เอกสารประกอบการสอนวิชาชีวิตกับสิ่งแวดล้อม

“...ปญ หาเร่ืองสงิ่ แวดลอมเปน ปญหาทีม่ คี วามสําคัญควบคูกับ การพฒั นา ความเจริญกาวหนา ซ่ึงเปนปญหารวมกันของทุก ประเทศ กลาวคือการพัฒนา ย่ิงรุดหนาปญหาคุณภาพ สิ่งแวดลอ ม และภาวะมลพษิ ก็ยิ่งกอตัว และทวคี วามรุนแรง มากย่ิงขนึ้ ประเทศไทยก็เปนประเทศหน่ึง ที่กําลังประสบกับ ปญหาดังกลา วอยใู นขณะนี้...” พระราชดาํ รสั พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศ มหาภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร วนั ท่ี ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๕

ห น้ า | ก คำนำ เอกสารประกอบการสอนนี้ เปน สวนหนง่ึ ของการศกึ ษารายวชิ า ศท.0403 ชีวติ กับส่งิ แวดล้อม หลักสูตรอนปุ ริญญาสาขาวิชาการจัดการท่วั ไป วทิ ยาลยั ชุมชนอทุ ัยธานี มีวัตถปุ ระสงคเพอ่ื ใช้ประกอบ การเรียนการสอน ผจู้ ัดทาขอขอบคุณเจา้ ของงานทกุ ชิ้นท่ถี ูก อา้ งองิ ในรายงานฉบับนที้ ี่ไดเ้ ขยี นและตพี มิ พ ส่ิงทีม่ ีประโยชนไวส้ าหรับการคน้ คว้าและเผยแพรเพ่อื ประโยชนทางวิชาการ ผ้จู ดั ทาเชอื่ เปน อยางยง่ิ วา อานิสงคอนั เกิดจากความดที ไ่ี ด้ใหป้ ัญญาแกผ อู้ ่ืนจะสง ผลตอเจา้ ของงานประพนั ธเหลา นั้น ผจู ัดทาหวงั เปนอยา งย่งิ วา สาหรบั ผูสนใจเม่อื ไดศ กึ ษาจากเอกสารฉบบั นแ้ี ลว จะเกดิ ความรคู วามเขาใจเก่ียวกับองคค วามรดู านสง่ิ แวดลอ ม ทฤษฎที เ่ี ก่ยี วของ การจัดการส่งิ แวดลอ ม ความสาคญั ของสง่ิ แวดลอม ความสมั พันธร ะหวา งสง่ิ มีชวี ติ และสิ่งแวดลอม กฎหมายสงิ่ แวดลอม ปญ หาสิง่ แวดลอม และสามารถนาความรทู ่ีไดจ ากเอกสารฉบับน้ไี ปใชป ระโยชนไดบ า งไมม ากกน็ อย สุดทา ยนี้ หากผูอา นทานใดพบความผดิ พลาดในเนอ้ื หาหรอื มคี าแนะนาเพ่ิมเติมใด ๆ กต็ าม ผจู ัดทายนิ ดี เปน อยา งยง่ิ ถา หากทา นจะบอกความผิดพลาดและคาแนะนาเหลา นั้นแกผ ูจัดทาเพื่อผูจดั ทาจะไดนา ขอมูลทเ่ี ปนประโยชนเ หลา นน้ั ไปใชส าหรับปรับปรุงเนอ้ื หาและจดั ทาใหด ยี ง่ิ ขึน้ ตอไป พทั ธดนย์ ธรรมกุล

ห น้ า | ข สำรบัญ บทที่ 1 ควำมรูพ้ น้ื ฐำนเกย่ี วกับชีวติ กบั สิง่ แวดล้อม..........................................................................1 แนวคิดเก่ยี วกับสิง่ มชี วี ิตของนักวิทยาศาสตรย์ คุ ตา่ ง ๆ.......................................................................1 ววิ ฒั นาการของสง่ิ มชี ีวิต ....................................................................................................................2 ความเปน็ มาของมนษุ ย์ ......................................................................................................................4 ความหมายของสงิ่ แวดล้อม................................................................................................................6 ประเภทของสง่ิ แวดลอ้ ม ....................................................................................................................7 ลกั ษณะเฉพาะตวั ของสง่ิ แวดลอ้ ม ......................................................................................................8 มิตสิ ่งิ แวดลอ้ ม ...................................................................................................................................9 แนวคดิ และทฤษฎีการพัฒนาและอนรุ ักษท์ รัพยากร ........................................................................11 บทท่ี 2 โลกและกำรเปล่ียนแปลงของโลก.......................................................................................14 โครงสรา้ งโลก ..................................................................................................................................14 หลกั ฐานและข้อมูลทางธรณวี ทิ ยา....................................................................................................17 การเปล่ยี นแปลงของเปลือกโลก ......................................................................................................24 การเปลยี่ นแปลงทางธรรมชาตใิ นโลก ..............................................................................................39 บทที่ 3 ควำมสัมพันธร์ ะหวำ่ งสิง่ มีชีวิตกบั สิง่ แวดล้อม ...................................................................47 ระบบนเิ วศ ......................................................................................................................................47 การทางานของระบบนิเวศ ............................................................................................................... 48 การหมุนเวยี นของแรธ่ าตใุ นระบบนเิ วศ............................................................................................52 การเปล่ียนแปลงในระบบนิเวศ ........................................................................................................61 บทท่ี 4 ทรัพยำกรธรรมชำตดิ ้ำนชวี ภำพ.........................................................................................62 ความหมายและความสาคัญของทรัพยากรธรรมชาติ........................................................................62 ทรพั ยากรป่าไม้................................................................................................................................63 ทรพั ยากรสตั ว์ปา่ .............................................................................................................................64 ระบบนิเวศทางทะเล ........................................................................................................................ 66 ความหลากหลายทางชวี ภาพของพืชและสตั ว์ ..................................................................................69 อนสุ ัญญาว่าด้วยการคา้ ระหว่างประเทศฯ (CITES)..........................................................................71

ห น้ า | ค สำรบัญ (ตอ่ ) บทท่ี 5 ทรัพยำกรธรรมชำติด้ำนกำยภำพ.......................................................................................73 ทรัพยากรน้าและพ้ืนทีช่ มุ่ นา้ ............................................................................................................73 ทรัพยากรอากาศ .............................................................................................................................74 ทรพั ยากรดนิ ...................................................................................................................................76 ทรัพยากรหนิ และแร่........................................................................................................................78 บทที่ 6 พลงั งำน ..............................................................................................................................81 นิยามของพลงั งาน ...........................................................................................................................81 ชนดิ ของพลงั งาน .............................................................................................................................81 บทที่ 7 ปัญหำสิ่งแวดล้อมโลก ........................................................................................................87 ความสาคัญของชั้นบรรยากาศโลก...................................................................................................87 การเปลี่ยนแปลงช้นั บรรยากาศและผลกระทบ.................................................................................89 บทท่ี 8 เทคโนโลยีที่เก่ียวข้องกบั มนษุ ยแ์ ละส่ิงแวดลอ้ ม.................................................................94 เทคโนโลยีสะอาด.............................................................................................................................94 เทคโนโลยชี ีวภาพ............................................................................................................................94 นาโนเทคโนโลยี ...............................................................................................................................95 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสอ่ื สาร...............................................................................................96 เทคโนโลยวี ัสดุศาสตร์......................................................................................................................97 บทที่ 9 ปัญหำสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย.......................................................................................98 ปัญหาส่งิ แวดลอ้ มของประเทศไทยในภาคเหนอื ..............................................................................98 ปญั หาสงิ่ แวดล้อมของประเทศไทยในภาคกลาง...............................................................................99 ปญั หาสิ่งแวดลอ้ มของประเทศไทยในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื .....................................................101 ปัญหาส่ิงแวดลอ้ มของประเทศไทยในภาคตะวันออก .....................................................................102 ปญั หาสิ่งแวดลอ้ มของประเทศไทยในภาคตะวนั ตก .......................................................................103 ปัญหาสิ่งแวดล้อมของประเทศไทยในภาคใต้ .................................................................................104 ปญั หาสงิ่ แวดล้อมของประเทศไทยในเขตกรงุ เทพและปริมณฑล ...................................................106 การจดั การสงิ่ แวดล้อม ...................................................................................................................107

ห น้ า | ง สำรบัญ (ต่อ) บทท่ี 10 กฎหมายเกีย่ วกบั สงิ่ แวดลอมของไทยและกตกิ าสากล.................................................. 110 นโยบายและแผนการจัดการสิ่งแวดลอมของประเทศไทย .............................................................. 110 กฎหมายส่ิงแวดลอมของไทย ......................................................................................................... 110 การประเมินผลกระทบตอสง่ิ แวดลอ ม ............................................................................................ 112 องคการอสิ ระดานส่งิ แวดลอ ม ........................................................................................................ 113 กติกาสากลดานสง่ิ แวดลอ ม ........................................................................................................... 113 บทที่ 11 แนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ................................................................................ 115 วถิ ีการดําเนนิ ชวี ติ กับปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง ............................................................................. 115 การปฏิบตั ิตนตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ................................................................................. 117 ตัวอยา งโครงการพระราชดาํ ริ ........................................................................................................ 118 บรรณานุกรม .....................................................................................................................................123

ห น้ า | ๑ บทที่ 1 ความรูพ้ ้ืนฐานเกยี่ วกับชีวติ กบั ส่ิงแวดลอ้ ม บทนา มนุษย์ดารงชีวิตอยู่บนพื้นพิภพและมีความสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อม โดยอาศัยทรัพยากรธรรมชาติ ทั้งสิ่งที่มีชีวิต เช่น พืช สัตว์ และส่ิงที่ไม่มีชีวิต เช่น อากาศ น้า ดิน ฯลฯ เพ่ือความอยู่รอด หากขาด ทรัพยากรต่างๆ เหล่าน้ัน หรือทรัพยากร เส่ือมโทรมไปย่อมมีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของมนุษย์ ใน ปัจจุบันได้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมข้ึนมากมายซึ่งเกิดจากการกระทาของมนุษย์ จึงจาเป็นต้องศึกษาปัญหา สิ่งแวดล้อมอย่างถกู ตอ้ ง แนวคิดเกยี่ วกับสิ่งมีชวี ิตของนกั วทิ ยาศาสตรย์ ุคตา่ งๆ แนวคิดเก่ียวกับส่ิงมีชีวิตของนักปรัชญาชาวกรีก ในสมัยโบราณตั้งแต่ อแนกสิมานเดอร์ (Anaximander, 600-400 ปีก่อนคริสต์ศักราช) กล่าวว่า มนุษย์โดยเริ่มแรกมีชีวิตเยี่ยงปลาและมีการ เปลี่ยนแปลงจากเกล็ดปลามาเป็นผิวหนังทาให้สามารถใช้ชีวิตบนบกได้ แอนนาซากอรัส (Anaxagoras,510-428 ปีก่อนคริสต์ศักราช) ได้เสนอความคิดว่าชีวิตเกิดจากเมฆและฝนส่วนซีโนฟาน (Xenophane,500 ปี กอ่ นครสิ ตศ์ ักราช) เป็นบคุ คลแรกที่ได้บนั ทกึ ชวี ิตดึกดาบรรพ์ของสัตว์บกและเชื่อว่า บรเิ วณพนื้ ดนิ ดงั กลา่ วในอดตี ต้องเป็นท้องทะเลมาก่อน อริสโตเติล(Aristotle, 384-322 ปี ก่อนคริสต์ศักราช) นักปราชญ์ผู้มีช่ือเสียงแห่งยุคกรีกรุ่งเรือง ได้กล่าวว่าส่ิงมีชีวิตเกิดจากสารไม่มีชีวิตซึ่งประกอบกันขึ้นเป็นรูปร่าง แล้วจะมีวิญญาณเข้ามาสิงอยู่ วญิ ญาณนั้น ประกอบด้วยธาตุดิน น้า ลม ไฟ จากนั้นส่ิงมีชีวิตอย่างง่ายๆ จะเปล่ียนแปลงไปเป็นส่ิงมีชีวิต ท่ีมีรูปร่างซับซ้อนมากย่ิงข้ึนโดยยกตัวอย่าง ไส้เดือนเกิดจากการบูดเน่าในดิน หิ่งห้อยและแมลงเกิดจาก หยดน้าค้าง ยุงและลูกน้า เกิดจากน้า กุ้งหอยและกบเกิดจากโคลน หนูเกิดจากดินข้ึนแฉะ ส่วนมนุษย์น้ัน เดมิ มีรปู ร่างเป็นตวั หนอนแล้วเปล่ยี นรปู รา่ งมาจนเปน็ มนุษยซ์ ง่ึ เห็นได้ว่า แนวคิดของอริสโตเติลน้ัน เชื่อว่า สิ่งมีชีวิตแบบต่างๆ นั้นมีข้ึนโดยมีจุดมุ่งหมายท่ีแน่นอนและมีคุณค่าของชีวิตเพื่อให้มีลักษณะ และกลไก ของชีวิตเหมาะสมกับสภาวะแวดล้อมท่ีส่ิงมีชีวิตน้ันๆ อาศัยอยู่ อริสโตเติลยอมรับว่าชีวิตมีแนวโน้มที่จะ เปลยี่ นแปลงจากลักษณะง่ายๆ และสมบูรณ์น้อยมายังลักษณะท่ีซับซ้อน และสมบูรณ์มากกว่า นับว่าเป็น แนวความคดิ ทยี่ อมรบั ว่ามีววิ ัฒนาการของสงิ่ มีชวี ิตจากแบบดงั้ เดิมมาเป็นแบบใหม่ๆ ได้ เรดิ(Redi, ค.ศ. 1665) ได้ทาการทดลองแย้งแนวคิดของอริสโตเติล โดยพิสูจน์ให้เห็นชัดว่า เนือ้ สัตวท์ ี่ปลอ่ ยใหเ้ นา่ และป้องกันไม่ให้แมลงวนั วางไข่ได้จะไม่มีหนอนแมลงวันเลย ลินเนียส์(Linneaus, ค.ศ. 1707-1778) เสนอแนวคิดที่ว่าส่ิงมีชีวิตแต่ละชนิดน้ันต้องมีลักษณะ ถาวรไม่เปลี่ยนแปลงจากแบบดง้ั เดมิ และไมย่ อมรบั ในหลักการของววิ ฒั นาการ

ห น้ า | ๒ บฟู อง(Buffon, ค.ศ. 1753) เสนอว่าสิ่งมชี วี ติ แบบดง้ั เดิมแต่ละแบบเปลี่ยนแปลงได้ตามธรรมชาติ ถ้าให้เวลาพอเพยี ง ริชเชอร์(Richer, ค.ศ. 1865) ได้เสนอทฤษฎี Cosmo Zoan Theory ว่าชีวิตแรกบนพ้ืนโลกน้ัน มาจากดาวดวงอนื่ สง่ิ มีชวี ติ น้ันลอยมาในรูปของสปอร์ขนาดเลก็ มาก ทนตอ่ สภาวะท่ีไม่เหมาะสมได้อย่างดี มนุษย์กับสิ่งแวดล้อม 1สปอร์น้ีมาสู่พ้ืนโลกพร้อมกับสะเก็ดดาวหรืออุกาบาตร มาถึงโลกในเวลาพอดีกับ สิ่งแวดล้อมขณะน้ันเหมาะสมท่ีจะเจริญเป็นส่ิงมีชีวิตขึ้น จึงได้ขยายพันธุ์และมีวิวัฒนาการเป็นสิ่งมีชีวิต ต่างๆ จนปัจจุบัน ซ่ึงมีผู้คัดค้านว่า ในจักรวาลนั้นเย็นจัด แห้งแล้งจัด และมีรังสีต่างๆ มากมายท่ีจะทาให้ เกิดอนั ตรายตอ่ สปอร์ทีม่ าถึงโลกได้ นักวิทยาศาสตร์รุ่นหลังต่อมาเช่น สปีแมน (Speman, ค.ศ. 1921) เสนอทฤษฎีการจัดระเบียบ ประสานงาน(Organization) ซึ่งชี้ให้เห็นว่า มีสารเคมีที่เกิดขึ้นเป็นตัวการควบคุมการเปล่ียนแปลงใน เอม็ บรโิ อ เดอรแ์ บร์(Debeer, ค.ศ. 1940-1958) ไดเ้ สนอแนวคิดที่วา่ ลา ดับววิ ัฒนาการซ่ึงได้จากการศึกษา ทางกายวิภาคเปรียบเทยี บกับการเจริญของเอมบริโอน้ัน เป็นการแสดงให้เห็นว่าส่ิงมีชีวิตสองชนิดท่ีมีการ เจรญิ ของเอมบริโอคล้ายคลึงกนั มกั จะมบี รรพบรุ ษุ รว่ มกัน ววิ ัฒนาการของสิ่งมีชวี ติ ววิ ฒั นาการ(Evolution) หมายถึง การเปล่ียนแปลงของส่ิงมีชีวิตทีละน้อยติดต่อกันเป็นเวลานาน จนกระท่ังมีชีวิตปัจจุบันมีความแตกต่างจากส่ิงมีชีวิตเดิมอย่างเห็นได้ชัด ทั้งรูปร่างหรือการทางานของ รา่ งกาย การศกึ ษาว่าสง่ิ มีชวี ติ ชนิดนั้นๆ มีวิวัฒนาการเป็นอย่างไร จะต้องมีเหตุผลประกอบพอควรในทาง ชวี วทิ ยา และใช้หลกั ฐานตา่ งๆ รวมถึงการพิสูจนท์ างวทิ ยาศาสตรอ์ ื่นๆ ประกอบเพือ่ ใหไ้ ดเ้ หตผุ ลท่ถี ูกตอ้ ง หลกั ฐานทางวิวัฒนาการ เน่ืองจากการศึกษาวิวัฒนาการของส่ิงมีชีวิตเป็นกระบวนการและขั้นตอนที่จา เป็นจะต้องอาศัย การรวบรวมข้อมูลจากหลักฐานอ้างอิงประเภทต่างๆ ข้ึนใช้สนับสนุนสมมติฐานท่ีนักวิทยาศาสตร์แต่ละ ท่านได้ตั้งข้ึน การระบุหรือบ่งบอกว่าสิ่งมีชีวิตชนิดใดเกิดวิวัฒนาการจาเป็นจะต้องดูแนวโน้มของการ เปล่ียนแปลงท้ังรูปร่างลักษณะและพฤติกรรมซ่ึงส่วนใหญ่จะเป็นแนวโน้มของการเปล่ียนแปลงจากแบบ ง่ายไปเป็นแบบซับซ้อนหรือจากแบบด้อยไปเป็นแบบก้าวหน้าหรือจากแบบธรรมดา(Generalized) ไป เป็นแบบพิเศษท่ีมีความจาเพาะ(Specialized) หรือบางครั้งวิวัฒนาการอาจจะเป็นไปในทางตรงข้ามก็ได้ เช่น การลดจานวนกระดูกก้นกบโดยการเช่ือมหลายชนิดให้เป็นช้ินเดียวกันในสัตว์มีกระดูกสันหลังหรือ การเปลย่ี นสภาพจากการอยู่อย่างอิสระไปเปน็ การอยู่แบบปรสิต เพอ่ื การดา รงคงอยู่ของเผ่าพันธ์ุสิ่งมีชีวิต น้ันๆ การสืบเสาะหาข้อมูลของสง่ิ มีชวี ติ ในอดตี สามารถกระทา ได้หลายทางด้วยกัน แต่ส่ิงท่ีสาคัญท่ีสุดคือ การแปลความหมายและการโยงสมั พนั ธเ์ รอื่ งราวจากอดตี สู่ปจั จบุ นั นน้ั ทา ได้ถูกตอ้ งและครบถ้วนตามหลัก วิชาการหรอื ไมห่ ลกั ฐานทางวิวฒั นาการของสง่ิ มีชีวิตสามารถแบง่ ได้ 4 กล่มุ ใหญ่ๆ คือ

ห น้ า | ๓ 1. หลกั ฐานจากซากดกึ ดาบรรพ์ของสิ่งมชี ีวติ ซากดกึ ดาบรรพข์ องสงิ่ มชี วี ิตหรอื วัตถทุ ี่เกย่ี วข้องกับชีวติ ดกึ ดาบรรพใ์ นอดีตที่มีอายอุ ย่างน้อย หม่ืนปี ข้ึนไปมักพบในหินช้ันหรือหินตะกอน ปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์สามารถคานวณอายุของหินว่าเกิด ขึ้นมานานเพียงใด ดังน้ันอายุของซากดึกดาบรรพ์ก็จะมีอายุไม่น้อยไปกว่าอายุของหินนั้นๆ เช่น นกั วิทยาศาสตร์คานวณได้ว่า แบคทีเรียชือ่ Eubacterium isolatum และ สาหรา่ ยสเี ขยี วแกมน้าเงินชอื่ Ancheosphaeroides barbertonensis เกิดข้ึนเม่ือประมาณสามพันล้านปี ที่ผ่านมาแล้ว เป็นต้น ซากดึกดาบรรพ์ของสิ่งมีชีวิตในหินชั้นบนจะมีโครงสร้างสลับซับซ้อนและมีจานวนชนิดมากกว่าในหินชั้น ล่าง ซึ่งมีอายุเก่าแก่ว่าหินช้ันบน ดังน้ันจึงเป็นไปได้ว่าส่ิงมีชีวิตในยุคหลังมีจานวนชนิดมากขึ้นและมี โครงสร้างทสี่ ลบั ซับซ้อนมากยิง่ ข้ึน 2. หลกั ฐานจากการเปรียบเทียบโครงสร้างและหนา้ ที่ นักวิทยาศาสตร์แขนงการวิภาคเปรียบเทียบได้ทางการศึกษาเปรียบเทียบสิ่งมีชีวิตทางการเจริญ ทางพันธุศาสตร์ และชีวเคมี ทาให้เห็นถึงความสัมพันธ์ที่ใกล้หรือห่างกันระหว่างส่ิงมีชีวิตท่ีลักษณะ คล้ายกัน เช่น นกเพนกวิน ปลาฉลาม และปลาโลมา แม้จะมีทรวดทรงแบบเดียวกัน แต่เมื่อได้ ทาการศึกษาโดยอาศัยหลักฐานทางการสืบพันธุ์ การเจริญของเอ็มบริโอ และกายวิภาคประกอบกันแล้ว พบว่าไม่ไดม้ ีความใกลช้ ิดจนสามารถจดั เปน็ พวกเดียวกันไดเ้ ลย อวัยวะบางอย่างของสัตว์ต่างสปีชีส์ แม้จะ มีรูปร่างลักษณะภายนอกและหน้าท่ีที่ต่างกัน เช่น ขาหน้าของม้า แขนของมนุษย์ ปีกค้างคาว และครีบ ของปลาวาฬน้ันเมื่อพิจารณาดูโครงสร้างภายใน เช่น กระดูกและกล้ามเนื้อแล้ว จะเห็นว่ามีความ คล้ายคลึงกันมาก จึงสามารถถือได้ว่าส่ิงมีชีวิตเหล่านี้มีบรรพบุรุษร่วมกัน แต่การที่มีวิวัฒนาการ เปล่ียนแปลงจนในช่วงเวลายาวนานและในสภาพทอี่ ยู่อาศัยทีแ่ ตกต่างกนั ดว้ ย 3. หลักฐานการเจริญเตบิ โตของตัวออ่ น เมื่อส่ิงมีชีวิตจาพวกสัตว์เกิดการปฏิสนธิและเจริญเติบโตโดยเร่ิมจากการแบ่งตัวแบบไมโตซิส (Mitosis) ได้เป็นไซโกต(zygote) เป็นตัวอ่อน(embryo) จนกระท่ังตัวเต็มวัย(adult) ซ่ึงการเจริญเติบโต ในลักษณะเช่นนีจ้ ะแสดงลกั ษณะทีเ่ หมือนกบั การววิ ัฒนาการของบรรพบรุ ุษการศกึ ษาวิวัฒนาการของสัตว์ โดยใช้หลกั ฐานจากการเจริญเตบิ โตของตวั อ่อนนยิ มศกึ ษากนั มากในสตั ว์มกี ระดูกสันหลงั จากทฤษฎรี ีเคปติ เู ลชนั (Theory of Recapitulation หรือ Biogenic Law) ซง่ึ ตง้ั ขน้ึ โดย เฮ็คเคล ได้กล่าวว่า “การเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิตจะทบทวน(recapitulate)ลักษณะต่างๆ ของบรรพบุรุษ” เช่น คน มนุษย์กับสิ่งแวดล้อม และหมู ตัวอ่อนระยะแรก จะมีลักษณะเหมือนกับตัวอ่อนของไก่และซาลามาน เดอร์ ต่อมาโครงสร้างบางอย่างยังคงมีอยู่ในสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นต่า แต่ในสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นสูง โครงสร้างเหล่าน้ันจะหายไปหรือ ลดรูปลงไปมาก เช่น ช่องเหงือกในระยะเอ็มบริโอของสัตว์มีกระดูกสัน หลังช้ันสูงจะหายไปแตใ่ นปลาจะปรากฏเปน็ รเู ปดิ ของช่องแกม้ ทงั้ สองขา้ ง เปน็ ต้น

