book_208

อาจารยว ศิน อนิ ทสระ



อาจารยว ศิน อนิ ทสระ

ชมรมกลั ยาณธรรม www.kanlayanatam.com หนงั สือดอี ันดบั ท่ี : ๒๐๘ อาจารยวศนิ อินทสระ พิมพค ร้งั ที่ ๑ มกราคม ๒๕๕๖ จำนวนพมิ พ ๓,๕๐๐ เลม จัดพมิ พโ ดย ชมรมกัลยาณธรรม ๑๐๐ ถ.ประโคนชยั ต.ปากน้ำ อ.เมือง ภาพปก จ.สมทุ รปราการ ๑๐๒๗๐ รูปเลม โทรศัพท ๐๒ ๗๐๒ ๗๓๕๓ และ ๐๒ ๗๐๒ ๙๖๒๔ พสิ ูจนอ กั ษร พิมพท่ี ศกั ด์สิ ิทธิ์ ภัทรประกฤต (ตา ร) เกาตากลม อ. จนั ทรา ทองเคยี น และคณะ สำนกั พิมพก อ นเมฆ โทรศพั ท ๐๘๙ ๗๘๕ ๓๖๕๐ สัพพทานงั ธมั มทานัง ชนิ าติ การใหธ้ รรมะเป็นทาน ยอ่ มชนะการใหท้ งั้ ปวง www.kanlayanatam.com

คำอนโุ มทนา ชมรมกลั ยาณธรรมโดยทนั ตแพทยห ญงิ อจั ฉรา กลน่ิ สวุ รรณ ผเู ปนประธานชมรม ขออนญุ าตพมิ พห นงั สือเร่อื ง “โวทานธรรม” ขาพเจาอนุญาตดวยความยินดียิ่ง เห็นวาจะเปนประโยชนแกคน ทว่ั ไป “โวทานธรรม” แปลวา ธรรมทสี่ ะอาดผอ งแผว ขา พเจา ไดเลือกเอาพุทธศาสนสุภาษิตตางๆ เชน สุภาษิตที่ขึ้นตนดวย “นตถฺ ”ิ (ไมม ี) และมีสุภาษิตอน่ื ๆ อีกมารวมไว อธบิ ายแตโ ดยยอ พอไดใจความสำคญั ของสภุ าษิตนั้นๆ ขาพเจาขอขอบคุณชมรมกัลยาณธรรม ที่อุตสาหะ วิริยะในการเผยแผธรรมหลายรูปแบบ เพ่ือประโยชนแกคนหมู มาก ขอใหชมรมและผูรวมงานท้ังปวงพึงมีความสุขความเจริญ ต้ังมั่นอยูในธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจาทรงประกาศไวดีแลว ตลอดกาลทกุ เมื่อ

พรอมกันนี้ เนือ่ งในโอกาสปใหม พ.ศ. ๒๕๕๖ ขา พเจา ขออาราธนาคณุ พระศรีรตั นตรยั และคณุ งามความดีทง้ั หลาย ท่ี พวกเรารวมกันทำมาตลอดป ๒๕๕๕ จงมารวมกันเปนปจจัยที่ มีพลัง สงเสริมใหทานทั้งหลายประสบความสุขสวัสดี เจริญใน ธรรมสมั มาปฏิบตั ยิ งิ่ ๆ ข้ึนไปดวยเถิด ดว ยความปรารถนาดอี ยางย่ิง ๒๗ ธนั วาคม ๒๕๕๕

คำนำของชมรมกลั ยาณธรรม ในนามของชมรมกัลยาณธรรม ขอกราบขอบพระคุณทาน อาจารยวศิน อินทสระ ที่มีเมตตาใหโอกาสในการเผยแผธรรมมาอยาง ตอเนื่อง เร่ืองท่ีนาบันทึกไวคือผลงานเลมน้ีเปนผลงานใหมท่ียังไมเคยตี พมิ พม ากอน นบั เปน บุญของพวกเราทม่ี โี อกาสไดอานธรรมะอันงดงาม ถูกตรงท่ีทานสรางสรรคใหม ราวกับวางานเขียนน้ีรอคอยพวกเรามา รังสรรคแ ละแผขยายธรรมทานออกไปในวงกวาง โวทานธรรม คือธรรมที่สะอาดผองแผว จงเปนดั่งเครื่อง ชำระจิต ขอสาธุชนทุกทานท่ีเศราหมองหรือมีฝาละอองธุลีของกิเลส ใหก ลบั มาเปน ใจอนั ผอ งแผว สะอาด สวา ง สงบ มกี ารพฒั นาในศลี สมาธิ และปญญา ใหเปนจิตใจท่ีมีปราโมทยในธรรม ราเริงผองใสเปนกุศล หลอเลี้ยงดวยปติ อ่ิมอกอิ่มใจ และปสสัทธิ ความสงบเย็น ผอนคลาย เย็นใจ มสี มาธิ ต้ังมัน่ แนวแนในความดีงาม และมคี วามสขุ งาย ทุกขยาก เปนจิตอนั ควรแกก ารงาน ขอ นอม ถวาย อานิสงส ธรรม ทาน เปน พุทธ บูชา และ เปน อาจรยิ บูชาแดทานอาจารยว ศิน อินทสระ ทง้ั ขออานิสงสจ งถึงยังเพื่อน รวมสงั สารวฏั ทกุ ทา นทุกภพภมู ิทัว่ กัน กราบขอบพระคณุ และอนโุ มทนาทกุ ทาน ทพญ.อจั ฉรา กลิ่นสวุ รรณ ประธานชมรมกัลยาณธรรม

สารบญั ๙ ๑๐ ๑. ความสงบ (นตฺถิ สนตฺ ิปรํ สขุ ํ , นตถฺ ิ ขนธฺ สมา ทกุ ฺขา) ๑๑ ๒. มติ ร (นตฺถิ วิชฺชาสมํ มติ ฺตํ) ๑๒ ๓. ศตั รู (นตถฺ ิ พยาธสิ โม ริป)ุ ๑๓ ๔. ความรกั ตน (นตถฺ ิ อตฺตสมํ เปม)ํ ๑๔ ๕. กรรม (นตถฺ ิ กมมฺ สมํ พล)ํ ๑๕ ๖. ราคะ (นตถฺ ิ ราคสโม อคฺคิ) ๑๖ ๗. โทสะ (นตถฺ ิ โทสสโม กลิ) ๑๗ ๘. โมหะ (นตถฺ ิ โมหสมํ ชาลํ) ๑๙ ๙. ตัณหา (นตฺถิ ตณหฺ าสมา นที) ๒๒ ๑๐. บาป (นตถฺ ิ ปาป อกุพฺพโต) (ขุ.ธ. 25/31) ๒๓ ๑๑. ความลบั (นตฺถิ โลเก รโห นาม) ๒๔ ๑๒. นินทา (นตถฺ ิ โลเก อนินฺทโิ ต) (ข.ุ ธ.25/45) ๒๖ ๑๓. ความเกดิ : ตนทางแหงความทุกข (นตถฺ ิ ทุกขฺ ํ อชาตสสฺ ) ๒๗ ๑๔. ความเปน สหายไมม ใี นคนพาล (นตฺถิ พาเล สหายตา) ๒๘ ๑๕. ญาตทิ ง้ั หลายกต็ านทานไมไ ด (นตถฺ ิ าตสี ุ ตาณตา) ๑๖. ความเกดิ - ความดบั ๓๑ (ตํ กเุ ตตฺถ ลพฺภา โลเก ยทปุ ปฺ นฺนํ น นสสฺ ติ) ๑๗.เม่อื จติ เลอื่ มใส (นตถฺ ิ จิตเฺ ต ปสนฺนมหฺ ิ อปปฺ กา นาม ทกฺขณิ า) (ขุ.วิมาน. 26/82)

๑๘. โทษของความยึดถือ (นตเฺ ถตํ โลกสมฺ ึ ยํ อุปาทยิ มานํ ๓๒ อนวชฺชํ อสฺส) (ร.4) ๓๖ ๑๙. ปญญา (นตฺถิ ปฺาสมา อาภา) (ส.ํ ส.15/9) ๔๐ ๒๐. สมาธิกบั ปญญา (นตถฺ ิ ฌานํ อปฺ สฺส) (ขุ.ธ.25/65) ๔๒ ๒๑. ผไู มจ น ๔๓ ๒๒. เหมอื นภูเขา ๔๗ ๒๓. ความเจริญ ๕ อยาง ๕๐ ๒๔. มนษุ ยน ้รี กนัก ๕๔ ๒๕. อปุ าทานขันธ ๖๐ ๒๖. ส่ิงท่ีทำใหม นุษยว เิ ศษกวาสตั ว ๖๑ ๒๗. การให ๖๔ ๒๘. ความหวงั และสมาธิ ๖๘ ๒๙. มิตรภาพ ๗๒ ๓๐. เม่อื ไร ตอ งการอะไร ๗๖ ๓๑. หนทางไปสคู วามสุขความเจริญ ๘๓ ๓๒. รูปขันธ ๘๖ ๓๓. ความสุข ๔ อยา ง ๘๙ ๓๔. สักแตวา ๙๑ ๓๕. พึงทำกิจ ๒ อยา ง ๙๓ ๓๖. ทุกขใ นรูปแหง สขุ



