การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพร่COVID

การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจ และสังคมจากการแพร่ระบาดของ โควดิ -19 ในประเทศไทย ตลุ าคม 2563



การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย iii สารแสดงความขอบคุณจาก สำ� นักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจ และสังคมแหง่ ชาติ ในนามของส�ำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ กระผมขอแสดงความขอบคุณไปยังโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติและ องค์การทุนเพ่ือเด็กแห่งสหประชาชาติ ท่ีได้ร่วมกันจัดท�ำรายงาน เรื่อง การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมของโรคโควิด-19 ในประเทศไทย โดยการประเมินฯ ที่จัดท�ำขึ้นอย่างทันท่วงทีจากการประมวลผลการศึกษาจากแหล่งต่าง ๆ ได้ช่วยเสริมสร้างองค์ความรู้เก่ียวกับ ผลกระทบของสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ต่อประเทศไทย ท้ังยังให้ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในหลายด้าน เพ่ือให้การฟื้นฟูและ พัฒนาหลังวิกฤติโควิด-19 ประสบความส�ำเร็จ ทั้งน้ี เป็นท่ีน่ายินดียิ่งที่ได้ทราบว่า แนวปฏิบัติและข้อเสนอแนะในด�ำเนินการในระยะต่อไปดังที่ ปรากฏในการประเมินครั้งน้ี สอดคล้องกับแผนแม่บทเฉพาะกิจภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติอันเป็นผลมาจากสถานการณ์โควิด-19 พ.ศ. 2564–2565 ของสำ� นกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ ซงึ่ จะใชเ้ ปน็ แนวทางในการขบั เคลอื่ นประเทศไทยเพอื่ รบั มอื กบั สถานการณก์ ารแพรร่ ะบาด ของโรคโควิด-19 และบรรเทาผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคมไทยในอีกสองปีข้างหน้า กระผมหวังเป็นอย่างย่ิงว่า การประเมินฉบับน้ีเม่ือน�ำไป เสริมกับแผนแม่บทเฉพาะกิจ จักเป็นรากฐานส�ำคัญให้แก่ผู้เก่ียวข้องทุกฝ่ายในการก�ำหนดแนวทางการตอบสนองเชิงนโยบายอย่างเหมาะสม เพื่อใหเ้ ศรษฐกิจของเรากลับมาแข็งแกรง่ ล้มแล้วลกุ ไวย่งิ ข้ึน พร้อมทงั้ น�ำประเทศไทยไปสกู่ ารบรรลุเปา้ หมายการพัฒนาท่ีย่ังยนื ไดต้ อ่ ไป ดนชุ า พชิ ยนันท์ เลขาธกิ ารสภาพัฒนาการเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาติ

iv การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย ค�ำนำ� การแพร่ระบาดของโควิด-19 ส่งผลกระทบอย่างมหาศาลต่อชีวิตและความเป็นอยู่ของทุกคนในประเทศไทย การรับมือกับการแพร่ระบาด กอปรกับความสามารถในการควบคุมการติดเช้ือ นับเป็นความส�ำเร็จอันน่าชื่นชมของประเทศ ซ่ึงเป็นผลจากการท่ีรัฐบาลไทยได้ด�ำเนินมาตรการ สาธารณสุขอย่างฉับไวและรอบด้าน และได้วางมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจและมาตรการทางสังคมอย่างครอบคลุม อย่างไรก็ดี การแพร่ระบาด ของโควดิ -19 ไดส้ ง่ ผลอยา่ งรนุ แรงตอ่ การเตบิ โตทางเศรษฐกจิ และการจา้ งงาน อกี ทงั้ ยงั บนั่ ทอนความคบื หนา้ ในการบรรลเุ ปา้ หมายการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื อกี ด้วย ดังจะเห็นได้จากหลักฐานทีป่ รากฏในรายงานฉบับน้ีว่า ประชากรกลมุ่ เปราะบางทส่ี ดุ กำ� ลังแบกรับผลกระทบหนักท่สี ุดของวกิ ฤตครั้งน้ี การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย เปน็ การศกึ ษาซ่งึ ได้รบั มอบหมายจากองคก์ าร สหประชาชาตใิ นประเทศไทย นำ� โดยโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาตแิ ละองคก์ ารทนุ เพอื่ เดก็ แห่งสหประชาชาติ ร่วมกบั สำ� นักงานสภาพัฒนาการ เศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติและธนาคารพัฒนาเอเชีย การศึกษาฉบับนี้ได้วิเคราะห์ข้อมูลจากผลการศึกษา การส�ำรวจ และการประเมินต่าง ๆ ซงึ่ จดั ทำ� โดยหนว่ ยงานสหประชาชาตใิ นประเทศไทย และเปน็ หลกั สำ� คญั ในแผนงานขององคก์ ารสหประชาชาตเิ พอ่ื การรบั มอื ผลกระทบดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศ การศกึ ษาฉบบั นม้ี จี ดุ มงุ่ หมายเพอื่ สนบั สนนุ การดำ� เนนิ นโยบายของประเทศไทยเพอ่ื รบั มอื กบั สถานการณ์การแพรร่ ะบาดของโควิด-19 โดยยึดแนวทางใหท้ กุ ภาคส่วนในสังคมมีสว่ นรว่ มและบูรณาการการทำ� งานของภาครฐั แม้วา่ การแพร่ระบาดของโควิด-19 จะกอ่ ให้เกิดความท้าทายอย่างทีไ่ ม่เคยปรากฏมาก่อน แตส่ ถานการณ์ ณ ขณะนีเ้ ปน็ โอกาสทีส่ �ำคัญในการพัฒนา ให้เกิดความก้าวหน้าย่ิงไปกว่าเดิม เราล้วนอยู่ในช่วงจุดเปล่ียนที่ส�ำคัญ จึงควรพิจารณาหลักฐานใหม่ ๆ และคิดทบทวนหาแนวทางการพัฒนา ระยะกลางและระยะยาว เพอ่ื ใหป้ ระเทศสามารถฟน้ื ตวั ไดอ้ ยา่ งเขม้ แขง็ ซงึ่ สอดคลอ้ งกบั ความมงุ่ มน่ั ของประเทศไทยในการบรรลเุ ปา้ หมายการพฒั นา ท่ียั่งยืนโดยไม่ทิ้งใครไว้เบื้องหลัง รายงานฉบับน้ีได้ศึกษาผลกระทบที่รุนแรงจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ทั้งทางเศรษฐกิจและทางสังคม ตลอดจนวิเคราะหค์ วามเช่ือมโยงกบั เป้าหมายการพฒั นาที่ยงั่ ยนื และสรุปกรอบนโยบายท่ีสำ� คัญเพ่ือเปน็ แนวทางส�ำหรับการฟ้นื ฟตู ่อไป องค์การสหประชาชาติยังคงมุ่งมั่นในการท�ำงานอย่างต่อเน่ืองร่วมกับรัฐบาลไทยและภาคส่วนอื่น ๆ ในการพัฒนา เพื่อสนับสนุนประเทศไทย ตลอดเส้นทางสู่การฟื้นตัวที่เข้มแข็ง สามารถรับมือกับภาวะวิกฤตได้ดี และสอดคล้องกับการพัฒนาท่ีย่ังยืน ความร่วมมือจากทุกฝ่ายในขณะนี้ มคี วามสำ� คญั ย่ิงกวา่ ครั้งไหน ๆ เพือ่ เปน็ หลกั ประกนั วา่ การรบั มือกบั วกิ ฤตคร้ังนี้จะไม่ทิ้งใครไว้เบ้อื งหลงั กตี ้า ซบั บระวาล ผูป้ ระสานงานสหประชาชาติประจ�ำประเทศไทย

การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย v คำ� ขอบคณุ หากประเทศไทยเป็นแห่งแรกท่ีมีผู้ป่วยติดเชื้อโควิด-19 นอกจากประเทศจีน ประเทศไทยก็เป็นประเทศท่ีรับมือกับการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในภาพรวมไดป้ ระสบความส�ำเร็จสงู สดุ แห่งหนึ่งในโลกด้วยเช่นกนั อย่างไรกต็ าม ผลกระทบดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมนัน้ ลกึ ซ้งึ เป็นอย่างยง่ิ โดยเฉพาะ ผลกระทบตอ่ ประชากรกลุ่มเปราะบางทส่ี ดุ ส่ิงที่ถอดบทเรียนได้จากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ท้ังจากผลกระทบด้านลบ และจากการร่วมมือกันระหว่างภาคส่วนต่าง ๆ เพื่อรับมือกับ ความท้าทายที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนเช่นนี้ จะจุดประกายให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างในระยะยาว ซึ่งน�ำไปสู่การพัฒนาท่ีดียิ่งกว่าเดิม การประเมินคร้ังน้ีจัดทำ� ขนึ้ ในชว่ งท่วี ิกฤตไดแ้ ผ่ขยายวงกว้าง มีจดุ มงุ่ หมายเพือ่ นำ� เสนอผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคมอย่างฉบั ไว ทว่าครอบคลุม รอบด้าน อีกท้งั ยงั ใหข้ ้อเสนอแนะอย่างเปน็ รปู ธรรมส�ำหรบั ประเทศไทย ซงึ่ ไม่ใชเ่ พียงเพ่อื การฟื้นตัวเท่านน้ั หากยังมุง่ สู่การสรา้ งอนาคตทดี่ ีกว่าเดิม อีกด้วย รายงานฉบับนชี้ ้ีให้เหน็ ว่า นอกจากการด�ำเนนิ มาตรการระยะสน้ั ทางด้านสาธารณสุขและด้านเศรษฐกจิ ตอ่ ไปแล้ว ประเทศไทยยังต้องลงทุน อย่างมกี ลยุทธใ์ นดา้ นเทคโนโลยี นวตั กรรม การขยายความค้มุ ครองทางสังคม และการยกระดับบรกิ ารทางสงั คมในระยะยาว เพอื่ พฒั นาให้ไทยเป็น ประเทศที่มีความเทา่ เทียมมากข้นึ สามารถรบั มอื กับภาวะวกิ ฤตและฟืน้ ตวั ได้เร็วยิง่ ขึน้ การจดั ทำ� รายงานฉบับนีน้ บั เป็นความรว่ มมอื กันระหวา่ งหลายฝา่ ยอยา่ งแท้จริง ซึ่งส�ำเรจ็ ไดจ้ ากการท�ำงานร่วมกนั ระหว่างส�ำนกั งานสภาพัฒนาการ เศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาตกิ บั ระบบสหประชาชาตปิ ระจำ� ประเทศไทย โดยไดร้ บั การสนบั สนนุ ทางวชิ าการจากกระทรวงตา่ ง ๆ ตลอดจนสถาบนั วจิ ยั เพ่อื การพฒั นาประเทศไทย (ทีดอี าร์ไอ) และธนาคารพัฒนาเอเชีย รายงานฉบับน้ี เป็นการรวบรวมข้อค้นพบจากรายงานการประเมินผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคมสองฉบับ ซ่ึงได้รับมอบหมายจากองค์การ สหประชาชาติ และด�ำเนินการโดยหน่วยวิเคราะห์เศรษฐกิจของนิตยสารดิอีคอนอมิสต์ (The Economist Intelligence Unit: EIU) และ บริษัทออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์ (Oxford Policy Management) นอกจากนี้ ยังรวบรวมผลการศึกษาขององค์การอาหารและการเกษตร แห่งสหประชาชาติ องค์การแรงงานระหว่างประเทศ โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ องค์การเพ่ือการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม แหง่ สหประชาชาติ องค์การทนุ เพอื่ เด็กแหง่ สหประชาชาติ องค์การพฒั นาอุตสาหกรรมแห่งสหประชาชาติ องค์การเพื่อสตรีแหง่ สหประชาชาติ และ ธนาคารโลก ซงึ่ รายการเอกสารอา้ งองิ ปรากฏดงั แสดงในภาคผนวก อนง่ึ ความรว่ มมอื จากทกุ ภาคสว่ นในการใหข้ อ้ มลู ผา่ นการประชมุ และการสมั ภาษณ์ นั้น สำ� คัญอย่างย่ิงตอ่ การรวบรวมผลการศึกษา ขอขอบคุณ ดร.สลี าภรณ์ บัวสาย สำ� หรับการจดั ท�ำรายงานฉบับน้ีในฐานะหัวหนา้ คณะทปี่ รกึ ษา และ คณุ นิค แมดดอ็ ค ที่ไดก้ รณุ าให้ข้อมูลเชงิ วิชาการ ตลอดจนความช่วยเหลือดา้ นบรรณาธิการ รายงานฉบบั นไ้ี ดม้ กี ารเผยแพรค่ รง้ั แรกเมอื่ วนั ท่ี 23 กนั ยายน 2563 ในการประชมุ รว่ มซง่ึ จดั โดยสำ� นกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ ร่วมกับสหประชาชาติประจำ� ประเทศไทย การนำ� เสนอผลการศึกษาระหว่างการประชมุ ดงั กล่าว ไดเ้ ปน็ ข้อมลู ส�ำหรับผ้เู ชย่ี วชาญและหน่วยงานต่าง ๆ เก่ียวกับผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ตลอดจนข้อเสนอท่ีด�ำเนินการได้จริง เพื่อให้ประเทศไทยยังสามารถ ขบั เคล่ือนสู่เปา้ หมายการพัฒนาท่ยี ่ังยืนไดต้ ่อไป โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติและองค์การทุนเพ่ือเด็กแห่งสหประชาชาติ ได้ร่วมกันเป็นหัวหน้าคณะผู้จัดท�ำรายงานนี้ อันเป็นการด�ำเนินงาน ร่วมกันขององค์การสหประชาชาติในประเทศไทย จึงใคร่ขอแสดงความขอบคุณอย่างสุดซ้ึงต่อทุกภาคส่วน ที่ได้ร่วมกันเปลี่ยนแปลงความท้าทาย ของภาวะวิกฤตซึง่ ไมเ่ คยปรากฏมากอ่ น ณ ขณะน้ี ใหก้ ลายเป็นโอกาสในการร่วมแรงร่วมใจกนั เพื่ออนาคตทีย่ ั่งยืนส�ำหรบั คนท้ังมวล เรอโนด์ เมเยอร์ เซเวอรนี เลโอนารด์ ี ผู้แทนโครงการพฒั นาแห่งสหประชาชาติ ประจำ� ประเทศไทย รกั ษาการ องคก์ ารยูนเิ ซฟ ประเทศไทย