ห น้ า | ๔ 4. หลักฐานการศกึ ษาในระดับโมเลกลุ ลาดบั กรดอะมโิ นของโปรตีนได้ถูกกาหนดโดยลาดบั ของเบสใน DNA ดงั นัน้ วิวฒั นาการของ ส่ิงมีชีวิตในระดับโมเลกุลคือการที่ลาดับของเบสใน DNA ผิดไปจากเดิมทาให้ลาดับของกรดอะมิโนสาย ของโปรตีนมตี าแหน่งเปลี่ยนไป การศึกษาเปรียบเทียบความแตกต่างของโปรตีนในสิ่งมีชีวิตต่างๆ จะเป็น การเปรียบเทียบความแตกต่างของยีนที่จะทาให้ทราบถึงความสัมพันธ์ของวิวัฒนาการของส่ิงมีชีวิตได้ เพราะโมเลกุลของโปรตีนดังกล่าวมีความสัมพันธ์กับทางพันธุกรรม เป็นการศึกษาเปรียบเทียบความ แตกต่างของกรดอะมิโนในโพลีเปปไทด์สายหน่ึงในฮีโมโกลบินของคน ลิงกอริลลา หนู และ กระต่าย พบว่าคนกับลิงกอริลลามีจานวนกรดอะมิโนในโพลิเปปไทด์สายหนึ่งของฮีโมโกบินแตกต่างกันน้อยท่ีสุด และลิงกอริลากับหนูมีความแตกต่างกันมากที่สุด แสดงว่าสิ่งมีชีวิตท่ีมีความแตกต่างของกรดอะมิโนในโพ ลีเปปไทด์ในโปรตีนชนิดเดียวกันน้อยจะมีความสัมพันธ์กันในทางวิวัฒนาการมากซ่ึงหลักฐานจาก การศึกษาในระดับโมเลกุลจะดีกว่าหลักฐานประเภทอื่นๆ เพราะแสดงออกมาเป็นปริมาณได้จากจานวน ของกรดอะมโิ นในโพลิเปปไทดส์ ายเดยี วกนั ท่ีมจี านวนแตกตา่ งกนั ตามชนดิ หรอื สปชี สี ข์ องสัตว์ ความเป็นมาของมนุษย์ จากการศึกษาด้านกายภาคศาสตร์ และซากดึกดาบรรพ์ นักมานุษยวิทยาจัดมนุษย์อยู่ใน หมวดหมู่ Kingdom Animalia Phylum Chordata Class Mammalia Order Primate Family Hominidae Genus Homo Species sapiens มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตจาพวกไพเมต(Primate) กาเนิดข้ึนมาเมื่อประมาณ 70 ล้านปี มาแล้ว สันนิษฐานว่าไพเมต เร่ิมแรกเป็นพวกสัตว์กินแมลงอาศัยอยู่ตามต้นไม้ มีลักษณะคล้ายกระแต หากินใน เวลากลางคืน ต่อมาปรับตัวหากนิ ในเวลากลางวนั หอ้ ยโหนตน้ ไมค้ ล่องขึ้น และววิ ฒั นาการมาเป็นพวกลงิ ลาดับไพเมต แยกเปน็ 2 ระดบั ชน้ั คือ 1. พวกไพเมตช้ันต่า (Prosimi) ได้แก่ พวกลิงลม (Lemur) และลิงทาร์เซียร์ (Tarsier) ซึ่งถือว่า เป็นบรรพบุรุษของไพเมตชั้นสงู มนี ิ้วบาง นว้ิ เร่มิ มีเล็บแบน และมียางยาวคล้ายกับลิง อื่น ๆ แต่หน้ายังย่ืน ยาวคล้ายหนู และมีเบา้ ตาลึก 2. พวกไพเมตช้ันสูง (Anthropoidea) แบ่งเป็น 3 พวก คือ ลิงโลกใหม่ (Old World Monkey) เชน่ โอพอสซมั ลงิ โลกเก่า(Old World Monkey) ลิงบาบูน ลงิ แสม ลงิ กงั คา่ ง ลิงโลกเก่า และลิงไม่มีหาง

ห น้ า | ๕ เช่น ชะนี อรุ งั อุตัง ซมิ แปนซี กอริลลา และอีกกลุ่มหน่ึง คือ พวกมนุษย์ ลักษณะสาคัญของตระกูลโฮมินิด คือมีเขยี้ วเล็กและอยู่ในระดับเดียวกันกับฟันอื่น เดิน 2 ขา จากการพบซากดึกดาบรรพ์ ทาให้แบ่งตระกูล น้ไี ด้เปน็ 3 จีนสั คือ 1. จีนัสรามาพธิ ีคัส(Ramapithecus) พบแต่เพดานปากของซากโบราณ มีอายุประมาณ 10 – 14 ล้านปีมาแล้ว 2. จีนัสออสตราโลพิธีคัส (Australopithecus) มีขนาดสมองประมาณ 400 – 600 ลูกบาศก์ เซนตเิ มตร เป็นพวกมนุษย์วานร (Ape Man) หรือพวกคร่ึงลิงคร่งึ มนษุ ย์ 3. จีนัสโฮโม (Homo) ได้แก่ มนุษย์ ลักษณะสาคัญ คือ มีความสามารถประดิษฐ์เครื่องมือและ เก็บสะสมเครอ่ื งมือไว้ มสี ายวิวัฒนาการเปน็ ลาดับคอื 3.1 โฮโมแฮบลิ สิ (Homo habilis) หรื บรรพบุรษุ มนษุ ย์ มีซากดึกดาบรรพอ์ ายปุ ระมาณ 3 -4 ล้านปี มีฟันท่ีแสดงว่ากินเน้ือสัตว์ได้ ขนาดสมองประมาณ 800 ลูกบาศก์เซนติเมตร สามารถใช้หิน ประดษิ ฐ์เปน็ เครอื่ งมอื ได้ 3.2 โฮโมอิเรกตสั (Homo erectus) เป็นมนุษยต์ ัวตรง หรือมนษุ ย์แรกเรม่ิ ไดแ้ ก่ มนษุ ย์ ชวา มนุษย์ปักก่ิง พบซากโบราณอายุประมาณ 1 – 2 ล้านปี ขนาดสมองประมาณ 1,000 ลูกบาศก์ เซนติเมตร กะโหลกกว้างท่ีสุดท่ีระดับหู ไม่มีขนอย่างลิง จากหลักฐานพบว่ามนุษย์พวกน้ีรู้จักการใช้ไฟ ประดษิ ฐ์ขวานแบบไม่มีดา้ มได้ 3.3 โฮโมซาเปียนส์ (Homo sapiens neanderthalensis) ได้แก่ มนุษย์นีแอนเดอร์ธัล (Neanderthal man) เปน็ สายพันธุ์มนษุ ย์ปัจจุบัน มีซากโบราณอายุประมาณ 1 แสนปี แต่ไม่เกิน 1 ล้าน ปี กระโหลกกว้างที่สุดท่ีระดับหู ขากรรไกรล่างส้ัน ไม่มีคาง ขนาดสมองประมาณ 1,100 – 1,200 ลกู บาศก์เซนติเมตร 3.4 โฮโมซาเปยี นส์ ซาเปยี นส์ (Homo sapiens sapiens)ได้แก่ มนุษย์โครมายอง (Cro – magnon Man) เป็นมนุษย์ปัจจุบันซึ่งพบซากโบราณที่มีอายุประมาณ 5 หมื่นปี มีคาง รูปร่าง ขนาดเท่ามนุษย์ยุคปัจจุบัน มีขนาดสมองประมาณ 1,350 – 1,500 ลูกบาศก์เซนติเมตร มีความเฉลียว ฉลาด มีความสามารถประดิษฐ์เคร่อื งมือและมคี วามสามารถเชิงศลิ ป์ ลกั ษณะทีส่ าคญั ของมนษุ ย์ในยคุ ปจั จบุ นั ลักษณะเกี่ยวกับรา่ งกายของมนษุ ย์ในปัจจบุ ัน คอื 1. ยนื ตัวตรง และเคลอ่ื นที่ด้วยสองขา 2. ช่วงขายาวกวา่ แขน 3. หวั แมม่ ือ หวั แม่เทา้ สนั้ โดยหวั แมม่ ือพบั งอเข้าหาอ้งุ มือได้ องุ้ มือนว้ิ ทงั้ ส่ีงอได้ 4. กระดกู สันหลงั ตงั้ ตรง โคง้ เปน็ รปู ตวั เอส(S) 5. ร่างกายไม่ค่อยมีขน 6. สมองมีขนาดใหญเ่ ม่ือเปรียบเทยี บกับขนาดรา่ งกาย 7. หนา้ ส้ันและแบน หนา้ ผากค่อนข้างตง้ั ตรง

ห น้ า | ๖ 8. ขากรรไกรสน้ั และแนวฟนั ตามเพดานปากโคง้ เกอื บเป็นรปู ครง่ึ วงกลม เผา่ พนั ธ์ุของมนุษย์ นักมานษุ ยวทิ ยาแบง่ เผา่ พนั ธมุ์ นษุ ยต์ ามลกั ษณะเสน้ ผมเปน็ 4 เผ่า 1. ชนพวกนิโกร (Negriform) หรือ นีกรอยด์ (Negroids) มีผมหยิก ขอด ผิวดา จมูกกว้างและ แฟบ ริมฝปี ากหนา ส่วนมากมีกระโลกศีรษะแคบ พบมากในทวีปแอฟริกา ตอนไต้ของทะเลทรายซะฮารา มาเลเซีย และแถบหมู่เกาะเมลานเิ ซยี ในมหาสมทุ รแปซิฟิก 2. ชนพวกยุโรป (Europiform) หรือคอร์เคซอยด์ (Caucasoids) มีผมหยิกสลวย ผิวขาวหรือ น้าตาลอ่อน จมูกโด่ง หนวดเคราดก ขนรุงรังท่ัวตัว ขนาดกะโหลกศีรษะไม่แน่นอน ส่วนใหญ่พบในทวีป ยุโรป ประเทศแถบเมดิเตอร์เรเนียน เอเชียไมเนอร์และอินเดีย ชนเผ่าน้ีได้อพยพปอยู่ทวีปอเมริกาเหนือ ซึ่งกลายเปน็ ประเทศอเมริกันและแคนาดาในปจั จบุ ัน 3. ชนพวกมองโกร (Mongoliform) หรือมองโกรลอยด์ (Mongloids) มีผมเหยียดตรง ผิวเหลือง หนวดเคราและขนตามร่างกายน้อย ตาช้ันเดียว กะโหลกศีรษะค่อนข้างกว้าง พบมากในทวีปเอเชียและ ประเทศมองโกรเลีย 4. ชนพวกออสเตรเลยี และหม่เู กาะใกลเ้ คียง (Australiform) หรือออสเตรลอยด์ (Australoids) มีผมหยิก หยักศก คล้ายพวกคอเคซอยด์ จมูกกว้างคล้ายพวกนีกรอยด์ ผิวดา ขนและเคราดา ได้แก่ชน กลุ่มนอ้ ยซง่ึ เป็นพวกพนื้ เมืองของออสเตรเลยี คอื พวกอะบอริจนิ ส์ (Aborigines) ความหมายของส่ิงแวดล้อม คาวา่ “สง่ิ แวดล้อม” (Environment) มีรากศัพท์เคมีมาจากภาษาฝร่ังเศสแปลว่า รอบ(Around) ในประเทศไทย มผี ใู้ หค้ วามหมายของสงิ่ แวดล้อมไว้มากมายหลายความหมาย ถ้าจะทาการศึกษาเรื่องราว ของมนุษย์กับส่ิงแวดล้อมยึดมนุษย์เป็นจุดศูนย์กลางของการศึกษา คาว่า “ส่ิงแวดล้อม” น่าจะมี ความหมายตามพระราชบญั ญัตสิ ่งเสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 ซ่ึงบัญญัติไว้ว่า “ไม่ว่าส่ิงแวดล้อมน้ันจะมีชีวิตหรือไม่มีชีวิต จะเกิดขึ้นโดยธรรมชาติหรือมนุษย์สร้างข้ึน ก็ล้วนก่อให้เกิด ประโยชน์และโทษกับมนุษย์ได้ท้ังส้ิน บางชนิดมีรูปร่างสามารถจับต้องได้ บางชนิดจับต้องไม่ได้ และไม่ สามารถมองเหน็ ไดด้ ้วยตา เพราะไม่ใชว่ ตั ถ”ุ สิ่งแวดล้อมเป็นคาท่ีมีความหมายที่กว้างมากความหมายดังกล่าวควรมีความเก่ียวข้องกับ ธรรมชาติและมนุษย์ เพราะมนุษย์เป็นผู้ที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงธรรมชาติ จึงเห็นด้วยกับ ความหมายของสิ่งแวดล้อมที่ปรากฏในพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 นอกจากน้ียังเห็นว่าควรให้ความสาคัญกับส่ิงแวดล้อมที่มนุษย์ได้สร้างข้ึนมาด้วย ซึ่งมีทั้ง สิ่งแวดล้อมที่เป็นรูปธรรมและนามธรรมสิ่งแวดล้อม หมายถึง สิ่งที่อยู่รอบ ๆ ตัวเรา (เกษม จันทร์แก้ว) ส่ิงแวดล้อมมีความหมายตามพระราชบัญญัติส่งเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 ซ่ึงบัญญัตไิ วว้ า่ ส่งิ แวดล้อม หมายถึง ส่ิงต่าง ๆที่มีลักษณะทางกายภาพและชีวภาพที่อยู่รอบตัวมนุษย์ ซึ่ง เกิดขน้ึ โดยธรรมชาตแิ ละสิง่ ทมี่ นุษยไ์ ด้ทาข้นึ

ห น้ า | ๗ คาว่า “ส่ิงแวดล้อม” มีหลายนิยามท่ีใกล้เคียงกัน เช่น “ส่ิงท่ีเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและส่ิงที่ มนุษย์สร้างขึ้น ส่ิงที่เป็นรูปธรรม และนามธรรม สิ่งท่ีเห็นได้ด้วยตา และที่ไม่สามารถเห็นด้วยตา สิ่งท่ีมี ชีวิตและไม่มีชีวิต ตลอดจนสิ่งท่ีเป็นท้ังท่ีให้คุณและให้โทษ” แต่คานิยามท่ัวไปที่ใช้ในกลุ่มนักสิ่งแวดล้อม นัน่ ก็คอื “ส่ิงต่างๆทอี่ ยรู่ อบตวั เรา” นนั่ เอง (Everything around us) ประเภทของสงิ่ แวดลอ้ ม สิ่งแวดลอ้ มแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ 1. สิง่ แวดล้อมที่มีชีวิต (Biotic Environment) แบ่งได้เป็น 2 ชนิด คือ 1.1 สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ (Natural Environment) คือ ส่ิงแวดล้อมท่ีเกิดขึ้นเองตาม ธรรมชาติ มนษุ ย์ไมไ่ ดเ้ ข้าไปเกีย่ วข้องในการเกิด เช่น พชื ในป่า สัตว์ในป่า สัตว์น้า ในทะเลตา่ งๆ 1.2 สิ่งมีชีวิตที่มนุษย์สร้างขึ้น (Man Made Environment) คือ ส่ิงแวดล้อมท่ีเดขึ้นโดย มนุษย์เป็นผู้สร้าง ส่วนใหญ่ทา ให้เกิดข้ึนโดยประโยชน์ในการดา รงชีวิตของมนุษย์เช่นพืช ต่างๆ ในสวนในไร่ โคและสกุ รในฟารม์ 2. สงิ่ แวดลอ้ มท่ีไมม่ ชี ีวติ (Abiotic Environment) แบ่งออกได้ 2 ชนิด 2.1. สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (Natural Environment) เช่น ดิน แม่น้า ลม ฝนแสงแดด ภมู อิ ากาศ ภูมปิ ระเทศ 2.2. ส่งิ แวดล้อมท่มี นษุ ย์สรา้ งขึ้น (Man Made Environment) คือ ส่ิงแวดล้อมที่มนุษย์ สร้างข้ึนมาเพื่อเป็นปัจจัยในการดารงชีวิต เพื่อสนองความต้องการของมนุษย์ และเป็นแบบแผน ในการดาเนินชวี ติ แบง่ เปน็ 2 ชนิด คือ 2.2.1 สิ่งแวดล้อมที่เป็นรูปธรรม (Physical Feature Environment) เป็น สง่ิ แวดลอ้ มทม่ี รี ูปทรง มองเห็นและจับต้องได้ เชน่ บา้ นเรอื น ถนน รถยนต์ เสอื้ ผ้า 2.2.2 ส่ิงแวดล้อมท่ีเป็นนามธรรม (Abstract Environment) เป็นแบบแผนใน การดาเนินชีวิตของมนุษย์มองเห็นได้ยากเพราะไม่ใช่วัตถุเป็นส่ิงแวดล้อมท่ีมนุษย์สร้าง ข้ึนอย่างหนง่ึ เช่น เศรษฐกิจสงั คมวัฒนธรรม ประเพณี จากประเภทของสง่ิ แวดลอ้ มท่ีกลา่ วมา สิ่งแวดล้อมแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือสิ่งแวดล้อมที่มี ชวี ิตและสง่ิ แวดล้อมท่ไี ม่มีชีวติ ซึ่งสง่ิ แวดลอ้ มทัง้ 2 กลมุ่ น้ี มีทัง้ ท่ีเกดิ ข้ึนไดเ้ องตามธรรมชาติ และส่วนหนึ่ง เกิดจากการสรา้ งข้นึ โดยมนษุ ย์ ดังภาพ

ห น้ า | ๘ ภาพที่ 1 ประเภทของส่ิงแวดล้อม ทม่ี า : ชัชพล ทรงสนุ ทร (2550) ลักษณะเฉพาะตัวของสงิ่ แวดลอ้ ม 1. มีลักษณะเฉพาะตัว เช่น พืช สัตว์ ภูเขา แม่น้า ประเพณี ฯลฯ ซ่ึงส่ิงเหล่านี้มีกลไกควบคุม การเกดิ ข้ึนเฉพาะท่ีเฉพาะแหง่ การเปลีย่ นแปลงเอกลักษณ์และไม่เกิดขึ้นในลักษณะภาพรวม ท่ีเห็นเด่นชัด หรือในระดับมหภาค(macro scale) แต่อาจมีการเปลี่ยนแปลงในอดีตหรือ ระดบั จุลภาค(micro scale) 2. ไม่อยู่โดดเด่ียวในธรรมชาติ แต่จะมีสิ่งแวดล้อมอ่ืนด้วยเสมอ เช่น ต้นไม้กับดิน มนุษย์กับท่ี อยู่อาศยั ปลากบั น้า ฯลฯ 3. มีความต้องการส่ิงแวดล้อมอ่ืนเสมอเพื่อการดารงอยู่ เช่น ต้นไม้ต้องการแร่ธาตุ มนุษย์ ตอ้ งการอาหาร เสอื ต้องการปา่ เปน็ ต้น 4. อยู่กันเป็นกลุ่ม เรียกว่า ระบบนิเวศ หรือ ระบบสิ่งแวดล้อม ซ่ึงประกอบด้วยส่ิงแวดล้อม หลากหลายชนิด และแตล่ ะชนิดมีหน้าที่เฉพาะ เพ่อื ความอยูร่ อดของกลุ่ม 5. มีความเกี่ยวเน่ืองและสัมพันธ์กันเป็นลูกโซ่เม่ือทาลายสิ่งแวดล้อมหนึ่งจะส่งผลกระทบต่อ ส่ิงแวดล้อมอื่น ๆ เป็นลูกโซ่เสมอ เช่น การใช้สาร CFC ทาให้ช้ันโอโซนในบรรยากาศถูก ทาลาย สง่ิ มชี ีวิตในโลกไดร้ ับอนั ตรายจากรังสี UV มนุษยเ์ ปน็ มะเรง็ และโลกร้อนข้นึ เปน็ ตน้ 6. มีความทนทานและความเปราะต่อการถูกกระทบต่างกัน เช่น คนเอเชียทนทานต่ออากาศ รอ้ นได้ดกี ว่าคนทางยโุ รป เปน็ ต้น