อาจารยวศนิ อนิ ทสระ ๙ ๑ ความสงบ ไมม ีสขุ ใดยิ่งกวา ความสงบ (นตฺถิ สนตฺ ิปรํ สขุ )ํ สขุ อยางอ่ืน มักมที ุกขแ ฝงเรน อยดู วย เหมือนดอกไม เมือ่ เขา ไปดูใกล มกั เหน็ รอง รอยที่แมลงชอนไช สุขสงบเปนสุขท่ีเยือกเย็น เหมือนไดดื่มน้ำที่ จดื สนิท ไมม ที กุ ขใ ดเสมอดว ยการบรหิ ารขนั ธ (นตถฺ ิ ขนธฺ สมา ทกุ ขฺ า) โดยเฉพาะอยางยิ่งรูปขันธ คือรางกายของเรานี่เอง ตองทนทุกข ตง้ั แตเกดิ จนตาย ความยดึ มัน่ ในขนั ธ ๕ เปนทุกขอยา งยง่ิ เปน โรค อยางยิ่ง ความไมยึดม่ันในขันธ ๕ เปนการหายโรคและเปนลาภ อยางยิ่ง รางกายเปนตัวโรคอยูแลวจะไมใหมีโรคทางกายไดอยางไร ความหิวเปนโรคอยางยิ่ง ทุกคนตองหิว ทุกคนมีโรคประจำตัว คือความหวิ ความกระหาย วศ. ๕ สิงหาคม ๒๕๔๙

๑๐ ๒ มิตร ไมมมี ิตรใดเสมอดว ยวิชา (นตถฺ ิ วชิ ชฺ าสมํ มิตตฺ ํ) เพราะมิตร ธรรมดาแมจะดีเพียงไรก็ไมอาจติดตามเราไปทุกแหงได แตกกัน เสียก็มี กลับเปนอมิตรทำลายลางกันก็มี แตวิชาความรูประจำตน อยกู ับเรา ทกุ กาล ทกุ สถานที่ สงเสริมใหบ คุ คลผูมคี วามรูส ูงสงขน้ึ แมจ ะเคยตำ่ ตอ ยมากอ นกต็ าม สุนทรภู เขียนไววา อนั ขาไท ไดพ งึ่ เขาจึงรกั แมนถอยศกั ดิ์ ส้นิ อำนาจ วาสนา เขาหนา ยหนี มไิ ดอยู คูชีวา แตว ิชา ชว ยกาย จนวายปราณ วิชาเปนสิ่งสำคัญสำหรบั บรุ ุษ (วิชา รปู  ปรุ สิ าน)ํ ทำนองเดียว กบั ความอดทน เปนส่งิ สำคัญสำหรับนักพรต (ขมา รปู  ตปสสฺ ินํ) ผเู หน็ กาลไกลจงึ ควรแสวงหาความรใู สต นอยเู สมอ ประกอบ การงานใด พึงเพ่มิ พูนความรูใ นการงานนน้ั ใหเจริญยิ่งๆ ขน้ึ ไป วศ. ๖ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยว ศนิ อนิ ทสระ ๑๑ ๓ ศัตรู ไมมีศัตรูใดเสมอดวยพยาธิ (นตฺถิ พยาธิสโม ริปุ) ศัตรู ภายนอกปองกันไดงายกวา และมีผูชวยปองกัน อาจเปนญาติ หรือพวกพอง แตศัตรูคือโรครายไขเจ็บซึ่งมีในตน เกิดในตน ทำลายสุขภาพและความสุขสำราญอยางยิ่งยวด มีจะกินก็กินไม ได มีท่ีนอนสบายก็นอนไมหลับ มีท่ีอยูอาศัยอันโออาหรูหรา แต ไมอาจใหความสุขไดเต็มตามคุณภาพท่ีมีอยู จะไปเท่ียวหาความ สำราญท่ีไหนก็ไปไมได ความไมมีโรคจึงเปนลาภอยางย่ิงประการ หนึ่ง แตถามีโรคเสียแลว ก็พึงทำใจใหไดและทำโรคใหเปนลาภเสีย โดยพจิ ารณาตามอภณิ หปจ จเวกขณว า เรามคี วามเจบ็ ไขเ ปน ธรรมดา ไมลวงพนความเจ็บไขไปได ใหเกิดความสังเวชสลดใจในการเกิด และเหน็ โทษของสงั สารวฏั หมดความชนื่ ชมในการเวยี นวา ยตายเกดิ ทำใหภพชาติสนั้ เขา วศ. ๗ สงิ หาคม ๒๕๔๙

๑๒ ๔ ความรักตน ไมมีความรักใดเสมอดวยความรักตน (นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ) แมจะรักส่ิงอ่ืนบาง ก็ยังเปนสิ่งท่ีเนื่องอยูดวยตนนั่นเอง เชน บุตร ธิดาของตน เพื่อนของตน ประเทศชาติของตน เปนตน นอกจาก นี้ บคุ คลยอ มจะรักสิ่งท่ีใหความสขุ ใหป ระโยชนแกต น ถาไมใหความ สุขไมใหประโยชนแกตนก็รักนอยลง หรือไมรักเลย อาจจะเกลียด เสียดวยซ้ำไป เราจะเห็นตัวอยางปญหาสังคมมากมาย ที่บุคคล เคยรักกันแตตอมากลับเกลียดกัน เพราะเหตุที่ไมใหความสุขแก กัน หรือฝายใดฝายหนึ่งทนไมได ตีตนจากไป ถึงกับฆากันก็มี ผูรัก ตนที่ถูกตอง ควรประกอบตนไวในคุณงามความดี เพราะคุณงาม ความดีมีผลเปนสุข ทั้งแกตนและแกผูอื่น สวนผูประกอบตนไวใน ความชั่ว แมจะบอกวารักตน ก็ไมชื่อวารักตน เพราะความช่ัวเปน เหตุนำความทุกขมาสูตน และแกผูท่ีตนรัก พระพุทธเจาตรัสสอนไว วา “ถาทา นท้ังหลายกลวั ตอความทกุ ขก อ็ ยาทำบาป ทง้ั ในที่แจง และในท่ีลับ ถารูวาตนเปนที่รัก ไมพึงประกอบตนดวยความชั่ว แตพงึ รักษาตนใหด ”ี วศ. ๘ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยวศนิ อนิ ทสระ ๑๓ ๕ กรรม ไมมกี ำลังใดเสมอดว ยกำลังกรรม (นตฺถิ กมฺมสมํ พล)ํ กรรม แปลวาการกระทำทางกาย วาจา ใจ ทัง้ ดที ั้งชว่ั กรรมดกี อใหเกิดผลดี กรรมชวั่ กอ ใหเกิดผลราย ทงั้ แกต นและแกผูอ่นื อะไรดอี ะไรชั่ว อะไร ถูกอะไรผิด ก็พอรูๆ กันอยู ไมตอ งแจงรายละเอยี ดในที่น้ี รวู า อะไร ช่วั อยา ทำ แมจ ะอยากทำกต็ องฝนใจไมทำ รวู า อะไรดีจงทำ แมจะ ฝน ใจทำก็ตองทำ อยา งทพ่ี ระพุทธเจาตรัสสอนภกิ ษุวา “แมจะมีหนา นองดวยนำ้ ตา ก็ควรอดทนฝนใจประพฤติคณุ งามความดี เพราะ ความดมี ผี ลเปน ความสขุ ” และตรสั ไวอ กี วา “ทา นทง้ั หลายอยา กลวั คุณงามความดเี ลย เพราะสง่ิ นเ้ี ปนช่ือของความสขุ ” เม่ือกรรมชั่วจะใหผล แรงใดก็ตานทานไมอยู จึงไมควร ประมาท ไมควรดูหมิ่นบาปกรรมวาเล็กนอย เม่ือสั่งสมบอยๆ บาปกรรมก็จะมากข้ึนเหมือนน้ำจากหลายสายไหลมารวมกัน เปน พลังน้ำมหึมา ยากท่ีจะตานทานได ทางฝายบุญกรรมก็เชนเดียวกัน บุคคลไมพึงดูหมิ่นวาจำนวนนอย เมื่อคอยๆ ส่ังสมไป บุญกรรมก็มี มากขึ้น มีกำลังมากข้ึน เมื่อจะใหผลก็ไมมีแรงใดตานทานได ส่ิงท่ี เขามาตานทาน จะพังพินาศไปเอง พระพุทธเจาจึงตรัสยืนยันวา “ไมม ีแรงใดเสมอดว ยแรงกรรม” วศ. ๙ สงิ หาคม ๒๕๔๙

๑๔ ๖ ราคะ ไมมีไฟใดเสมอดวยราคะ (นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ) ไฟอยาง อ่ืนเชนไฟจากฟนเปนตน ดับไดงาย แตไฟราคะรอนแรงและดับ ไดยาก เผาไหมอยูตลอดชีวิต และยังจะตามไปในชาติหนาอีกดวย เปนรอยชาติพันชาติหรือตลอดสังสารวัฎ สังคมมนุษยและสัตว ท้ังหลาย ตลอดถึงเทวดา ถูกไฟคือราคะเผาอยู ทำใหเกิดปญหา สังคมมากมาย อยางท่ีเราเห็นกันอยู ราคะที่ไดรับการควบคุมให อยูในศีลธรรมได ก็พอทำเนา เหมือนไฟในเตาเปนตน ที่เราควรคุม มันได แตถาเปนราคะท่ีไมไดรับการควบคุมโดยศีลธรรม ก็จะกอ ปญหามากมาย เชน คดขี ม ขนื อนาจาร ประทุษรายผูอ ่นื ท้งั รา งกาย และจิตใจ ซึ่งระบาดมากขึ้นในปจจุบัน เหมือนไฟท่ีควบคุมไมได ลามไปไหมบานเรอื นและสรรพส่งิ ตา งๆ ถายังละราคะไมไดโดยสิ้นเชิง ก็ควรพยายามลดใหนอย ลง หรือควบคุมใหอยูในศีลธรรม อยาแสวงหาอุปกรณอันกระตุน ใหราคะรุนแรงขึ้น อยางท่ีชาวโลกชอบทำกันอยู ขอใหคิดเสียใหม วา ราคะลดลงไดมากเทา ใด ความสงบสขุ ของชวี ิตกม็ มี ากขึน้ เทา น้นั พระพุทธเจาตรัสวา “ความปราศจากราคะ การลวงพนกามทั้ง หลายเสยี ได เปน สุขในโลก” วศ. ๑๐ สงิ หาคม ๒๕๔๙