vi การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย ©️UNICEF/358510/Brown

การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย vii สารบญั สารแสดงความขอบคุณจากส�ำนกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกจิ และสังคมแห่งชาต ิ iii คำ� นำ� iv คำ� ขอบคณุ v บทท่ี 1 บทนำ� 1 วตั ถุประสงค์ 2 วธิ ีการศกึ ษา 2 ภาพรวมของการระบาดใหญ ่ 2 การตอบสนองของรัฐบาลไทย 3 บทท่ี 2: ผลกระทบดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 6 ความเช่ือมโยงของผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคม 6 ภาพรวมของผลกระทบต่อเศรษฐกิจมหภาค 8 ผลกระทบต่อภาคอตุ สาหกรรมส�ำคัญ 10 ผลกระทบตอ่ ภาคสังคม 12 บทท่ี 3: ผลกระทบของการระบาดใหญต่ อ่ ความคืบหน้าของประเทศไทยสเู่ ป้าหมายการพฒั นาท่ยี ่งั ยืน 18 บทท่ี 4: การดำ� เนนิ งานในระยะขา้ งหนา้ 22 ความเปราะบางของเศรษฐกิจไทย 24 จุดแข็งของสงั คมไทย 24 การทบทวนทิศทางการพัฒนาหลังวิกฤตโควดิ 25 ขอ้ เสนอเชิงนโยบาย 25 ภาคผนวก ก ข้อมลู ความคืบหนา้ การดำ� นนิ งานตามเปา้ หมายการพฒั นาทย่ี ่งั ยนื 39 ภาคผนวก ข เปา้ หมายการพัฒนาทยี่ งั่ ยนื 45 ภาคผนวก ค ขอ้ มูลสนับสนนุ ขอ้ เสนอแนะเชงิ นโยบาย 56 ภาคผนวก ง รายนามผเู้ ช่ยี วชาญทใี่ ห้ค�ำปรึกษา 62 ภาคผนวก จ รายการอ้างอิง 63

viii การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย สารบญั ภาพประกอบ รูปท่ี 1: การวิเคราะห์เสน้ ทางสู่ผลกระทบโดยรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมของโรคโควิด-19 7 รูปที่ 2: การวเิ คราะห์เสน้ ทางสูผ่ ลกระทบทางสงั คมอนั เนอ่ื งมาจากมาตรการทางการเงินและสาธารณสุข 12 รปู ท่ี 3: การวิเคราะห์เสน้ ทางส่ผู ลกระทบของมาตรการบรรเทาผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสงั คม 23 รปู ที่ 4: จ�ำนวนผู้ป่วยยนื ยนั ติดเช้อื โควิด-19 รายวันและการแพรก่ ระจายทางภูมศิ าสตร์ 43 รปู ที่ 5: กรอบแนวคิดแสดงภาพผลกระทบของการหยุดชะงกั อันเน่อื งมาจากโควิด-19 ที่มีต่อภาวะทพุ โภชนาการ 44 รปู ที่ 6: ภาพรวมของประเทศไทยปี 2562-2563 45 รปู ที่ 7: วงจรการระบาดใหญ่ 56 รปู ที่ 8: แผนภาพการกระจายส�ำหรบั การพิจารณานโยบายระยะส้ันและระยะกลาง 60 สารบญั ตาราง 3 3 ตารางที่ 1: ผลกระทบทางตรงของโรคโควดิ -19 ในประเทศไทย ณ เดอื นกรกฎาคม 2563 4 ตารางที่ 2: มาตรการด้านสาธารณสุขในสถานการณโ์ รคโควดิ -19 ของประเทศไทยถึงเดอื นกรกฎาคม 2563 27 ตารางท่ี 3: มาตรการกระตนุ้ เศรษฐกจิ ทดี่ �ำเนนิ การในประเทศไทยถึงเดอื นกรกฎาคม 2563 28 ตารางที่ 4: เปรยี บเทียบนโยบายการคลังและนโยบายการเงินทีด่ ำ� เนนิ การโดยประเทศสมาชกิ อาเซียน 29 ตารางที่ 5: มาตรการทางการคลังและการเงินเพือ่ ประคับประคองธุรกจิ 32 ตารางท่ี 6: มาตรการทางการเงินเพ่ือประคับประคองธรุ กจิ 39 ตารางท่ี 7: มาตรการทางการเงินเพอ่ื ช่วยเหลอื ครวั เรอื น 40 ตารางที่ 8: มาตรการความคุ้มครองทางสงั คมในประเทศไทย 44 ตารางที่ 9: สทิ ธปิ ระโยชนแ์ ละความเพยี งพอของการคุม้ ครองทางสังคมของประเทศไทย 46 ตารางที่ 10: ลำ� ดบั เหตุการณใ์ นการตอบสนองต่อสถานการณ์ด้วยการสัง่ ปิดโรงเรยี นของกระทรวงศกึ ษาธกิ าร 46 ตารางที่ 11: ตวั ชีว้ ดั การพัฒนาท่ีย่ังยืนเป้าประสงค์ท่ี 1.3 ส�ำหรบั ประเทศไทยd 47 ตารางที่ 12: ตวั ชวี้ ัดดา้ นโภชนาการและความมน่ั คงทางอาหารของประเทศไทย ตารางท่ี 13: ผลการดำ� เนินงานการพฒั นาที่ยัง่ ยืนเปา้ ประสงค์ท่ี 3.8 ดา้ นสขุ ภาพท่ดี ขี องประเทศไทยปี 2562 48 ตารางที่ 14: เป้าประสงค์ดา้ นสุขภาพของการพฒั นาท่ยี ั่งยนื เป้าหมายท่ี 3 พร้อมปจั จยั ท่เี กยี่ วข้องกบั โควิด-19 50 และหลกั ฐานเบ้อื งตน้ ของผลกระทบ 54 ตารางที่ 15: เปา้ ประสงคก์ ารพัฒนาทยี่ ง่ั ยนื ตามเป้าหมายท่ี 4 และตัวชว้ี ัดทปี่ ระเทศไทยกำ� หนดขึน้ 57 ตารางท่ี 16: ความคบื หนา้ ของการดำ� เนินงานเพอื่ บรรลุเปา้ หมายการพฒั นาทย่ี ง่ั ยืน 58 ตารางที่ 17: มาตรการทางการคลงั เพ่ือประคบั ประคองธรุ กิจ 59 ตารางท่ี 18: มาตรการทางการเงินเพ่ือประคบั ประคองธุรกจิ 61 ตารางที่ 19: มาตรการทางการเงินเพือ่ ช่วยเหลอื ครวั เรือน 62 ตารางที่ 20: เปรียบเทยี บนโยบายการคลังและนโยบายการเงินท่ดี ำ� เนินการโดยประเทศสมาชิกอาเซียน ตารางที่ 21: รายชื่อผู้เชีย่ วชาญทีใ่ ห้คำ� ปรึกษา