ห น้ า | ๙ 7. มีการเปล่ียนแปลงตามเวลาที่เปลี่ยนไป ซึ่งอาจเป็นการเปลี่ยนแปลงช่ัวคราวหรือถาวรก็ได้ เช่น ร่างกายของมนุษย์/สิ่งมีชีวิตเปล่ียนแปลงไปตามอายุ ความเข้มของแสงเปลี่ยนไปตาม ช่วงเวลาของวัน เป็นตน้ มิติสง่ิ แวดลอ้ ม มติ ิทางทรัพยากร (Resource dimension) เปน็ มิตทิ ีส่ าคัญย่งิ เพราะมีบทบาทต่อการเอ้อื ประโยชนต์ ่อมนุษย์ มีทรัพยากรทั้งทเ่ี ปน็ ธรรมชาติและทรัพยากรท่ีมนุษย์สรา้ งขน้ึ สามารถแบ่งออกไดเ้ ป็น 2 ประเภทต่อลักษณะการเกดิ คือ 1.) ทรัพยากรธรรมชาติ (Natural resources) หมายถึง สิ่งต่างๆที่เกิดขน้ึ โดยธรรมชาติและให้ ประโยชนต์ ่อมนุษย์ไม่ทางใดก็ทางหน่งึ และนักอนรุ ักษ์วทิ ยาไดแ้ บ่งประเภทของทรพั ยากรธรรมชาติไว้ 3 ประเภท คอื 1.1) ทรพั ยากรธรรมชาตทิ ่ีไม่หมดส้นิ (Inexhaustible National Resource) เช่น แสงอาทติ ย์ น้า(ในวัฏจักร) และบรรยากาศ เปน็ ทรัพยากรที่จาเป็นต่อชวี ิต 1.2) ทรพั ยากรธรรมชาตทิ ใ่ี ช้แลว้ ทดแทนได้(Renewable National Resource) เช่น พืช สัตว์ ป่าไม้ ดินและท่ีดนิ เปน็ ต้น ทรพั ยากรประเภทน้มี นุษยใ์ ช้เป็นปัจจัยส่ี 1.3) ทรัพยากรธรรมชาตทิ ใ่ี ช้แลว้ หมดไป(Exhaustible National Resource) หรือทดแทน ไดแ้ ตต่ ้องใช้เวลานานมาก บางครั้งนากลับมาใช้ใหม่ได้ เช่น แร่ โลหะ อโลหะ เปน็ ตน้ 2.) ทรัพยากรทีม่ นุษย์สร้างขึ้น (Man-made resources) 2.1) กลุ่มทรัพยากรชีวกายภาพ(Bio – physical resources) มนุษยน์ าทรพั ยากรประเภทนี้ มาผ่านกระบวนการผลิตด้วยเทคโนโลยจี นได้ผลผลติ ใหมท่ ่ีใช้ไดแ้ ละใหป้ ระโยชน์ตอ่ มนุษย์ เช่น ทรพั ยากรเกษตร อุตสาหกรรม การใชท้ ่ีดนิ พลังงาน นา้ ประปา เมือง ชุมชน การชลประทาน เป็นต้น 2.2) กลุ่มทรัพยากรเศรษฐสังคม(Socio – economic resources) มนุษย์ใช้ทรัพยากร ชีวภาพและกายภาพมาผา่ นกระบวนการผลติ ให้เกิดทรัพยากรเศรษฐสังคมแตเ่ ป็นทรพั ยากรทไี่ ม่ สามารถมองเหน็ ได้ (intangible resources) เชน่ ศาสนา ประเพณี วัฒนธรรม กฎหมาย และ การศกึ ษา เป็นต้น ศาสตร์ทางนิเวศวิทยาทาให้เข้าใจได้ว่า สิ่งแวดล้อมนั้นมีการเคลื่อนท่ีหรือเปลี่ยนแปลง อยู่ตลอดเวลา แต่ระบบสิ่งแวดล้อมจะทาการปรับตัวเองตลอดเวลาให้สมดุล หรืออยู่ได้ด้วยตนเอง ด้ว ย การพื้นฐานน้ี ทาให้มนุษย์สร้างแนวคิดและวิธีการในการเปลี่ยนแปลงทรัพยากรธรรมชาติมาสร้าง ทรัพยากรใหม่ ให้สามารถใช้ประโยชนไ์ ด้ ดังนนั้ นักวทิ ยาศาสตร์ส่งิ แวดลอ้ มได้สร้างมิติทรัพยากร เป็นกลุ่ม โดยแบ่งเปน็ 4 กล่มุ ด้วยกนั คือ กลมุ่ ท่ี 1 ทรัพยากรกายภาพ(Physical resource) เปน็ ทรัพยากรหลักที่จาเป็นและสาคัญต่อมนุษย์ เป็นทรัพยากรพน้ื ฐานของระบบส่ิงแวดล้อม ได้แก่ อากาศ นา้ แร่ธาตุ ความรอ้ น และดิน เปน็ ตน้

ห น้ า | ๑๐ กลุ่มที่ 2 ทรัพยากรชีวภาพ(Biological resource) ได้แก่ พืช สัตว์ สิ่งมีชีวิตอ่ืน ๆ ในบริเวณต่าง ๆ ซ่ึงสิ่งเหล่านี้เป็นทรัพยากรพ้ืนฐานในการดารงชีวิตของมนุษย์ คือ ปัจจัยส่ี และมีบทบาทสาคัญในการ ควบคุมระบบสิ่งแวดล้อม กลุ่มที่ 3 คุณค่าการใช้ประโยชน์ของมนุษย์(Human use value) ทรัพยากรกายภาพและ ทรพั ยากรชวี ภาพ สามารถนามาใช้ประโยชน์โดยผ่านกระบวนการเทคโนโลยีที่เหมาะสม ทาให้เกิดคุณค่า การใชป้ ระโยชน์ตอ่ มนุษย์ เชน่ การคมนาคม การส่ือสาร เกษตรกรรม การใชท้ ด่ี ิน พลังงาน เปน็ ตน้ กลุ่มที่ 4 คณุ คา่ คณุ ภาพชีวิต(Life quality values) มนุษย์สร้างหรือจัดรูปแบบทรัพยากรใหม่นั้น เพื่อให้คุณภาพชวี ิตในด้านต่าง ๆ ดีขนึ้ หรอื เป็นไปตามมาตรฐานท่ีต้องการ เช่น การศึกษา สุขภาพอนามัย วฒั นธรรม เศรษฐกิจ และนนั ทนาการ เป็นตน้ มิตทิ างเทคโนโลยี เทคโนโลยี หมายถึง กระบวนการนาความรู้ทางวิทยาศาสตร์มากระทาต่อทรัพยากร เพื่อให้เกิด ประโยชน์หรือเพ่ือสร้างความสะดวกสบายแก่มนุษย์ เทคโนโลยีในโลกนี้ประกอบด้วยส่วนสาคัญ 2 ส่วน คือ ฮารด์ แวร์(Hardware) และซอฟท์แวร์(Software) ซ่ึงมีความสัมพันธ์กันและต้องอาศัยซึ่งกันและกัน จึงจะ เกิดเป็นเทคโนโลยีข้ึนได้ ฮาร์ดแวร์ หมายถึง เคร่ืองมือ อุปกรณ์ และสิ่งประดิษฐ์ ต่าง ๆ ส่วนซอฟท์แวร์ หมายถึง หลกั การ ทฤษฎี กระบวนการ เปน็ ต้น มติ ทิ างของเสยี และมลพษิ เม่ือมีการใช้ทรัพยากรด้วยเทคโนโลยีใดก็ตาม ย่อมมีของเสียและ/หรือมลพิษ เกิดข้ึนเสมอ เนือ่ งจากไมม่ ีเทคโนโลยใี ดในโลกท่มี ปี ระสิทธภิ าพ 100% ของเสียและมลพิษ แบ่งออกเป็น 4 กลุ่มใหญ่ ๆ ได้แก่ 1.) ของแขง็ เช่น ขยะมลู ฝอย และบรรจุภณั ฑ์ เป็นต้น 2.) ของเหลว เช่น น้าเสยี สารละลายเสอ่ื มคุณภาพ และนา้ มันใชแ้ ลว้ เป็นตน้ 3.) กา๊ ซ เช่น กา๊ ซพษิ ต่าง ๆ ไอของสารตัวทาละลาย และควนั พิษ เป็นต้น 4.) มลพษิ ทางกายภาพ เช่น ความร้อน ความสนั่ สะเทือน และเสียง เปน็ ตน้ มติ ิมนุษยห์ รือเศรษฐสังคม มติ มิ นุษยห์ รอื มิตทิ างสงั คม จะมีตวั ชี้วัดต่าง ๆ เช่น 1.) ประชากร จานวนและคุณภาพของประชากร ท้ังเกิด ตาย ย้ายถ่ิน มีผลต่อการอนุรักษ์จานวน ของประชากร และมผี ลตอ่ การบรโิ ภคทรพั ยากร เป็นตน้ 2.) การศกึ ษา เปน็ ปัจจัยแสดงคณุ ภาพของประชากรตอ่ การอนรุ ักษส์ ิง่ แวดล้อม โดยพิจารณาจาก ช่วงเวลาทอ่ี ยใู่ นโรงเรียน และสมรรถนะการรบั ความรู้ เปน็ ต้น 3.) การอนามัย/การสาธารณสขุ เช่น ชนดิ และความรนุ แรงของโรค และภาวะโภชนาการ เป็นต้น

ห น้ า | ๑๑ 4.) เศรษฐกิจ สามารถนามามาเป็นตัววัดพลังการทะลุทะลวงของมนุษย์ได้ เช่น ฐานะทาง เศรษฐกจิ เงนิ ออม เปน็ ตน้ 5.) โบราณสถาน สถานท่ีประวัติศาสตร์ และศาสนา มิติมนุษย์ที่มีส่วนสัมพันธ์ต่อโบราณสถาน ไดแ้ ก่ ความโดดเด่น ท่แี สดงความศกั ดสิ์ ทิ ธข์ิ องสถานท่ีนน้ั และพธิ กี รรม เปน็ ต้น 6.) นันทนาการ เปน็ การสร้างพลังของมนุษย์ใหผ้ อ่ นคลาย ทาใหร้ ื่นเริง มีความคิดแจ่มใสด้านการ อนุรกั ษ์สงิ่ แวดลอ้ ม และมีผลตอ่ เศรษฐกิจและการเปล่ียนแปลงสง่ิ แวดลอ้ มในมุมกวา้ งดว้ ย แนวคดิ และทฤษฎกี ารพัฒนาและอนรุ ักษท์ รัพยากร นอกเหนือไปจากการให้ความสาคัญอย่างยิ่งยวดกับเรื่องของดินและน้าแล้ว แนวคิดและทฤษฎี ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในโครงการพัฒนาอันเน่ืองมาจากพระราชดาริน้ัน ยังคานึงถึงความ สอดคล้องเก้ือกูลกนั ระหว่างการพัฒนาและการอนรุ กั ษท์ รัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างเคร่งครัด มาโดยตลอด ความเข้าใจถ่องแท้ถึงธรรมชาติและสภาวะตามธรรมชาติ ตลอดจนความสัมพันธ์ระหว่าง มนุษย์กับธรรมชาติของพระองค์น้ันทาให้เกิดแนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมหลากหลายไมว่ ่าจะเปน็ เร่อื งของทรัพยากรป่าไม้ และเรื่องของการอนุรักษ์สภาพแวดล้อม ในด้านตา่ งๆ ซงึ่ ในส่วนแรกนี้ ตวั อย่างทพ่ี อจะแสดงให้เหน็ เป็นสงั เขป คือ ป่า 3 อย่าง ป่าไม้ 3 อย่างเป็นแนวคิดของการผสมผสานความต้องการในการอนุรักษ์และฟ้ืนฟู ทรพั ยากรปา่ ไม้ ควบคไู่ ปกบั ความต้องการด้านเศรษฐกิจและสังคม กลา่ วคือ เพื่อป้องกันมิให้เกษตรกรเข้า บุกรกุ ทาลายป่าไม้ เพ่ือนามาใช้ประโยชน์ จงึ ควรให้ดาเนินการปลูกป่า 3 อย่าง เพ่ือประโยชน์ 4 อย่าง ป่า สาหรับไมใ้ ชส้ อย ป่าสาหรับเป็นไมผ้ ล และป่าสาหรบั เป็นเชอื้ เพลงิ ป่าหรอื สวนปา่ เหล่าน้ีนอกจากเป็นการ เก้ือกูลและอานวยประโยชน์ 3 อย่างนั้นแลว้ ปา่ ไม้ไม่ว่าจะเปน็ ชนดิ ใดก็จะอานวยประโยชน์ในการอนุรักษ์ ดนิ และน้า และคงความชมุ่ ชน้ื เอาไว้ อนั เป็นการอานวยประโยชน์ อยา่ งท่ี 4 ซง่ึ เป็นผลพลอยได้ \"ปลูกปา่ โดยไม่ต้องปลูก\" ก็เป็นอีกตัวอย่างหน่ึงที่สะท้อนให้เห็นความเข้าพระทัยอย่างลึกซ้ึงถึง วถิ แี ห่งธรรมชาติ โดยทไี่ ดพ้ ระราชทานแนวคิดว่าบางครั้งป่าไม้ก็เจริญเติบโตข้ึนเองตามธรรมชาติขอเพียง อย่าเข้าไปรบกวนและทาลายโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ หากปล่อยไว้ตามสภาพธรรมชาติชั่วระยะเวลาหน่ึงป่า ไม้ก็จะข้ึนสมบูรณ์เอง การระดมปลูกป่าด้วยความไม่เข้าใจ เช่น ปอกเปลือกหน้าดินซึ่งมีคุณค่ามาก ออกไป และปลูกพันธ์ุไม้ซึ่งไม่เหมาะสมกับสภาพทอ้ งถ่ินและระบบนเิ วศน์บริเวณน้ัน นอกจากต้นไม้ที่ปลูก ไว้จะตายโดยไม่ได้ประโยชน์แล้วยังทาลายสภาพแวดล้อมอีกด้วย แนวความคิดท่ีลึกซ้ึงน้ี จึงเป็นที่มาของ คาว่า \"ปลูกปา่ โดยไมต่ ้องปลกู \" ซ่ึงเป็นทีย่ ึดถอื กนั ในหมูผ่ ู้ร้ทู ่วั ไป \"ฝายชะลอความชุ่มชื้น\" (Check Dam) ก็เป็นอีกแนวคิดหน่ึงท่ีเกิดจากพระปรีชาสามารถอัน ย่ิงใหญ่ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ได้ทรงคิดค้นข้ึนเพ่ือเป็นวิธีการในการสร้างความชุ่มช้ืนให้กับ พื้นท่ีป่าไม้ด้วยวิธีง่ายๆ และประหยัด และได้ผลดีนั่นคือการสร้างฝายเล็กๆ ให้สอดคล้องไปกับสภาพ

ห น้ า | ๑๒ ธรรมชาติ โดยการใช้วัสดุธรรมชาติที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น ฝายชะลอความชุ่มช้ืน (Check Dam) มีอยู่ 2 ประเภทคือ ฝายต้นน้าลาธาร สาหรับกักกระแสน้าไว้ให้ไหลช้าลง และสามารถซึมลงใต้ผิวดินเพื่อสร้าง ความชุ่มชน้ื ในบริเวณน้ัน และอีกประเภทหนึ่งคือ ฝายดักตะกอนดินและทรายมิให้ไหลลงสู่แหล่งน้าเบ้ือง ล่าง ฝายท้ัง 2 ประเภทสามารถสร้างความชุ่มชื้นและชะลอความชุ่มชื้นและระบบวงจรน้าท่ีอานวย ประโยชน์แกก่ ารฟน้ื ฟูและอนุรักษ์ปา่ ไม้ไดอ้ ย่างมปี ระสิทธภิ าพดยี ิง่ ดังตัวอยา่ งทศ่ี นู ยศ์ ึกษาการพัฒนาห้วย ฮ่องไคร้ อาเภอดอยสะเกด็ จังหวัดเชียงใหม่ เป็นต้น แนวคิดและทฤษฎีท่สี าคญั ในดา้ นการอนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอีกประการหนึ่ง ก็คือ ทฤษฎีในการแก้ไขปัญหาความแห้งแล้งและการขาดแคลนน้าเพ่ือเกษตรกรรมโดยการดาเนินการ ตามแนว \"ทฤษฎีใหม\"่ อนั เป็นการใช้ประโยชน์จากพ้นื ทซี่ ึง่ มอี ยู่จากดั ให้กอ่ ประโยชน์สูงสุด ขณะเดียวกันก็ มนี ้าไว้ใช้ตลอดปเี ป็นการอานวยประโยชน์ต่อทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม และการพัฒนาคุณภาพส่ิงแวดล้อม โดยท่วั ไปดว้ ย \"ทฤษฎีใหม่\" อันเกิดจากพระปรีชาสามารถและพระอัจฉริภาพของพระองค์น้ัน มีหลักสาคัญ งา่ ยๆ ไมส่ ลับซบั ซ้อน สรปุ ได้ว่า พ้ืนทถี่ ือครองโดยถัวเฉลยี่ ของเกษตรกรไทยอนุมานว่าจะมีเน้ือท่ีประมาณ 15 ไร่ แบ่งพนื้ ทตี่ ามวธิ ีการทฤษฎีใหม่จะเป็นนาข้าว 5 ไร่ พืชไร่ พืชสวน 5 ไร่ ที่อยู่อาศัยและอื่นๆ 2 ไร่ สระนา้ 3 ไร่ (ลกึ ประมาณ 4 เมตร) จนุ า้ ไดป้ ระมาณ 19.000 ลกู บาศกเ์ มตร หรอื สตู ร 30-30-30 ในการนี้ใคร่ขอนาแนวคิดเรื่องทฤษฎีใหม่ที่ได้พระราชทานรายละเอียดเม่ือวันที่ 5 มีนาคม 2537 มาเพ่ือ เปน็ การอธบิ ายความให้ชัดเจนดังนี้ 1. ถ้าพูดอย่างสรุปท่ีสุด เป็นวิธีปฏิบัติของเกษตรกรท่ีเป็นเจ้าของท่ีดินจานวนน้อย แปลงเล็ก (ประมาณ 15 ไร่) ซงึ่ เป็นอตั ราถือครองโดยเฉลีย่ ของเกษตรกรโดยท่วั ๆ ไป 2. หลักสาคัญ ให้เกษตรกรมีความพอเพียงโดยเล้ียงตัวเองได้ (Self Sufficiency) ในระดับท่ีประหยัด ก่อน ทัง้ นีต้ อ้ งมคี วามสามัคคีในทอ้ งถิ่น 3. มกี ารผลติ ข้าวบริโภคพอเพียงประจาปีโดยถือว่าครอบครัวหนึ่งทานา 5 ไร่ จะมีข้าวพอกินตลอดปี ข้อ น้ีเปน็ หลกั สาคัญของทฤษฎนี ี้ 4. เพ่ือการนี้ จะต้องใช้หลักเกณฑ์เฉลี่ยว่าต้องมีน้าใช้ระหว่างช่วงฤดูแล้งประมาณ 1.000 ลูกบาศก์เมตร ตอ่ 1 ไร่ หากแต่ละแปลงเกษตรมีเนื้อที่ 5 ไร่ และแบ่งตามสัดส่วน 30-30-30-10 จะมีพื้นที่การเกษตรที่ ต้องการนา้ อยู่ 2 สว่ นใหญๆ่ คอื นาข้าว 5 ไร่ จึงตอ้ งมีนา้ 5 x 1,000 = 5,000 ม3 พืชไร่ หรือไมผ้ ล 5 ไร่ จึงต้องมีน้า 5 x 1,000 = 5,000 ม3 รวม 10,000 ม3

ห น้ า | ๑๓ ฉะน้ันจึงมีความจาเป็นต้องมีน้าสารองไว้หน้าแล้ง โดยเฉล่ียประมาณ 10,000 ม3 จึงได้ตั้งสูตร คร่าวๆ วา่ แตล่ ะแปลงประกอบด้วย สระนา้ เนื้อท่ี 3 ไร่ ขุดลึก 4 เมตร จะมีน้าจไุ ด้ประมาณ 19,000 ม3 ท่อี ยอู่ าศัยและอืน่ ๆ 2 ไร่ นาข้าว 5 ไร่ พชื ไร่ พืชสวน 5 ไร่ รวมทั้งแปลงเนอื้ ที่ 15 ไร่ 5. อปุ สรรคสาคัญที่สุดคือ อ่างเก็บน้าหรือสระท่ีมีน้าเต็ม และได้รับน้าให้เต็มเพียงปีละหนึ่งครั้งในหน้าฝน และจะมกี ารระเหยวนั ละ 1 เซนติเมตร โดยเฉล่ียในวันที่ไม่มีฝนตกหมายความว่า ในปีหนึ่งถ้านับว่าฝนไม่ ตก 300 วัน ระดับของสระจะลดลง 3 เมตร (ในกรณีนี้ ¾ ของ 19,000 ลูกบาศก์เมตร น้าท่ีใช้จะเหลือ 4,750 ลูกบาศก์เมตร) จงึ ตอ้ งมกี ารเตมิ น้าเพ่อื ใหเ้ พยี งพอ 6. ด้วยเหตุนี้ หากจะให้ทฤษฎีสมบูรณ์สระน้าทาหน้าท่ีอย่างมีประสิทธิภาพและเต็มความสามารถ ก็มี ความจาเป็นต้องมีแหล่งน้าใหญ่มาคอยเติม เปรียบเสมือนมีแท็งก์น้าใหญ่มาคอยเติมตุ่มน้าเล็กให้เต็มอยู่ เสมอ ในกรณีของโครงการวัดมงคลชัยพัฒนา จังหวัดสระบุรี จึงมีการสร้างอ่างเก็บน้าห้วยหินขาว โดยมี ความจุ 800,000 ลกู บาศกเ์ มตร ซึ่งถ้าใชว้ ิธีจ่ายน้าเข้าแปลงตามแบบเดมิ จะเลีย้ งพื้นทีก่ ารเกษตรได้เพียง 600-800 ไร่ แตถ่ ้าใชท้ ฤษฎใี หมจ่ ะเล้ยี งพน้ื ท่ไี ด้ถงึ 3,000 ไร่ หรือ 5 เทา่ 7. ลาพังอ่างเก็บน้า 800,000 ลูกบาศก์เมตร จะเล้ียงได้ 800 ไร่ (โครงการวัดมงคลฯ มีพื้นที่ 3,000 ไร่ แบ่งเปน็ 200 แปลง) อ่างน้ีจงึ เล้ยี งได้ 5 ไร่ ตอ่ แปลง ลาพังสระในแปลงเลีย้ งได้ 4.75 ไร่ (4.75+4 ไร่ = 8.75 ไร่) จึงเห็นได้ว่า หม่ินเหม่มาก แต่ถ้าคานึงว่า 8.75 ไร่น้ัน จะทาเกษตรกรรมอย่างสมบูรณ์ได้ อีก 6.25 ไร่ จะต้องอาศัยเทวดาเลี้ยง แต่ถ้าคานึงว่าในระยะที่ไม่มีความจาเป็นที่จะใช้น้าหรือมีฝนตก น้าฝนที่ ตกมาจะเก็บไว้ได้ในอ่างและสระ สารองไว้สาหรับเมื่อต้องการ อ่างและสระน้าจะทาหน้าท่ีเฉลี่ยน้าฝน (Regulator) จึงเขา้ ใจวา่ ในระบบนี้นา้ จะพอ 8. ปญั หาใหญอ่ กี ขอ้ หนง่ึ คือราคาการลงทุนค่อนข้างสูง เกษตรกรต้องได้รับความช่วยเหลือจากภายนอก (ทางราชการ ทางมูลนิธิ และเอกชน) แต่ค่าดาเนินการไม่ส้ินเปลืองสาหรับเกษตรกรรม สาหรับข้ันตอน การดาเนินงานตามทฤษฎีใหม่โดยละเอียดนั้น จะได้กล่าวไว้โดยเฉพาะในส่วนที่สอง ว่าด้วยทฤษฎีใหม่ ต่อไป