อาจารยว ศิน อินทสระ ๑๕ ๗ โทสะ ไมม ีโทษใดเสมอดวยโทสะ (นตฺถิ โทสสโม กลิ) โทสะคือ ความพลุงพลา นในจิต ทำใหอ ยากประทุษรา ยตนเองหรือผูอ ่นื บาง คนเม่อื เกดิ โทสะแลว ประทษุ รายผอู น่ื ไมไ ด กห็ นั มาประทุษรายตนเอง แตส วนมากเปน ไปในทางประทุษรา ยผอู น่ื มนั เปนอนั ตรายแกจ ิตใจ ของผูทม่ี ีโทสะบอยๆ ทำใหสขุ ภาพเส่ือมโทรม ผิวหนา ไมผ อ งใส จิตใจ โหดเห้ียมทารณุ ระบายออกดว ยทารณุ กรรมตอผอู ่นื ซ่งึ มีปรากฏให เหน็ อยใู นสังคมทุกสงั คม ท้งั ในหมมู นษุ ยแ ละในหมูสตั ว ขอใหน กึ อยู เสมอวา โทสะเปน สงิ่ ใหโ ทษ พระพทุ ธเจาตรัสวา “ไมม ีบาปเคราะหใดเสมอดว ยโทสะ (นตฺถิ โทสสโม คโห)” เราจะเห็นความจรงิ ขอนี้วา มบี ุคคลเปน จำนวนมากทไ่ี ดรบั เคราะหกรรมเพราะโทสะ เมื่อใดเกิดโทสะขอให นกึ ใหท นั วา เคราะหก รรมมาแลวๆ ใหพยายามบรรเทาโทสะลง โดย วธิ ีใดวิธหี นึ่งเชน หายใจยาวๆ หรือหลีกไปจากท่ีนัน้ เสยี หรือหยุดพดู เสีย หรอื เปลยี่ นอารมณเ ปนอยางอื่น การเจริญเมตตาบอ ยๆ การ ใหอภัยและความเขาใจผูอื่น เปนอุบายท่ดี ีในการลดละโทสะหรอื ดับ โทสะ เหมือนใชน ำ้ ไปดับไฟ วศ. ๑๐ สงิ หาคม ๒๕๔๙

๑๖ ๘ โมหะ ไมมีขายใดเสมอดวยโมหะ (นตฺถิ โมหสมํ ชาลํ) ขายในที่ นีห้ มายถงึ ขายเครือ่ งดักสัตว เชน ดกั นก ดกั ปลา เปนตน โมหะคือ ความมืด ความหลง เปนเคร่ืองดักมนษุ ยและสตั วท ัง้ หลาย ใหจมอยู ในความชั่วในความผิด สัตวท้ังหลายถูกโมหะครอบงำใหอยูในความ มืด แตไมค อยรสู ึกตวั เหมือนคนอยูใ นที่มดื มองไมเหน็ อะไร จึงดำเนิน ชีวิตไปดวยความมืดบอด ไมเห็นแจงตามความเปนจริง ไมรูจักเหตุ แหง ทุกข จึงเดนิ เขา ไปหาทกุ ข หรอื อุมทุกขไว ดว ยเขาใจวาเปน เหตุ แหงสุข จึงเปนเหมือนปลาหรือนก ท่ีถูกตาขายดักไวแตมองไมเห็น ตาขาย พระพุทธเจาตรสั วา “สตั วโ ลกมดื บอดอยูเ ปน นจิ ถกู โมหะ ผูกมดั ไว มนี อ ยคนทจี่ ะเห็นแจงตามความเปน จริง นอ ยคนนักที่ จะไปสวรรค เหมือนนกท่ตี ิดตาขา ย นอ ยตัวนักที่จะพนไปได” การบรรเทาหรือการกำจัดโมหะ ตองใชเครื่องมือคือ โยนิโสมนสิการและปญญา โยนิโสมนสิการคือความคิดเปน คิดถูก ตองตามเหตุผล ปญญาคือความรอบรู เหมือนแสงสวางท่ีทำใหผูมี จักษมุ องเหน็ ส่งิ ตางๆ ตามความเปนจรงิ ปญ ญาจะเขาไปตดั ตาขา ย คือโมหะ เราจงึ จำเปนตองสง่ั สมปญญา พฒั นาปญ ญาอยเู สมอ วศ. ๑๐ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยว ศนิ อนิ ทสระ ๑๗ ๙ ตัณหา ไมม แี มน ้ำใดเสมอดว ยตณั หา (นตฺถิ ตณหฺ าสมา นที) ตัณหา คอื ความดนิ้ รน ทะเยอทะยาน ทำใหส ะดงุ หวาดหวน่ั อยเู ปน นจิ ทท่ี า น กลาววาแมน้ำเสมอดวยตัณหาไมมีนั้น เพราะแมน้ำยังรูจักเต็ม แต ตณั หาของมนุษยพรองอยเู สมอ อยางทพ่ี ระรฐั ปาละหรอื พระรฐั บาล กลาวไววา “สัตวโลกพรองอยูเปนนิจ ไมอ่ิมไมเบ่ือ เปนทาสของ ตัณหา” (อูโนโลโก อติตฺโต ตณฺหาทาโส)” ชาวโลกกระหืดกระหอบ ทะเยอทะยาน ไมมที ่ีสิน้ สดุ เหมอื นกบั วา จะไมแ ก ไมตาย เหมอื น กับวาจะหอบทรัพยสมบัติทั้งหลายไปไดดวยหลังจากตายแลว อันท่ี จริงเราจะตอ งละทงิ้ สงิ่ ทง้ั ปวงไป (สพฺพํ ปหาย คมนียํ) เม่ือยังมีตัณหาอยู ก็ตองเกิดอีก พระพุทธเจาตรัสวา “ตัณหาทำใหค นเกดิ ทำใหท องเทีย่ วไปในภพนอยภพใหญ” ความ เกิดเปนตนทางแหงความทุกข ความเปนหนุมสาวจบลงดวยชรา ชีวิตจบลงดวยความตาย รางกายจบลงดวยความเจ็บปวย เปน ที่นาสังเวชสลดใจย่ิงนัก มนุษยเราเกิดมาไมใชเพ่ือกอบโกยทรัพย สมบัติของโลก เพราะถึงอยางไรๆ ก็เอาไปไมไดอยูดี ขอใหต้ัง จิตไวใหถูกตองวาเราเกิดมาเพ่ือพัฒนาตนใหดีที่สุด เพ่ือเขาถึง

๑๘ สภาพที่ไมมีตัณหารอยรัดเสียดแทง เพ่ือออกจากตัณหาท่ีเรียกวา นพิ พาน พระพุทธเจาตรัสวา “เม่ือตัณหานุสัยยังมีอยู (ตัณหา+ อนสุ ยั ) ยังไมถ ูกกำจัด ความทกุ ขยอ มเกดิ ข้ึนบอยๆ เหมอื นตนไม ท่ีรากยังม่นั คง ยงั ไมถกู ถอนขนึ้ แมจะถูกตัดแลวกข็ นึ้ ไดอ ีก” มนุษยเรา ถามีอุดมคติในการท่ีจะลดละตัณหา คอยๆ กำจัดใหนอยลง แสวงหาปจจัย ๔ แตพออยูพอกิน ไมสะสมไวมาก เกินไป ทรพั ยากรเทา ท่ีโลกมีอยกู ็เพยี งพอ สำหรับเลยี้ งพลโลกใหอยู สขุ สบายทัว่ หนากนั แตมนษุ ยตองไมเ กยี จคราน ไมหมกมนุ มัวเมาใน อบายมุข ตงั้ ตนอยูในสมั มาชพี และมีความเพียรชอบ พรอมท้ังรจู ัก ประมาณในการแสวงหา ในการสะสมทรัพยส มบัติ ขอใหตระหนักไวเสมอวา เพื่อความสุขในปจจุบันของเรา และเพ่ืออนุชนคนรุนหลัง จะไดอาศัยทรัพยากรท่ีโลกมีอยูใหมีความ สุขตามสมควร คนรุนเราอยาไดละโมบโลภมากนักเลย อาศัยหลัก สนั โดษของพระพทุ ธเจาเปน ทางดำเนิน ก็จะมีความสุขสงบทว่ั ถึงกนั วศ. ๑๐ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยว ศิน อินทสระ ๑๙ ๑๐ บาป บาปไมม แี กผ ไู มท ำ (นตถฺ ิ ปาป อกพุ พฺ โต) บาปคอื สงิ่ ทเี่ ศรา หมองทางกาย วาจา ใจ มีผลเปนความทกุ ข คนเราอาจถกู ใสความ ไดวา ทำผิด ทำชวั่ เชนนน้ั แตถ าเขาไมไดทำ บาปยอ มไมมแี กเ ขา มี พระพทุ ธพจนทรงเปรียบไวว า “เหมอื นคนท่ฝี า มือไมม แี ผล ยอมถือ เอายาพษิ ไปได ยาพิษไมก ำซาบลงไปในฝา มอื บาปยอ มไมม ีแกผูไมได ทำ” แตถาเขาทำบาปจริง ทำชั่วจริง แมจะไดรับคำพิพากษาใหพน ผิด ดวยเหตุที่หลักฐานพยานไมเ พยี งพอ เปน ตน แตเ ขาก็ไมพ น จาก ผลแหงบาปที่เขาทำ เพราะฉะน้ันทานจึงสอนใหเวนชั่ว ใหกลัวบาป ใหมีหิริโอตตัปปะ พระพุทธเจาตรัสไววา “จะอยูในอากาศหรือบน ภูเขา หรือในมหาสมุทร กไ็ มอาจจะหลีกใหพนจากผลแหง บาป ได” คือไมมีสถานท่ีท่ีจะหลบหลีกจากผลแหงบาป จึงควรกลัวบาป มากกวา กลวั เจบ็ กลัวตาย หรอื กลวั เสยี ทรพั ย เปนตน บางคนยอม ทำบาปเพราะเหตุแหง ทรพั ย คอื อยากไดทรัพย ลักบาง ฉอโกงบา ง ฆาเขาเพื่อทรพั ยบ า ง มนั ไมคุมกันเลย ในทางธรรมทานสอนวา “เมื่อจำเปน พึงสละทรัพยเพ่ือ รักษาอวัยวะ พึงสละอวัยวะเพ่ือรักษาชีวิต แตเม่ือระลึกถึง ธรรมคือความถูกตอง พึงสละท้ังทรัพย อวัยวะและชีวิต” (มหาสตุ โสมชาดก)