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 1 บทท่ี 1 บทนำ� เศรษฐกจิ ของประเทศไทยประสบภาวะชะงักงนั อย่างหนักจากการแพร่ระบาดของโคโรนาไวรสั 2019 แมจ้ ะประสบความสำ� เรจ็ อยา่ งเด่นชัดในการ ควบคุมการแพร่ระบาดและเฝ้าระวังอัตราติดเชื้อและเสียชีวิตให้อยู่ในระดับต่�ำ แต่ผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคมก็ร้ายแรงเป็นท่ีประจักษ์ชัด ทง้ั เศรษฐกจิ หดตวั และเนอ่ื งดว้ ยการทอ่ งเทย่ี วระหวา่ งประเทศหยดุ ชะงกั แทบทง้ั หมด การจา้ งงานจงึ ถกู กระทบอยา่ งสาหสั การระบาดใหญน่ กี้ ระทบ ประชากรกลุ่มยากจนท่ีสดุ และเปราะบางท่ีสุดอยา่ งรนุ แรงกวา่ กลุม่ อื่น โดยกล่มุ ท่ถี ูกกระทบหนกั ท่สี ดุ ได้แก่ แรงงานนอกระบบซึง่ มีจ�ำนวนมากกวา่ ครึ่งหน่ึงของก�ำลังแรงงาน และกลุ่มเปราะบาง เช่น คนพิการและเจ็บป่วยเร้ือรัง เนื่องจากเข้าถึงโอกาสในการจ้างงานน้อยกว่า ทั้งยังประสบ ความล�ำบากในการขอรบั ความช่วยเหลือจากรัฐ การประเมนิ ผลกระทบดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมของการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทยครง้ั นี้ เปน็ การวเิ คราะหผ์ ลกระทบทางดา้ นเศรษฐกจิ และสังคม ตลอดจนความคืบหน้าในการด�ำเนินงานสู่เป้าหมายการพัฒนาท่ีย่ังยืน จัดท�ำโดยโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติและองค์การทุน เพื่อเดก็ แหง่ สหประชาชาติ รว่ มกับส�ำนกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ เนน้ ศึกษาความเกีย่ วพนั ของการระบาดใหญ่กับเศรษฐกิจ มหภาค ความยากจน การศึกษา การสาธารณสุข การคุ้มครองทางสังคม และการปกปอ้ งคมุ้ ครองจากกระท�ำดว้ ยความรุนแรง การแสวงหาประโยชน์ และการลว่ งละเมดิ การประเมินครั้งน้ี เป็นการรวบรวมข้อค้นพบจากแหล่งข้อมูลสองแหล่ง ได้แก่ ผลการวิเคราะห์ผลกระทบทางเศรษฐกิจของการระบาดใหญ่โดย หน่วยวิเคราะหเ์ ศรษฐกจิ ของนิตยสารดอิ คี อนอมิสต์ (The Economist Intelligence Unit: EIU) และรายงานผลกระทบทางสงั คมของวิกฤตการณ์ โดยบริษัทออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์ (Oxford Policy Management) นอกจากน้ียังรวบรวมผลการประเมินตนเองแบบรวดเร็ว (Rapid Assessment) และการวิเคราะห์ของส่วนงาน (Sectoral Analysis) โดยหน่วยงานของสหประชาชาติ ท้ังยังได้รับค�ำแนะน�ำและ ความชว่ ยเหลอื ทางวิชาการจากระบบสหประชาชาตใิ นประเทศไทย ธนาคารพฒั นาเอเชีย และธนาคารโลก บทที่ 1 รายงานภาพรวมของการระบาดใหญ่ในประเทศไทยกับการตอบสนองของรฐั บาล บทท่ี 2 ประเมินผลกระทบทางดา้ นสงั คมและเศรษฐกจิ บทที่ 3 วิเคราะห์ความเกย่ี วพันของการระบาดใหญก่ บั การด�ำเนนิ งานสู่เป้าหมายการพฒั นาทย่ี ่งั ยนื และบทที่ 4 ให้ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายอันเป็น ทางเลอื กส�ำหรบั แนวทางในการแกไ้ ขผลกระทบด้านเศรษฐกจิ และสงั คมของการระบาดใหญ่ โดยให้ข้อเสนอแนะด้านมาตรการระยะสน้ั ระยะกลาง และระยะยาว เพ่ือการฟนื้ ฟแู ละฟ้ืนตวั ท่สี อดคล้องกบั ความมงุ่ ม่ันของประเทศไทยในการบรรลเุ ป้าหมายการพฒั นาที่ย่ังยนื

2 การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ©️UNDP Thailand/Anuk Serechetapongse วัตถุประสงค์ รายงานฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพ่ือ (ก) ประเมินผลกระทบของการระบาดใหญ่ต่อเศรษฐกิจของประเทศไทยและความคืบหน้าในการบรรลุเป้าหมาย การพฒั นาทยี่ งั่ ยนื และ (ข) ใหข้ อ้ เสนอแนะในการดำ� เนนิ การและเสนอทางเลอื กเชงิ นโยบายในการฟน้ื ฟเู ศรษฐกจิ เพอ่ื ไปสเู่ ปา้ หมายการพฒั นาทยี่ งั่ ยนื วิธีการศกึ ษา รายงานฉบับนี้เป็นการสังเคราะห์ข้อค้นพบจากการศึกษาสองฉบับ ซ่ึงองค์การสหประชาชาติร่วมมอบหมายให้หน่วยวิเคราะห์เศรษฐกิจของ นติ ยสารดิอีคอนอมสิ ต์ และบริษทั ออกซ์ฟอร์ดพอลซิ แี มนเนจเมนท์ เป็นฝา่ ยดำ� เนินการ แลว้ เสร็จในเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2020 ประกอบกบั รายงาน การศกึ ษาผลกระทบทจ่ี ดั ทำ� โดยหนว่ ยงานสหประชาชาติ ไดแ้ ก่ รายงานขององคก์ ารแรงงานระหวา่ งประเทศ องคก์ ารพฒั นาอตุ สาหกรรมแหง่ สหประชาชาติ องคก์ ารเพอื่ การศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ และวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาติ องคก์ ารทนุ เพอ่ื เดก็ แหง่ สหประชาชาติ (ยนู เิ ซฟ) โครงการพฒั นาแหง่ สหประชาชาติ องค์การเพื่อสตรีแห่งสหประชาชาติ องค์การอาหารและการเกษตรแห่งสหประชาชาติ และธนาคารโลก ซึ่งรายการเอกสารอ้างอิงปรากฏดังแสดง ในภาคผนวก จ ท้ังน้ใี ช้แนวทางการวเิ คราะห์ Impact Pathway หรือเส้นทางสผู่ ลกระทบ1 เปน็ เคร่ืองมือวิเคราะห์ในการศกึ ษาคร้งั น้ี ภาพรวมของการระบาดใหญ่ ประเทศไทยเป็นประเทศแรกที่รายงานว่าพบผปู้ ่วยยนื ยันตดิ เชื้อโควิด-19 รายแรกนอกประเทศจนี เม่อื วันที่ 12 มกราคม 2563 หลังจากสถานการณ์ แพร่ระบาดสูงสุด (188 รายต่อวัน) ในเดือนมีนาคม 2563 ก็สามารถควบคุมการติดเช้ือได้ด้วยมาตรการเข้มแข็งโดยชุมชนเป็นศูนย์กลางในการ ตามรอยเสน้ ทางการพบปะติดตอ่ (contact tracing) และการกักตวั ดว้ ยประกาศสถานการณฉ์ กุ เฉินเมอื่ วนั ที่ 26 มนี าคม 2563 และการส่งั ปิดพ้นื ท่ี เส่ียงทั้งในกรุงเทพมหานครและท่ัวราชอาณาจักร จึงควบคุมการแพร่เช้ือไวรัสไว้ได้ แต่พบว่ามีรายงานผู้ป่วยนอกพื้นท่ีกรุงเทพมหานครเพิ่มสูงข้ึน ตามการเคลื่อนย้ายข้ามพ้นื ท่ีสูต่ า่ งจงั หวัด2 ณ เดอื นมิถุนายน 2563 ยอดผ้ปู ว่ ยยืนยันเพมิ่ ข้ึนน้อยกวา่ 100 ราย (จาก 3,084 เป็น 3,180 ราย) และมีอตั ราร้อยละของการเสยี ชวี ติ ต่อผูป้ ว่ ยยนื ยนั นอ้ ยกว่ารอ้ ยละ 2 โดยจำ� นวนผเู้ สยี ชีวติ ทั้งสิ้นคงตวั อย่ทู ี่ 58 ราย ตง้ั แตต่ ้นเดอื นมิถุนายน 2563 โดยไมม่ ผี ้เู สียชีวติ ตั้งแตน่ ้ันมา แมจ้ ำ� นวนการตรวจ หาเชอื้ โควดิ -19 จะนอ้ ยเมอ่ื เทยี บกบั ประเทศเพอ่ื นบา้ น แตถ่ า้ ยนื ยนั ผลแลว้ ผตู้ ดิ เชอื้ จะไดร้ บั การรกั ษาพยาบาลอยา่ งดี ยอดผเู้ สยี ชวี ติ จงึ อยใู่ นระดบั ตำ�่ 3 ทั้งนี้ ตงั้ แตเ่ ดอื นมิถุนายน 2563 จำ� นวนผปู้ ่วยยืนยันทเ่ี พ่ิมขน้ึ ทง้ั หมดล้วนเป็นกลมุ่ คนทเ่ี ดนิ ทางมาจากตา่ งประเทศ4 1 การวเิ คราะห์เสน้ ทางสผู่ ลกระทบ (Impact Pathway analysis) เปน็ แบบจ�ำลองทางตรรกะที่อธบิ ายเสน้ ทางเชิงสาเหตุท่แี สดงความเชอื่ มโยงสมั พันธร์ ะหว่างล�ำดบั ข้นั ตอนจากกิจกรรม ไปส่ผู ลกระทบ ดู John Mayne, Useful Theory of Change Models, Canadian Journal of Program Evaluation, Fall 2015 2 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์ บทท่ี 1, 2563 3 สำ� นกั งานการวิจัยแหง่ ชาติและกรมควบคุมโรค, 2563 4 ศนู ยป์ ฏิบัติการดา้ นนวัตกรรมการแพทย์และการวจิ ยั และพฒั นา, ส�ำนกั งานการวจิ ัยแห่งชาต,ิ 2563

การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 3 ตารางท่ี 1: ผลกระทบทางตรงของโรคโควิด-19 ในประเทศไทย ณ เดือนกรกฎาคม 25635 ผู้ป่ วยยนื ยันโรคตดิ เชื้อโควิด-19 จำ� นวนผ้ปู ่วยยนื ยันสะสม 3,180 ราย และจำ� นวนผเู้ สยี ชวี ิต 58 ราย และผูเ้ สียชีวติ อัตราการแพรร่ ะบาด • ตัวเลขผูป้ ว่ ยตดิ เชือ้ รายใหมล่ ดลงอย่างตอ่ เน่อื ง • 50 จังหวัด ไม่มีรายงานผู้ป่วยติดเช้ือรายใหม่ในช่วง 28 วันท่ีผ่านมา มีเพียง 18 จังหวัด ทมี่ ีรายงานผู้ป่วยตดิ เชื้อรายใหม่อยา่ งตอ่ เน่อื งในช่วง 28 วันที่ผ่านมา การตรวจหาเช้ื อโควิด-19 • ตวั เลขผู้ปว่ ยตดิ เชื้อรายใหม่ลดลงอยา่ งตอ่ เนือ่ ง • 50 จังหวัด ไม่มีรายงานผู้ป่วยติดเช้ือรายใหม่ในช่วง 28 วันท่ีผ่านมา มีเพียง 18 จังหวัด ทมี่ ีรายงานผปู้ ว่ ยตดิ เชอ้ื รายใหม่อยา่ งตอ่ เนื่องในชว่ ง 28 วนั ทผ่ี ่านมา การตอบสนองของรฐั บาลไทย รฐั บาลไทยรบั มือการแพร่กระจายของการระบาดใหญค่ ร้ังนไี้ ดร้ วดเร็วฉบั ไว โดยมีเป้าหมายหลกั พอื่ รกั ษาชวี ิตของประชาชน มกี ารประกาศมาตรการ ด้านสาธารณสขุ เพือ่ ควบคมุ สถานการณ์ ตามด้วยมาตรการเยยี วยาความเดือดร้อนทางเศรษฐกจิ ตารางท่ี 2: มาตรการดา้ นสาธารณสุขในสถานการณ์โรคโควิด-19 ของประเทศไทยถึงเดอื นกรกฎาคม 25636 มาตรการด้าน รายละเอียด ความคบื หนา้ สาธารณสุข สถานการณฉ์ ุกเฉนิ ตั้งแตว่ นั ท่ี 26 มนี าคม – 31 พฤษภาคม 2563 โดยมี • ขยายเวลาถงึ วันท่ี 31 กรกฎาคม 2563 การห้ามชาวตา่ งชาตทิ กุ คนเดนิ ทางเขา้ ประเทศ การเว้นระยะหา่ ง • กกั กนั ผเู้ ดนิ ทางมาจากตา่ งประเทศ เปน็ เวลา 14 วนั ระหว่างบุคคล การปิ ดสถานศึกษา ภายหลังเข้ามาในประเทศไทย และห้ามออก นอกเคหะสถานยามวกิ าล • หลกี เลยี่ งการเดนิ ทางระหวา่ งจงั หวดั จำ� กดั เทย่ี วบนิ เชงิ พาณชิ ยร์ ะหวา่ งประเทศทกุ เสน้ ทาง หา้ มจำ� หนา่ ย เครื่องดืม่ แอลกอฮอล์ • จ�ำกัดการรวมกลุ่มกันหรือชุมนุมกันของประชาชน จำ� นวนมาก ส่งเสริมให้ปฏบิ ัตงิ านที่บา้ น กรุงเทพมหานครส่ังปิดสถานที่และกิจการในพ้ืนที่ • มีมาตรการผ่อนคลายระยะท่ี 1 จนถึงระยะท่ี 4 สาธารณะตั้งแต่วันท่ี 29 เมษายน 2563 ตง้ั แตเ่ ดอื นพฤษภาคม โดยใหเ้ รม่ิ เปดิ ดำ� เนนิ กจิ การ หรอื กิจกรรมทม่ี ีความเสีย่ งต่ำ� • หมน่ั ลา้ งมอื บอ่ ย ๆ สวมหนา้ กากอนามยั หรอื หนา้ กาก ผ้า และรกั ษาระยะหา่ งระหวา่ งกัน ปดิ สถานศกึ ษาทกุ แหง่ ยกเวน้ โรงเรยี นเอกชนนานาชาติ • ระยะเตรยี มการกอ่ นเปดิ เรยี น7 (เมษายนถงึ พฤษภาคม 2563) ระยะที่ 2 การทดลองจดั การเรียนการสอน ทางไกล (พฤษภาคมถึงมิถุนายน 2563) และ เล่ือนเปิดภาคเรียนปีการศึกษา 2563 ไปเป็น เดือนกรกฎาคม 2563 5 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท์ บทท่ี 1, 2563 6 เรือ่ งเดยี วกัน 7 ระยะเตรยี มการกอ่ นเปดิ เรยี น ไดแ้ ก่ การจดั เตรยี มรายการโทรทศั นด์ จิ ทิ ลั รายการใหมส่ ำ� หรบั นกั เรยี นระดบั อนบุ าล ประถมศกึ ษา และมธั ยมศกึ ษาตอนตน้ เสรมิ ดว้ ยสอื่ การเรยี นรอู้ อนไลน์ และการโตต้ อบกับครผู า่ นทางแพลตฟอร์มของ สพฐ. ส�ำหรบั นกั เรียนชั้นมธั ยมศึกษาตอนปลาย

4 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย การระบาดใหญ่สง่ ผลกระทบตอ่ เศรษฐกิจอยา่ งรุนแรง รัฐบาลจงึ ประกาศใช้มาตรการบรรเทาผลกระทบดงั กล่าวหลายมาตรการ ตารางที่ 3: มาตรการกระตนุ้ เศรษฐกิจทด่ี ำ� เนนิ การในประเทศไทยถึงเดอื นกรกฎาคม 25638 มาตรการกระตุ้น รายละเอียด เศรษฐกิจ มาตรการดแู ลและ ระยะที่ 1 (4 มีนาคม 2563): วงเงินหนึง่ แสนลา้ นบาท โดยให้ความชว่ ยเหลอื ทางการเงนิ แกว่ สิ าหกจิ ขนาดกลางและ เยยี วยาผลกระทบ ขนาดย่อม ตลอดจนการลดภาระทางภาษี และการด�ำเนินมาตรการเยียวยากลุ่มเปราะบางรายละ 1000 บาท จากโรคโควดิ -19 เปน็ เวลา 3 เดือน ผถู้ อื บัตรสวสั ดกิ ารแหง่ รัฐ รายละ 3000 บาท และและการแจกเงนิ ช่วยเหลือ 5000 บาทสำ� หรับ ต่อเศรษฐกจิ ไทย แรงงานและลูกจ้างสถานประกอบการท่ีได้รับผลกระทบ รวมถึงผู้ประกอบอาชีพอิสระท่ีไม่ได้อยู่ในระบบ ทงั้ ทางตรงและ ประกนั สังคม ทางออ้ มระยะ 1-3 ระยะที่ 2 (24 มีนาคม 2563): วงเงนิ 1.17 แสนลา้ นบาท เพอ่ื เพิ่มประสทิ ธิภาพมาตรการชว่ ยเหลอื ในระยะที่ 1 กองทนุ เพ่อื ระยะท่ี 3 (7 เมษายน 2563): วงเงิน 1.9 ล้านลา้ นบาท ดังรายการต่อไปนี้ ความเสมอภาค (ก) เงนิ กู้หนง่ึ ลา้ นล้านบาท เพอ่ื ใชด้ งั นี้ (1) 4.5 หมืน่ ลา้ นบาท ในดา้ นการรกั ษาพยาบาล (2) 5.55 แสนล้านบาท ทางการศึกษา สำ� หรบั ความชว่ ยเหลอื เยยี วยาและชดเชยใหแ้ กป่ ระชาชน เกษตรกร และผปู้ ระกอบการทไี่ ดร้ บั ผลกระทบ และ (3) ส่แี สนล้านบาท สำ� หรบั การฟื้นฟูเศรษฐกจิ (ข) วงเงินห้าแสนล้านบาท เพื่อเพ่ิมสภาพคล่องภาคธุรกิจ โดยใช้สนับสนุนงบประมาณแก่ธนาคารพาณิชย์ เพื่อปล่อยกู้ใหแ้ ก่บริษัททีป่ ระสบปัญหาสภาพคลอ่ ง (ค) วงเงินสี่แสนล้านบาท เพ่ือดูแลเสถียรภาพภาคการเงิน โดยใช้จัดต้ังกองทุนเพื่อรักษาสภาพคล่องของการ ระดมทนุ ในตลาดตราสารหนี้ กองทุนเพอื่ ความเสมอภาคทางการศกึ ษาอนุมัตวิ งเงนิ 2,000 ลา้ นบาท (เม่อื 1 พฤษภาคม 2563) เพอื่ สนับสนุน ค่าอาหารบตุ รของแรงงานทมี่ รี ายไดต้ �่ำ เป็นจำ� นวนกว่า 750,000 คน เงนิ สมทบกองทนุ ลดอัตราเงินสมทบเขา้ กองทนุ ประกนั สงั คมส�ำหรับนายจ้างและลกู จา้ งเป็นเวลา 3 เดือน ประกันสงั คม ประกนั สุขภาพ • หนว่ ยงานประกนั สงั คมของไทยใหค้ วามคมุ้ ครองครอบคลมุ คา่ รกั ษาพยาบาลจากการตดิ เชอื้ โควดิ -19 ทกุ รายการ • การหักคา่ เบี้ยประกันสุขภาพเพื่อลดหยอ่ นภาษีเพมิ่ ข้นึ เป็น 25,000 บาท จากเดิม 15,000 บาท สทิ ธิประโยชน์ แรงงานทอี่ ยภู่ ายใตก้ ารคุ้มครองของกองทุนประกนั สงั คม ไดร้ ับเงินทดแทนกรณีว่างงานเพิ่มข้ึน กรณวี า่ งงาน • ณ เดือนพฤษภาคม 2563 มีแรงงานเกือบ 1.2 ล้านคน ย่ืนค�ำร้องขอรับสิทธิประโยชน์กรณีว่างงาน เน่อื งจากการพักงานและการเลิกจ้าง (มีคณุ สมบัติไดร้ ับสทิ ธเิ กอื บ 1 ล้านคน) • ระหว่างวันที่ 20 เมษายน ถึง 2 พฤษภาคม ส�ำนักงานประกันสังคมจ่ายเงินให้แก่แรงงาน 455,717 คน โดยเบิกจ่ายวงเงิน 2.3 พันล้านบาท คงเหลือค้างจ่ายอีก 207,895 คน และอีกเกือบ 30,000 คน ยงั รอกระบวนการตรวจสอบ โดยมผี ้ยู ืน่ คำ� ร้องขอรบั สิทธริ ายใหม่เพิ่มขึ้นประมาณสปั ดาห์ละ 30,000 คน เงินอุดหนุน วสิ าหกจิ ขนาดกลางและขนาดยอ่ ม สามารถขอรบั เงนิ อดุ หนนุ ชว่ ยจา่ ยเงนิ คา่ จา้ งไดต้ ง้ั แตเ่ ดอื นเมษายนถงึ กรกฎาคม ช่ วยจา่ ยค่าจา้ ง 2563 ใหแ้ กล่ ูกจา้ งซึ่งเป็นสมาชกิ ส�ำนกั งานประกนั สังคมและได้รบั เงินเดือนไมเ่ กนิ เดอื นละ 15,000 บาท นโยบายเจ็บป่ วย • ผมู้ สี ทิ ธใิ นระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ไดแ้ ก่ ประชาชนชาวไทยทกุ คนและแรงงานตา่ งดา้ ว (ทมี่ ใี บอนญุ าต ฉุกเฉินวกิ ฤต ท�ำงานถูกต้อง) สิทธินี้ช่วยให้ผู้ป่วยเข้ารับการรักษาที่สถานพยาบาลใกล้บ้านได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายในช่วงแรก มีสทิ ธ์ิทกุ ท่ี (UCEP) ของการเจบ็ ป่วย 8 เรื่องเดยี วกัน

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 5 มาตรการกระตุ้น รายละเอียด เศรษฐกจิ โครงการสินเช่ือดอกเบี้ยต่�ำส�ำหรับผู้ประกอบการในอุตสาหกรรมการท่องเท่ียวเป็นวงเงินสูงถึงหนึ่งแสนล้านบาท ความช่ วยเหลอื โดยสามารถขอพักช�ำระหน้ีได้ส�ำหรับผทู้ ี่ไมต่ ้องการเงินกองทุน เฉพาะภาคการ ทอ่ งเท่ยี ว มาตรการทางการคลงั อนมุ ัติ (เมื่อ 30 เมษายน 2563) เป็น 3 ระยะ โดยมีมลู ค่าเท่ากับรอ้ ยละ 8.9 ของผลิตภณั ฑ์ มวลรวมในประเทศ สำ� หรบั มาตรการดงั น้ี (ก) การใชจ้ ่ายดา้ นสาธารณสขุ (ข) การช่วยเหลือแรงงาน เกษตรกร และ การดำ� เนนิ ผู้ประกอบการที่ได้รับผลกระทบจากโรคโควิด-19 (ค) การช่วยเหลือบุคคลและธุรกิจในรูปแบบสินเช่ือดอกเบ้ียต่�ำ มาตรการ และ (ง) การลดคา่ นำ�้ และคา่ ไฟฟา้ รวมท้ังการลดเงินสมทบเขา้ กองทนุ ประกนั สงั คมของลูกจ้างและนายจ้าง ทางการเงิน อนุมัติวงเงินกู้เพิ่มเติม โดยประกาศเป็นพระราชกฤษฎีกา วงเงินหนึ่งล้านล้านบาท แบ่งเป็น หกแสนล้านบาท การคลัง สำ� หรับค่าใช้จา่ ยดา้ นสาธารณสุขที่เกีย่ วข้องกับโรคโควดิ -19 และการชดเชยผไู้ ด้รบั ผลกระทบ และสแ่ี สนล้านบาท เพือ่ ช่วยในการฟน้ื ฟูเศรษฐกิจส่วนตา่ ง ๆ ทีไ่ ดร้ บั ผลกระทบจากสถานการณ์การแพรร่ ะบาด การกระต้นุ ทางการเงิน ธนาคารแหง่ ประเทศไทยลดอัตราดอกเบ้ยี นโยบายเหลือร้อยละ 0.75 มาตรการทางการเงิน เพ่ือช่วยเหลือธุรกิจ ได้แก่ (ก) เงินกู้ดอกเบ้ียต�่ำจากธนาคารแห่งประเทศไทยให้แก่ สถาบนั การเงนิ และ (ข) การผ่อนปรนเง่อื นไขการชำ� ระหนี้ส�ำหรบั ธุรกิจ มาตรการส่งเสริมเสถียรภาพภาคการเงิน ได้แก่ (ก) การจัดตั้งกองทุนเพื่อรักษาสภาพคล่องของการระดมทุน ในตลาดตราสารหน้ี โดยธนาคารแห่งประเทศไทย (ข) ธนาคารแห่งประเทศไทยเข้าซื้อพันธบัตรรัฐบาลในส่วนท่ี เกนิ จาก 100 ลา้ นบาท ในเดอื นมนี าคม 2563 (ค) การลดหรอื ยกเลกิ การออกพนั ธบตั รของธนาคารแหง่ ประเทศไทย และ (ง) การจัดตั้งส่งิ อ�ำนวยความสะดวกพิเศษเพื่อดแู ลสภาพคลอ่ งของกองทนุ รวมผา่ นช่องทางธนาคาร ©️UNRCO Thailand/Piyasak Ausap