ห น้ า | ๑๔ บทที่ 2 โลกและการเปลยี่ นแปลงของโลก ธรณีวิทยา หรือ \"Geology\" คือ การศึกษาว่าโลกมีการเปล่ียนแปลงอย่างไร เกิดขึ้นอย่างไร และประกอบด้วย หินอะไรบา้ ง กญุ แจไขประวตั ิศาสตร์ของโลกซ่อนอยูใ่ นหนิ ท้ังหลายนน้ั เอง นักธรณีวิทยาจะสารวจพื้นท่ีและขุดลงไปยังหินในเปลือกโลก อายุกับธรรมชาติของหินและ ฟอสซลิ จะช่วยใหน้ ักธรณวี ิทยาเข้าใจกระบวนการของโลกได้ นักธรณีวิทยายังช่วยในการค้นหาแหล่งถ่าน หิน น้ามัน และแร่ที่มีประโยชน์อื่นๆ นอกจากพวกเขาจะศึกษาพื้นที่ก่อนทาการก่อสร้างขนาดใหญ่ เช่น เขอ่ื น เพอื่ ให้แน่ใจว่าพ้ืนดนิ สามารถรองรับนา้ หนักมหาศาลได้ วิชาธรณีวิทยา กอ่ ให้เกิดวชิ าแขนงท่เี ก่ียวข้องต่างๆ ตามมาอีกมาก เชน่ - วชิ าแรว่ ิทยา (Mineralogy) - วิชาศิลาวทิ ยา (Petrology) - วชิ าธรณีสณั ฐาน (Geomorphology) - วชิ าธรณเี คมี (Geochemistry) - วชิ าธรณีฟิสิกส์ (Geophysics) - วิชาตะกอนวทิ ยา (Sediment logy) - วิชาธรณวี ิทยาโครงสรา้ ง (Structural Geology) - วิชาเศรษฐธรณีวิทยา (Economic Geology) - วชิ าวิศวกรรมธรณี (Engineering Geology) - วชิ าการลาดบั ช้นั หิน (Stratigraphy) - วิชาซากบรรพชวี นิ หรือซากดึกดาบรรพ์ (Paleontology) - วิชาธรณีวิทยาปิโตรเลยี ม (Petroleum Geology) และอ่นื ๆ อีกมากมาย โครงสร้างโลก โลกเปน็ ดาวเคราะห์ดวงหนงึ่ ในระบบสรุ ยิ ะท่ีเกิดขึ้นเมื่อประมาณ 4,600 ล้านปีมาแล้ว นักดารา ศ า ส ต ร์ ส่ ว น ใ ห ญ่ สั น นิ ษ ฐ า น ว่ า ร ะ บ บ สุ ริ ย ะ เ กิ ด จ า ก ก า ร ห มุ น ว น ข อ ง ฝุ่ น แ ล ะ แ ก๊ ส ใ น อ ว ก า ศ (เนบิวลา) แรงโน้มถ่วงระหว่างมวลทาให้ฝุ่นและแก๊ส ในอวกาศเกิดการยุบตัวและรวมกับจนในท่ีสุด กลายเป็นระบบสุริยะซ่ึงประกอบด้วยดวงอาทิตย์และดาวเคราะห์ต่างๆ นักวิทยาศาสตร์ได้พยายาม ศกึ ษาหาขอ้ มูลทัง้ ทางตรงและทางอ้อม เพ่ือให้รู้ถึงส่วนประกอบและลักษณะต่างๆ ภายในเปลือกโลก เช่น ศึกษาเร่ืองอุกาบาตซึ่งเป็นช้ินส่วนจากอวกาศตกผ่านชั้นบรรยากาศ ลงมาสู่ผิวโลก ศึกษาเรื่อง การระเบิดของ ภูเขาไฟท่ีพ่นชิ้นส่วนและวัตถุจากภายในโลกออกมาสู่พ้ืนผิวโลก ซ่ึงนักวิทยาศาสตร์ เชอื่ วา่ มีส่วนประกอบของโลกเมื่อเริ่มเกิด

ห น้ า | ๑๕ จากขอ้ มลู และหลักฐานดังกล่าวนักวิทยาศาสตร์แบ่งโครงสร้างของโลกตามลักษณะมวลสารเป็น 3 ช้นั ใหญ่ ๆ คือ 1. ชน้ั เปลอื กโลก (Crust) เป็นเสมือนผิวด้านนอกที่ปกคลุมโลก แบ่งออกได้เป็น 2 บริเวณ คือเปลือกโลกภาคพื้น ทวปี หมายถึง ส่วนทเี่ ป็นแผ่นดนิ ทงั้ หมด ประกอบด้วยธาตุซิลิคอน (Si) และอะลูมิเนียม (Al) เป็นส่วน ใหญ่ และเปลือกโลกใต้มหาสมุทร หมายถึงเปลือกโลกส่วนที่ถูกปกคลุมด้วยน้า ประกอบด้วยธาตุ ซิลิคอน (Si) และแมกนีเซียม (Mg) เป็นส่วนใหญ่ มีความลึกต้ังแต่ 5 กิโลเมตร ในส่วนท่ีอยู่ใต้ มหาสมุทรไปจนถึง 70 กโิ ลเมตร ในบรเิ วณที่อย่ใู ต้เทอื กเขาสงู ใหญ่ 2. ช้นั เนื้อโลก (Mantle) เป็นช้ันที่อยู่ถัดลงไปจากช้ันเปลือกโลก ส่วนมากเป็นของแข็ง มีความลึกประมาณ 2,900 กิโลเมตร นับจากฐานล่างสุดของเปลือกโลกจนถึงตอนบนของแก่นโลก ชั้นเน้ือโลกส่วนบนเป็นหินท่ี เย็นตัวแล้วและบางส่วนมีรอยแตกเนื่องจากความเปราะ ช้ันเน้ือโลกส่วน กับช้ันเปลือกโลก รวมตัว กันเรียกว่า “ธรณีภาค” (Lithosphere) ซึ่งมาจากรากศัพท์ภาษากรีก แปลว่าช้ันหิน ชั้นธรณีภาคมี ความหนาประมาณ 100 กิโลเมตรนับจากผิวโลกลงไปช้ันเน้ือโลกถัดลงไปที่ความลึก 100 – 350 กิโลเมตร เรียกว่าชั้นฐานธรณีภาค (Asthenosphere) เป็นชั้นของหินหลอมละลายร้อนหรือ หินหนืดที่เรียกว่า แมกมาซึ่งหมุนวนอยู่ภายในโลกอย่างช้า ๆ ช้ันเนื้อโลกท่ีอยู่ถัดลงไปอีกเป็นช้ัน ล่างสุดอยู่ที่ความลึกตั้งแต่ 350 – 2,900 กิโลเมตร เป็นชั้นท่ีเป็นของแข็งร้อนแต่แน่นและหนืด กวา่ ตอนบนมอี ณุ หภมู ิสูง ต้ังแตป่ ระมาณ 2,250 – 4,500 ๐C 3. ชนั้ แก่นโลก (Core) อยู่ในระดับความลึกจากผิวโลกประมาณ 2,900 กิโลเมตร ลงไป แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ แก่นโลกชั้นนอกมีความหนาตั้งแต่ 2,900 – 5,100 กิโลเมตร เช่ือกันว่าช้ันนี้ประกอบด้วยสารเหลว

ห น้ า | ๑๖ ของโลหะเหล็กและนิเกิลเป็นส่วนใหญ่และมีความร้อนสูงมาก ต่อเน่ืองจากแก่นโลกช้ันนอกลงไปเป็น แก่นโลกชั้นนอกแตอ่ ยูใ่ นสภาพของแข็งเนือ่ งจาก มคี วามดนั และอุณหภมู ิสูงมาก อาจสงู ถึง 6,000 ๐C ธรณภี าค (lithosphere) คือ ชั้นเนอ้ื โลกส่วนบนกับชั้นเปลือกโลกรวมกัน ชน้ั ธรณีภาคมีความหนา ประมาณ 100 กิโลเมตรนับจากผิวโลกลงไป เปลือกโลกมีการเปล่ียนแปลงตลอดเวลา การศึกษาการ เปลีย่ นแปลง ของเปลือกโลกทั้งส่วนทีเ่ ปน็ พ้ืนดิน พ้ืนน้า และส่วนที่เป็นบรรยากาศจัดเป็นวิธีการหน่ึงที่จะ ช่วยป้องกัน ผลกระทบทเ่ี กดิ จากการเปลย่ี นแปลงทางธรณวี ทิ ยา ได้แก่ แผน่ ดนิ ไหวและภูเขาไฟระเบิด ซ่ึง เป็นพิบัติภัยที่มี ผลกระทบต่อชีวิตและทรัพย์สินของมนุษย์ การศึกษาการเปล่ียนแปลงของเปลือกโลกทา ให้เกิดทฤษฎีหลากหลาย แต่ทฤษฎีท่ีเป็นที่ยอมรับกันในปัจจุบันและอธิบายถึงกาเนิดของแผ่นดิน มหาสมุทร และส่ิงมีชีวิตที่ตายทับถมอยู่ในหินบนเปลือกโลก คือ ทฤษฎีการแปรสัณฐานแผ่นธรณีภาค (plate tectonic) แผ่นธรณภี าคและการเคลื่อนที่ รปู แสดงขน้ั ตอนการเลื่อนของแผ่นธรณีภาคจากอดีตถึงปจั จุบัน

ห น้ า | ๑๗ ในปี พ.ศ. 2458 นกั อุตนุ ยิ มวทิ ยาชาวเยอรมนั ชื่อ ดร.อัลเฟรด เวเกเนอร์ (Dr. Alfred Wegener) ตัง้ สมมุตฐิ านเก่ยี วกบั การเล่ือนของแผน่ ธรณีภาคจากอดีตถึงปัจจุบัน โดยกาหนดว่า เมอ่ื ประมาณ 3002200 ล้านปีมาแล้ว ผนื แผน่ ดินทั้งหมดบนโลกเป็นแผ่นดนิ ผนื เดยี วกนั เรียกว่า พันเจีย (Pangaea) ซง่ึ เป็นภาษากรีก แปลว่า แผ่นดนิ ทัง้ หมด (all land) ตอ่ มาเกิดการเลอื่ นตวั ของแผ่นธรณีภาคเปน็ ขนั้ ตอน ดงั นี้ 1. เม่ือ 2002135 ลา้ นปี พนั เจียเรมิ่ แยกออกเปน็ ทวีปใหญ่ 2 ทวปี คือ ลอเรเซียทางตอนเหนอื และกอนด์ วานาทางตอนใต้ โดยกอนดว์ านาจะแตกและเคลอื่ นแยกจากกนั เป็นอนิ เดยี อเมริกาใต้ และแอฟรกิ า ในขณะท่ีออสเตรเลียยังคงเป็นส่วนหนึ่งของกอนดว์ านา 2. เมอ่ื 135265 ลา้ นปี มหาสมทุ รแอตแลนติกแยกตัวกวา้ งขึ้น ทาให้แอฟริกาเคลื่อนท่ีห่างออกไปจาก อเมรกิ าใต้ แต่ออสเตรเลียยงั คงเชอื่ มอยู่กบั แอนตาร์กติกา และอเมริกาเหนือกบั ยุโรปยังคงต่อเน่ืองกนั 3. เมอ่ื 65 ลา้ นปี2ปจั จุบัน มหาสมุทรแอตแลนติกขยายกว้างขนึ้ อีก อเมรกิ าเหนือและยุโรปแยกจากกัน อเมริกาเหนอื โคง้ เวา้ เข้าเช่ือมกบั อเมรกิ าใต้ ออสเตรเลยี แยกจากแอนตาร์กติกา และอนิ เดียเคล่อื นไป ชน กบั เอเชียจนเกิดเปน็ ภเู ขาหิมาลยั กลายเปน็ แผน่ ดินและผืนมหาสมุทรดังปัจจบุ นั หลกั ฐานและขอ้ มูลทางธรณวี ิทยา หลกั ฐานและข้อมูลตา่ งๆ ท่ีทาให้นักวิทยาศาสตรเ์ ช่อื ในทฤษฎีการแปรสัณฐานแผ่นธรณภี าค ไดแ้ ก่ 1. รอยตอ่ ของแผน่ ธรณีภาค 2. รอยแยกของแผน่ ธรณีภาค และอายุของหนิ บนเทือกเขากลางมหาสมุทร 3. การค้นพบซากดึกดาบรรพ์ 4. การเปลย่ี นแปลงของอากาศ 5. สนามแมเ่ หล็กโลกโบราณ รอยตอ่ ของแผน่ ธรณภี าค นักธรณีวิทยาแบ่งแผน่ ธรณภี าคของโลกออกเปน็ 2 ประเภท คอื แผน่ ธรณภี าคภาคพน้ื ทวีป และแผน่ ธรณีภาคใตม้ หาสมุทร รวมท้ังหมด 12 แผน่ ไดแ้ ก่ 1. แผ่นยูเรเชีย 2. แผน่ อเมริกาเหนือ 3. แผ่นอเมรกิ าใต้ 4. แผ่นอนิ เดยี (แผ่นออสเตรเลีย2อนิ เดีย) 5. แผ่นแปซิฟิก 6. แผน่ นาสกา 7. แผ่นแอฟริกา 8. แผน่ อาระเบยี

ห น้ า | ๑๘ 9. แผน่ ฟลิ ปิ ปินส์ 10. แผน่ แอนตาร์กติกา 11. แผ่นคาริบเบีย 12. แผน่ คอคอส แต่ละแผ่นธรณีภาคจะมีการเคลือ่ นทีต่ ลอดเวลา บางแผ่นเคลอ่ื นท่ีเข้าหากัน บางแผ่นเคลอื่ นท่แี ยก ออกจากกนั บางแผน่ เคล่ือนที่ผ่านกัน นอกจากนนั้ ยังมีรอยเลื่อนปรากฏบนแผน่ ธรณภี าคบางแผน่ เช่น รอยเล่ือนซานแอนเดรยี สบนแผ่นอเมริกาเหนอื รอยเลื่อนแอนาโทเลยี บนแผ่นยเู รเชีย เปน็ ต้น รปู แสดงแผน่ ธรณภี าคบริเวณต่างๆ ของโลก เม่ือพิจารณาแผนที่โลกปัจจุบันพบว่า ทวีปแต่ละทวีปมีรูปร่างต่างกัน แต่เมื่อนาแผ่นภาพของแต่ละ ทวปี มาตอ่ กันจะเหน็ วา่ มีส่วนทส่ี ามารถต่อกันได้พอดี เช่น ขอบตะวันออกของทวีปอเมริกาใต้สามารถต่อ กับขอบตะวันตก ของทวปี แอฟรกิ าใต้ได้อยา่ งพอดี เสมือนหนึ่งวา่ ทวีปทง้ั สองน่าจะเป็นแผ่นดินเดียวกันมา ก่อน ต่อมามีการเคล่ือนท่ีแยกออกจากกัน ส่วนหน่ึงเคล่ือนไปทางตะวันออก อีกส่วนหนึ่งเคล่ือนไปทาง ตะวันตก และมีมหาสมุทร แอตแลนติกเข้ามาแทนท่ีตรงรอยแยก แผ่นทวีปทั้งสองมีการเคลื่อนแยกจาก กันเรอ่ื ยๆ จนมีตาแหน่งและรปู รา่ งดงั ปัจจบุ ัน

ห น้ า | ๑๙ รปู แสดงแนวขอบของทวีปต่างๆ ในปัจจบุ ันท่คี ิดวา่ เคยต่อเชอ่ื มเป็นผนื เดยี วกัน กระบวนการเปลี่ยนแปลงของเปลอื กโลก เปน็ ผลทาใหแ้ ผ่นธรณีภาคเกิดการเคล่ือนท่ีแยกออกจากกันจนทาให้มีลักษณะดังปัจจุบันรอยแยกของ แผ่นธรณีภาคและอายหุ ินบนเทือกเขากลางมหาสมุทรจากรูปแสดงเทือกเขากลางมหาสมทุ รพบว่า ลักษณะเด่นของพนื้ ท่มี หาสมุทรแอตแลนตกิ คือ 1. เทือกเขากลางมหาสมุทรซ่ึงมีลักษณะเป็นเทือกเขายาวที่โคง้ ออ้ มไปตามรปู ร่าง ของขอบทวีป ดา้ นหน่งึ เกอื บขนานกับชายฝั่งของประเทศสหรัฐอเมริกา สว่ นอกี ด้านหนึง่ ขนานกับชายฝั่งของทวปี ยโุ รปและทวีป แอฟริกา

ห น้ า | ๒๐ รูปแสดงเทือกเขากลางมหาสมุทรแอตแลนติก 2. เทือกเขากลางมหาสมทุ รมีรอยแยกตวั ออกเปน็ รอ่ งลกึ ไปตลอดความยาวของเทอื กเขา 3. มรี อยแตกตัดขวางบนสนั เขากลางมหาสมุทรมากมาย รอยแตกเหลา่ น้เี ป็นศนู ย์กลางของการเกิด แผ่นดนิ ไหวและภเู ขาไฟระเบิด 4. มีเทอื กเขาเลก็ ๆ กระจัดกระจายอยู่ท้ังทางตะวนั ออกและตะวันตกของพน้ื มหาสมทุ ร บรเิ วณทเี่ ปน็ ประเทศอังกฤษในปจั จุบนั เป็นเกาะทอ่ี ยูบ่ นไหล่ทวีปท่มี ีส่วนของแผน่ ดนิ ใตพ้ น้ื น้าต่อเน่ืองกับทวีป ยโุ รป ในปี พ.ศ. 2503 มีการสารวจใต้ทะเลและมหาสมุทรใหญ่ทงั้ 3 แหง่ ด้วยเครือ่ งมือท่ีทนั สมัย ทาให้พบ หินบะซอลต์ท่บี รเิ วณรอ่ งลึก หรือรอยแยกบริเวณเทือกเขากลางมหาสมุทรแอตแลนติก และพบวา่ หินบะ ซอลตท์ ่ีอยูไ่ กลจากรอยแยกจะมีอายุมากกว่าหนิ บะซอลต์ที่อยู่ ใกล้รอยแยกหรือในรอยแยก จากหลักฐาน ดังกลา่ วสามารถ อธิบายการเปล่ียนแปลงได้ดงั น้ี เม่ือเกิดรอยแยกแผน่ ดินจะเกดิ การเคลื่อนตัวออกจากกัน อย่างชา้ ๆ ตลอดเวลา ขณะเดียวกันเนอ้ื ของหินบะซอลต์จากสว่ นลา่ งจะถูกดนั แทรกเสรมิ ขน้ึ มาตรงรอย แยก เป็นเปลอื กโลกใหม่ ทาใหต้ รงกลางรอยแยกเกดิ หนิ บะซอลตใ์ หม่เรื่อยๆ โครงสร้างและอายุหินรองรับ แผ่นธรณภี าคจงึ มีอายอุ ่อนสดุ บริเวณ เทือกเขากลางมหาสมุทร และอายุมากขึน้ เม่ือเข้าใกล้ขอบทวีป ดงั รปู

ห น้ า | ๒๑ รูปแสดงอายุของหนิ บะซอลต์บรเิ วณรอยแยกกลางมหาสมุทรแอตแลนตกิ นักธรณีวทิ ยาได้ศึกษารอยต่อของแผ่นธรณภี าคพบว่า แผน่ ธรณีภาคมกี ารเคล่อื นท่ีมลี ักษณะตา่ งๆ ดงั นี้ 1. ขอบแผน่ ธรณีภาคแยกออกจากกนั ขอบแผ่นธรณภี าคท่ีแยกจากกันนี้ เนอื่ งจากการดันตวั ของแมกมา ในชนั้ ธรณภี าค ทาให้เกิดรอยแตกในช้นั หินแข็ง แมกมาสามารถถา่ ยโอนความร้อนสู่ชัน้ เปลือกโลก อุณหภูมิและความดันของแมกมาลดลงเป็นผลให้เปลือกโลกตอนบนทรดุ ตวั กลายเป็นหุบ เขาทรุด (rift valley) รปู แสดงการแยกออกจากกันของแผน่ ธรณภี าคภาคพื้นทวปี ต่อมาน้าทะเลไหลมาสะสมกลายเปน็ ทะเล และเกดิ รอยแตกจนเป็นร่องลึก เม่ือแมกมาเคลื่อนตัวแทรก ข้ึนมาตามรอยแตก เป็นผลให้แผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทรเคล่ือนตัวแยกออกไปทั้งสองข้าง ทาให้พ้ืนทะเล ขยายกว้างออกไปทั้งสองด้านเรียกว่า กระบวนการขยายตัวของพื้นทะเล (sea floor spreading) และ ปรากฏเป็นเทอื กเขากลางมหาสมุทร เช่น บริเวณกลางมหาสมุทรแอตแลนติก บริเวณทะเลแดง รอยแยก แอฟริกาตะวันออก อ่าวแคลิฟอรเ์ นีย มีลกั ษณะเป็นหบุ เขาทรดุ มีรอ่ งรอยการแยก เกิดแผ่นดินไหวตื้นๆ มี ภเู ขาไฟและลาวาไหลอยใู่ ต้มหาสมุทร