๒๐ อยา ดหู มิ่นบาปกรรมจำนวนนอ ย จะไมตอยตามตองสนองผล เหมือนตุม น้ำเปดหงายกลางสายชล ยอ มเต็มลนดวยอทุ กที่ตกลง อันคนชัว่ สัง่ สมบม บาปบอย ทีละนอยทำไปดว ยใจหลง ยอมเต็มดวยบาปนั้นเปน มนั่ คง บาปจะสงลงนรกตกอบาย (กลอนจำ) พระพุทธเจาตรัสวา “คนทำช่ัวหาความสุขไดยาก” ตรง กนั ขา ม คนทำดยี อ มหาความสุขไดงาย โซเครติสกลาววา “คนดีเปน คนมีความสุขเสมอ” แตถาจำเปนตองทุกขบางเพ่ือทำความดีและ รักษาความดีก็ตองยอม เพราะมีความสุขรออยูขางหนา แตสำหรับ คนชั่ว แมจะบันเทิงเริงใจบางในเบ้ืองตน ก็มีความทุกขรออยูใน เบอื้ งปลาย เพราะฉะน้ัน “ความช่วั ไมทำเสยี เลยดีกวา เพราะมัน จะตามแผดเผาในภายหลังได” (พระพทุ ธพจน) วศ. ๑๑ สิงหาคม ๒๕๔๙



๒๒ ๑๑ ความลบั ความลบั หรือทลี่ ับไมมีในโลก (นตถฺ ิ โลเก รโห นาม) อธบิ าย วา แมคนอื่นจะไมรูไมเห็น แตตัวผูทำก็รูเห็น มีเร่ืองในชาดกเลา วา อาจารยทานหนึ่งตองการจะใหลูกสาวแตงงานกับลูกศิษยผูมี ศีลมีธรรม จึงบอกลูกศิษยวา ใหไปขโมยของพอแมหรือญาติพ่ีนอง มาใหลูกสาวของตน เทาที่จะขโมยได ลูกศิษยตางไปขโมยของมา ใหอาจารย แตมีอยูคนหนึ่งกลับมามือเปลา เมื่ออาจารยถาม เขา ตอบวา ความลับหรือที่ลับไมมีในโลก ไมวาในบานหรือในปา ที่ใด ไมมีผูอื่น ตัวเองก็ยังมองเห็นตัวเอง ตัวเองน่ันแหละยอมรูวาจริง หรือเท็จ อาจารยไดเหน็ คณุ ธรรมของศษิ ยผ นู ั้นแลว จงึ ยกลูกสาวให คนทำชั่วในท่ีลับ ดวยเขาใจวาไมมีใครรูเห็น แตมักจะ เปดเผยในที่แจงโดยเฉพาะความช่ัวแรงๆ เชน ฆาตกรรม หรือการ ปลนครั้งใหญๆ ในท่ีสุดก็เปดเผยออกมาจนได คนคอรรัปช่ัน โกง บานโกงเมือง พยายามทำอยางรอบคอบถี่ถวน แตในที่สุดก็ถูกเปด เผยออกมา ไมเ รว็ กช็ า ทีส่ ำคัญทีส่ ุด แส คือมโนธรรม (ความรูสกึ ผดิ ชอบชวั่ ด)ี ไดห วดกระหนำ่ จติ ใจ ใหช อกชำ้ เจบ็ ปวดอยตู ลอดเวลา ตรง กันขามกบั คนทที่ ำดีทำถูก แมไ มม ีใครรเู หน็ แตตนกร็ ูเห็น กระแสแหง บญุ ยอมไหลเอบิ อาบอยใู นจติ ใจ ใหค วามช่ืนสขุ อยทู กุ คนื วนั วศ. ๑๒ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยว ศิน อินทสระ ๒๓ ๑๒ นนิ ทา ผูไมถูกนินทาไมมีในโลก (นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต) เร่ืองนี้ พระพุทธเจาตรัสสอนอุบาสกคนหน่ึง ช่ือ อตุละ ผูชอบติเตียนพระ สงฆ คือ เขาพาบริวารไปฟงธรรมท่ีสำนักพระสารีบุตร ไมชอบใจ วาพระสารีบุตรเทศนมาก จึงไปหาพระเรวัตผูเปนนองชายของ พระสารบี ตุ ร ซง่ึ พำนกั อยูทดี่ งไมส ะแก พระเรวัตทา นชอบอยปู า ไม ไดแสดงธรรมอะไรๆ แกอุบาสกเลย เขาก็ติ แลวพาบริวารไปหา พระอานนท ทานแสดงธรรมนิดหนอยแลวหยุดเสีย เขาก็ติอีกวา เทศนนอยเกินไป จึงพาบริวารไปเฝาพระผูมีพระภาค เลาเร่ืองที่ เกิดขึ้นถวายใหทรงทราบ พระพุทธองคจึงตรัสสอนเรื่องนินทาและ สรรเสริญวา เปน ของธรรมดาโลก คนไมถ กู นนิ ทาไมมีในโลก ทานสอนวา คำชมหรือคำติของคนพาล ไมควรถือเปน ประมาณ สว นคำของบณั ฑติ ควรถอื เปน ประมาณ คอื เปน บรรทดั ฐาน ได บณั ฑิตยอมตคิ นทคี่ วรติ ชมคนที่ควรชม ตามความเปนจริง ตาม กาลอันควร ถาเราจะติใครหรือชมใคร ก็ใหทำดวยเจตนาดี อยามุง ราย ไมใ ชติหรอื ชมใหเ ขาเสยี แตต ิเพ่ือกอ ชมเพอื่ ใหก ำลงั ใจ อยา มี อคติคือความลำเอียงดวยเหตุใดเหตุหน่ึง สำหรับผูไดรับคำติหรือคำ ชม กค็ วรพจิ ารณาดว ยปญญาวา คำนั้นเปน จริงหรอื ไม อยา เพ่ิงโกรธ

๒๔ หรอื ดใี จ เพราะถา โกรธหรอื ดใี จเสยี กอ น เราจะรไู ดอ ยา งไรวา เขาตชิ ม ผดิ หรือถูก พระพทุ ธเจาตรัสสอนไวอ ยางนี้ วศ. ๑๒ สิงหาคม ๒๕๔๙ ๑๓ ความเกิด: ตน ทางแหงความทุกข ความทกุ ขไมม ีแกผูไมเ กิด (นตถฺ ิ ทกุ ขฺ ํ อชาตสฺส) ความเกิด เปน ตน ทางแหงความทุกขทุกอยา ง เชน ความแก ความเจ็บไข ความ ตาย ความโศกเศราเสียใจพไิ รรำพัน ความทุกขกายทุกขใจ ความคบั แคน ใจ ปรารถนาสิง่ ใดแลว ไมไดส มหวัง ความทุกขท รมานตา งๆ ในหมมู นษุ ยแ ละในหมสู ัตว ลวนแต มีความเกิดเปนมูลท้ังนั้น มองดูไปทั่วทิศจะเห็นความจริงขอน้ีอยาง ชดั เจน ทำใหไ มย นิ ดใี นการเกดิ ใหม เพราะเกดิ มาแลว ไมว า จะเกดิ ดเี กดิ ช่วั อยา งไร ก็ตองเผชิญหนา กับความทุกขทงั้ นัน้ อยางบทสวดมนตท ี่ วา “เราหยง่ั ลงสทู ุกขแ ลว มที ุกขข วางอยูข า งหนา (ทุกโฺ ขติณณฺ า ทุกฺ ขปเรตา)” ชางนาสังเวชสลดใจเสยี จริงๆ