6 การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย บทท่ี 2 ผลกระทบดา้ นเศรษฐกิจและสังคม จากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ความเช่ือมโยงของผลกระทบด้านเศรษฐกจิ และสังคม ความสัมพันธ์เชิงสาเหตุระหว่างการระบาดใหญ่ กับผลกระทบฉับพลันด้านเศรษฐกิจ ผลกระทบต่อเศรษฐกิจมหภาค และผลกระทบทางสังคม มรี ายละเอยี ดปรากฏดงั แสดงในรปู ที่ 1 ซ่ึงอธบิ ายว่าโรคโควดิ -19 ท�ำให้เกิดการหยดุ ชะงักทางเศรษฐกิจท่สี ่งผลกระทบต่อชีวติ ผลักดนั ใหก้ ลมุ่ เปราะ บางตกอยใู่ นภาวะยากจน และกอ่ ปัญหาสงั คมอยา่ งไรบ้าง โดยตัวชีว้ ัดเศรษฐกจิ มหภาคเป็นภาพสะท้อนท่ชี ถี้ งึ ระดบั ความรุนแรงของวิกฤตตามลำ� ดับ ©️UNICEF/2020/Preechapanich

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 7 รูปที่ 1: การวเิ คราะหเ์ ส้นทางสู่ผลกระทบโดยรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมของโรคโควิด-19 โควิด-19 แพรร่ ะบาดใน ด้านมสาาตธรากราณร สขุ โควิดท-1่วั9 โแพลรกร่ ะบาด ไทย ปิดพ�นื ท่เี ส่ยี ง ผลกระทบฉบั พลนั ปิดเมอื ง/ปิด ภายในประเทศ ดา้ นเศรษฐกิจ ประเทศท่ัวโลก กิจกรรมทางเศรษฐกิจ การบริโภคในประเทศ การท่องเท่ียวระหวา่ งประเทศ การค้าระหวา่ งประเทศ หยุดชะงกั ลดลง หยุดโดยส�นิ เชิง หยุดชะงกั ธุรกิจ อุตสาหกรรมพ่ึงพาการบรโิ ภคตา่ งประเทศ หยุดชะงกั และการสง่ ออกได้รับผลกระทบสงู มาตรการทางการเงิน การลดการจา้ งงาน/ (เมษายน) ลดช่ัวโมงทาํ งาน รายได้ครวั เรือน ลดลง ผลกระทบดา้ นสงั คม ผลกระทบตอ่ เศรษฐกิจมหภาค การคุ้มครองทางสังคม ความยากจน อัตราการว่างงาน โภชนาการ สุขภาพ ดลุ งบประมาณ การคมุ้ ครองจากกระทํา การศึกษา ดุลบัญชีเดินสะพดั ดว้ ยความรุนแรง การเตบิ โตของจดี พี ี การจดั บรกิ าร ทางสังคม เสน้ ทางผลกระทบเชิงลบ เส้นทางผลกระทบเชิงบวก

8 การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ภาพรวมของผลกระทบตอ่ เศรษฐกจิ มหภาค ประเด็นสำ� คญั วิกฤตการณ์ครั้งน้ีเป็นวิกฤตท่ีกระทบภาคเศรษฐกิจท่ีเป็นภาคการผลิต ผลกระทบต่อการเติบโต จะขน้ึ อยูก่ บั ทา่ ทขี องท่วั โลกในการตอบสนองและควบคมุ การระบาดใหญ่ รวมทัง้ สถานะของหว่ งโซ่อุปทานโลก ผลกระทบส�ำคัญท่ีสุดคือผลกระทบต่อความสามารถของธุรกิจในการจ้างแรงงาน ซ่ึงการตกงานและ การถกู ลดช่ัวโมงท�ำงานจะส่งผลตอ่ รายไดค้ รัวเรอื น และกอ่ ใหเ้ กิดผลกระทบทางสงั คมตามมา ระยะเวลาและความรวดเรว็ ในการฟ้ืนตวั จากภาวะเศรษฐกจิ ถดถอยยงั เป็นเร่อื งท่ไี มแ่ นน่ อน แตค่ าดกนั วา่ จะกลบั มาเตบิ โตภายในปี 2564 หรอื 2565 อตั ราการวา่ งงานคาดวา่ จะแตะระดบั สงู สดุ ท่มี ากกวา่ รอ้ ยละ 3 เล็กน้อยในปี 2563 แล้วจึงกลับสู่อัตราใกล้เคียงกับแนวโน้มระยะยาว ขณะเดียวกัน ช่ัวโมงท�ำงาน ก�ำลังลดลง ดุลบัญชีเดินสะพัดก็จะลดลงอย่างมากในปี 2563 ส่งผลให้สกุลเงินอ่อนค่าลงตามไปด้วย แลว้ จงึ จะฟ้ืนตวั ในปี 2564 การขาดดลุ งบประมาณจะเพ่มิ ขนึ้ ชัดเจนจากการใหเ้ งนิ ช่วยเหลอื ฟ้ืนฟู เศรษฐกจิ ของรัฐ แต่จะดขี ึ้นในปี 2564-68 มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจเป็นส่ิงส�ำคัญในการช่ วยให้ธุ รกิจอยู่รอดได้ด้วยดีในขั้นพ้ืนฐาน อันเป็น การเตรียมพร้อมเพ่ือการฟ้ืนตัว การปรับมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจ ควรจ�ำแนกผลกระทบท่ีต่างกัน ของมาตรการท่ีตา่ งกัน ซ่ึงการใช้จ่ายเพ่อื การบรโิ ภคของภาครัฐมแี นวโน้มส่งผลกระทบสงู ท่ีสุด การเตบิ โต คาดการณต์ รงกนั วา่ จะเกดิ ภาวะเศรษฐกจิ ถดถอยระยะสน้ั ในประเทศไทย แตพ่ ยากรณร์ ะดบั การตกตำ�่ และความรวดเรว็ ในการฟน้ื ตวั ตา่ งกนั โดยคาดว่าอัตราเศรษฐกิจหดตัวทั่วโลกจะอยทู่ ี่รอ้ ยละ 3 ซึง่ รนุ แรงกว่าวิกฤตการณ์ทางการเงนิ ปี 2551–2552 เป็นอนั มาก ท้งั น้ี ถา้ การระบาดใหญ่ ทุเลาเบาบางลงในชว่ งคร่งึ หลังของปี 2563 และการกกั กันคอ่ ย ๆ คลค่ี ลายลง เศรษฐกิจโลกคาดว่าจะขยายตวั รอ้ ยละ 5.8 ในปี 25649 หนว่ ยวเิ คราะห์เศรษฐกิจของนติ ยสารดอิ คี อนอมิสต์มองวา่ ผลิตภัณฑม์ วลรวมในประเทศของไทยจะลดลงรอ้ ยละ 4.3 ในปี 2563 ซึ่งเป็นการลดลง ท่คี าดการณ์ไวส้ ูงสดุ ลำ� ดับตน้ ๆ ในภูมภิ าคเอเชียตะวนั ออกและแปซฟิ กิ อยา่ งไรก็ตามคาดว่าจะฟ้นื ตวั อยา่ งรวดเร็วตงั้ แต่ไตรมาสทส่ี ามของปี 2563 โดยการเติบโตจะกลับมาฟื้นตัวและรักษาค่าเฉล่ียอยู่ที่ระดับสูงกว่าร้อยละ 3 ในปี 2564-68 แต่ผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศปี 2568 จะยังคง น้อยกว่ากรณีที่ไม่มีการระบาดใหญ่อยู่ร้อยละ 5 ท้ังนี้ หากไม่มีมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจ หน่วยวิเคราะห์เศรษฐกิจของนิตยสารดิอีคอนอมิสต์ คาดการณ์วา่ เศรษฐกิจจะหดตัวลงรอ้ ยละ 5.8 ในปี 2563 ธนาคารโลกคาดการณก์ ารหดตวั รอ้ ยละ 10 ในปี 2563 โดยคาดวา่ จะฟน้ื ตวั สรู่ ะดบั ผลผลติ กอ่ นวกิ ฤตโควดิ -19 ไดใ้ นปี 256510 ซงึ่ เทยี บจากการเตบิ โต ร้อยละ 4.1 ในปี 2564 สำ� หรบั การคาดการณอ์ ่นื ๆ มองว่าจะมีการหดตวั รุนแรงกว่าน้นั เปน็ อย่างมาก ท้ังการฟน้ื ตัวกร็ วดเรว็ กว่า โดยระบวุ า่ จะมี การลดลงรอ้ ยละ 6.7 ในปี 2563 และมีอตั ราการฟ้นื ตัวร้อยละ 6.1 ของการเตบิ โตในปี 256411 ธนาคารแห่งประเทศไทยพยากรณ์การหดตัวสูงท่ีสุด โดยคาดว่าจะหดตัวสูงถึงร้อยละ 8.1 ในปี 256312 เศรษฐกิจไทยอยู่ในช่วงชะลอตัวอยู่แล้ว โดยการเตบิ โตลดลงจากร้อยละ 4.2 ในปี 2561 เป็นรอ้ ยละ 2.4 ในปี 2562 ทงั้ คา่ จา้ งตามตัวเลขกล็ ดลงตลอดปี 2562 การเติบโตท่ชี ้าลงนี้ เกดิ จาก อุปสงค์การสง่ ออกนอ้ ยลง การลงทนุ ภาครฐั ลดลง13 รวมทง้ั ภยั แลง้ ส่วนการหดตัวในปี 2563 อันเนอื่ งมาจากโรคโควดิ -19 นเ้ี ก่ียวเนอ่ื งกับการส่งออก ที่ลดลงอยา่ งรวดเรว็ กอปรกับการลงทนุ ภาคเอกชนที่ตดิ ลบ14 9 IMF, 2020 10 World Bank Group, 2020 11 Santander, 2020 12 ธนาคารแหง่ ประเทศไทย, 2563ข 13 การลงทุนภาคเอกชนและภาครัฐทีล่ ดลง สง่ ผลให้การลงทนุ โดยรวมหดตัวลงรอ้ ยละ 6.5 เทยี บปีตอ่ ปีในไตรมาสแรกของปี 2563 โดยการลงทุนภาครฐั ชะลอตัวลงอยา่ งมาก 14 Deloitte, 2020

