคําตอบ เด็กหญงิ นัน้ กก็ ราบทลู อธบิ ายวา่ คําตอบท่ี ๑ หมายความวา่ ไมท่ ราบวา่ มาเกดิ ในชาตนิ จ้ี ากทไ่ี หน คําตอบท่ี ๒ ไมท่ ราบวา่ จตุ คิ อื เคลอ่ื นจากชาตนิ แ้ี ลว้ จักไปเกดิ ในทไี่ หน คําตอบท่ี ๓ คอื ทราบวา่ ความตายจะมแี น่ คําตอบท่ี ๔ คอื ไมท่ ราบวา่ จะตายเมอ่ื ไร พระบรมครปู ระทานสาธกุ าร ทรงรับรองวา่ เป็ นคําตอบทถี่ กู ตอ้ ง แลว้ ตรัสพระธรรมบทสนั้ ๆ วา่ “โลกนมี้ ดื มนี อ้ ยคนในโลกนจี้ ะมปี ัญญาเห็นแจง้ นอ้ ยคนจะไปสวรรค์ นพิ พาน เหมอื นนกทตี่ ดิ ขา่ ย นอ้ ยตวั จะหลดุ ไปได”้ เด็กหญงิ ผนู ้ ัน้ ก็ไดด้ วงตาเห็นธรรม ออกจากทเ่ี ฝ้าถอื กระเชา้ ดา้ ยไปใหบ้ ดิ าท่ี โรงทอหกู บดิ ากําลงั น่ังหลับอยทู่ เี่ ครอื่ งทอหกู ผลกั ปลายกระสวยไปในความฝัน พอดไี ปกระทบ อรุ ะของบตุ รเี ขา้ โดยแรง เธอสน้ิ ชวี ติ ในขณะนัน้ แตเ่ ป็ นผทู ้ อ่ี งคพ์ ระบรมครไู ดโ้ ปรดแลว้ จงึ มคี ตดิ ี เป็ นทแี่ น่นอน พระบรมครทู รงมงุ่ เสด็จไปโปรดเธอ เพราะเธอไดเ้ จรญิ มรณสตมิ าถงึ สามปีแลว้ ทรง ทราบวา่ เธอจะตอ้ งตายในวนั นัน้ แน่ จงึ เสด็จไปดักโปรดตรงทางทเี่ ธอจะเดนิ ผา่ นไป และตรัสถาม ปัญหาในแนวปฏบิ ัตอิ ยขู่ องเธอ เธอจงึ ตอบไดถ้ กู ตอ้ ง สว่ นผอู ้ นื่ มไิ ดป้ ฏบิ ัติ ก็ไมร่ เู ้ รอ่ื งอยเู่ อง การเจรญิ มรณสติ หรอื การมสี ตริ ะลกึ ถงึ ความตายอยเู่ สมอ เป็ นหนทางเลศิ หนทางหนง่ึ ที่ จะยกจติ ใหส้ งู ขน้ึ ได ้ พน้ จากความยดึ มน่ั ผกู พันในสงิ่ ทัง้ หลายทัง้ ปวงได ้ เมอ่ื มสี ตริ ะลกึ ไวเ้ สมอวา่ เรามคี วามตายเป็ นธรรมดา วันหนงึ่ เราจะตอ้ งตาย เมอื่ ความตายมาถงึ จะไมม่ ผี ใู ้ ดตดิ ตามไปเป็ น เพอ่ื นเราได ้ ไมว่ า่ จะเป็ นผูท้ รี่ ักใครห่ ว่ งใยเราเพยี งไร จะไมม่ สี มบตั ใิ ดทเี่ ราจะนําตดิ ตวั ไปได ้ ไมว่ า่ จะเป็ นเพยี งนดิ นอ้ ยเพยี งไหนและไมว่ า่ จะเป็ นสงิ่ ทเี่ ราแสวงหามาสะสมไวด้ ว้ ยความลําบากยากเขญ็ เพยี งไร เมอื่ ความตายมาถงึ เราจะตอ้ งละทกุ คนทกุ สง่ิ ไวใ้ นโลกน้ี เราจะตอ้ งไปแตล่ ําพังกับกรรมดี หรอื กรรมชว่ั ทเ่ี ราทําไวเ้ ทา่ นัน้ ถา้ เราทํากรรมดไี ว ้ เราก็จะไปเป็ นสขุ สสู่ คุ ติ ถา้ เราทํากรรมชวั่ ไว ้ เรา ก็จะไปเป็ นทกุ ข์ สทู่ คุ ติ พจิ ารณาเนอื ง ๆ ดังนี้ จะสามารถยงั จติ ใหเ้ ป็ นอสิ ระ ปลอ่ ยวางความยดึ มั่น ถอื มัน่ ไดโ้ ดยควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ ไดร้ ับผลเป็ นความสขุ อันเป็ นรสเลศิ ของความมอี สิ ระเสรี นครชายแดน จติ ตภาวนา ทอ่ี งคพ์ ระบรมครตู รัสแนะนําใหน้ ํามาใชแ้ กส้ ถานการณใ์ นจติ ตนครนัน้ คบู่ ารมจี ําไดข้ น้ึ ใจ ในพระพทุ ธพจนป์ ระกอบดว้ ยอปุ มา มใี จความวา่ มนี ครชายแดนของพระราชา มกี ําแพงและเสา ระเนยี ดอนั มนั่ คง มี ๖ ประตู นายประตขู องพระราชานัน้ เป็ นคนมปี ัญญาเฉลยี วฉลาด หา้ มคนทไี่ ม่ รจู ้ ักไมใ่ หเ้ ขา้ อนุญาตใหแ้ ตค่ นทร่ี จู ้ ักเขา้ ไปในเมอื งนัน้ ไดม้ ที ูตดว่ นคหู่ นงึ่ มาจากทศิ ตะวนั ออก คู่ หนง่ึ มาจากทศิ ตะวนั ตก คหู่ นง่ึ มาจากทศิ เหนอื คหู่ นง่ึ มาจากทศิ ใต ้ ถามนายประตนู ัน้ วา่ เจา้ แหง่ เมอื งนอ้ี ยทู่ ไี่ หน นายประตกู ็ตอบวา่ นครสามคี อื เจา้ เมอื งนั่งอยทู่ ที่ างสแี่ พรง่ ตรงกลางเมอื ง ทตู คู่ นัน้ ๆ จงึ มอบยถาภตู พจน์ (คําตามทเี่ ป็ นจรงิ ) แกน่ ครสามี ปฏบิ ัตติ ามมรรค (ทาง) ทมี่ าแลว้ อปุ มานผี้ กู ขนึ้ เพอ่ื ใหร้ คู ้ วามดงั นี้ คําวา่ “นคร” นี้ เป็ นชอื่ ของกายอนั ประกอบดว้ ยมหาภตู ะ คอื ธาตดุ นิ น้ําไฟลมทัง้ สี่ ทมี่ มี ารดาบดิ าเป็ นแดนเกดิ เตบิ โตขนึ้ ดว้ ยขา้ วสกุ และขนม มอี ันตอ้ งอบนวด

๕๘ ตอ้ งแตกทําลายเป็ นธรรมดา คําวา่ “มี ๖ ประต”ู เป็ นชอ่ื ของอายตนะภายในทัง้ ๖ คําวา่ “นาย ประต”ู เป็ นชอ่ื ของสติ คําวา่ “ทตู ดว่ นคหู่ นงึ่ ” เป็ นชอ่ื แหง่ สมถะและวปิ ัสสนา คําวา่ “นครสาม”ี เป็ น ชอื่ แหง่ วญิ ญาณ คอื จติ คาํ วา่ “ทางสแี่ พรง่ ตรงกลางเมอื ง” เป็ นชอ่ื แหง่ มหาภตู รปู ทัง้ ส่ี คอื ธาตดุ นิ นํ้า ไฟ ลม คําวา่ “คําตามทเ่ี ป็ นจรงิ ” เป็ นชอื่ แหง่ นพิ พาน คําวา่ “ทางตามทม่ี าแลว้ ” เป็ นชอ่ื มรรคมี องค์ ๘ คอื สมั มาทฐิ ิ (ความเห็นชอบ) สมั มาสงั กปั ปะ (ความดํารชิ อบ) สมั มาวาจา (เจรจาชอบ) สมั มากมั มนั ตะ (การงานชอบ) สมั มาอาชวี ะ (เลยี้ งชวี ติ ชอบ) สมั มาวายามะ (พยายามชอบ) สมั มาสติ (ระลกึ ชอบ) สมั มาสมาธิ (ตงั้ ใจชอบ) คบู่ ารมมี คี วามรใู ้ นพระพทุ ธคณุ ซาบซง้ึ วา่ พระพทุ ธองคไ์ ดต้ รสั รจู ้ ติ ตนครโดยประจักษ์ แจง้ และไดต้ ระหนักแน่วา่ การทจ่ี ะแกไ้ ขสถานการณ์ทเี่ ลวรา้ ยในจติ ตนครใหไ้ ดผ้ ลดที แ่ี น่นอนนัน้ มี อยวู่ ธิ เี ดยี วคอื ตัง้ สมถะและวปิ ัสสนาทัง้ คนู่ เ้ี ป็ นทูตเขา้ ไปแจง้ ถอ้ ยคําตามทเ่ี ป็ นจรงิ แกน่ ครสามี และ การทที่ ตู ทัง้ คนู่ จี้ ะเขา้ เมอื งได ้ ก็จําตอ้ งมสี ตเิ ป็ นนายประตเู มอื ง ถา้ มผี อู ้ นื่ ทเ่ี ป็ นพรรคพวกของสมทุ ัย หรอื คอู่ าสวะเป็ นนายประตู ก็จะตอ้ งไมย่ อมใหท้ ูตทัง้ คนู่ เี้ ขา้ ไปแน่นอน ฉะนัน้ ก็จะตอ้ งหาทางใหส้ ติ ไดม้ หี นา้ ทเี่ ป็ นนายประตใู หจ้ งไดก้ อ่ น วธิ ดี ังนเ้ี องทพ่ี ระพทุ ธองคท์ รงเรยี กว่า จติ ตภาวนา และทรง แนะใหใ้ ชน้ มิ ติ (เครอื่ งกําหนด) หลายอยา่ ง กับโยนโิ สมนสกิ าร จะใชก้ บั ใคร ก็ใชก้ ับนครสามนี ั่นเอง พระพทุ ธองคต์ อ้ งไดต้ รัสรแู ้ ลว้ วา่ ใชไ้ ดผ้ ลแน่ ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็จะไมต่ รัสสอนใหใ้ ช ้ คบู่ ารมจี งึ มคี วามเชอ่ื ตัง้ มน่ั ในองคพ์ ระบรมครู รบี ชกั ชวนโยนโิ สมนสกิ ารกับบรรดานมิ ติ ทที่ รงแนะนํา ไปหานครสามที ันที จะเห็นไดว้ า่ จติ ตภาวนาเป็ นวธิ ปี ฏบิ ตั ทิ ไี่ ดผ้ ลแน่นอนในการแกส้ ถานการณ์วนุ่ วายเลวรา้ ยทัง้ หลายที่ เกดิ ขน้ึ ในจติ ใจ พระพทุ ธองคจ์ งึ ทรงยกขนึ้ มาตรัสแนะนําแกค่ บู่ ารมี บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ นัน้ ควร นอ้ มรับคําทท่ี รงแนะนํามาปฏบิ ตั ติ าม เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสงบสขุ ไมม่ คี วามวนุ่ วายในจติ ใจ มากนอ้ ย ตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ขิ องตน ๆ โยนโิ สมนสกิ าร อสภุ นมิ ติ เมอ่ื คบู่ ารมนี ําโยนโิ สมนสกิ ารและนมิ ติ ตา่ ง ๆ เขา้ เฝ้ า ก็ยังไมแ่ น่ใจนักวา่ จะผา่ นประตเู มอื งเขา้ ไปได ้ หรอื ไม่ แตก่ ็นกึ ม่นั ใจวา่ ฝ่ ายของตนดํารงตําแหน่งนายประตู คอื สติ และก็ไดพ้ บสตเิ ป็ นนายประตู จรงิ ๆ สตเิ ปิดประตเู มอื งรบั คบู่ ารมกี ็นําโยนโิ สมนสกิ ารและนมิ ติ ตา่ ง ๆ เขา้ พบนครสามที ันที ประจวบเวลาพอดกี บั ทคี่ อู่ าสวะผละออกไป นับวา่ เป็ นเวลาปลอด นครสามจี งึ ตอ้ นรับคบู่ ารมพี รอ้ ม กบั คณะดว้ ยดี คบู่ ารมไี ดแ้ จง้ จํานงขอแสดงนมิ ติ ตา่ ง ๆ ใหด้ ู และขอใหโ้ ยนโิ สมนสกิ ารเป็ นผบู ้ รรยาย ดกู ็น่าจะคลา้ ยกบั ขอฉายภาพยนตรใ์ หด้ ู และใหโ้ ยนโิ สมนสกิ ารเป็ นผแู ้ สดงพากย์ นครสามกี ็ตกลง คบู่ ารมกี ็แสดงนมิ ติ ตา่ ง ๆ ดังนี้ อสภุ นมิ ติ นมิ ติ ทไ่ี มง่ าม เชน่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนังของคนเป็ นทสี่ กปรก แสดงใหเ้ ห็นเหมอื น อยา่ งเห็นในภาพยนตร์ ใหเ้ ห็นถงึ สที หี่ มองคลํ้า ถงึ ทรวดทรงทนี่ ่าเกลยี ด ถงึ กลนิ่ ทเ่ี หลอื ทน ถงึ ท่ี เกดิ ทอ่ี ยเู่ กลอื กกลัว้ อยดู่ ว้ ยสง่ิ สกปรก แลว้ แสดงของคนตาย พรอ้ มทัง้ รา่ งกายทเี่ ป็ นศพทัง้ หมดเป็ น ตน้ โยนโิ สมนสกิ ารไดบ้ รรยายประกอบภาพใหเ้ ห็นเป็ นอสภุ ะจรงิ จัง และบรรยายใหท้ กุ คนรสู ้ กึ วา่ ผม ขน เป็ นตน้ รวมเขา้ เป็ นกายนท้ี ัง้ หมดของตน ก็เป็ นเชน่ นัน้ ยังเป็ นอยกู่ ็น่ารังเกยี จ ตายแลว้ ไม่ ตอ้ งพดู ถงึ ตอ้ งเปื่อยเน่าน่ารังเกยี จเต็มท่ี โยนโิ สมนสกิ ารไดบ้ รรยายใหเ้ ห็นวา่ วยั ทยี่ ังหนุ่มสาว ชวี ติ ทรี่ ักษารา่ งกายไวม้ ใิ หเ้ น่าเปื่อย เครอ่ื งตบแตง่ การตบแตง่ ตา่ ง ๆ เป็ นเครอ่ื งปกปิดเป็ นเครอื่ ง พราง มใิ หเ้ ห็นความไมส่ ะอาดความปฏกิ ลู ทม่ี อี ยเู่ ป็ นปรกติ เมอ่ื เพกิ เอาเครอ่ื งปกปิดออกเสยี ก็จะ

๕๙ มองเห็นสงิ่ ปฏกิ ลู ไดช้ ดั เจน แมจ้ ะยังมเี ครอื่ งปกปิด ก็ไมอ่ าจปิดบงั สตปิ ัญญาทจี่ ะตรวจตราพจิ ารณา ใหม้ องเห็นความจรงิ ได ้ ภาพอสภุ ะทปี่ รากฏขน้ึ นแี้ หละ อสภุ นมิ ติ ทําใหก้ ามฉันทซ์ งึ่ เป็ นสมนุ สําคัญ ของสมทุ ัยวงิ่ หนอี อกหา่ งไปทันที สตปิ ัญญา จงึ เป็ นความสาํ คัญในการบรหิ ารจติ ยงิ่ กวา่ อะไรอนื่ ทัง้ นัน้ พยายามใหเ้ ผลอสตเิ ผลอ ปัญญานอ้ ยทสี่ ดุ เทา่ ทจ่ี ะทําได ้ การบรหิ ารจติ กจ็ ะไดผ้ ลหนักแน่นมากมายพอสมควร การบรหิ ารจติ ไดผ้ ลเพยี งใด จะรไู ้ ดท้ ใี่ จ ใจสงบสบายเพยี งไหน ก็แสดงใหป้ รากฏวา่ การบรหิ ารทางจติ ใหผ้ ลดขี นึ้ เพยี งนัน้ เมอ่ื ตอ้ งการใจทส่ี งบสบายก็ตอ้ งบรหิ ารจติ เมตตาเจโตวมิ ตุ ติ ครัน้ คบู่ ารมแี สดงอสภุ นมิ ติ โดยมโี ยนโิ สมนสกิ ารบรรยายประกอบพอสมควรแลว้ ก็แสดงนมิ ติ อกี อยา่ งหนง่ึ ซงึ่ มคี ําเรยี กวา่ “เมตตาเจโตวมิ ตุ ต”ิ ซง่ึ ออกจะยาวและดจู ะแปลกใหมส่ ําหรับผทู ้ ไ่ี มค่ นุ ้ ตอ่ คําบาลี แตช่ อื่ ไมส่ ําคญั ความสําคญั อยทู่ ลี่ ักษณะหนา้ ตา ทัง้ มผี บู ้ รรยายชว่ ยใหเ้ ขา้ ใจ ให ้ มองเห็นภาพประจักษ์ นมิ ติ ทสี่ องนมี้ ลี ักษณะเป็ นคนมจี ติ ใจดยี ม้ิ แยม้ แจม่ ใส มองมาดว้ ยสายตาทเี่ ป็ นมติ รผมู ้ คี วาม ปรารถนาดเี ต็มที่ ชา่ งคลา้ ยคลงึ กบั สายตาของมารดาบดิ าผมู ้ จี ติ ใจเต็มเป่ียมดว้ ยความรักมองไปยงั บตุ รธดิ า หรอื สายตาของบตุ รธดิ าเองผมู ้ จี ติ ใจเต็มเป่ียมดว้ ยความเคารพรักมองดมู ารดาบดิ า สายตา ของทัง้ สองฝ่ ายประสานกันดว้ ยความรักอนั บรสิ ทุ ธิ์ ประกอบดว้ ยความสขุ อันอบอนุ่ แสดงถงึ จติ ใจที่ พน้ แลว้ จากความขง้ึ เคยี ดมงุ่ รา้ ยแมแ้ ตน่ อ้ ย แมน้ ครสามกี ็ไดซ้ าบซงึ้ ถงึ ภาพนมิ ติ ทป่ี รากฏนัน้ โยนโิ ส มนสกิ ารจงึ ไดอ้ ธบิ ายประกอบอกี เป็ นตน้ วา่ น่ันแหละทเี่ รยี กวา่ “เมตตาเจโตวมิ ตุ ต”ิ ซงึ่ มคี ําแปลวา่ “ความหลดุ พน้ แหง่ ใจดว้ ยเมตตา” หมายความวา่ หลดุ พน้ จากพยาบาทคอื ความคดิ มงุ่ รา้ ย ดว้ ยอํานาจโทสะ เพราะเจรญิ เมตตาใหเ้ กดิ มขี น้ึ ในจติ ใจ พยาบาทเป็ นเครอ่ื งเศรา้ หมองทางจติ ใจ อยา่ งหนง่ึ มขี น้ึ ในเมอื่ ประสบอารมณค์ อื เรอื่ งทไ่ี มช่ อบใจ เชน่ มใี ครมาทํารา้ ยดา่ วา่ ใหเ้ จ็บใจ จงึ เกดิ พยาบาทขนึ้ คอื เกดิ ความโกรธอยา่ งแรงจนถงึ คดิ มงุ่ รา้ ยหมายใหเ้ ขาถงึ ความวบิ ตั อิ ันตราย ก็ทําให ้ จติ ใจเศรา้ หมองเดอื ดรอ้ นเหมอื นอยา่ งถกู ไฟเผา แตก่ ็สามารถหลดุ พน้ จากพยาบาทดังกลา่ วไดด้ ว้ ย อํานาจเมตตา อนั เมตตานัน้ คอื ความรักใครป่ รารถนาใหเ้ ป็ นสขุ หรอื ความมไี มตรจี ติ มติ รภาพ มลี กั ษณะ ตรงกันขา้ มกบั พยาบาท อันพยาบาทนัน้ มงุ่ รา้ ยหมายใหว้ บิ ตั ิ สว่ นเมตตามงุ่ ดปี รารถนาให ้ ประกอบดว้ ยสขุ สมบตั ิ พยาบาทเป็ นไฟเผาใจใหร้ อ้ น เมตตาเป็ นนํ้าพรมใจใหเ้ ย็นเป็ นสขุ แตเ่ มตตา จะมขี นึ้ ในจติ ใจไดก้ ็ตอ้ งหดั ปฏบิ ตั ทิ ําเมตตาภาวนา คอื อบรมเมตตาใหม้ ขี น้ึ คอื หดั แผใ่ จทมี่ เี มตตา ออกไปแกบ่ คุ คลใดบคุ คลหนงึ่ โดยเจาะจง หรอื แผอ่ อกไปโดยไมเ่ จาะจง โดยเจาะจงนัน้ เชน่ ใน บคุ คลทเี่ ป็ นทรี่ ัก เชน่ ในมารดาบดิ าครบู าอาจารยม์ ติ รสหาย ในบคุ คลทเ่ี ป็ นปานกลาง ตลอดถงึ ใน บคุ คลทเ่ี ป็ นศตั รหู รอื ทไี่ มช่ อบพอกัน ทา่ นอาจารยผ์ อู ้ ธบิ ายพระพทุ ธวจนะอธบิ ายวา่ ใหแ้ ผไ่ ปใน ตนเองดว้ ยกอ่ น แลว้ จงึ แผไ่ ปใหค้ นอนื่ สตั วอ์ น่ื ดว้ ย สอนใหแ้ ผไ่ ปในคนทจ่ี ะแผเ่ มตตาออกไปงา่ ย กอ่ น เชน่ ในคนทเี่ ป็ นทรี่ ัก แลว้ จงึ แผไ่ ปในคนทจี่ ะแผย่ าก เชน่ ในศตั รู โดยไมเ่ จาะจงนัน้ คอื แผไ่ ปใน สรรพสตั ว์ ไมเ่ ลอื กวา่ มนุษยห์ รอื สตั วด์ ริ ัจฉาน หรอื เทพดามารพรหมผไู ้ หนองคไ์ หน ตนไหนตวั ไหน มใิ ชแ่ ตเ่ มตตาขอ้ เดยี ว แผก่ รณุ า ความสงสารคดิ ชว่ ยใหพ้ น้ ทกุ ข์ มทุ ติ า ความพลอยยนิ ดใี น

๖๐ ความสขุ ความเจรญิ ของผอู ้ นื่ อเุ บกขา ความวางใจเป็ นกลาง ไมย่ นิ ดยี นิ รา้ ยในเมอื่ ผอู ้ นื่ ถงึ ความวบิ ตั ิ ดว้ ยเพง่ พจิ ารณาถงึ กรรมเป็ นประมาณ เมอื่ เมตตาเขา้ มา พยาบาทสมนุ ของสมทุ ัยจะวง่ิ หนอี อกไป ทันที จติ ก็จะพน้ จากพยาบาทดว้ ยเมตตา นค้ี อื เมตตาเจโตวมิ ตุ ติ พยาบาทเป็ นไฟเผาใจใหร้ อ้ น เมตตาเป็ นน้ําพรมใจใหเ้ ย็นเป็ นสขุ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย ถา้ ไมช่ อบใหไ้ ฟเผารอ้ น ก็ตอ้ งพยายามอบรมเมตตาใหย้ งิ่ ขน้ึ เสมอไป จะไดม้ ใี จเย็นเป็ นสขุ ดว้ ยมี น้ําแหง่ เมตตาพรมใจ อาโลกสญั ญา ใจเป็ นใหญ่ ใจเป็ นประธาน ทกุ สงิ่ สาํ เร็จดว้ ยใจ ดังนัน้ เรอื่ งของใจคอื เรอ่ื งของจติ ตนครจงึ เป็ นเรอื่ งทมี่ คี วามสําคญั อยา่ งยงิ่ สําหรับทกุ คน ควรทท่ี กุ คนจะไดศ้ กึ ษาใหเ้ ขา้ ใจแมเ้ พยี งพอสมควร ไดก้ ลา่ วถงึ เรอื่ งจติ ตนครนตี้ ดิ ตอ่ กันมา และจะกลา่ วตอ่ ไป ก็เพอื่ ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจพอสมควร ดงั กลา่ วน่ันเอง นครสามหี รอื เจา้ เมอื งแหง่ จติ ตนครมคี วามโลเลไมม่ น่ั คง ฟังเสยี งทัง้ ฝ่ ายดแี ละฟังเสยี งทัง้ ฝ่ ายชวั่ คอื ฟังทัง้ ฝ่ ายคบู่ ารมแี ละฟังทัง้ ฝ่ ายคอู่ าสวะ เป็ นเหตใุ หน้ ครสามปี กครองจติ ตนครใหร้ ม่ เย็นเป็ นสขุ ไดบ้ า้ ง ใหว้ นุ่ วายเดอื ดรอ้ นไปบา้ ง ฝ่ ายคบู่ ารมมี คี วามมงุ่ มน่ั จะเอาชนะคอู่ าสวะใหไ้ ด ้ จงึ นําคณะคอื โยนโิ สมนสกิ ารกับนมิ ติ ตา่ ง ๆ เขา้ พบนครสามี ขอแสดงนมิ ติ ตา่ ง ๆ โดยมโี ยนโิ สมนสกิ ารเป็ น ผบู ้ รรยาย ไดเ้ รม่ิ แสดงอสภุ นมิ ติ เป็ นประการแรก จนทําใหก้ ามฉันทส์ มนุ สําคัญฝ่ ายสมทุ ัยคอื ฝ่ าย คอู่ าสวะหนไี ป แลว้ จงึ แสดงเมตตาเจโตวมิ ตุ ติ โดยมโี ยนโิ สมนสกิ ารบรรยายอกี เชน่ กัน วา่ เมอื่ ใด เมตตาเขา้ มาสจู่ ติ ตนคร เมอื่ นัน้ พยาบาทสมนุ ของสมทุ ัยก็จะวงิ่ หนอี อกไปทันที จติ จะพน้ จาก พยาบาทดว้ ยเมตตา นค้ี อื เมตตาเจโตวมิ ตุ ติ อันชาวจติ ตนครยอ่ มมคี วามเขา้ ใจภาษาทางจติ ใจไดด้ กี วา่ ชาวนครอน่ื ๆ เป็ นพเิ ศษ ฉะนัน้ เมอื่ ได ้ เห็นภาพของคนมจี ติ ประกอบดว้ ยเมตตา ไดฟ้ ังคําพากยป์ ระกอบเรอื่ งแหง่ โยนโิ สมนสกิ าร ก็เขา้ ใจความแหง่ คําวา่ “เมตตาเจโตวมิ ตุ ต”ิ แจม่ แจง้ วา่ คอื จติ พน้ จากพยาบาทดว้ ยเมตตา และวธิ แี กจ้ ติ ใหพ้ น้ จากพยาบาทก็ดว้ ยเมตตาภาวนา คอื ความอบรมเมตตา หรอื ทเ่ี รยี กวา่ เมตตาผรณา แผ่ เมตตา ครัน้ คบู่ ารมเี ห็นวา่ ควรจะแสดงตอ่ ไปอกี ไดแ้ ลว้ จงึ แสดงนมิ ติ ตอ่ ไป คอื ฉายแสงสวา่ งโพลงขนึ้ เป็ น แสงทที่ ําใหต้ าสวา่ งใจสวา่ ง และแสดงภาพคนทกี่ ระปรก้ี ระเปรา่ เขม้ แขง็ ไมอ่ อ่ นแอ มคี วามเพยี รเรม่ิ จับทําการงาน และมใิ ชท่ ํา ๆ หยดุ ๆ แตท่ ําใหต้ ดิ ตอ่ กันไป ทัง้ ใหด้ ําเนนิ กา้ วหนา้ ไมห่ ยดุ ไมถ่ อย หลงั จนกวา่ จะสาํ เร็จ ฝ่ ายโยนโิ สมนสกิ ารก็แสดงพากยใ์ หไ้ ดย้ นิ โดยชดั เจน วา่ นแี่ หละคอื “อาโลกะ แสงสวา่ ง” นแ่ี หละคอื ธาตแุ ทแ้ หง่ ความเพยี ร ซงึ่ ตรงกันขา้ มกบั ลักษณะของลกู สมนุ ของสมทุ ัยผมู ้ ี นามวา่ ถนี มทิ ธะ คอื ความงว่ งงนุ เคลบิ เคลม้ิ นอกจากนก้ี ไ็ ดเ้ ลา่ ถงึ วธิ ที อี่ งคพ์ ระบรมครูตรสั สอนพระโมคคลั ลานะ สําหรับระงบั ความ โงกงว่ ง มใี จความวา่ ควรทําในใจถงึ สญั ญา (ขอ้ กําหนดใจพจิ ารณาหรอื เพง่ ) ทจี่ ะเป็ นเหตใุ หค้ วาม โงกงว่ งครอบงํามไิ ด ้ หรอื ควรตรกึ ตรองพจิ ารณาถงึ ธรรมทไี่ ดฟ้ ังไดเ้ รยี นมาแลว้ ดว้ ยใจ หรอื ควร สาธยายธรรมทฟี่ ังทเี่ รยี นแลว้ โดยพสิ ดาร หรอื ควรยอนหทู ัง้ สองขา้ งและลบู ตัวดว้ ยฝ่ ามอื หรอื ควร

๖๑ ลกุ ขนึ้ ยนื ลบู นัยนต์ าดว้ ยนํ้า เหลยี วดทู ศิ ทัง้ หลาย แหงนดดู าว หรอื ควรทําในใจถงึ อาโลกสญั ญา (ความสาํ คัญในแสงสวา่ ง) ตัง้ ความสาํ คญั วา่ กลางวนั ไวใ้ นจติ ใหเ้ หมอื นกนั ทัง้ กลางวนั กลางคนื มใี จ เปิดเผยฉะนี้ ไมม่ อี ะไรหอ่ หมุ ้ ทําจติ อนั มแี สงสวา่ งใหเ้ กดิ หรอื ควรอธษิ ฐานจงกรม กําหนดหมาย เดนิ กลับไปกลบั มา สํารวมอนิ ทรยี ์ มจี ติ ใจไมค่ ดิ ไปภายนอก เมอ่ื ปฏบิ ัตแิ กไ้ ปโดยลําดบั ดงั น้ี ก็ยังละ ความงว่ งไมไ่ ด ้ ก็ใหส้ ําเร็จสหี ไสยา คอื นอนตะแคงขา้ งเบอื้ งขวา ซอ้ นเทา้ เหลอ่ื มเทา้ มสี ติ สมั ปชญั ญะ ทําความหมายในอันจะลกุ ขน้ึ ไวใ้ นใจ พอตน่ื แลว้ ก็ใหร้ บี ลกุ ขน้ึ ดว้ ยความตงั้ ใจวา่ จะไม่ ประกอบสขุ ในการนอน จักไมป่ ระกอบสขุ ในการเอนขา้ งหลงั จักไมป่ ระกอบสขุ ในการเคลม้ิ หลับ การปฏบิ ัตเิ พอ่ื แกค้ วามโงกงว่ งทัง้ ปวงนี้ จําตอ้ งใชค้ วามเพยี รตัง้ ตน้ แตต่ อ้ งมใี จเขม้ แขง็ คดิ เอาชนะ ความโงกงว่ งใหจ้ งได ้ ปฏบิ ัตโิ ดยลําดบั จนถงึ ทกุ วธิ แี ลว้ ยังแกไ้ มไ่ ด ้ ก็หมายความวา่ รา่ งกาย ตอ้ งการพักผอ่ นจงึ ตอ้ งใหพ้ ัก วธิ ที ัง้ ปวงน้ี สรปุ เขา้ ในความทําใจใหส้ วา่ งหรอื ความเพยี รกลา้ แขง็ ก็ได ้ เมอื่ โยนโิ สมนสกิ ารกลา่ ว พากยไ์ ปดงั นี้ ประกอบกบั ภาพของคนทปี่ ราศจากงว่ งเหงาหาวนอนเพราะมจี ติ ใจสวา่ งแจม่ ใส มี ความเพยี รแขง็ แรง ไมท่ อ้ แทอ้ อ่ นแอ สมนุ ของสมทุ ัยผมู ้ นี ามวา่ “ถนี มทิ ธะ” ก็หนหี า่ งออกไปทันที ความเพยี รจรงิ ไมท่ อ้ แทอ้ อ่ นแอ เป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ความสําเร็จไดใ้ นทกุ สงิ่ ทกุ ประการ ผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรเห็นคา่ ของความเพยี ร และเพม่ิ พนู ความเพยี รในสง่ิ ทด่ี ที ชี่ อบใหย้ งิ่ ขนึ้ เสมอไป ผลจะ เป็ นความสําเร็จในสง่ิ ทด่ี ที ช่ี อบตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ อานาปานสต ิ คบู่ ารมเี ห็นวา่ นครสามไี มอ่ มิ่ ไมเ่ บอ่ื ตอ่ ภาพและอธบิ ายภาพของโยนโิ สมนสกิ าร และสงั เกตเห็นได ้ ชดั วา่ มสี พี ักตรแ์ ชม่ ชน่ื แจม่ ใส แสดงวา่ มจี ติ ใจชน่ื บานผอ่ งใส แตย่ ังกระสบั กระสา่ ยฟ้งุ ซา่ นอยู่ เพราะมเี รอ่ื งกังวลตา่ ง ๆ อยใู่ นจติ คอยดงึ จติ ใหฟ้ ้งุ ออกไปคดิ พะวงถงึ อยเู่ ป็ นระยะ ๆ แตก่ ็เรม่ิ สงบ สงดั จากกามคณุ ารมณ์และอกศุ ลธรรมทัง้ หลาย จากพยาบาทมาดรา้ ย จากความงว่ ง ครัน้ หายงว่ งก็ เรมิ่ คดิ ฟ้งุ ซา่ นดงั กลา่ ว คบู่ ารมจี งึ แสดงภาพ “ความสงบใจ” ตอ่ ไปอกี ทันที เป็ นภาพของลมหายใจทมี่ ากระทบกับปลายจมกู หรอื ทร่ี มิ ฝีปากเบอ้ื งบนแลว้ ผา่ นเขา้ ไปถงึ หทัย และปรากฏอาการกระเพอื่ มทน่ี าภี นเี้ ป็ นลมขาเขา้ แลว้ แสดงภาพลมขาออก นาภกี ระเพอ่ื ม ลมจาก หทัยมาออกทป่ี ลายจมกู ลมหายใจทแ่ี สดงในภาพมองเห็นเป็ นลําหรอื เป็ นเสน้ คลา้ ยควนั ไฟทล่ี อย เป็ นลําหรอื เสน้ ดา้ ยเขา้ ออก ๆ ตอ่ เนอื่ งกนั ไปไมข่ าดระยะ แตร่ ะยะเวลาของลมขาเขา้ ขาออกนัน้ ๆ ยาวบา้ ง สนั้ บา้ ง ตา่ งกนั คบู่ ารมไี ดแ้ สดงภาพของใจเป็ นไฟพะเนยี งทพี่ งุ่ ขน้ึ จากกระบอกไฟพะเนยี ง ขน้ึ ไปเป็ นหลายสาย ฝ่ ายโยสโิ สมนสกิ ารก็ไดแ้ สดงพากยป์ ระกอบวา่ น่ันแหละใจ โดยปรกตเิ ป็ น อยา่ งไฟพะเนยี งคอื ฟ้งุ ซา่ นไปในอารมณ์ตา่ ง ๆ มากมาย หลายสายหลายเรอื่ งเหลอื ทจี่ ะนับได ้ เหมอื นอยา่ งไฟพะเนยี งทพี่ ลงุ่ ขน้ึ จากกระบอก เหลอื ทจี่ ะนับเม็ดไดว้ า่ เทา่ ไรและกสี่ าย ดพู ลงุ่ ขน้ึ ไป พัลวนั พัลเกสบั สนไปหมด ถา้ เป็ นไฟพะเนยี งก็น่าดู แตเ่ มอื่ เป็ นใจ มอี าการทพี่ ลงุ่ พลา่ นเหมอื นอยา่ ง นัน้ ก็น่าเป็ นบา้ ตาย ครัน้ แลว้ คบู่ ารมกี ็แสดงภาพของไฟพะเนยี งทสี่ งบลงโดยลําดบั เพราะดนิ ชนวนในกระบอกนอ้ ยลง ไป เมอ่ื หมดดนิ ไฟก็มอดดับ โยนโิ สมนสกิ ารก็แสดงประกอบวา่ ทคี่ นเราไมพ่ ากันเป็ นบา้ ตายก็เพราะ ชนวนทท่ี ําใหใ้ จฟ้งุ ซา่ นมสี น้ิ ไปหมดไปตามธรรมดาเป็ นเรอ่ื ง ๆ ไป ใจเมอ่ื ฟ้งุ ขน้ึ ไปแลว้ ก็สงบเป็ น