อาจารยวศิน อนิ ทสระ ๒๕ ดว ยเหตดุ ังกลา วมานี้ พระพทุ ธเจาจงึ ทรงแสดงธรรม เพ่ือ การดับภพ เมื่อไมมีภพก็ไมมีชาติคือความเกิด การเกิดบอยๆ เปน ทุกขบอ ยๆ (ทกุ ฺขา ชาติ ปนุ ปปฺ ุนํ) เม่ือพระพทุ ธเจา ไดตรสั รูแลว ทรง แสดงธรรมจกั ร ฯ แกป ญ จวคั คยี  ตรสั ไวต อนสดุ ทา ยวา “ชาตขิ องเรา ส้ินแลว ระบบการประพฤติคุณงามความดีของเราจบแลว ชาติน้ี เปน ชาตสิ ดุ ทา ยของเรา ภพใหมไมม ีแกเ รา” ดว ยเหตุนี้ผกู ลวั ตอ ทุกข ควรจะกลัวตอความเกิด เพราะความเกิดเปนตนทางแหงความทุกข นานปั การดังกลา วแลว วศ. ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๔๙

๒๖ ๑๔ ความเปน สหายไมม ใี นคนพาล ความเปนสหายไมมีในคนพาล (นตฺถิ พาเล สหายตา) พระพุทธพจนนี้สืบเน่ืองมาจากขอความท่ีพระพุทธองคตรัสวา “ถาไมไดส หายท่ีดีพึงเทยี่ วไปผูเดียวดกี วา เพราะความเปนสหาย ไมม ีในคนพาล” เหตผุ ลก็คือวา คนพาลมักชักชวนไปในทางเสือ่ ม เชน ชักชวนเปนนักเลงประเภทตางๆ มีนักเลงสุรา นักเลงเลน การพนนั เปน ตน ใครไปถอื เปน เพอ่ื นเขา ตอ งพลอยทำตามเยย่ี งอยา ง ของเขา ทำใหประสบแตค วามเส่ือม เชน เส่อื มทรัพย เสอ่ื มเกียรติ เสยี ชื่อเสยี ง การ คบ มิตร เลว เปนตน ทาง ไป สู ความ พินาศ วอดวาย นานัปการ เคยมีบุตรเศรษฐีมีทรัพยฝายละ ๘๐ โกฎิ แตงงานกัน แลวมีทรัพย ๑๖๐ โกฎิ ตอมาไปคบนักเลงสุรา เลนการพนันจน ทรัพยสินหมด ลงทายเปนขอทาน นาสังเวชเพียงไร แมคนในสมัย ปจจุบันท่ีผลาญทรัพยเสียมากมาย เพราะการพนันและเพราะติด สุรา ก็มีใหเห็นอยูเสมอๆ ส่ิงเหลานี้ทำคนเดียวไมได ตองมีเพื่อน รวมทำรว มเลน จึงพากนั ไปสทู างฉิบหาย ผูมีสติปญญาไตรตรองใหเห็นความจริงดังกลาวน้ีแลว พึง เวนการคบคนช่ัวเปนมิตร พึงสมาคมกับบัณฑิตหรือนักปราชญ เพราะจะมแี ตความเจรญิ สว นเดยี ว ไมม คี วามเสอื่ ม วศ. ๑๒ สิงหาคม ๒๕๔๙

อาจารยวศนิ อนิ ทสระ ๒๗ ๑๕ ญาตทิ ัง้ หลายก็ตา นทานไมได ญาตทิ ้ังหลายตานทานไมไ ด (นตฺถิ าตสี ุ ตาณตา) ขยาย ความวาเม่อื ความตายมาถึงเขา บตุ รธิดา มารดาบดิ า หรอื ญาตทิ งั้ หลายก็ตานทานไมได การท่ีความตายจะไมมาถึงก็ไมมี ความตาย เปนอมาตาปตุ ติกภยั อยางหน่งึ คือ เปนภัยทีม่ ารดา บดิ า หรอื บุตร ตอตานใหกันไมได ถาตอตานได บุตรก็ไมพึงพรากจากมารดาบิดา มารดาบดิ าก็ไมพ ึงพรากจากบุตรธดิ า ความเจบ็ ปว ยและความชราก็ เชนเดียวกัน ความแก ความเจ็บไขและความตาย ความพลัดพราก จากสิ่งอนั เปน ทีร่ กั ท่ีพอใจ และเรอ่ื งกรรม เปนส่งิ ที่พระพุทธเจา ทรง สอนใหพ ิจารณาเนอื งๆ เพ่อื ความไมป ระมาทในความไมม ีโรค และใน ชวี ติ ชวี ติ จบลงดว ยความตาย ความเปน หนมุ สาวจบลงดว ยความแก รางกายจบลงดวยความเจ็บปวย ไมเวนใครไวเลย จะเอาชนะดวย วิธีใดๆ ก็ไมไ ด ในปพพโตปมสูตร พระพุทธเจาทรงแสดงวา ความแกและ ความตายยอ มย่ำยสี ัตวทัง้ หลาย เหมือนภูเขาศลิ าสงู จรดฟา กลง้ิ มา ท้งั สท่ี ศิ บดสตั วท ั้งหลายใหพ นิ าศ ไมมใี ครรอดไปไดเ ลย จะตอสดู ว ย เวทยม นตค าถา วชิ าใดๆ ก็ไมได ดว ยกองทัพใดๆ ก็ไมไ ด บัณฑติ เห็น

๒๘ ประจกั ษเ ชน น้ี จงึ ควรประพฤตธิ รรม ประพฤตสิ จุ รติ ถงึ พระรตั นตรยั มศี รทั ธาทมี่ ั่นคง เชื่อกรรมและผลของกรรม วศ. ๑๓ สิงหาคม ๒๕๔๙ ๑๖ ความเกิด - ความดบั สิ่งท่ีเกิดขึ้นแลวจะไมเส่ือมจะหาไดที่ไหน (ตํ กุเตตฺถ ลพฺ ภา โลเก ยทุปฺปนฺนํ น นสฺสติ) ขอความนี้เปนพระราชนิพนธของ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาอยูหัว (ร.๔) พระราชนิพนธเต็มๆใน เร่ืองน้ีมีดังนี้ “สังขารท้ังหลายไมเที่ยงหนอ เปนไปชั่วคราว ไมตั้ง อยูนาน มีแลวกลับไมมี ส่ิงใดเกิดขึ้นแลวจะไมเส่ือมไมพินาศ ส่ิง น้ันจะหาไดท่ีไหนในโลก เมื่อเปนเชนนี้ การวางเฉยในสังขารทั้ง หลายเหลานั้นเสียได เปนการดี อนึ่งจะดีย่ิงข้ึนถาปฏิบัติเพ่ือการ ดับสังขารเหลาน้ันเสียได ท้ังหมดน้ีจะทำใหบริบูรณไดดวยความไม ประมาทแล”

อาจารยวศิน อินทสระ ๒๙ พระราชนิพนธน้ีทรงไวเปนภาษาบาลี ไมไดนำมาลงไว ท้ังหมด นำมาเพียงเล็กนอยอยางท่ีปรากฏแตไดแปลเปนภาษาไทย ไวใหท้ังหมดแลว การสวดรองทองจำสุภาษิตเชนนี้ เปนประโยชน มากในการละวางสังขาร อันเปนของไมเท่ียงไมย่ังยืน ซึ่งในที่สุดเรา ตองทิ้งมันไป แมแตรางกายซ่ึงเปนส่ิงหวงแหนท่ีสุดของมนุษยและ สัตวโลกท้ังมวล ก็เหนี่ยวรั้งไวไมได เปนของจะตองทิ้งอยูแลว การ ปฏิบัติเพื่อดับสังขารเสียได ทั้งสังขารท่ีเปนรูปธรรม และสังขาร ที่เปนนามธรรม จึงเปนการดี ท้ังนี้จะใหสำเร็จไดก็ดวยความไม ประมาท ไมม วั เมา พระพุทธเจาตรัสเตอื นใหพ ิจารณาใหเหน็ ความไม นาปรารถนาในสังขารท้ังปวง ความไมนายินดีในโลกท้ังปวง (สพฺพ สงขฺ าเรสุ อนิสฺ า สพฺพโลเก อนภริ ตสฺา) วศ. ๑๔ สงิ หาคม ๒๕๔๙



อาจารยว ศนิ อินทสระ ๓๑ ๑๗ เม่ือจิตเล่อื มใส มีสุภาษิตอยูบทหน่ึงวา เม่ือจิตเส่ือมใสแลว ทักษิณาช่ือวา นอยยอมไมม ี (นตถฺ ิ จิตเฺ ต ปสนนฺ มฺหิ อปฺปกา นาม ทกฺขิณา) ทักษิณา คือของทำบญุ บางทีเรียกวาไทยธรรม แปลวา ของที่พงึ ให ตอ งไดมา โดยชอบธรรม ผใู หม จี ติ เสอ่ื มใส มศี รทั ธา เชอ่ื กรรมและผลของกรรม ผูรับเปน ผมู ศี ีลมีธรรม เรยี กวา ปฏิคาหกบา ง เรียกวา ทักขไิ ณยบุคคล บาง เม่ือประกอบพรอมดวยองคคุณเชนนี้แลว บุญนั้นมีผลมาก มีอานิสงสมาก สำหรับผูยากจนมีไทยธรรมนอย ทานวา ๑ หนวย เทากบั พนั หนวย ถาคดิ เปนเงนิ ๑ บาท เทากบั ๑,๐๐๐ บาท เพราะ ฉะนั้นผูมีนอย ทำนอยเทากับทำมาก เมื่อมีจิตเลื่อมใส มีศรัทธา และไดท ักขิไณยบคุ คลทีด่ ี มีสุภาษิตท่ีนาสนใจอยูบทหนึ่งวา การใหคือการได หมายความวา การใหท่ีถูกตองเหมาะสมยอมมีผลมาก เหมือนเรา ปลูกพืชหรือปลูกตนไม เมล็ดพืชมีหนวยเดียว แตเมื่อออกเปนตน และมผี ล กจ็ ะมผี ลเปน รอ ยเปน พนั และยงั่ ยนื อยนู านป เราทำความดี ใหสิ่งของแกผูอื่น ถาถูกบุคคล ถูกกาลเทศะ เขายอมจดจำไปนาน อาจจะตลอดชีวิตก็ได การเอื้อเฟอเผื่อแผ นอกจากทำใหจิตใจ เราสบายแลว ยังมีผลมากในอนาคตดวย วศ. ๑๔ สิงหาคม ๒๕๔๙