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 9 การวา่ งงาน ประมาณการตามสถติ กิ ารวา่ งงานอย่างเป็นทางการช้ีเปน็ นยั วา่ อัตราการวา่ งงานคาดว่าจะเพ่มิ ข้ึนเป็นรอ้ ยละ 3.1 ในปี 2563 โดยการ วา่ งงานของผู้หญงิ เพิ่มขน้ึ รอ้ ยละ 4.5 (ปี 2562 อตั ราการว่างงานรอ้ ยละ 1.1)15 คาดการณว์ า่ การวา่ งงานจะลดลงมาท่รี อ้ ยละ 1.4 ช่วงปี 2564-68 ส่วนประมาณการขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ซึ่งรวมข้อมูลแรงงานนอกระบบ16) ระบุว่าอาจมีประชาชนจ�ำนวนมากถึง 3.7 ล้านคน ท่ีจะเปน็ คนวา่ งงานภายในไตรมาสท่สี องของปี 256317 แรงงานของประเทศไทยในปี 2562 มจี ำ� นวน 37.6 ลา้ นคน โดยมากกวา่ ครง่ึ หนง่ึ อยใู่ นภาคนอกระบบ ซงึ่ หมายความวา่ คนกลมุ่ นไี้ มไ่ ดร้ บั ความคมุ้ ครอง จากระบบประกนั สงั คม ภาคทไ่ี ด้รบั ผลกระทบสูงทส่ี ดุ ได้แก่ บริการที่พักและอาหาร (2.8 ล้านตำ� แหนง่ งาน โดยร้อยละ 63 เป็นแรงงานนอกระบบ) ค้าสง่ และคา้ ปลกี (6.2 ลา้ นต�ำแหน่งงาน ร้อยละ 55 เปน็ แรงงานนอกระบบ) กอ่ สรา้ ง (2.2 ลา้ นตำ� แหนง่ งาน รอ้ ยละ 45 เป็นแรงงานนอกระบบ) ขนสง่ เก็บรกั ษา และสื่อสาร (1.5 ลา้ นต�ำแหน่งงาน ร้อยละ 36 เปน็ แรงงานนอกระบบ) และการผลติ (6.1 ล้านต�ำแหน่งงาน ร้อยละ 21 เป็นแรงงาน นอกระบบ18 ภาคเกษตรกรรมมีแรงงานจ�ำนวนมากท่ีสุด (11.8 ล้านราย) โดยมีแรงงานนอกระบบสูงมาก (ร้อยละ 92) แม้การจ้างงานใน ภาคเกษตรกรรมจะคาดว่าไดร้ บั ผลกระทบจากโรคโควดิ -19 น้อยกว่าภาคอื่น ๆ แตภ่ ัยแล้งกส็ ่งผลกระทบเดน่ ชัดเช่นกนั แรงงานประมาณ 6.6 ถงึ 7.5 ลา้ นตำ� แหนง่ งาน มคี วามเสยี่ งในวกิ ฤตการณค์ รงั้ ปจั จบุ นั น้ี ทง้ั ในแงข่ องการสญู เสยี งานหรอื ถกู ลดชวั่ โมงทำ� งานและคา่ จา้ ง คนงานราว 21 ลา้ นคนในภาคทถี่ กู กระทบหนกั ขา้ งตน้ จะตอ้ งแบกรบั ปญั หาการถกู ลดชวั่ โมงทำ� งาน ถกู ลดคา่ จา้ ง หรอื การปลดพนกั งาน ประเทศไทย พบวา่ ชว่ั โมงท�ำงานลดลงรอ้ ยละ 6 ในไตรมาสแรกของปี 2563 (เทยี บกับไตรมาสสดุ ท้ายของปี 2562) และลดลงร้อยละ 10 เมื่อเทียบกบั ปี 2562 ซงึ่ คาดว่าจะเป็นไตรมาสท่ีสอง จงึ หมายถึงการสญู เสียรายได้ครัวเรือนอยา่ งหลกี เลีย่ งไมไ่ ด้ ทงั้ นค้ี าดวา่ จะพบการจา้ งงานลดลงสูงสุดในกลุม่ แรงงาน ไร้ฝีมือ19 ประมาณ 3.7 ล้านต�ำแหน่งงานเป็นงานท่ีมีความเส่ียงที่จะได้รับผลกระทบ ซ่ึงแรงงานที่ท�ำงานเหล่านี้เป็นหญิงและชายในสัดส่วนท่ีใกล้เคียงกัน (ราวรอ้ ยละ 22 ของแรงงานหญงิ และรอ้ ยละ 22 ของแรงงานชายใน ปี 2562 ทำ� งานในตำ� แหน่งเหลา่ นี้ อย่างไรกต็ าม แรงงานผหู้ ญิงอยใู่ นภาค การผลิตสินค้าและบรกิ ารทม่ี คี วามเสย่ี งสูงกว่าแรงงานผู้ชาย โดยภาคท่ีมคี วามเส่ียงสงู สดุ ไดแ้ ก่ การท่องเทย่ี ว การค้าปลกี ทีพ่ กั อาหาร และการผลติ ในกลมุ่ ผลิตภณั ฑเ์ นน้ การสง่ ออก ดุลบัญชีเดินสะพัด อุปสงค์ท่ัวโลกลดลง ส่งผลให้การค้าโลกหดตัว ห่วงโซ่มูลค่าระดับโลกหยุดชะงัก (เช่น อุตสาหกรรมยานยนต์ ซึ่งประเทศไทย มีส่วนในอุตสาหกรรมนี้) และกระทบการส่งออก20 ผลกระทบหนักท่ีสุดของประเทศไทยอยู่ในภาคการท่องเท่ียว โดยนักท่องเที่ยวต่างประเทศยุติ การเดนิ ทางแทบทงั้ หมดตงั้ แตเ่ ดอื นมนี าคม 2563 การหยดุ ชะงกั ของการนำ� เขา้ และสง่ ออกคาดวา่ จะสง่ ผลเดน่ ชดั ตอ่ ประเทศไทยโดยเฉพาะ เนอ่ื งจาก การน�ำเข้าและส่งออกมีสัดส่วนสูงในผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ21,22 ภาคการผลิตเหล่านี้มีสัดส่วนการจ้างงานแรงงานในระบบสูงท่ีสุด ธนาคาร แห่งประเทศไทยพยากรณ์วา่ การส่งออกจะเรมิ่ ดขี นึ้ ภายในไตรมาสทีส่ ามของปี 2563 เมือ่ เศรษฐกจิ โลกเรม่ิ ฟืน้ ตวั การเกินดุลบัญชีเดินสะพัดของไทยคาดว่าจะลดลงอย่างมาก เหลือร้อยละ 2.1 ของผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศปี 2563 จากประมาณร้อยละ 7 ของผลติ ภณั ฑ์มวลรวมในประเทศปี 2562 ในระยะกลาง การเกนิ ดุลบัญชีเดนิ สะพดั จะเพ่ิมขนึ้ เพราะการขนส่งสนิ คา้ และการทอ่ งเทย่ี วขาเข้าจะฟน้ื ตวั ในปี 2564 ในช่วงปี 2564-68 คาดการณ์วา่ การเกินดุลบญั ชีเดินสะพัดจะเฉลีย่ ทเ่ี กือบร้อยละ 6 ของผลติ ภณั ฑ์มวลรวมในประเทศ โดยมีเงนิ ส�ำรอง เพยี งพอตลอดชว่ งปดี งั กล่าว23 สถานการณเ์ ศรษฐกจิ โลกและในประเทศทีอ่ ่อนแอ โดยเฉพาะในภาคการทอ่ งเท่ยี ว คาดวา่ จะส่งผลใหเ้ งนิ บาทอ่อนค่าลงอยา่ งมากถึงเกือบร้อยละ 8 ในปี 2563 การเกนิ ดุลบญั ชีเดินสะพัดและทนุ สำ� รองเงินตราตา่ งประเทศจ�ำนวนมากอยา่ งตอ่ เน่อื งของประเทศไทย (ปจั จบุ นั ครอบคลุมการน�ำเข้าได้ 14 เดอื น) ทำ� ให้อตั ราแลกเปลีย่ นมเี สถียรภาพในช่วงปี 2564-2567 ด้วยเหตุนี้ จึงคาดวา่ เงินบาทจะแขง็ ค่าในปี 2568 เน่ืองจากสถานการณเ์ ศรษฐกจิ มหภาคดีขน้ึ 15 ในอดีต อตั ราการว่างงานของประเทศไทยคอ่ นข้างตำ�่ แม้แตใ่ นภาวะเศรษฐกิจถดถอยกต็ าม ช่วงวกิ ฤตการณก์ ารเงินในเอเชีย ซึ่งเป็นภาวะถดถอยท่ีตกต่ำ� กวา่ ระดับคาดการณข์ องปี 2563 อตั ราการว่างงานอย่างเปน็ ทางการก็ยงั ไม่สงู เกินร้อยละ 4.4 ส่วนชว่ งวิกฤตการณก์ ารเงินโลก อตั ราการว่างงานรายปกี แ็ ตะระดบั สูงสดุ อยทู่ ่รี อ้ ยละ 1.5 16 ILO Stat, 2020 17 ILO, 2020 18 เรือ่ งเดียวกัน 19 Office of the UN Resident Coordinator, 2020 20 อตั ราการเตบิ โตในการสง่ ออกของไทยเดอื นพฤษภาคม 2563 โดยรวมอยูท่ ่ี -23% โดยยานยนตอ์ ยูใ่ นอันดบั สูงสุดท่ี -56.4% ตามดว้ ยสง่ิ ทอ (-37.3) เคร่อื งจักร (-32.6) โลหะและเหลก็ กลา้ (-28.2) และเคร่ืองใช้ไฟฟา้ (-26.7) 21 การสง่ ออกและน�ำเข้ามีสดั ส่วน 100% ของจีดีพไี ทย เทียบกบั 69% ของเกาหลใี ต้ 46% ของฟิลิปปนิ ส์ 32% ของมาเลเซยี และ 28% ของญปี่ ุน่ (Deloitte,, 2020) 22 ธนาคารแห่งประเทศไทย, 2563ก 23 แตบ่ างแนวโน้มกด็ ูสบั สน ให้ขอ้ มูลการค้าของไทยในเดือนมนี าคม 2563 ว่ามีทิศทางดี การสง่ ออกเพ่ิมข้ึน 4.2% เทยี บปีตอ่ ปี ซ่งึ ขดั แยง้ กบั การพยากรณ์ว่าจะลดลง 5.8% การน�ำเข้า ขยายตวั ดีขนึ้ 7.3% เทยี บกบั การพยากรณ์ว่าจะลดลง 8% ปัจจยั ขับเคลือ่ นการส่งออกหลกั คอื อุปกรณอ์ ิเลก็ ทรอนิกสท์ เี่ ติบโต 8.6% เทียบปีตอ่ ปี แตย่ านยนตแ์ ละชิ้นส่วนรถยนต์ยงั คงอ่อนแอ โดยลดลง 5.6%