๖๒ เรอ่ื ง ๆ เป็ นระยะ ๆ ไป เหมอื นไฟพะเนยี งทพี่ ลงุ่ ขนึ้ แลว้ ก็ดับ เขาก็ใสด่ นิ ชนวนเขา้ ใหมแ่ ละจดุ อกี ก็ พลงุ่ ขนึ้ อกี หมดดนิ ก็ดบั อกี จงึ เป็ นอนั ไดพ้ ักอยใู่ นตวั เองเป็ นระยะ ๆ ไปตามธรรมชาตธิ รรมดา แตก่ ็ ไดพ้ ักเป็ นสขุ อยไู่ มน่ านกต็ อ้ งพลงุ่ ขนึ้ เป็ นไฟพะเนยี งไปใหมอ่ กี ถา้ ดนิ ชนวนแรงไป ไฟพลงุ่ แรงไป กระบอกกอ็ าจแตกระเบดิ ฉันใดก็ดี ถา้ เรอื่ งทเี่ ป็ นชนวนแรงไป ใจฟ้งุ ซา่ นมากไป ก็อาจทําใหเ้ ป็ นบา้ หรอื เจ็บป่ วยลม้ ตายลงได ้ ดงั ทม่ี ตี วั อยา่ งอยบู่ อ่ ย ๆ ครัน้ แลว้ คบู่ ารมไี ดแ้ สดงภาพเป็ นจดุ ไฟ ปรากฏขน้ึ ทล่ี ําหรอื เสน้ ลมหายใจ ใหม้ องเห็นเป็ นลําหรอื เสน้ ไฟเขา้ ออก ๆ ดคู ลา้ ยกับหายใจเป็ นไฟเป็ นลําเป็ นเสน้ เขา้ ๆ ออก ๆ แลว้ ก็แสดงใหเ้ หลอื อยู่ เพยี งจดุ ไฟกลม ๆ เพยี งจดุ เดยี วอยทู่ ป่ี ลายจมกู แลว้ ก็คอ่ ยเลอ่ื นลงไปอยทู่ ห่ี ทัย บางคราวลองให ้ เลอื่ นลงไปอยทู่ นี่ าภี แตจ่ ดุ ไฟดวงเล็กนตี้ อ้ งกระเพอ่ื มขน้ึ ลงเหมอื นอยา่ งชน้ิ ไมเ้ ล็ก ๆ ทลี่ อย กระฉอกอยใู่ นคลนื่ จงึ หลบขน้ึ มาสวา่ งเป็ นจดุ อยทู่ หี่ ทัยตรงกงึ่ กลางอรุ ะ ก็หายกระฉอก เป็ นจดุ ไฟ ทต่ี งั้ สงบ โยนโิ สมนสกิ ารจงึ อธบิ ายประกอบวา่ จดุ ไฟนแี้ หละคอื ใจ เมอื่ มากําหนดรอู ้ ยทู่ ล่ี มหายใจขา เขา้ ขาออก จนถงึ มาตงั้ กําหนดรอู ้ ยเู่ พยี งจดุ เดยี วทป่ี ลายจมกู หรอื ทอ่ี รุ ะตามแตจ่ ะสะดวก ใจก็จะสงบ จากความฟ้งุ ซา่ นรําคาญ นคี้ อื “ความสงบใจ” เป็ นเหตใุ หอ้ ทุ ธจั จะกกุ กจุ จะ (ความฟ้งุ ซา่ นรําคาญ ใจ) หนหี ายออกไปทันที ใจทไ่ี มม่ คี วามฟ้งุ ซา่ นรําคาญ เป็ นใจทม่ี คี วามสงบสขุ ทกุ คนตอ้ งการมคี วามสงบสขุ แตท่ กุ คนไม่ ปฏบิ ัตเิ หตใุ หเ้ กดิ “ความสงบใจ” คอื ไมฝ่ ึกหัดกําหนดรอู ้ ยทู่ ลี่ มหายใจดังกลา่ ว จงึ ไมค่ อ่ ยไดม้ คี วาม สงบใจ ไมค่ อ่ ยไดม้ คี วามสงบสขุ กําหนดรอู ้ ยทู่ ลี่ มหายใจเสมอ ๆ เมอื่ ไร เมอ่ื นัน้ จะไดพ้ บความสงบ ใจ เป็ นความสขุ สงบอยา่ งยง่ิ โยนโิ สมนสกิ าร กศุ ล อกศุ ล ฝ่ ายนครสามผี คู ้ รอบครองจติ ตนครไดค้ อ่ ย ๆ มจี ติ ใจสงบจากความยนิ ดยี นิ รา้ ย มจี ติ ใจสวา่ ง เกดิ ความขะมกั เขมน้ ไมเ่ ฉื่อยชาเกยี จครา้ น และไดพ้ บความสงบใจอยา่ งทไี่ มเ่ คยประสบมากอ่ น เป็ น เหตใุ หเ้ กดิ ความชน่ื ชอบเลอื่ มใสในองคพ์ ระบรมครพู ทุ ธเจา้ ผทู ้ รงเป็ นพระศาสดาแหง่ คบู่ ารมี เพราะ เทา่ กับไดป้ ระทานความสขุ พเิ ศษทางจติ ใจใหเ้ กดิ ขนึ้ ไดอ้ ยา่ งน่าอศั จรรย์ สมาธนิ มิ ติ ตา่ ง ๆ ทคี่ บู่ ารมี นํามาพรอ้ มกับโยนโิ สมนสกิ ารจากพทุ ธสาํ นักลว้ นน่าดนู ่าฟัง เมอ่ื ดแู ละฟังแลว้ ใจสงบผอ่ งแผว้ มสี ขุ อยหู่ า่ งไกลจากพระองคม์ ากมาย ไดร้ ับเพยี งบางสง่ิ ทป่ี ระทานมา ยงั ใหเ้ กดิ ความสขุ ถงึ เพยี งนี้ หาก ไดไ้ ปเฝ้าใกลช้ ดิ หรอื เสด็จมาโปรดในทเี่ ฉพาะหนา้ จะไดร้ ับความสขุ สกั เพยี งไหน เมอ่ื คดิ ไปดังน้ี ก็พอดเี หลอื บไปเห็นคอู่ าสวะแอบโผลห่ นา้ มาดแู วบหนงึ่ จติ ใจก็แวบออกไปถงึ ความสขุ สนุกสนานตา่ ง ๆ ทส่ี มทุ ัยนํามาพรอ้ มกบั สมนุ ทัง้ ปวง สมทุ ัยก็ไดส้ รา้ งสงิ่ บนั เทงิ สขุ ใหเ้ ป็ น อันมาก เป็ นตน้ วา่ โรงหนังโรงละคร ไดส้ ง่ อารมณ์เขา้ มาแสดงเป็ นภาพตา่ ง ๆ อยา่ งภาพยนตร์ มคี น พากยช์ อื่ วา่ “อโยนโิ สมนสกิ าร” แสดงพากยป์ ระกอบไมแ่ พผ้ แู ้ สดงพากยข์ องคบู่ ารมี เรยี กรอ้ งเสยี ง หัวเราะเฮฮาไดม้ ากมายจากประชาชน ทําใหบ้ า้ นเมอื งสนุกสนานไมเ่ งยี บเหงา สว่ นวธิ ขี องคบู่ ารมี รสู ้ กึ วา่ เงยี บสงบไมเ่ อะอะ ทําใหบ้ า้ นเมอื งเป็ นเมอื งเงยี บสงบสงัด จงึ เกดิ มคี วามลังเลสงสยั ขนึ้ วา่ จะเลอื กเอาขา้ งไหน ขา้ งหนง่ึ สนุกแตไ่ มส่ บาย อกี ขา้ งหนงึ่ สบายแตไ่ มส่ นุก ทัง้ สองฝ่ ายดเู หมอื นจะ มยี งิ่ หยอ่ นแตกตา่ งกนั ทํานองนี้ จะอยา่ งไรดี ครนั้ คบู่ ารมสี งั เกตเห็นนครสามเี กดิ ความลงั เลดงั นัน้ ก็รบี แสดงภาพเปรยี บเทยี บระหวา่ ง

๖๓ บคุ คลสองฝ่ าย คอื กศุ ลกบั อกศุ ลคหู่ นง่ึ สง่ิ มโี ทษกบั สงิ่ ไมม่ โี ทษคหู่ นง่ึ สงิ่ ทเี่ ลวกบั สง่ิ ทปี่ ระณีตคู่ หนงึ่ สง่ิ ทดี่ ํากับสงิ่ ทข่ี าวคหู่ นง่ึ เปรยี บเทยี บกัน และโยนโิ สมนสกิ ารก็ไดแ้ สดงพากยอ์ ธบิ ายชแี้ จง โดยชดั เจน วา่ อยา่ งนัน้ ๆ แหละคอื ตวั อกศุ ล อยา่ งนัน้ ๆ แหละคอื กศุ ล เป็ นตน้ ครัน้ นครสามี มองเห็นรจู ้ ักหนา้ ตาของกศุ ลอกศุ ลเป็ นตน้ ก็เกดิ ความรคู ้ วามเห็นขนึ้ ดว้ ยตนเองทันทวี า่ พรรคพวก สมทุ ัยลว้ นเป็ นตวั อกศุ ล เป็ นสงิ่ ทมี่ โี ทษ เป็ นสง่ิ ทเ่ี ลวและดํา สว่ นพรรคพวกคบู่ ารมลี ว้ นเป็ นกศุ ล เป็ นสง่ิ ทไี่ มม่ โี ทษ เป็ นสง่ิ ทปี่ ระณีตคอื ดแี ละขาวสะอาด จงึ มจี ติ ใจสน้ิ สงสยั วา่ ฝ่ ายไหนจะดฝี ่ ายไหน จะเลว เกดิ ศรทั ธาเลอื่ มใสในองคพ์ ระบรมครยู ง่ิ ขน้ึ ภาพเปรยี บเทยี บกับโยนโิ สมนสกิ ารผแู ้ สดง พากยน์ ้ี เป็ นเหตใุ หว้ จิ กิ จิ ฉา (ความลงั เลสงสยั ไมแ่ น่นอน) หนหี า่ งออกไปทันที อปุ มา ๕ ขอ้ วจิ กิ จิ ฉา (ความลงั เลสงสยั ไมแ่ น่นอน) หนหี า่ งออกไป เชน่ เดยี วกบั ทกี่ ามฉันท์ (ความยนิ ดพี อใจ ยนิ ดใี นกาม) พยาบาท (ความพยาบาทมงุ่ รา้ ย) ถนี มทิ ธะ (ความงว่ งงนุ เคลบิ เคลม้ิ ) และอทุ ธจั จกกุ กจุ จะ (ความฟ้งุ ซา่ นรําคาญ) ไดถ้ อยหา่ งออกไปกอ่ นแลว้ เมอื่ นวิ รณท์ ัง้ ๕ คอื กามฉันท์ พยาบาท ถนี มทิ ธะ อทุ ธจั จกกุ กจุ จะ วจิ กิ จิ ฉา ถอยหา่ ง ออกไป นครสามกี ็มหี ฤทยั ปราศจากความยนิ ดใี นสง่ิ ลอ่ ใจใหย้ นิ ดที ัง้ หลาย มจี ติ ไมม่ งุ่ รา้ ยแตม่ ี เอ็นดปู รารถนาเกอื้ กลู ในสตั วท์ ัง้ ปวง ไมม่ คี วามงว่ งเหงา มใี จสวา่ ง ประกอบดว้ ยสตแิ ละสมั ปชญั ญะ ทัง้ ไมฟ่ ้งุ ซา่ น มจี ติ สงบในภายใน หมดความสงสยั ลงั เลใจแตอ่ ยา่ งไรในกศุ ลธรรมทัง้ ปวง ฝ่ าย คบู่ ารมเี ห็นเป็ นตอ่ จงึ ฉายภาพเปรยี บเทยี บ เพอื่ ฟอกจติ ของนครสามใี หบ้ รสิ ทุ ธยิ์ งิ่ ขน้ึ คอื ๑ เป็ นภาพชายผหู ้ นง่ึ กหู ้ นเ้ี ขามาประกอบการงาน การงานของเขาสําเร็จผลเป็ นอยา่ งดี จงึ ใชห้ นเ้ี กา่ ใหห้ มดสนิ้ แลว้ ก็ยังเหลอื เลย้ี งบํารงุ ครอบครัว เขารสู ้ กึ ตัววา่ หมดหน้ีสนิ ทัง้ ยงั มที รัพย์ เหลอื สาํ หรับจับจา่ ยใชส้ อย ก็ไดค้ วามบนั เทงิ ใจความโสมนัส ๒ เป็ นภาพชายผหู ้ นงึ่ ป่ วยหนัก มที กุ ขเวทนากลา้ บรโิ ภคไมไ่ ด ้ ออ่ นระโหยโรยแรงจนจะสนิ้ กําลังกาย แตไ่ ดห้ ายป่ วยในเวลาตอ่ มา กลับบรโิ ภคอาหารได ้ กําลังกายกลับคนื มา เขานกึ ถงึ วา่ เมอ่ื กอ่ นนปี้ ่ วยหนัก บัดนห้ี ายป่ วยบรโิ ภคไดก้ ลบั มกี ําลงั เป็ นปรกติ ก็ไดค้ วามบันเทงิ ใจความโสมนัส ๓ เป็ นภาพบรุ ษุ ผหู ้ นง่ึ ถกู จองจําในเรอื นจํา ตอ่ มาพน้ จากเรอื นจําโดยสวสั ดไี มม่ ภี ยั ทัง้ โภค ทรัพยอ์ ะไรก็ไมเ่ สอ่ื มเสยี เขานกึ ถงึ เรอื่ งทต่ี อ้ งถกู จองจําเรอ่ื ยมาจนพน้ จากเรอื นจําโดยสวสั ดไี มม่ ี ภัย ทัง้ ไมข่ ดั สนจนทรัพย์ ก็ไดค้ วามบนั เทงิ ใจความโสมนัส ๔ เป็ นภาพบรุ ษุ ผหู ้ นงึ่ เป็ นทาสของเขา ตนไมเ่ ป็ นใหญเ่ ป็ นนายของตน ตอ้ งมคี นอนื่ เป็ น ใหญเ่ ป็ นนาย จะไปขา้ งไหนตามปรารถนาตอ้ งการหาไดไ้ ม่ ตอ่ มาพน้ จากความเป็ นทาส กลับเป็ น ใหญแ่ กต่ น ไมต่ อ้ งมคี นอน่ื เป็ นนาย ไปไหน ๆ ไดต้ ามปรารถนา เขาคดิ ขน้ึ มาวา่ เมอื่ กอ่ นนตี้ อ้ งเป็ น ทาสไมเ่ ป็ นอสิ ระแกต่ น บดั นพ้ี น้ จากความเป็ นทาสเป็ นอสิ ระแกต่ นขน้ึ แลว้ ก็ไดค้ วามบนั เทงิ ใจความ โสมนัส ๕ เป็ นภาพบรุ ษุ ผหู ้ นง่ึ เป็ นคนมที รัพย์ เดนิ ทางไกลทก่ี ันดาร ไดเ้ ดนิ ทางผา่ นไปไดโ้ ดยสวสั ดี ไมม่ ภี ัย ทรัพยก์ ็ไมเ่ สยี หาย เขาระลกึ ถงึ เรอื่ งการเดนิ ทางไกลทก่ี ันดารซงึ่ ผา่ นพน้ ออกไปไดโ้ ดย สวสั ดี ไมม่ ภี ัยแกช่ วี ติ และทรัพยส์ นิ ก็ไดค้ วามบันเทงิ ใจความโสมนัส ฝ่ ายโยนโิ สมนสกิ ารก็ไดแ้ สดงพากยป์ ระกอบทันทวี า่ นวิ รณ์ ๕ เหลา่ น้ี ก็เปรยี บเหมอื นความเป็ นหนี้ ความเป็ นโรค ความตอ้ งขงั ในเรอื นจํา ความเป็ นทาส และการเดนิ ทางกนั ดาร สว่ นความพน้ จาก

๖๔ นวิ รณ์ ๕ เหลา่ น้ี ก็เหมอื นอยา่ งพน้ จากหนี้ พน้ จากโรค พน้ จากเรอื นจํา พน้ จากความเป็ นทาส มี ความเป็ นไทแกต่ น พน้ จากทางกันดาร บรรลถุ งึ ภมู ปิ ระเทศอนั เกษม สมทุ ยั ซบเซา เมอ่ื นครสามมี องเห็นภาพดงั กลา่ วแลว้ ก็มองเห็นชดั เจนวา่ จติ ใจทก่ี ลมุ ้ กลดั อยดู่ ว้ ยนวิ รณท์ ัง้ ๕ มี กามฉันทเ์ ป็ นตน้ ก็เหมอื นอยา่ งตอ้ งเป็ นหนเ้ี ขาเป็ นตน้ ครัน้ สงบเสยี ไดอ้ ยา่ งนกี้ ็คลา้ ยกับพน้ หนี้ พน้ โทษ หายโรค เป็ นไทแกต่ น ผา่ นทางกันดารถงึ แดนเกษมได ้ เป็ นสขุ ยง่ิ นัก เกดิ ปิตปิ ราโมทย์ คบู่ ารมเี ห็นวา่ สมควรจะปลอ่ ยใหน้ ครสามพี จิ ารณาทบทวนและพักสงบอยตู่ ามลําพัง จงึ หยดุ แสดง ภาพตอ่ ไป และโยนโิ สมนสกิ ารก็หยดุ พากย์ ปลอ่ ยใหน้ ครสามอี ยตู่ ามลําพัง ฝ่ ายนครสามกี ็ไดส้ งบ เพง่ ดจู ติ ทสี่ งบและความสขุ อนั ประณีตทเ่ี กดิ จากความสงบ เกดิ ความรผู ้ ดุ ขน้ึ เองวา่ “สขุ ทยี่ ง่ิ ไปกวา่ ความสงบไมม่ ี ทพ่ี งึ่ อยา่ งอนื่ ของขา้ พระเจา้ ไมม่ ี พระพทุ ธเจา้ เป็ นทพ่ี ง่ึ อนั ประเสรฐิ ของขา้ พระเจา้ ทพ่ี ง่ึ อยา่ งอน่ื ของขา้ พระเจา้ ไมม่ ี พระธรรมเป็ นทพี่ งึ่ อันประเสรฐิ ของขา้ พระเจา้ ทพ่ี ง่ึ อยา่ งอน่ื ของขา้ พเจา้ ไมม่ ี พระสงฆเ์ ป็ นทพ่ี งึ่ อันประเสรฐิ ของขา้ พเจา้ ขา้ พเจา้ ถงึ พระพทุ ธเจา้ พระธรรม พระสงฆ์ เป็ นสรณะทพี่ ง่ึ ตลอดชวี ติ ” ไดเ้ กดิ ปิตปิ ราโมทยซ์ าบซา่ นทัง้ กายและใจ ไดส้ งบอยกู่ ับความสขุ ทป่ี ระณีตอันไมเ่ คยไดพ้ บมาน้ี เป็ นเวลานาน แลว้ ก็เขา้ ทพี่ ักหลบั อยา่ งสนทิ แตก่ อ่ นเคยปรกึ ษาเรอ่ื งราวอะไรตา่ ง ๆ กับมโนบน เตยี งผทม ไมเ่ ป็ นอนั หลบั นอนจรงิ ๆ มโนเสนอแฟ้มเอกสารทบ่ี นั ทกึ ไวต้ า่ ง ๆ เพราะชอบเรยี กมโน มาเสนอเรอื่ งตา่ ง ๆ ในเวลาทค่ี วรจะพักนอน มโนกพ็ ลอยมไิ ดพ้ ักไปดว้ ย แตค่ รัง้ นหี้ าไดเ้ รยี กมโน เขา้ มาไม่ มโนก็พลอยไดพ้ ักผอ่ นเป็ นสขุ ไปดว้ ย ฝ่ ายสมทุ ัยทค่ี อยเฝ้าสงั เกตเหตกุ ารณ์อยู่ ไดเ้ ห็นรปู การณ์แปรเปลยี่ นไปในทางเป็ นประโยชนแ์ ก่ คปู่ รปักษ์ดงั นัน้ ก็เสยี ใจ น่ังเศรา้ ซบเซาอยทู่ ท่ี างสแ่ี พรง่ จติ ตนคร คอู่ าสวะเทย่ี วตามหา พบสมทุ ัย นั่งเศรา้ เสยี ใจอยดู่ งั นัน้ ก็ปลอบโยนวา่ ทําไมจงึ หลบมาน่ังเสยี ใจอยดู่ งั นี้ ไมเ่ ป็ นประโยชนอ์ ะไร ความจรงิ คอู่ าสวะกับสมทุ ัยไดช้ ว่ ยกนั สะสมกําลงั ซอ่ นอยอู่ กี มากมาย คบู่ ารมเี พงิ่ จะนําพรรคพวกเขา้ มา คดิ วา่ กําลงั ไมก่ ลา้ แข็งนัก แมจ้ ะเขา้ ถงึ จติ ใจของนครสามี จนถงึ เปลยี่ นใจของนครสามใี หห้ นั ไป นับถอื พระพทุ ธเจา้ ผทู ้ รงเป็ นพระบรมครขู องคบู่ ารมกี บั พรรคพวกได ้ แตฝ่ ่ ายเราก็มอี บุ ายและเหตผุ ล ทจ่ี ะไปพดู หวา่ นลอ้ มชกั นําใจของนครสามใี หก้ ลบั มาอกี ถา้ มานั่งเศรา้ เสยี ดงั น้ี ก็เทา่ กบั ยอมแพเ้ สยี ตัง้ แตย่ ังไมท่ ันเห็นตวั ศัตรเู หมอื นอยา่ งทเ่ี ขาวา่ มา้ ไดก้ ลนิ่ เสอื ก็หมดเรย่ี วแรง ลงนอนรอใหเ้ ถอื เสยี แลว้ ฉะนัน้ จงลกุ ขนึ้ มาหารอื กันถงึ วธิ ที จี่ ะตอ่ สแู ้ กไ้ ขสถานการณท์ กี่ ําลงั เผชญิ อยนู่ ้ี สมทุ ัยฟังเตอื น จงึ ไดค้ วามคดิ จงึ ไดห้ ารอื กบั คอู่ าสวะถงึ วธิ ที จี่ ะตอ่ สตู ้ อ่ ไป จากทกี่ ลา่ วมาน้ี มอี ยอู่ ยา่ งหนง่ึ ทพี่ อจะทําใหเ้ ห็นไดว้ า่ อนั ความไมด่ นี ัน้ มหี ลายแบบหลายอยา่ ง ทัง้ อยา่ งเปิดเผยและซอ่ นเรน้ คอื ทัง้ อยา่ งแสดงตัวและทัง้ อยา่ งปลอมแปลง ตอ้ งใชป้ ัญญาพจิ ารณาได ้ รอบคอบ ใหด้ ี จงึ จะสามารถพาใจใหพ้ น้ จากภยั ของความชวั่ รา้ ยไดพ้ อสมควร การมาบรหิ ารจติ ก็คอื การมาพยายามอบรมปัญญาใหร้ เู ้ ห็นตามความเป็ นจรงิ ชว่ั ใหเ้ ห็นวา่ ชวั่ ใหเ้ ห็นวา่ ควรละ ดใี หเ้ ห็นวา่ ดี ใหเ้ ห็นวา่ ควรอบรมเพม่ิ พนู ทัง้ นเี้ พอ่ื ใหห้ า่ งจากความทกุ ข์ ความไมส่ งบ ไดม้ คี วามสขุ ความสงบ ตามควรแกค่ วามปฏบิ ัติ

๖๕ กลวธิ ขี องสมทุ ยั ขอ้ ทสี่ มทุ ัยกบั คอู่ าสวะไดส้ ง่ั สมกําลงั มาชา้ นานแบบทเี่ รยี กวา่ “ซอ่ งสมุ ” นัน้ เป็ นความจรงิ กําลงั ของสมทุ ัยนัน้ มแี ทรกแซงอยทู่ กุ แหง่ ตงั้ แตช่ นั้ ในจนถงึ ชนั้ นอกของจติ ตนคร ทัง้ ยังไดจ้ ัดกําลงั คมุ ชาวจติ ตนครไวท้ กุ คน ดังทไ่ี ดเ้ ลา่ ถงึ หนา้ ทขี่ องกเิ ลสพันหา้ ตัณหารอ้ ยแปดมาแลว้ คอู่ าสวะเองก็มี กําลังซอ่ นอยใู่ นตัวอยา่ งลกึ ซง้ึ ทัง้ ยงั มสี หายเชน่ อนุสยั เป็ นตน้ ซง่ึ ยงั หาไดแ้ สดงกําลงั อํานาจแต่ ประการใดไม่ เพราะยังไมถ่ งึ คราวทจ่ี ะออกแสดงเอง แมเ้ มอ่ื คบู่ ารมนี ํานมิ ติ ตา่ ง ๆ พรอ้ มดว้ ยโยนโิ ส มนสกิ ารเขา้ ไปแสดง มผี ลถงึ กบั เปลยี่ นหทัยนครสามใี หเ้ ลอื่ มใสศรัทธาในองคพ์ ระบรมครเู ป็ นอยา่ ง มาก คอู่ าสวะก็ยังเห็นวา่ ยังไมถ่ งึ ขนั้ ทจ่ี ะออกตอ่ ตา้ นดว้ ยตนเอง เพยี งแตส่ ง่ มอื ชนั้ รองไปตอ่ ตา้ นก็ จะเพยี งพอ หลังทท่ี ัง้ สองคอื คอู่ าสวะกับสมทุ ัย ไดห้ ารอื อยา่ งรอบคอบแลว้ ก็ไดด้ ําเนนิ กลวธิ ตี อ่ สู ้ ทันที ฝ่ ายนครสามคี รนั้ ตนื่ ขนึ้ ดว้ ยความสขุ สดชน่ื เพราะไดห้ ลับอยา่ งสนทิ ลมื ตาขน้ึ ก็ไดม้ องเห็น วา่ ไดม้ ผี มู ้ าเฝ้าอยู่ ๓ คน จงึ ถามวา่ ทัง้ ๓ เป็ นใคร ชอื่ อะไร มาจากไหน ทัง้ ๓ ตอบรายงานชอ่ื ทลี ะ คนวา่ ชอื่ “สขุ ” คนหนงึ่ ชอื่ “สด” คนหนง่ึ ชอ่ื “ชนื่ ” คนหนง่ึ เป็ นผทู ้ จ่ี งรักภกั ดตี อ่ นครสามเี ป็ นทสี่ ดุ ไดเ้ คยมารับใชเ้ ป็ นครัง้ คราว แตม่ กั จะตอ้ งอยหู่ า่ ง ๆ ไมอ่ าจทจ่ี ะแทรกใคร ๆ เขา้ มาได ้ แตค่ รัง้ นเี้ ป็ น ความปลอดใคร ๆ ทห่ี อ้ มลอ้ ม จงึ ไดเ้ ขา้ มาประจําบํารงุ บําเรอนครสามี เมอื่ ไดฟ้ ังดังนัน้ นครสามกี ็ เรมิ่ คดิ สงสยั วา่ เรากําลังมคี วามสขุ สดชนื่ เป็ นอยา่ งยงิ่ หรอื ทัง้ สามคนนจี้ ะเป็ นผทู ้ ใ่ี หค้ วามสขุ สดชนื่ นแี้ กเ่ รา เพราะสามชอื่ ตรงกับสงิ่ ทเ่ี รากําลังไดร้ ับอยู่ น่าขอบใจเขา มคี วามรักในเรา ไดใ้ หส้ ง่ิ ทเี่ รา ชอบใจเป็ นอยา่ งยงิ่ ทัง้ สามคนเห็นนครสามที ําทา่ จะโปรดปราน จงึ กลา่ วตอ่ ไปวา่ ยงั มไิ ดร้ ายงาน อกี ปัญหาหนง่ึ วา่ มาจากไหน จงึ จะขอรายงานวา่ “ขา้ พเจา้ ซงึ่ ชอื่ วา่ \"สขุ \" มาจากตําบลนริ โรค (ไมม่ ี โรค) ขา้ พเจา้ ผชู ้ อื่ วา่ \"สด\" มาจากตําลบนริ ชร (ไมแ่ ก)่ ขา้ พเจา้ ผชู ้ อื่ วา่ \"ชนื่ \" มาจากตําบลนริ มร (ไมต่ าย) ทัง้ ๓ ตําบลนมี้ อี ยใู่ นจติ ตนครนเี้ อง ขา้ พเจา้ ทัง้ ๓ มใิ ชเ่ พยี งแตช่ อื่ อยา่ งนเี้ ทา่ นัน้ ไดม้ สี ขุ สดชนื่ จรงิ ๆ ดว้ ย เพราะไมแ่ ก่ ไมเ่ จ็บ ไมต่ าย ใคร ๆ ทอี่ ยใู่ นตําบลทัง้ ๓ น้ี ลว้ นไมแ่ กเ่ จ็บตาย ทัง้ นัน้ เมอ่ื ไมแ่ กจ่ งึ สดอยเู่ สมอ ไมเ่ จ็บจงึ สขุ อยเู่ สมอ ไมต่ ายจงึ ชนื่ อยเู่ สมอ และเมอ่ื ขา้ พเจา้ ทัง้ ๓ ไปอยกู่ บั ผใู ้ ด ก็ทําใหผ้ นู ้ ัน้ ไมแ่ กไ่ มเ่ จ็บไมต่ าย มสี ขุ สดชนื่ ไปดว้ ย” นครสามถี ามวา่ ก็เมอื่ ทัง้ ๓ มาอยกู่ ับนครสามดี ังน้ี นครสามกี ็เป็ นผไู ้ มแ่ กเ่ จ็บตายหรอื ทัง้ ๓ ก็กลา่ ว รับรอง ทําใหน้ ครสามเี กดิ ความปิตยิ นิ ดวี า่ ชา่ งมโี ชคนักหนา ทไี่ ดพ้ บคณะบคุ คลผนู ้ ําโชคมาใหถ้ งึ ๒ คณะตดิ ตอ่ กัน ฝ่ ายคอู่ าสวะกับสมทุ ัยผทู ้ แ่ี อบสงั เกตเหตกุ ารณ์อยู่ ไดเ้ ห็นดังนัน้ ก็ยนิ ดรี า่ เรงิ สมทุ ัย ถงึ กับหวั เราะรา่ ดว้ ยความยนิ ดี เพราะบคุ คลทงั้ ๓ นัน้ กค็ อื สมนุ อกี ๓ คนของสมทุ ยั มชี อื่ วา่ โยพพนมทะ (ความเมาในวยั หนุ่มสาว) ๑ อาโรคยมทะ (ความเมาในความไมม่ โี รค) ๑ ชวี ติ มทะ (ความเมาในชวี ติ ) ๑ ซงึ่ แอบแฝงเขา้ ไปในความสขุ สดชนื่ นเ้ี อง บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย แมร้ ําลกึ ไวเ้ สมอวา่ เราจะไมล่ ว่ งความแกไ่ ปได ้ เราจะไมล่ ว่ งความ เจ็บไปได ้ เราจะไมล่ ว่ งความตายไปได ้ ก็จักไมต่ กอยใู่ ตอ้ ํานาจของฝ่ ายคอู่ าสวะกับสมทุ ัย ซงึ่ จกั นําไปสคู่ วามตอ้ งวนเวยี นพบทกุ ขอ์ ยไู่ มส่ รา่ งสนิ้

๖๖ เห็นโซเ่ ป็ นสรอ้ ย มทะ คอื ความเมาทัง้ ๓ อนั ไดแ้ ก่ ความเมาในวยั หรอื ในความเป็ นหนุ่มเป็ นสาว ความเมาในความ ไมม่ โี รค ความเมาในชวี ติ ทําใหใ้ คร ๆ รสู ้ กึ เหมอื นไมแ่ ก่ ไมเ่ จ็บ ไมต่ าย สมทุ ัยไดส้ ง่ มทะทัง้ ๓ สหายแทรกซมึ เขา้ ไปในจติ ตนคร ทําใหช้ าวจติ ตนครพากนั “เมาใจ” ไมน่ กึ เห็นวา่ เราแกเ่ จ็บตาย ถงึ รา่ งกายจะแก่ ใจก็นกึ วา่ ไมแ่ ก่ ใจยงั หนุ่มสาวอยเู่ สมอ ถงึ รา่ งกายจะเจ็บอยเู่ ป็ นประจํา ก็ไมน่ กึ วา่ เจ็บ ถงึ จะรวู ้ า่ จะตอ้ งตาย ก็เหมอื นอยา่ งความตายยังอยหู่ า่ งไกลมาก ไมต่ อ้ งนกึ ถงึ เมอ่ื เมาใจกนั ดังนี้ สญั ญาก็วปิ ลาส จติ ก็วปิ ลาส ทฐิ กิ ็วปิ ลาส ก็คลา้ ยกบั เมาเหลา่ น่ันแหละ ทําใหว้ ปิ ลาสไปตา่ ง ๆ วปิ ลาสไปอยา่ งไร คอื ทําใหเ้ ห็นในสงิ่ ทไ่ี มเ่ ทยี่ ง เป็ นทกุ ข์ มใิ ชอ่ ัตตาตัวตน ไมง่ าม วา่ เป็ นสงิ่ ทเ่ี ทยี่ ง เป็ นสขุ เป็ นอตั ตาตัวตน งาม ความจําหมายคดิ เห็นไปดงั นเ้ี รยี กวา่ วปิ ลาสดังกลา่ ว เป็ นสมนุ ของ สมทุ ัยทถ่ี กู สง่ ทยอยเขา้ ไปในจติ ตนคร ครัน้ ชาวจติ ตนครพากันวปิ ลาสไปแลว้ ก็พากนั กระชบั โซ่ ตรวนของสมทุ ัยทผี่ กู อยใู่ หแ้ น่นเขา้ อกี เพราะเครอื่ งผกู เหลา่ นป้ี รากฏเหมอื นอยา่ งสรอ้ ยทองประดับ เพชร หรอื มรกตอนั งดงาม จงึ สวมประดับคอ ประดับแขน ขอ้ มอื ทัง้ ขอ้ เทา้ เขา้ ทํานองคําวา่ “เห็น กงจักรเป็ นดอกบวั ” อนั ทจี่ รงิ ชาวจติ ตนครไดส้ วมสอดเครอื่ งผกู ตา่ ง ๆ ของสมทุ ัยนานมานักหนาแลว้ เรยี กไดว้ า่ ความ สมัครใจ บางเวลาทําทา่ จะสรา่ งเมา สรา่ งความวปิ ลาส จะเห็นวา่ เป็ นเครอ่ื งผกู มใิ ชส่ รอ้ ยทองอัน งดงาม สมทุ ัยก็เตมิ ความเมาเขา้ อกี ทําใหว้ ปิ ลาสตอ่ ไปอกี อาการวปิ ลาสนี้ เรยี กงา่ ย ๆ วา่ “สติ วปิ ลาส” น่ันแหละ เป็ นความบา้ ชนดิ ทไี่ มร่ ตู ้ วั เองวา่ บา้ และเป็ นอยา่ งเดยี วกนั ตลอดจติ ตนคร แตเ่ ป็ น อยา่ งละเอยี ดและลกึ ซง้ึ ไมใ่ ชช่ นดิ บา้ อาละวาดอยา่ งทบี่ รรดาแพทยข์ องบา้ นเมอื งทั่วไปเรยี กวา่ “เป็ นโรคจติ ” สว่ นชาวจติ ตนครไมเ่ รยี กโรคเชน่ นัน้ วา่ อยา่ งนัน้ เรยี กวา่ เป็ นโรคทางสมองตาม สมฏุ ฐาน หวงแหนคําวา่ “จติ ” ไวใ้ ชส้ ําหรับจติ ตนครเทา่ นัน้ ก็น่าจะหวงแหน “โรคจติ ” ไวเ้ ฉพาะ จติ ตนครดว้ ย กค็ วรจะตอ้ งเป็ นเชน่ นัน้ เพราะเมอ่ื เป็ นจติ ตนคร โรคทเ่ี กดิ ขนึ้ ในจติ ตนครก็จะตอ้ งเป็ น โรคจติ มใิ ชโ่ รคทางกายทกุ อยา่ ง เวน้ ไวแ้ ตจ่ ะเป็ นเหตใุ หเ้ กดิ เป็ นโรคจติ ขน้ึ แตเ่ รยี กวา่ เป็ นเหตุ เทา่ นัน้ สว่ นอาการไมร่ ตู ้ ัวเอง คดิ วา่ ตวั เองเป็ นคนดไี มม่ โี รค เป็ นอาการทค่ี ลา้ ยคลงึ กัน นแ่ี หละคอื “จติ ตวปิ ลาส” ในจติ ตนคร อาศัยทพ่ี ระพทุ ธศาสนาแผเ่ ขา้ ไปในจติ ตนครแลว้ ความเมาและวปิ ลาสอยา่ งแรงในจติ ตนครจงึ ลดลง ตามกําลังของฝ่ ายคบู่ ารมผี นู ้ ําพระพทุ ธศาสนาเขา้ ไป พรรคพวกของคบู่ ารมไี ดห้ ยั่งรากฐาน ลกึ ลงเรอื่ ย ๆ เป็ นตน้ วา่ ศลี หริ ิ โอตตัปปะ ตลอดถงึ สมาธนิ มิ ติ ตา่ ง ๆ และโยนโิ สมนสกิ าร เป็ นเหตุ ใหน้ ครสามไี ดพ้ บความสขุ สงบทางใจ เกดิ ความรผู ้ ดุ ขนึ้ นําใหถ้ งึ พระรัตนตรัยเป็ นสรณะตลอดชวี ติ แตม่ ารศาสนาหรอื ศาสนาของสมทุ ัยซงึ่ เป็ นคปู่ รับกนั ก็ยงั แรง และสมทุ ัยรวู ้ ธิ รี ักษาและแผศ่ าสนา คลา้ ยแมท่ ัพผฉู ้ ลาดใหย้ ทุ ธวธิ ที แ่ี ยบยล ทกุ คนลว้ นมศี ัตรเู ป็ นแมท่ พั ผฉู ้ ลาดในการใชย้ ทุ ธวธิ ที แี่ ยบยล ดงั นัน้ แมไ้ มป่ ระสงคจ์ ะเป็ นผพู ้ า่ ยแพ ้ แกศ่ ตั รคู อื มารหรอื สมทุ ัย ทกุ คนก็ตอ้ งอบรมสตอิ บรมปัญญาใหย้ ง่ิ ขน้ึ อยเู่ สมอ เพอื่ จะไดส้ ามารถ เอาชนะศัตรไู ด ้ มใี จถงึ พระรัตนตรัยเป็ นสรณะอยา่ งแน่วแน่มน่ั คง จนไดพ้ บความสขุ สงบทางใจ ทจี่ ะ ไมไ่ ดพ้ บเลยแมพ้ า่ ยแพแ้ กศ่ ัตรคู อื สมทุ ัย

๖๗ สงั โยชนส์ บิ จะกลา่ วถงึ เครอื่ งผกู ของสมทุ ัยทลี่ อบผกู ใจชาวจติ ตนครมานานนักแลว้ แตผ่ ูกไวอ้ ยา่ งลกึ ซงึ้ ชาว จติ ตนครเองก็ไมร่ วู ้ า่ ไดถ้ กู ผกู ไว ้ พระบรมครเู ทา่ นัน้ ไดท้ รงทราบและไดต้ รัสบอกแกค่ บู่ ารมวี า่ มอี ยู่ ๑๐ เรยี กวา่ “สงั โยชน”์ แปลวา่ “เครอื่ งผกู ใจสตั ว”์ คอื ๑ สกั กายทฐิ ิ ความเห็นเป็ นเหตถุ อื อัตตาตัวตนในสกนธก์ าย ๒ วจิ กิ จิ ฉา ความลังเลเป็ นเหตไุ มแ่ น่ใจในปฏปิ ทาเครอ่ื งดําเนนิ ของตน ๓ สลี พั พตปรามาส ความถอื ศลี และวตั รตา่ ง ๆ ดว้ ยความปรารถนาผลมลี าภเป็ นตน้ หรอื ดว้ ย ความเชอ่ื ถอื วา่ ศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ ๔ กามราคะ ความยนิ ดดี ว้ ยอํานาจกเิ ลสกาม ๕ ปฏฆิ ะ ความกระทบกระท่ังแหง่ จติ หรอื ความหงดุ หงดิ ๖ รปู ราคะ ความตดิ อยใู่ นรปู ธรรม เชน่ ชอบใจในบคุ คลบางคน หรอื ในรปู ฌาน ๗ อรปู ราคะ ความตดิ อยใู่ นอรปู ธรรม เชน่ ในสขุ เวทนา หรอื ในอรปู ฌาน ๘ มานะ ความสําคัญวา่ ยังมเี รา ๙ อทุ ธัจจะ ความคดิ พลา่ น ๑๐ อวชิ ชา ความไมร่ ใู ้ นสจั จะทัง้ หลาย สงั โยชนเ์ หลา่ นส้ี มทุ ัยมอบใหอ้ ยใู่ นสงั กัดของคอู่ าสวะโดยตรง ทัง้ เป็ นสหายสนทิ ของคอู่ าสวะ ตงั้ แต่ ๑ ถงึ ๕ เป็ นพวกขนั้ ตํา่ คอื หยาบ เรยี กวา่ “โอรัมภาคยิ ะ” แปลวา่ “สว่ นลา่ ง” ตงั้ แต่ ๖ ถงึ ๑๐ เป็ นพวกชนั้ สงู คอื ละเอยี ด เรยี กวา่ “อทุ ธัมภาคยิ ะ” แปลวา่ “สว่ นบน” คําวา่ สว่ นลา่ งสว่ นบนในทน่ี ี้ มไิ ดห้ มายความวา่ ผกู ทรี่ า่ งกายสว่ นลา่ งและสว่ นบน แตห่ มายวา่ หยาบและละเอยี ด หรอื ตน้ื และ ลกึ ซง้ึ เขา้ ไปโดยลําดับ เครอ่ื งผกู เหลา่ นเ้ี ป็ นเครอื่ งผกู ทเ่ี หนยี วแน่นมาก ตดั ใหข้ าดไดย้ ากทส่ี ดุ แม ้ ทเี่ ป็ นอยา่ งหยาบแตก่ ็ละเอยี ดจนมองดว้ ยตาไมเ่ ห็น ถงึ ตาทพิ ยข์ องเทพก็มองไมเ่ ห็น พระบรมครู ทรงเห็นดว้ ยพทุ ธจักษุหรอื ปัญญาจักษุ แลว้ ทรงแสดงเปิดเผยแกเ่ วไนยนกิ ร คอื หมแู่ หง่ เทพและ มนุษยท์ พ่ี งึ แนะนําได ้ เป็ นทก่ี ระทบกระเทอื นสมทุ ัยเป็ นอยา่ งยงิ่ เพราะไมอ่ าจจะปกปิดซอ่ นเรน้ เครอ่ื งผกู อยา่ งละเอยี ดนต้ี อ่ ไปได ้ ทัง้ พระบรมครยู งั ไดท้ รงสอนวธิ ตี ัดเครอ่ื งผกู เหลา่ นใี้ หข้ าดไดจ้ รงิ ๆ อยา่ งเป็ นปาฏหิ ารยิ ์ ใครทตี่ ดั ได ้ จะพน้ จากอํานาจสมทุ ัยไปโดยลําดบั เมอ่ื ตดั ไดห้ มดก็พน้ ไดส้ น้ิ เชงิ แตก่ ็อยา่ เพอ่ ดใี จวา่ จะตดั ได ้ งา่ ยนักเร็วนัก เพราะสมทุ ัยยงั มกี ลวธิ อี กี หลายอยา่ งนักทจ่ี ะรกั ษาอํานาจของตน เชน่ วธิ ที ําให ้ วนเวยี น วธิ ที ําใหเ้ นนิ่ ชา้ วธิ แี บง่ เขตยดึ ครอง วธิ แี ทรกซมึ บอ่ นทําลาย จนถงึ วธิ โี จมตอี ยา่ งเปิดเผย คลา้ ย ๆ การกอ่ สงครามกลางเมอื งขน้ึ หรอื ชกั จงู กองทัพตา่ งดา้ วเขา้ เมอื ง ฉะนัน้ สมทุ ัยจงึ เชอ่ื วา่ จะ รักษาอํานาจของตนไวไ้ ดอ้ กี นาน ภยั ธรรมชาตจิ ะมาถงึ จติ ตนคร ทําลายเมอื งทัง้ สน้ิ เสยี กอ่ นทสี่ มทุ ัย จะสนิ้ อํานาจ สมทุ ัยน่าจะตอ้ งชว่ ยสรา้ งเมอื งใหใ้ หมเ่ สยี อกี ดังนัน้ สมทุ ัยจงึ น่ากลวั นัก มอี ันตรายรา้ ยแรงนัก ไมค่ วรทจี่ ะนอนใจปลอ่ ยใหส้ มทุ ัยดําเนนิ งานแทรก ซมึ บอ่ นทําลายโดยไมพ่ ยายามตา้ นทานเสยี เลย การศกึ ษาพระธรรมคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ ทมี่ ี จดุ มงุ่ หมายเพอื่ ทําลายสมทุ ัยแบบถอนรากถอนโคนเทา่ นัน้ ทจี่ ะชว่ ยใหร้ ทู ้ างรวู ้ ธิ ตี อ่ ตา้ นสมทุ ัย และ การปฏบิ ัตติ ามพระธรรมคาํ สง่ั สอนทไ่ี ดศ้ กึ ษามาเทา่ นัน้ ทจ่ี ะชว่ ยใหอ้ าจเอาชนะสมทุ ัยได ้ ไดม้ ี ความสขุ เสรพี น้ จากเครอื่ งผกู ทัง้ ปวงตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ

๖๘ ไตรภมู โิ ลก วธิ ที ําใหว้ นเวยี นของสมทุ ัย คอื สรา้ งวงกลมใหญก่ ลางเมอื งจติ ตนคร กลา่ วไดว้ า่ เป็ นวงเวยี นกลม ใหญท่ ส่ี ดุ ในโลก ไดส้ รา้ งทางเป็ นเสน้ รอบวงกลม มที างซอยตัดผา่ นกนั อกี มากมาย ไดส้ รา้ งภมู ิ ตา่ ง ๆ ไวท้ เี่ สน้ ทางรอบวงกลมนัน้ ครบถว้ น ถา้ นับมนุษยภมู เิ ป็ นกลาง ตํา่ ลงไปก็มอี บายภมู ติ า่ ง ๆ คอื นรก สตั วด์ ริ ัจฉาน แดนเปรตอสรุ กาย แดนผชี นดิ ทตี่ กตํา่ นานาชนดิ ภมู มิ นุษยเ์ องก็แบง่ กันเป็ น ประเทศตา่ ง ๆ เป็ นบคุ คลชนั้ ตา่ ง ๆ มหี นา้ ทตี่ า่ ง ๆ พากนั สรา้ งบา้ นเรอื น ถนนหนทาง ปราสาทราช วงั วดั วาอาราม และสง่ิ ของเครอ่ื งใชห้ ลายหลากมากมาย มภี มู ปิ ระเทศทส่ี วยงามโดยธรรมชาติ และ โดยตกแตง่ เป็ นสวน เป็ นสระ เป็ นอา่ งเก็บน้ํามหมึ า และอน่ื ๆ มากมายเหลอื ทจี่ ะพรรณนา ทยี่ ง่ิ กวา่ ภมู มิ นุษยก์ ็คอื ภมู สิ วรรคช์ นั้ กามาวจรทเี่ รยี กวา่ เทวโลก และชนั้ รปู าวจร อรปู าวจร ทเี่ รยี กวา่ พรหม โลก ลว้ นแลว้ ไปดว้ ยของทพิ ยอ์ ันแสนทจ่ี ะละเอยี ดประณีต ชนดิ ทไ่ี มอ่ าจจะนําสงิ่ อะไรในโลกมนุษย์ นเี้ ทยี บได ้ ภมู ปิ ระเทศในสวรรคก์ ็สวยสดงดงาม โปรง่ น่ารนื่ รมยย์ นิ ดี มที พิ ยวมิ านสถติ อยใู่ นทอี่ นั เหมาะสมวจิ ติ รตระการตา เป็ นทต่ี รงึ ตาตรงึ ใจ และละเอยี ดประณีตกวา่ กันขนึ้ ไปเป็ นชนั้ ๆ รวมเขา้ ก็ เป็ นไตรภมู ิ คอื กามาวจรภมู ิ (ภมู ทิ เี่ ทยี่ วไปในกาม) รปู าวจรภมู ิ (ภมู ทิ เ่ี ทย่ี วไปในรปู ) อรปู าวจรภมู ิ (ภมู ทิ เ่ี ทยี่ วไปในอรปู ) ทํานองทม่ี พี รรณนาไวใ้ นไตรภมู พิ ระรว่ ง และใน ๔๕ พรรษาของพระพทุ ธเจา้ น่ันแหละ สมทุ ัยไดส้ รา้ งไวค้ รบทกุ ภมู ิ และไดส้ รา้ งสตั วโลกประจําภมู ติ า่ ง ๆ อกี มากมายนับไมถ่ ว้ น ในนรกก็มี สตั วน์ รกชนดิ ตา่ ง ๆ ในขมุ ตา่ ง ๆ แดนตา่ ง ๆ ของนรกนับไมถ่ ว้ น ในกําเนดิ ดริ ัจฉานก็มสี ตั วด์ ริ ัจฉาน นับไมถ่ ว้ น ในถนิ่ เปรต ถนิ่ อสรุ กาย ถนิ่ ผที ต่ี ํา่ ตอ้ ยตา่ ง ๆ ก็มากมายนับไมถ่ ว้ นเหมอื นกนั จนถงึ พลดั เขา้ ในแดนมนุษย์ เทย่ี วแสดงตนขอสว่ นบญุ หรอื ทพี่ วกมนุษยพ์ ากันกลา่ วหาวา่ ผหี ลอก ทัง้ ทนี่ ่าจะ ไมไ่ ดค้ ดิ วา่ จะมาหลอกมเี ป็ นอันมาก ในมนุษยเ์ องก็มมี นุษยเ์ กดิ มามากมาย จนเกดิ มปี ัญหาพดู กันใน หมมู่ นุษยว์ า่ จะลน้ ทบ่ี า้ ง จะไมม่ อี าหารพอเลย้ี งกนั บา้ ง เมอื่ กอ่ นนจ้ี ํานวนมนุษยม์ นี อ้ ย เดย๋ี วนมี้ าก วญิ ญาณมาจากไหนกนั วญิ ญาณเพมิ่ ขนึ้ ไดห้ รอื ดงั นเ้ี ป็ นตน้ ในถน่ิ สวรรคโ์ ลกพรหมโลกก็มเี ทพดา พรหมแตล่ ะชนั้ บางทา่ นแถมมารเขา้ วา่ “เทวดามารพรหม” ดังทก่ี ลา่ วแลว้ วา่ พญามารนัน้ ครองอยใู่ นสวรรคช์ นั้ ทห่ี กซงึ่ เป็ นถนิ่ เทพชนั้ สงู สดุ เป็ น “พญา” ที่ ครองอยกู่ ง่ึ หนง่ึ อกี กง่ึ หนงึ่ มอี กี “พญา” หนงึ่ ครองอยู่ นับวา่ แปลก แตถ่ า้ คดิ ดทู ํานองเป็ นปรศิ นา ธรรมก็ไมแ่ ปลก มเี หตผุ ล ภมู โิ ลกทัง้ หมดนี้มารครองใจอยทู่ ัง้ หมด จงึ กําหนดใหพ้ ญามารสถติ อยใู่ น สวรรคช์ นั้ สงู สดุ ทจ่ี ะดแู ลลงมาและขนึ้ ไปไดท้ ั่วถงึ ชนั้ ทมี่ ารสถติ นัน้ นับวา่ กงึ่ กลาง สว่ นอกี กลมุ่ หนง่ึ นัน้ นับถอื พระบรมครู สมทุ ยั ไดส้ รา้ งไตรภมู โิ ลกดงั กลา่ วภายในวงกลมใหญม่ หมึ ากลางเมอื ง จติ ตนคร เรยี งรายกนั อยา่ งเป็ นระเบยี บทเี่ สน้ ทางรอบวงกลม เรยี กใหท้ ันสมยั ไดว้ า่ เป็ นการแสดง นทิ รรศการไตรภมู โิ ลกทไ่ี มม่ ใี ครจะแสดงไดเ้ สมอเหมอื น แมส้ มทุ ัยจะสรา้ งวงเวยี นใหญโ่ ตเพยี งไร เพอ่ื หลอกใหช้ าวจติ ตนครวนเวยี นไมอ่ าจหลดุ พน้ จาก อํานาจของตนได ้ แตพ่ ระบรมครกู ็ทรงเห็นวงเวยี นนัน้ ละเอยี ดถถี่ ว้ นโดยตลอดดว้ ยพทุ ธจกั ษุหรอื ปัญญาจักษุ ทัง้ ยงั ไดท้ รงแสดงไวอ้ ยา่ งเปิดเผยแกเ่ วไนยนกิ ร บรรดาผไู ้ มป่ รารถนาจะวนเวยี นอยู่ ตามความประสงคข์ องสมทุ ัย ก็ตอ้ งศกึ ษาใหเ้ ขา้ ใจตามทพ่ี ระบรมครทู รงแสดงไว ้ น่ันแลจงึ จะ สามารถพน้ จากอํานาจของสมทุ ัยไดโ้ ดยลําดับ

๖๙ นายชา่ งผอู้ อกแบบและสรา้ งไตรภมู ิ สมทุ ัยสามารถจดั แสดงไดเ้ พราะมนี ายชา่ งผสู ้ รา้ งซงึ่ มคี วามสามารถสรา้ งไดอ้ ยา่ งวเิ ศษ นายชา่ งผนู ้ ้ี มชี อ่ื สนั้ ๆ วา่ “กรรม” เป็ นผสู ้ รา้ งไตรภมู โิ ลกขน้ึ ทัง้ หมด แตก่ รรมเป็ นผสู ้ รา้ งขนึ้ ตามแบบแปลน แผนผังทม่ี นี ายชา่ งอกี ผหู ้ นง่ึ เขยี นขนึ้ นายชา่ งผเู ้ ขยี นแปลนแผนผังนม้ี ชี อื่ วา่ “กเิ ลส” เป็ นผเู ้ ขยี น แบบแปลนแผนผังไตรภมู โิ ลกขน้ึ ทัง้ หมด แลว้ “กรรม” ก็เป็ นผสู ้ รา้ งไตรภมู โิ ลกขน้ึ กเิ ลสและกรรม ทัง้ สองนเ้ี ป็ นนายชา่ งคสู่ าํ คญั ทสี่ ดุ ของสมทุ ัย ซงึ่ รว่ มกนั สรา้ งวงเวยี นกลมใหญแ่ ละไตรภมู โิ ลกเรยี ง รายอยใู่ นวงเวยี นกลมใหญน่ ้ี สมทุ ัยไดป้ ดปิดความจรงิ ในเรอ่ื งน้ี แตก่ ็ไมอ่ าจจะปดปิดองคพ์ ระบรม ครไู ด ้ พระองคท์ รงทราบและไดต้ รัสบอกไวว้ า่ ไตรภมู โิ ลกนค้ี อื “วบิ าก” ถงึ จะมมี ากมาย ก็รวมอยใู่ น คําวา่ “วบิ าก” คําเดยี ว รวมกับนายชา่ งผเู ้ ขยี นแบบและผสู ้ รา้ งก็เป็ นสาม คอื กเิ ลส กรรม วบิ าก ทรง แสดงวา่ กเิ ลสเป็ นเหตใุ หท้ ํากรรม กรรมเป็ นเหตสุ ง่ วบิ าก และวบิ ากก็เป็ นเหตกุ อ่ กเิ ลสขน้ึ อกี จงึ วน อยดู่ ังนี้ ในการแสดงนทิ รรศการไตรภมู โิ ลก สมทุ ัยไดจ้ ัดงาน “สงั สารวฏั ” ขน้ึ เพอ่ื ชกั ชวนคนใหเ้ ทยี่ วชม นทิ รรศการไตรภมู โิ ลกทสี่ รา้ งขน้ึ และเมอ่ื ใครไดช้ มเขา้ แลว้ ก็จะตดิ ใจวนเวยี นทอ่ งเทยี่ วไป ๆ มา ๆ ไมย่ อมผละออกไป สมชอื่ ของงานวา่ สงั สารวฏั ทแ่ี ปลวา่ วนเวยี นทอ่ งเทย่ี วไป ชาวจติ ตนครไดพ้ ากัน เขา้ ไปเทย่ี วชมนทิ รรศการไตรภมู โิ ลก ในงานสงั สารวฏั ทสี่ มทุ ัยจัดขนึ้ แน่นขนัดไปหมด และพากนั หลงใหลวนเวยี นทอ่ งเทย่ี วไปในภมู ติ า่ ง ๆ อยา่ งไมอ่ ม่ิ ไมเ่ บอ่ื ถงึ จะวนเวยี นซํา้ แลว้ ซาํ้ อกี นับครัง้ ไม่ ถว้ นก็ไมเ่ บอ่ื อยากจะเทยี่ วไปอกี น่ันเอง นับวา่ เป็ นความสามารถอยา่ งยอดเยยี่ มของนายชา่ ง สถาปนกิ ผอู ้ อกแบบคอื กเิ ลส และนายชา่ งผสู ้ รา้ งคอื กรรม ซง่ึ สรา้ งผลวบิ ากออกมาคอื ไตรภมู โิ ลก ชาวจติ ตนครไมม่ คี วามสงสยั อยา่ งทช่ี าวโลกเป็ นอันมากสงสยั กันวา่ วญิ ญาณจากไหนมาเกดิ เป็ น มนุษยเ์ พม่ิ มากขน้ึ จนจะลน้ โลก เพราะไดเ้ ห็นนทิ รรศการไตรภมู โิ ลก และทกุ ภมู มิ วี ญิ ญาณหรอื ผเู ้ กดิ อยใู่ นภมู นิ ัน้ ๆ นับไมถ่ ว้ น เมอ่ื เทยี บกนั เขา้ แลว้ มนุษยภมู กิ ็เทา่ กบั ใบไมห้ ยบิ มอื เดยี วเมอื่ เทยี บกบั ใบไมใ้ นป่ าทัง้ สนิ้ และทกุ วญิ ญาณไปถอื ปฏสิ นธใิ นภมู ใิ ดภมู หิ นงึ่ ไดท้ ัง้ นัน้ สดุ แตจ่ ะไดบ้ า้ นทก่ี เิ ลส และกรรมสรา้ งขน้ึ ในภมู ไิ หน สมทุ ัยภมู ใิ จในนายชา่ งทัง้ สองและในไตรภมู โิ ลกทพี่ ระบรมครทู รง เรยี กวา่ “วบิ าก” ยง่ิ นัก และเมอื่ ไดเ้ ห็นชาวจติ ตนครเกอื บทัง้ เมอื งพากนั ทอ่ งเทยี่ ววนเวยี นตดิ อยใู่ น ไตรภมู แิ น่นขนัดก็ยงิ่ รา่ เรงิ เพราะไดเ้ ห็นผลสาํ เร็จอยา่ งงดงามของตน บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย แมจ้ ะเปรยี บเชน่ ชาวจติ ตนครทพ่ี ากันทอ่ งเทย่ี ววนเวยี นอยใู่ นไตรภมู ิ แตก่ ็เป็ นผทู ้ ท่ี ําใหส้ มทุ ัยวางใจไมส่ นทิ นัก เพราะสมทุ ัยตระหนักดวี า่ การบรหิ ารจติ หรอื การอบรมจติ ตามคําสง่ั สอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ คอื การทจ่ี ะสามารถพาตนใหด้ ําเนนิ กา้ วหนา้ หา่ งไกล อํานาจของสมทุ ัยออกไปทกุ ที จนอาจถงึ พน้ จากอาํ นาจของสมทุ ัยไดโ้ ดยสน้ิ เชงิ ในวาระหนงึ่ วฏั ฏะ สมทุ ัยมวี ธิ ที ําใหเ้ นนิ่ ชา้ คอื ทําใหห้ ลงวนเวยี นอยใู่ นวฏั ฏะทัง้ ๓ คอื ๑ กเิ ลสวฏั ฏะ วนคอื กเิ ลส ๒ กมั มวฏั ฏะ วนคอื กรรม ๓ วปิ ากวฏั ฏะ วนคอื วบิ าก ไดแ้ กผ่ ล

๗๐ ความวนนที้ ําใหเ้ กดิ เวลาและเวลาดกู ล็ ว่ งไปเร็ว ทําใหด้ เู หมอื นไมเ่ นนิ่ ชา้ ถา้ ใครดนู าฬกิ าจะ เห็นวา่ เขม็ วนิ าทเี คลอ่ื นไปเร็วมาก แมว้ ันคนื เดอื นปีจะรสู ้ กึ วา่ ชา้ ไปโดยลําดับ แตถ่ า้ มอี ะไรทําให ้ เพลนิ ก็เหมอื นดงั ประเดย๋ี วเดยี ว ใครทเี่ กดิ มามอี ายเุ ทา่ ไรก็ตาม ลองนกึ ดตู งั้ แตเ่ กดิ จนถงึ ปัจจบุ นั จะรสู ้ กึ เหมอื นดงั ผา่ นมาแวบเดยี วเทา่ นัน้ ดังนัน้ จะวา่ เนนิ่ ชา้ อยา่ งไร ถา้ ตงั้ ปัญหาขน้ึ ดงั น้ี ก็ขอให ้ มองถงึ สจั จะของเวลา วา่ เวลาเกดิ จากความวน ดงั จะรไู ้ ดจ้ ากการศกึ ษาวา่ โลกหมนุ รอบตัวเองและ รอบดวงอาทติ ย์ ทําใหเ้ กดิ วนั คนื เดอื นปี ซงึ่ รวมเรยี กเวลา ถา้ โลกหยดุ หมนุ กจ็ ะไมม่ เี วลา ความหมนุ ของโลกนัน้ ก็คอื หมนุ วนเป็ นความวนนั่นเอง จงึ เป็ นการกลับไปหาจดุ เกา่ ซํา้ ๆ ซาก ๆ แลว้ ๆ เลา่ ๆ เชน่ เดยี วกบั เชา้ สายเทยี่ งบา่ ยเย็น แลว้ ก็กลบั ไปเชา้ สายใหมเ่ ป็ นตน้ ใหม่ เวลาทลี่ ว่ งไป ๆ จงึ ไมท่ ํา ใหใ้ ครไดก้ า้ วหนา้ ไปขา้ งไหน คงกา้ วไปในความซ้ํา ๆ อยนู่ ่ันเอง เหมอื นอยา่ งเดนิ เวยี นโบสถเ์ วยี น เมรุ หรอื เหมอื นอยา่ งทํากจิ ประจําวนั ตนื่ นอนขนึ้ ก็ลา้ งหนา้ บว้ นปาก บรโิ ภคอาหารเชา้ ทํากจิ ตา่ ง ๆ บรโิ ภคอาหารมอ้ื ตอ่ ไป ทํากจิ ตา่ ง ๆ จนถงึ นอนหลบั ไป นกึ วา่ วนั นี้ รงุ่ ขน้ึ ก็ทําซํ้ากนั อกี ก็นกึ วา่ วนั พรงุ่ นแ้ี ละวนั ตอ่ ๆ ไป เป็ นตน้ คดิ วา่ ไมซ่ า้ํ วนั เวลากนั แตค่ วามจรงิ ก็ซํา้ ๆ กันอยนู่ ่ันเอง เพราะโลกก็ วนตัวเองและวนดวงอาทติ ยซ์ ้ํา ๆ กันอยใู่ นทแี่ ละวงโคจรเดยี วกัน อยทู่ กุ วนั ทกุ ปี เมอื่ กลา่ วโดยปรมตั ถ์ ทกุ สตั วบ์ คุ คลตวั ตนก็วนเกดิ แกต่ ายอยแู่ ลว้ ๆ เลา่ ๆ ในไตรภมู ดิ ังท่ี เรยี กวา่ สงั สารวฏั ฏะ ซงึ่ เมอ่ื มองเขา้ มาเฉพาะตนในปัจจบุ ัน ก็จะไดพ้ บวฏั ฏะทัง้ ๓ ดังกลา่ วขา้ งตน้ นั่นแหละวนอยใู่ นจติ ใจตลอดเวลา สมทุ ัยไดส้ รา้ งมายาตา่ ง ๆ ปิดบงั ดวงตาปัญญามใิ หม้ องเห็น สจั จะ ทัง้ ไดส้ อดใสอ่ วชิ ชา ตัณหา อปุ าทาน เขา้ ไวใ้ นจติ ใจอยา่ งหนาแน่น ทําใหเ้ ป็ นอาสวะอนุสยั คอื ดองสนั ดานสตั ว์ นอนจมสนั ดานสตั วใ์ นไตรภมู ถิ ว้ นหนา้ โดยมอบใหเ้ ป็ นหนา้ ทข่ี องคอู่ าสวะ ความวนอยใู่ นทเ่ี ดยี วโดยไมร่ นู ้ เี้ ป็ นความเนน่ิ ชา้ อยา่ งยง่ิ เป็ นความเนน่ิ ชา้ ทไี่ มร่ วู ้ า่ เนนิ่ ชา้ นกึ วา่ กา้ วหนา้ ไปเร็วอยา่ งยง่ิ เหมอื นอยา่ งเข็มวนิ าที โลกเองถา้ มวี ญิ ญาณจติ ใจรู ้ ก็คงตอบโตว้ า่ ก็เราวน อยนู่ นี่ า จนเราเองกเ็ บอ่ื เต็มทแี ลว้ เวลาเกดิ ขน้ึ จากความวนของเราเอง สตั วโลกทัง้ ปวงเกดิ จากเวลาก็วา่ ได ้ ทัง้ เวลาก็กลนื กนิ ตัวเองพรอ้ มทัง้ สตั วโลกทัง้ ปวงไมม่ เี หลอื เหมอื นอยา่ งยกั ษ์ใหญ่ มหมึ าอา้ ปากกวา้ งใหญย่ ง่ิ กวา่ โลก สตั วโลกเกดิ ขน้ึ มาแลว้ เดนิ วนตวั เองอยเู่ ร็วรอบบา้ ง ชา้ รอบคอื เดนิ วนอยมู่ ากรอบบา้ ง แตถ่ งึ จะชา้ ก็ไมเ่ กนิ ๑๐๐ รอบไปเทา่ ไรนัก ดังทเี่ รยี กกนั วา่ อายเุ ทา่ นัน้ ปี ก็ คอื เทา่ นัน้ รอบทโ่ี ลกวนน่ันเอง แลว้ ก็เขา้ ปากยักษ์ใหญค่ อื เวลาหายไปหมดสน้ิ พระบรมครไู ดต้ รัสไว ้ แลว้ มใิ ชห่ รอื วา่ “กาลยอ่ มกนิ สตั วท์ เี่ กดิ มาทัง้ หมดพรอ้ มกบั ตนเอง” แตก่ าลไมอ่ าจกนิ กรรมและผลของกรรมทที่ กุ สตั วบ์ คุ คลตัวตนทําไวไ้ ด ้ กรรมทก่ี ระทําแลว้ ยอ่ มเป็ น อันกระทําแลว้ ยอ่ มใหผ้ ล ทัง้ กรรมดแี ละกรรมชว่ั กรรมดยี อ่ มใหผ้ ลดี กรรมชวั่ ยอ่ มใหผ้ ลชวั่ บรรดา ผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผกู ้ ําลังพยายามทํากรรมดแี ละผลดสี งั่ สมไว ้ ไมใ่ หต้ วั เองวนหายไปในปากยกั ษ์ ใหญค่ อื เวลาจนหมดสน้ิ โดยไมเ่ หลอื ความดไี วข้ า้ งหลังเลย มายา เมอื่ โลกนห้ี มนุ วนอยู่ แตท่ กุ คนทอี่ ยใู่ นโลกหาไดร้ วู ้ า่ โลกหมนุ วนไม่ เมอ่ื โลกหมนุ วนไปหาจดุ เกา่ คนทัง้ ปวงก็คดิ วา่ วนั ใหม่ สมทุ ัยไดส้ รา้ งมายาขนึ้ สาํ หรับกําบงั สจั จะคอื ความจรงิ ไตรภมู โิ ลกเองก็ เต็มไปดว้ ยมายา ระบบสอื่ สารทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ในของจติ ตนครก็เต็มไปดว้ ยมายา เพราะสมทุ ัยไดส้ ง่ เขา้ ไปแทรกไวท้ กุ หนทกุ แหง่ ทําใหช้ าวจติ ตนครพากนั เห็นไปอยา่ งหนงึ่ ซงึ่ ผดิ ไปจากความจรงิ ตงั้ ตน้ แตต่ น่ื นอนเชา้ ขนึ้ ก็มองเห็นดวงตะวนั ขน้ึ โคจรจากทศิ ตะวนั ออกไปตกทางทศิ ตะวนั ตก แต่ ตามสจั จะทวี่ ทิ ยาศาสตรแ์ สดงไว ้ หาไดเ้ ป็ นเชน่ นัน้ ไม่ โลกตา่ งหากโคจรไปรอบดวงอาทติ ย์

๗๑ นอกจากนส้ี งิ่ ทไ่ี กลตาก็เห็นเล็ก ใกลต้ าก็เห็นใหญ่ เชน่ ดวงตะวนั เดอื นดาว เห็นดวงเล็กนดิ เดยี ว แตต่ ามสจั จะหาไดเ้ ป็ นเชน่ นัน้ ไม่ เสยี งตา่ ง ๆ ทอี่ อกจากปากไปเขา้ หกู ็เหมอื นกัน สรา้ งเหตกุ ารณ์ ตา่ ง ๆ ขนึ้ ไดไ้ มน่ อ้ ย ทําใหร้ ักกนั ชว่ ยกนั ก็ได ้ ทําใหเ้ กลยี ดชงั กันตกี นั รบกันก็ได ้ ตามสจั จะก็เป็ นสกั แตว่ า่ เสยี งเทา่ นัน้ ทางจติ ใจเองก็ยงิ่ เต็มไปดว้ ยความคดิ ปรงุ แตง่ เครอื่ งปรงุ แตง่ ตา่ ง ๆ ในโลก ออกมาจากจติ ใจกอ่ นทัง้ นัน้ สมทุ ัยไดส้ รา้ งมายาในรปู แหง่ สง่ิ หนง่ึ เรยี กวา่ “โลกธรรม” มอี ยู่ ๘ สงิ่ คอื ลาภ เสอ่ื มลาภ ยศ เสอ่ื มยศ นนิ ทา สรรเสรญิ สขุ และทกุ ข์ อนั ทจ่ี รงิ ทงั้ ๘ น้ี เป็ นธรรมคอื ของสาํ หรับโลก ใคร ๆ ทเี่ กดิ มาในโลกก็จะตอ้ งพบดว้ ยกัน ทัง้ นัน้ ไมย่ กเวน้ แมแ้ ตอ่ งคพ์ ระบรมครแู ละพระสาวกทัง้ ปวง แตส่ มทุ ัยไดส้ อดแทรกมายาเขา้ ไปใน จติ ใจของคน ทําใหโ้ ลกธรรมกลายเป็ นอารมณ์เครอื่ งผกู พันจติ ใจใหย้ นิ ดแี ละยนิ รา้ ย คอื ใหย้ นิ ดใี น ลาภ ยศ สรรเสรญิ สขุ ใหย้ นิ รา้ ยในอลาภ อยศ นนิ ทา ทกุ ข์ ทัง้ สมทุ ัยไดส้ ง่ สมนุ เอก คอื โลโภ โทโส โมโห เขา้ ไปอกี ดว้ ย จงึ ทําใหโ้ ลภอยากไดใ้ นลาภ ยศ สรรเสรญิ สขุ อยา่ งไมม่ อี มิ่ มพี อ และ ทําใหม้ โี ทสะในเมอ่ื ตอ้ งถกู ขดั ขวาง หรอื เมอ่ื ประสบสง่ิ ทตี่ รงกันขา้ ม ไมเ่ ชน่ นัน้ ก็เศรา้ เสยี ใจอยา่ งไม่ อาจจะยับยัง้ เป็ นอนั วา่ ทําใหย้ งิ่ วนุ่ แสวงหากอบกํา ลาภ ยศ สรรเสรญิ สขุ กันอยา่ งอตุ ลดุ ไมเ่ ป็ น อนั จะคดิ ทําสง่ิ ทเี่ ป็ นคณุ เป็ นประโยชนอ์ นั แทจ้ รงิ แกต่ นและแกค่ นอนื่ ตลอดถงึ สว่ นรวมใหส้ มควร ให ้ มาก ความสขุ ความเจรญิ ตา่ ง ๆ จงึ ชะงกั งนั หรอื บงั เกดิ ขนึ้ เนน่ิ ชา้ ควรทจ่ี ะเจรญิ มากและเร็ว ก็กลับ นอ้ ยและชา้ บางทกี ลับเสอ่ื มถอยหลังไปเสยี อกี เพราะมัวแตว่ งิ่ วนุ่ แยง่ ลาภผลเป็ นตน้ กันเสยี คลา้ ย กับคราวบวชนาค เจา้ นาคโยนสตางคใ์ หท้ าน ทัง้ เด็กและผใู ้ หญพ่ ากันแยง่ ทานกนั ชลุ มนุ สมทุ ัยเห็น ดงั นัน้ ก็หัวรอ่ รา่ เรงิ ชอบใจ วา่ เพยี งแตส่ ตางคก์ ็แยง่ กนั อตุ ลดุ เสยี แลว้ เสยี แรงเตรยี มเครอื่ งป้องกนั ไว ้ มากมาย สมทุ ัยยังมกี ลวธิ ดี กี วา่ โยนทานอกี หลายอยา่ งนัก สําหรับทจ่ี ะหน่วงเหนยี่ วใหช้ กั ชา้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรอบรมสตใิ หม้ าก เพอ่ื ใหส้ ตเิ กดิ ทันเวลาเมอื่ ความโลภ โกรธ หลง เกดิ ขน้ึ ก็จะไดร้ วู ้ า่ น่ันคอื มายาของสมทุ ัยกําลังลอ่ ใหเ้ ป็ นไป จักทําใหเ้ นน่ิ ชา้ ในการดําเนนิ ไปสู่ ความพน้ ทกุ ข์ พน้ อํานาจของสมทุ ัย ไดม้ บี รมสขุ อนั เป็ นสขุ แทจ้ รงิ มจิ ฉาทฐิ ิ อันชาวจติ ตนครทกุ สตั วบ์ คุ คลตวั ตนตา่ งก็วนเกดิ แกต่ ายอยแู่ ลว้ ๆ เลา่ ๆ ในไตรภมู ทิ เ่ี รยี กวา่ สงสาร วฏั ฏะ องคพ์ ระบรมครทู รงเห็นเหตแุ หง่ การวนเวยี นเชน่ นัน้ และไดท้ รงแสดงชไ้ี วช้ ดั แจง้ เพอ่ื เป็ นทาง สําหรับชาวจติ ตนครผปู ้ ฏบิ ตั ติ ามพระองคใ์ หพ้ น้ จากการตอ้ งวนเวยี นดงั กลา่ ว แตส่ มทุ ัยก็พยายามหา กลอบุ ายมาหลอกลอ่ ใหช้ กั ชา้ มใิ หพ้ น้ ไปไดโ้ ดยงา่ ย ทําไมสมทุ ัยจงึ ตอ้ งใชว้ ธิ หี น่วงเหนย่ี วใหช้ กั ชา้ ก็เพราะสมทุ ัยทราบวา่ ชาวจติ ตนครมพี น้ื เป็ นผฉู ้ ลาด ถา้ ปกปิดบดิ บังความจรงิ ไมด่ ี ก็จะตอ้ งจับความจรงิ ได ้ และเมอื่ ชาวจติ ตนครจบั ความจรงิ ไดเ้ มอ่ื ใด เมอ่ื นัน้ แหละคอื กาลอวสานของสมทุ ัยกบั พรรคพวก กับทัง้ ศาสนาขององคพ์ ระบรมครกู ็ไดเ้ ขา้ ไป ตงั้ มน่ั อยใู่ นจติ ตนครแลว้ คกู่ บั ศาสนาของมารหรอื ของสมทุ ัยนั่นแหละ คบู่ ารมไี ดท้ ําการเผยแผ่ พระพทุ ธศาสนาอยา่ งเต็มที่ หลกั ใหญใ่ นการเผยแผพ่ ระพทุ ธศาสนาก็คอื เผยแผค่ วามจรงิ ทสี่ มทุ ัย กลัวยงิ่ นักวา่ ใคร ๆ จะพากนั รู ้ และโดยเฉพาะก็คอื ชใี้ หร้ จู ้ ักตัวสมทุ ัยพรอ้ มทงั้ พรรคพวกตามเป็ นจรงิ สมทุ ัยจงึ ตอ้ งใชว้ ธิ ที ําใหช้ าวจติ ตนครไมอ่ าจจะรคู ้ วามจรงิ ได ้ หรอื ใหร้ ชู ้ า้ ทสี่ ดุ เทา่ ทจี่ ะชา้ ได ้ ดังที่ เรยี กวา่ ทําใหช้ กั ชา้ คอื ทํามใิ หร้ ไู ้ ดเ้ ร็ว แตใ่ หไ้ มร่ เู ้ รอื่ ยไป นเ้ี ป็ นความประสงคส์ ดุ ยอด หากไมไ่ ด ้ อยา่ งนัน้ ก็ใหร้ ชู ้ า้ ทส่ี ดุ เพอื่ ทต่ี นจะไดค้ รองอํานาจตลอดไป หรอื นานทสี่ ดุ วธิ ที สี่ มทุ ัยใชต้ ลอดมา

๗๒ เป็ นวธิ ที ําใหช้ กั ชา้ ทัง้ นัน้ เชน่ สอดแทรกอารมณเ์ ขา้ ไปกับระบบสอื่ สาร สง่ สมนุ เชน่ โลโภ โทโส โมโห กับกเิ ลสตณั หาทัง้ หลายเขา้ ควบคมุ สมนุ สําคญั ซง่ึ มหี นา้ ทใ่ี นทางปิดบังความรคู ้ อื โมโห มี หนา้ ทที่ ําใหห้ ลงเขา้ ใจผดิ ถอื เอาทางผดิ ยังมอี กี ผหู ้ นงึ่ เป็ นสหายของโมโห คอื มจิ ฉาทฐิ ิ มหี นา้ ทท่ี ําใหเ้ ห็นผดิ ซง่ึ โมโหจะตอ้ งชกั ชวนมาดว้ ย เสมอ มจิ ฉาทฐิ นิ ม้ี หี วั รนุ แรงมาก คอยชกั นําใหเ้ ห็นวา่ จะทําอะไรทกุ อยา่ งทางกาย ทางวาจา ทางใจ ไมช่ อื่ วา่ ทําบญุ ทําบาป ทว่ี า่ ทําอยา่ งนเ้ี ป็ นการทําบญุ ทําอยา่ งนัน้ เป็ นการทําบาป เป็ นการวา่ เอาเอง ทัง้ นัน้ อยา่ ไปคดิ วา่ ทําบญุ ทําบาป ไมม่ กี ารทําบญุ ทําบาปทไี่ หน บญุ บาปไมเ่ ป็ นอนั ทํา ฉะนัน้ อยากจะทําอะไรก็ทําไปเถดิ อยา่ ใหใ้ ครเขาเห็นวา่ ทําผดิ และจับเอาตวั ไปลงโทษก็แลว้ กัน อนงึ่ สง่ิ ทไ่ี ดร้ ับอยู่ ทัง้ ทน่ี ่าชอบใจทัง้ ทไ่ี มน่ ่าชอบใจ เชน่ โลกธรรมตา่ ง ๆ ดังกลา่ วแลว้ เกดิ ขนึ้ ตามความ ประจวบเหมาะ เหมอื นอยา่ งรถสองคันแลน่ มาชนกนั ก็เพราะบงั เอญิ มาประจวบเหมาะกนั เขา้ ถา้ คลาดกันเสยี นดิ หนงึ่ ก็จะไมเ่ กดิ การชนกัน จงึ ไมม่ เี หตอุ ะไรทไี่ หน เหมอื นอยา่ งตัวอยา่ งนัน้ ไมเ่ ห็น มเี หตอุ ะไรอนื่ ทไ่ี หน เชน่ ทว่ี า่ กรรมเป็ นเหตุ ไมเ่ ห็นมกี รรมเกา่ อะไรทไ่ี หน เป็ นเรอื่ งของรถวงิ่ มาชน กนั เขา้ พอดี ความเกดิ ลาภยศก็เป็ นความประจวบเหมาะเขา้ ทัง้ นัน้ ถา้ เป็ นความประจวบเหมาะ ในทางดกี ็เรยี กวา่ เป็ นโชคดี เคราะหด์ ี คราวดี สมัยดี ถา้ เป็ นความประจวบเหมาะในทางรา้ ยก็เรยี กวา่ เป็ นโชครา้ ย เคราะหร์ า้ ย คราวรา้ ย สมัยรา้ ย ก็เห็น ๆ กนั อยดู่ ังน้ี ฉะนัน้ อะไร ๆ ทเี่ กดิ ขนึ้ ตา่ ง ๆ จงึ ไมม่ เี หตุ คอื ไมใ่ ชผ่ ลของเหตตุ ามทว่ี า่ กัน ซง่ึ ไมม่ ใี หเ้ ห็นปรากฏวา่ อยทู่ ไ่ี หน นอกจากเป็ นความ ประจวบเหมาะดังกลา่ ว ถา้ ไมเ่ ชอื่ ก็ลองดู เชน่ อยากไดล้ าภไดย้ ศ ก็เรง่ ประจบผใู ้ หญเ่ ขา้ ใหท้ า่ น ชอบ ทา่ นก็จะเรง่ เสนอให ้ นค้ี อื ความประจวบเหมาะ คอื ทา่ นกับตนมาประจวบกนั ตรงทปี่ ระจบ ก็ได ้ เลอ่ื นยศเทา่ นัน้ ฉะนัน้ ประจบนแี่ หละคอื ความประจวบทําใหเ้ หมาะเขา้ เถดิ ดกี วา่ ทํางานดแี ตไ่ ม่ ประจบมากมายนัก มจิ ฉาทฐิ แิ นะนําดงั น้ี คําแนะนําของมจิ ฉาทฐิ เิ ป็ นคําแนะนําใหห้ ลงผดิ ใหช้ กั ชา้ ไมอ่ าจปฏบิ ตั ใิ หพ้ น้ สงั สารวฏั ฏะ ไดโ้ ดยเร็ว เป็ นคําแนะนําทต่ี รงกนั ขา้ มกบั ทอี่ งคพ์ ระบรมครทู รงแนะนําไว ้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรจะไดพ้ จิ ารณาใหร้ อบคอบ อยา่ ยอมใหม้ จิ ฉาทฐิ ชิ กั จงู ใหห้ ลงผดิ ไปมากนัก จงึ จกั สามารถพาตนใหเ้ ขา้ ใกลค้ วามพน้ จากสงั สารวฏั ฏะไดเ้ ป็ นลําดบั ไดร้ ับความสขุ เป็ นลําดบั ไปพรอ้ ม กัน มจิ ฉาทฐิ ิ (ตอ่ ) พดู กนั เสยี ตรง ๆ สนั้ ๆ วา่ ทกุ อยา่ งไมม่ จี รงิ อยเู่ ลย จะมนี รกสวรรคอ์ ยทู่ ไี่ หน และเพราะผทู ้ แี่ สดง เรอ่ื งนรกสวรรคพ์ าไปดไู มไ่ ดก้ ระมงั จงึ พดู วา่ สวรรคอ์ ยใู่ นอกนรกอยใู่ นใจ หรอื พดู วา่ มใี หเ้ ห็นอยแู่ ลว้ คอื ทที่ มี่ สี ขุ มากคอื สวรรค์ ทท่ี ม่ี ที กุ ขม์ ากเชน่ คกุ ตะรางเป็ นนรก ฉะนัน้ ก็อยใู่ นโลกทอ่ี ยกู่ ันนแี่ หละ จงึ ไมม่ นี รกสวรรคท์ ไี่ หน และโลกก็มองเห็นกันอยนู่ แี่ ลว้ เป็ นโลกเดยี่ ว ไมม่ โี ลกคทู่ พ่ี ดู วา่ โลกนี้ โลกหนา้ นอกจากนคี้ นเราเกดิ มาตามธรรมชาตธิ รรมดา สบื พันธกุ์ นั ตอ่ ๆ มาเหมอื นอยา่ งเรอื นอ้ ย พว่ งเรอื ใหญ่ หรอื เหมอื นอยา่ งเรอื ทพ่ี ว่ งกนั เป็ นแถว ไมจ่ ําเป็ นจะตอ้ งนับถอื หญงิ หรอื ชายคู่ไหนวา่ เป็ นผใู ้ หก้ ําเนดิ เป็ นมารดาบดิ า ทัง้ เมอื่ การบชู าตา่ ง ๆ ไมม่ ผี ล ตลอดถงึ ความประพฤตปิ ฏบิ ตั ติ า่ ง ๆ ดังทเ่ี รยี กวา่ ประพฤตปิ ฏบิ ตั ธิ รรมก็ไมเ่ กดิ ผล จงึ ไมม่ พี ระอรยิ เจา้ ในโลก พดู ตรง ๆ ก็คอื ไมม่ คี นดคี น ชว่ั ทไี่ หน มจิ ฉาทฐิ ไิ ดแ้ นะนําอยา่ งรนุ แรงดงั นมี้ าตงั้ แตก่ อ่ นพระบรมครไู ดต้ รัสรพู ้ ระธรรม แตช่ าวจติ ตนครก็หา