ห น้ า | ๒๒ รปู แสดงการแยกออกจากกันของแผน่ ธรณภี าคใตม้ หาสมุทร ในขณะทแ่ี ผน่ ธรณภี าคเกิดรอยแตกและเลื่อนตัว จะมีผลทาใหเ้ กิดคลน่ื ไหวสะเทือนไปยังบริเวณตา่ งๆ ใกลเ้ คียงกบั จดุ ทเี่ กดิ รอยแตก รอยเลื่อนในชั้นธรณภี าคเกิดเป็นปรากฏการณ์แผน่ ดินไหว 2. ขอบแผ่นธรณภี าคเคล่ือนที่เขา้ หากนั แบง่ เป็น 3 ลกั ษณะ คือ 2.1 แผ่นธรณภี าคใต้มหาสมุทรชนกับแผ่นธรณีภาคใตม้ หาสมทุ ร แผ่นธรณีภาคแผน่ หนงึ่ จะมุดลงใต้อีก แผ่นหน่ึง ปลายของแผ่นท่ีมดุ ลงจะหลอมตัวกลายเปน็ แมกมาและปะทุขนึ้ มาบนแผ่นธรณภี าคใต้ มหาสมทุ ร เกดิ เปน็ แนวภเู ขาไฟกลางมหาสมทุ ร เช่น ที่หมู่เกาะมาริอานาส์ อาลเู ทยี น ญี่ปนุ่ ฟลิ ิปปนิ ส์ หมู่ เกาะฮาวาย จะมีลักษณะเปน็ รอ่ งใต้ทะเลลึก มีแนวการเกิดแผ่นดินไหวตามแนวของแผน่ ธรณภี าคลึกลงไป ถงึ ชัน้ เน้อื โลก รวมทั้งมภี ูเขาไฟที่ยังมีพลงั รปู แสดงการชนกนั ระหว่างแผ่นธรณีภาคใตม้ หาสมุทรกบั แผ่นธรณภี าคใต้มหาสมุทร 2.2 แผ่นธรณภี าคใต้มหาสมทุ รชนกบั แผ่นธรณีภาคภาคพน้ื ทวปี แผน่ ธรณภี าคใต้มหาสมุทร ท่ีหนักกว่าจะ มุดลงใต้แผน่ ธรณภี าคภาคพื้นทวปี ทาใหเ้ กดิ รอยคดโคง้ เป็นเทือกเขาบนแผ่นธรณภี าคภาคพ้ืนทวีป เช่น ท่ี

ห น้ า | ๒๓ อเมริกาใตแ้ ถบตะวนั ตก แนวชายฝง่ั โอเรกอนจะมลี กั ษณะเป็นร่องใต้ทะเลลึก ตามแนวขอบทวีปมีภูเขาไฟ ปะทุในส่วนที่เป็นแผ่นดิน เกิดเป็นแนวภูเขาไฟชายฝ่ัง และเกิดแผ่นดินไหวรุนแรง ส่วนแนวขอบด้าน ตะวันออก- เฉียงเหนือของแผ่นธรณีภาคอาระเบียท่ีเคลื่อนท่ีเข้าหาและมุดกันกับแนวขอบ ด้านใต้ของ แผ่นธรณภี าคยเู รเชยี จะเกดิ เป็นรอ่ งลกึ ก้นมหาสมุทร และเกิดเป็นเทือกเขาคดโค้งอยู่บนแผ่นธรณีภาคใน บรเิ วณประเทศตะวนั ออกกลาง ปัจจุบันบริเวณนก้ี ลายเป็นแหล่งสะสมน้ามันดบิ แหลง่ ใหญ่ของโลก รูปแสดงการชนกนั ระหว่างแผ่นธรณีภาคใตม้ หาสมุทรกับแผ่นธรณีภาคภาคพื้นทวปี 2.3 แผน่ ธรณีภาคภาคพ้นื ทวีปชนกับแผน่ ธรณภี าคภาคพนื้ ทวปี เนือ่ งจากแผน่ ธรณีภาค ภาคพ้ืนทวีปท้ัง 2 แผ่นมีความหนามาก เม่ือชนกันจะทาให้ส่วนหนึ่งมุดลง อีกส่วนหน่ึงเกยกันอยู่เกิดเป็น เทือกเขาสูงแนว ยาวอยูใ่ นแผน่ ธรณภี าคภาคพื้นทวปี เชน่ เทอื กเขาแอลปใ์ นทวปี ยโุ รป เทือกเขาหิมาลยั ใน ทวีปเอเชีย เป็น ต้น แนวขอบดา้ นทศิ เหนือของแผ่นธรณีภาคอินเดียเคลื่อนที่ชนและมุดกับแผ่นธรณีภาค ยูเรเชียทางตอน ใต้ ทาให้เกดิ เทือกเขาหมิ าลยั บรเิ วณดงั กล่าวจะเปน็ รอยย่นคดโค้งเป็นเขตท่ีราบสูงเสมือนเป็นหลังคาของ โลก รูปแสดงการเคลื่อนทีช่ นกันระหว่างแผน่ ธรณภี าคภาคพ้ืนทวปี และแผน่ ธรณีภาคภาคพนื้ ทวีป

ห น้ า | ๒๔ การเปลี่ยนแปลงของเปลือกโลก ธรรมชาติทาใหเ้ ปลือกโลกเปลย่ี นแปลงไดอ้ ยา่ งไร เมื่อประมาณ พ.ศ. 2163 อลั เฟรด เวเจเนอร์ ไดส้ ันนิษฐานว่า ถ้ายอ้ นอดีตไปอีกประมาณ 50 ล้านปี ผวิ โลกสว่ นทีเ่ ป็นแผน่ ดนิ ซงึ่ โผลข่ ้ึนมาจากผิวน้านั้นมีเพยี งสว่ นเดียวเป็นทวีปใหมท่ วีปเดียวเทา่ นั้น จากข้อมูลในปจั จุบนั จะเห็นวา่ ทวีปต่างๆอยู่กระจายไปตามสว่ นตา่ งๆของโลก โดยมีมหาสมทุ รและทะเล ค่นั อยู่ระหว่างทวปี เหลา่ น้นั นอกจากน้ขี ้อมูลที่ได้จากการศึกษาค้นควา้ ในระยะต่อๆมา พบว่าทวีปทงั้ หลายที่มนุษย์อาศัยอยู่น้ี มไิ ดน้ ง่ิ อยกู่ บั ที่ แตส่ ามารถเคลื่อนที่ได้ นักธรณีวทิ ยาได้ศกึ ษาและพบว่าสิ่งต่างๆท่ปี ระกอบกนั เป็นเปลอื กโลกนัน้ มิไดอ้ ย่รู วมติดกันเปน็ แผน่ เดยี วกันโดยตลอดแต่มีรอยแยกอยทู่ ัว่ ไป รอยแยกเหล่านส้ี ่วนใหญ่จะอยลู่ กึ ลงไปจากผวิ โลก จงึ ทาให้ สามารถแบ่งเปลือกโลกออกเป็นแผน่ ๆเรียกแต่ละแผน่ วา่ แผ่นเปลือกโลก ซง่ึ แผ่นเปลือกโลกจะ ประกอบด้วยแผ่นเปลอื กโลกขนาดใหญ่ 6 แผ่นด้วยกนั คือ 1.แผน่ ยเู รเซีย เป็นแผน่ เปลอื กโลกทีร่ องรับทวปี เอเชียและทวีปยโุ รป และพืน้ นา้ บรเิ วณใกลเ้ คียง 2.แผ่นอเมริกา เป็นแผน่ เปลอื กโลกท่ีรองรับทวีปอเมรกิ าเหนือ ทวีปอเมริกาใต้ และพนื้ น้าครึ่งซกี ตะวนั ตก ของมหาสมทุ รแอตแลนติก 3.แผ่นแปซฟิ ิก เป็นแผ่นเปลือกโลกที่รองรับมหาสมทุ รแปซิฟกิ 4.แผน่ ออสเตรเลีย เป็นแผน่ เปลอื กโลกท่ีรองรบั ทวีปออสเตรเลยี ประเทศอินเดยี และพื้นนา้ ระหวา่ ง ประเทศออสเตรเลยี กบั ประเทศอนิ เดยี 5.แผ่นแอนตาร์กตกิ เป็นแผ่นเปลือกโลกท่ีรองรบั ทวปี แอนตาร์กติก และพื้นน้าโดยรอบ 6.แผน่ แอฟริกา เป็นแผ่นเปลือกโลกที่รองรบั ทวีปแอฟริกา และพ้นื นา้ รอบๆทวีปน้ี นอกจากนย้ี งั มีแผ่นเปลือกโลกขนาดเลก็ อีกดว้ ย เช่น แผ่นฟลิ ิปปินส์ เปน็ ตน้ การเปลย่ี นแปลง(แปรรูป)ของเปลือกโลก Deformation

ห น้ า | ๒๕ แบง่ เปน็ 2 แบบ ไดแ้ ก่ 1.การเปลีย่ นแปลงเคลอ่ื นที่แบบรวดเรว็ ฉบั พลัน (abrupt movements) มกั เกี่ยวข้องกับแผ่นดนิ ไหวท่ีเกิดข้นึ อยา่ งรุนแรง จนทาใหเ้ ปลอื กโลกจมตวั ลงเป็นบรเิ วณกว้าง หรือเอยี งไปขา้ งใดข้างหน่ึงหรือเคลื่อนท่อี อกจากกันในแนวราบทาให้เกดิ ลุ่มน้าขัง (swamps) หรือ ทะเลสาบ เช่น ทีร่ าบลุม่ ในภาคเหนอื ของประเทศไทย หรอื ทรี่ าบลมุ่ ตอนกลางที่เรยี กวา่ ท่ีราบลุ่ม เจ้าพระยาของไทย 2. การเปล่ียนแปลงหรอื เคล่ือนทอี่ ย่างชา้ ๆ (slow movements) แผ่นเปลือกโลกมีการเคล่ือนท่ีอย่างชา้ ๆ เชน่ แผ่นเปลือกโลกแปซฟิ ิคเคลื่อนที่ไปทางทศิ เหนือ 5 เซนตเิ มตร/ปี เฉลย่ี ทัง้ โลก 5 – 8 เซนตเิ มตร/ปี การเคล่ือนทขี่ องแผน่ เปลือกโลก หินหนดื ทอี่ ยใู่ นช้ันแมนเทิลได้รบั ความร้อนจากแก่นโลก หนิ หนืดจึงไหลสวนในลักษณะคล้ายกบั การเคล่ือนที่ของสผี สมอาหารท่ีสังเกตได้จากกจิ กรรม การเคลอ่ื นท่ี ของหินหนืดเปน็ สาเหตหุ น่งึ ทีท่ าให้ แผ่นเปลอื กโลกเคล่ือนท่ีได้ ประกอบกบั แผ่นเปลือกโลกทีอ่ ยใู่ ตม้ หาสมทุ รมีความหนาน้อยกวา่ แผ่นเปลอื ก โลกสว่ นท่ีเปน็ ทวีป หนิ หนืดในชัน้ แมนเทลิ จงึ สามารถแทรกตัวขน้ึ มาตามรอยแยกระหวา่ งแผ่นเปลือกโลก ทอ่ี ย่ใู ต้มหาสมทุ รได้ง่ายกวา่ หินหนดื ในชัน้ แมนเทิลจงึ ทาหน้าทีเ่ ปน็ ตวั ดันและพยงุ ให้แผ่นเปลอื กโลกใต้ มหาสมุทรเคลื่อนที่และขยายตวั แยกออกจากกัน ดงั เช่นนักธรณี วทิ ยาพบวา่ ท่บี รเิ วณรอยตอ่ ระหว่างแผน่ เปลอื กโลกที่อยู่ใต้มหาสมุทรแอตแลนตกิ น้ันมแี นวหินเกดิ ขึ้นอย่ตู ลอดเวลา แนวหินใหม่ท่ีเกดิ ข้ึนจากหนิ หนดื ที่อยู่ใต้เปลือกโลกดันขึ้นมาทบี่ ริเวณรอยต่อน้ี แนวหนิ ใหมเ่ หลา่ นพี้ บว่ามีอายุน้อยกวา่ หินปูนทอ่ี ยู่บน ทวีปทีอ่ ยูร่ อบมหาสมุทรแอตแลนติกมาก นอกจากน้ยี งั พบอีกว่า การทหี่ นิ หนดื ดันข้นึ มาตามรอยต่อนีเ้ อง ทาให้แผน่ ดนิ ของทวีปอเมริกากับทวีปยุโรป และทวีปแอฟริกาห่างมากขนึ้ ตลอดเวลา เมือ่ แผ่นเปลือกโลก ใตม้ หาสมุทรเคลอื่ นที่ออกไปมากย่งิ ขึน้ ขอบอีกด้านหน่ึง จะเขา้ ไปชนและมุดตัวเขา้ ไปสู่ใต้แผน่ เปลือกโลก และมีแรงดนั มหาศาลเกิดข้ึนตามบริเวณทีจ่ รดกันนี้ นักธรณีวิทยาศึกษาพบว่า แผ่นเปลือกโลกท้งั ปวงเคลื่อนท่อี ย่ตู ลอดเวลาดว้ ยอัตราเร็วทตี่ า่ มาก บางแผ่นเคลอื่ นทเ่ี ขา้ ชนอกี แผ่นหน่งึ เชน่ แผ่นออสเตรเลยี เคล่ือนที่เข้าชนแผน่ ยเู รเซยี เกิดการ เปลี่ยนแปลงคือแผ่นออสเตรเลียมดุ ตวั เขา้ สูแ่ ผน่ ยูเรเซยี และมุดหายไปในสว่ นแมนเทลิ ของโลกท่ีมีความ รอ้ นสงู จึงทาใหเ้ กิดมีการหลอมตัวของหินเปลือกโลก นอกจากการชนกันของท้ังสองแผ่น นี้ยงั ผลให้ เปลอื กโลกบางสว่ นถูกดันใหโ้ ค้งตวั ขนึ้ กลายเปน็ ภเู ขาสูง เชน่ บรเิ วณเทือกเขาหมิ าลยั ซึ่งอยู่ทางตอนเหนือ ของประเทศอนิ เดีย จากความรูท้ นี่ ักวทิ ยาศาสตร์ได้พยายามศกึ ษาคน้ ควา้ ทาใหเ้ ราทราบวา่ แผน่ เปลือกโลกมกี าร เคลอ่ื นท่ีอยตู่ ลอดเวลา และถ้านักเรียนตัดภาพทวีปต่างๆแลว้ นามาต่อกนั กจ็ ะเห็นวา่ บางส่วนอาจ ปะติดปะตอ่ กันเข้าเกือบสนิท เช่น ชายฝงั่ ตะวนั ออกของทวีปอเมรกิ าใต้กับชายฝั่งตะวนั ตกของทวีป

ห น้ า | ๒๖ แอฟริกา บางส่วนอาจต่อกนั ไมส่ นิทนัก เชน่ บรเิ วณชายฝั่งทวปี เอเชียตอนล่างกบั สว่ นบนของชายฝัง่ ทวีป ออสเตรเลียและทวปี แอนตาร์กติก อย่างไรก็ตาม อาจถือได้วา่ ภาพทีเ่ กิดจากการนาทวีปต่างๆมา ปะตดิ ปะตอ่ กนั นี้ให้แนวคิดท่ีสาคญั ท่ีทาใหเ้ ราได้ทราบว่า แผ่นเปลอื กโลกท้งั หลายมีการเคลอ่ื นท่ี ลักษณะการเคลอื่ นของแผ่นธรณี นักธรณวี ิทยาได้ศกึ ษารอยต่อของแผน่ ธรณีภาคพบว่า แผน่ ธรณภี าคมีการเคล่ือนทม่ี ีลกั ษณะตา่ งๆ ดงั นี้ 1. ขอบแผน่ ธรณีภาคแยกออกจากกนั ขอบแผน่ ธรณีภาคทีแ่ ยกจากกันน้ี เน่ืองจากการดันตวั ของแมกมา ในชั้นธรณีภาค ทาใหเ้ กิดรอยแตกในช้นั หินแข็ง แมกมาสามารถถ่ายโอนความร้อนสูช่ ั้นเปลือกโลก อณุ หภูมิและความดันของแมกมาลดลงเป็นผลให้เปลือกโลกตอนบนทรุดตัวกลายเป็นหบุ เขาทรดุ (rift valley) รูปแสดงการแยกออกจากกันของแผน่ ธรณภี าคภาคพน้ื ทวปี ต่อมาน้าทะเลไหลมาสะสมกลายเป็นทะเล และเกิดรอยแตกจนเปน็ รอ่ งลึก เม่ือแมกมาเคลื่อนตัวแทรก ขน้ึ มาตามรอยแตก เปน็ ผลให้แผ่นธรณีภาคใตม้ หาสมุทรเคลอื่ นตวั แยกออกไปทงั้ สองขา้ ง ทาใหพ้ ื้นทะเล ขยายกวา้ งออกไปท้งั สองดา้ นเรียกว่า กระบวนการขยายตัวของพืน้ ทะเล (sea floor spreading) และ ปรากฏเป็นเทือกเขากลางมหาสมุทร เชน่ บรเิ วณกลางมหาสมุทรแอตแลนติก บริเวณทะเลแดง รอยแยก แอฟริกาตะวันออก อา่ วแคลิฟอรเ์ นีย มีลักษณะเปน็ หบุ เขาทรุด มีร่องรอยการแยก เกดิ แผ่นดินไหวตน้ื ๆ มี ภูเขาไฟและลาวาไหลอยู่ใตม้ หาสมุทร รปู แสดงการแยกออกจากกนั ของแผน่ ธรณภี าคใตม้ หาสมุทร

ห น้ า | ๒๗ ในขณะทแี่ ผ่นธรณีภาคเกิดรอยแตกและเลื่อนตวั จะมีผลทาใหเ้ กดิ คลืน่ ไหวสะเทือนไปยังบริเวณต่างๆ ใกล้เคียงกับจดุ ที่เกดิ รอยแตก รอยเลอื่ นในช้ันธรณีภาคเกดิ เปน็ ปรากฏการณ์แผน่ ดินไหว 2. ขอบแผ่นธรณีภาคเคลอ่ื นที่เข้าหากนั แบ่งเปน็ 3 ลักษณะ คอื 1. แผ่นธรณภี าคใตม้ หาสมุทรชนกับแผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทร แผ่นธรณภี าคแผ่นหน่งึ จะมดุ ลงใต้ อีกแผ่นหน่งึ ปลายของแผ่นท่ีมดุ ลงจะหลอมตวั กลายเปน็ แมกมาและปะทขุ น้ึ มาบนแผน่ ธรณี ภาคใต้มหาสมทุ ร เกดิ เป็นแนวภูเขาไฟกลางมหาสมุทร เชน่ ที่หมู่เกาะมาริอานาส์ อาลเู ทียน ญี่ปุน่ ฟิลปิ ปนิ ส์ หม่เู กาะฮาวาย จะมีลักษณะเป็นรอ่ งใตท้ ะเลลกึ มีแนวการเกดิ แผ่นดนิ ไหวตาม แนวของแผ่นธรณภี าคลึกลงไปถึงชน้ั เน้อื โลก รวมทงั้ มภี เู ขาไฟท่ียังมีพลัง รปู แสดงการชนกนั ระหว่างแผ่นธรณภี าคใตม้ หาสมุทรกบั แผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทร 2. แผน่ ธรณภี าคใต้มหาสมุทรชนกับแผน่ ธรณภี าคภาคพน้ื ทวปี แผน่ ธรณภี าคใต้มหาสมทุ ร ที่หนัก กว่าจะมุดลงใตแ้ ผ่นธรณภี าคภาคพนื้ ทวปี ทาให้เกดิ รอยคดโค้งเป็นเทอื กเขาบนแผ่นธรณีภาค ภาคพืน้ ทวปี เชน่ ทอ่ี เมรกิ าใตแ้ ถบตะวนั ตก แนวชายฝั่งโอเรกอนจะมีลกั ษณะเปน็ ร่องใต้ทะเลลึก ตามแนวขอบทวีปมีภเู ขาไฟปะทุในสว่ นที่เปน็ แผน่ ดิน เกิดเป็นแนวภเู ขาไฟชายฝงั่ และเกิด แผ่นดนิ ไหวรุนแรง สว่ นแนวขอบดา้ นตะวันออก- เฉยี งเหนอื ของแผ่นธรณีภาคอาระเบียท่ี เคล่อื นที่เขา้ หาและมุดกนั กบั แนวขอบดา้ นใตข้ องแผน่ ธรณีภาคยเู รเชีย จะเกดิ เป็นร่องลึกกน้ มหาสมุทร และเกิดเป็นเทอื กเขาคดโคง้ อยู่บนแผ่นธรณีภาคในบริเวณประเทศตะวนั ออกกลาง ปัจจุบนั บรเิ วณน้ีกลายเป็นแหลง่ สะสมนา้ มันดบิ แหลง่ ใหญข่ องโลก

ห น้ า | ๒๘ 2.3 กระบวนการทที่ าใหเ้ กดิ การเคลื่อนท่ีของแผ่นธรณี เปลอื กโลกมิได้เปน็ แผ่นเดยี วตอ่ เน่ืองตดิ กันดังเชน่ เปลือกไข่ หากแตเ่ หมือนเปลือกไข่แตกรา้ ว มีแผน่ หลาย แผน่ เรยี งชิดตดิ กันเรียกว่า “เพลต” (Plate) ซ่ึงมีอยูป่ ระมาณ 20 เพลต เพลตทมี่ ีขนาดใหญ่ ได้แก่ เพลต แปซฟิ ิก เพลตอเมรกิ าเหนือ เพลตอเมริกาใต้ เพลตยเู รเซีย เพลตแอฟรกิ า เพลตอินโด-ออสเตรเลยี และ เพลตแอนตาร์กติก เป็นตน้ เพลตแปซิฟิกเป็นเพลตท่ีใหญ่ทีส่ ดุ และไม่มเี ปลือกทวีป กนิ อาณาเขตหนึ่งใน สามของพ้นื ผิวโลก เพลตทุกเพลตเคลอ่ื นตัวเปล่ียนแปลงขนาดและรปู ร่างอยตู่ ลอดเวลา (ดภู าพท่ี 1) การเคลื่อนทีข่ องแผ่นเปลือกโลกแบ่งได้ดงั นี้ ทฤษฎวี งจรการพาความรอ้ น (Convection current theory) กล่าวไว้ว่าการหมนุ เวยี นของกระแสความรอ้ นภายในโลก มลี ักษณะเชน่ เดียวกับการเดอื ดของนา้ ในแก้ว กลา่ วคือโลกส่งผ่านความรอ้ นจากแก่นโลกขึ้นมาสู่ชัน้ แมนเทิล ซง่ึ มีลักษณะเป็นของไหลท่มี ีสถานะ กง่ึ แข็งกึง่ เหลว และผลกั ดนั ใหส้ ารในชั้นนหี้ มนุ เวยี นจากสว่ นลา่ งขึ้นไปสู่สว่ นบนส่งผลให้เปลอื กโลกซ่งึ เปน็ ของแขง็ ปิดทบั อยูบ่ นสดุ เกดิ การแตกเปน็ แผ่น (Plate) และเคล่อื นทใ่ี นลักษณะเขา้ หากัน แยกออกจากกนั และไถลตัวขนานออกจากกัน ทฤษฎีทวปี เล่อื น (Continental Drift Theory) ในปี ค.ศ.1915 นักวทิ ยาศาสตรช์ าวเยอรมันช่ือ Alfred Wagenerไดเ้ สนอสมมตฐิ านทวีปเลอ่ื นข้นึ และได้รบั การยอมรบั ในปี ค.ศ.1940 สมมติฐานกล่าวไวว้ า่ เมื่อราว 250 ล้านปกี ่อน ทวีปตา่ ง ๆ เคย ติดกนั เปน็ ทวีปขนาดใหญเ่ รยี กว่า พนั เจยี (Pangaea) ต่อมามีการเคลื่อนตวั แยกออกจากกัน จนมาอยู่ใน ตาแหนง่ ปจั จุบนั หลักฐานท่เี ช่อื ว่าแผน่ ทวีปเคลื่อนทน่ี ้ีคือ ในปจั จุบันไดพ้ บชนดิ หิน ท่ีเกิดในสภาวะ แวดลอ้ มเดียวกนั แต่อยู่คนละทวีปซ่งึ ห่างไกลกันมากหินอายเุ ดียวกนั ทอ่ี ย่ตู า่ งทวีปกันมีรูปแบบ สนามแมเ่ หล็กโลกโบราณคล้ายคลึงกัน และขอบของทวีปสามารถเชอื่ มตัวประสานแนบสนทิ เข้าด้วยกนั ได้ ทฤษฎีเปลอื กโลกใตม้ หาสมุทรแยกตวั (Sea Floor Spreading Theory) จากปรากฏการณ์การแตกตวั และแยกออกจากกันของแผ่นเปลือกโลกภาคพนื้ ทวปี และใต้ มหาสมทุ รสัมพันธ์กบั การเคลื่อนไหว การเกดิ หมเู่ กาะภูเขาไฟ การเกดิ แนวเทือกเขากลางมหาสมทุ ร การ ขยายตวั และการเกดิ ใหม่ของมหาสมทุ ร ทาให้เกิดสมมตฐิ านและกลายเป็นทฤษฎนี ้ขี นึ้ เพื่ออธิบาย ปรากฏการณต์ ่างๆ เหล่านนั้ และการเคลื่อนตวั ของแผน่ เปลือกโลกต่างๆ ทฤษฎกี ารเคลอื่ นที่ของแผน่ เปลอื กโลก (plate Tectonic Theory) เกิดจากการนาทฤษฎที วปี เลอื่ นและทวปี แยกมารวมกนั ตั้งเป็นทฤษฎีใหม่ขน้ึ มาโดยกลา่ วไวว้ ่า