๓๒ ๑๘ โทษของความยึดถอื สง่ิ ใดทบี่ คุ คลเขา ไปยดึ ถอื แลว จะไมม โี ทษ-ไมม ใี นโลก (นตเฺ ถตํ โลกสฺมึ ยํ อุปาทิยมานํ อนวชฺชํ อสฺส) ขอความนี้เปนพระราช ดำรัสของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (ร.๔) เม่ือจวนจะ สวรรคต แสดงถงึ โทษของอุปาทาน ในพระพทุ ธศาสนา แสดงอุปาทานไว ๔ อยาง คือ ๑. กามุปาทาน ยึดมั่นในกามคุณ วากามคุณเทาน้ันท่ี จะใหความสุข อยางขอความในปานียชาดก เอกาทสกนิบาต พระ ราชินีผูตองการจะหนวงเหนี่ยวพระราชาไวในราชสมบัติ ไดกลาว พรรณนาคุณของกามวา กามนี้มีรสอรอ ยมาก มคี วามสขุ มาก ความ สุขยิ่งไปกวากามไมมี แตพระราชาโพธิสัตว ผูไดเห็นโทษของกาม แลว มีอัธยาศัยท่จี ะปลีกตนออกไปจากกาม ไดตรัสตอบวา กามนม้ี ี รสอรอยนอยมีทกุ ขมาก ความทกุ ขย ่ิงกวา กามนไ้ี มม ี ชาวโลกสวนมากก็มีความเห็นมีความคิดอยางเดียวกับ พระราชินีในเร่ืองนี้ คือมองเห็นแตคุณของกาม ไมไดมีปญญาลึก ซึ้งเขาไปมองเห็นโทษของกาม ซึ่งมีอยูเปนอันมาก ความเดือดรอน วนุ วายของชาวโลก อันมีตนเหตมุ าจากกาม กลาวคือ รปู เสยี ง กล่นิ

อาจารยวศิน อินทสระ ๓๓ รส โผฎฐัพพะ มีอยมู ิใชน อ ย เปน สาเหตุของความสับสนวุนวาย การ แตกรา ว การแยง ชิง การประหตั ประหาร ฯลฯ กามมี ๒ อยาง คอื ๑. วัตถกุ าม หรอื กามวัตถุ แปลวา ส่ิงทน่ี าใคร นา พอใจ ๒. กิเลสกาม หมายถงึ ตวั กเิ ลส คือความใคร ความพอใจ ในกามวัตถุ ถาไมม ีกเิ ลสกาม วัตถกุ ามตางๆ ซึ่งวิจติ รเพริดพรายอยู ในโลกกไ็ รค วามหมาย ๒. ทิฏุปาทาน ความยึดม่ันในทิฏฐิ คือความเห็น ปกใจ ในความเห็นอยางใดอยางหนึ่งวา อยางน้ีเทาน้ันจริง อยางอื่นเปน เท็จท้งั หมด (สจั จาภินเิ วส) ไมไดตระหนกั วา ความเหน็ ก็คือความเหน็ อาจผิดก็ไดอาจถูกก็ได ยิ่งถาไมมีพ้ืนฐานอยูที่ความรูดวยแลว ก็ ย่ิงเสี่ยงตอความผิดพลาดไดมาก แตทิฏุปาทานเปนส่ิงที่ลวงพนได ยาก คนสวนมากจึงจมอยูในอุปาทานขอน้ี เปนเหตุแหงการทะเลาะ ววิ าท แตกแยกเปน พวกเปน หมู เปน นกิ าย ผมู ปี ญ ญามงุ ความสามคั คี จงึ ควรลดละทฏิ ปุ าทานใหนอยลง ๓. สีลัพพตุปาทาน ความยึดม่ันในศีลและพรต บางที เรียกวา สลี พั พตปรามาส แปลวา ลบู คลำศลี และพรตหรอื วตั ร คอื ปฏิบัตใิ นศีลและวัตรไมต รงตามจดุ มุงหมาย เขวออกนอกทาง จุดมงุ หมายของการรักษาศีลก็เพ่ือความบริสุทธิ์ของกาย วาจา อาจคลุม

๓๔ ไปถึงใจดวย เชน ศีลกรรมบถ ๑๐ การประพฤติวัตรก็เพ่ือขัดเกลา กิเลส เชน ธุดงควัตร เปนตน ถาปฏิบัติในศีลและวัตรเพื่อลาภ ยศ สรรเสริญ หรือแมเพื่อไปเกิดในหมูเทพพวกใดพวกหนึ่ง ทาน เรียกวา สีลัพพตปรามาส การยึดมั่นในศีลและพรตเชนนั้น เปน สลี พั พตุปาทาน อีกประการหนึ่ง ความยึดมั่นในความเชื่อถือท่ีงมงายก็เปน สีลัพพตุปาทานเหมอื นกัน ความเชอื่ ถอื ท่ีขดั กับหลักกรรมเปนความ เชอื่ ถอื ทง่ี มงาย พุทธศาสนกิ ชนควรเวน ความเชื่อถือเชนน้นั เสยี เชน เร่อื งฤกษย าม ดวงดดี วงไมดี เปนตน ๔. อัตตวาทปุ าทาน ยดึ ม่ันในลทั ธิที่วา มตี ัวตน เชนลทั ธิ ที่ถือวามีพระเจาสรางโลก สรางสรรพส่ิงในโลก สรางสุขหรือทุกข ใหแกม นษุ ย เรยี กอกี อยางหนง่ึ วา อิสรนมิ มานเหตวุ าทะ (Theistic Determinism) พระพุทธศาสนาเปนอนาตมวาทะ คือถือวาไมมี ตวั ตนเชนน้นั อีกปริยายหน่ึง การถือวาขันธ ๕ เปนตัวตนก็เปน อัตตวาทุปาทานเหมือนกัน ในอนัตตลักขณสูตร พระพุทธเจาทรง แสดงอยางชัดเจนวา ขันธ ๕ เปนอนัตตา ไมใชตัวตน ไมมีตัวตน ถา เปน ตวั ตนแลว เรากพ็ งึ หวงั ไดว า จงเปน อยา งนเี้ ถดิ อยา เปน อยา ง

อาจารยว ศิน อนิ ทสระ ๓๕ นนั้ เลย แตม นั เปน ไปตามเหตปุ จ จยั ไมเ ปน ไปตามอำนาจของใคร หรอื ตามคำออ นวอนของใคร อปุ าทานทง้ั ๔ ดงั กลาวมา เปนที่ตัง้ แหง ทกุ ข เปนบอเกิด แหงทุกข ยึดจิตเอาไวไมใหหลุดพน ความไมกังวล ความไมยึดม่ัน เปนท่ีพ่ึงอยางแทจริงของดวงจิต ไมใชส่ิงอื่น การปลอยวางส่ิงท้ัง ปวง ไมแบกไว ไมถือไว เหมือนกับการปลงของหนักลงเสียได เปน ความสุข และเปนทางแหงความสวัสดี ดังพระพุทธพจนที่วา “เรา ไมเ หน็ ความสวัสดีของสตั วทงั้ หลาย นอกจากปญ ญา ความเพยี ร การสำรวมอนิ ทรยี แ ละการปลอยวางสง่ิ ท้งั ปวง” วศ. ๑๕ สงิ หาคม ๒๕๔๙

๓๖ ๑๙ ปญญา ไมม ีแสงสวางใดเสมอดวยปญญา (นตถฺ ิ ปฺ าสมา อาภา) แสงอาทิตยสวางในกลางวัน แสงจันทรสวางในกลางคืน บางคืน ก็ไมสวาง เชนคืนขางแรม แสงตะเกียง แสงไฟฟา เปนตน ลวน แตไปจากปญญาของมนุษยท้ังนั้น สัตวโลกชนิดอ่ืนไมมีปญญาท่ีจะ ทำแสงสวางใหเกิดขึ้นได คงอยูไปตามธรรมชาติ อาศัยแตเฉพาะ แสงอาทติ ยและแสงจนั ทรเทา น้ัน อาศัยแสงสวางคือปญญา ทำใหมนุษยสามารถสรางสรรค สิ่งตางๆ ไดมากมาย ที่อำนวยความสุขความสะดวกสบายให แกหมูมนุษย เชน ที่อยูอาศัย เคร่ืองอำนวยความสะดวกตางๆ มากมาย เหลือท่ีจะพรรณนาได ซ่ึงสัตวเหลาอ่ืนไมมี เคยอยูกันมา อยางไรเม่ือแสนปลานปกอน ก็คงอยูกันไปอยางนั้น ท้ังน้ีเพราะ ไมมีแสงสวางคือปญญา แตปญญาของมนุษย ก็ไดสรางเครื่องมือ สำหรับทำลายมนษุ ยดวยกนั เองและสตั วอ ื่นมากมายเหมือนกนั เชน อาวุธชนิดตางๆ ตลอดถึงอาวุธสงคราม เชน ระเบิดปรมาณูและ ขปี นาวธุ เปน ตน เม่ือสงครามโลกคร้ังท่ี ๒ สิ้นสุดลงป พ.ศ. ๒๔๘๘ เมือง