๗๓ ไดเ้ ชอื่ คําแนะนํานไี้ ปทัง้ หมด หรอื โดยมากไม่ ครัน้ องคพ์ ระบรมครเู จา้ ไดต้ รัสรพู ้ ระธรรมและทรง แสดงพระธรรมสงั่ สอน ตงั้ พระพทุ ธศาสนาขนึ้ ในจติ ตนคร ชาวจติ ตนครก็พากนั รถู ้ กู เห็นถกู เขา้ ใจ ถกู ตอ้ งขน้ึ โดยลําดับ พากนั รับรองวา่ มบี ญุ มบี าป ทําบญุ ทําบาปก็เป็ นอนั ทํา ไมใ่ ชไ่ มเ่ ป็ นอนั ทํา สขุ ทกุ ขค์ วามเจรญิ ความเสอื่ มตา่ ง ๆ ทเี่ กดิ ขน้ึ แตล่ ะคน ตลอดถงึ ชวี ติ รา่ งกายจติ ใจน้ี เป็ นผลเกดิ จาก เหตุ จงึ มเี หตอุ ยทู่ กุ สง่ิ ทกุ อยา่ งบรรดาทเี่ กดิ ขน้ึ การปฏบิ ตั ติ า่ ง ๆ มผี ล มนี รกสวรรค์ มโี ลกนโี้ ลก หนา้ มมี ารดาบดิ า มพี ระอรยิ เจา้ ตลอดถงึ มคี นดคี นชวั่ ตามกรรมทแี่ ตล่ ะคนทํา นแี่ หละคอื พระพทุ ธ- ศาสนาทท่ี ําใหผ้ นู ้ ับถอื เป็ นสมั มาทฐิ ิ ตรงกันขา้ มกับมารศาสนาทที่ ําใหผ้ นู ้ ับถอื เป็ นมจิ ฉาทฐิ ไิ ปตาม ผแู ้ นะนํา น่าแปลกทม่ี จิ ฉาทฐิ ยิ งั ใหค้ ําแนะนําอยเู่ รอ่ื ย ๆ มา แตน่ ับวา่ ฉลาด เพราะไดด้ ัดแปลงรปู การ สอนใหท้ ันสมยั อยเู่ สมอ ทค่ี นไมน่ อ้ ยพากันหลงนับถอื ทฐิ เิ ป็ นเหตสุ าํ คญั อยา่ งยงิ่ ทจ่ี ะทําใหค้ นทําดหี รอื ทําชว่ั เมอื่ เป็ นสมั มาทฐิ คิ อื เป็ นความ เห็นชอบ ก็ยอ่ มไมท่ ําผดิ ไมท่ ําชว่ั เมอ่ื เป็ นมจิ ฉาทฐิ คิ อื ความเห็นผดิ ก็ยอ่ มทําผดิ ทําชวั่ การอบรม ทฐิ ขิ องตนใหเ้ ป็ นทฐิ ทิ ดี่ ที ช่ี อบ จงึ เป็ นสงิ่ ควรทํายงิ่ นัก จักเป็ นเหตใุ หป้ ระกอบกรรมดที จี่ ะใหผ้ ลเป็ น ความสขุ สวสั ดไี ด ้ มจิ ฉาทฐิ ิ (ตอ่ ) จนกระท่ังทกุ วนั น้ี มจิ ฉาทฐิ กิ ็ยังใหค้ ําแนะนําอยเู่ รอ่ื ยมา แตน่ ับวา่ ฉลาดเพราะไดด้ ัดแปลงรปู การ สอนใหท้ ันสมัยอยเู่ สมอ มคี นไมน่ อ้ ยพากันหลงนับถอื อยู่ รปู การสอนทม่ี จิ ฉาทฐิ ไิ ดด้ ัดแปลงใหท้ ันสมัยนัน้ เชน่ ดัดแปลงใหเ้ ป็ นไปในทางเทวนยิ ม คอื ใหน้ ยิ ม นับถอื เทพอยา่ งไรเ้ หตผุ ล ดว้ ยศรัทธาอยา่ งตาบอด ไมต่ อ้ งคํานงึ ถงึ เหตคุ อื กรรม ผลคอื วบิ ากของ กรรม ไมต่ อ้ งคํานงึ ถงึ ทัง้ สองอยา่ ง เทา่ กับวา่ ไมม่ อี ะไรทัง้ นัน้ นอกจากแรงบนั ดาลใหเ้ ป็ นไปของ เทพ เพราะมจิ ฉาทฐิ เิ ห็นวา่ การทจ่ี ะปฏเิ สธเสยี บางอยา่ งหรอื ทัง้ หมดวา่ ไมม่ ี ๆ คนทัง้ หลายจะหมด เครอ่ื งยดึ เหนย่ี ว เพราะคนสว่ นใหญจ่ ะตอ้ งมเี ครอ่ื งยดึ เหนยี่ ว จงึ แสดงเทพขนึ้ มา ใหเ้ ป็ นตัวแทน กรรมและผลของกรรมเป็ นตน้ ซงึ่ เป็ นสจั จะอันคนมองไมค่ อ่ ยเห็นเพราะไมม่ ตี วั ตน ทัง้ เป็ นเครอ่ื ง ปกปิดกรรมและผลของกรรมเสยี ดว้ ย อันทจี่ รงิ เทพทแี่ สดงนัน้ ก็มองไมเ่ ห็นเหมอื นกนั แตเ่ ขา้ ใจแสดงโดยใชภ้ าษาแสดงเป็ นสงิ่ มตี ัวตนขนึ้ อยา่ งนัน้ อยา่ งน้ี สอดแทรกเป็ นอารมณเ์ ขา้ ไปในจติ ใจ ปรากฏเป็ นสง่ิ ทเี่ รยี กวา่ มโนภาพ คนทัง้ หลาย จงึ เขา้ ใจเหมอื นอยา่ งวา่ มี ก็คลา้ ย ๆ กบั ทใ่ี คร ๆ ไดเ้ ห็นรปู อะไรทางตา จะเป็ นคนก็ตาม เป็ น บา้ นเรอื นตน้ ไม ้ เป็ นวตั ถอุ ยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ ตลอดถงึ เป็ นแกว้ แหวนเงนิ ทองตา่ ง ๆ ก็ตาม ก็เก็บเป็ น อารมณเ์ ขา้ ไวใ้ นจติ ใจ เหมอื นอยา่ งคนนัน้ ๆ เขา้ ไปอยใู่ นจติ ใจ บา้ นเรอื นตน้ ไมก้ ็เขา้ ไปอยใู่ นจติ ใจ วตั ถตุ า่ ง ๆ ตลอดถงึ แกว้ แหวนเงนิ ทองก็เขา้ ไปกองอยใู่ นจติ ใจ แลว้ ก็ยนิ ดยี นิ รา้ ยไปกับอารมณน์ ัน้ ๆ ทัง้ ทไี่ มม่ อี ะไรเป็ นสจั จะอยใู่ นอารมณ์นัน้ ๆ เลย เสยี งทฟ่ี ังทางหกู ็เชน่ เดยี วกนั ทเี่ ป็ นภาษาก็แปล เป็ นคนเป็ นสงิ่ ของนัน้ ๆ แลว้ เก็บเป็ นอารมณ์เขา้ ไวใ้ นจติ ใจ เชน่ เดยี วกบั รปู ทเ่ี ห็นทางตา จนกระท่ัง ถงึ มโนทเ่ี ป็ นทางสอื่ สารชนั้ ในยง่ิ เป็ นทเ่ี ก็บอารมณ์ทกุ ชนดิ เทา่ กบั เป็ นทรี่ วมเอกสารทกุ อยา่ ง สําหรับเสนอนครสามี เรอ่ื งราวทัง้ หมดทผ่ี า่ นเขา้ มาทางเครอื่ งสอื่ สารชนั้ นอกทัง้ หา้ ตอ้ งผา่ นมโน กอ่ นทัง้ นัน้ และมโนเสนอนครสามอี กี ทหี นงึ่ ทัง้ เรอ่ื งราวทเ่ี ก็บอยใู่ นแฟ้มของมโนเองก็มอี กี มากมาย สมทุ ัยเสนอวางระบบงานและบคุ คลไวต้ อ่ เนอื่ งประสานกนั ทัง้ หมด แมท้ กุ อยา่ งจะเป็ นเพยี งอารมณ์

๗๔ แตช่ าวจติ ตนครก็เห็นเป็ นบคุ คลเป็ นวตั ถตุ า่ ง ๆ อยา่ งจรงิ จัง มจิ ฉาทฐิ กิ ็ใสเ่ ทวนยิ มเขา้ ไปในอารมณ์ ทางนแ้ี หละ นอกจากนยี้ งั ดัดแปลงใหเ้ ป็ นไปในทางสง่ิ ศกั ดสิ์ ทิ ธติ์ า่ ง ๆ เพราะอาจจะมผี ไู ้ มเ่ ชอ่ื ใน เทพองคเ์ ดยี วหรอื หลายองค์ ในสมัยทวี่ ทิ ยาศาสตรเ์ จรญิ ดังในปัจจบุ นั คนยงิ่ คลายความเชอ่ื ถอื ในทางเทวนยิ มกันมากขนึ้ เพราะไดร้ วู ้ า่ ปรากฏการณ์ตา่ ง ๆ เป็ นเหตผุ ลทางธรรมชาตทิ ป่ี ัญญา มนุษยไ์ ดค้ น้ พบ และไดส้ รา้ งขนึ้ มาไดด้ ว้ ย เชน่ สรา้ งไฟ (ไฟฟ้า) สรา้ งฝน (ฝนเทยี ม) พากนั เหาะ เหนิ เดนิ ฟ้าได ้ ไปเยย่ี มดวงเดอื นได ้ ทัง้ คดิ จะไปดวงดาวตา่ ง ๆ ตอ่ ไปอกี ดมู นุษยช์ กั จะผยองวา่ เกง่ ยง่ิ กวา่ เทวะทแี่ สดงไวแ้ ตโ่ บรํา่ โบราณเสยี อกี อาวธุ วเิ ศษของเซยี นทแี่ สดงไวใ้ นเรอ่ื งจนี ตา่ ง ๆ บดั น้ี จะสอู ้ าวธุ ของมนุษยไ์ มไ่ ดเ้ สยี แลว้ ฉะนัน้ ทฐิ จิ งึ ตอ้ งดดั แปลงใหเ้ ป็ นสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธต์ิ า่ ง ๆ เพราะถงึ อยา่ งไรมนุษยก์ ็ยังมสี นั ดานเชอื่ ในสง่ิ ศักดส์ิ ทิ ธหิ์ รอื ชอบอยใู่ นทางน้ี ถา้ จงู ใจไปในทางนัน้ ได ้ ก็ ไดผ้ ลเทา่ กับปฏเิ สธกรรมและผลของกรรมคลา้ ยคลงึ กนั แมเ้ ห็นวา่ มจิ ฉาทฐิ มิ อี ํานาจแรงมอี ํานาจรา้ ย ปรารถนาจะหนใี หพ้ น้ จากอํานาจนัน้ ก็ตอ้ งศกึ ษาเรอื่ ง กรรมและผลของกรรมใหเ้ ขา้ ใจชดั เจนจนสามารถมคี วามเชอื่ มนั่ ในเรอื่ งกรรมและผลของกรรมได ้ พอสมควร นั่นแลมจิ ฉาทฐิ จิ งึ จะเขา้ ครอบงําใหห้ ลงผดิ ไปไดโ้ ดยยาก จักรพู ้ จิ ารณากอ่ นแลว้ จงึ ทํา กรรมใดเสมอ ซง่ึ จะใหผ้ ลเป็ นความสขุ พน้ ทกุ ขเ์ ป็ นลําดับไป มจิ ฉาทฐิ ิ (ตอ่ ) ยังมรี ปู การทมี่ จิ ฉาทฐิ ดิ ัดแปลงใหท้ ันสมยั ทนี่ ่าจะตอ้ งกลา่ วถงึ ก็คอื ดัดแปลงสง่ เสรมิ ทางกามนยิ ม และวตั ถนุ ยิ ม ทางกามนยิ มนัน้ คอื สง่ เสรมิ ใหน้ ยิ มยนิ ดใี นรปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ (สงิ่ ทกี่ าย สมั ผสั ถกู ตอ้ ง) อนั น่ารักใครป่ รารถนาพอใจทัง้ หลาย สง่ เสรมิ ใหเ้ ห็นวา่ สง่ิ เหลา่ นเี้ ป็ นสงิ่ จําเป็ นและ สําคญั ทส่ี ดุ ในชวี ติ เป็ นความสขุ อยา่ งยอด จนถงึ ไดป้ ระกาศออกไปอยา่ งเปิดเผยทเี ดยี ว วา่ เป็ น “นพิ พาน” จะบรรลนุ พิ พานก็ดว้ ยวธิ ที ส่ี รอ้ งเสพยก์ ามนแี้ หละ ไดม้ คี นเชอ่ื ถอื มาตัง้ แตก่ อ่ นทอ่ี งคพ์ ระ บรมครเู จา้ ไดต้ รสั รพู ้ ระธรรม ลทั ธกิ ามนยิ มนไ้ี ดเ้ ป็ นทต่ี อ้ งใจของคนสามัญในโลกทั่วไป สมทุ ัยได ้ รับรองสง่ เสรมิ ลัทธนิ เ้ี ขา้ ในสมทุ ัยศาสนา และสง่ั สอนเผยแพรอ่ ยา่ งเต็มที่ นอกจากจะสง่ เสรมิ เป็ น สว่ นตัวบคุ คล ยังสง่ เสรมิ ออกไปถงึ สว่ นรวม ดัดแปลงใหเ้ ป็ นรปู การปกครองทางวตั ถนุ ยิ ม วตั ถกุ ็คอื สง่ิ ทัง้ ๕ มรี ปู เป็ นตน้ นั่นเอง วตั ถจุ ําเป็ นทแี รกสําหรับชวี ติ ก็คอื “โภคะ ของกนิ ” ทัง้ ปวง ทเ่ี รยี กดว้ ย คําทร่ี จู ้ ักกันวา่ เครอื่ งอปุ โภคบรโิ ภคทัง้ หลาย ไดแ้ กป่ ัจจัยทัง้ ๔ คอื ผา้ นุ่งหม่ อาหาร ทอ่ี ยอู่ าศยั ยา แกเ้ จ็บไข ้ สําหรับบํารงุ เลย้ี งชวี ติ รา่ งกาย นอกจากนย้ี ังมวี ตั ถสุ ําหรับบํารงุ จติ ใจอกี มากมาย เป็ น จําพวกเครอ่ื งฟ่ มุ เฟือยทัง้ หลาย สาํ หรับของกนิ ของใชส้ าํ หรับบํารงุ ชวี ติ รา่ งกายแมจ้ ะเพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสขุ สะดวกสกั เทา่ ไร ก็ยังไมม่ ากมายนัก เพราะรา่ งกายบรโิ ภคไดไ้ มม่ าก ปรมิ าณจํากัด สว่ นท่ี ป้อนใหแ้ กค่ วามตอ้ งการทเ่ี ป็ นตวั “กาม” คอื ความใครค่ วามปรารถนาของจติ ใจนหี้ าขอบเขตมไิ ด ้ เรยี กวา่ ใจกนิ เทา่ ไรไมอ่ มิ่ สว่ นกายเสยี อกี ยังมอี มิ่ สมทุ ัยพรอ้ มทัง้ มจิ ฉาทฐิ แิ ละพรรคพวกไดส้ ง่ เสรมิ ใหแ้ สวงหาวตั ถสุ ําหรับบํารงุ ใหเ้ กดิ ความสขุ สะดวกทางกายใหม้ ากยง่ิ ๆ ขนึ้ และใหแ้ สวงหาเพอื่ ป้อนความตอ้ งการของจติ ใจอยา่ งไมม่ ขี อบเขต โดยไดใ้ สค่ วามไมอ่ มิ่ ไมพ่ อเขา้ ไวใ้ นจติ ใจคนทัง้ ปวง ทําใหเ้ กดิ การแขง่ ขนั กันในการแสวงหาเป็ นตน้ เป็ นเหตใุ หม้ กี ารแยง่ ชงิ กักตนุ และวธิ กี ารตา่ ง ๆ เพอื่ ใหไ้ ดม้ าเพอ่ื ตน และก็ตอ้ งมวี ธิ กี ารเฉลย่ี ไปให ้ ถงึ ผอู ้ นื่ ทอี่ ยรู่ วมกันเป็ นหมู่ ตัง้ แตห่ มเู่ ล็กจนถงึ หมใู่ หญ่ ดังทเี่ รยี กวา่ ประเทศชาตติ ลอดถงึ เป็ นโลก จงึ เกดิ ลทั ธกิ ารปกครองตา่ ง ๆ มจิ ฉาทฐิ พิ ยายามสอดแทรกทฐิ ทิ ัง้ ๓ คอื อกริ ยิ ทฐิ ิ ความเห็นวา่ ไมม่ ี การทําบญุ ทําบาป อเหตกุ ทฐิ ิ ความเห็นวา่ ไมม่ กี รรมอะไรเป็ นเหตุ นัตถกิ ทฐิ ิ ความเห็นวา่ ไมม่ พี อ่ แม่

๗๕ ทจี่ ะตอ้ งนับถอื วา่ เป็ นผมู ้ คี ณุ เป็ นตน้ เขา้ ไปในจติ ใจของคนทัง้ ปวงใหม้ ากทสี่ ดุ ถา้ สอดแทรกเขา้ ไป ในบคุ คลระดบั ผมู ้ อี ํานาจไดม้ ากเทา่ ไรยงิ่ ดี จงึ ทําใหค้ นพากนั มงุ่ แสวงหาวตั ถทุ นี่ ่ารักใครป่ รารถนา พอใจทัง้ หลายกันอยา่ งไมค่ ํานงึ ถงึ บญุ บาป กรรมและผลของกรรม ตลอดถงึ ไมต่ อ้ งนับถอื ผมู ้ คี ณุ ตัดธรรมขอ้ วา่ ดว้ ยความกตัญํกู ตเวทอี อกเสยี ได ้ เทา่ กับวา่ ยกวตั ถขุ น้ึ เป็ นสงิ่ สงู สดุ องคพ์ ระบรมครู ไดต้ รัสรเู ้ รอื่ งนแ้ี จง้ ชดั ตรสั ชไ้ี วว้ า่ นแ่ี หละคอื “กเิ ลสกามกบั วตั ถกุ าม” ทเ่ี ป็ นเหตแุ หง่ ความยงุ่ เหยงิ สบั สนอยใู่ นโลกของสมทุ ยั เมอื่ ใดจะมงุ่ แสวงหาวตั ถทุ นี่ ่าใครป่ รารถนาพอใจทงั้ หลาย เมอ่ื นัน้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ควรจะนกึ ถงึ พระพทุ ธวาจาทต่ี รัสไวว้ า่ น่ันเป็ นเหตแุ หง่ ความยงุ่ เหยงิ สบั สน พดู อกี อยา่ งหนงึ่ ก็คอื นั่นเป็ นเหตุ แหง่ ความทกุ ขร์ อ้ น สมั มาทฐิ ิ ฝ่ ายคบู่ ารมซี งึ่ ไดน้ ําพทุ ธศาสนาเขา้ ไปตงั้ ในจติ ตนคร และไดน้ ําพรรคพวกเขา้ สมคั รทํางานกบั นคร สามแี ลว้ หลายคน ไดพ้ จิ ารณาเห็นวา่ สมทุ ัยกําลังสง่ มจิ ฉาทฐิ เิ ขา้ ปลกุ่ ป่ันชาวจติ ตนครอยา่ งหนัก คอยถว่ งใหเ้ นนิ่ ชา้ ทําใหว้ นเวยี น ดว้ ยวธิ แี สดงนทิ รรศการ สรา้ งไตรภมู โิ ลกขนึ้ ชวนใหเ้ ขา้ ชม อัน วจิ ติ รพศิ ดาร ซบั ซอ้ น ยอกยอ้ น ยงิ่ กวา่ นทิ รรศการใด ๆ ในโลกทัง้ สนิ้ แมจ้ ะไมส่ ามารถปลกุ ป่ันชาว จติ ตนครไดท้ ัง้ หมด กท็ ําใหล้ ังเลหนั เหยี นไปไดไ้ มม่ ากก็นอ้ ย ทหี่ ลงเชอื่ ไปก็มี การทป่ี ลกุ ป่ันไมไ่ ด ้ ทัง้ หมดนัน้ ก็เพราะพรรคพวกของคบู่ ารมไี ดเ้ ขา้ ปฏบิ ตั หิ นา้ ทอี่ ยแู่ ลว้ มากคน คอยป้องกนั เชน่ ศลี หริ ิ โอตตปั ปะ เป็ นตน้ ตลอดถงึ ธรรมสําหรับเปลอ้ื งจติ จากนวิ รณท์ ัง้ หลาย เชน่ โยนโิ สมนสกิ าร ทํา ใหช้ าวจติ ตนครมจี ติ ใจทต่ี ัง้ ม่ันเขม้ แข็งขนึ้ ทัง้ มศี ลี เป็ นตน้ เป็ นเกราะป้องกันตนในภายนอก มโี ยนโิ ส มนสกิ ารทน่ี ับวา่ เป็ นตวั ปัญญาเป็ นเกราะป้องกนั ภายใน แตเ่ พอ่ื ใหม้ นั่ คงยง่ิ ขนึ้ จงึ สง่ คปู่ รับโดยตรง ของมจิ ฉาทฐิ เิ ขา้ ไปชว่ ยอกี ผหู ้ นง่ึ คอื สมั มาทฐิ ิ โดยนําเขา้ หานครสามี ขอสมัครเขา้ ทํางานใน จติ ตนคร นครสามกี ็ไดร้ ับไว ้ ใหเ้ ป็ นผกู ้ ํากับสมองเมอื ง คอื ปัญญา และทวารทัง้ ๓ คอื กายทวาร วจที วาร มโนทวารดว้ ย ตามทคี่ บู่ ารมปี ระสงค์ ฝ่ ายสมั มาทฐิ เิ มอื่ เขา้ ไปอยปู่ ระจํางานในจติ ตนคร ก็ไดส้ อนแนะนําชาวจติ ตนครใหส้ ํานกึ อยู่ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ ขององคส์ มเด็จพระมหากษัตรยิ ผ์ ทู ้ รงเป็ นพระประมขุ ของประเทศชาติ พรอ้ ม ทัง้ สมเด็จพระบรมราชนิ นี าถ และพระราชโอรสธดิ า ทรงเป็ นมงิ่ ขวัญหลักชยั เป็ นแกน่ เป็ นแกน เป็ น ทร่ี วมใจ รวมสามัคคแี หง่ ประเทศชาติ ทรงอปุ ถัมภพ์ ระบวรพทุ ธศาสนาและศาสนาทม่ี าอาศัยพระ บรมโพธสิ มภารทัง้ หมด เชน่ เดยี วกับทไ่ี ดพ้ ระราชทานอารักขาแกป่ ระเทศชาตทิ กุ ภาษาทไี่ ดม้ าพง่ึ พระบรมโพธสิ มภารทัง้ ปวง ไดท้ รงบําเพ็ญทศพธิ ราชธรรมใหเ้ ป็ นไปในประชาชนทกุ แหง่ หนทั่วไป ทัง้ หมด อยา่ งไมท่ รงเห็นแกค่ วามเหนอื่ ยยาก ไดพ้ ระราชทานพระราชดํารใิ นการบําบดั ทกุ ขบ์ ํารงุ สขุ ประชาราษฎรใ์ นทกุ ๆ ดา้ น ไดพ้ ระราชทานพระบรมราโชวาทเพอื่ ใหล้ ะเวน้ การทค่ี วรเวน้ ใหก้ ระทํา การทค่ี วรทําในโอกาสตา่ ง ๆ แสดงถงึ พระปรชี าสามารถทท่ี รงรอบรแู ้ ละหลกั แหลมเหนอื คนทัง้ ปวง ในกจิ การและเรอ่ื งราวทัง้ หลาย ดงั เชน่ ทไ่ี ดพ้ ระราชทานแกค่ ณะทป่ี รกึ ษาเยาวชนและเยาวชนดเี ดน่ เมอ่ื วนั ท่ี ๗ พฤษภาคม ๒๕๑๓ ตอนหนงึ่ วา่ “การพัฒนานัน้ มคี วามจําเป็ นตอ่ บคุ คล ตอ่ มนุษยท์ กุ คน เพราะวา่ ทกุ คนตอ้ งการ ความกา้ วหนา้ ตอ้ งการมฐี านะดขี นึ้ และทําใหม้ คี วามสขุ ในกายในใจได ้ แตป่ ัญหาการพัฒนามมี าก และแบง่ เป็ นสว่ นใหญไ่ ด ้ ๓ อยา่ งคอื ความปลอดภยั ความสงบของสว่ นรวม วชิ าการในดา้ นทจ่ี ะ ทํางานและความสามัคคซี ง่ึ กันและกนั เพอื่ ทจี่ ะใหส้ ามารถดําเนนิ งานตามหลกั วชิ าใหส้ ําเร็จลลุ ว่ ง

๗๖ ใหเ้ ป็ นผลแกต่ วั เราและแกห่ มคู่ ณะ ฉะนัน้ การทมี่ กี ารประชมุ เยาวชนและมกี ารประชมุ ทป่ี รกึ ษา เยาวชน ซง่ึ จะไปพยายามแนะนําชว่ ยกนั สรา้ งบา้ นเมอื งใหเ้ จรญิ โดยมที างราชการเป็ นผอู ้ ํานวย โอกาสใหท้ กุ คนไดม้ คี วามรขู ้ นึ้ จงึ เป็ นการดอี ยา่ งยงิ่ และการทผ่ี เู ้ ขา้ มารับการศกึ ษาและการประชมุ ครัง้ นที้ างราชการมไิ ดจ้ า้ งเกณฑม์ า ก็เป็ นสงิ่ ทด่ี ที ช่ี อบทถี่ กู ตอ้ งทสี่ ดุ เพราะเห็นวา่ แตล่ ะคนตัง้ ใจจะ สรา้ งบา้ นเมอื งเหมอื นกบั แตล่ ะคนสรา้ งตนเองใหก้ า้ วหนา้ ใหเ้ จรญิ ใหม้ คี วามปลอดภยั ” ทัง้ ไดเ้ สด็จพระราชดําเนนิ ไปทรงเยยี่ มประชาราษฎรใ์ นทอ้ งถน่ิ ตา่ ง ๆ ทั่วพระราชอาณาจักร ทัง้ โดย สถลมารค ชลมารค อากาศมารค แมใ้ นทอ้ งถน่ิ ทอี่ ยหู่ า่ งไกลทรุ กันดารเต็มไปดว้ ยภยนั ตราย ก็มไิ ด ้ ทรงยอ่ ทอ้ ไดเ้ สด็จพระราชดําเนนิ ไปทรงเยย่ี มทหาร ตํารวจ พลเรอื น และราษฎรทัง้ ปวง พระราชทานทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งตามความจําเป็ นตอ้ งการทเี่ กดิ ขนึ้ ในทนี่ ัน้ ๆ มใิ หเ้ กดิ ความขาดแคลน บกพรอ่ ง จงึ พากันเกดิ กําลงั กายกําลงั ใจรว่ มสามัคคกี ันดํารงรักษาประเทศชาติ และดําเนนิ เรง่ รัด พัฒนา คบู่ ารมแี ละสมั มาทฐิ ไิ ดก้ ลา่ วสดดุ เี ลา่ ถงึ พระราชกรณียกจิ ทัง้ ปวงอยเู่ นอื ง ๆ แมอ้ งคพ์ ระบรม ครเู องก็ไดต้ รัสไวว้ า่ “ราชา มขุ ํ มนุสฺสานํ พระราชาเป็ นประมขุ แหง่ มนุษยท์ ัง้ หลาย” สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) นอกจากนัน้ สมั มาทฐิ กิ ็ไดแ้ สดงประกาศวา่ กรรมมี คอื ใครทําดี ก็เป็ นกรรมดี ใครทําชว่ั ก็เป็ นกรรม ชว่ั มใิ ชว่ า่ ทําแลว้ ไมเ่ ป็ นอนั ทํา ใครทําแลว้ ก็เป็ นอันทํา คอื เป็ นกรรมดงั กลา่ ว และกรรมนเี้ องเป็ น เหตใุ หเ้ กดิ ผลตา่ ง ๆ ตามประเภท คอื กรรมดเี ป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ผลดี กรรมชว่ั เป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ผลชว่ั ฉะนัน้ ผลดผี ลชวั่ ตา่ ง ๆ ทที่ กุ ๆ คนไดร้ ับจงึ มกี รรมนแี่ หละเป็ นเหตุ หาใชไ่ มม่ เี หตมุ ไิ ด ้ คอื มใิ ชเ่ ป็ น ความบังเอญิ หรอื ความมาประจวบเหมาะกนั เขา้ เหมอื นอยา่ งรถสองคนั มาชนกัน เมอื่ กรรมมี ผลของ กรรมมี จงึ มคี นดคี นชว่ั ตามกรรมทแี่ ตล่ ะคนทํา จงึ มมี ารดาบดิ าผทู ้ มี่ พี ระคณุ เหลอื ลน้ แกบ่ ตุ รธดิ า มใิ ชเ่ ป็ นเพยี งแตช่ ายหญงิ สบื พันธกุ์ นั มาเทา่ นัน้ เพราะมารดาบดิ าเป็ นผมู ้ พี รหมวหิ ารธรรมแกบ่ ตุ ร ธดิ า มสี งั คหวตั ถุ มที าน ปิยวาจา เป็ นตน้ แกบ่ ตุ รธดิ า เมอ่ื วา่ ตามหลักกรรม จงึ เป็ นผปู ้ ระกอบกรรมดี แกบ่ ตุ รธดิ า เป็ นคนดขี องบตุ รธดิ า ดังทเี่ รยี กวา่ ผมู ้ พี ระคณุ ควรทบี่ ตุ รธดิ าจะพงึ มกี ตัญํกู ตเวที นอกจากนี้ ก็มพี ระอรยิ เจา้ มผี ลของการบชู าตา่ ง ๆ ตลอดถงึ มโี ลกนโ้ี ลกหนา้ มนี รกสวรรค์ อนั หมายถงึ ภมู เิ ป็ นทไ่ี ปอันมที ุกขห์ รอื มสี ขุ มาก สมั มาทฐิ ไิ ดส้ อนใหม้ คี วามเชอื่ ในกรรม ในผลของกรรม ในความทส่ี ตั วม์ กี รรมเป็ นของของตน และสอนใหม้ คี วามเชอื่ ในความตรัสรขู ้ องพระบรมครพู ทุ ธเจา้ ขอ้ หลงั นี้ สมั มาทฐิ ไิ ดส้ อนเนน้ เป็ นอยา่ งยงิ่ เพราะเมอื่ เชอ่ื ในความตรัสรขู ้ องพระบรมครแู ลว้ ก็จะทํา ใหม้ คี วามเคารพเชอื่ ฟังในคําสง่ั สอนของพระองค์ ซง่ึ ทรงสอนในเรอ่ื งกรรมดงั กลา่ วอยดู่ ว้ ย ทสี่ มั มาทฐิ สิ อนใหเ้ ชอ่ื ในกรรมนัน้ นับวา่ เป็ นการสอนทมี่ งุ่ ผลสําคัญอยา่ งทส่ี ดุ ถา้ การสอนนัน้ สําเร็จผล คอื สามารถทําใหม้ ผี เู ้ ชอื่ ไดม้ าก ก็ยอ่ มจะเกดิ ผลดอี ยา่ งหนงึ่ ผเู ้ ชอ่ื ในกรรมจักไมท่ ํากรรม โดยไมพ่ จิ ารณาอยา่ งรอบคอบกอ่ น เพราะยอ่ มกลัวผลของกรรมไมด่ ี ถา้ พจิ ารณาไมร่ อบคอบ ทํา กรรมลงไปโดยไมแ่ น่ใจวา่ เป็ นกรรมดี กลับเป็ นการทํากรรมชวั่ ผลทไ่ี ดร้ ับยอ่ มจักเป็ นผลชวั่ ทกุ คน ยอ่ มกลบั จะไดร้ ับผลชว่ั ทกี่ ลา้ ทํากรรมชว่ั กันอยมู่ ากมายในทกุ วนั นี้ ก็เพราะไมเ่ ชอื่ กรรมจรงิ ไมเ่ ชอ่ื วา่ กรรมดจี ะใหผ้ ลดจี รงิ และกรรมชวั่ จะใหผ้ ลชว่ั จรงิ ขอย้ําใหเ้ ขา้ ใจวา่ การไมเ่ ชอื่ กรรม ไมเ่ ชอื่ ใน ผลของกรรม ไมเ่ ชอ่ื ในความทส่ี ตั วม์ กี รรมเป็ นของของตน นแี้ หละทเี่ ป็ นเหตใุ หค้ นไมท่ ําแตค่ วามดี อยา่ งเดยี ว แตก่ ลับทําความชวั่ ไดต้ า่ ง ๆ นานา ก็เมอ่ื ไมเ่ ชอื่ วา่ ทําดไี ดด้ ที ําชว่ั ไดช้ ว่ั เสยี แลว้ ก็เห็น ความสาํ คญั ของการพจิ ารณากอ่ นจะทํากรรมใด ๆ ใหเ้ ป็ นการยงุ่ ยากลําบากทําไม ยอ่ มจะพอใจทํา

๗๗ ไปตามปรารถนาทเี่ ห็นวา่ งา่ ย สะดวก และเหมอื นไดผ้ ลดเี สยี อกี ดว้ ย บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายน่าจะไดอ้ บรมความเชอ่ื ตามสมั มาทฐิ สิ อนไว ้ คอื เชอื่ กรรม เชอ่ื ผลของ กรรม และเชอื่ ความทส่ี ตั วม์ กี รรมเป็ นของของตน ผใู ้ ดอบรมความเชอื่ นใี้ หเ้ กดิ ขน้ึ ไดห้ นักแน่นม่นั คง ไมค่ ลอนแคลนเพยี งใด จติ ของผนู ้ ัน้ ยอ่ มเป็ นจติ ทพ่ี น้ จากผลของกรรมชว่ั เพยี งนัน้ ยอ่ มจักมคี วาม สงบเยอื กเย็น พน้ ทกุ ขพ์ น้ รอ้ น เพยี งนัน้ สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) ในสว่ นทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั บญุ บาปนัน้ สมั มาทฐิ ไิ ดช้ ใ้ี หด้ ทู ก่ี ารทที่ ําตา่ ง ๆ อันเรยี กวา่ “กรรม” การทที่ ํา ตา่ ง ๆ ทางกายทางวาจา เป็ นสงิ่ ทม่ี องเห็น เพราะจะตอ้ งใชร้ า่ งกาย เชน่ มอื เทา้ เป็ นตน้ ทํา เหมอื น อยา่ งจะปลกู บา้ น จะทําสวนทํานา ตลอดถงึ จะทํารา้ ยใครก็ตอ้ งใชม้ อื เทา้ ทํา แมจ้ ะมเี ครอื่ งมอื อาวธุ ก็ตอ้ งใชม้ อื เทา้ อกี เหมอื นกันหยบิ จับเสอื กใส ดังนกี้ เ็ รยี กวา่ ทําทางกาย เมอ่ื ใชร้ า่ งกายสว่ นทเี่ รยี กวา่ ปากพดู เชน่ พดู สนทนาปราศรัย พดู แนะนํา ตลอดถงึ พดู ดา่ หรอื พดู เท็จหลอกลวงกัน หรอื เขยี น หนังสอื แทนปากพดู หรอื เรยี กวา่ ทําทางวาจาเป็ นกรรมคอื การทที่ ําแตล่ ะอยา่ งทเี่ ห็นกันไดแ้ ละได ้ ยนิ กันได ้ แตย่ งั มอี กี อยา่ งหนงึ่ ทคี่ ดิ อยแู่ ตใ่ นใจ เชน่ คดิ ดํารหิ รอื นกึ ตรกึ ตรองเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ ตลอดถงึ คดิ อยากไดส้ ง่ิ ของใคร ๆ คดิ ปองรา้ ยใคร วางแผนทจี่ ะทํารา้ ยเขา คดิ เห็นไปผดิ ๆ ตา่ ง ๆ ตามมจิ ฉาทฐิ ิ ดงั นก้ี ็เรยี กวา่ ทําทางใจ เป็ นกรรมทางใจ ใครมองไมเ่ ห็น ฟังไมไ่ ดย้ นิ สมั มาทฐิ ชิ ใี้ หด้ วู า่ กรรม ดงั กลา่ วมอี ยจู่ รงิ และกรรมนอี้ อกมาจากใจ เพราะจะตอ้ งมเี จตนาหรอื ความจงใจขน้ึ กอ่ นจงึ จะทํา อะไรออกไป องคพ์ ระบรมครไู ดต้ รัสไวว้ า่ “เรากลา่ วเจตนาคอื ความจงใจเป็ นกรรม เพราะบคุ คลมี ความจงใจ แลว้ จงึ ทํากรรมทางกายบา้ ง ทางวาจาบา้ ง ทางใจบา้ ง” ขอ้ นไ้ี มม่ ใี ครเถยี งไดเ้ พราะทกุ คนยอ่ มรทู ้ ตี่ นเองวา่ เมอื่ ตนจะทําอะไร ก็ตอ้ งมเี จตนาขนึ้ กอ่ น และขอ้ นเ้ี ป็ นหลกั ฐานท่ี ๑ ทยี่ นื ยนั วา่ สง่ิ ทม่ี องไมเ่ ห็นไดย้ นิ ไมไ่ ดม้ อี ยู่ จะปฏเิ สธวา่ ไมม่ หี าไดไ้ ม่ สงิ่ นัน้ คอื “เจตนา” ตอ้ งมสี ง่ิ ทม่ี องไม่ เห็นตัวน้ี จงึ จะสาํ เร็จเป็ นกรรมอะไรขน้ึ มาได ้ สมั มาทฐิ ไิ ดช้ แี้ จงตอ่ ไปวา่ กรรมนเี้ องเป็ นทตี่ ัง้ แหง่ บญุ บาป โดยชใี้ หด้ กู รรมของผรู ้ า้ ยฝ่ ายหนง่ึ ดงั ท่ี เรยี กกันวา่ อาชญากรรม กรรมของผสู ้ งเคราะหฝ์ ่ ายหนง่ึ ดังทเี่ รยี กวา่ “สงั คหกรรม” คอื กรรม สงเคราะห์ ฝ่ ายแรกนั่นแหละเรยี กวา่ “บาป” หรอื “อกศุ ล” ดังทเี่ รยี กวา่ “ความชว่ั ” เพราะลว้ นแต่ กอ่ ทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ นใหเ้ กดิ ขน้ึ ทัง้ นัน้ ทัง้ แกต่ วั ผทู ้ ําเอง ทัง้ แกผ่ อู ้ นื่ หรอื ใครจะเถยี งวา่ กอ่ ใหเ้ กดิ ความสขุ และตอ้ งการใหผ้ รู ้ า้ ยมากอ่ อาชญากรรมใหแ้ กต่ น “บญุ ” หรอื “กศุ ล” ดังทเ่ี รยี กวา่ “ความ ด”ี เพราะลว้ นแตเ่ กอื้ กลู ใหเ้ กดิ สขุ หรอื ใครจะเถยี งวา่ กอ่ ใหเ้ กดิ ทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ น และไมต่ อ้ งการความ สงเคราะหอ์ นุเคราะหจ์ ากใคร นแ้ี หละคอื บญุ บาปเป็ นของมจี รงิ เป็ นสง่ิ ทต่ี ัง้ ขน้ึ จาก “กรรม” คอื “การทท่ี ํา” ตา่ ง ๆ ของทกุ คน ซง่ึ ทกุ ๆ คนก็ตอ้ งรบั รอง จะตอ้ งเกลยี ด ตอ้ งกลัวผรู ้ า้ ย จะตอ้ งชอบผู ้ สงเคราะหซ์ ง่ึ ควรจะเรยี กวา่ “ผดู ้ ”ี ฉะนัน้ ถา้ ใชค้ วามคดิ ดสู กั นดิ หนง่ึ เทา่ นัน้ ก็จะตอ้ งรับรองวา่ บาป บญุ มจี รงิ แตก่ ารใชค้ วามคดิ นจ้ี ะตอ้ งคดิ เปรยี บเทยี บวา่ ตนฉันใด ผอู ้ นื่ ฉันนัน้ ผอู ้ น่ื ฉันใด ตนก็ ฉันนัน้ คนทร่ี สู ้ กึ สนุก เป็ นสขุ ในการทํากรรมเบยี ดเบยี นผอู ้ น่ื เพราะมไิ ดค้ ดิ เปรยี บเทยี บวา่ ถา้ ตนเอง ถกู เบยี ดเบยี นเหมอื นอยา่ งนัน้ จะรสู ้ กึ สนุกเป็ นสขุ หรอื ไม่ คนมใิ ชน่ อ้ ยไปไดค้ วามคดิ ทถ่ี กู ในเมอื่ สาย ไปเสยี แลว้