ห น้ า | ๒๙ เปลือกโลกท้ังหมดแบง่ ออกเป็น แผน่ ที่สาคัญ จานวน 13 แผ่น โดยแตล่ ะแผน่ จะมีขอบเขตเฉพาะได้แก่ แผ่นอเมริกาเหนือ อเมรกิ าใต้ ยูเรเซีย แอฟริกา อนิ เดยี แปซฟิ กิ แอนตาร์กตกิ ฟิลปิ ปินส์ อาหรบั สกอเทีย โกโก้ แครเิ บยี น และนาซก้าแผ่นเปลอื กโลกทัง้ หมดไมห่ ยดุ น่ิงอยกู่ บั ท่จี ะมกี ารเคล่อื นทต่ี ลอดเวลา ใน 3 แบบ ไดแ้ กก่ ารเคลอ่ื นที่เขา้ หากัน แยกออกจากกัน และไถลตวั ขนานออกจากกันซึ่งผลของการ เคลอ่ื นท่ีของเปลอื กโลกทาให้เกิดปรากฎการณ์ต่าง ๆ ข้นึ เชน่ แผน่ ดินไหว เทอื กเขา ภเู ขาไฟ และ กระบวนการเกดิ แรแ่ ละหิน ลักษณะการเคลอื่ นท่ขี องแผ่นเปลือกโลก 1) รอยต่อท่ีแผน่ เปลือกโลกจะแยกจากกัน (Divergent Boundary) เมือ่ แมกม่าในชนั้ แอสทโี นสเฟียรด์ ัน ตัวข้นึ ทาให้เพลตจะขยายตัวออกจากกนั เกิดข้นึ ตรงรอยต่อระหว่างแผ่นเปลือกโลก 2 แผ่น ที่อยู่ใต้ มหาสมทุ รมากกว่าบนทวปี แนวเพลตแยกจากกนั ส่วนมากเกิดขนึ้ ในบรเิ วณสันกลางมหาสมทุ ร เชน่ รอยตอ่ ของแผน่ อเมรกิ ากบั แผน่ ยูเรเซยี น ทเ่ี ทือกเขาทมี่ กี ารแยกตวั (Spreading Ridge) หรือรอยต่อท่ี แยกออกจากกนั จะเกิดแผน่ ดินไหวทร่ี ะดับต้ืนตามแนวแกนการแยกตวั เท่านนั้ และเกิดกลไกการแยกตวั ข้นึ แผน่ ดนิ ไหวทีเ่ กิดจากลักษณะการแยกตวั มักจะมีขนาดต่ากวา่ 8 ริกเตอร์ 2) รอยต่อที่แผ่นเปลือกโลกจะเคลือ่ นทีช่ นกนั และเกยกัน (Convergent Boundary) มี 3 แบบ คือ 2.1) แผ่นเปลือกโลกใต้มหาสมุทร 2 แผน่ มาชนกนั (Collision) โดยขอบแผน่ เปลือกโลกในแต่ละ แนวท่ีมคี วามหนาแน่นสูงกวา่ จะสอดมุดตวั (Subduction Zones) ลงไปใต้อีกแผ่นเปลอื กโลกอกี แผ่น หนึ่งจนถงึ ชน้ั แมนเทลิ มกี ารเลือ่ น ขบ กดและดัน ซงึ่ กันและกัน ยงั ผลให้มกี ารปรบั ตวั ตลอดเวลา จากนัน้ จะหลอมละลายกลายเปน็ หินหลอมละลายท่ีมกี ารสะสมพลังงานแรงดนั มหาศาลภายในดันตวั ควบคู่กนั ไป ข้นึ มาตามชัน้ หินของเปลือกโลก หากพลงั งานนนั้ สงู มากจนถงึ ระตับกจ็ ะมกี ารปลดปล่อยพลังงานออกมา ในรูปการเกดิ แผ่นดินไหว ซ่ึงในส่วนทไ่ี ม่แข็งแรงท่ีอยดู่ ้านบนเกดิ เปน็ ปล่องภเู ขาไฟ และแนวตามขอบแผ่น เปลือกโลกเปน็ ร่องลกึ ทางยาวท่ีเรยี กว่า Trench 2.2) แผ่นเปลือกโลกใต้มหาสมุทรชนกับแผ่นทวปี แผน่ มหาสมุทรทหี่ นกั กวา่ จะมดุ ลงใตแ้ ผ่นทวีป และหลอมละลายกลายเป็นหินหลอมละลายและถูกดนั ออกมาตามรอยแยกในช้นั หินของแผน่ ทวีป เกดิ เป็นแนวภูเขาไฟ 2.3) แผน่ ทวปี ชนกับแผ่นทวปี ทาให้เพลตที่มีความหนาแน่นนอ้ ยกว่าเกิดการโกง่ ตวั เกยสูงขนึ้ กลายเปน็ เทือกเขา เชน่ เทอื กเขาหมิ าลยั เกดิ จากการชนกนั ของเพลตอนิ เดยี และเพลตเอเชยี เทอื กเขา แอลป์ (Alps) ในทวปี ยโุ รป เทอื กเขาร็อกก้ี (Rocky) และเทือกเขาแอปปาเลเชียน (Appalachian) ใน ทวปี อเมรกิ าเหนอื เกดิ จากการชนกันของเพลตอเมรกิ าเหนอื กบั เพลตแอฟริกา และเทือกเขาภพู านในภาค ตะวันออกเฉียงเหนอื ของไทย

ห น้ า | ๓๐ แผ่นดนิ ไหวจะเกิดขน้ึ ไดห้ ลายตาแหนง่ ต้ังแต่ใกล้ผวิ โลกไปจนถงึ ความลึกหลายร้อยกิโลเมตร เนือ่ งจากแผ่นเปลือกโลกทมี่ ดุ ตัวลงไปมคี วามเยน็ จนทาใหเ้ กิดการเปราะแตกออกได้ที่ความลึก ถงึ 700 กิโลเมตร รอยตอ่ ระหว่างแผ่นเปลือกโลกทีเ่ คลอื่ นทเี่ ข้าหากันเปน็ ตาแหนง่ ท่เี กดิ แผ่นดนิ ไหวท่ีใหญ่ ทีส่ ดุ ในโลก เหตกุ ารณ์บางคร้ังทีเ่ กิดขึน้ ท่ีบรเิ วณแผ่นเปลือกโลกมดุ ตวั ที่ อลาสกาและชลิ ีทาให้แผ่นดินไหว มขี นาดมากกวา่ 9 รกิ เตอร์ 3) รอยต่อท่ีแผน่ เปลือกโลกเคลอ่ื นทีส่ วนกนั (Transform Boundary) เมื่อแผ่นเปลอื กโลก 2 แผน่ เคลื่อนท่สี วนกัน ทาให้เกิดเป็นรอยเลอื่ นขนาดใหญ่ข้ึน มักเกิดข้นึ ในบริเวณเทอื กเขากลางมหาสมุทร แต่ บางคร้ังก็เกิดข้ึนบริเวณชายฝ่งั หากเปลอื กโลกเคลือ่ นท่ีกระทบกนั อยา่ งรุนแรงจะทาใหเ้ กิดการ สัน่ สะเทอื น และเกิดแผน่ ดินไหวได้ เชน่ รอยเล่ือน San Andrea’s ท่ีทาให้เกิดแผ่นดินไหวในรัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศ สหรัฐอเมริกา คอื ตัวอยา่ งของการเคลือ่ นทีผ่ า่ นกนั แยกแผน่ เปลือกโลก Pacific ออกจากแผ่นเปลือก โลก North America ในขณะทเ่ี คลือ่ นผ่านกนั แผน่ เปลือกโลกส่วนใหญ่จะเลื่อนผ่านกันทางด้านข้าง ทาให้เกิดการทรุดตวั และยกตวั ของพื้นดินน้อยกว่าการเคล่ือนท่ีออกจากกันหรือเข้าหากัน จุดสีเหลือง ข้างล่างแสดงตาแหน่งท่ีเกิดแผ่นดินไหวตามขอบของระบบรอยเล่ือนน้ีที่บริเวณอ่าวซานฟรานซีสโก 15440 71 16 6 2.2 หลักฐานและข้อมูลทางธรณวี ทิ ยาทส่ี นบั สนุนการเคลือ่ นทข่ี องทวีป 2.2 หลกั ฐานและข้อมูลทางธรณภี าค จากข้อมลู ทางธรณวี ทิ ยาในด้านตา่ งๆ จากหลกั ฐานการเปลีย่ นแปลงทางธรณภี าค และการคน้ พบซาก ดกึ ดาบรรพ์ของพืชและสัตว์ชนดิ เดยี วกนั และอายเุ ดยี วกันในทวปี ตา่ งๆ ท่ีอยูห่ ่างไกลกนั ทาให้เช่อื วา่ ทวีปตา่ งๆ ในปัจจบุ ันแตเ่ ดิมเป็นแผน่ ดนิ ผนื เดยี วกันแลว้ ค่อยๆ แยกออกจากกัน นักเรียนจะได้ศกึ ษา แนวความคดิ ของนักธรณวี ิทยาเกย่ี วกับหลกั ฐานตา่ งๆ ดงั กล่าวนีต้ อ่ ไป 2.2.1 รอยต่อของแผน่ ธรณีภาค เม่ือพจิ ารณาแผ่นทโ่ี ลกปจั จุบนั จะพบวา่ ทวีปแต่ละทวปี มีรปู รา่ งตา่ งกนั ในอดีตทวีปต่างๆ เหลา่ นีม้ รี ุ ปร่างอยา่ งไร นกั เรียนจะสงั เกตรปู รา่ งของทวีปตา่ งๆ ในอดตี ได้จากกจิ กรรมตอ่ ไปนี้

ห น้ า | ๓๑ ภาพ 2.2 แผนท่แี ผน่ ธรณภี าค แสดงแนวการเคล่ือนที่ของแผ่นธรณีภาคและลกั ษณะรอยตอ่ ระหว่างแผน่ ธรณภี าคท่ีปรากฏอย่บู นโลก แนวขอบของทวปี ต่างๆ ในปัจจุบัน ทีค่ ดิ ว่าเคยเช่ือมต่อเปน็ ผืนเดียวกัน เมื่อนาแผนภาพแต่ละทวปี มาต่อกนั จะเหน็ วา่ มีส่วนที่สามารถต่อกันได้พอดี เช่นขอบตะวันออก ของอเมริกาใต้สามารถต่อกบั ขอบตกวนั ตกของทวีปแอฟริกาใตไ้ ด้พอดี ซงึ่ เป็นเหตผุ ลที่สามารถ ตงั้ สมมตฐิ านได้วา่ ทวปี ทงั้ สองอาจเปน็ แผน่ ดินผนื เดยี วกันมากอ่ น แล้วต่อมากแ็ ยกออกกันเคล่ือนไปทาง ทศิ ตะวนั ออกส่วนหน่งึ และทิศตะวนั ตกอีกสว่ นหนงึ่ จนกลายเป้นมหาสมุทรแอตแลนติกเขา้ มาแทนท่ี ตรงรอยแยก และแผน่ ทวีปทม่ี กี ารเคล่ือนที่ตวั ออกไปเรอ่ื ยๆ จนปรากฏเป็นตาแหนง่ และรปู ร่างของทวีป ทัง้ สองดังปัจจุบัน

ห น้ า | ๓๒ จากหลักฐานและแนวคดิ ดงั กลา่ ว ไดม้ ีการศกึ ษาใตบ้ รเิ วณหมาสมทุ รแอตแลนติกต่อไป เพ่ือหา ข้อมลู อน่ื ๆ ท่สี ามารถใชเ้ ป็นหลกั ฐานสนบั สนนุ ความคิดดงั กลา่ ว 2.2.2 รอยต่อของแผน่ ธรณีภาค และอายหุ นิ บนเทือกเขากลางมหาสมุทร จากภาพ 2.3 จะเหน็ วา่ ลกั ษณะที่โดดเด่นของแผน่ มหาสมุทรแอตแลนตกิ ได้แก่ เทือกเขากลาง มหาสมุทรซึ่งเปน็ เหมือนเทือกเขายาวที่โคง้ ออ้ มไปต่างรูปรา่ งของขอบทวปี ด้านหน่งึ เกือบขนานกบั ชายฝ่ังสหรัฐอเมรกิ า และอีกด้านหน่ึงขนานกับชายฝ่งั ของทวปี ยุโรปและแอฟรกิ า นอกจากนนั้ เทือกเขากลางมหาสมุทร ยังมรี อยแตกตัวเป็นรอยลึกออกไปตลอดความยาวของเทือกเขาและมรี อยแตก ตดั ขวา้ งบนสนั เขาน้ีมากมาย รอยแตกเหล่าน้เี ป็นศูนยก์ ลางของการเกิดแผ่นดินไหวและภเู ขาไฟ ระเบิด ส่วนเทอื กเขาอื่นๆ เปน็ เทือกเขาเลก็ ๆ ท่ีกระจัดกระจายอยู่ทง้ั ทางด้านตะวนั ตกและตะวนั ออก ของพื้นมหาสมุทรและเมอื่ นักเรียนมองขึน้ ไปท่ปี ระเทศองั กฤษจะเหน็ ว่า ยังคงเปน็ เกาะท่อี ยบู่ นไหลท่ วปี ท่ีมสี ว่ นของแผน่ ดนิ ใต้พืน้ นา้ ต่อเน่ืองกบั ทวปี ยโุ รป ภาพ 2.3 เทือกเขากลางมหาสมทุ รภาพในกรอบเล็กแสดงลกั ษณะรอยลกึ บนเทือกเขากลางมหาสมทุ ร แอตแลนติกและลักษณะของรอยเลื่อนเฉือนระนาบด้านข้างที่ตัดขวางอยู่บนเทือกเขากลางมหาสมทุ ร ต่อมาเคร่ืองมือการสารวจใต้ทะเลและมหาสมทุ รไดร้ บั การพฒั นาอยา่ งมาก ดังน้นั การสารวจ มหาสมุทรใหญ่ทัง้ 3 แหง่ รวมท้งั ทะเลใกล้เคยี ง เม่อื ปี พ.ศ. 2503 จึงได้ข้อมลู ดา้ นธรณสี มุทรศาสตร์ ใหม่ทเี่ ปน็ ประโยชน์ เช่น การพบหนิ บะซอลตท์ ่ีบรเิ วณรอ่ งลึก หรอื รอยแยกบรเิ วณเทือกเขากลาง มหาสมทุ รแอตแลนติก และยังพบต่อไปอกี ว่าหินบะซอลต์ท่ีอย่ไู กลจากรอยแยกมีอายุมากกวา่ หินบะซอลต์ ทอ่ี ยู่ใกล้รอยแตกหรือในรอยแยก

ห น้ า | ๓๓ จากหลกั ฐานและขอ้ มูลดังกล่าวทาให้อธบิ ายได้ว่า เมอ่ื เกิดรอยแยก แผ่นดินจะเกิดการเคล่ือนตวั ออก จากกันอยา่ งชา้ ๆ ตลอกเวลา ในขณะเดียวกันแมกมาใต้แผน่ ธรณีภาคใตม้ หาสมุทรจะถูกดนั แทรกเสรมิ ขนึ้ มาตรงรอยแยกแขง็ ตวั เป็นหินบะซอลตห์ รือเปน็ เปลือกโลกใหม่ ทาใหต้ รงกลางรอยแยกเกดิ หนิ บะ ซอลต์ใหม่เรื่อยๆ ดังนน้ั โครงสร้างและอายุหินรองรบั แผ่นธรณภี าคจึงมีอายุอ่อนสดุ บริเวณเทอื กเขากลาง มหาสมทุ ร และอายมุ ากข้ึนเมอ่ื เข้าใกล้ขอบทวปี ดังภาพ 2.4 ภาพ 2.4 อายุของหินบะซอล์บริเวณรอยแยกกลางมหาสมุทรแอตแลนติก นอกจากรอยแยกของแผ่นธรณีภาคและอายหุ ินบนเทือกเขากลางมหาสมุทรแลว้ ยังมีหลกั ฐานเกีย่ วกบั ซากดึกดาบรรพ์และหลักฐานอ่นื อีกทีใ่ ช้ในการสนับสนุนสมมตฐิ านทวี่ า่ ในอดีตแผน่ ธรณภี าคต่างๆ เป็น ผืนเดียวกัน 2.2.3 การคน้ พบซากดกึ ดาบรรพ์ นักธรณีวทิ ยาเชอ่ื วา่ ซากดึกดาบรรพข์ องสิ่งมีชวี ติ ต่างๆ ในแต่ละแผ่นธรณีภาคน่าจะเปน็ หลกั ฐานอย่างหนึ่งทีใ่ ชย้ นื ยนั เก่ยี วกับการเปลยี่ นแปลงธรณีภาคของโลกได้ จึงสารวจซากดกึ ดาบรรพ์ ของพชื และสัตว์ในทวีปต่าง ๆ และนามาเทยี บเคียงดวู ่าเปน็ พืชหรอื สตั ว์ของซกี โลกเหนือหรือซีกโลก ใต้ อย่ใู นภมู ิอากาศร้อนหรอื เยน็ ตลอดจนความเหมือนกันของชั้นหินที่พบซากเหลา่ นั้น เพราะถา้ เป็น หนิ ทีเ่ คยเกดิ อยู่ในพื้นท่ีเดยี วกันมาก่อน เมอื่ แผ่นธรณีภาคแยกออกจากนั ไปแล้ว ลกั ษณะของซากดึก ดาบรรพ์และหนิ กค็ วรจะเหมือนกัน

ห น้ า | ๓๔ จากการสารวจ พบซากดึกดาบรรพ์ของเฟินชนดิ หนึ่งช่ือ กลอสซอพเทอริส (Glossopteris) ทท่ี วีปอินเดีย อเมริกาใต้ แอฟริกา ออสเตรเลยี และท่ที วีปแอนตาร์กติกา ถา้ นกั เรียนย้อนกับไปดแู ผนท่ี โลกก็จะพบว่าแตล่ ะทวปี อยู่ไกลกันมากและมลี ักษณะภูมิอากาศแตกตา่ งกนั แต่ในอดตี ยงั มพี ืชชนดิ เดียวกัน นอกจากยังพบซากดกึ ดาบรรพ์ของสัตวเ์ ลือ่ ยคลานช่อื มีโซซอรัส (Mesosuarus) ซ่งึ ปกตจิ ะ ดารงชวี ิตอยูต่ ามกลมุ่ น้าจืด แต่กลบั มาพบอยู่ในส่วนลา่ งของทวีปแอฟริกาและอเมริกาใตซ้ งึ่ เป็นบรเิ วณท่ี อยหู่ ่างไกลกนั และอยู่ติดทะเล จากหลักฐานการค้นพบพืช กลอสซอพเทอริส และสัตว์เลอ้ื ยคลาน มีโซซอรสั กระจายไปอยู่ใน ทวปี ตา่ งๆ ทห่ี า่ งไกลกนั ดังภาพ 2.5 นกั เรียนคดิ วา่ ปรากฏการณ์น้ีอธิบายถึงเรื่องอะไร มคี วาม เก่ียวขอ้ งกบั การแปรสณั ฐานแผน่ ธรณภี าคหรอื ไม่ อย่างไร ภาพ 2.5 ซากดกึ ดาบรรพ์ที่พบในทวีปต่างๆ ในอดตี กาล 2.2.4 หลักฐานอ่ืนๆ นอกจากหลกั ฐานต่างๆ ทก่ี ล่าวมาซงึ่ ใช้สนบั สนุนเพ่ือพสิ ูจน์ทฤษฎกี ารแปรสณั ฐานแผ่นธรณี ภาคแล้ว ยงั มีหลกั ฐานการเปล่ียนแปลงของอากาศท่ที าให้เกิดการสะสมตวั ของตะกอนในบริเวณต่างๆ ของโลก เชน่ หนิ ท่ีเกดิ จากตะกอนธารนา้ แขง็ ซงึ่ ควรจะเกิดขึ้นบรเิ วณข้ัวโลก แต่ปัจจุบันพบหนิ ลักษณะนใ้ี นบริเวณชายฝงั่ ทะเลทางตอนใตข้ องแอฟริกาและอินเดียเปน็ ตน้ แสดงว่าแผน่ ทวีปทกี าร เคล่ือนทหี่ ลงั จากทมี่ ีการสะสมตะกอนจากธารน้าแขง็ แล้ว สนามแมเ่ หล็กโลกโบราณ (pale magnetism) เปน็ หลักฐานอีกอย่างหน่ึงทใี่ ชพ้ ิสูจนท์ ฤษฎี การเคลอ่ื นท่ขี องแผ่นธรณภี าค โดยใช้หลักฐานทีว่ ่าในอดีตเหลก็ ท่ีเกิดปนอยู่กับแรอ่ ่นื ๆ (ก่อนที่จะมีการ แขง็ ตวั กลายเปน็ หนิ ) จะมีการเรยี งตวั ในรปู แบบทเี่ กดิ จากหารเหน่ยี วนาของสนามแมเ่ หลก็ โลก ขณะน้ัน ต่อมาเมื่อเกดิ จากแข็งตวั เปน็ หนิ เหลก็ น้นั จะมีสมบตั คิ ล้ายเข็มทิศทถี่ ูกเก็บฝัง่ อยใู่ นเนื้อหน เป็นระยะเวลานาน เมอ่ื นาตัวอย่างหนิ ซงึ่ ทราบตาแหนง่ (พกิ ัด) ทเ่ี ก็บ มาวดั หาคา่ มุมเอียงเทของชั้น