อาจารยวศิน อนิ ทสระ ๓๗ ฮิโรชิมาและนางาซากิของญ่ีปุนไดพังพินาศไปแลว ดวยฤทธิ์ระเบิด ปรมาณขู องทหารอเมริกัน มีผูถามอัลเบิรต ไอนสไตน นักวิทยาศาสตรผูยิ่งใหญ วาสงครามโลกครั้งที่ ๓ มนุษยจะรบกันดวยอะไร ไอนไสตนตอบ วาไมรู แตสงครามโลกคร้ังที่ ๔ มนุษยจะตองใชกอนหินปากัน น่ันหมายความวา สงครามโลกคร้ังท่ี ๓ มนุษยจะใชอาวุธท่ีราย แรงถึงขนาดลางโลกทีเดียว มนุษยตองถอยหลังไปสมัยหินอีก จะจริงหรือไม ใครจะเปนคนคอยดู แสดงใหเห็นอีกอยางหน่ึงวา ปญญาของมนุษยนี้สรางสรรคก็ไดทำลายก็ได สุดแลวแตวาไดรับ การควบคุมดว ยศลี ธรรม หรอื มโนธรรมเพียงไร ท่ีสำคัญมากอยางหนึ่งก็คือ ความทุกขในใจของมนุษยน้ัน จะเอาชนะไดดวยปญญา บุคคลจะบริสุทธิ์ไดดวยปญญา ในการนี้ ตองใชป ญญา ๓ อยางคอื ๑. โธนปญ ญา ปญ ญาในการพจิ ารณาปจ จยั ๔ คอื ใชป จ จยั ๔ มีอาหารเปนตน ดว ยปญญา ใชป จจัย ๔ ตรงตามจดุ มงุ หมาย ๒. อุทยัตถคามนิ ปี ญ ญา ปญ ญารูก ารเกดิ การดับของนาม รูป ๓. นพิ เพธกิ ปญญา ปญ ญาแทงทะลุสจั จะ คอื ความจริง ตา งๆ เชน เรอื่ งทุกขแ ละการดบั ทุกข เปน ตน

๓๘ ปญญา ๓ อยางนี้ มีความสำคัญอยางยิ่ง ในการเอาชนะ ทกุ ขใ นใจ มนุษยเรามีปญญาสามารถสารพัดอยาง แตบ กพรองหรอื ขาดปญญาในการที่จะเอาชนะความทุกข ชาวโลกจึงระงมไปดวย ความทุกข พระพุทธเจาตรัสไววา “ชาวโลกต้ังอยูในทุกข (ทุกฺเข โลโก ปติ ิโต) ทง้ั นเ้ี พราะความเขาใจผิด เพราะการถือผดิ สมดงั สุภาษิตในวิธุรชาดกวา “ชาวโลกไดพากันวอดวายมามากแลว เพราะการถือผิด” คือ ถือเอาสิ่งที่ไมเปนสาระวาเปนสาระ เห็นส่ิง ที่เปนสาระวาไมเปนสาระ มีความคิดผิดเปนทางดำเนิน มีปญญา ผิด จึงไมพบสิ่งที่เปนสาระ บุคคลผูประกอบดวยปญญายอม ประสบสุขได แมในเหตุการณที่นาจะทุกข หมายความวา เปลี่ยน สง่ิ รา ยใหกลายเปน ส่ิงดี เหมือนทำขยะมลู ฝอยใหเ ปนปยุ เปนตน วศ. ๑๘ สงิ หาคม ๒๕๔๙



๔๐ ๒๐ สมาธกิ ับปญญา ความเพงพินิจไมมีแกผูไมมีปญญา−ปญญาไมมีแกผูไมเพง พินิจ (นตถฺ ิ ฌานํ อปฺสฺส นตถฺ ิ ปฺา อฌายโิ น) “ฌาน” ตาม ตัวแปลวาความเพงพินิจ หมายถึง เพงพินิจอารมณอยางใดอยาง หนึ่ง จนจิตน่ิงสงบอยูกับอารมณน้ัน สืบเนื่องมาจากการบำเพ็ญ สมถกรรมฐาน จนไดสมาธิระดับอัปปนา นั่นแหละคือฌาน ต้ังแต ฌานท่ี ๑ ถึงฌานท่ี ๘ เปน อาการทจ่ี ิตสงบลกึ ลงไปตามลำดบั ออก จากฌานแลว พจิ ารณาสงั ขารโดยความไมเ ทยี่ ง เปน ทกุ ข เปน อนตั ตา ทำใหเกิดวิปสสนาปญญาจนถึงอริยปญญา คือปญญาที่ทำใหบุคคล แปรสภาพจากปถุ ชุ นไปเปนอรยิ ชน มพี ระโสดาบันเปนตน ตามท่พี ูด มานี้แสดงใหเห็นวา ฌานเปนเบ้ืองตนของปญญา เรียกวาสมถะนำ วปิ ส สนา แตทีว่ ิปสสนานำสมถะก็มี คอื มีปญญาเสียกอ นแลวเจริญ สมถะภายหลังได ในพระบาลที ว่ี า นตถฺ ิ ฌานํ อปฺสสฺ ทำสลับ กันก็ได คือเจริญสมถะบางวิปสสนาบางตอเน่ืองกันไป ทำใหสมาธิ และปญญาอาศัยกันและกันเพ่ือกาวข้ึนสูอริยภูมิ ที่พูดน้ีเปนการ อธบิ ายโดยปรยิ ายเบอื้ งสูง ถาจะพูดโดยปริยายสามัญ ก็อธิบายไดวา ความสงบกับ ปญญาเปนของอาศัยกนั เม่อื ใดจติ ใจสงบ ปญ ญาจะแจม ใส แตเมอื่ ใจฟงุ ซานวาวนุ ปญญาจะมืดมัว จติ ใจทฟี่ งุ ซา นใชป ญญาเปนเครอ่ื ง

อาจารยว ศนิ อินทสระ ๔๑ กำจัดกไ็ ด คือมโี ยนโิ สมนสิการ ซึง่ เปนเหตใุ หเ กดิ ปญ ญาวา ฟุงซาน เร่ืองอะไร−อะไรเปนเหตุแหงความฟุงซาน รูเหตุที่รบกวนจิตใจแลว ดวยปญ ญา เหน็ วาเปน สิ่งไมดไี มส มควรแกเ รา ก็รบี กำจัดเหตุนัน้ เสีย เม่ือกำจัดเหตุไดแลว ความหมกมุนฟุงซานก็หายไป อยางน้ีเรียกวา อาศยั ปญ ญากำจดั ความฟุงซา น ธรรมดาจิตยอมมอี ารมณอ ยางใดอยา งหน่ึง เม่อื อารมณไม ดีเกิดข้ึนแกจิต ทานใหถายถอนอารมณน้ันออกดวยอารมณท่ีดีคือ เปลี่ยนอารมณเ สยี เปรยี บเหมอื นเรอื นทีท่ ำดวยไมม ลี ่มิ สลกั เม่อื ลม่ิ เกา ไมด กี เ็ อาลม่ิ ใหมต อกเขา ไปแทน ทำนองเดยี วกนั เราเอากศุ ลธรรม มาไลอ กศุ ลธรรม เชน จติ มโี ทสะ มพี ยาบาท ไลด ว ยเมตตาหรอื อเุ บกขา จติ กจ็ ะอยดู วยเมตตา หรืออุเบกขา ทำใหสงบผอ งแผว ลงได ในทีบ่ างแหงทานแสดงวา ศีล สมาธิ และปญ ญา อาศยั กนั อบรมจติ ใหหลุดพน จากอาสวะท้งั หลาย มกี ามาสวะเปน ตน เมือ่ หลุด พนแลว ญาณในความหลดุ พน กเ็ กดิ ข้นึ วา ความเกดิ ของเราสิ้นแลว ภพใหมไมมีแกเ รา ความเพงพินจิ และปญ ญา หรือ สมาธิและปญ ญา อาศัยกัน ทำประโยชนตัง้ แตเรอ่ื งธรรมดาสามัญ เชน การศกึ ษาเลาเรียน การ ทำงานในหนาท่ี ไปจนถึงความเพยี รเพื่อการหลดุ พนจากอาสวะกเิ ลส ตางๆ ดังพรรณนามาโดยยอ ฉะนี้ วศ. ๒๑ สิงหาคม ๒๕๔๙

๔๒ ๒๑ ผไู มจ น ความจน มี ๒ อยา ง จนเพราะไมม จี รงิ ๆ อยา งหนง่ึ อกี อยา ง หนง่ึ จนเพราะไมร จู กั พอ พระเดชพระคณุ ทา นเจา คณุ พระศาสนโศภณ (แจม จตฺตสลโฺ ล) วัดมกฏุ กษัตรยิ าราม กทม. ไดเขียนเปนกลอนสอน ใจไววา ความไมพอใจจนเปน คนเข็ญ พอแลว เปนเศรษฐมี หาศาล จนทั้งนอกจนทงั้ ในไมไ ดก าร จงคิดอา นแกจนเปน คนพอ (อุทานธรรม) มพี ระพทุ ธภาษติ ในองั คตุ ตรนกิ าย จตกุ กนบิ าต พระไตรปฎ ก เลม ๒๑ หนา ๗๔ ขอ ๕๒ ใจความวา “ผใู ดมศี รัทธาไมหว่ันไหว ต้งั ม่ันดีแลวในพระพุทธเจา ในพระธรรมและในพระสงฆ พรอมดวยมี ศีลอันเปนที่พอใจของพระอริยเจา มีความเห็นตรงคือเปนสัมมาทิฏฐิ ผูนน้ั เปนผไู มจ น ชีวติ ของเขาไมว างเปลา ” อรยิ กันตศีล แปลวา ศลี อันเปนท่รี ักของพระอริยะ หมาย ถึง ศีลท่ีไมขาด ไมทะลุ ไมดาง ไมพรอย เปนไท ไมถูกตัณหาและ ทฏิ ฐคิ รอบงำ วญิ ชู นสรรเสรญิ เปน ไปเพื่อสมาธิ ผมู ีคณุ สมบตั ิเชน นเ้ี รียกวามีอริยทรพั ย คือ ทรพั ยทป่ี ระเสริฐภายในตน เปน ผูไมจ น