๗๘ ผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผทู ้ กี่ ําลงั พยายามจะป้องกนั มใิ หค้ วามคดิ ถกู เกดิ ขน้ึ สายเกนิ ไป สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) สมั มาทฐิ ไิ ดช้ แี้ จงเนอื ง ๆ ใหช้ าวจติ ตนครมองเห็นวา่ มกี รรมมบี ญุ มบี าป ชาวจติ ตนครมคี วามสามารถ พเิ ศษอยอู่ ยา่ งหนง่ึ คอื สามารถเขา้ ใจเรอ่ื งทางจติ ใจไดร้ วดเร็ว อาจทจี่ ะมองเห็นภาพทางจติ ได ้ เหมอื นอยา่ งภาพทมี่ องเห็นดว้ ยตา เห็นจะเทยี บเหมอื นอยา่ งตาแมว ทเี่ ขาวา่ มองเห็นสงิ่ อะไรใน ความมดื ไดด้ กี วา่ ตาคน เหมอื นอยา่ งเรอ่ื งกรรม เมอื่ กลา่ ววา่ กรรมเกดิ จากใจคอื เจตนา ชาวจติ ตนคร ก็เขา้ ใจและรับรองทันที และเมอื่ กลา่ ววา่ บญุ บาปก็ตงั้ ขน้ึ จากกรรม คอื เมอื่ เป็ นการเบยี ดเบยี นก็เป็ น บาป เมอ่ื เป็ นการเกอื้ กลู ก็เป็ นบญุ ชาวจติ ตนครก็พอเขา้ ใจแตย่ ังไมแ่ จม่ นัก สมั มาทฐิ จิ งึ อธบิ าย ตอ่ ไปวา่ กลา่ วอยา่ งตรงเผงทเี ดยี ว เมอื่ ทําใหใ้ จเศรา้ หมองก็เป็ นบาป เมอื่ ชาํ ระทําใจใหบ้ รสิ ทุ ธผ์ิ อ่ ง ใสก็เป็ นบญุ ชาวจติ ตนครก็เขา้ ใจรับรองทันที ครัน้ ชาวจติ ตนครเขา้ ใจรับรองวา่ มกี รรมมบี ญุ มบี าปดังนแ้ี ลว้ สมั มาทฐิ กิ ็ชแี้ จงตอ่ ไปวา่ เพอื่ ใหเ้ ขา้ ใจ งา่ ย กรรมบญุ บาปดงั กลา่ วนัน้ อาจกลา่ วไดว้ า่ บญุ ก็คอื กรรมดหี รอื กศุ ลกรรม บาปก็คอื กรรมชว่ั หรอื อกศุ ลกรรม เมอ่ื มกี รรมดกี รรมชว่ั หรอื มบี ญุ มบี าป ก็ตอ้ งมเี หตุ เพราะกรรมดกี รรมชวั่ หรอื บญุ บาปน่ี แหละเป็ นเหตุ คอื กรรมดหี รอื บญุ เป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ผลดตี า่ ง ๆ สว่ นกรรมชวั่ หรอื บาปเป็ นเหตใุ หเ้ กดิ ผล ชวั่ ตา่ ง ๆ ทเี่ รยี กวา่ ผลดังกลา่ วก็คอื สงิ่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ แกช่ วี ติ เป็ นสขุ สมบตั กิ ็มี เป็ นทกุ ขวบิ ัตกิ ็มี สง่ิ ท่ี เกดิ ขน้ึ เหลา่ นม้ี ใิ ชเ่ ป็ นความประจวบเขา้ โดยบังเอญิ เหมอื นอยา่ งทม่ี จิ ฉาทฐิ ยิ กตัวอยา่ งรถสองคนั วงิ่ มาชนกัน และสรปุ เอาวา่ ความประจวบกันเขา้ นแ่ี หละเป็ นความเกดิ ขนึ้ ของสงิ่ ทัง้ หลาย ไมว่ า่ จะเป็ น ในทางสขุ หรอื ทกุ ขท์ ัง้ สนิ้ ไมม่ เี หตอุ ะไรทไ่ี หนอกี เพอื่ ทจ่ี ะหกั ลา้ งถอ้ ยคําของมจิ ฉาทฐิ ดิ ังกลา่ ว สมั มาทฐิ ยิ ังยกตัวอยา่ งรถทว่ี ง่ิ มาชนกันเชน่ นัน้ และ ถามขนึ้ วา่ รถวง่ิ มาเองหรอื มคี นขบั ก็ตอบวา่ มคี นขบั จงึ ถามตอ่ ไปวา่ เมอ่ื มคี นขบั ก็ตอ้ งมใี จเจตนา เขา้ เกย่ี วขอ้ ง คอื คนขบั จะตอ้ งมใี จเจตนา อะไรทําใหเ้ กดิ ใจเจตนาทจี่ ะขบั รถไปทางนัน้ ขณะนัน้ ถา้ ผดิ เวลาไปเพยี งนดิ เดยี ว ก็จะไมเ่ กดิ ความประจวบกนั คอื ชนกัน องคพ์ ระบรมครเู จา้ ตรัสวา่ กรรมนี้ เองเป็ นเหตุ ถา้ จะแยง้ วา่ เป็ นเหตทุ ม่ี องไมเ่ ห็นตัวเป็ นการอา้ งเอง สมั มาทฐิ กิ ็ตอบวา่ ใจเจตนาก็มอง ไมเ่ ห็นตวั ทําไมถงึ มไี ด ้ กรรมเกดิ จากใจ บญุ บาปก็เกดิ ทใี่ จ ทํา ๆ ไปแลว้ ก็เก็บไวท้ ใี่ จ ดงั ทที่ กุ ๆ คนทําอะไรไวก้ ็มักจะจําไดโ้ ดยมาก ถงึ จะทําไวน้ านจนลมื ไปเสยี ก็อาจจะนกึ ขน้ึ มาไดอ้ กี เพราะเก็บ ไวท้ ใ่ี จทัง้ สน้ิ กรรมนแ้ี หละเป็ นตวั เหตุ ทด่ี ลบนั ดาลใหเ้ กดิ การประจวบเป็ นตัวผลทเี่ กดิ ขน้ึ เชน่ ดลใจใหข้ บั รถไปชนกัน ถา้ เป็ นกรรมดี ก็ดลบนั ดาลใหแ้ คลว้ คลาดจากการประจวบในทางรา้ ย แตใ่ ห ้ ประจวบในทางดที ตี่ รงกนั ขา้ ม สมั มาทฐิ เิ นน้ วา่ ไมม่ เี ทพเจา้ มาดลบนั ดาล กรรมของตนทแี่ ตล่ ะคนทําไวน้ แ่ี หละเป็ นผดู ้ ลบนั ดาล แตเ่ ทพเจา้ ถา้ มี อาจเป็ นเครอื่ งประกอบของการประจวบไดเ้ ชน่ เดยี วกันกับบคุ คลและสงิ่ ตา่ ง ๆ ที่ เป็ นเครอื่ งประกอบในฐานะเป็ นผล คอื เทพเจา้ หรอื บคุ คลทมี่ าชว่ ยก็เพราะกรรมดขี องผนู ้ ัน้ ๆ เอง

๗๙ พรปี ใหม่ สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) สมั มาทฐิ ไิ ดช้ แี้ จงใหเ้ ห็นวา่ มบี ญุ มบี าป และสงิ่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ เชน่ สขุ ทกุ ขเ์ ป็ นผลทม่ี เี หตุ คอื บญุ บาปทคี่ น ทําไวน้ ัน้ เองเป็ นเหตุ ครัน้ แลว้ ไดช้ แี้ จงตอ่ ไปวา่ เมอ่ื มบี ญุ บาปก็ตอ้ งมคี นดคี นชว่ั คนทลี่ ะกเิ ลสได ้ บางอยา่ งจนถงึ ละไดห้ มดก็เป็ นพระอรยิ บคุ คล ทย่ี งั ละกเิ ลสอะไรไมไ่ ดก้ ็เป็ นปถุ ชุ น เป็ นชนดิ อนั ธพาลก็มี ชนดิ ธรรมดาก็มี ชนดิ กลั ยาณชนคอื ทที่ ําดเี ป็ นปรกตกิ ็มี กรรมเป็ นเครอื่ งแบง่ ใหค้ นเป็ น ตา่ ง ๆ กันดงั กลา่ ว ในหมคู่ นก็มคี วามเกย่ี วขอ้ งกันในฐานะเป็ นมารดาบดิ าบตุ รธดิ าเป็ นตน้ สมั มาทฐิ ิ ไดส้ อนใหม้ ารดาบดิ าอปุ การะเลยี้ งดบู ตุ รธดิ าดว้ ยดี ใหม้ พี รหมวหิ ารธรรมมเี มตตากรณุ าเป็ นตน้ และ สอนบตุ รธดิ าใหเ้ คารพนับถอื มารดาบดิ า ใหม้ กี ตญั ํกู ตเวที ไมล่ บหลดู่ หู มนิ่ สอนใหเ้ ขา้ ใจวา่ มโี ลก นโี้ ลกหนา้ เหมอื นอยา่ งวา่ มวี นั นพี้ รงุ่ น้ี และมสี คุ ตมิ ที คุ ติ คนทท่ี ํากรรมดกี ็มสี คุ ตเิ ป็ นทไ่ี ปในเบอื้ งหนา้ สว่ นคนทที่ ํากรรมชวั่ ก็มที คุ ตเิ ป็ นทไี่ ปในเบอ้ื งหนา้ ฉะนัน้ อยา่ เขา้ ใจวา่ ไมม่ โี ลกหนา้ คนทท่ี ํา โจรกรรมยอ่ มจะตอ้ งเขา้ ใจวา่ จะทําไดส้ ําเร็จและจะไมถ่ กู จับ ถา้ เขา้ ใจวา่ ทําไมส่ ําเร็จหรอื ทําสาํ เร็จ แตถ่ กู จับคงไมท่ ํา ความจรงิ ควรเขา้ ใจวา่ จะตอ้ งถกู จับแน่นอนไมต่ อ้ งสงสยั ไมถ่ กู ตํารวจจับ ก็ตอ้ ง ถกู กรรมชวั่ จับและลงโทษ มใิ ชช่ าตนิ ก้ี ็ชาตหิ นา้ ฉะนัน้ ควรจะเชอื่ วา่ ชาตหิ นา้ มถี งึ จะยังมองไมเ่ ห็น เพราะจะไดม้ คี วามเกรงกลวั ตอ่ ความชวั่ ทัง้ หลาย และควรจะเชอื่ วา่ มนี รกสวรรคด์ ว้ ย เพราะจะทําให ้ เวน้ กรรมชว่ั ประกอบกรรมทด่ี ี สมั มาทฐิ ไิ ดช้ แี้ จงใหเ้ ขา้ ใจวา่ สงิ่ ทัง้ หลายดงั กลา่ วมอี ยู่ อยา่ ไปเชอ่ื ใครทบ่ี อกวา่ ไมม่ ี เชน่ บอกวา่ อยา่ นับถอื มารดาบดิ า อยา่ นับถอื พระอรยิ บคุ คล เพราะไมม่ มี ารดาบดิ า ไมม่ พี ระอรยิ บคุ คลทไ่ี หน เป็ นตน้ ใหท้ กุ คนเคารพนับถอื มารดาบดิ า ใหป้ ฏบิ ตั บิ ํารงุ ทา่ นเป็ นบญุ กศุ ล ใหเ้ คารพนับถอื พระอรยิ บคุ คล พระอรยิ เจา้ หรอื กลา่ วรวม ๆ วา่ ใหน้ ับถอื พระ การใหท้ านแกท่ า่ นเป็ นบญุ เป็ นกศุ ล อนงึ่ สมั มาทฐิ ไิ ด ้ ชแี้ จงวา่ บางคนไมเ่ ขา้ ใจ บางคนเขา้ ใจ แตฉ่ วยโอกาสกลา่ วบดิ เบอื นคําสง่ั สอนขององคพ์ ระบรมครู เชน่ เมอื่ ไดย้ นิ พระองคต์ รสั วา่ “สงั ขารทัง้ หลายไมเ่ ทยี่ ง สงั ขารทัง้ หลายเป็ นทกุ ข์ ธรรมทัง้ หลายเป็ น อนัตตา” ก็กลา่ ววา่ เพราะตรัสดงั นัน้ จงึ ไมม่ สี ตั วบ์ คุ คลตัวตนเราเขา จงึ ไมม่ บี คุ คลระดับตา่ ง ๆ ทนี่ ับ ถอื กนั ตลอดถงึ ไมม่ ใี ครเป็ นพอ่ แมเ่ ป็ นลกู เป็ นตน้ ดงึ เขา้ หาทฐิ หิ รอื ลทั ธทิ ผ่ี ดิ ตามทปี่ ระสงคจ์ ะดงึ ไป อนั ทจี่ รงิ องคพ์ ระบรมครทู รงสอนใหป้ ฏบิ ตั โิ ดยชอบในสจั จะ ๒ อยา่ ง คอื โลกสจั จะ หรอื สมมตุ สิ จั จะ กบั ปรมตั ถสจั จะ โลกสจั จะหรอื สมมตุ สิ จั จะนัน้ คอื สจั จะตามทรี่ กู ้ นั นับถอื กนั ทางโลกตา่ ง ๆ เชน่ ความเป็ นมารดาบดิ าบตุ รธดิ า ความเป็ นบคุ คล ความเป็ นเจา้ ของทรัพยส์ มบัติ ความสบื สกลุ เชอ้ื สายเป็ นตน้ ฉะนัน้ จงึ ตรัสใหเ้ วน้ จากการฆา่ ทํารา้ ยชวี ติ รา่ งกายกนั เป็ นการรับรอง วา่ มสี ตั วบ์ คุ คลตวั ตน ใหเ้ วน้ จากการลัก เป็ นการรับรองวา่ มคี วามเป็ นเจา้ ของในทรัพยส์ มบัติ เทา่ กับ รับรองวา่ มเี รามขี องเรา ใหเ้ วน้ จากประพฤตผิ ดิ ในทางกาม เป็ นการรับรองวงศต์ ระกลู เชอื้ สายเป็ นตน้ พระพทุ ธศาสนาจงึ มไิ ดป้ ฏเิ สธสจั จะดังกลา่ ว แตร่ ับรองวา่ เป็ นสจั จะคอื เป็ นจรงิ อยา่ งหนงึ่ ๆ ซงึ่ จะตอ้ งปฏบิ ตั ติ อ่ กนั โดยชอบ แมส้ ามารถปฏบิ ตั โิ ดยชอบไดใ้ นสจั จะดงั กลา่ ว ก็จะไดร้ ับพรทเี่ กดิ จากกรรมของตนเอง อนั เป็ นพรที่ ศักดสิ์ ทิ ธเ์ิ หนอื พรทจี่ ะไดร้ ับจากการใหข้ องผอู ้ นื่ สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) ในการปฏบิ ตั ติ อ่ กนั โดยชอบตามโลกสจั จะหรอื สมมตุ สิ จั จะนัน้ สมั มาทฐิ ไิ ดช้ แ้ี จงตอ่ ไปวา่

๘๐ องคพ์ ระบรมครไู ดต้ รัสใหค้ นทั่ว ๆ ไปรักษาศลี ๕ และประพฤตธิ รรม ๕ ประการทคี่ กู่ ัน คอื ๑ เวน้ จากการฆา่ สตั ว์ ๒ เวน้ จากการลัก ๓ เวน้ จากประพฤตผิ ดิ ทางกาม คอื เป็ นชู ้ ๔ เวน้ จากพดู เท็จหลอกลวง ๕ เวน้ จากดมื่ นํ้าเมายาเมา นเ้ี ป็ นศลี ๕ และให ้ ๑ มเี มตตากรณุ า ประพฤตอิ นุเคราะหเ์ กอ้ื กลู ๒ ประกอบสมั มาอาชวี ะ เลย้ี งชวี ติ ในทางทชี่ อบ ๓ สนั โดษยนิ ดพี อใจอยแู่ ตใ่ นภรยิ าสามขี องตน ๔ พดู คําจรงิ ทเี่ ป็ นประโยชน์ ๕ มสี ตริ อบคอบ นเี้ ป็ นธรรม เรยี กวา่ กัลยาณธรรม (ธรรมทง่ี าม) ๕ เป็ นคกู่ ันกบั ศลี ๕ คอื ธรรมขอ้ ท่ี ๑ ก็คกู่ ับศลี ขอ้ ที่ ๑ ดงั นเ้ี ป็ นตน้ สมั มาทฐิ ไิ ดอ้ ธบิ ายใหเ้ ขา้ ใจตอ่ ไปวา่ ศลี ธรรมเหลา่ นเี้ ป็ นการรบั รองโลกสจั จะหรอื สมมตุ ิ สจั จะทัง้ นัน้ คอื รับรองวา่ มสี ตั วบ์ คุ คลตวั ตนซงึ่ ดํารงชวี ติ อยแู่ ละใครก็ไมค่ วรฆา่ ใคร ไมค่ วรทํารา้ ย รา่ งกายของใคร เพราะทกุ สตั วบ์ คุ คลตา่ งก็รักชวี ติ ของตน ไมป่ รารถนาใหใ้ ครมาทํารา้ ย จงึ ควรคดิ ถงึ ใจเขาใจเราเปรยี บเทยี บกันดงั นี้ ฉะนัน้ จะเป็ นการยตุ ธิ รรมหรอื จะเป็ นการถกู ตอ้ งอยหู่ รอื ทเ่ี มอ่ื ตน ไมอ่ ยากใหใ้ ครมาทํารา้ ยตนแตต่ นกลบั ไปทํารา้ ยผอู ้ น่ื สตั วอ์ น่ื ควรจะมเี มตตากรณุ าอนุเคราะห์ เกอื้ กลู กันตา่ งหาก เพราะตนก็อยากจะใหค้ นอน่ื มเี มตตากรณุ าในตน ฉะนัน้ ตนก็ควรจะมเี มตตา กรณุ าตอ่ ผอู ้ น่ื ขอ้ ตอ่ ๆ ไปก็เหมอื นกนั เมอ่ื รับรองวา่ มสี ตั วบ์ คุ คล ก็รับรองความเป็ นเจา้ ของใน ทรัพยส์ มบตั ิ รับรองเชอื้ สายวงศต์ ระกลู รับรองวาจาทพ่ี ดู ตอ่ กนั ถงึ เรอื่ งตา่ ง ๆ ตลอดถงึ รับรองความ ครองตนอยดู่ ว้ ยความไมป่ ระมาทขาดสติ จงึ ไดบ้ ญั ญัตศิ ลี และธรรมขอ้ ตอ่ ๆ ไปโดยลําดับ โดย อาศยั หลกั ยตุ ธิ รรมเชน่ เดยี วกับคทู่ ี่ ๑ คอื ตนประสงคจ์ ะใหค้ นอน่ื คดิ ตอ่ ตนทําตอ่ ตนฉันใด กค็ วรคดิ ตอ่ คนอนื่ ทําตอ่ คนอน่ื ฉันนัน้ เหมอื นกัน อกี อยา่ งหนงึ่ ศลี และธรรมทค่ี กู่ ันนต้ี า่ งองิ อาศยั กนั เมอ่ื ปฏบิ ตั ไิ ปดว้ ยกันยอ่ มเป็ นการสะดวก คอื เมอื่ เวน้ จากการฆา่ ก็ควรอบรมเมตตากรณุ าใหม้ ขี นึ้ ในจติ ใจและการกระทําดว้ ย และเมอ่ื จติ ใจเต็มไป ดว้ ยเมตตากรณุ า ปราศจากโทสะพยาบาทแลว้ ก็จะฆา่ จะทํารา้ ยใครไมไ่ ดอ้ ยเู่ อง จะเรยี กวา่ เกดิ เป็ น ศลี ขนึ้ โดยอตั โนมตั กิ ็ได ้ เมอื่ เวน้ จากการลัก ก็ควรประกอบอาชพี โดยชอบ ถา้ เกยี จครา้ นไมป่ ระกอบ อาชพี ทช่ี อบ จะไดท้ รัพยม์ าจับจา่ ยใชส้ อยเลยี้ งตนและครอบครัวจากทไ่ี หน ก็จะตอ้ งลกั ขโมยเขา แตข่ ยันหมน่ั เพยี รประกอบอาชพี ทชี่ อบ จะมที รัพยส์ นิ เกดิ ขน้ึ ไมจ่ ําตอ้ งไปลกั ขโมยใคร เมอื่ เวน้ จาก ความเป็ นชใู ้ นทางผดิ และมคี วามยนิ ดอี ยเู่ ฉพาะในคคู่ รองของตน ก็จะไมค่ ดิ ไปยงุ่ เกย่ี วกับใครอนื่ ให ้ เป็ นทเี่ ดอื ดรอ้ น เมอื่ เวน้ จากพดู เท็จ และพดู แตค่ วามจรงิ ทเ่ี ป็ นประโยชนต์ า่ ง ๆ รักษาสจั จะรักษา สญั ญาทใี่ หไ้ วต้ อ่ กนั ก็ไมต่ อ้ งการจะพดู เท็จหลอกลวงใครใหเ้ สยี ประโยชน์ เมอ่ื เวน้ จากนํ้าเมาและ หมนั่ หัดอบรมความมสี ติ รักความมสี ติ ก็จะเกลยี ดนํ้าเมาไปเอง เมอ่ื ปฏบิ ตั ศิ ลี และธรรมคทู่ อ่ี งิ อาศยั กันไปดว้ ยกันเชน่ น้ี การเบยี ดเบยี นกันก็จะไมเ่ กดิ ขน้ึ ความสขุ สงบก็จะตามมา สมดงั ความปรารถนาของทกุ คนทไี่ มต่ อ้ งการมคี วามทกุ ข์ ความเดอื ดรอ้ น ความถกู เบยี ดเบยี น

๘๑ สมั มาทฐิ ิ (ตอ่ ) สมั มาทฐิ ิ ยังไดช้ แ้ี จงตอ่ ไปวา่ องคพ์ ระบรมครทู รงแสดงธรรมทางปรมตั ถสจั จะ คอื ความ จรงิ ทม่ี เี นอ้ื ความอยา่ งละเอยี ดลกึ ซง้ึ ยงิ่ ดงั ทแี่ สดงขนั ธ์ ๕ วา่ เป็ นอนัตตา มใิ ชต่ ัวตน คอื แสดงวา่ กอ้ นกายและใจอนั น้ี ทแ่ี บง่ ออกเป็ น ๕ กอง ไดแ้ กก่ องรปู กองเวทนา (ความรสู ้ กึ เป็ นสขุ ทกุ ข์ หรอื กลาง ๆ ไมท่ กุ ขไ์ มส่ ขุ ตา่ ง ๆ) กองสญั ญา (ความจําหมาย) กองสงั ขาร (ความคดิ ปรงุ แตง่ ตา่ ง ๆ) กองวญิ ญาณ (ความรสู ้ กึ เห็นไดย้ นิ เป็ นตน้ ) รวมกนั เป็ นกายและใจทมี่ ชี วี ติ ครองอยนู่ ี้ เป็ นสง่ิ ทไ่ี ม่ เทยี่ ง เป็ นทกุ ข์ ตอ้ งแปรปรวนเปลยี่ นแปลงไป เพราะตอ้ งเป็ นไปเพอื่ อาพาธ คอื ตอ้ งถกู เบยี ดเบยี น ใหท้ รดุ โทรม ใหเ้ จ็บ จนถงึ ใหแ้ ตกสลายดว้ ยความแก่ เจ็บ ตาย นับจําเดมิ แตเ่ กดิ เป็ นตน้ มา จงึ เป็ น อนัตตา มใิ ชต่ วั ตน ไมค่ วรทใี่ คร ๆ จะเห็นจะยดึ ถอื วา่ เป็ นของเรา เราเป็ น หรอื เป็ นตวั ตนของเรา หรอื ทรงแสดงโดยทํานองวา่ รา่ งกายนส้ี กั แตว่ า่ เป็ นธาตุ คอื ดนิ น้ําไฟลมประกอบกันเขา้ มใิ ชส่ ตั ว์ บคุ คล ตวั ตน เรา เขา ทรงสอนดังนก้ี ็เพอื่ ใหผ้ ทู ้ ตี่ อ้ งการความพน้ ทกุ ขพ์ จิ ารณาใหร้ ตู ้ ามเป็ นจรงิ เพอื่ ละอวชิ ชา (ความไมร่ ใู ้ นสจั จะ) ตณั หา (ความดนิ้ รนทะยานอยาก) อปุ าทาน (ความยดึ ถอื สง่ิ ทัง้ ปวง ในโลก) เพราะพระองคไ์ ดต้ รัสรสู ้ จั จะวา่ ทกุ ขน์ ัน้ เกดิ จากตัณหา ดับตัณหาเสยี ได ้ จงึ ดับทกุ ข์ แม ้ เชน่ นี้ ก็เป็ นขอ้ ปฏบิ ัตทิ างจติ ใจ ในทางกาย หรอื ทางสงั คม ก็ตอ้ งปฏบิ ัตติ ามควรแกโ่ ลกสจั จะหรอื สมมตุ สิ จั จะ เหมอื นอยา่ งมสี ตั วบ์ คุ คลตัวตนเราเขา พระบรมครแู ละพระอรหนั ตสาวกก็ทรงปฏบิ ตั ติ อ่ บคุ คลตา่ ง ๆ ตามควรแกฐ่ านะ ทรงบัญญตั พิ ระวนิ ัยใหพ้ ระภกิ ษุสงฆป์ ฏบิ ัติ พระวนิ ัยนัน้ เป็ นศลี อยา่ ง ละเอยี ด รวมทัง้ ศลี ๕ นัน้ ดว้ ย แตม่ อี กี มากมายนัก ลว้ นเกย่ี วแกก่ ารทจ่ี ะตอ้ งถอื น่ันถอื นี่ ดคู ลา้ ยกบั มี ความเป็ นเจา้ ของ เป็ นของตัวของตน คลา้ ยกบั มที ฐิ มิ านะตา่ ง ๆ มากมาย ลว้ นเป็ นขอ้ ปฏบิ ัตทิ าง กายและวาจาทเ่ี กยี่ วขอ้ งกันเอง และเกย่ี วขอ้ งกับคนทั่วไปในโลก ทําใหเ้ ห็นวา่ พระภกิ ษุสงฆน์ ัน้ เป็ นคณะบคุ คลอกี จําพวกหนงึ่ ทแี่ ยกตวั ออกไปจากโลก มคี วามประพฤตปิ ฏบิ ตั ทิ ล่ี ะเอยี ดประณีต ออกไป ซง่ึ ดอู กี แงห่ นง่ึ ก็คลา้ ยกบั มอี ปุ าทานความยดึ ถอื มาก แมพ้ ระภกิ ษุซงึ่ เป็ นพระอรหนั ตก์ ต็ อ้ ง ปฏบิ ตั ติ ามพระวนิ ัย ตอ้ งทําอโุ บสถสงั ฆกรรมฟังพระปาฏโิ มกขท์ กุ ๑๕ วนั ฉะนัน้ ศลี ทกุ อยา่ งจงึ เกยี่ วแกส่ มมตุ สิ จั จะหรอื โลกสจั จะ เป็ นขอ้ ปฏบิ ัตทิ างกายวาจาตามทโี่ ลกถอื วา่ ดงี ามตามเหตผุ ล องคพ์ ระบรมครเู องก็ไดท้ รงปฏบิ ตั ใิ นพทุ ธวนิ ัยซงึ่ ยง่ิ ละเอยี ดประณีตไปกวา่ สาวก วนิ ัยทท่ี รงบญั ญตั ขิ น้ึ ทรงปฏบิ ัตสิ นองพระคณุ พระพทุ ธบดิ ามารดาเหมอื นอยา่ งคนมคี วามกตัญํู กตเวทที ัง้ ปวง ทกุ คนจงึ ควรรแู ้ ละปฏบิ ตั ธิ รรมขององคพ์ ระบรมครใู หถ้ กู ตอ้ ง ทางจติ ใจเมอื่ มงุ่ ปรมตั ถสจั จะก็ปฏบิ ตั ไิ ป สว่ นทางกายหรอื ทางสังคมก็ตอ้ งปฏบิ ัตติ ามศลี ตามวนิ ัยอนั ตงั้ อยบู่ นมลู ฐานของโลกสจั จะหรอื สมมตุ สิ จั จะ ซงึ่ จะตอ้ งถอื นั่นถอื นใ่ี นทางทเี่ วน้ เบยี ดเบยี นกัน ในทางทเ่ี ป็ น ความประพฤตดิ งี ามน่าดนู ่าชม การรแู ้ ละปฏบิ ตั ธิ รรมขององคพ์ ระบรมครใู หถ้ กู ตอ้ งเป็ นการบรหิ ารจติ โดยตรง ซงึ่ จะใหผ้ ลเป็ น ความสขุ ความงดงาม แกจ่ ติ ใจผปู ้ ฏบิ ตั ทิ กุ คน ตามควรแกค่ วามปฏบิ ัติ ทฐิ ิ ๒ ชาวจติ ตนครเมอื่ ไดฟ้ ังคําอธบิ ายจากสมั มาทฐิ ิ ก็กลบั มาเชอื่ ถอ้ ยคําของสมั มาทฐิ กิ นั เป็ นอันมาก เพราะเห็นวา่ เป็ นถอ้ ยคําทม่ี เี หตผุ ล พากันเชอื่ ในบาปบญุ คณุ โทษ พากันเชอ่ื ในเหตแุ ละผลตามหลกั ของกรรม และพากันเชอื่ วา่ มกี รรมมผี ลของกรรม มคี นดคี นชวั่ ตลอดถงึ มพี ระอรยิ ะอยใู่ นโลก ทัง้ มี

๘๒ โลกนโ้ี ลกหนา้ เหมอื นอยา่ งมวี นั นวี้ นั หนา้ มารดาบดิ าเป็ นผมู ้ คี ณุ แกบ่ ตุ รธดิ า บรรดาผทู ้ ใ่ี หอ้ ปุ การะ อน่ื ๆ ทัง้ ปวงก็เป็ นผมู ้ คี ณุ แกผ่ รู ้ ับอปุ การะ มารดาบดิ าจงึ พากันเลยี้ งดอู ปุ การะบตุ รธดิ าดว้ ยความ เมตตากรณุ าเป็ นอนั ดี และบรรดาผมู ้ หี นา้ ทคี่ วรใหอ้ ปุ การะทัง้ ผทู ้ ส่ี ามารถใหอ้ ปุ การะทัง้ หลาย ก็พา กันใหอ้ ปุ การะแกค่ นทคี่ วรรับอปุ การะทัง้ ปวงดว้ ยความเอ็นดกู รณุ า ฝ่ ายบตุ รธดิ าและผรู ้ ับอปุ การะทัง้ ปวงก็พากนั มคี วามกตญั ํกู ตเวที คอื รคู ้ ณุ และตอบแทนคณุ ดว้ ยการทําความดตี อบตา่ ง ๆ จงึ พากัน อยเู่ ป็ นสขุ สมบรู ณข์ นึ้ ฝ่ ายสมทุ ัยกบั อาสวะและพรรคพวกเมอื่ เห็นการณแ์ ปรผันไปดงั นัน้ ก็ไมพ่ อใจ จงึ สงั่ มจิ ฉาทฐิ แิ ละ พรรคพวกใหเ้ รง่ ปฏบิ ัตงิ านทางจติ วทิ ยาใหส้ ขุ มุ ยง่ิ ขน้ึ เพราะตามทส่ี มั มาทฐิ ชิ กั จงู ไปนัน้ เป็ นเรอื่ ง พน้ื ๆ ตน้ื ๆ ถงึ สมั มาทฐิ จิ ะไมม่ าชกั จงู แนะนําอะไร คนโดยมากก็เห็นกนั อยแู่ ลว้ มจิ ฉาทฐิ จิ งึ สง่ สหายคหู่ นง่ึ เขา้ ไปสจู่ ติ ตนคร สหายคนู่ ัน้ คนหนง่ึ ชอื่ สสั สตะหรอื นายเทยี่ ง อกี คนหนง่ึ ชอื่ อจุ เฉทะหรอื นายสญู พวกนักธรรมมักเรยี กกนั วา่ สสั สตทฐิ ิ และอจุ เฉททฐิ ิ แตเ่ รยี กกันเป็ นคําไทย ๆ วา่ นายเทยี่ งและนายสญู ก็ได ้ คนู่ ี้ตามชอ่ื ขดั กนั ตรงกนั ขา้ ม น่าจะคบกันเป็ นเพอื่ นไมไ่ ด ้ แตก่ ็คบกนั เป็ นเพอ่ื นไดอ้ ยา่ งสนทิ ชนดิ ทเี่ รยี กวา่ เพอ่ื นคหู่ กู นั ทเี ดยี ว ทัง้ นเ้ี พราะตา่ งก็เป็ นพวกมจิ ฉาทฐิ ดิ ว้ ยกนั นายเทยี่ งเขา้ ไปแสดงวา่ ทกุ ๆ คนจงอยา่ กลวั สญู ไมม่ คี วามสญู แหง่ ทกุ ๆ สง่ิ ทเ่ี ป็ นธาตุ ชวี ติ รา่ งกายนป้ี ระกอบขน้ึ ดว้ ยธาตุ ๒ สว่ น คอื รปู ธาตุ ทเ่ี ป็ นวตั ถุ และอตั ตธาตุ ทเ่ี ป็ นอตั ตา หรอื อาตมัน ตัวตนชนั้ ใน รปู ธาตนุ ัน้ มาปรงุ กนั ประกอบเป็ นรา่ งกายตงั้ แตเ่ กดิ จนตาย แลว้ ความประกอบกันก็ แตกแยก รปู ธาตทุ ัง้ ปวงแยกยา้ ยกนั ไปตามธาตุ ไมส่ ญู ไปไหน อัตตธาตชุ นั้ ในก็ไมส่ ญู เมอื่ ยงั ไม่ ตายอัตตธาตกุ ็มอี าศัยอยใู่ นรา่ งอนั นี้ เมอื่ รา่ งอันนแ้ี ตกสลายดงั กลา่ ว อัตตธาตกุ ็ออกไปเกดิ ใหมอ่ กี เป็ นดังนเ้ี รอื่ ยไปเป็ นนริ ันดร ฉะนัน้ จงึ ไมม่ คี วามดบั ชาตดิ บั ภพ ดงั ทเี่ รยี กวา่ นพิ พาน ดงั นัน้ ในปัจจบุ ัน นก้ี ็มอี ัตตาตวั ตน ครัน้ รา่ งกายแตกสลายทเี่ รยี กวา่ ตาย ก็มอี ัตตาไปเกดิ อกี อตั ตานเี้ ป็ นสงิ่ เทย่ี งย่ังยนื ทกุ คนจงึ มสี ง่ิ ทเี่ ทยี่ งยงั่ ยนื อยดู่ ว้ ยกันแลว้ เป็ นสง่ิ ทไ่ี มต่ าย ไมเ่ ป็ นอนั ตรายดว้ ยเหตอุ ะไร ๆ ทัง้ หมด นายเทย่ี งเทย่ี วแนะนําชวนใหเ้ ชอื่ ดงั นี้ ก็เพอื่ จะปฏเิ สธกรรมและผลของกรรมอยา่ งลกึ ซงึ้ ตลอดถงึ นพิ พานตามทพ่ี ระบรมครทู รงสง่ั สอน เพราะอัตตธาตอุ ยเู่ หนอื ผลของกรรม และเกดิ ไมส่ ดุ สนิ้ สาํ หรับผบู ้ รหิ ารจติ ทัง้ หลาย ควรเชอื่ คําแนะนําชกั จงู ของฝ่ ายสมั มาทฐิ ิ จะไดผ้ ลเป็ นการบรหิ ารจติ เป็ นความสขุ ทย่ี งิ่ ขนึ้ ไมค่ วรเชอื่ คําแนะนําชกั จงู ของฝ่ ายมจิ ฉาทฐิ ิ เพราะจะไดผ้ ลเป็ นการทําระดบั จติ ใหต้ ํา่ ลง เป็ นความเศรา้ หมอง วา้ วนุ่ หลงผดิ และเป็ นทกุ ขม์ ากนอ้ ยตามกําลงั ความเชอ่ื ทฐิ ิ ๒ (ตอ่ ) ชาวจติ ตนครเป็ นอันมากเชอ่ื นายเทยี่ ง แตก่ ็มคี นคลางแคลงใจไมเ่ ชอื่ วา่ จะมอี ะไรเทย่ี งเหมอื นอยา่ ง ทน่ี ายเทยี่ งพดู จงึ ถงึ ทขี องนายสญู บา้ ง นายสญู เทยี่ วพดู ชแี้ จงวา่ มอี ตั ตาตวั ตนอยแู่ ตใ่ นปัจจบุ ันนี้ เทา่ นัน้ เมอื่ รา่ งกายน้ีแตกสลายคอื ตาย ก็หมดกันแคน่ ้ี ไมม่ อี ะไรไปเกดิ อกี ใครไมเ่ ชอื่ ลองผา่ รา่ งกายนพี้ สิ จู นด์ ซู วิ า่ มอี ะไรไปเกดิ อกี หลังจากทตี่ ายไปแลว้ แมส้ ง่ิ ทเ่ี รยี กวา่ วญิ ญาณก็เหมอื นกนั มอี ยทู่ ไี่ หน ใครเห็นบา้ งวา่ เวลาตายวญิ ญาณลอยออกจากรา่ งทต่ี ายแลว้ ไป ถงึ สง่ิ ทเี่ รยี กจติ ใจก็ เหมอื นกนั ใครไดเ้ คยเห็น นอกจากความคดิ นกึ ตรกึ ตรองความรตู ้ า่ ง ๆ สง่ิ เหลา่ นเี้ ป็ นอาการของ มันสมองมากกวา่ เมอื่ สมองดสี มองโปรง่ ก็รกู ้ ็คดิ อะไรไดด้ ี เมอื่ สมองเสยี สมองเสอื่ ม ความรู ้ ความคดิ ตา่ ง ๆ ก็ขดั ขอ้ ง จงึ เป็ นเรอื่ งของสมอง เมอื่ ตายสมองหยดุ ทํางานก็หยดุ รหู ้ ยดุ คดิ ทกุ อยา่ ง ดังทเี่ รยี กกนั วา่ ดบั จติ ก็คอื ดับความรคู ้ วามคดิ ไดแ้ กด่ บั สมอง หรอื สมองหยดุ ทํางานนั่นเอง ฉะนัน้