ห น้ า | ๓๕ หิน วดั ค่าความเข้มขน้ ของสนามแมเ่ หล็กในหอ้ งปฏบิ ัติการ รวมทงั้ คานวณหาคา่ ต่างๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง จะ ไดข้ ้อมลู เบื้องตน้ ของภาวะแม่เหลก็ ในอดตี กาล เช่น ทิศทาง ความเขม้ ของสนามแมเ่ หล็กในสมัยนัน้ เป็น ตน้ เม่ือนาข้อมลู ท่ีไดม้ าเขยี นกราฟ จะสามารถหาคา่ ภาวะแมเ่ หล็กโบราณได้ ค่าต่างๆ เหลา่ น้ีถกู นามา แปลความหมาย และคานวณหาตาแหน่งด้ังเดมิ ของพ้ืนที่ในอดีตเพอื่ ยืนยันการเคลื่อนทีข่ องแผ่นทวปี ต่างๆ ได้ จากหลกั ฐานตา่ งๆ ท่ไี ด้จากการศึกษาคน้ ควา้ ทาให้นักธรณวี ิทยาไดแ้ นวคิดเกี่ยวกับโลก วา่ จรงิ ๆ แลว้ โลกไม่เคยคงสภาพหยุดนงิ่ มีการเปลีย่ นแปลงตลอดเวลาตงั้ แต่อดตี จนถึงปจั จบุ ัน ใช้ เวลายาวนานกวา่ 250 ล้านปี มผี ลใหพ้ ้นื ผวิ โลกช้นั ธรณีภาคแบ่งออกเป็นแผ่นธรณีภาคขนาดต่างๆ มากกว่า 10 แผ่น ทุกแผ่นกาลังเคลอ่ื นท่ี นักธรณวี ทิ ยาแบ่งแผน่ ธรณีภาคของโลกออกเป็น 2 ประเภท คือแผ่นทวปี และแผน่ มหาสมทุ ร ซ่ึงทง้ั 2 ประเภทรวมกนั มจี านวน 13 แผน่ ดังภาพ 2.6 แผ่นธรณีภาคเหล่าน้ีมกี ารเคล่ือนท่ี ตลอดเวลา นกั เรียนศึกษาแผ่นธรณภี าคบริเวณต่างๆ ของโลกได้จากกจิ กรรม 2.2 ภาพ 2.6 แผน่ ธรณภี าคบรเิ วณตา่ งๆ ของโลก นกั วทิ ยาศาสตรแ์ ละนักธรณีวทิ ยาได้ศึกษารอยต่อของแผ่นธรณีภาคอย่างละเอียด และสามารถ สรปุ ลกั ษณะการเคล่อื นท่ีของแผน่ ธรณภี าคได้ดงั น้ี (1) ขอบแผ่นธรณภี าคแยกออกจากกัน เป็นแนวขอบของแผ่นธรณภี าคท่ีแยกออกจากัน อันเนอื่ งมาจากการดันตัวของแมกมาในช้ัน ธรณีภาค ทาให้เกดิ รอยแตกในชัน้ หนิ แขง็ จนแมกมาสามารถถา่ ยโอนความร้อนสชู่ ั้นเปลอื กโลกได้ อณุ หภมู แิ ละความดันของแมกมาจงึ ลดลงเป็นผลใหเ้ ปลือกโลกตอนบนทรดุ ตวั กลายเป็นหุบเขาทรุด ดัง ภาพ 2.7

ห น้ า | ๓๖ ภาพ 2.7 การแยกออกจากกันของแผ่นธรณภี าค ภาคพื้นทวีป ในระยะเวลาต่อมาเมื่อน้าไหลมาสะสมเกิดเป็นทะเล และเกิดเป็นรอยแตกจนเปน็ รอ่ ง ลึก เม่อื แมกมาเคลือ่ นตัวแทรกขึ้นมาตามรอยแตก จะทาใหแ้ ผน่ ธรณภี าคใต้มหาสมทุ รเคลือ่ นตวั แยก ออกไปทง้ั องข้าง พน้ื ทะเลจะขยายกวา้ งออกไปท้งั สองดา้ นเรยี กกระบวนการนว้ี า่ การขยายตัวของพน้ื ทะเล (sea floor spreading) และปรากฏเป็นเทอื กเขากลางมหาสมุทร ดังภาพ 2.8 เชน่ บรเิ วณ ทะเลแดง รอยแยกแอฟรกิ าตะวนั ออก อา่ วแคลิฟอรเ์ นยี มีลกั ษณะเป็นหุบเขาทรดุ ทรี อ่ งรอยการ แยก เกดิ แผ่นดนิ ไหวตน้ื ๆ มีภเู ขาไฟและลาวาไหลอย่ใู ต้มหาสมุทร ภาพ 2.8 การแยกออกจากกันของแผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทร (2) ขอบแผน่ ธรณภี าคเคลอ่ื นเขา้ หากัน แนวที่แผน่ ธรณีภาคชนหรือมุดซ้อนกันเป็นไปได้ 3 แบบ คือ แผ่นธรณภี าคใตม้ หาสมุทรชนกับแผ่นธรณี ภาคใต้มหาสมทุ ร แผน่ ธรณภี าคหนง่ึ จะมดุ ลงใต้อีกแผ่นหนึง่ ปลายของแผน่ ที่มดุ ลงจะหลอมตัว กลายเป็นแมกมาและปะทขุ นึ้ มาบดแผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทร เกดิ เปน็ ภเู ขาไฟกลางมหาสมุทร เชน่ ที่ หมูเ่ กาะมาริอานาส์ อาลูเทยี น ญ่ีปนุ่ ฟลิ ิปปินส์ จะมีลักษณะเปน็ ร่องใต้ทะเลลึก มีแนวการเกิด แผ่นดินไหวตามขอบแผน่ ธรณีภาคลกึ ลงไปถึงชน้ั เนอื้ โลก รวมท้งั มภี ูเขาไฟท่ียังมีพลัง ดังภาพ 2.9 ภาพ 2.9 การชนกนั ระหว่างแผ่นธรณีภาคใตม้ หาสมุทรกบั แผน่ ธรณีภาคใต้มหาสมุทร

ห น้ า | ๓๗ แผน่ ธรณีภาคใตม้ หาสมุทรชนกันแผน่ ธรณภี าค ภาคพื้นทวีป แผน่ ธรณีภาคใต้มหาสมุทรซ่งึ หนกั กว่าจะ มุดลงใต้แผน่ ธรณีภาค ภาคพื้นทวปี ทาให้เกดิ รอยคดโคง้ เป็นเทอื กเขาบนแผ่นธรณภี าค ภาคพนื้ ทวปี เชน่ ที่อเมรกิ าใต้ แถบตะวันตก แนวชายฝั่งโอเรกอน จะมีลักษณะเป็นรอ่ งใต้ทะเลลกึ ตามแนวขอบ ทวปี มีภูเขาไฟปะทใุ นสว่ นทเ่ี ปน็ แผน่ ดนิ เกดิ เป็นแนวภเู ขาไฟชยฝั่ง เกดิ แผน่ ดนิ ไหวรนุ แรง ดังภาพ 2.10 ภาพ 2.10 การเคล่ือนทเ่ี ข้าหากัน ระหว่างแผ่นธรณีภาคใต้มหาสมุทรกบั แผ่นธรณีภาค ภาคพนื้ ทวีป แผ่นธรณภี าค ภาคพ้ืนทวีปชนกับแผน่ ธรณีภาค ภาคพืน้ ทวีปอีกแผ่นหนึ่ง แผ่นธรณีภาคทั้ง สองมคี วามหนามาก เมอื่ ชนกันจึงทาใหส้ ่วนหน่ึงมุดลง อกี ส่วนหนึง่ เกยกนั อยู่เกิดเปน็ เทอื กเขาสงู แนว ยาวอยใู่ นแผ่นธรณีภาค ภาคพืน้ ทวปี เชน่ เทอื กเขาหิมาลัยในทวปี เอเชยี เทอื กเขาแอลป์ ในทวีปยุโรป เป็นตน้ ดังภาพ 2.11 ภาพ 2.11 การเคลื่อนทเี่ ข้าหากัน ระหว่างแผน่ ธรณภี าค ภาคพน้ื ทวปี กบั แผน่ ธรณีภาค ภาคพื้นทวีป (3) ขอบแผน่ ธรณภี าคเคลือ่ นทผ่ี า่ นกนั เน่อื งจากอัตราการเคลือ่ นตัวของแมกมาในชั้นเนื้อโลกไมเ่ ท่ากัน ทาให้แผ่นธรณีภาคในแต่ละส่วน มอี ัตราการเคลื่อนทีไ่ ม่เทา่ กนั ทาให้เปลอื กโลกใต้มหาสมุทรและบางสว่ นของเทือกเขาใต้สมุทรไถลเลื่อน ผ่านและเฉือนกัน เกดิ เป็นรอยเล่อื นเฉือนระนาบด้านข้างขนาดใหญ่ข้ึน สนั เขากลางมหาสมุทรถูกรอย เล่อื นขึ้นตดั เฉือนเป็นแนวเหลื่อมกนั อยู่ มลี กั ษณะเปน็ แนวรอยแตกแคบยาวมที ิศทางตั้งฉากกบั เทือกเขา กลางสมทุ รและหรอื ร่องใต้ทะเลลกึ ระหว่างขอบของแผน่ ธรณีภาคท่ีซอ้ นเกยกนั ในบรเิ วณภาคพ้นื

ห น้ า | ๓๘ ทวปี หรอื มหาสมุทร ดังภาพ 2.12 เช่นรอยเล่อื นซานแอนเดรยี ส ประเทศสหรฐั อเมริกา รอยเล่อื นอัลไพน์ ประเทศนิวซีแลนด์ ภาพ 2.12 การเคล่ือนทผ่ี า่ นสวนกนั ของแผ่นธรณภี าค 2.1ทฤษฎีทวีปเลือ่ นของเนเกเนอร์ การเลื่อนไหลของทวีปหรอื ทวีปเล่อื น (อังกฤษ: Continental drift) เป็นแนวคดิ ซึง่ เสนอโดยนักอุตุนยิ มวิทยาและนักธรณฟี สิ กิ ส์ ชาวเยอรมนั อลั เฟรด เวเกเนอร์ เมือ่ พ.ศ. 2455 (ค.ศ. 1912) ซ่ึงกลา่ วไวว้ ่า ทวีปท่อี ยทู่ ั้งสองฝัง่ ของ มหาสมทุ รแอตแลนติกนา่ จะเคยเชือ่ มต่อกนั เปน็ มหาทวปี มาก่อน ซงึ่ เรยี กวา่ พันเจยี (Pangea) และ ลอ้ มรอบด้วยมหาสมทุ รผืนเดียวกนั เรียก พนั ทาลัสซา (Panthalassa) โดยอ้างหลกั ฐานจากข้อมูลสภาพ ภมู ิศาสตร์บริเวณขอบทวปี ต่าง ๆ ได้แก่ ทวปี แอฟริกา ทวีปอเมรกิ าเหนอื และทวปี อเมริกาใต้ ทีส่ ามารถ ต่อกันเปน็ ผนื เดยี วกันได้อย่างเหมาะสม และข้อมลู การค้นพบซากดกึ ดาบรรพ์ทีเ่ ปน็ สปีชสี เ์ ดียวกนั บนทวปี ทั้งสองฝ่งั มหาสมทุ รแอตแลนติก มีนกั วทิ ยาศาสตร์หลายคนก่อนเวเกเนอร์ท่ีสงั เกตทวปี เล่อื นแลว้ เชน่ ฟรานซิส เบคอน, อันโตนิ โอ สไนเดอร์ เพลลกิ รินีและเบนจามิน แฟรงคลนิ ตอนแรกแนวคดิ น้ีนักภมู ิศาสตร์และนกั ธรณีวทิ ยาหลาย คนมองว่าไร้เหตุผล เพราะแนวคิดนีไ้ มส่ ามารถอธบิ ายไดว้ า่ เพราะเหตุใดจึงเกิดการเล่ือนไหลของทวปี และ เกดิ แรงมหาศาลท่ีใชใ้ นการเล่ือนไหลได้อยา่ งไร แต่ขณะเดยี วกนั แนวคดิ นีก้ ็ได้รับการสนบั สนนุ โดยอเลก็ ซานเดอร์ ดูทอยท์ นักธรณวี ิทยาชาวแอฟรกิ าใต้ รวมทั้งอาเธอร์ โฮล์มส แมว้ า่ แนวคิดการเลื่อนไหลของทวปี นั้น จะไม่เป็นที่ยอมรบั กระทั่งคริสตท์ ศวรรษ 1950 ในครสิ ตท์ ศวรรษ 1960 มผี ู้เสนอทฤษฎสี นับสนุนหลายทฤษฎี เชน่ การขยายตัวของพืน้ มหาสมุทร (sea-floor spreading) ซึง่ ไดต้ อบคาถามที่มตี ่อแนวคิดการเล่อื นไหลของทวีป คือ สามารถอธิบายถงึ สาเหตแุ ละแรงทีท่ าให้แผ่น ทวปี มกี ารเล่ือนไหล จงึ ทาให้แนวคดิ ของเวเกเนอร์เร่ิมได้รับการยอมรบั อย่างแพรห่ ลายมากขนึ้ ซ่ึงตอ่ มา แนวคิดและทฤษฎเี หลา่ น้ีกลายเปน็ หนง่ึ ในทฤษฎใี หมท่ ่สี าคัญทส่ี ุดทางธรณวี ทิ ยา นั่นคือ ทฤษฎีเพลท เทคโทนิค (plate tectonic)

ห น้ า | ๓๙ หลักฐานการเล่อื นไหลของทวปี รูปแบบซากดึกดาบรรพใ์ นทวีปต่าง ๆ (กอนด์วานาแลนด์) โครงกระดูกเมโซซอรสั เมกเกรเกอร์ ค.ศ. 1908 หลักฐานการเลื่อนไหลของทวีปนั้นมีกว้างขวาง ซากพืชและสัตว์ดึกดาบรรพ์ถูกพบรอบชายฝ่ัง ต่างทวีปกัน ซ่ึงเป็นการอธิบายว่าคร้ังหนึ่งทวีปทั้งสองเคยเช่ือมต่อกัน ซากดึกดาบรรพ์ของ เมโซซอรัส สัตว์เลื้อยคลานน้าจืดลักษณะคล้ายจระเข้ขนาดเล็กท่ีพบทั้งในบราซิลและแอฟริกาใต้ เป็น ตัวอย่างหนึ่ง ส่วนอีกตัวอย่างหน่ึงน้ันคือ การค้นพบซากดึกดาบรรพ์ของสัตว์เลื้อยคลานบก ไลโทร ซอรัส จากหินอายุเดียวกันในทวีปอเมริกาใต้ ทวีปแอฟริกาและแอนตาร์กติกา นอกจากนี้ยังมีหลักฐานมี ชีวิตอยู่ คือ สัตว์ชนิดเดียวกันที่ถูกพบท้ังสอทวีป เช่น ไส้เดือนดินบางตระกูลพบทั้งในอเมริกาใต้และ แอฟรกิ า ตะกอนธารน้าแข็งสมัยเพอรโ์ ม-คาร์บอนเิ ฟอรัสท่ีกระจัดกระจายอย่างกว้างขวางในอเมริกาใต้ แอฟริกา มาดากัสการ์ อาราเบีย อนิ เดีย แอนตาร์กติกาและออสเตรเลียเป็นหนง่ึ ในช้ินส่วนหลักฐานสาคัญ ของทฤษฎีทวปี เล่ือน ความต่อเนือ่ งของธารนาแข็ง อนมุ านจากริ้วลายขนานธารน้าแข็งท่ีหันไปทาง เดียวกันและหินทลิ ไลต์ เสนอการมีอยู่ของมหาทวปี กอนด์วานา ซง่ึ กลายมาเป็นองค์ประกอบกลางของ มโนทศั นท์ วีปเลื่อน ร้วิ ลายขนานบ่งช้วี า่ ธารน้าแขง็ ไหลออกจากเส้นศูนยส์ ูตรไปยังข้วั ในพกิ ัดสมยั ใหม่ และสนับสนนุ แนวคดิ ว่า ทวีปทางใต้เคยอยู่ในสถานทีแ่ ตกต่างกนั มาก เช่นเดยี วกบั ตอ่ เนือ่ งกนั มาก่อน การเปล่ยี นแปลงทางธรรมชาตใิ นโลก ปัจจุบันไดเ้ กิดการเปลยี่ นแปลงทางกายภาพของโลก ท้งั ในส่วนทีเ่ กิดจากภายในเปลือกโลก การเปล่ยี นแปลงบริเวณบริเวณพ้ืนผิวโลกและการเปลย่ี นแปลงในบรรยากาศของโลกอันมีผลกระทบ โดยตรงออ้ มตอ่ มมนุษย์ ลักษณะการเปลี่ยนแปลงมตี ้ังแต่การเกิดขึ้นอย่างช้าๆ ไปจนถงึ การเกิดอยา่ ง ฉับพลันและรนุ แรง ซงึ่ สง่ ผลให้เกิดความเสยี หายต่อชีวิตและทรัพยส์ นิ จานวนมาก

ห น้ า | ๔๐ 1. ภาวะโลกร้อน ภาวะโลกร้อน (Global Warming) คือ ภาวะทบี่ รรยากาศของโลกมีอณุ หภูมิโดยเฉล่ยี สงู ขนึ้ ซ่ึงเป็นสาเหตุ ทาใหภ้ มู ิอากาศของโลกเปลยี่ นแปลง ภาวะโลกร้อนอาจนาไปสกู่ ารเปลี่ยนแปลงปริมาณน้าฝน ระดบั นา้ ทะเล และส่งผลกระทบตอ่ พชื สตั ว์ และมนษุ ย์อย่างมาก 1) ปัจจัยที่ทาให้เกดิ ภาวะโลกร้อน ปัจจัยสาคัญทท่ี าใหอ้ ุณหภูมิของโลกสงู ขึ้นคือ “ปรากฏการณเ์ รือน กระจก” (Greenhouse Effect) ซงึ่ เกดิ จากการท่ีมนุษย์ได้ปลอ่ ยแก๊สเรือนกระจกออกสู่บรรยากาศใน ปรมิ าณมาก ได้แก่ แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ แก๊สมแี ทน แก๊สไนตรสั ออกไซด์ และสารประกอบคลอโร คารบ์ อน จากการทากิจกรรมต่างๆ เช่น การทาการเกษตร อตุ สาหกรรม การคมนาคมขนสง่ การตดั ไม้ ทาลายป่า เป็นตน้ แก๊สเรือนกระจกจะกักเก็บความร้อนที่แผ่ออกมาจากดวงอาทิตย์และสะท้อนคล่ืนความ รอ้ นมาสู่พนื้ โลก จนทาให้เกิดภาวะโลกรอ้ นขน้ึ 2) สถานการณก์ ารเกิดภาวะโลกรอ้ น หลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าโลกรอ้ นข้ึน คือ ปริมาณนา้ แข็งและหมิ ะ ในปัจจบุ นั บรเิ วณข้ัวโลกและบนเทอื กเขาสงู เช่น เทือกเขาหมิ าลัยในทวีปเอเชีย เทือกเขาคลิ มิ นั จาโรใน ทวีปแอฟริกา มีปริมาณน้าแข็งและหิมะลดลงอย่างเหน็ ได้ชัดเมื่อเทยี บกับอดตี พน้ื ทชี่ ายฝง่ั ทะเลบาง บริเวณของโลกเร่ิมประสบปัญหานา้ ทว่ มอนั เกิดจากการหนนุ ของนา้ ทะเล เชน่ พื้นทชี่ ายฝง่ั ตอนเหนอื ของ ทวีปยุโรป พน้ื ท่ีบางหมู่เกาะในมหาสมทุ รแปซิฟิกนักวทิ ยาศาสตร์คาดการณว์ ่าภายใน 100 ปี ขา้ งหนา้ ระดับน้าทะเลจะสงู ขึน้ จากในปัจจุบัน0.3-1.1 เมตร ดงั น้นั พื้นทห่ี ลายบรเิ วณของโลกจะตอ้ งจมอยไู่ ต้น้า ประชากรไม่นอ้ ยกว่า 630 ล้านคนจะได้รบั ผลกระทบ สาหรับประเทศไทยได้รบั ผลกระทบจากภาวะโลกรอ้ น คือ อณุ หภูมิของโลกทีส่ งู ขนึ้ สง่ ผลให้ เกิดภัยพบิ ัตจิ ากน้าทว่ ม ภยั แลง้ ดินถล่มบ่อยครง้ั และทวคี วามรุนแรงมากขนึ้ นอกจากน้ียังทาใหฤ้ ดู หนาวจะส้นั ลง พ้ืนท่ที างภาคไตจ้ ะมฝี นตกชุกและเกิดอุทกภัยบ่อยข้นึ ในขณะทภี่ าคเหนือและภาค ตะวนั ออกเฉียงเหนือต้องเผชิญกบั ความแหง้ แลง้ มากข้นึ ปัญหาดงั กล่าวนอกจากจะส่งผลกระทบต่อชีวิต ของประชาชนทวั่ ไปแล้ว ยงั ทาใหผ้ ลผลิตทางการเกษตรซึ่งเปน็ รายไดห้ ลังของประเทศลดลงอกี ด้วย ซึง่ สง่ ผลตอ่ เศรษฐกิจและความม่ันคงของประเทศ