อาจารยว ศิน อินทสระ ๔๓ พระพุทธเจาตรัสวา “คุณธรรมเหลานี้เปนท่ีหล่ังไหลมา แหง บุญกุศล เปน ท่ีหลง่ั ไหลมาแหง ความสขุ เปนไปเพือ่ ใหไดส่งิ ที่ นาใครนา พอใจ” วศ. ๒๔ สงิ หาคม ๒๕๔๙ ๒๒ เหมือนภเู ขา พระพทุ ธเจาตรัสแกพ ระเจาปเสนทโิ กศลวา “ภเู ขาใหญศลิ าลว น สงู จรดฟา กลิ้งมาทั้งสที่ ศิ บดสัตวท ั้ง หลายใหพนิ าศไปฉันใด ความแกแ ละความตายก็ฉันนั้น ยอมครอบงำ สตั วท ง้ั หลาย ไมว า จะเปน กษัตรยิ  พราหมณ ไวศยะ ศทู ร จัณฑาล หรอื คนท้งิ ขยะ ครอบงำย่ำยีสตั วท งั้ ปวง จะเอาชนะดว ยกองทัพชา ง มา รถ หรือพลเดินเทาก็ไมได จะเอาชนะดวยเวทยมนตคาถาวิชา ใดๆ ก็ไมได ดวยเหตุน้ี บุคคลผูเปนบัณฑิตเล็งเห็นประโยชนตนอยู พึงตั้งศรัทธาไวในพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ ผูใดประพฤติ ธรรมดวยกาย วาจา ใจ บัณฑิตทั้งหลายยอมสรรเสริญบุคคลผูนั้น เขาลว งลับไปแลวยอมบันเทงิ ในสวรรค” (นัย ปพ พโตปมคาถา สงั ยตุ ตนิกาย สคาถวรรค โกศลสงั ยุต)

๔๔ เมื่อพระเจาปเสนทิโกศลเสด็จไปเฝาพระพุทธเจา พระพุทธ องคตรัสถามวา “ถามีภูเขาใหญกลิ้งมาทั้งสี่ทิศ พระองคจะพึงทำ อะไร” พระเจาปเสนทิโกศลกราบทลู วา “ไมเ หน็ ควรจะทำอะไรยิ่งไป กวาการบำเพ็ญบุญกุศล การประพฤติสุจริต” พระพุทธองคจึงตรัส พระคาถาขา งตนนี้ พิจารณาตามน้ีแลว ชางนาสังเวชสลดใจเสียนี่กระไร ที่ บุคคลทั้งหลายแมจะถกู ภูเขาใหญก ลง้ิ มาทัง้ สท่ี ิศ กลาวคอื ความแก ความเจ็บไข และความตายครอบงำย่ำยีอยู แตก็ยังประมาทมัวเมา กันเหลอื เกนิ ยังเบียดเบียนบีบค้ันกนั เกลียดชงั ประหตั ประหารกัน ทั้งๆ ท่ีทุกคนตางก็บายหนาไปสูความตาย เหมือนโคซึ่งเขานำไปสูท่ี ฆา หรือไกในเขงทเ่ี ขานำไปเชอื ด มันยังจกิ ตีกนั ทำรา ยกนั มนุษยเราโดยปกติมีอันตรายรอบดานอยูแลว ยังจะ เบียดเบียนซ่ึงกันและกันอีกโดยวิธีตางๆ ชางนาสังเวชสลด ใจเสียน่ีกระไร ถามนุษยเราต้ังอยูในศีลในธรรม มีจิตใจสงบมี ปญญาเปนเคร่ืองรักษาตนและรักษาผูอื่น แมจะมีภัยธรรมชาติ บา งเปนคร้ังคราว แตม นุษยก็จะอยูก ันอยา งสงบสขุ โลภะ โทสะ และโมหะ รวมทั้งความเห็นแกตัวอันเหนียว แนน ทำใหมนุษยประทุษรายกัน เบียดเบียนกัน แสวงหาความสุข

อาจารยวศนิ อนิ ทสระ ๔๕ บนความทุกขของผูอ่ืน จึงระคนไปดวยเวร ไมไดรับความสุขที่แท จริง ความสุขที่แทจริงตองไดมาจากความเสียสละ ความไมเห็น แกตวั มีความมน่ั คงประจำใจอยูว า “ไมมีความสขุ ใดทีเ่ ราจะพงึ ได ถาไมเปนความสุขของผูอ่ืนดวย เปนการเฉลี่ยความสุขแทนการ แยงความสุข ถาแบงกันก็จะไดความสุขเสมอหนา ถาแยงกัน อาจจะไดความสุขบนความทุกขของผูอ่ืน หรือมิฉะนั้นก็จะไมมี ใครไดเลย” เพราะส่ิงท่ีถูกแยงน้ันปนปพังพินาศไปแลว ดูไกท่ีมัน แยง ไสเ ดอื นกนั เถดิ มตี วั ใดไดบ า ง ความเสยี สละเปน คณุ ธรรมสำคญั ย่งิ อยางหนึ่ง ท่ีเราจะตอ งปลกู ฝงใหม ีข้นึ ในสังคมของเรา และสงั คม โลกดว ย วศ. ๒๘ สงิ หาคม ๒๕๔๙



อาจารยว ศนิ อนิ ทสระ ๔๗ ๒๓ ความเจรญิ ๕ อยาง ๑. เจริญดวยอายุ คือ มีอายุยืน มีโอกาสไดทำความดี บำเพ็ญกรณยี กิจไดม าก ๒. เจรญิ ดวยวรรณะ คือมีผิวพรรณดี นา รกั นาทศั นา มผี ิว พรรณผองใส ๓. เจรญิ ดว ยสุขะ คือ มีชวี ติ ท่เี ปนสุข ราบรืน่ มอี ปุ สรรค นอย มคี วามเดอื ดรอ นนอย ๔. เจรญิ ดว ยโภคะ คอื มที รพั ยส นิ สมบตั สิ ำหรบั เลย้ี งชพี ได โดยสะดวก และเกื้อกลู แกผูอืน่ ไดดวย ๕. เจริญดว ยพละ คือ มีกำลงั ดี มสี ุขภาพดี มีโรคนอ ย ความเจริญเหลาน้ีเปนท่ีตองการ เปนท่ีปรารถนาของคน ทัง้ หลาย แตสง่ิ เหลา น้เี ปนผลของเหตุคอื การปฏิบัติชอบ อันเปนเหตุ ใหไ ดผ ลนัน้ ๆ ในจักกวัตติสูตร ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค พระไตรปฎกเลม ๑๑ พระผูมีพระภาคเจาตรัสใหภิกษุทั้งหลายมีตนเปนที่พ่ึง มีธรรม เปน ทพี่ ง่ึ ใหถ อื เอาสตปิ ฏ ฐาน ๔ เปน ธรรมสำหรบั เปน ทพ่ี ง่ึ เมอ่ื ถอื เอา

๔๘ สติปฏฐานเปน แนวทางในการประพฤตปิ ฏิบัตธิ รรมเชน น้ี จกั ถงึ ความ เจรญิ ดวยความเจรญิ ๕ อยา งคือ ๑. เจริญดว ยอายุ ในทีน่ ี้ทานหมายถึง เจริญดว ยอิทธบิ าท ๔ ๒. เจรญิ ดว ยวรรณะ หมายถึง มีศลี ดี ศลี บรสิ ทุ ธ์ิ ๓. เจริญดวยสขุ ะ หมายถงึ สุขในฌาน ๔ ๔. เจริญดว ยโภคะ หมายถงึ เจรญิ ดวยพรหมวหิ าร หรือ อัปปมญั ญา ๔ ๕. เจริญดวยพละ หมายถึง เจริญดวยเจโตวิมุตติ และ ปญญาวิมุตติอันหาอาสวะมิได นัยแหงความเจริญ ๕ อยาง ท่ีตรัสไวในจักกวัตติสูตรนี้ แปลกจากที่เขาใจกันโดยท่ัวไป มีความหมายท่ีลึกซึ้งละเอียดออน เปนผลมาจากเหตุ คือ การเจรญิ สติปฏฐาน ๔ ที่ตรัสใหถือเอาเปนท่ี พงึ่ สติปฏ ฐาน ๔ คอื การพจิ ารณา กาย เวทนา จติ และธรรม ใหเ ห็น วาสักแตวากาย เปน ตน ไมใชสตั ว ไมใชบ ุคคล ตัวตน เราเขา ทาน พรรณนาอานสิ งสไ วว า ผเู จรญิ สตปิ ฏ ฐาน ๔ นอี้ ยา งตอ เนอ่ื งสมำ่ เสมอ แลว อยางมาก ๗ ป อยา งตำ่ ๗ วัน ก็จะไดบรรลุอรหัตตผล หรือ มฉิ ะนนั้ ก็บรรลอุ นาคามิผล