๘๓ เมอ่ื ทกุ คนตายแลว้ ก็เป็ นอนั ขาดสญู กนั เทา่ นัน้ พดู สนั้ ๆ ก็คอื ตายสญู คําของนายสญู เป็ นทตี่ อ้ งใจของคนบางจําพวก คอื พวกทไ่ี มย่ อมเชอ่ื อะไรนอกจากจะพสิ จู นไ์ ดท้ าง ประสาททัง้ ๕ คอื ตา หู จมกู ลน้ิ และกาย ดงั ทเ่ี รยี กวา่ พวกพทุ ธจิ รติ หรอื พวกนักปราชญท์ ี่ ตอ้ งการจะเชอ่ื ในเมอ่ื ตอ้ งมเี หตผุ ล และสงิ่ ทเี่ รยี กวา่ เหตผุ ลนัน้ คอื เหตผุ ลทางประสาทนั่นแหละ อกี พวกหนง่ึ คอื พวกนักวทิ ยาศาสตรใ์ นปัจจบุ ันบางพวก ทรี่ ับรองวา่ เป็ นจรงิ เฉพาะในสงิ่ ทจ่ี ะพสิ จู นท์ าง วทิ ยาศาสตรไ์ ดเ้ ทา่ นัน้ เมอื่ คน้ หาในรา่ งกายของคนของสตั วพ์ บแตส่ งิ่ ทเ่ี ป่ือยเน่าทงิ้ อยใู่ นโลกนี้ เทา่ นัน้ ไมพ่ บอะไรไปเกดิ ทไ่ี หนก็ลงเอาวา่ ตายสญู รวมความวา่ จําพวกทถ่ี อื วา่ จะตอ้ งรทู ้ าง ประสาท ๕ ของตนไดจ้ งึ จะรับรอง หรอื พวกทถี่ อื วา่ จะตอ้ งพสิ จู นไ์ ดท้ างวทิ ยาศาสตรจ์ งึ จะรับรอง ทัง้ ๒ จําพวกเหลา่ นก้ี ็คอื พวกทถี่ อื ทางวตั ถแุ ละถอื เทา่ ทตี่ นรเู ้ ทา่ นัน้ เป็ นเกณฑ์ ออกจะเป็ นพวกที่ เรยี กกันในปัจจบุ นั วา่ พวกปัญญาชน นายสญู ดจู ะไดบ้ คุ คลจําพวกนม้ี าเป็ นสาวกอยไู่ มน่ อ้ ย เมอื่ นายสญู ชกั ชวนใหเ้ ชอื่ วา่ ตายสญู ไดก้ ็กลา่ วชกั ชวนใหเ้ ห็นตอ่ ไปอกี วา่ อยา่ มัวไปหลงทําดดี ว้ ย มงุ่ สวรรคใ์ นชาตหิ นา้ อยา่ มัวไปหลงกลวั บาปดว้ ยกลัวจะไปตกนรกในชาตหิ นา้ เชน่ เดยี วกนั เพราะ ไมม่ ชี าตหิ นา้ ไหนอกี แลว้ ไมต่ อ้ งไปคํานงึ ถงึ สงิ่ ทเี่ รยี กวา่ บาปหรอื บญุ ตามทส่ี อนในศาสนา ให ้ คํานงึ ถงึ ความสขุ ในชวี ติ นี้เป็ นสําคญั บํารงุ ชวี ติ ใหม้ คี วามสขุ ในโลกนน้ี แ่ี หละใหเ้ ต็มท่ี ไมต่ อ้ งคดิ อะไรใหม้ ากใหไ้ กล ไมต่ อ้ งรับผดิ ชอบตอ่ กรรมอะไรเกนิ ไปกวา่ ชาตนิ ้ี หากจะตอ้ งรับผดิ ชอบก็แคใ่ น ชวี ติ นเี้ ทา่ นัน้ เมอ่ื ทําอะไรผดิ ก็จงฉลาดหลบเลย่ี งความผดิ แมจ้ ะไมไ่ ดท้ ําชอบอะไรก็จงพยายาม อา้ งเอามา นายสญู จะพยายามชกั ชวนใหเ้ ห็นในทางไมก่ ลวั บาปกรรมอะไร เพราะเมอ่ื ตายสญู เสยี อยา่ งเดยี วก็ตัดปัญหาตา่ ง ๆ ไดเ้ ป็ นอันมาก จะทําชวั่ เทา่ ไร หรอื จะทําดเี ทา่ ไร ตายแลว้ ก็สญู หมด เทา่ นัน้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย ควรทําความเขา้ ใจใหเ้ กดิ ขนึ้ วา่ ความเชอื่ ของผใู ้ ดไมอ่ าจทําให ้ สจั จะใหเ้ ป็ นอนื่ ไปได ้ทนี่ ายเทยี่ งสอนก็ตาม หรอื ทน่ี ายสญู สอนกต็ าม เมอ่ื ไมต่ รงตามสจั จะ ก็ ตอ้ งไมเ่ ป็ นสจั จะ ไมว่ า่ จะมผี เู ้ ชอ่ื ตามมากนอ้ ยเพยี งใดก็ตาม ก็เป็ นสจั จะไปไมไ่ ด ้ เพอ่ื ทจ่ี ะศกึ ษาให ้ รวู ้ า่ สจั จะมวี า่ อยา่ งไร ก็ตอ้ งศกึ ษาพระพทุ ธศาสนา พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ตรัสรสู ้ จั จะทัง้ ปวง และ ทรงแสดงไวเ้ ป็ นพระพทุ ธศาสนา ดว้ ยทรงมพี ระกรณุ าตอ่ สตั วโลกยง่ิ นัก ทฐิ ิ ๑๐ สมทุ ัยกบั คอู่ าสวะไดส้ ง่ สมนุ ทัง้ หลายเขา้ ไปคมุ ใจชาวจติ ตนคร สง่ มจิ ฉาทฐิ เิ ขา้ ไปชกั ชวนใหพ้ ากัน เห็นผดิ จนถงึ ไดส้ ง่ นายเทย่ี งกับนายสญู เขา้ ไปชกั ชวนใหเ้ กดิ ความเห็นแยกกันออกไปเป็ น ความเห็นวา่ เทยี่ ง หรอื ขาดสญู นอกจากนย้ี ังไดส้ ง่ พรรคพวกของคนทัง้ สองนัน้ อกี ๑๐ คน เขา้ ไป ชกั นําความเห็นไปในทางตา่ ง ๆ ทัง้ ๑๐ คนนัน้ มชี อ่ื เรยี กยากสกั หนอ่ ย คอื เรยี กชอ่ื วา่ “อันตคาหกิ ทฐิ ิ ความเห็นอนั ถอื เอาทส่ี ดุ คอื แลน่ ไปถงึ ทสี่ ดุ ในทางหนงึ่ ๆ” ไดแ้ กค่ วามเห็นวา่ ๑ โลกเทยี่ ง ๒ โลกไมเ่ ทยี่ ง ๓ โลกมที สี่ ดุ ๔ โลกไมม่ ที สี่ ดุ ๕ ชพี ก็อนั นัน้ สรรี ะกอ็ ันนัน้

๘๔ ๖ ชพี เป็ นอน่ื สรรี ะก็เป็ นอน่ื ๗ ตถาคตเบอื้ งหนา้ แตต่ ายแลว้ ยอ่ มเป็ นอกี (เกดิ อกี ) ๘ ตถาคตเบอ้ื งหนา้ แตต่ ายแลว้ ยอ่ มไมเ่ ป็ นอกี ๙ ตถาคตเบอ้ื งหนา้ แตต่ ายแลว้ ยอ่ มเป็ นอกี ก็มี ยอ่ มไมเ่ ป็ นอกี ก็มี ๑๐ ตถาคตเบอื้ งหนา้ แตต่ ายแลว้ ยอ่ มเป็ นอกี หามไิ ด ้ ยอ่ มไมเ่ ป็ นอกี ก็หามไิ ด ้ ทัง้ ๑๐ คนนเี้ ทยี่ วแสดงชกั ชวนใหช้ าวจติ ตนครเชอ่ื ไปตาม ใชค้ ําพดู ทเ่ี รยี กวา่ “วาทศลิ ป” ตา่ ง ๆ ยกเหตผุ ลแวดลอ้ มตา่ ง ๆ ใหผ้ ฟู ้ ังเกดิ ความทงึ่ ในใจและยอมเชอื่ ตาม ความเห็นทัง้ ๑๐ นจี้ ัดเป็ น ๕ คู่ แตล่ ะคขู่ ดั กันตรงกนั ขา้ ม แตร่ วมเป็ นพวกเดยี วกันได ้ เพราะเป็ นพวกมจิ ฉาทฐิ กิ ก๊ เดยี วกัน และ เพอ่ื จะจับใจของคนทัง้ ปวงไวใ้ หห้ มด จงึ ออกแสดงนัยตา่ ง ๆ กันออกไป สดุ แตใ่ ครจะตดิ ในกระแส ไหน ตัง้ ตน้ แตจ่ งู ใจใหเ้ ห็นวา่ โลกนเี้ ทยี่ งนะ โอกาสโลกคอื พน้ื พภิ พนกี้ ็เทย่ี งแท ้ สงั ขารโลก คอื สง่ิ ผสมปรงุ แตง่ ทัง้ หลายก็เทยี่ งแท ้ เพราะตอ้ งปรงุ แตง่ กนั อยไู่ มห่ ยดุ หยอ่ น สตั วโลก คอื หมสู่ ตั ว์ ทัง้ หลายก็เทย่ี งแท ้ ยอ่ มดํารงอยนู่ ริ ันดร ทข่ี น้ึ ชอ่ื วา่ โลกดังกลา่ วเป็ นสงิ่ เทย่ี งทัง้ นัน้ ชาวจติ ตนครพา กนั เชอ่ื ในฝ่ ายนกี้ ็มาก ทไ่ี มเ่ ชอื่ ก็มี จงึ จงู ใจอกี อยา่ งหนงึ่ วา่ โลกไมเ่ ทยี่ งเลยนะ บรรยายในทาง ตรงกันขา้ ม ก็ไดใ้ จของคนทไ่ี มเ่ ชอื่ ในประการแรกมานับถอื นอกจากนย้ี งั กลา่ วชกั นําใหเ้ ป็ นนักคดิ นักเชอื่ ทย่ี ง่ิ ขน้ึ ไปอกี วา่ “โลกมที ส่ี ดุ โลกไมม่ ที ส่ี ดุ ” เพราะก็ น่าคดิ เหมอื นกนั วา่ โลกจะมที สี่ ดุ หรอื ไม่ น่าจะมคี นเชอ่ื แตกความเห็นกัน จงึ สง่ มจิ ฉาทฐิ ไิ ปแสดงไว ้ ทัง้ ๒ ทาง มองดเู ขา้ มาในตนก็เกดิ ปัญหาอกี เหมอื นกนั วา่ “ชพี กอ็ นั นัน้ สรรี ะก็อันนัน้ หรอื วา่ ชพี ก็ อันอนื่ สรรี ะก็อันอน่ื ” เป็ นปัญหาสองแงส่ องมมุ จงึ สง่ มจิ ฉาทฐิ ไิ ปแสดงไวท้ ัง้ ๒ ทางเหมอื นกัน ทัง้ ยงั มปี ัญหาเกย่ี วกบั องคพ์ ระตถาคตซงึ่ เป็ นองคพ์ ระศาสดาของโลก วา่ จะทรงเกดิ อกี หรอื หาไม่ หรอื ไมใ่ ชท่ ัง้ สอง ทําใหช้ าวจติ ตนครแตกความเห็นกันและทมุ่ เถยี งกันวา่ ความเห็นของใครจะถกู บาง คนไดน้ ําความเห็นเหลา่ น้ไี ปกราบทลู ถามองคพ์ ระบรมครกู ็เคยมี แตพ่ ระองคห์ าไดท้ รงตอบไม่ เพราะเป็ นสงิ่ ไรป้ ระโยชน์ แมจ้ ะทรงตอบก็ไมท่ ําใหใ้ ครดหี รอื ชว่ั ได ้ จะแกท้ กุ ขร์ อ้ นประการใดก็ หาไดไ้ ม่ อันทจ่ี รงิ ทัง้ ๑๐ ประการนัน้ ก็รวมเขา้ ในจําพวกเทย่ี งกบั สญู ดังกลา่ วแลว้ น่ันเอง การไมส่ นใจในสง่ิ ไรป้ ระโยชน์ ทจี่ ะไมท่ ําใหใ้ ครดหี รอื ชวั่ ได ้ ทจี่ ะไมเ่ ป็ นการแกท้ กุ ขร์ อ้ น แตส่ นใจ ในสงิ่ มปี ระโยชน์ ทจ่ี ะทําใหใ้ ครดหี รอื ชวั่ ได ้ ทจี่ ะเป็ นการแกท้ กุ ขร์ อ้ นนเ้ี ป็ นการบรหิ ารจติ โดยตรง ท่ี บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายควรพจิ ารณาปฏบิ ตั อิ ยา่ งยงิ่ เหตกุ ารณ์ไมแ่ นน่ อน ฝ่ ายคบู่ ารมเี ห็นสมทุ ัยและคอู่ าสวะสง่ มจิ ฉาทฐิ กิ ับพรรคพวกเขา้ ชกั ชวนชาวจติ ตนครใหม้ คี วามเห็น ผดิ ไขวเ้ ขวไปมากมายหลายอยา่ ง ทัง้ ไดส้ ง่ พรรคพวกเขา้ ยดึ ครองใจคนไวอ้ ยา่ งหนาแน่น เชน่ พวก โลโภ โทโส โมโห พวกอปุ กเิ ลส ๑๖ พวกกเิ ลสพันหา้ ตณั หารอ้ ยแปด คมุ ทางสอ่ื สารไวท้ ัง้ ชนั้ นอก ชนั้ ใน สง่ อารมณ์เขา้ ไปโดยทางสอ่ื สารเหลา่ น้ี สรา้ งนทิ รรศการไตรภมู อิ นั วจิ ติ รตระการ ชกั ชวนให ้ ชาวจติ ตนครเทยี่ วชมหลงวนเวยี นหาทางออกไมไ่ ด ้ เป็ นการแสดงนทิ รรศการทไ่ี มม่ ที ไี่ หนจะทําได ้ เสมอเหมอื น แมค้ บู่ ารมจี ะไดข้ ออนุญาตนครสามสี ง่ ศลี และพรรคพวกเขา้ มาชว่ ยกอบกู ้ ทัง้ สง่ เพม่ิ เขา้ มามากขน้ึ ศลี กบั พรรคพวกไดช้ ว่ ยตา้ นทานตอ่ สขู ้ บั ไลฝ่ ่ ายอาสวะกับสมทุ ัยอยา่ งไดผ้ ล ทําให ้ สมทุ ัยกบั พรรคพวกซบเซาไปบา้ ง แตก่ ็ยงั ไมไ่ ดผ้ ลเด็ดขาด ยังผลัดกันแพผ้ ลัดกนั ชนะในทห่ี ลาย จดุ ดังเชน่ ทจี่ ดุ ทวารของเมอื งทัง้ ๓ คอื กายทวาร วจที วาร มโนทวาร บางคราวหัวโจกทัง้ ๓ คอื

๘๕ โลโภโทโสโมโหยดึ ได ้ บางคราวศลี กับหริ โิ อตตัปปะเป็ นตน้ ยดึ ได ้ เมอ่ื หัวโจกรา้ ยยดึ ไดก้ ็เปิดประตู ใหพ้ วกทจุ รติ มจิ ฉาชพี ตา่ ง ๆ เขา้ มา แตป่ ิดมใิ หส้ จุ รติ ตา่ ง ๆ เขา้ มา เมอื่ ฝ่ ายศลี ยดึ ไดก้ ็เปิดประตรู ับ พวกสจุ รติ สมั มาชพี ตา่ ง ๆ แตป่ ิดมใิ หพ้ วกทจุ รติ มจิ ฉาชพี เขา้ ทางระบบสอื่ สารก็เชน่ เดยี วกัน เมอ่ื พวกกเิ ลสรา้ ยตา่ ง ๆ ยดึ ไดก้ ็สง่ อารมณป์ นเขา้ มาคอื เชน่ ที่ เรยี กวา่ “กามคณุ ารมณ์” ซง่ึ เขา้ มาย่ัวยวนชาวจติ ตนครใหห้ ลงใหล เห็นเป็ นเรอื่ งราวจรงิ จังดงั ดู ภาพยนตร์ กอ่ ใหเ้ กดิ นวิ รณ์ทัง้ ๕ ขนึ้ ครอบงํา เมอ่ื ฝ่ ายคบู่ ารมยี ดึ ไดก้ ็สง่ อารมณ์อกี ประเภทหนงึ่ ดงั ทเี่ รยี กวา่ “อารมณ์กรรมฐาน” ซงึ่ เขา้ มาระงับดบั นวิ รณ์ดงั กลา่ ว นับวา่ ไดต้ อ่ สกู ้ ันกระชนั้ ชดิ เขา้ มาถงึ นวิ าสสถานแหง่ นครสามี แตค่ อู่ าสวะก็ยงั สง่ พวกมจิ ฉาทฐิ ติ า่ ง ๆ สง่ อยา่ งหยาบเขา้ มากอ่ น ครัน้ คบู่ ารมสี ง่ สมั มาทฐิ เิ ขา้ มาแก ้ ก็เป็ นการไดช้ ว่ ยชาวจติ ตนครใหพ้ น้ จากมจิ ฉาทฐิ ชิ นดิ ทนี่ ่ากลวั ทเ่ี ป็ นภัยอันตรายอยา่ งรา้ ยแรง สมทุ ัยและคอู่ าสวะก็หาไดห้ ยดุ ยงั้ ไม่ ยังไดส้ ง่ มจิ ฉาทฐิ ทิ ล่ี ะเอยี ดกวา่ ดงั ทเ่ี รยี กวา่ นายเทย่ี งนายสญู และอกี ชดุ หนง่ึ ซง่ึ มอี ยู่ ๑๐ ดว้ ยกันเขา้ มา ซงึ่ อันทจ่ี รงิ ก็เป็ นสมนุ ของนายเทย่ี งนายสญู ทัง้ สองน่ัน แหละ ยงั ใหเ้ กดิ ผล คอื แมช้ าวจติ ตนครจะกลบั มาเป็ นฝ่ ายสมั มาทฐิ ิ เชอ่ื ในกรรมและผลของกรรม เป็ นตน้ แตก่ ็ยังเรรวนไมแ่ น่นอน และนอกจากน้ี คอู่ าสวะกับพวกซงึ่ เป็ นพวกชนั้ ในดว้ ยกันก็ยงั ยดึ นวิ าสสถานชนั้ ในสว่ นหนงึ่ ของนครสามไี ดอ้ ยอู่ ยา่ งมน่ั คง คบู่ ารมจี งึ เห็นวา่ จําจะตอ้ งหาทางปฏบิ ัติ ปราบปรามคอู่ าสวะกับสมทุ ัยและพรรคพวกใหเ้ ดด็ ขาด ไมเ่ ชน่ นัน้ เหตกุ ารณก์ ็เป็ นอนยิ ต คอื ไม่ แน่นอน กลา่ วอกี อยา่ งกค็ อื คบู่ ารมหี รอื ฝ่ ายสรา้ งสรรคค์ วามดเี ห็นวา่ ถา้ ไมส่ ามารถทําลายคอู่ าสวะหรอื ฝ่ ายสรา้ งสรรคค์ วามชว่ั ใหพ้ า่ ยแพถ้ อยพน้ ออกจากใจใหไ้ ดอ้ ยา่ งสน้ิ เชงิ ใจก็จะตอ้ ง ไมแ่ น่นอน เดย๋ี วดเี ดย๋ี วรา้ ย เดย๋ี วรักทําบญุ เดย๋ี วรักทําบาป เดย๋ี วนยิ มชอบเดย๋ี วนยิ มผดิ กลับไป กลับมาอยนู่ ั่นเอง เหมอื นดงั ทส่ี ามัญชนทั่วไปเป็ นกันอยเู่ ป็ นธรรมดา บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผทู ้ กี่ ําลงั พยายามจะสรา้ งสรรคค์ วามดขี น้ึ ใหม้ าก ขณะเดยี วกันพยายามจะ ถอดถอนความชวั่ ใหน้ อ้ ยลง ทําไดผ้ ลเพยี งใด ความกลบั ไปกลับมาของใจกจ็ ะนอ้ ยลงเพยี งนัน้ จะดี มากกวา่ รา้ ย จะรักทําบญุ มากกวา่ รักทําบาป จะนยิ มชอบมากกวา่ นยิ มผดิ ความกลบั ไปกลับมา วนุ่ วายของใจดงั กลา่ วลดนอ้ ยลงเพยี งใด ความสงบมนั่ คงดว้ ยความดกี ็จะมยี งิ่ ขนึ้ เพยี งนัน้ ธรรมขนั ธ์ การรณรงคร์ ะหวา่ งคบู่ ารมกี บั คอู่ าสวะและสมทุ ัย ซงึ่ ตลอดเวลาปรากฏผลไมแ่ น่นอน คอื ผลัดกนั เป็ น ฝ่ ายแพฝ้ ่ ายชนะเรอื่ ยมา เป็ นเหตใุ หค้ บู่ ารมเี ห็นวา่ จําจะตอ้ งหาทางปราบปรามคอู่ าสวะกบั สมทุ ัยและ พรรคพวกใหเ้ ดด็ ขาด ไมเ่ ชน่ นัน้ เหตกุ ารณก์ ็เป็ นอนยิ ต คอื ไมแ่ น่นอน ฝ่ ายคบู่ ารมคี รัน้ ไดด้ ํารติ รติ รองอยวู่ า่ จะปราบคอู่ าสวะกบั สมทุ ัยลงไดด้ ว้ ยประการไร ก็ระลกึ ขนึ้ ไดถ้ งึ ธรรมขนั ธท์ ัง้ ปวงขององคพ์ ระบรมครู ซงึ่ เป็ นกองทพั อนั ทรงพลังยงิ่ ใหญท่ สี่ ดุ สจั จะทงั้ ปวงได ้ รวมอยใู่ นธรรมขนั ธ์ คลา้ ยกับตน้ ไม ้ ภเู ขา บา้ นเมอื ง ป่ าดงพงไพร ตลอดถงึ มนุษยแ์ ละสตั ว์ ดริ ัจฉานทัง้ หลาย รวมอยบู่ นพนื้ แผน่ ปฐพนี ที้ ัง้ สน้ิ อันทจี่ รงิ ศลี กับพรรคพวกก็เป็ นสว่ นหนง่ึ ของ ธรรมขนั ธ์ ซง่ึ องคพ์ ระบรมครไู ดท้ รงอนุญาตใหส้ ง่ เขา้ ไปสจู่ ติ ตนคร ธรรมขนั ธน์ มี้ จี ําแนกเป็ นกองเป็ น

๘๖ เหลา่ ตา่ ง ๆ กัน เชน่ จําแนกออกเป็ นแปดหมน่ื สพ่ี ันธรรมขนั ธ์ แบง่ จํานวนออกตามปิฏกทัง้ ๓ ดงั น้ี วนิ ัยปิฏก สองหมนื่ หนงึ่ พันธรรมขนั ธ์ สตุ ตนั ตปิฏก สองหมน่ื หนงึ่ พันธรรมขนั ธ์ อภธิ รรมปิฏก สห่ี มน่ื สองพันธรรมขนั ธ์ เทา่ กับแบง่ ออกเป็ น ๓ เหลา่ บางทกี ็แบง่ ออกเป็ น ๕ ธรรมขนั ธ์ คอื สลี ขนั ธ์ กอง ศลี สมาธขิ นั ธ์ กองสมาธิ ปัญญาขนั ธ์ กองปัญญา วมิ ตุ ตขิ นั ธ์ กองวมิ ตุ ิ วมิ ตุ ตญิ าณทัสสนขนั ธ์ กอง ญาณทัสสนะ (ความรคู ้ วามเห็น) ในวมิ ตุ ติ ทแี่ บง่ เป็ น ๕ นี้ เป็ นการแบง่ โดยยอ่ ตามประเภทของ ธรรม คลา้ ยกับแบง่ กองทพั ของชาตอิ อกเป็ น ๓ คอื กองทัพบก กองทพั เรอื กองทัพอากาศ แตล่ ะ กองทัพก็มจี ํานวนทหารประจําการมากมาย เหมอื นดงั จํานวนแปดหมน่ื สพี่ ันธรรมขนั ธน์ ัน้ คบู่ ารมรี ะลกึ ถงึ ธรรมทอ่ี งคพ์ ระบรมครทู รงสง่ั สอน ก็ไดเ้ ห็นวา่ มปี รยิ ายคอื นัยตา่ ง ๆ บางคราวทรง แสดงเพยี งขอ้ เดยี ว เทา่ กับธรรมขนั ธเ์ ดยี ว บางคราวสองขอ้ บางคราวสามขอ้ สข่ี อ้ หา้ ขอ้ หกขอ้ เจ็ดขอ้ แปดขอ้ เกา้ ขอ้ สบิ ขอ้ เป็ นตน้ บางคราวรวมเขา้ สามสบิ เจ็ดขอ้ เชน่ “โพธปิ ักขยิ ธรรม ๓๗” วา่ ถงึ ทรี่ วมกันเขา้ นจี้ ะมจี ํานวนเทา่ ไรก็สดุ แตห่ มวดหมทู่ ส่ี งั กัด เชน่ ศลี ๒๒๗ อันหมายถงึ สกิ ขาบท ทม่ี าในปาตโิ มกขข์ องภกิ ษุ ทําไมจงึ ไดแ้ บง่ จํานวนไวต้ า่ ง ๆ กนั ดังน้ี คบู่ ารมไี ดพ้ จิ ารณาแลว้ ก็ มองเห็นตระหนักวา่ ธรรมขนั ธจ์ ะมจี ํานวนเทา่ ไรสดุ แตค่ วามจําเป็ นทจี่ ะสง่ ธรรมออกไปปราบปราม สมทุ ัยและคอู่ าสวะกบั พรรคพวก เหมอื นอยา่ งเมอื่ เกดิ โจรผรู ้ า้ ยขนึ้ บางรายก็สง่ ตํารวจไปเพยี งคน เดยี ว บางคราวก็สองคน สามคน สค่ี น หา้ คนหรอื ยง่ิ กวา่ บางคราวตอ้ งสง่ กองทหารจํานวนมาก ออกไปปราบปรามตามความจําเป็ น ในการปราบปรามสมทุ ัยกับคอู่ าสวะและพรรคพวกก็เชน่ เดยี วกัน เมอื่ มเี รอื่ งทพี่ วกนก้ี อ่ ขน้ึ ก็สง่ ธรรมออกปราบตามควรแกเ่ หตุ บางคราวขอ้ เดยี วก็พอระงบั เหตุ บาง คราวก็สองขอ้ หรอื หลายขอ้ สดุ แตว่ า่ จะระงบั เหตไุ ดอ้ ยา่ งไร ฉะนัน้ เมอ่ื ประเมนิ เหตกุ ารณ์หลาย ๆ คราวทเ่ี กดิ ขน้ึ ซง่ึ องคพ์ ระบรมครไู ดท้ รงสง่ ธรรมออกไประงบั ดับเหตกุ ารณ์ตามความเหมาะสมของ แตล่ ะครัง้ คราว จงึ ไดธ้ รรมตา่ งขอ้ ตา่ งประการกนั มากมาย คบู่ ารมคี รัน้ ตรองเห็นความประจักษ์ดังนี้ ก็ยง่ิ ซาบซง้ึ ในพระธรรมคณุ ซงึ่ ทรงกาํ ลงั ไมม่ ปี ระมาณ ไมม่ ี จํานวน อาจจะจําแนกวา่ เทา่ ไร ๆ ก็ได ้ แตไ่ มม่ หี มดสน้ิ เชน่ วา่ มใิ ชว่ า่ จะหมดสน้ิ เพยี งแปดหมน่ื สพ่ี ัน เทา่ นัน้ อกี กสี่ ห่ี มน่ื แปดพนั ก็ไมห่ มดสน้ิ จําเป็ นทจี่ ะสง่ ออกไประงับเหตกุ ารณเ์ ทา่ ใด ก็สง่ ออกไปได ้ เทา่ นัน้ ทันที แลว้ ก็กลับมารวมกําลังเป็ นอันหนง่ึ อันเดยี ว กองทัพใดไมม่ กี ําลังเสมอเหมอื นกองทัพธรรม ผไู ้ มป่ รารถนาความพา่ ยแพใ้ นชวี ติ จงึ ตอ้ งศกึ ษา ธรรม อบรมธรรม ปฏบิ ตั ธิ รรม ใหเ้ กดิ กองทัพธรรมขนึ้ ในตน จักไดม้ ชี ยั ชํานะในชวี ติ ยงั่ ยนื อยา่ งยงิ่ กองทพั ใหญม่ รรค คบู่ ารมไี ดต้ รองเห็นความทรงกําลงั อนั ไมม่ ปี ระมาณแหง่ ธรรม มคี วามมน่ั ใจไมห่ วนั่ ไหว วา่ จะตอ้ ง ปราบคอู่ าสวะและสมทุ ัยลงไดแ้ น่นอน จงึ ไดต้ รวจดกู ําลังทส่ี ง่ เขา้ ประจําไวใ้ นจติ ตนครโดยลําดบั มาแลว้ คอื ศลี หริ ิ โอตตปั ปะ อนิ ทรยี สงั วร สตสิ มั ปชญั ญะ สนั โดษ การชําระจติ จากนวิ รณห์ า้ และ สมั มาทฐิ ผิ แู ้ กค้ วามเห็นผดิ ตา่ ง ๆ เป็ นตน้ กําลงั ตา่ ง ๆ เหลา่ นกี้ ็ไดเ้ ขา้ ตัง้ มั่นอยใู่ นจติ ตนครตาม สมควรแลว้ ยากทส่ี มทุ ัยกบั พรรคพวกจะทําลายขบั ไลอ่ อกไปได ้ ทัง้ นครสามเี องก็รับรองใหอ้ าศยั อยใู่ นจติ ตนครเป็ นการถาวรแลว้ และเรมิ่ มศี รัทธาเลอื่ มใสในองคพ์ ระบรมครู คบู่ ารมกี ็มโี อกาสเขา้ พบสนทนาหารอื กจิ การตา่ ง ๆ บอ่ ย ๆ ไมน่ อ้ ยกวา่ คอู่ าสวะหรอื อาจจะมากกวา่ ครัน้ ไดต้ รองเห็นดงั นัน้ ไดด้ ํารวิ า่ ควรจะสง่ อปั ปนาสมาธแิ ละญาณทสั สนะ หรอื ทมี่ นี าม

๘๗ เรยี กกันโดยมากวา่ “สมถ-วปิ ัสสนา” เขา้ ไปได ้ แตก่ ็ไดค้ ดิ วา่ ควรจะจัดรวมกําลงั ทส่ี ง่ เขา้ ไปแลว้ และทจ่ี ะสง่ เขา้ ไปอกี ใหเ้ ป็ นหมวดหมเู่ หมอื นอยา่ งการจัดกองทัพของชาติ การทจี่ ะปลอ่ ยใหก้ ระจัด กระจายกันอยโู่ ดยขาดการประสานงานกนั ก็จะออ่ นกําลงั ไมเ่ ขม้ แขง็ จงึ ไดก้ ราบทลู ความดํารนิ แ้ี ด่ องคพ์ ระบรมครู พระพทุ ธองคไ์ ดท้ รงมพี ระมหากรณุ าตรัสอนุสาสนใ์ หร้ วมกําลงั เป็ น “มรรคมอี งค์ ๘” เทา่ กับรวมกําลงั เขา้ เป็ นกองทัพใหญอ่ ันเดยี ว แตป่ ระกอบดว้ ยกองทัพทส่ี งั กดั อยดู่ ว้ ย ๘ กองทัพ ไดแ้ ก่ สมั มาทฐิ ิ ความเห็นชอบ ๑ สมั มาสงั กปั ปะ ความดํารชิ อบ ๑ สมั มาวาจา เจรจรชอบ ๑ สมั มากัมมันตะ การงานชอบ ๑ สมั มาอาชวี ะ เลยี้ งชวี ติ ชอบ ๑ สมั มาวายามะ ความเพยี รชอบ ๑ สมั มาสติ ระลกึ ชอบ ๑ สมั มาสมาธิ ตงั้ ใจมน่ั ชอบ ๑ และไดต้ รัสสอนวธิ ตี อ่ สตู ้ า่ ง ๆ ซง่ึ จะตอ้ งจัด กําลังออกไปในรปู ตา่ ง ๆ เป็ นกองใหญบ่ า้ งเล็กบา้ ง คลา้ ยกับกลยทุ ธหรอื ยทุ ธวธิ ขี องทหาร แตล่ ะ ยทุ ธวธิ มี แี บบลักษณะและชอ่ื เรยี กตา่ ง ๆ เชน่ สตปิ ัฏฐาน ๔ สมั มปั ปธาน ๔ อทิ ธบิ าท ๔ อนิ ทรยี ์ ๕ พละ ๕ โพชฌงค์ ๗ และมรรคมอี งค์ ๘ นเ้ี อง ทกุ วธิ เี หลา่ นรี้ วมกนั เขา้ เรยี กวา่ โพธปิ ักขยิ ธรรม ๓๗ ประการ จะใชว้ ธิ ไี หนอยา่ งไรสดุ แตข่ า้ ศกึ ทจ่ี ะปราบปราม แตก่ ําลงั ทจี่ ะปราบปรามไดผ้ ลดที สี่ ดุ นัน้ ตอ้ งเป็ น กําลงั สามัคคี เชน่ มรรคมอี งค์ ๘ ก็ตอ้ งเป็ น “มรรคสมงั ค”ี คอื มรรคสามัคคนี ัน้ เอง เมอ่ื สามัคคกี ัน อยา่ งละเอยี ดประณีต อยา่ งปรมาณู จะมกี ําลังมหาศาล ปราบปรามอาสวะสมทุ ัยไดห้ มดสนิ้ ใน ชวั่ ขณะจติ เดยี วเทา่ นัน้ นกึ ถงึ ระเบดิ ปรมาณู เมอ่ื ระเบดิ ขนึ้ ก็มพี ลังทําลายสงิ่ ทัง้ ปวงภายในรัศมี พนิ าศไปชว่ั แวบเดยี วเทา่ นัน้ พลงั แหง่ มรรคสมังคแี รงและเร็วกวา่ นัน้ แตเ่ ป็ นพลงั ทที่ ําลายความชวั่ ถงึ ถอนราก ทําใหเ้ ป็ น “ขณี าสวะ” ผสู ้ นิ้ อาสวะ เป็ นผบู ้ รสิ ทุ ธส์ิ นิ้ เชงิ ธรรมของพระพทุ ธองคท์ รงคณุ ทรงพลัง มหศั จรรยถ์ งึ เพยี งนี้ บรรดาผเู ้ ชญิ ธรรมของพระพทุ ธองค์ ไปใช ้ ยอ่ มไดป้ ระจักษ์ผลดว้ ยตนเอง ยอ่ มควรรําลกึ ถงึ พระกรณุ าคณุ ทโ่ี ปรดประทานธรรมไวเ้ ป็ น เครอื่ งปราบอธรรมคอื ความชวั่ โดยเฉพาะความชวั่ ในใจตน ทจ่ี ะปราบดว้ ยอะไรอน่ื นอกจากดว้ ย ธรรมหาไดไ้ ม่ กองทพั ใหญส่ งั โยชน์ ฝ่ ายสมทุ ัยกับคอู่ าสวะไดส้ งั เกตเห็นความรวมพลงั กนั อยา่ งผดิ สงั เกตแหง่ ฝ่ ายคบู่ ารมี จงึ เห็นความ จําเป็ นวา่ จะตอ้ งรวมกําลงั กนั เป็ นกองทัพใหญใ่ หเ้ ขม้ แข็ง จะปลอ่ ยใหแ้ ยกกาํ ลงั กนั ไปอยา่ งไมม่ ี ระเบยี บหาไดไ้ ม่ อนั ทจ่ี รงิ กําลงั ของฝ่ ายสมทุ ัยก็มอี ยเู่ ป็ นอันมาก เชน่ พวกหัวโจกตา่ ง ๆ ตลอดถงึ กเิ ลสพันหา้ ตัณหารอ้ ยแปดเป็ นตน้ คอู่ าสวะเองก็ยงั มอี าสวะทเี่ ป็ นพรรคพวกอกี หลายคน ซงึ่ ลว้ นแต่ มอี ํานาจพเิ ศษตา่ ง ๆ แตก่ ็ปลอ่ ยใหก้ ระจัดกระจายกนั อยู่ ทําใหก้ ําลังออ่ น พวกคบู่ ารมจี งึ ได ้ แทรกแซงเขา้ มาในจติ ตนครไดม้ ากยงิ่ ขนึ้ ทกุ ที ทัง้ ดทู า่ ทจี ะสง่ กําลงั เสรมิ และรวมกําลังกนั ให ้ เขม้ แขง็ ขน้ึ อยา่ งรวดเร็ว สมทุ ัยจงึ จัดรวมกําลัง จัดเป็ นกองทัพใหญข่ น้ึ เรยี กวา่ “สงั โยชน”์ แบง่ ออกเป็ นกองทัพนอ้ ย ๑๐ กอง คอื ๑ สกั กายทฐิ ิ (ความเห็นเป็ นเหตถุ อื อัตตาตวั ตนในสกนธกาย) ๒ วจิ กิ จิ ฉา (ความลงั เลเป็ นเหตไุ มแ่ น่ใจในปฏปิ ทาเครอ่ื งดําเนนิ ของตน) ๓ สลี ัพพตปรามาส (ความถอื ศลี และวตั รตา่ ง ๆ ดว้ ยความปรารถนาผลมลี าภเป็ นตน้ หรอื ดว้ ยความเชอื่ ถอื วา่ ศักดส์ิ ทิ ธ)์ิ ๔ กามราคะ (ความตดิ ใจดว้ ยอํานาจกเิ ลสกาม เรยี กแตเ่ พยี งราคะกม็ )ี