ห น้ า | ๔๑ 3)ผลกระทบจากภาวะโลกร้อน สง่ ผลกระทบต่อสิง่ มชี ีวิตและสงิ่ แวดลอ้ ม ดังนี้ 1. เกิดพายหุ มนุ บ่อยข้ึนและมีความรุนแรงมากข้นึ 2. ปญั หาฝนแลง้ และไฟป่า อุณหภมู ขิ องอากาศทสี่ ูงขนึ้ ทาใหป้ รมิ าณนา้ และความชุม่ ช้นื ระแหยไปอย่าง รวดเร็ว นอกจากนีฝ้ นแล้งยงั ทาใหเ้ กดิ ไฟปา่ ได้งา่ ย 3. ระดบั นา้ ทะเลสงู ขน้ึ เป็นผลมาจากการขยายตัวของนา้ ทะเลเนอ่ื งจากอณุ หภูมิน้าสงู ขึน้ และธาร น้าแข็งที่ข้ัวโลกละลายเร็วกว่าปกติ การละลายของธารน้าแข็งจะทาให้ระดับนา้ ทะเลสงู ข้ึนทว่ มพนื้ ท่ี ชายฝงั่ ทะเล 4. ปัญหาชายฝ่งั ทะเลถูกกัดเซาะ เปน็ ปัญหาสืบเน่ืองมาจากสบื เน่อื งมาจากท่รี ะดับน้าทะเลสงู ข้ึน เพราะ ปรมิ าณนาจะไปกัดเซาะชายฝง่ั ทะเลให้พังทลายมากขน้ึ กว่าเดิม 4)การระวงั ภยั จากภาวะโลกรอ้ น วิธีชว่ ยลดโลกรอ้ นมหี ลายวิธี ดังนี้ 1. ลดปริมาณการใชถ้ ุงพลาสติก เพราะถงุ พลาสติกไมส่ ามารถยอ่ ยสลายไดเ้ องตามธรรมชาติ และการเผา กาจัดในเตาเผาขยะอย่างถูกวิธีต้องใชพ้ ลังงานจานวนมาก ซ่งึ ทาใหม้ ีกา๊ ซเรือนกระจกเพ่ิมในบรรยากาศ 2. แยกขยะอินทรยี ์ เช่น เศษผัก เศษอาหาร ออกจากขยะอื่นๆ ท่ีสามารถนาไปใช้ให้เกดิ ประโยชนใ์ หมไ่ ด้ เป็นการปอ้ งกนั การปล่อยแก๊สมเี ทนสบู่ รรยากาศ 3. ใชร้ ถสว่ นตัวใหน้ ้อยลง หันไปใชจ้ กั รยาน ใช้บรกิ ารรถโดยสารประจาทาง หรือใช้การเดิน เม่ือต้องไป ทากิจกรรมหรอื ธุระใกล้บ้าน 4. ประหยดั การใช้พลังงานไฟฟา้ ดว้ ยการปิดโทรทัศน์ คอมพวิ เตอรเ์ ครอื่ งเสยี ง และเคร่ืองใช้ไฟฟ้าอ่นื ๆ เม่ือไมไ่ ด้ใช้งาน 5. สนับสนนุ สินคา้ และผลติ ผลจากเกษตรกรในท้องถนิ่ ใกล้บา้ น ชว่ ยใหเ้ กษตรกรในพ้นื ท่ีไม่ต้องขนส่ง ผลติ ผลใหพ้ อ่ คา้ คนกลางนาไปขายในพ้นื ทีไ่ กลๆ

ห น้ า | ๔๒ 2.2 การเปลยี่ นแปลงภูมิอากาศ การเปลย่ี นแปลงภมู ิอากาศ (Climate Change) คือการทอี่ ุณหภมู ขิ องโลกค่อยๆเปลี่ยนแปลงไปที ละน้อย อนั เนื่องมาจาก 2 ปจั จัยสาคญั ไดแ้ ก่ ปัจจยั ทางธรรมชาติ และปจั จัยจากการเปลี่ยนแปลง ปริมาณและความเขม้ ข้นของแกส๊ เรือนกระจกในบรรยากาศ 1)ปัจจัยที่ทาให้เกิดสภาพอากาศแปรปรวน แบ่งได้ ดงั น้ี 1.1) ปจั จัยทางธรรมชาติ ทีม่ ีผลทาใหอ้ ุณหภมู ิของโลกสงู ขึน้ คือ ปจั จยั ทางดาราศาสตร์ เชน่ ดวง อาทติ ย์มจี ุดดบั มากขึน้ ดวงอาทิตย์จะแผร่ งั สเี พิม่ ขน้ึ ส่งผลใหอ้ ณุ หภูมสิ ูงขึ้นดว้ ยการโคจรของโลกรอบดวง อาทิตย์ จะทาให้พลังงานท่ีโลกไดร้ บั จากดวงอาทิตย์ในแต่ละฤดแู ละแต่ละละติจดู เปลี่ยนแปลงไปอยา่ ง มาก นอกจากนีป้ จั จัยทางธรณีวิทยาก็มีผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภมู อิ ากาศได้เช่นกัน เชน่ การ เลือ่ นตัวของทวีป การปะทขุ องภูเขาไฟท่ีทาให้ฝนุ่ ละอองในบรรยากาศเพ่ิมขนึ้ ซ่ึงฝนุ่ ละอองเหลา่ น้ีอาจคง อยใู่ นบรรยากาศไดน้ านถงึ 3 ปี จึงส่งผลทาใหอ้ ุณหภูมโิ ลกลดลง 1.2) ปัจจยั ท่เี กิดจากการเพ่ิมแก๊สเรือนกระจกในบรรยากาศ การเพม่ิ ความเข้มข้นของแก๊สเรือนกระจก ในบรรยากาศ จะมผี ลทาให้อุณหภูมิของโลกสงู ขึ้น โดยจากการทน่ี กั วทิ ยาศาสตร์ได้ศกึ ษาฟองอากาศใน แกนนา้ แข็ง เพื่อศึกษาสภาพภมู ิอากาศในอดตี เมื่อ 400,000 ปี ท่ผี า่ นมา ทาให้พบความสัมพันธ์ระหวา่ ง อุณหภมู แิ ละปรมิ าณแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดใ์ นบรรยากาศกล่าวคอื เม่ือมปี ริมาณแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ในบรรยากาศเพิ่มขึ้น อุณหภมู ิของโลกก็จะเพ่ิมสงู ขึ้นตามไปดว้ ยการเปลยี่ นแปลง ความเข้มขน้ ของแก๊สเรือนกระจกในบรรยากาศในปจั จุบัน โดยเฉพาะแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ ได้ถูก พิสจู นแ์ ล้วว่าเกิดจากกจิ กรรมของมนษุ ย์ ต้ังแตเ่ มื่อเขา้ สยู้ คุ ปฏิวัติอุตสาหกรรมเปน็ ตน้ มา มนษุ ยไ์ ด้พัฒนา เทคโนโลยีเครอ่ื งจกั รกลข้นึ มาใชท้ นุ่ แรง เพิ่มกาลังในการผลิตและอานวยความสะดวกต่างๆ เครือ่ งจักรกล เหลา่ นตี้ ้องอาศัยเชอ้ื เพลงิ จากพลงั งานฟอสซิลเปน็ พลังงานหลกั ซึง่ การเผาไหมภ้ ายในเคร่อื งยนต์ ได้ ปล่อยแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดอ์ อกสูบ่ รรยากาศในปริมาณทเ่ี พมิ่ มากข้นึ ในขณะเดียวกัน พื้นท่ีปา่ ไมท้ วั่ โลก ซึ่งเป็นแหลง่ ดดู ซบั แก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์จากบรรยากาศ ก็ได้ถูกบกุ รุกทาลายอย่างมากจากการ ขยายตัวของภาคเกษตรกรรม ภาคอุตสาหกรรม และพืน้ ที่อาศยั ของมนษุ ย์ ทาใหแ้ หล่งดูดซบั แก๊ส คาร์บอนไดออกไซด์ออกจากบรรยากาศลดน้อยลง และขณะน้ีกย็ ังไม่สามารถลดการปล่อยแก๊สเรือน กระจก 2) สถานการณ์ที่เกดิ จากการเปลยี่ นแปลงภูมิอากาศ ปัจจุบนั สภาพภมู ิอากาศของโลกเปลย่ี นแปลงไป อย่างมาก ส่งใหเ้ กิดปญั หาตา่ งๆ มากมายในภมู ภิ าคต่างๆ ของโลกทั้งปญั หาระดบั น้าทะเลทเี่ ขา้ ท่วม พ้ืนทรี่ าบต่า อุทกภัยทรี่ ุนแรง ขึน้ ความแหง้ แล้ง ท่มี พี ้นื ท่ีมากขนึ้ พายทุ ม่ี บี ่อยข้ึน ดงั ตวั อย่างต่อไปน้ี

ห น้ า | ๔๓ ในประเทศจีน อุทกภัยทเ่ี กิดข้ึนใน พ.ศ. 2541 และ 2546 ทาให้เกดิ ความเสยี หายทางเศรษฐกจิ ถงึ 3 หมื่นล้านเหรียญสหรัฐ มปี ระชาชนจานวนมากกวา่ 4,000 คนเสียชวี ิต และทาใหป้ ระชาชนประมาณ 3,500,000 คน ต้องไรท้ ่ีอยู่อาศยั รวมทง้ั พชื ผลทางการเกษตรไดร้ ับความเสยี หายจานวนมาก สว่ นในพน้ื ที่ อน่ื ของจนี กลบั ได้รับผลกระทบจากความแห้งแลง้ สง่ ผลใหป้ ระชาชนประมาน 90 ล้านคน และปศสุ ัตว์อีก ประมาณ 6,800,000 ตัว ล้มตาย รวมท้งั พืน้ ท่ฟี าร์ม 7,700,000 เฮกเตอร์ไดร้ ับความเสียหาย ผลการวิจัย ชี้ว่าผลผลติ ของสินค้าหลักของจนี เช่น ข้าว ขา้ วสาลี ข้าวโพด ลดตา่ ลงมากกว่าร้อยละ 37 ในอินเดยี มกี ารบันทกึ สถติ ิอุณหภูมิในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2545 ไวท้ ่ี 45.6 องศาเซลเซียส ทาให้มี คนเสยี ชีวติ เฉพาะในรัฐอุตตรประเทศกวา่ 1,000 คนอุทกภยั ในรัฐโอรสิ สาทางตะวันออกของประเทศเมื่อ พ.ศ. 2542 ทาให้ประชาชนเสียชีวติ หลายพนั คนรวมทัง้ หมู่บ้านที่ถูกกระแสนา้ พัดพาไปจนหมดสนิ้ หลาย แหง่ ส่วนอณุ หภมู ใิ นกรุงอิสลามาบัด ซ่ึงเปน็ เมืองหลวงของประเทศปากีสถานสูงถึง 47 องศาเซลเซียสใน เดอื นมิถุนายนปีนน้ั ในญ่ีปนุ่ เม่อื พ.ศ. 2547 มบี นั ทึกไวว้ ่ามีพายฝุ ุน่ พัดถลม่ ญี่ปุ่นถึง 10 ลกู และมีลูก 2 ท่ีถล่มภายในเวลา เพยี ง 10 วัน หลงั จาพายุ Meari กต็ ามมาด้วย Ma-on และ Tokage ซ่ึงเปน็ ไต้ฝนุ่ ท่รี ุนแรงท่สี ดุ ท่พี ัดถล่ม ประเทศญีป่ นุ่ ในรอบ 16 ปี และมคี นเสียชวี ิตจานวนมากและไดรับบาดเจ็บไม่น้อยไปกว่ากนั นับต้งั แต่ปี 2526 เปน็ ต้นมา ใน พ.ศ. 2548 และ 2552 ไทยประสบภยั แล้ง อยา่ งรุนแรงซึ่งสง่ ผล กระทบตอ่ ประชาชนถึง 9.2 ล้านคนใน 63 จังหวัด ท่ัวประเทศ พืน้ ที่ เกษตรกรรมได้รับความ เสียหายกวา่ 5 ล้านไร่ รัฐบาลประเมนิ วา่ มูลค่าความเสยี หายมากถึง 193.2 ล้านเหรียญสหรัฐ นา้ ในเข่ือน ลาตะคลอง จังหวดั นครราชสมี าแห้งเหอื ดเนื่องจากความแห้งแล้งท่ีกินระยะเวลานาน ทาใหช้ าวบ้านตอ้ ง ออกมาต้งั ท่พี ักช่ัวคราวในเขื่อนเพอื่ จับปลาท่ีเหลอื อยู่ การขาดแคลนนา้ และการเกษตรท่ีเสียหาย ทาให้ ประชาชนหลายลา้ นคนได้รับความเดอื ดร้อน ในส่วนภาคตะวันออกของไทยโดยเฉพาะจังหวัดระยอง ปรมิ าณฝนลดลงและขาดชว่ งสง่ ผลกระทบต่อแหลง่ นา้ ท่ีใชใ้ นภาคอุตสาหกรรมทั้งหมด ในพน้ื ทโ่ี ดยเฉพาะ นิคมอตุ สาหกรรมมาตาพุด และนาไปสู่วิกฤตนา้ และการแย่งชิงทรพั ยากรระหวา่ งอุตสาหกรรมและภาค เกษตรกรรม 3) ผลกระทบจากการเปลย่ี นแปลงภูมิอากาศ อุณหภูมิที่สูงขนึ้ ทาใหเ้ กดิ การเปลย่ี นแปลงของสภาพ ภูมอิ ากาศในรูปแบบต่างๆ เช่น รูปแบบของลม จานวนและชนิดของไอนา้ ในอากาศ (ฝน ลม หิมะ น้าแข็ง)

ห น้ า | ๔๔ รวมทงั้ ความถี่ของอากาศท่ีรุนแรงข้นึ ซ่ึงมีแนวโน้มทจี่ ะเกดิ รนุ แรงมากขนึ้ ในอนาคตการเปลยี่ นแปลง สภาพภมู ิอากาศดงั กลา่ วจะทาใหเ้ กดิ ปัญหาด้านสง่ิ แวดลอ้ ม สังคม และเศรษฐกจิ ตามมา ตวั อยา่ ง ผลกระทบที่อาจเกดิ ขึ้นมีดงั นี้ 1. ปริมาณนา้ จดื ทีล่ ดลง ภายในเวลา 50 ปี จานวนของประชากรที่ขาดแคลนน้าด่ืมจะเพิม่ สูงขึ้นเปน็ 5,000 ลา้ นคนจากทง้ั หมด 8,000 ล้านคน 2. ผลผลิตการเกษตรตกตา่ ลง การเปลย่ี นแปลงสภาพภูมิอากาศส่งผลให้ผลผลติ ทางการเกษตรในระดับ ทอ้ งถ่นิ ลดลง จึงมผี ลตอ่ ปริมาณอาหารสารองในโลก 3. ความอดุ มสมบรู ณ์ของดนิ ลดลงและหนา้ ดินได้รบั ความเสียหายจากการชะล้างพงั ทลายดินจากสภาพ๓ มิอากาศรนุ แรง ทาให้เกิดการยา้ ยพน้ื ทีเ่ พาะปลูก ภยั แล้งและการเปลี่ยนแปลงของปรมิ าณไอน้าในอากาศ จะเพ่ิมปริมาณการยา้ ยถิ่นฐานของประชากร สว่ นผลกระทบทางอ้อมเปน็ การใชส้ ารเคมเี พอื่ เพม่ิ ความอุดม สมบูรณ์ของดิน 4.ระดบั นา้ ทะเลทเี่ พ่ิมสูงขึน้ เม่อื โลกรอ้ นข้นึ และระดับนา้ ทะเลก็จะเพ่ิมมกขึ้นจากการขยายตัวของน้า ทะเล และการละลายของน้าแขง็ เช่น การละลายของแผ่นน้าแขง็ กรีนแลนดแ์ ละภูเขานา้ แข็งในทะเล ซง่ึ ทาให้ระดับน้าทะเลเพิม่ ข้ึน และการเพิ่มข้ึนของระดับนา้ ทะเลจะทาให้ชมุ ชนรมิ ฝั่งทะเล พื้นทีก่ ารเกษตร แหลง่ น้าจืดรมิ ฝง่ั รวมถงึ ประเทศท่ีเป็นเกาะกลางมหาสมุทรหรือทะเลตกอยู่ในภาวะเส่ียงภัยจากนา้ ทว่ ม 5. ภัยธรรมชาตริ นุ แรงทเ่ี กิดมากขน้ึ เช่น ความแห้งแล้ง ไฟป่า อุทกภยั แผ่นดนิ ถลม่ พายุ และอ่ืน ๆ อีก มากมาย จะสง่ ผลกระทบมหาศาลต่อสังคม และเศรษฐกจิ 4) แนวทางแกไ้ ขปัญหาการเปลย่ี นแปลงภูมิอากาศ สภาพอากาศแปรปรวนมสี าเหตุมาจากการปล่อย แกส๊ เรือนกระจก ซึง่ สง่ ผลให้เกดิ ภาวะโลกรอ้ น แนวทางแก้ไขปัญหาสามารถทาได้โดยการพฒั นาพลังงาน สะอาด เพอ่ื ลดการปลอ่ ยแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ และการเพ่ิมประสิทธิภาพการใชพ้ ลังงานธรรมชาติ เช่น แสงอาทิต และความรอ้ นใต้พิภพ ซ่งึ เปน็ มิตรต่อส่งิ แวดลอ้ ม พลงั งานลมมีอัตราการศกึ ษาพัฒนาและ เตบิ โตเร็วท่สี ดุ สว่ นพลังงานจากแสงอาทิตยท์ ่ีส่องกระทบผิวผวิ โลกมปี ริมาณมากพอในการผลิตพลังงาน มากกวา่ ปริมาณทีโ่ ลกกาลงั บริโภคอยทู่ ุกปี การใชพ้ ลังงานสะอาดและเป็นมิตรต่อสงิ่ แวดลอ้ มจะนาไปสู่ การเติบโตทางเศรษฐกจิ การสร้างงาน นวตั กรรมทางเทคโนโลยี และ การปกปอ้ งค้มุ ครองสง่ิ แวดล้อม ดังน้ัน เพ่อื ปกป้องโลกจากการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ เราจึงตอ้ งการใช้เชือ้ เพลิงฟอสซลิ และหนั มา ใชพ้ ลังงานสะอาดซ่ึงเปน็ ทางเลือกท่ียงั่ ยืนอย่างแทจ้ รงิ 2.3 ความแห้งแล้ง ความแหง้ แลง้ (Dryness) คอื ลกั ษณะภมู ิอากาศท่ีมฝี นน้อยกวา่ ปกติ หรือฝนไมต่ กต้องตามฤดกู าลเปน็ ระยะเวลานานกวา่ ปกติ และครอบคลุมพ้ืนท่ีบริเวณกว้าง ทาให้เกิดการขาดแคลนน้าดื่มน้าใช้ พืชพนั ธ์ไม้ ตา่ งๆ ขาดน้า ทาให้ไม่เจรญิ เติบโตตาปกติ ส่งผลใหผ้ ูค้ นได้รับความเดอื ดร้อนโดยทวั่ ไป ความแห้งแลง้ เปน็ ภยั ธรรมชาตปิ ระเภทหนงึ่ ทเ่ี กิดขน้ึ เปน็ ประจาทกุ ปีในภมู ิภาคต่างๆของโลก 1) ปัจจยั ท่ีทาใหเ้ กดิ ความแหง้ แล้ง ภัยแลง้ เกิดขนึ้ จากสาเหตุหลายประการ ทั้งจากการกระทาของ มนษุ ยแ์ ละจากธรรมชาติ มนุษย์เปน็ ตัวการสาคัญทท่ี าให้สภาวะของบรรยากาศเปล่ยี นแปลงไปจากการ

ห น้ า | ๔๕ ตัดไมท้ าลายป่าและพัฒนาด้านอุตสาหกรรมท่ที าให้ปริมาณแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดส์ งู ขึ้นจนเกิด ปรากฏการณ์เรือนกระจก อีกทงั้ การทาลายชัน้ โอโซนซ่งึ ทาให้พลงั งานความร้อนลงมาสชู่ น้ั บรรยากาศใกล้ ผิวโลกทาให้อณุ หภมู ิของอากาศสูงขึน้ และยังมปี จั จัยอนื่ ๆ เช่น การเปล่ยี นแปลงของสภาพอากาศ การ เปล่ยี นแปลงของระดบั น้าทะเล เปน็ ต้น สาหรับประเทศไทย ภยั แลง้ ยังมีสาเหตุจากกาลังการพดั ของลมมรสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใต้อ่อนลง ทาใหร้ ะยะ การพดั ปกคลุมพ้ืนทีน่ ้อยลง ลมมรสุมตะวันออกเฉยี งเหนือท่ีนาความหนาวเยน็ และความแหง้ แลง้ จงึ พัดลง มาเรว็ กว่าปกติ สาเหตุอีกประการหน่งึ คือ มีพายุหมุนเขตร้อนเคลือ่ นผา่ นประเทศไทยน้อยกว่า 2ลกู ในปี นั้น 2) สถานการณก์ ารเกิดความแห้งแล้ง ปจั จุบันความแหง้ แล้งได้เกดิ ขึน้ ในหลายพนื้ ท่ีของโลกรวมทง้ั ประเทศไทย และนับวันจะทวีความรนุ แรงมากข้นึ บรเิ วณพื้นทีท่ เี่ กิดและช่วงเวลาทีเ่ กิดก็ยาวนานมากข้ึน ตัวอยา่ งเช่น ภัยแล้งในประเทศจีน แม่นา้ ฉางเจียงและแมน่ ้าหวางเหอซงึ่ เปน็ แมน่ ้าสายหลกั ของประเทศมี ระดบั นา้ ลดลงอย่างผดิ ปกติ สง่ ผลใหป้ ระเทศจนี หลายล้านคนขาดแคลนน้าในการอปุ โภคบริโภค สว่ นในประเทศไทยภยั แลง้ จะเกิดขึ้นบางพ้นื ท่ีในช่วงกลางฤดู ฝนท่ฝี นท้ิงชว่ งในเดือนมิถุนายน-เดือนกรกฎาคม และจะ เกิดขนึ้ อย่างชัดเจนเมื่อสนิ้ สุดชว่ งฤดูฝน โดยภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคเหนอื จะเกิดปรากฏการณ์ภัยแล้งขน้ึ ก่อนและกินระยะเวลายาวนานกว่าภาค อื่นๆ 3) ผลกระทบจากความแห้งแล้ง ความแหง้ แลง้ หรือการขาดแคลนนา้ ได้ก่อให้เกิดผลกระทบอยา่ งมากใน ดา้ นการเกษตรซงึ่ มคี วามสาคัญตอ่ เศรษฐกิจของประเทศ โดยเฉพาะการปลูกขา้ วต้องการน้าตง้ั แตก่ าร เพาะเมลด็ กล้าจนถงึ ระยะเกบ็ เกยี่ ว การขาดน้าในระยะตา่ งๆของการเจริญเตบิ โตของขา้ ว ทาให้ผลผลติ ข้าวลดลง ส่งผลให้รายได้ของประเทศลดลง ก่อให้เกดิ ปัญหาทางเศรษฐกิจตามมา การขาดแคลนน้า ยงั สง่ ผลกระทบในด้านอนื่ ๆ อีก เชน่ การขาดแคลนนา้ เพื่ออปุ โภคบริโภค การอุตสาหกรรมการประมง และ การผลิตกระแสไฟฟา้ ซงึ่ ทุกปัญหาล้วนส่งผลกระทบต่อความเปน็ อยู่ของประชาชนและการพัฒนา ประเทศ 4) แนวทางแก้ไขปัญหา มดี งั นี้ 1. ปลูกป่าไม้ท้องถิน่ เพ่ิมเพื่อช่วยให้มคี วามช้ืนมากพอท่จี ะใหเ้ กิดฝน เมอ่ื มปี า่ ไม้มากก็ทาให้ฝนตกมากข้ึน