๘๘ ๕ ปฏฆิ ะ (ความกระทบกระทั่งแหง่ จติ หรอื ความหงดุ หงดิ เรยี กโทสะตรงทเี ดยี วก็ม)ี ๖ รปู ราคะ (ความตดิ ใจอยใู่ นรปู ธรรม เชน่ ชอบใจในบคุ คลบางคนหรอื ในวตั ถบุ างสง่ิ หรอื ใน รปู ฌาน) ๗ อรปู ราคะ (ความตดิ ใจอยใู่ นอรปู ธรรม เชน่ ในสขุ เวทนา หรอื ในอรปู ฌาน) ๘ มานะ (ความสาํ คญั วา่ ยังมเี รา) ๙ อทุ ธัจจะ (ความคดิ พลา่ นเป็ นอนั ตรายแกส่ มาธิ ตลอดถงึ ความคดิ อะไรเพลนิ เกนิ ไปกวา่ เหต)ุ ๑๐ อวชิ ชา (ความไมร่ จู ้ รงิ ในสจั จะทัง้ หลาย) สมทุ ัยไดจ้ ัดกองทัพสงั โยชน์ ๑๐ นเ้ี ป็ นกองทัพใหญ่ ประกอบดว้ ยกองกําลงั ตา่ ง ๆ อกี หลายกอง แตก่ ็สงั กดั อยกู่ ับกองทัพใหญเ่ พอื่ ใหม้ กี ารปกครองสง่ั การกนั ไดท้ ันทว่ งทที ัง้ หมด เป็ นการผนกึ กําลงั กนั อยา่ งมรี ะเบยี บ คลา้ ยกบั วธิ จี ัดของฝ่ ายคบู่ ารมี และเพอื่ ผนกึ กําลงั ใหเ้ ป็ นอันหนงึ่ อันเดยี วกนั ยงิ่ ขนึ้ ทัง้ ไดซ้ กั ซอ้ มกลวธิ ที จ่ี ะจัดสง่ กําลังออกไปเผชญิ ขา้ ศกึ นอ้ ยหรอื มากตามความจําเป็ น สมทุ ัย กับคอู่ าสวะก็เขา้ รว่ มในกองทัพใหญด่ ว้ ย คอู่ าสวะก็ระดมมติ รสหายทัง้ หมดเป็ นตน้ วา่ กามาสวะ (กเิ ลสเครอ่ื งดองสนั ดานคอื กาม) ภวาสวะ (เครอื่ งดองสนั ดานคอื ภพ) อวชิ ชาสวะ (เครอ่ื งดอง สนั ดานคอื อวชิ ชา) และอนุสยั โอฆะ โยคะ ทัง้ หลาย สมทุ ัยก็ระดมมติ รสหายเชน่ เดยี วกัน เชน่ กามตณั หา (อยากในกาม) ภวตณั หา (อยากในความเป็ นน่ันเป็ นนี่) วภิ วตณั หา (อยากในความไม่ เป็ นน่ันเป็ นนี่ คอื อยากใหส้ งิ่ หรอื ภาวะทไ่ี มช่ อบหมดสนิ้ ไป) กบั ทัง้ อปุ าทาน (ความยดื ถอื ) กรรม (กรรมทท่ี ําอนั จะสง่ ผลในภพชาตทิ ัง้ หลาย) เป็ นตน้ สมทุ ัยไดต้ งั้ ใจแน่วแน่ทจี่ ะไมท่ ง้ิ จติ ตนคร จะยดึ ไวต้ ลอดไป เมอื่ ไดเ้ ห็นกองทัพสงั โยชนท์ จ่ี ัดตัง้ ขนึ้ เป็ นกองทัพใหญท่ มี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ก็มคี วามอนุ่ ใจวา่ จะรักษาจติ ตนครไวไ้ ดแ้ น่นอน บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย แมจ้ นิ ตนาการเห็นกองทัพสงั โยชนใ์ นจติ ตนครวา่ น่าสะพงึ กลัว เพยี งใด ก็พงึ เขา้ ใจวา่ อํานาจของความชวั่ ของกเิ ลส ในใจตนเอง น่ากลวั เพยี งนัน้ พงึ อบรมบารมี คอื ประกอบกรรมดที กุ ประการ ใหเ้ ป็ นกองทัพธรรมทยี่ ง่ิ ใหญ่ ทรงพลงั จนถงึ อาจเอาชนะกเิ ลสและ ความชว่ั ทัง้ ปวงได ้ อยา่ งนอ้ ยก็จะสามารถมคี วามสขุ สงบไดพ้ อสมควร แมท่ พั ใหญข่ องกองทพั ใหญท่ ง้ั สอง ขณะทก่ี องทัพใหญท่ ัง้ สองฝ่ ายไดต้ งั้ ขนึ้ นัน้ จติ ตนครก็ดเู หมอื นกําลังเจรญิ รงุ่ เรอื ง มกี ําลงั แสนยานุภาพเหมอื นอยา่ งเป็ นมหาอํานาจชนั้ เอกในโลก เพราะมกี องทัพใหญถ่ งึ สองกอง พรอ้ มท่ี จะปราบปรามศัตรหู มปู่ ัจจามติ รใหพ้ นิ าศ หรอื ทจ่ี ะรกุ รานทกุ ประเทศในโลกใหอ้ ยใู่ นอํานาจ ดเู ป็ นที่ น่าสะพงึ กลัวยงิ่ นัก จะกลา่ วถงึ แมท่ ัพใหญข่ องกองทัพใหญท่ ัง้ สอง มรรคบดี เป็ นแมท่ ัพใหญข่ องกองทัพใหญม่ รรค สว่ นสงั โยชนบดเี ป็ นแมท่ ัพใหญข่ องกองทัพใหญส่ งั โยชน์ คอู่ าสวะกับสมทุ ัยสนับสนุนสงั โยชนบดี ชกั นําใหเ้ ขา้ หาใกลช้ ดิ สนทิ สนมกบั นครสามี จนเป็ นทโี่ ปรดปราน เพราะสงั โยชนบดกี ลา่ วหวา่ นลอ้ ม เป็ นทถ่ี กู จติ ใจนครสามี สว่ นคบู่ ารมสี นับสนุนมรรคบดี ชกั นําใหเ้ ขา้ ใกลช้ ดิ นครสามเี หมอื นกนั แต่ มรรคบดเี ป็ นผมู ้ นี สิ ยั พดู ตรง ๆ พดู ปดไมเ่ ป็ น ดกี ็บอกวา่ ดี ชวั่ ก็บอกวา่ ชว่ั ทแี รกจงึ ยังไมเ่ ป็ นทช่ี อบ ใจของนครสามมี ากนัก แตต่ อ่ มาเมอื่ คณุ ของมรรคมากขนึ้ ในขณะเดยี วกนั โทษของสงั โยชนบดกี ็ ปรากฏมากขน้ึ นครสามจี งึ เรมิ่ พอใจและไวว้ างใจมรรคบดมี ากขนึ้ ทัง้ สองฝ่ ายจงึ อาจตงั้ กองทัพของ

๘๙ ตนขน้ึ ในจติ ตนครได ้ และพรอ้ มทจี่ ะสง่ กําลังหนุนมาเพมิ่ เตมิ ไดท้ ันทว่ งที นครสามเี องนัน้ ดเู หมอื นเป็ นผมู ้ อี ํานาจเหนอื กองทพั ทัง้ สอง และกองทัพทัง้ สองเป็ นกองทัพของ นครสามี แตด่ อู กี ทางหนง่ึ ก็เหมอื นเป็ นผไู ้ มม่ อี ํานาจ เพราะไมอ่ าจจะขบั ไลฝ่ ่ ายไหนใหอ้ อกไปจาก จติ ตนครได ้ ดว้ ยเหตทุ ไี่ ดย้ อมใหท้ ัง้ สองฝ่ ายตงั้ กองทัพขน้ึ ในจติ ตนครได ้ และทัง้ สองฝ่ ายก็ไดต้ งั้ กองทัพขน้ึ แลว้ ตา่ งก็มกี ําลงั ยดึ ยันกนั อยู่ ชาวจติ ตนครทัง้ ปวงพากนั วติ กอยเู่ งยี บ ๆ วา่ จะเกดิ ศกึ กลางเมอื งขน้ึ แตบ่ างพวกก็พากันภมู ใิ จวา่ จติ ตนครกําลังรงุ่ เรอื งเป็ นมหาอํานาจ มแี สนยานุภาพทจ่ี ะ ปราบปรามโลกทัง้ หมดได ้ ภมู ใิ จทัง้ ในตัวแมท่ ัพใหญม่ รรคบดที ัง้ ในตัวแมท่ ัพใหญส่ งั โยชนบดี ในขณะทจ่ี ติ ตนครกําลังเจรญิ เต็มท่ี ถนนสายสาํ คัญทัง้ สสี่ ายก็ตรงราบเรยี บเหมอื นอยา่ งถนน คอนกรตี ชนั้ หนง่ึ ในบา้ นเมอื งปัจจบุ นั มตี น้ ไมป้ ลกู สองขา้ งถนนรม่ รนื่ ระบบสอ่ื สารทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ในก็ วอ่ งไวรวดเร็ว ครัวเมอื ง ระบบทอ่ ตา่ ง ๆ ระบบการคมนาคมการขนสง่ ทางทอ่ ตา่ ง ๆ ท่ัวเมอื ง ก็ สะดวกเรยี บรอ้ ยไมม่ ที ต่ี ดิ ขดั นครสามกี ็วอ่ งไวกระฉับกระเฉง และออกปรากฏ ณ จดุ เป็ นทบ่ี รรจบ แหง่ ถนนสแี่ พรง่ เป็ นครัง้ คราว บางคราวก็ออกมาปรากฏพรอ้ มคอู่ าสวะ สมทุ ัย และสงั โยชนบดี นคร สามจี ะมรี า่ งกายปรากฏเป็ นสดี ําหรอื แดงหรอื เขยี ว บางคราวก็ออกมาปรากฏพรอ้ มกบั คบู่ ารมแี ละ มรรคบดี นครสามจี ะมรี า่ งกายขาวผอ่ งสะอาด นอกจากนเ้ี ป็ นทนี่ ่าประหลาดทชี่ าวจติ ตนครทัง้ สอง เพศตา่ งพากนั เห็นนครสามวี า่ เป็ นเพศเดยี วกนั กบั ตน ทจ่ี รงิ ก็ไมใ่ ชข่ องแปลก ใครเป็ นหญงิ ก็ตอ้ งวา่ ใจของตนเป็ นหญงิ ใครเป็ นชายก็ตอ้ งวา่ ใจของตนเป็ นชายน่ันเอง คอู่ าสวะและสมทุ ัย เป็ นพลเมอื งฝ่ ายชวั่ ฝ่ ายสกปรก ผคู ้ บคา้ สมาคมสนทิ สนมดว้ ยจงึ พลอยเปรอะ เป้ือนความสกปรกไปดว้ ย เชน่ นครสามเี มอื่ ปรากฏพรอ้ มกบั คอู่ าสวะ สมทุ ัย และสงั โยชนบดี จงึ มผี วิ กายสกปรก เป็ นสดี ําหรอื แดงหรอื เขยี ว แตเ่ มอ่ื ปรากฏพรอ้ มคบู่ ารมแี ละมรรคบดซี งึ่ เป็ นพลเมอื งฝ่ าย ดี ฝ่ ายสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ นครสามจี งึ มผี วิ กายขาวผอ่ งสะอาด เห็นความบรสิ ทุ ธส์ิ ะอาดกบั ความสกปรก โสมมแตกตา่ งกนั ชดั เจนเชน่ นี้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลายลว้ นตอ้ งการปรารถนาความสะอาด บรสิ ทุ ธิ์ ซง่ึ จักสมปรารถนาไดด้ ว้ ยการพยายามปลกี กายปลกี ใจใหพ้ น้ จากความสกปรก โสมมของคอู่ าสวะกบั สมทุ ยั ขณะเดยี วกันพยายามเขา้ ใกลช้ ดิ คบู่ ารมใี หส้ มํา่ เสมอมากทส่ี ดุ ผล ทบี่ ังเกดิ ขนึ้ จักเป็ นความผอ่ งใสตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ ภเู ขาวงแหวน ขณะทจี่ ติ ตนครกําลังเจรญิ เต็มท่ี ทัง้ ความคบั ขนั เกยี่ วกบั กองทัพใหญข่ องทงั้ สองฝ่ ายก็มเี ต็มทด่ี ว้ ย เหมอื นกนั แตต่ า่ งก็คมุ เชงิ กันอยู่ มกี ระทบกระทั่งกนั ประปราย เพราะทัง้ สองฝ่ ายตา่ งก็ระมดั ระวงั ยัง ไมก่ อ่ สงครามกนั ขนึ้ ตา่ งพยายามทจ่ี ะเอาชนะใจของนครสามี ชาวจติ ตนครสว่ นใหญจ่ งึ มองไมเ่ ห็น ความตงึ เครยี ดคบั ขนั มองเห็นแตค่ วามเจรญิ สมบรู ณต์ า่ ง ๆ และพากันรน่ื เรงิ ยนิ ดสี นุกสนาน นคร สามกี ็ไดอ้ อกมารว่ มความสนุกสนานรนื่ เรงิ ทตี่ รงจดุ รวมของทางสแี่ พรง่ ของเมอื งอยเู่ นอื ง ๆ ในขณะทพี่ ากนั รน่ื เรงิ บนั เทงิ ใจอยนู่ ัน้ นอ้ ยคนจะไดส้ งั เกตเห็นสงิ่ ทแี่ ปลกปรากฏขนึ้ ในทส่ี ดุ ลกู ตา หา่ งไกลจากจติ ตนคร แตส่ ง่ิ ทแี่ ปลกนเี้ มอื่ มองออกไปจากจติ ตนคร จะพบโดยรอบทัง้ สที่ ศิ มองดคู ลา้ ยกับเป็ นภเู ขาใหญเ่ ห็นไกลลบิ ๆ แตโ่ ผลข่ น้ึ เป็ นเทอื กยาว วงรอบโอบจติ ตนครไวท้ กุ ทศิ แตเ่ ดมิ มามองไมเ่ ห็นมภี เู ขา เห็นเป็ นทรี่ าบรอบไปหมด และเรยี บไปไกลสดุ ลกู หลู กู ตาทั่วทกุ ทศิ เชน่ เดยี วกัน แตว่ า่ บัดนที้ อ้ งฟ้าทเ่ี คยมองเห็นโลง่ ๆ โดยรอบนัน้ ไดเ้ ป็ นทไี่ มโ่ ลง่ เสยี แลว้ ไดม้ ี เทอื กเขาโผลข่ นึ้ มาโดยรอบแทน นับวา่ เป็ นนครทแ่ี ปลกประหลาดกวา่ นครอนื่ ๆ ในโลก ทแี รกชาว

๙๐ จติ ตนครก็มไิ ดส้ นใจ มวั แตเ่ พลดิ เพลนิ ในความเจรญิ สวยงามของจติ ตนคร และตนื่ เตน้ ใน แสนยานุภาพของจติ ตนครดงั กลา่ วดว้ ย และภเู ขาวงแหวนรอบจติ ตนครนัน้ กป็ รากฏอยหู่ า่ งมาก เหลอื เกนิ มองเห็นอยลู่ บิ ๆ สดุ ลกู ตา ทัง้ ก็ดตู ํา่ เตย้ี นดิ เดยี ว มองเห็นเขยี ว ๆ เป็ นวงลอ้ มเมอื งอยู่ แสนไกล ทําใหต้ น่ื เตน้ วา่ จะเป็ นวงรัศมขี องจติ ตนคร เหมอื นอยา่ งรัศมขี องพระจันทรเ์ มอ่ื ทรงกลด ซงึ่ ทกุ คนคงเคยเห็นวา่ มรี ัศมเี ป็ นวงลอ้ มดวงอยา่ งสวยงาม ชาวจติ ตนครจงึ ไดเ้ กดิ สนใจพากันดู ที แรกก็สงสยั วา่ เป็ นอะไร และปรากฏขนึ้ มาอยา่ งไร แตเ่ มอ่ื คดิ วา่ วงแหวนลอ้ มเมอื งอันมหมึ านี้ทจ่ี ะ เป็ นวงรัศมขี องเมอื ง แสดงวา่ บญุ วาสนาของเมอื งไดเ้ จรญิ ถงึ ขดี สงู สดุ จงึ เกดิ มรี ัศมเี ป็ นวงลอ้ มอยา่ ง พระจันทรท์ รงกลด ก็ยงิ่ ยนิ ดปี รดี าพากนั ชมเมอื งและตนเอง วา่ เป็ นทห่ี นง่ึ ในโลก ครัน้ นานวนั เขา้ สง่ิ ทม่ี องเห็นเป็ นวงรัศมสี เี ขยี วคลา้ ยมรกตทลี่ อ้ มเมอื งอยโู่ ดยรอบไกลลบิ นัน้ ดู เหมอื นเลอื่ นใกลจ้ ติ ตนครเขา้ มาโดยรอบ และดจู ะคอ่ ย ๆ สงู ขนึ้ ทัง้ คอ่ ย ๆ ปรากฏชดั เจนขน้ึ วา่ เป็ น ภเู ขาหนิ ลว้ นจรงิ ๆ วงลอ้ มจติ ตนครอยโู่ ดยรอบ มใิ ชเ่ ป็ นวงรัศมขี องพระจันทร์ ภเู ขาวงนก้ี ็เป็ นสงิ่ แปลกประหลาดทส่ี ดุ อกี เหมอื นกนั เพราะวา่ เป็ นสง่ิ ทเ่ี คลอื่ นทไี่ ดค้ ลา้ ยกับสตั วบ์ คุ คล ตา่ งแตค่ อ่ ย ๆ เคลอื่ นเขา้ มา เหมอื นอยา่ งกระชบั วงลอ้ มใหใ้ กลแ้ คบเขา้ ทกุ ที ยง่ิ ใกลก้ ็ยง่ิ สงู เงอ้ื มง้ําชดั เจนขนึ้ จติ ตนครไดก้ ลายเป็ นเมอื งทมี่ ภี เู ขามหมึ าคอ่ ย ๆ กลง้ิ เขา้ มาหาทงั้ สที่ ศิ โดยรอบ ความแปลกประหลาดเหลอื เชอื่ มอี ยไู่ มเ่ พยี งแตใ่ นจติ ตนครเทา่ นัน้ ในชวี ติ ของเราทกุ คนก็มอี ยู่ ได ้ พบอยู่ แตผ่ ไู ้ มบ่ รหิ ารจติ จกั ไมเ่ ขา้ ใจ ผบู ้ รหิ ารจติ เทา่ นัน้ ทจี่ ักเขา้ ใจ เพราะผบู ้ รหิ ารจติ คอื ผมู ้ งุ่ อบรม ปัญญาใหเ้ ห็นทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งถกู ตอ้ งตามความเป็ นจรงิ ก็ยอ่ มจักเขา้ ใจแมส้ ง่ิ แปลกประหลาดทสี่ ดุ ไดต้ ามควรแกค่ วามปฏบิ ัติ สามารถพาตนหลกี พน้ ภยั ของสง่ิ แปลกประหลาดนัน้ ได ้ และสามารถ ถอื เอาประโยชนจ์ ากสงิ่ แปลกประหลาดไดด้ ว้ ย เรมิ่ อาการแปรปรวนในจติ ตนคร ในจติ ตนครเอง ก็เรม่ิ มอี าการแปรปรวนบางอยา่ งเกดิ ขน้ึ ผดิ แปลกไปกวา่ แตก่ อ่ น เรมิ่ แตถ่ นนสาย สําคญั สส่ี ายของเมอื งเรม่ิ ชาํ รดุ ไมร่ าบเรยี บเหมอื นแตแ่ รก เพราะเหตแุ หง่ ภยั ธรรมชาตทิ เ่ี กดิ ขน้ึ คอื แผน่ ดนิ ไดท้ รดุ ลงบางแหง่ น้ําหลากมาทว่ มในบางคราว เกดิ ไฟไหมป้ ่ ามาบา้ ง มพี ายุใหญเ่ กดิ ขน้ึ บา้ ง บางทกี ็เพราะชาวจติ ตนครกอ่ เหตขุ นึ้ เอง เชน่ ขดุ กน่ ดนิ เผาป่ า หรอื วางเพลงิ เป็ นตน้ ดว้ ยเหตทุ ี่ ไปนยิ มเชอื่ ฟังสมนุ รา้ ยของสมทุ ัยทัง้ หลาย ระบบสอ่ื สารทัง้ ชนั้ นอกชนั้ ในก็เรมิ่ เชอื่ งชา้ ลง ไมว่ อ่ งไว รวดเร็วเหมอื นแตแ่ รก หัวหนา้ ระบบสอื่ สารชนั้ นอก คอื หัวหนา้ ระบบตาเมอื งชอื่ วา่ จักขปุ สาท ก็มี สายตามวั เขา้ หัวหนา้ ระบบหเู มอื ง ชอื่ โสตปสาทก็มหี ตู งึ เขา้ หัวหนา้ ระบบจมกู เมอื ง ก็มจี มกู ชาเขา้ หวั หนา้ ระบบลน้ิ เมอื ง ก็มลี น้ิ จดื ชดื เขา้ หัวหนา้ ระบบกายเมอื ง ก็มกี ายออ่ นเพลยี เขา้ หวั หนา้ ใหญ่ ระบบสอื่ สารทัง้ หมดชอื่ วา่ มโนหรอื สมอง ก็ชกั จะมนึ งงบอ่ ยเขา้ เป็ นเหตใุ หน้ ครสามเี กดิ ความไม่ สะดวกขดั ขอ้ งไปดว้ ย จงึ ตอ้ งมกี ารบรู ณะปฏสิ งั ขรณ์จติ ตนครกนั อยเู่ นอื ง ๆ เชน่ ตอ้ งบรู ณะถนน สําคัญทัง้ สส่ี าย ตอ้ งถมสว่ นทท่ี รดุ ลง ตอ้ งทําเขอื่ นกันนํ้าทว่ ม หรอื สําหรับกัน้ น้ํา หรอื เพอ่ื ใชน้ ํ้าหมนุ ใหเ้ กดิ พลังไฟฟ้า ตอ้ งทํากงั หนั ลมใหญใ่ หเ้ กดิ ลมเย็นเป็ นตน้ นอกจากนก้ี ็ยังตอ้ งบรู ณะระบบสอ่ื สาร ทัง้ หลายใหค้ งดี พรอ้ มทงั้ รักษาหวั หนา้ ทัง้ หลายใหห้ ายจากอาการผดิ ปรกตติ า่ ง ๆ แตค่ วามแปรปรวนชาํ รดุ ในจติ ตนครนี้ บางอยา่ งก็บรู ณะได ้ บางอยา่ งก็บรู ณะใหค้ นื ดเี หมอื น อยา่ งเดมิ ไมไ่ ด ้ เชน่ ความเกา่ สง่ิ ทเี่ กา่ ลงไปจะทําใหก้ ลับใหมข่ น้ึ อกี หาไดไ้ ม่ ความแกเ่ กา่ นชี้ าว จติ ตนครเรยี กวา่ “ความแก”่ หรอื “ชรา” พากันไมช่ อบ แตบ่ างคนก็ยอมปลอ่ ยแก่ สว่ นมากไมย่ อม

๙๑ คอื จะตอ้ งตอ่ สกู ้ ับความแกอ่ ยา่ งสดุ กําลัง เครอื่ งตอ่ สมู ้ ตี า่ ง ๆ เชน่ เครอ่ื งยอ้ มเครอื่ งทาเครอ่ื งตกแตง่ ตา่ ง ๆ เพอ่ื ทจ่ี ะอําพรางทําใหเ้ ห็นวา่ เป็ นของใหม่ สมทุ ัยสนับสนุนการตอ่ สนู ้ เ้ี ป็ นอยา่ งยง่ิ เพอื่ ให ้ จติ ตนครดํารงความงดงามเรยี บรอ้ ย แมจ้ ะปรากฏอาการแปรปรวนชํารดุ ขนึ้ แลว้ ก็ใหซ้ อ่ นอยใู่ น ภายใน มใิ หป้ รากฏออกไปภายนอก เมอ่ื ความงดงามปรากฏแกต่ าเมอื ง และความสมบรู ณอ์ นื่ ๆ ปรากฏอยแู่ กห่ เู มอื งเป็ นตน้ ระบบสอื่ สารเหลา่ นกี้ ็สง่ เขา้ ไปยังมโน และถงึ นครสามี ทําใหน้ ครสามี เขา้ ใจวา่ ทกุ ๆ อยา่ งยังคงงดงามเรยี บรอ้ ยสมบรู ณ์ แมว้ า่ นครสามจี ะรวู ้ า่ เป็ นการอําพราง แตก่ ็ อยากจะเขา้ ใจอยากจะเห็นจะฟังจะคดิ วา่ งามวา่ สมบรู ณ์ จงึ พอใจทจ่ี ะถกู อําพราง ทัง้ ๆ ทรี่ ู ้ เพราะก็ สบายตาสบายใจดเี หมอื นกัน สามัญชนทั่วไปก็มไิ ดผ้ ดิ จากนครสามี คอื ยังยนิ ดที จี่ ะเห็นทกุ อยา่ งงดงามเรยี บรอ้ ยบรบิ รู ณเ์ สมอไป ไมอ่ ยากเห็นความชาํ รดุ ทรดุ โทรมหรอื ทเ่ี รยี กวา่ ความแกเ่ กดิ แกต่ น เกดิ แกผ่ เู ้ ป็ นทร่ี ักของตน จงึ พยายามดนิ้ รนตอ่ ตา้ นอยอู่ ยา่ งเต็มกําลงั ความสามารถดว้ ยกันเป็ นสว่ นใหญ่ นเี้ ป็ นไปตามวสิ ยั ของ บถุ ชุ นหรอื สามัญชน แตแ่ มจ้ ะยงั ยนิ ดพี อใจในความงดงามเรยี บรอ้ ยอยเู่ ป็ นอนั มาก บรรดาผมู ้ า บรหิ ารจติ ทัง้ หลายก็ยังไมป่ ระสงคจ์ ะหลงตดิ อยใู่ นความงดงามจนเกนิ ไป ยังปรารถนาทจ่ี ะมี สตปิ ัญญารเู ้ ทา่ ทันความจรงิ ทวี่ า่ ทกุ คนมคี วามแกเ่ ป็ นธรรมดา จะลว่ งพน้ ความแกไ่ ปไมไ่ ด ้ สตปิ ัญญารตู ้ ามความจรงิ ดังกลา่ วจะเกดิ ไดแ้ น่นอนแกผ่ ปู ้ ฏบิ ตั ธิ รรม ตามควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิ ลกั ษณะนครสามเี ปลยี่ นไป สงิ่ ทป่ี รากฏเห็นเป็ นสเี ขยี วเป็ นวงลอ้ มรอบจติ ตนครอยสู่ ดุ ลกู ตา ซง่ึ ดเู หมอื นคอ่ ย ๆ สงู ขนึ้ และ กระชบั วงลอ้ มแคบเขา้ มานัน้ ไดบ้ ังเอญิ เกดิ ขนึ้ พรอ้ มกบั อาการแปรปรวนบางอยา่ งในจติ ตนคร เชน่ ถนนสายสําคัญสสี่ ายเรมิ่ แสดงอาการชาํ รดุ ระบบสอ่ื สารเรมิ่ เชอื่ งชา้ ไมว่ อ่ งไวเป็ นตน้ แตก่ องทัพ ใหญฝ่ ่ ายสงั โยชนห์ าไดร้ ะสํา่ ระสา่ ยไปไม่ กลับรวมกําลังกันกระชบั ยง่ิ ขนึ้ ตอ้ งการทจ่ี ะคมุ อํานาจใน จติ ตนครไวแ้ ตฝ่ ่ ายเดยี ว สมทุ ัยกับคอู่ าสวะและสงั โยชนบดแี มท่ ัพใหญไ่ ดป้ ระชมุ หารอื กันวางแผนท่ี จะปราบปรามกองทัพใหญม่ รรค และพยายามทจ่ี ะครองใจนครสามกี บั ชาวเมอื งทัง้ ปวง สงิ่ แปลก ประหลาดทเ่ี กดิ ขนึ้ และอาการแปรปรวนดังกลา่ ว ไดเ้ ป็ นเครอื่ งชว่ ยสมทุ ัยใหไ้ ดร้ ับความโปรดปราน ขนึ้ อยา่ งหนง่ึ คอื เมอื่ นครสามอี อกปรากฏทใี่ จกลางเมอื งอันเป็ นทร่ี วมของถนนใหญส่ แี่ พรง่ ดังกลา่ ว แลว้ แตเ่ ดมิ มาชาวจติ ตนครทัง้ ปวงก็พากนั ตน่ื เตน้ ชนื่ ชมวา่ สวยงามยงิ่ นัก ทัง้ เห็นเป็ นหนุ่มเป็ นสาวที่ งามพรอ้ ม อยากจะดจู ะชมอยเู่ นอื ง ๆ คลา้ ย ๆ กบั คนหนุ่มสาวทัง้ หลายผกู ้ ําลังรักสวยรักงามอยากจะ ชมเงาหนา้ ของตนเองในกระจกเงาอยนู่ าน ๆ เนอื ง ๆ ยง่ิ ดกู ็ยง่ิ เห็นวา่ งาม ครัน้ เมอ่ื เกดิ สงิ่ แปลกและอาการแปรปรวนดังกลา่ วขน้ึ ลักษณะของนครสามเี องก็เปลยี่ นไปดว้ ย คอื เมอื่ ออกมาปรากฏทก่ี ลางใจเมอื ง ชาวเมอื งก็พากนั เห็นวา่ รปู โฉมลักษณะของนครสามไี ดเ้ รม่ิ แปรเปลย่ี นเสยี แลว้ ความเป็ นหนุ่มสาวก็ดจู ะลดลงไป ความงดงามนอ้ ยลง ไมเ่ หมอื นเมอื่ กอ่ น ดู ทรดุ โทรมลงไปเชน่ เดยี วกับถนนสส่ี าย เมอื่ ชาวเมอื งไดเ้ ห็นภาพทเ่ี ปลย่ี นไปอยา่ งมไิ ดน้ กึ ฝัน ตอ้ งการดังนัน้ ก็พากันตกใจ ถงึ บางคนเผลอรอ้ งขน้ึ ดัง ๆ วา่ “แก่ แก”่ ฝ่ ายนครสามไี ดย้ นิ เสยี งทัก อยา่ งแปลกประหลาดดังนัน้ ก็ตกใจรบี กลับเขา้ ไปทันที เพราะทกุ ๆ ครัง้ แตเ่ ดมิ มา ชาวเมอื งพากัน รอ้ งชมวา่ “ยพุ วยั งามพรอ้ ม” มาครัง้ นไ้ี ดร้ ับคําทักทน่ี ่าตกใจวา่ “แก่ แก”่ ก็มอี าการเสยี ใจ อยา่ งที่ เรยี กวา่ เกอื บจะเป็ นลมพับไป ณ ทกี่ ลางใจเมอื งนัน้ ถา้ ไมร่ บี กลบั เขา้ ไป สมทุ ัยเห็นดังนัน้ ก็รบี เขา้ ไปเสนอวธิ แี กไ้ ขพรอ้ มทัง้ ทับถมคบู่ ารมวี า่ ความจรงิ นครสามหี าไดแ้ กด่ งั ท่ี

๙๒ ชาวเมอื งทักไม่ ยงั อยใู่ นยพุ วยั อนั สวยงาม แตค่ งเป็ นเพราะคบู่ ารมแี ละพรรคพวกน่ังเองทชี่ อบแสดง ตนเป็ นคนแกธ่ รรม ชอบนําคําแหง่ พระบรมครขู องพวกเขามาแสดงสอนชาวเมอื ง วา่ ควรพจิ ารณา เนอื ง ๆ วา่ “เรามคี วามแกเ่ ป็ นธรรมดา ไมล่ ว่ งความแกไ่ ปได”้ บางทชี าวเมอื งบางกลมุ่ อาจจะแก่ ธรรมตามไปดว้ ย จงึ เผลอรอ้ งขนึ้ ตอ่ หนา้ นครสามวี า่ “แก่ แก”่ เป็ นเรอื่ งของคนเผลอสตแิ ท ้ ๆ ทเี ดยี ว ไมม่ คี วามจรงิ อยเู่ ลย ฉะนัน้ จะชว่ ยป้องกนั มใิ หม้ เี สยี งทักทว่ี ปิ รติ เชน่ นัน้ เกดิ ขน้ึ ใหเ้ ป็ นท่ี กวนใจนครสามอี กี ถา้ สมทุ ัยสามารถทําใหน้ ครสามไี มไ่ ดย้ นิ เสยี งของคบู่ ารมกี ับพรรคพวกเสยี แลว้ นครสามกี ็จะตกอยู่ ในอํานาจของสมทุ ัย คอื ฝ่ ายนําไปไมด่ ี การตกอยใู่ ตอ้ าํ นาจฝ่ ายไมด่ นี ัน้ เป็ นธรรมดายอ่ ม กลายเป็ นคนไมไ่ ดตี ามไปดว้ ย ผบู ้ รหิ ารจติ คอื ผกู ้ ําลังพยายามตอ่ ตา้ น ไมย่ อมตกอยใู่ ตอ้ ํานาจ ของฝ่ ายไมด่ ี คอื พยายามเป็ นคนดนี ั่นเอง เป็ นคนดไี ดเ้ พยี งไรก็จะพน้ จากอํานาจของฝ่ ายไมด่ มี าก เพยี งนัน้ จะหา่ งไกลจากความทกุ ขค์ วามรอ้ นอนั จะเกดิ จากความไมด่ เี พยี งนัน้ สมทุ ยั ฉวยโอกาส สมทุ ัยไดช้ ว่ ยป้องกนั นครสามมี ใิ หเ้ ห็นและคดิ ถงึ ความแก่ ดว้ ยวธิ กี ารทแี่ ยบยลหลายอยา่ ง ไดบ้ รู ณะ และตกแตง่ ทจ่ี ดุ กลางใจเมอื ง อันเป็ นทบี่ รรจบแหง่ ถนนสส่ี ายของเมอื ง ซงึ่ เป็ นทอ่ี อกปรากฏกาย ของนครสามี เพราะจติ ตนครนค้ี ลา้ ยกับเป็ นเมอื งอาถรรพณ์แปลกประหลาดจากเมอื งในโลกทัง้ ปวง ดังทไ่ี ดก้ ลา่ วมาแลว้ หลายอยา่ งหลายประการ เชน่ ระบบสอื่ สารชนั้ นอกชนั้ ใน ระบบขนสง่ ระบบ ถา่ ยเท ซง่ึ ใชท้ อ่ ทัง้ นัน้ ระบบครัวเมอื งหรอื ทอ้ งเมอื ง ซง่ึ มโี รงครัวใหญแ่ หง่ เดยี วเลย้ี งคนทัง้ เมอื ง มี ระบบปันสว่ นอาหารเหมอื นกนั หมด มกี ารกนิ การอยเู่ สมอเหมอื นกนั อม่ิ ดว้ ยกนั อดดว้ ยกัน ระบบสง่ อาหารไปเลย้ี งทัง้ เมอื งก็ใชท้ อ่ เชน่ เดยี วกนั ระบบสอ่ื สาร ระบบขนสง่ ระบบครัวเมอื ง เป็ นตน้ แบบน้ี ยังไมม่ เี มอื งไหนในโลกทําได ้ ทัง้ ยังมโี รงงานตา่ ง ๆ อกี มากมาย เรอ่ื งโรงงานนจี้ ะไดเ้ ลา่ ในคราว ตอ่ ไปอกี และมถี นนทส่ี าํ คัญของเมอื งสส่ี ายมาบรรจบกนั ตรงกลางใจเมอื ง ซงึ่ เป็ นทนี่ ครสามอี อกมา ปรากฏกาย ตรงทบี่ รรจบกันของถนนสสี่ ายนมี้ คี วามแปลกประหลาดคอื เมอื่ ถนนเรยี บรอ้ ยไมช่ าํ รดุ ดเู หมอื นสรา้ งขน้ึ ใหม่ กายของนครสามจี ะปรากฏวา่ ดํารงอยใู่ นยพุ วยั สวยสดงดงามยงิ่ นัก เป็ นทชี่ นื่ ชมยนิ ดขี องชาวจติ ตนครทัง้ ปวง แตเ่ มอื่ ถนนเหลา่ นช้ี ํารดุ ทรดุ โทรมไปตามกาลเวลา กายของนคร สามจี ะปรากฏวา่ ทรดุ โทรม ดงั ทเ่ี รยี กวา่ แก่ ฉะนัน้ สมทุ ัยผรู ้ คู ้ วามขอ้ นี้ จงึ พยายามบรุ ณะตกแตง่ ทางสแี่ พรง่ นอ้ี ยา่ งรบี ดว่ น โดยไดม้ อบใหเ้ ป็ น หนา้ ทขี่ องนายชา่ งตณั หา ผเู ้ ป็ นนายชา่ งผมู ้ ฝี ีมอื มชี อื่ เสยี งทส่ี ดุ ของสมทุ ัย ถนนสส่ี ายของจติ ตนคร นชี้ อ่ื วา่ ถนนปฐวี ถนนอาโป ถนนเตโช ถนนวาโย เพราะสรา้ งขนึ้ ดว้ ยปฐวี (ดนิ ) สายหนงึ่ ดว้ ยอาโป (น้ํา) สายหนง่ึ ดว้ ยเตโช (ไฟ) สายหนงึ่ ดว้ ยวาโย (ลม) สายหนง่ึ จะเรยี กงา่ ย ๆ วา่ ถนนดนิ ถนน น้ํา ถนนไฟ ถนนลม ก็ได ้ การบรุ ณะก็ทําดว้ ยใชพ้ ัสดสุ อี่ ยา่ งนัน้ แหละ นอกจากนยี้ งั ตกแตง่ ดว้ ย เครอ่ื งแตง่ ตา่ ง ๆ เชน่ เครอ่ื งผดั เครอ่ื งยอ้ ม เครอ่ื งทา และเครอ่ื งแตง่ อยา่ งอน่ื ๆ เพอ่ื ใหผ้ วิ ประเทอื งบา้ ง เพอื่ ใหม้ กี ลนิ่ หอมระรนื่ ชนื่ ใจบา้ ง นายชา่ งตัณหาเป็ นผฉู ้ ลาดในการบรุ ณะตกแตง่ ชนั้ ยอดในโลก สงิ่ ทชี่ าํ รดุ จรงิ ๆ บรุ ณะไมไ่ หวแลว้ ก็ยังสามารถตกแตง่ ปกปิดความชํารดุ ใหม้ องเห็น ภายนอกวา่ สมบรู ณ์ไมบ่ กพรอ่ ง นอกจากจัดบรุ ณะตกแตง่ ดังกลา่ ว สมทุ ัยยงั ไดจ้ ัดคนไวห้ มหู่ นงึ่ ใหค้ อยรอ้ งชมนครสามวี า่ “ยพุ วยั งามพรอ้ ม” ถา้ จะมนี ักแกธ่ รรมทไ่ี หนมารอ้ งวา่ “แก่ แก”่ ก็ใหร้ บี รอ้ งชมดงั กลา่ วใหด้ งั ใหก้ ลบเสยี ง

๙๓ ทว่ี ปิ รติ นัน้ เสยี ใหจ้ งได ้ ครัน้ จัดเตรยี มไวเ้ รยี บรอ้ ยแลว้ ก็ใหส้ ญั ญาณนครสามใี หอ้ อกปรากฏกายได ้ นครสามอี อกปรากฏกาย ก็มเี สยี งรอ้ งชมเซ็งแซว่ า่ “ยพุ วยั งามพรอ้ ม” เป็ นเหตใุ หน้ ครสามยี นิ ดชี นื่ บานเป็ นอยา่ งยง่ิ หายระทมหมน่ หมองทันที น่าจะอยา่ งนี้ ทก่ี ลา่ วกันทั่วไปวา่ คนโดยมากชอบยอมากกวา่ ชอบคําจรงิ เมอ่ื ไมช่ อบคํา จรงิ กไ็ มไ่ ดร้ บั ความเขา้ ใจทถ่ี กู ตอ้ งจรงิ หลงอยใู่ นความเห็นผดิ เขา้ ใจผดิ ซงึ่ มผี ลเป็ นโทษ มใิ ชเ่ ป็ นคณุ ผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผมู ้ งุ่ หมายยกระดบั จติ ใหป้ ระกอบดว้ ยเหตผุ ลคอื ปัญญา ทจี่ ะทําให ้ สามารถถอดถอนความหลงตดิ ในสง่ิ ไมช่ อบไมค่ วรทัง้ หลาย สามารถปฏบิ ตั สิ งิ่ ทชี่ อบทค่ี วรทัง้ หลาย ได ้ และจะไดร้ ับผลเป็ นคณุ เป็ นความสขุ สงบ ตามควรแกค่ วามปฏบิ ัติ กองทพั ใหญส่ งั โยชนเ์ ดนิ สวนสนาม ฝ่ ายสมทุ ัยเห็นวา่ นครสามกี ําลงั โปรดปราน เพราะไดช้ ว่ ยแกเ้ หตกุ ารณ์ทน่ี ่าตกใจกลัวไวไ้ ด ้ แมจ้ ะ ดว้ ยวธิ ตี กแตง่ อําพรางก็ตาม จงึ เห็นเป็ นโอกาสทจ่ี ะแสดงแสนยานุภาพของฝ่ ายตน เป็ นการขม่ ขู่ ขวญั ของอกี ฝ่ ายหนง่ึ และเป็ นการดงึ จติ ใจของชาวเมอื งใหม้ าเขา้ สนับสนุนฝ่ ายตน จงึ ขออนุญาต นครสามเี พอื่ แสดงแสนยานุภาพกองทัพใหญส่ งั โยชน์ โดยจัดใหม้ กี ารเดนิ สวนสนามผา่ นพักตรน์ คร สามี ณ กลางใจเมอื ง ทถี่ นนใหญ่ ๔ สายมาบรรจบกัน ครัน้ ไดร้ ับอนุญาตแลว้ สมทุ ัยก็ไดเ้ รยี ก ประชมุ หารอื กบั คอู่ าสวะและสงั โยชนบดแี มท่ ัพใหญส่ งั โยชน์ เตรยี มการสวนสนามใหญ่ เมอื่ ได ้ เตรยี มการทกุ อยา่ งพรอ้ ม และไดก้ ําหนดวนั เวลาเรยี บรอ้ ยแลว้ ก็ไดป้ ระกาศพธิ สี วนสนามและวนั เวลา ชกั ชวนชาวจติ ตนครทัง้ ปวงใหม้ าดชู ม ครัน้ ถงึ วนั สวนสนาม แมท่ ัพใหญส่ งั โยชนก์ ็ไดช้ มุ นุม กองทัพใหญส่ งั โยชนท์ ัง้ ๑๐ กองทัพนอ้ ยไวพ้ รอ้ มสรรพ ประชาชนชาวจติ ตนครไดม้ าดกู นั อยา่ งแน่นขนัด เมอ่ื ไดเ้ วลากําหนด นครสามกี ็ไดอ้ อกมาปรากฏ กาย ณ ทใ่ี จกลางเมอื งอนั เป็ นทบี่ รรจบแหง่ ถนนใหญท่ ัง้ ส่ี กองทัพใหญส่ งั โยชนก์ ็ไดเ้ รมิ่ เดนิ สวน สนามผา่ นทส่ี ถติ แหง่ นครสามี เรมิ่ แตก่ องทัพนอ้ ยทห่ี นง่ึ ไปโดยลําดับดังนี้ ๑ กองทัพสกั กายทฐิ ิ (ความเห็นเป็ นเหตยุ ดึ ตัวตน) แบง่ ออกเป็ น ๕ เหลา่ คอื เหลา่ รปู เหลา่ เวทนา เหลา่ สญั ญา เหลา่ สงั ขาร เหลา่ วญิ ญาณ แตล่ ะเหลา่ ยงั แบง่ ออกเป็ น ๔ หมู่ คอื หมขู่ นั ธเ์ ป็ น อตั ตา หมอู่ ตั ตามขี นั ธ์ หมขู่ นั ธใ์ นอตั ตา หมอู่ ัตตาในขนั ธ์ จงึ รวมทัง้ หมดเป็ น ๒๐ หมู่ ๒ กองทัพวจิ กิ จิ ฉา (ความลังเลเป็ นเหตไุ มแ่ น่ใจ) แบง่ ออกเป็ น ๓ เหลา่ ใหญ่ คอื เหลา่ อัตตาอดตี เหลา่ อตั ตาอนาคต เหลา่ อตั ตาปัจจบุ นั เหลา่ อตั ตาอดตี แบง่ ออกเป็ น ๕ หมู่ คอื ไดม้ เี รา มาแลว้ หรอื ไมไ่ ดม้ เี รามาแลว้ หรอื เราไดเ้ ป็ นอะไรมาแลว้ เราไดเ้ ป็ นอยา่ งไรมาแลว้ เราไดเ้ ป็ นอะไร แลว้ จงึ เป็ นอะไรมาแลว้ เหลา่ อตั ตาอนาคตแบง่ ออกเป็ น ๕ หมู่ คอื จักมเี ราตอ่ ไปหรอื จักไมม่ เี รา ตอ่ ไปหรอื เราจักไปเป็ นอะไร เราจักไปเป็ นอยา่ งไร เราจักไปเป็ นอะไรแลว้ เป็ นอะไรตอ่ ไป เหลา่ อัตตาปัจจบุ ันแบง่ ออกเป็ น ๖ หมู่ คอื เรามอี ยหู่ รอื เราไมม่ อี ยหู่ รอื เราเป็ นอะไรอยู่ เราเป็ นอยา่ งไร อยู่ สตั ว์ (คอื เรา) นมี้ าจากไหน จักไปไหน และยงั แบง่ ออกเป็ นอกี ๘ เหลา่ คอื เหลา่ กังขาในพระ ศาสดา เหลา่ กงั ขาในพระธรรม เหลา่ กังขาในพระสงฆ์ เหลา่ กงั ขาในสกิ ขา เหลา่ กงั ขาในเงอ่ื นตน้ เหลา่ กงั ขาในเงอื่ นปลาย เหลา่ กังขาในทัง้ เงอ่ื นตน้ ทัง้ เงอื่ นปลาย เหล่ากังขาในปฏจิ จสมปุ บาท (ธรรมทอี่ าศัยกนั เกดิ ขนึ้ โดยเป็ นปัจจัยสบื ตอ่ กันโดยลําดับ)

๙๔ ๓ กองทัพสลี พั พตปรามาส (ความถอื ศลี และวตั รตา่ ง ๆ ดว้ ยความปรารถนาผล มลี าภเป็ นตน้ หรอื ดว้ ยความเชอื่ ถอื วา่ ศักดสิ์ ทิ ธิ์ และอยา่ งละเอยี ดคอื ยงั ตอ้ งถอื คอื ยงั ตอ้ งรกั ษาอยู่ ยงั ไมถ่ งึ ขนั้ ศลี และพรตรกั ษา) แบง่ ออกเป็ น ๒ เหลา่ คอื เหลา่ ศลี ปรามาส เหลา่ วตั รปรามาส แตล่ ะเหลา่ ยงั แบง่ ออกไปอกี มากมายหลายสบิ หมู่ ๔ กองทัพกามราคะ (ความตดิ ยนิ ดี กําหนัดในกามหรอื เพราะกาม) แบง่ ออกเป็ น ๕ เหลา่ คอื เหลา่ รปู เหลา่ เสยี ง เหลา่ กลน่ิ เหลา่ รส เหลา่ สง่ิ ทถี่ กู ตอ้ ง ทกุ เหลา่ ลว้ นแตน่ ่ารักใครป่ รารถนา พอใจ แตล่ ะเหลา่ แบง่ ออกไปอกี หลายสบิ หลายรอ้ ยหมู่ กองทัพใหญส่ งั โยชนเ์ พยี งเทา่ ทก่ี ลา่ ว ยงั ไมห่ มด แตก่ ็มากมายนักแลว้ พอจะทําใหน้ ่านกึ กลวั อํานาจของกองทัพสงั โยชนน์ ัน้ ยง่ิ นัก อํานาจของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ กลา่ วอกี อยา่ งก็คอื อํานาจ อันยงิ่ ใหญข่ องกเิ ลสน่ันเอง กเิ ลสมอี าํ นาจเหนอื จติ ใจมากมาย น่าสะพงึ กลวั อยา่ งยง่ิ ควร จะไดเ้ ตรยี มกําลงั ตอ่ ตา้ นไวใ้ หเ้ ขม้ แขง็ ทส่ี ดุ เพอ่ื จะไดไ้ มเ่ กดิ ความพา่ ยแพแ้ กอ่ ํานาจของ กเิ ลสอยา่ งสนิ้ เชงิ จะไดพ้ อมสี ว่ นชนะเหลอื อยบู่ า้ ง กําลงั ทจี่ ะตอ่ ตา้ นกเิ ลสไดก้ ็คอื กําลงั ของความดี เทา่ นัน้ สรา้ งความดใี หม้ ากทส่ี ดุ ใหเ้ กดิ เป็ นพลังแหง่ ความดใี หเ้ ขม้ แขง็ ทส่ี ดุ ขน้ึ ในใจ แลว้ จะ สามารถตา้ นทานอํานาจแรงรา้ ยของกเิ ลสได ้ สามารถดํารงตนเป็ นคนดี มจี ติ ใจทด่ี ไี ดต้ ามควรแก่ พลงั แหง่ ความดเี ทา่ ทจี่ ะสามารถสรา้ งขนึ้ ได ้ กองทพั ใหญส่ งั โยชนเ์ ดนิ สวนสนาม (ตอ่ ) ไดเ้ ลา่ ถงึ การสวนสนามแสดงแสนยานุภาพของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ ซงึ่ ประกอบดว้ ยกองทพั นอ้ ย ๑๐ กองทัพ และไดแ้ สดงผา่ นไปแลว้ ๔ กอง คอื ๑ กองทัพสกั กายทฐิ ิ ๒ กองทัพวจิ กิ จิ ฉา ๓ กองทัพสลี พั พตปรามาส และ ๔ กองทัพกามราคะ จนถงึ ๕ กองทัพปฏฆิ ะ (ความกระทบกระทั่งหงดุ หงดิ แหง่ จติ ) แบง่ ออกเป็ น ๑๐ เหลา่ คอื เหลา่ อาฆาตวา่ เขาไดป้ ระพฤตสิ ง่ิ ทไี่ มเ่ ป็ นประโยชนแ์ กเ่ รา เหลา่ อาฆาตวา่ เขากําลังประพฤตสิ งิ่ ทไ่ี มเ่ ป็ น ประโยชนแ์ กเ่ รา เหลา่ อาฆาตวา่ เขาจะประพฤตสิ งิ่ ทไี่ มเ่ ป็ นประโยชนแ์ กเ่ รา เหลา่ อาฆาตวา่ เขาได ้ ประพฤตสิ ง่ิ ทไี่ มเ่ ป็ นประโยชนแ์ กค่ นผเู ้ ป็ นทร่ี ักของเรา เหลา่ อาฆาตวา่ เขากําลังประพฤตสิ ง่ิ ทไี่ มเ่ ป็ น ประโยชนแ์ กค่ นผเู ้ ป็ นทรี่ ักของเรา เหลา่ อาฆาตวา่ เขาจะประพฤตสิ งิ่ ทไี่ มเ่ ป็ นประโยชนแ์ กค่ นผเู ้ ป็ นที่ รักของเรา เหลา่ อาฆาตวา่ เขาไดป้ ระพฤตสิ ง่ิ ทเี่ ป็ นประโยชนแ์ กผ่ ทู ้ ไี่ มเ่ ป็ นทรี่ ักของเรา เหลา่ อาฆาต วา่ เขากําลงั ประพฤตสิ ง่ิ ทเ่ี ป็ นประโยชนแ์ กผ่ ทู ้ ไ่ี มเ่ ป็ นทร่ี ักของเรา เหลา่ อาฆาตวา่ เขาจะประพฤตสิ งิ่ ทเี่ ป็ นประโยชนแ์ กผ่ ทู ้ ไ่ี มเ่ ป็ นทร่ี ักของเรา เหลา่ โกรธในฐานะอนั ไมส่ มควรทัง้ ปวง และยังแบง่ ออกไปเป็ นหมตู่ า่ ง ๆ อกี มากมาย ๖ กองทัพรปู ราคะ (ความตดิ อยใู่ นรปู ธรรมหรอื ในอารมณแ์ หง่ รปู ฌาน) แบง่ ออกเป็ น ๓ เหลา่ คอื เหลา่ ขณกิ หรอื ปรกิ รรม เหลา่ อปุ จาร เหลา่ อัปปนา แตล่ ะเหลา่ ยังแบง่ ออกไปอกี มากหมู่ โดยเฉพาะเหลา่ อปั ปนา แบง่ ออกไปอกี ๔ หมู่ คอื หมปู่ ฐมรปู ฌาน หมทู่ ตุ ยิ รปู ฌาน หมตู่ ตยิ รปู ฌาน หมจู่ ตตุ ถรปู ฌาน ๗ กองทัพอรปู ราคะ (ความตดิ อยใู่ นอรปู ธรรม หรอื ในอารมณแ์ หง่ อรปู ฌาน) แบง่ ออกเป็ น ๓ เหลา่ คอื เหลา่ ขณกิ หรอื ปรกิ รรม เหลา่ อปุ จาร เหลา่ อปั ปนา แตล่ ะเหลา่ ยงั แบง่ ออกไปอกี หลายหมู่

๙๕ เชน่ เดยี วกบั กองทัพรปู ราคะ และเหลา่ อปั ปนายงั แบง่ ออกไปอกี ๔ หมู่ คอื หมปู่ ฐมอรปู ฌาน หมู่ ทตุ ยิ อรปู ฌาน หมตู่ ตยิ อรปู ฌาน หมจู่ ตตุ ถอรปู ฌาน ๘ กองทัพมานะ (ความสําคัญวา่ ยงั มเี รา) แบง่ ออกเป็ น ๙ เหลา่ คอื เหลา่ ดกี วา่ เขาสาํ คญั ตนวา่ ดกี วา่ เขา เหลา่ ดกี วา่ เขาสําคญั ตนวา่ เสมอเขา เหลา่ ดกี วา่ เขาสําคัญตนวา่ เลวกวา่ เขา เหลา่ เสมอเขาสาํ คัญตนวา่ ดกี วา่ เขา เหลา่ เสมอเขาสาํ คญั ตนวา่ เสมอเขา เหลา่ เสมอเขาสาํ คัญตนวา่ เลว กวา่ เขา เหลา่ เลวกวา่ เขาสาํ คญั ตนวา่ ดกี วา่ เขา เหลา่ เลวกวา่ เขาสําคญั ตนวา่ เสมอเขา เหลา่ เลวกวา่ เขาสาํ คญั ตนวา่ เลวกวา่ เขา และแตล่ ะเหลา่ ก็ยังแบง่ ออกไปอกี หลายสบิ หมู่ ๙ กองทัพอทุ ธจั จะ (ความคดิ พลา่ น) แบง่ ออกเป็ น ๓ เหลา่ คอื เหลา่ อวปู สมะ (ความไม่ สงบ) เหลา่ เจตวกิ เขปะ (ความฟ้งุ ซา่ นแหง่ ใจ) เหลา่ จติ ตภันตะ (ความหมนุ ไปแหง่ จติ ) แตล่ ะเหลา่ ยงั แบง่ ออกไปอกี เหลา่ ละ ๖ หมู่ คอื หมรู่ ปู ารมณ์ หมสู่ ทั ทารมณ์ หมคู่ นั ธารมณ์ หมรู่ สารมณ์ หมู่ โผฏฐัพพารมณ์ หมธู่ รรมารมณ์ กองทัพอทุ ธัจจะนี้ ยังมกี องทัพสหายตดิ ตามหนุนเนอ่ื งอกี ดว้ ย กองทัพใหญส่ งั โยชนย์ ังไมห่ มด ความมโหฬารของกองทัพนนี้ ่าสะพงึ กลวั ยงิ่ นัก แตค่ วามจรงิ ก็มอี ยู่ วา่ กองทัพนจ้ี ะถกู ปราบใหร้ าบเรยี บไปได ้ และพระพทุ ธองคก์ ็ทรงปราบไดร้ าบเรยี บไปแลว้ ดว้ ย กองทัพธรรมทที่ รงแสนยานุภาพยงิ่ กวา่ เหลอื ทจ่ี ะประมาณได ้ บรรดาผมู ้ าบรหิ ารจติ คอื ผกู ้ ําลงั พยายามสรา้ งสมกองทัพธรรมของตนใหท้ วแี สนยานุภาพยงิ่ ขนึ้ ซง่ึ จะสามารถทําใหเ้ ป็ นฝ่ ายชนะ กองทัพสงั โยชนไ์ ดเ้ ป็ นลาํ ดับไป ไดม้ คี วามสงบเยอื กเย็นเป็ นสขุ เป็ นลําดับไป ตามควรแกก่ ารปฏบิ ตั ิ เพอ่ื สรา้ งกองทัพธรรม กองทพั ใหญส่ งั โยชนเ์ ดนิ สวนสนาม (ตอ่ ) กําลงั แสดงการสวนสนามของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ เพอื่ อวดแสนยานุภาพใหป้ รากฏแกเ่ จา้ ผคู ้ รอง จติ ตนครหรอื นครสามี กองทัพใหญส่ งั โยชนน์ ปี้ ระกอบดว้ ยกองทัพนอ้ ย ๑๐ กองทัพ และไดส้ วน สนามผา่ นไปแลว้ ๙ กอง กองสดุ ทา้ ยทเ่ี พงิ่ ผา่ นไปคอื กองท่ี ๙ เป็ นกองทัพอทุ ธัจจะ (ความคดิ พลา่ น) กองทัพสหายคใู่ จของกองทัพอทุ ธจั จะ คอื กองทัพกกุ กจุ จะ (ความรําคาญใจ) แบง่ ออกเป็ น ๕ เหลา่ คอื เหลา่ รําคาญใจ เหลา่ หยกุ หยกิ เหลา่ กระสบั กระสา่ ย เหลา่ เดอื ดรอ้ นใจ (เจตวปิ ปฏสิ าร) เหลา่ ยงุ่ ใจ (มโนวเิ ลขะ) แตบ่ างคราวก็รวมกนั เขา้ เป็ น ๒ เหลา่ คอื เหลา่ หยกุ หยกิ เดอื ดรอ้ นรําคาญ เพราะทํา เหลา่ หยกุ หยกิ เดอื ดรอ้ นรําคาญเพราะไมท่ ํา และยังแบง่ ออกเป็ นหมตู่ า่ ง ๆ อกี มากมาย เชน่ หมเู่ ดอื ดรอ้ นใจวา่ “เราทําทจุ รติ เราไมไ่ ดท้ ําสจุ รติ ” เป็ นตน้ ๑๐ กองทัพอวชิ ชา (ความไมร่ จู ้ รงิ ) แบง่ ออกเป็ น ๘ เหลา่ คอื เหลา่ ไมร่ ใู ้ นทกุ ข์ เหลา่ ไมร่ ู ้ ในเหตเุ กดิ ทกุ ข์ เหลา่ ไมร่ ใู ้ นความดบั ทกุ ข์ เหลา่ ไมร่ ใู ้ นทางปฏบิ ัตใิ หถ้ งึ ความดบั ทกุ ข์ เหลา่ ไมร่ ใู ้ น เงอ่ื นตน้ หรอื อดตี เหลา่ ไมร่ ใู ้ นเงอื่ นปลายหรอื อนาคต เหลา่ ไมร่ ใู ้ นเงอื่ นทัง้ สอง หรอื ทัง้ อดตี ทัง้ อนาคต เหลา่ ไมร่ ใู ้ นธรรมทอ่ี าศัยกันบงั เกดิ ขนึ้ แตล่ ะเหลา่ ยงั แบง่ ออกไปอกี มากมายหลายหมู่ กองทัพใหญส่ งั โยชนอ์ ันประกอบดว้ ยกองทัพนอ้ ยทัง้ ๑๐ นี้ ไดเ้ ดนิ สวนสนามผา่ นพักตรน์ ครสามี และผา่ นหนา้ ประชาชาวเมอื งทัง้ ปวงทพ่ี ากันมาดแู น่นขนัด ไดผ้ ล คอื ผกู ใจนครสามแี ละประชาชน

๙๖ ทัง้ ปวงอยา่ งแน่นแฟ้นในลักษณะตา่ ง ๆ กัน คอื กองทัพสกั กายทฐิ ิ ผกู ใจใหย้ ดึ ถอื กายของตนอยา่ ง มั่นคง กองทัพวจิ กิ จิ ฉา ผกู ใจใหส้ งสยั ในตนและในพระรัตนตรยั เป็ นตน้ กองทัพสลี ัพพตปรามาส ผกู ใจใหถ้ อื ขลงั ถอื โชคลางตา่ ง ๆ จะเวน้ อะไร จะประพฤตอิ ะไร ก็เพอ่ื สนองความประสงคข์ อง สมทุ ัย กองทัพกามราคะผกู ใจใหพ้ ากันยนิ ดตี ดิ อยใู่ นกามทัง้ ปวง กองทัพปฏฆิ ะ ผกู ใจใหก้ ระทบ กระท่ังหงดุ หงดิ กองทพั รปู ราคะ ผกู ใจใหต้ ดิ ในรปู ารมณ์ตลอดถงึ อารมณ์แหง่ รูปฌานทัง้ ปวง กองทัพอรปู ราคะ ผกู ใจใหต้ ดิ ในอรปู ารมณ์หรอื ในอารมณ์แหง่ อรปู ฌานทัง้ ปวง กองทัพมานะ ผกู ใจ ใหเ้ กดิ ความสําคญั ตนตา่ ง ๆ กองทัพอทุ ธจั จะ ผกู ใจใหฟ้ ้งุ ซา่ นใหร้ ําคาญ กองทัพอวชิ ชา ผกู ใจให ้ ไมร่ จู ้ รงิ ใหเ้ ห็นผดิ ใหห้ ลงเขา้ ใจผดิ ตา่ ง ๆ สมทุ ัยแสดงโออ้ วดวา่ กองทัพสงั โยชนอ์ ันเกรยี งไกรประกอบดว้ ยแสนยานุภาพยง่ิ ใหญท่ สี่ ดุ ครอบงําไตรภมู โิ ลกไดท้ ัง้ หมด ฉะนัน้ ทกุ ๆ แหง่ ในโลกไตรภมู พิ ากันระยอ่ เดชแหง่ กองทัพใหญ่ สงั โยชนน์ ี้ ไมม่ ผี ใู ้ ดจะสามารถทําลายกองทัพใหญส่ งั โยชนน์ ไี้ ด ้ จติ ตนครเป็ นนครทหี่ นง่ึ ในไตรภมู ิ โลก และนครสามจี ะเป็ นผคู ้ รองไตรภมู โิ ลกทัง้ หมด คําโฆษณาชวนเชอื่ ของสมทุ ัย ทําใหน้ ครสามี และชาวจติ ตนครทัง้ ปวงพากนั ตน่ื เตน้ ยนิ ดชี มชนื่ ในแสนยานุภาพของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ นับวา่ การสวนสนามของกองทัพใหญส่ งั โยชนท์ ส่ี มทุ ัยจัดขน้ึ ไดผ้ ลผกู ใจคนทัง้ ปวงอยา่ งแนบแน่น เป็ นท่ี สมใจของสมทุ ัยทสี่ ดุ การเสวนานส้ี ําคญั นัก เพราะนครสามเี สวนากบั สมทุ ัย จงึ มโี อกาสใหส้ มทุ ัยลอ่ หลอกใหห้ ลงเชอื่ ได ้ ดว้ ยกลอบุ ายตา่ ง ๆ ถา้ นครสามตี ดั การเสวนากบั สมทุ ยั เสยี แลว้ สมทุ ยั ก็จะไมม่ โี อกาส แสดงแสนยานุภาพหลอกลอ่ ไดเ้ ลย การเสวนาหรอื คบพาลไมด่ อี ยา่ งยง่ิ ไมเ่ ป็ นมงคลอยา่ งยง่ิ ยง่ิ เป็ นพาลในใจตนเองดว้ ยแลว้ ยง่ิ เป็ นพาลใหญท่ สี่ ดุ ทไ่ี มค่ วรเสวนาทส่ี ดุ การจะกําจดั พาลในใจ ตนหรอื พาลคอื ตนเองก็มอี ยหู่ นทางเดยี ว ซง่ึ เป็ นหนทางทจี่ ักไดผ้ ลแน่นอน น่ันคอื การศกึ ษาและ ปฏบิ ัตธิ รรม ตามทพี่ ระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทรงพระกรณุ าชใี้ หไ้ ว ้ เสยี งเรยี กรอ้ งกองทพั ใหญม่ รรค สมทุ ัยอาจจะลมื นกึ ไปวา่ ในจติ ตนครมใิ ชม่ กี องทัพใหญส่ งั โยชนเ์ พยี งกองเดยี วเทา่ นัน้ ยังมกี องทัพ ใหญม่ รรคอกี กองหนง่ึ ซงึ่ แมท่ ัพใหญส่ งั โยชนเ์ องก็ยังรสู ้ กึ พร่ันพรงึ เพราะไมแ่ น่ใจวา่ ถา้ เกดิ ตอ่ สกู ้ ัน ขน้ึ ฝ่ ายสงั โยชนจ์ ะเอาชนะฝ่ ายมรรคได ้ และการทมี่ กี องทัพใหญต่ งั้ เผชญิ หนา้ กนั อยถู่ งึ สองกองทัพ ก็แสดงวา่ นครสามจี ะตอ้ งเป็ นผมู ้ สี ว่ นอนุมตั ใิ หต้ ัง้ ขนึ้ จะตอ้ งรเู ้ ห็นเป็ นใจ หรอื จะโดยตอ้ งจําใจยอม ก็ตาม เป็ นอันวา่ นครสามแี ละชาวจติ ตนครทัง้ ปวงชอ่ื วา่ ไดร้ ับรองกองทัพทัง้ สองใหต้ งั้ ขนึ้ แลว้ ใน จติ ตนคร อนงึ่ เลา่ ในจติ ตนครดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ มสี องศาสนา คอื พทุ ธศาสนาและมารศาสนา สมทุ ัยตงั้ ตน เป็ นศาสดาผแู ้ สดงมารศาสนาอกี ดว้ ย นครสามแี ละชาวจติ ตนครสว่ นมากก็นับถอื ศาสนาทัง้ สองนี้ ควบคกู่ นั ไป ฉะนัน้ แมจ้ ะพากันตน่ื เตน้ ยนิ ดชี มชน่ื ในแสนยานุภาพของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ เพราะ ไดเ้ ห็นการสวนสนามครัง้ สําคญั ทส่ี มทุ ัยจัดขนึ้ นัน้ ผา่ นไปแลว้ ชาวจติ ตนครผซู ้ ง่ึ มคี วามตน่ื เตน้ สงบ ลงแลว้ ก็เรม่ิ ระลกึ ถงึ กองทัพใหญม่ รรค ซง่ึ ยงั รักษาดษุ ณีภาพไมแ่ สดงอาการเคลอ่ื นไหวแตอ่ ยา่ งไร พากนั คดิ วา่ จะทรงพลังอนั เกรยี งไกรสกั เพยี งไร จงึ เกดิ เป็ นเสยี งเรยี กรอ้ งจากประชาชนขนึ้ ให ้ กองทัพใหญม่ รรคแสดงการเดนิ สวนสนามใหป้ ระชาชนไดช้ มบา้ ง นครสามเี องก็ไดร้ ะลกึ ถงึ กองทัพ ใหญม่ รรค และคดิ อยากจะใหเ้ ดนิ สวนสนามเชน่ เดยี วกับชาวจติ ตนครทัง้ ปวง สมทุ ัยเองกค็ าดไมถ่ งึ

๙๗ วา่ จะเกดิ ผลสะทอ้ นขนึ้ เชน่ นัน้ เพราะสมทุ ัยเองนั่นแหละเป็ นเหตุ เคยคดิ เล็งผลเลศิ ฝ่ ายตนแต่ ถา่ ยเดยี ว ซง่ึ ทแี รกก็ดเู หมอื นเป็ นเชน่ นัน้ แตก่ ็ไมส่ ามารถจะหยดุ ยัง้ เสยี งเรยี กรอ้ งจากประชาชนได ้ เสยี แลว้ ทัง้ สมทุ ัยเองก็ฉลาดทจี่ ะรวู ้ า่ ถา้ ขนื เขา้ ไปหา้ มปรามขดั ขวาง ก็เทา่ กบั พายเรอื ขวางกระแสนํ้าเชยี่ ว ดี ไมด่ เี รอื จะลม่ เสยี เปลา่ โบราณยังกลา่ วไวว้ า่ นํ้าเชยี่ วอยา่ ขวางเรอื เพราะคนโดยมากจะคดิ วา่ สมทุ ัย คงจะตอ้ งมปี มดอ้ ย จงึ ไมอ่ ยากจะใหอ้ กี ฝ่ ายหนง่ึ แสดงบา้ ง อกี ฝ่ ายหนง่ึ นัน้ คงจะตอ้ งเกง่ กวา่ แน่ ฉะนัน้ สมทุ ัยจงึ เห็นวา่ สทู ้ ําเฉยเสยี หรอื แกลง้ สง่ เสรมิ ไปเลยไมไ่ ด ้ ฝ่ ายคอู่ าสวะซงึ่ เป็ นตัวหลกั ฝ่ าย ในขา้ งสมทุ ัย ไดเ้ ห็นอาการของสมทุ ัยกระสบั กระสา่ ยเรา่ รอ้ นก็รใู ้ จสมทุ ัย จงึ กลา่ วปลอบโยนวา่ ไม่ ตอ้ งตกใจ เห็นวา่ กองทัพใหญม่ รรคจะไมเ่ ดนิ สวนสนามประชนั ขนั แขง่ กับกองทัพใหญส่ งั โยชนเ์ ป็ น แน่ เพราะคบู่ ารมแี ละมรรคบดแี มท่ ัพใหญม่ รรคกบั พรรคพวกทัง้ หมดนับถอื เชอื่ ฟังองคพ์ ระบรมครู พระองคท์ รงสงั่ สอนวา่ การโออ้ วด การแขง่ ดกี ัน เป็ นการไมค่ วรทํา ฉะนัน้ ใหส้ มทุ ัยสงั่ พรรคพวก ตะโกนวา่ ใหม้ าสวนสนามอวดกันแขง่ กัน ฝ่ ายมรรคไดย้ นิ ดงั น้ี แมจ้ ะอยากแสดงแสนยานุภาพบา้ งก็ จะตอ้ งยับยัง้ เพราะจะขดั กบั พระพทุ ธโอวาทซงึ่ ฝ่ ายนัน้ จะไมป่ ระพฤตใิ หข้ ดั เลย ฝ่ ายมรรคเองก็จะ กลายเป็ นผฝู ้ ่ าฝืนมตมิ หาชน จะทําใหป้ ระชาชนหมดความเชอ่ื ถอื ในฝ่ ายมรรค เพม่ิ ความเชอ่ื ถอื ใน ฝ่ ายสมทุ ัยหรอื กองทัพใหญส่ งั โยชนม์ ากขนึ้ สมทุ ัยก็จะกลายเป็ นผไู ้ ดป้ ระโยชนท์ ัง้ ขน้ึ ทัง้ ลอ่ ง พระพทุ ธองคท์ รงสอนไมใ่ หโ้ ออ้ วด ไมใ่ หแ้ ขง่ ดี เพราะการกระทําดงั กลา่ วไมช่ ว่ ยใหก้ เิ ลสหรอื ความ เศรา้ หมองของจติ ใจลดนอ้ ยลง กลับจะเป็ นการเพมิ่ พนู ขนึ้ ทรงสอนใหป้ ฏบิ ตั เิ พอื่ การลดกเิ ลสดับ กเิ ลสเทา่ นัน้ ผมู ้ าบรหิ ารจติ ทัง้ หลาย คอื ผมู ้ งุ่ จะดําเนนิ ตามทางทพ่ี ระพทุ ธองคท์ รงชไี้ ว ้ ดงั นัน้ จงึ ตอ้ งไมค่ ดิ พดู ทําสงิ่ ทจ่ี ะเป็ นการเพมิ่ กเิ ลส จะคดิ พดู ทําสง่ิ ทเี่ ป็ นการลดกเิ ลสดบั กเิ ลสเทา่ นัน้ ขอให ้ สงั เกตผลดงั นี้ คอื ถา้ ใจรอ้ นนอ้ ยลงเพยี งใดก็แสดงวา่ กเิ ลสลดนอ้ ยลงเพยี งนัน้ ใจรอ้ นมากขนึ้ ก็ แสดงวา่ กเิ ลสเพม่ิ มากขนึ้ จะตอ้ งระวงั กเิ ลส ดว้ ยการสงั เกตความรอ้ นของใจนแ้ี หละเป็ นสาํ คัญ จะ สมกับเป็ นผเู ้ กดิ มาพบพระพทุ ธศาสนาและไดม้ าบรหิ ารจติ ปฏบิ ตั ติ ามพทุ ธปฏปิ ทา ฝ่ ายคบู่ ารมกี ับแมท่ ัพใหญค่ อื มรรคบดี ซงึ่ ไดท้ ราบเหตกุ ารณท์ ัง้ ปวงมาโดยลําดบั ไดก้ ําหนดใจไว ้ แลว้ วา่ องคพ์ ระบรมครไู ดท้ รงประสาทสง่ั พระสาวกขนึ้ ในโลก พระองคเ์ องก็ไดเ้ สด็จจารกิ ไป ประกาศพระพทุ ธศาสนาในคามนคิ มชนบทตา่ ง ๆ ไมห่ ยดุ หยอ่ น จงึ ไดเ้ กดิ มพี ทุ ธจักรขนึ้ ในโลกดงั ที่ จะพงึ เห็นไดใ้ นจติ ตนครนเี้ อง การประกาศแสดงพระพทุ ธศาสนาเป็ นกรณยี ะคอื กจิ ทค่ี วรทํา เป็ นพระ พทุ ธประสงคใ์ หก้ ระทํา แตก่ ็จะตอ้ งคํานงึ ปฏบิ ตั ติ ามพระวนิ ัยคําสงั่ และพระธรรมคําสอนขององคพ์ ระ บรมครู ดว้ ยทรงสง่ั ไวว้ า่ ใหแ้ สดงธรรมแกผ่ ฟู ้ ังทตี่ ัง้ อยใู่ นอาการทมี่ คี วามเคารพ และไดท้ รงสอนให ้ แสดงธรรมโดยลําดับ ไมต่ ดั ลดั ใหข้ าดความ ชแ้ี จงแสดงเหตผุ ลใหผ้ ฟู ้ ังเขา้ ใจ ตัง้ จติ เมตตา ปรารถนาประโยชนแ์ กผ่ ฟู ้ ัง ไมแ่ สดงคํานงึ ถงึ สง่ิ อน่ื เชน่ เพราะเห็นแกล่ าภ ไมแ่ สดงธรรมกระทบตน และผอู ้ น่ื อนงึ่ เมอ่ื คาํ นงึ ถงึ พระพทุ ธปฏปิ ทา ทรงใชป้ าฏหิ ารยิ ส์ ามในการประกาศพระศาสนา คอื อทิ ธปิ าฏหิ ารยิ ์ แสดงฤทธเิ์ ป็ นอัศจรรย์ อาเทศนาปาฏหิ ารยิ ์ ดกั ใจเป็ นอศั จรรย์ อนุสาสนี ปาฏหิ ารยิ ์ สงั่ สอนเป็ นอศั จรรย์ อทิ ธปิ าฏหิ ารยิ น์ ัน้ ก็เพอื่ จะทําลายมานะของผฟู ้ ังเสยี กอ่ น และมใิ ช่ หมายความแตเ่ พยี งการแสดงอาการทแี่ ผลงตา่ ง ๆ ซง่ึ ผดิ จากสามัญชนปรกตอิ ยา่ งเดยี ว แต่

๙๘ หมายถงึ การกระทําทกุ วธิ ที เี่ ป็ นไปเพอื่ ทําลายมานะดังกล่าว เหมอื นอยา่ งวธิ แี กบ้ า้ แกเ้ มาของคน ผใู ้ หญเ่ คยกลา่ ววา่ “อยา่ ไปสอนคนบา้ อยา่ ไปวา่ คนเมา” เขาไมอ่ าจจะรเู ้ รอื่ งเหตผุ ลอะไรได ้ ตอ้ ง แกไ้ ขใหห้ ายบา้ ทําใหห้ ายเมาเสยี กอ่ น น่ันแหละจงึ จะพดู กนั รเู ้ รอื่ ง คนทเี่ ต็มไปดว้ ยความมานะหรอื ทเ่ี รยี กวา่ มที ฐิ มิ านะแรงกลา้ ก็ยากทจ่ี ะสงั่ สอนได ้ ตอ้ งทําใหค้ ลายมานะหรอื สนิ้ ทฐิ มิ านะเสยี กอ่ น ดังทเ่ี รยี กในภาษาศาสนาวา่ ทําใหส้ น้ิ ความเสพยผ์ ดิ หรอื ใหห้ มดพยศ องคพ์ ระบรมครทู รงแสดง ฤทธไิ์ ดเ้ ป็ นอศั จรรย์ คอื ทรงทราบวธิ แี ละสามารถทําลายมานะของคนไดอ้ ยา่ งล้ําเลศิ ทรงดักใจเป็ น อศั จรรยค์ อื ทรงทราบจติ ใจอัธยาศยั นสิ ยั อาสวะบารมขี องบคุ คล จงึ ทรงสงั่ สอนไดเ้ ป็ นอศั จรรย์ คอื ทรงสงั่ สอนไดเ้ หมาะ เป็ นเหตใุ หผ้ ฟู ้ ังไดร้ ับผลตามควรแกอ่ ปุ นสิ ยั พระธรรมทศี่ กึ ษาปฏบิ ัตกิ นั อยทู่ กุ วนั นี้ คอื คําสอนของพระพทุ ธเจา้ ทจี่ ะเป็ นเหตใุ หผ้ ศู ้ กึ ษาและ ปฏบิ ัตไิ ดร้ ับผลตามควรแกก่ ารปฏบิ ัติ และผลของพระธรรมคําสอนของพระพทุ ธเจา้ นัน้ ไมเ่ ป็ นสอง คอื ไมเ่ ป็ นผลรา้ ยบา้ งผลดบี า้ ง แตเ่ ป็ นหนงึ่ เทา่ นัน้ คอื เป็ นผลดสี ถานเดยี ว ดงั นัน้ การทบ่ี รรดาผมู ้ า บรหิ ารจติ ตงั้ ใจมาศกึ ษาและปฏบิ ตั ติ ามคําสอนของพระพทุ ธเจา้ จงึ เป็ นการถกู ตอ้ ง เป็ นการทํากรรม ดที จี่ ะใหผ้ ลดี เป็ นความสขุ สงบยงิ่ ขนึ้ โดยควรแกก่ ารปฏบิ ัติ กองทพั ใหญม่ รรคเตรยี มแสดงกาลงั คบู่ ารมกี ับมรรคบดผี เู ้ ป็ นแมท่ ัพใหญม่ รรคเห็นวา่ การแสดงกําลงั ของกองทัพใหญม่ รรคใหป้ รากฏแก่ ตาแกใ่ จประชาชนชาวจติ ตนคร หาใชเ่ ป็ นการแสดงความโออ้ วดไม่ แตจ่ ะตอ้ งกําหนดสถานทแี่ สดง กําลงั และประชาชนชาวจติ ตนครผทู ้ จี่ ะมาดชู มการแสดงกําลังก็จะตอ้ งอยใู่ นอริ ยิ าบถและอาการทมี่ ี ความเคารพ จงึ ไดก้ ําหนดสถานทก่ี ลางใจเมอื งซงึ่ ถนนสาํ คัญสสี่ ายมาบรรจบกันนั่นแหละเป็ น สถานทแี่ สดงกําลงั แตใ่ หก้ ําหนดสนามหลวงใหญก่ ลางเมอื งน่ันแหง่ เดยี วเป็ นทชี่ มุ นุมกองทัพใหญ่ มรรคและเป็ นทแ่ี สดงกําลงั กําหนดทใ่ี หป้ ระชาชนชาวจติ ตนครมาดชู มอยโู่ ดยรอบสนาม ใหด้ ชู มดว้ ย อาการทเี่ คารพ จงึ ตา่ งจากการแสดงแสนยานุภาพของกองทัพใหญส่ งั โยชน์ ซงึ่ เดนิ สวนสนามไป ตามถนนใหญ่ ประชาชนตา่ งดชู มดว้ ยอาการตา่ ง ๆ โดยมากขาดความเคารพ ครัน้ ไดจ้ ัดเตรยี มการทัง้ ปวงเรยี บรอ้ ยแลว้ ก็ไดป้ ระกาศวนั เวลาและระเบยี บการตา่ ง ๆ ใหป้ ระชาชน ชาวจติ ตนครไดท้ ราบทั่วกนั เป็ นอันวา่ จะไดม้ กี ารสวนสนามแสดงกําลังของกองทัพใหญม่ รรค ณ สนามหลวงใหญก่ ลางใจเมอื ง เฉพาะพักตรน์ ครสามี เจา้ เมอื งจติ ตนคร เป็ นทตี่ นื่ เตน้ โสมนัสยนิ ดี ของประชาชนจติ ตนครทัง้ สนิ้ แตเ่ ป็ นทห่ี วาดระแวงพรั่นพรงึ ของสมทุ ัยกบั คอู่ าสวะและพรรคพวก มากทสี่ ดุ คอู่ าสวะกบั สมทุ ัยพากนั คาดผดิ วา่ กลวธิ ขี องพวกตนจะเป็ นเหตหุ า้ มการแสดงกําลงั ของกองทัพใหญ่ มรรคได ้ แตค่ บู่ ารมกี บั มรรคบดกี ลับถอื วา่ เป็ นการ “ประกาศแสดงพระธรรมขององคพ์ ระบรม คร”ู เพอ่ื ประโยชนส์ ขุ แกป่ ระชาชาวจติ ตนครทัง้ สน้ิ ซงึ่ องคพ์ ระบรมครทู รงสงั่ กําชบั และสง่ พระ สาวกทัง้ หลายใหแ้ ยกยา้ ยกนั ทอ่ งเทยี่ วไปประกาศแสดง ตงั้ แตเ่ มอื่ พระองคไ์ ดต้ รัสรแู ้ ละเรมิ่ มพี ระ สาวกขนึ้ ใหม่ ๆ พระองคเ์ องก็ไดเ้ สด็จจารกิ ทอ่ งเทยี่ วไปประกาศแสดงพระธรรมไมห่ ยดุ หยอ่ น ตราบ กระทั่งเสดจ็ สปู่ รนิ พิ พาน คบู่ ารมกี ับมรรคบดจี งึ ถอื เป็ นกจิ เป็ นหนา้ ทส่ี ําคัญทจ่ี ะตอ้ งประกาศแสดง กําลังใหเ้ ป็ นทป่ี รากฏประจักษ์ตาในจติ ตนคร ทัง้ ไดจ้ ัดสถานทสี่ าํ หรับการเดนิ สวนสนามแสดงกําลัง กับวธิ กี ารตา่ ง ๆ อยา่ งมรี ะเบยี บ ผทู ้ ไี่ ดด้ ชู มจะตอ้ งอยใู่ นอริ ยิ าบถอาการทม่ี คี วามเคารพ แตเ่ มอ่ื เหตกุ ารณ์ไดก้ ลับตาลปัตร หรอื กลบั หนา้ มอื เป็ นหลงั มอื ไปเชน่ น้ี คอู่ าสวะกบั สมทุ ัยก็ไมอ่ าจจะหา้ ม