10 การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย การขาดดลุ งบประมาณ การคาดการณ์ช้ใี หเ้ หน็ ว่า การด�ำเนินมาตรการกระตุ้นเศรษฐกจิ ในปจั จุบัน จะย่งิ ทำ� ให้ดลุ งบประมาณถกู กระทบหนักไปเปน็ รอ้ ยละ 6.5 ของผลิตภณั ฑม์ วลรวมในประเทศ (จากประมาณร้อยละ 2.7 ตามงบประมาณเดอื นตลุ าคม 2562) ขณะทีค่ ่าใชจ้ ่ายเพิ่มขึ้นสงู มากจาก มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจ รายได้จากภาษีก็ลดลง (รายได้ลดลงเกือบร้อยละ 8 ในเดือนมีนาคม 2563) โดยรายได้จากภาษีทุกประเภทลดลง เงนิ ช่วยเหลอื ดงั กล่าวทำ� ใหห้ นีส้ าธารณะของประเทศไทยสูงขนึ้ แตะระดับเพดาน ในช่วงปี 2564-68 ดุลงบประมาณคาดวา่ จะฟืน้ ตวั ขน้ึ มาแตะระดบั เฉล่ียใกล้ร้อยละ 3.2 ของผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ ความช่วยเหลือจากมาตรการกระตุ้นทางการคลังสู่กิจกรรมทางเศรษฐกิจในช่วงเวลานี้ จะชว่ ยใหร้ ายได้ของรฐั ฟ้ืนตวั ขนึ้ ซงึ่ ช่วยชดเชยผลกระทบจากการกู้ยมื เพ่ิมเติมได้บางส่วน ผลกระทบตอ่ ภาคอุตสาหกรรมส�ำคัญ ประเด็นส�ำคญั อุปสงค์ท่ีลดลง ส่งผลกระทบตอ่ บรษิ ัทสว่ นใหญ่ ทำ� ใหร้ ายไดล้ ดลง24 การเขา้ ถงึ ความช่วยเหลือของรฐั สำ� หรบั ผู้ประกอบการมคี วามไมแ่ น่นอน และแมจ้ ะได้รบั ความช่วยเหลือ บริษทั ตา่ ง ๆ กต็ อ้ งใช้เวลาในการ ฟ้ืนตวั บางบรษิ ทั อาจตอ้ งเลกิ กจิ การไปเลย บรษิ ทั ขนาดเลก็ เขา้ ถงึ ความช่วยเหลอื ตามแผนกระตนุ้ เศรษฐกจิ ของรฐั บาลได้นอ้ ยท่สี ุด25 การทอ่ งเท่ยี วเป็นภาคท่ถี กู กระทบหนักท่สี ุด ในขณะท่ธี ุรกิจในภาคการผลิตอ่นื ก็เผชิญภาวะอุปสงค์ลดลงอยา่ งมากเช่นเดยี วกัน โดยประมาณการว่าสญู เสียรายไดร้ ้อยละ 50 วสิ าหกิจ ขนาดกลางและขนาดย่อมในภาคบริการคาดว่าจะได้ถูกกระทบอย่างสาหัส ภาคท่ีพ่ึงพาการส่งออก จะเผชิญการหดตัวอยา่ งมาก ภาวะเศรษฐกจิ ถดถอยท่วั โลกและอุปสงค์ท่ลี ดลงจากคู่คา้ ของประเทศไทย จะชะลอการฟ้ืนตัวในภาคเหล่าน้ี คาดว่าสินเช่ือท่ีไม่ก่อให้เกิดรายได้จะเพ่ิมสูงข้ึน ซ่ึงบางส่วนเป็นผล มาจากหนค้ี รัวเรือนอนั เน่ืองมาจากรายได้ลดลงและความสามารถในการช�ำระหนลี้ ดลง การท่องเท่ียว การคาดการณ์นี้ต้ังบนสมมุติฐานว่า รายได้จากการท่องเที่ยวลดลงร้อยละ 70 ในปี 256326 และคาดว่านักท่องเที่ยวที่จะเพิ่มขึ้น ในไตรมาสที่ส่ีของปี 2563 โดยผลติ ภัณฑม์ วลรวมในประเทศจะผนั แปรไปตามการฟ้ืนตวั ของการทอ่ งเทยี่ วท่ลี า่ ช้ากวา่ ท่คี าด27 ภาคยอ่ ยท้ังหมดของภาคการท่องเทย่ี ว (รวมทพ่ี กั การขนส่งทางอากาศ บริษัททวั ร์ และอาหารและเคร่อื งด่ืม) จะหดตวั ในปี 2563 ทั้งน้ี เช่นเดียวกนั กับในภาคอ่ืน ๆ การด�ำเนินธุรกิจให้อยู่รอดได้ด้วยดีในข้ันพื้นฐาน มีความส�ำคัญต่อการฟื้นตัวซ่ึงจะเกิดขึ้นในท่ีสุด การท่องเที่ยวในประเทศไทย ครอบครองโดยวิสาหกิจขนาดเล็กและขนาดย่อม ซ่ึงมีทุนส�ำรองทางการเงินต�่ำส�ำหรับรองรับแรงกระแทกจากภาวะชะงักงัน ดังนั้นความช่วยเหลือ ดา้ นการเงินจึงจำ� เปน็ มากสำ� หรับธุรกจิ เหล่านี้ มากกว่าร้อยละ 50 ของคนท่ีท�ำงานในภาคการท่องเที่ยวเป็นแรงงานนอกระบบ โดยมากกว่าร้อยละ 70 ของการจ้างงานในภาคการท่องเท่ียว อยู่ในกลุ่มอาหารและเครื่องด่ืม ซ่ึงเป็นภาคย่อยท่ีได้รับผลกระทบอย่างรุนแรงจากการปิดกิจการ ส่วนแบ่งของภาคการท่องเท่ียวในการจ้างงาน รวมมีสัดสว่ นสูงข้นึ ในเขตเมอื ง ดังนั้นจงึ มแี นวโนม้ เผชญิ การว่างงานสูงกวา่ ทำ� ใหค้ ่าใชจ้ ่ายเพ่อื การบรโิ ภคออ่ นตัวลง 24 การส�ำรวจขององคก์ ารพฒั นาอตุ สาหกรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNIDO) รายงานวา่ ปญั หาใหญส่ ดุ ทบี่ ริษัทตอ้ งเผชิญคอื การขาดกระแสเงนิ สด โดย 82% ของบรษิ ทั ทีต่ อบแบบส�ำรวจ ต่างประสบปัญหานี้ สาเหตุหลักเกิดจากยอดขายลดลงเน่ืองจากอุปสงค์ลดลง ซ่ึงบริษัทมากกว่าสองในสามรายงานสาเหตุน้ี อีกสาเหตุหน่ึงคือความยากล�ำบากย่ิงข้ึนในการหาแหล่งเงินทุน ปญั หาการขาดแคลนปัจจัยการผลิตจดั เป็นความทา้ ทายอนั ดับสอง โดยเกอื บ 70% ของบรษิ ทั ตา่ งเผชิญปญั หานี้ การขาดแคลนตา่ ง ๆ อาจมสี าเหตมุ าจากการหยุดชะงกั ของห่วงโซค่ ุณคา่ และ โลจิสติกส์ รวมท้ังการไม่สามารถส่งมอบได้ส�ำเร็จซ่ึงอาจเน่ืองมาจากมาตรการกักกันต่าง ๆ เช่น การปิดพรมแดน นอกจากน้ี บริษัทมากกว่าครึ่งหนึ่งต้องด้ินรนต่อสู้เพื่อท�ำตามสัญญา ทั้งยัง ประสบปญั หาการขาดแคลนแรงงานอกี ด้วย 25 UNIDO, 2020 26 เดิมรัฐบาลไทยตั้งเป้าหมายนกั ท่องเทยี่ วต่างชาตเิ กอื บ 42 ลา้ นคนในปี 2563 เพมิ่ ข้นึ จากปี 2562 ซ่ึงมีจำ� นวนเกือบ 40 ลา้ นคน จากการระบาดใหญ่ คาดว่าการไหลเข้าของนักทอ่ งเทีย่ ว ตา่ งชาติจะเร่มิ ฟ้นื ตวั ในไตรมาสทสี่ ข่ี องปีเท่าน้ัน ณ เดือนพฤษภาคม 2563 การทอ่ งเทยี่ วแหง่ ประเทศไทยคาดการณจ์ ำ� นวนนักทอ่ งเท่ยี วตา่ งชาตใิ นประเทศไทยประมาณ 14 ลา้ นคนสำ� หรับ ปี 2563 27 ในกรณีที่ดีกว่าปกติ รายได้จากการท่องเท่ียวท่ีลดลง 60% ในช่วงปี 2563 จะท�ำให้จีดีพีที่แท้จริงลดลง 3.5% และมีอัตราการว่างงาน 2.89% ในกรณีที่แย่กว่าปกติ รายได้จาก การทอ่ งเทีย่ วลดลง 85% ในปี 2563 จะท�ำใหจ้ ดี พี ีท่แี ทจ้ รงิ ลดลงไปอกี เป็น 5.6% และการว่างงานจะเพมิ่ ข้นึ เป็น 3.42%

การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 11 เกษตรกรรม มีหลายปัจจัยท่ีส่งผลกระทบต่อภาคเกษตรกรรม เช่น ข้อจ�ำกัดด้านการตลาดและการจัดหาปัจจัยการผลิต (เพราะข้อจ�ำกัดในการ เคลอื่ นย้ายระหวา่ งพน้ื ท)ี่ ตลอดจนภยั แล้ง ผลผลติ ของพชื เศรษฐกิจที่สาํ คัญทงั้ หมด เช่น ขา้ ว ยางพารา และนำ้� ตาล ลดลงในปี 2562 เนื่องจาก ปญั หาภยั แลง้ การปดิ รา้ นอาหารและอปุ สงคด์ า้ นอาหารทลี่ ดลงเนอ่ื งจากการทอ่ งเทย่ี วลดลง สง่ ผลกระทบตอ่ ผผู้ ลติ ในประเทศ ทง้ั ยงั ทำ� ใหค้ า่ จา้ งและ เงนิ เดอื นลดลงเนื่องจากการเลิกจ้างและมีชวั่ โมงทำ� งานนอ้ ยลง กระน้ัน ราคาสินค้าโภคภัณฑ์บางรายการที่สูงขึ้นจะส่งผลให้มูลค่าเพ่ิมทางการเกษตรเพ่ิมขึ้นเมื่อเทียบกับปี 2562 ซ่ึงส่งเสริมความสามารถในการ รกั ษาการจ้างงานของภาคนี้ โดยภาคเกษตรกรรมอาจช่วยเป็นทางเลือกสดุ ทา้ ยใหเ้ กิดการจา้ งงาน แม้ว่าผลิตผลของแรงงานจะลดลงกต็ าม ผลกระทบตอ่ ห่วงโซอ่ ปุ ทานยังสรุปไดไ้ ม่แน่นอน แต่จนถงึ บดั นี้ก็ยังไม่มรี ายงานการหยุดชะงักของอปุ ทานที่ส�ำคญั แมจ้ ะมกี ารควบคมุ การเคลื่อนยา้ ย ระหว่างพน้ื ทีก่ ต็ าม ผลกระทบตอ่ การจัดหาปัจจัยการผลติ ก็ยงั ไม่เป็นที่สรปุ ได้แนน่ อนดว้ ยเหตผุ ลเดียวกัน ความช่วยเหลือทีเ่ ป็นเงินแก่เกษตรกรและ คนงานในภาคเกษตรกรรม จะสง่ ผลดตี ่อความยากจนเนือ่ งจากเป็นจำ� นวนเงินท่ีคอ่ นขา้ งสูงเมอ่ื เทียบกบั รายได้จากการเกษตร ภาคทพี่ ง่ึ พงิ การสง่ ออก การส่งออกหดตวั ในเดอื นพฤษภาคม 2563 ซงึ่ การสง่ ออกโดยรวมลดลงรอ้ ยละ 23 โดยยานยนตถ์ กู กระทบหนกั ทสี่ ดุ (-56%) ตามด้วยสงิ่ ทอ (-37%) เคร่ืองจักร (-33%) โลหะและเหลก็ กล้า (-28%) และเครอื่ งใชไ้ ฟฟ้า (-26.7%) ภาคเหล่านมี้ ีการจ้างแรงงานในระบบสงู ทีส่ ุด28 อุตสาหกรรมยานยนต์ การคาดการณ์ระบวุ ่าอุปสงคย์ านยนตแ์ ละช้นิ ส่วนอะไหลย่ านยนตห์ ดตัวอย่างรุนแรง29 แลว้ จงึ จะฟืน้ ตัวแบบกา้ วกระโดดในปี 2564 มาตรการช่วยเหลือ เช่น การลดหย่อนภาษีและการลดอัตราดอกเบี้ย จะส่งผลกระทบอย่างจ�ำกัดในการผลักดันอุปสงค์ยานยนต์ในประเทศ เน่ืองจากภาวะเศรษฐกิจที่อ่อนแอต่อเนื่องมาจากปี 2562 การย้ายห่วงโซ่อุปทานจากจีนท่ามกลางสงครามการค้า อาจส่งผลดีต่ออุตสาหกรรมน้ี ในระยะยาว ซ่ึงประเทศไทยจะยิง่ เสรมิ ความแข็งแกรง่ ในฐานะผูผ้ ลิตยานยนตร์ ายใหญ่ทส่ี ุดของอาเซียนและเป็นอันดบั หกของโลก สินค้าอปุ โภคบรโิ ภค ยอดขายการคา้ ปลกี คาดวา่ จะลดลงในปี 2563 (จะฟนื้ ตวั โดยเตบิ โตรอ้ ยละ 5 ในปี 2564) การใช้จา่ ยในสนิ ค้าอุปโภคบริโภค ก็คาดว่าจะเตบิ โตในปี 2563 ตอ่ เนอ่ื งไปถึงปี 2564 เปน็ ผลมาจากโครงการแจกเงนิ ชว่ ยเหลือเยียวยาผ้ไู ดร้ บั ผลกระทบตามมาตรการกระตุ้นเศรษฐกจิ กระนนั้ ยอดขายกย็ งั คงต่�ำกวา่ การคาดการณส์ �ำหรบั การคาดการณใ์ นกรณสี ถานการณป์ กตทิ ไ่ี ม่มีการระบาดใหญ่ บริการสุขภาพ คาดว่ายอดขายยาและเวชภัณฑ์จะเพ่ิมข้ึนอย่างมาก (เพ่ิมข้ึนร้อยละ 10 ในปี 2563 และร้อยละ 5 ในปี 2564) การใช้จ่ายด้าน การรกั ษาพยาบาลกจ็ ะเพ่มิ ขนึ้ เชน่ กัน จากฐานทต่ี ่�ำกว่าประเทศอื่น ๆ ในอาเซียน และจะเพ่ิมข้นึ เนอื่ งจากการระบาดใหญ่คร้งั นี้ แตก่ ็ยังเปน็ เพราะ แรงดึงดูดของประเทศไทยเองในฐานะฐานการท่องเที่ยวเพ่ือการดูแลรักษาสุขภาพอีกด้วย มาตรการกระตุ้นทางการคลังมีการจัดสรรงบประมาณ ดา้ นการรักษาพยาบาล โดยมเี ป้าหมายเพอื่ เพิ่มขีดความสามารถในดา้ นน้ี ภาคการเงิน สินเชื่อท่ีไม่ก่อให้เกิดรายได้คาดว่าจะเพ่ิมขึ้น เนื่องจากรายได้จากธุรกิจลดลงและความสามารถในการช�ำระหน้ีลดลง ภาคธนาคาร ไดเ้ พิ่มการปล่อยสินเชอ่ื ให้แกค่ รัวเรอื น ซงึ่ คาดว่าราวรอ้ ยละ 30 จะกลายเป็นสินเชื่อที่ไม่กอ่ ใหเ้ กิดรายได3้ 0 อยา่ งไรกด็ ี มาตรการแจกเงนช่วยเหลอื ของรัฐบาลจะชว่ ยบรรเทาผลกระทบน้ลี งไดบ้ า้ ง โทรคมนาคม การระบาดใหญ่ท�ำให้เกิดการชะลอตัวเล็กน้อยในปี 2563 แต่จะฟื้นตัวในปี 2564 ในระยะยาว อุตสาหกรรมน้ีคาดว่าจะเติบโต แบบก้าวกระโดด โดยมีแรงหนุนจากจุดเน้นต่อเนื่องของการปรับกระบวนการท�ำงานท่ีน�ำเทคโนโลยีดิจิทัลมาช่วย รวมท้ังแผนงานการสร้างเมือง อจั ฉรยิ ะ 28 ธนาคารแหง่ ประเทศไทย, 2563ก 29 ภาคการผลติ โดยรวมหดตวั 2.2% ในไตรมาสทสี่ ข่ี องปี 2562 และ 2.7% ในไตรมาสแรกของปี 2563 ซงึ่ เปน็ ผลประกอบการทอี่ อ่ นแอตอ่ เนอ่ื งหลายไตรมาส สะทอ้ นภาพการสง่ ออกชะลอตวั โดยเฉพาะอย่างยิง่ กลุ่มยานยนต์ ผลติ ภณั ฑ์อาหาร และผลติ ภัณฑจ์ ากแร่อโลหะ ตรงกนั ขา้ มกบั ไตรมาสก่อน ๆ อตุ สาหกรรมการผลิตเพือ่ จำ� หนา่ ยในประเทศ เช่น เครื่องดื่ม ยาสบู ส่งิ ทอ และ เครือ่ งแต่งกาย หดตัวในไตรมาสแรกของปี 2563 เน่ืองจากการบริโภคภาคเอกชนลดลง 30 ความเสี่ยงในระบบการธนาคารที่จะทวีความรุนแรงข้ึนจากวิกฤตการณ์โรคโควิด-19 ได้แก่ การก่อหน้ีในครัวเรือนและความอ่อนแอในภาคธุรกิจและวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม มาตรการปิดพื้นที่เส่ยี งและการชะลอตวั ของกิจกรรมทางเศรษฐกจิ สง่ ผลใหบ้ รษิ ทั และครวั เรอื นประสบปัญหาการขาดสภาพคลอ่ งฉบั พลนั ท�ำให้ความสามารถในการชำ� ระคนื เงนิ ก้ลู ดลง หน้ีครวั เรือนของไทยสงู เป็นอันดบั สองในเอเชียตะวนั ออก สนิ เช่อื ครัวเรอื นขยายตัวอย่างรวดเร็วในชว่ งทศวรรษท่ีผ่านมา โดยข้ึนมาแตะทีก่ วา่ รอ้ ยละ 80 ของจีดพี ีภายในปี 2558 จากร้อยละ 60 ในปี 2553 ซ่ึงสว่ นใหญ่เปน็ สินเช่อื รถยนตแ์ ละสนิ เชอ่ื เพ่อื ท่ีอยอู่ าศยั

12 การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย ผลกระทบต่อภาคสังคม ประเดน็ ส�ำคญั ผลกระทบทางสังคมลว้ นเป็นผลมาจากความยากจน ซ่ึงถกู กระทบต่อกนั เป็นทอด ๆ จากการสูญเสีย รายได้ครัวเรอื น อนั เป็นผลมาจากการเลิกจา้ ง การส่ังพักงาน หรอื การลดช่ัวโมงท�ำงาน รวมทงั้ จาก การหยุดชะงกั ของการสง่ มอบบริการทางสังคม มาตรการดา้ นสาธารณสขุ ท�ำใหเ้ กิดผลกระทบทางลบ ต่อการส่งมอบบรกิ าร เช่น การศึกษา โภชนาการ หรอื การปกป้องคุ้มครอง ซ่ึงเกดิ จากการปิดโรงเรยี น และการผันทรัพยากรแบ่งไปช่วยรับมือการแพร่ระบาดของโควิด-19 ปัญหาความยากจนนี้บรรเทาได้ ช่ัวคราวดว้ ยมาตรการแจกเงนิ ช่วยเหลอื ผูไ้ ดร้ บั ผลกระทบ แตจ่ ะรุนแรงขนึ้ เม่อื มาตรการดงั กลา่ วสน้ิ สดุ ลง กลุ่มท่ีถกู กระทบหนกั ท่ีสุดคือประชากรยากจน เดก็ และผู้สงู อายุ กล่มุ คนพกิ ารและเจ็บป่ วยเร้ือรงั และ คนจนในเขตเมอื ง นอกจากน้ี แรงงานนอกระบบก็ไดร้ บั ผลกระทบอย่างหนักด้วยเช่นกนั เพราะไมไ่ ดร้ บั ความคมุ้ ครองจากระบบประกนั สงั คม ดว้ ยมที รพั ยากรท่นี อ้ ยกวา่ คนอ่นื ในการบรรเทาภาวะรายไดช้ ะงกั งนั ประชาชนกล่มุ น้จี ึงเป็นกลุ่มเปราะบางท่ีสดุ ทัง้ กอ่ นและหลังวิกฤตการณ์ครัง้ นี้ ส่ิงส�ำคัญคอื ต้องเสรมิ สรา้ งโครงข่ายความคมุ้ ครองทางสังคม (Social Safety Net) โดยการป้องกนั รกั ษาตำ� แหนง่ งานไวเ้ พ่อื ประกนั รายไดค้ รวั เรอื น ซ่ึงจะช่วยใหค้ รวั เรอื นรบั มอื วกิ ฤตไดด้ ว้ ยตนเอง ตลอดจนการ ขยายความคมุ้ ครองทางสงั คมในรูปโครงการแจกเงนิ ช่วยเหลอื โดยตรงใหค้ รอบคลมุ กลมุ่ ท่เี ปราะบางท่สี ดุ รปู ที่ 2: การวเิ คราะหเ์ สน้ ทางสู่ผลกระทบทางสงั คมอนั เนอ่ื งมาจากมาตรการทางการเงินและสาธารณสุข ธุรกิจหยุดชะงกั มาตรการ ดา้ นสาธารณสขุ มาตรการทางการเงนิ การลดการจา้ งงาน/ (เดือนเมษายน) ลดช่ัวโมงทํางาน การใหบ้ ริการหยุดชะงกั การสูญเสยี รายได้ ครัวเรอื น ความยากจน สขุ ภาพ การศกึ ษา การคมุ้ ครองทางสังคม โภชนาการ การปกป�องค้มุ ครอง จากความรุนแรง เสน้ ทางผลกระทบเชิงลบ เสน้ ทางผลกระทบเชิงบวก

การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 13 ความยากจน ในช่วงปี 2558-2561 อัตราความยากจนในประเทศไทยเพ่ิมขึ้นจากร้อยละ 7.21 เป็นร้อยละ 9.85 และตัวเลขจ�ำนวนประชากร ที่ด�ำรงชีวิตอยู่ใต้เส้นแบ่งความยากจนเพิ่มข้ึนจาก 4.8 ล้านคน เป็นมากกว่า 6.7 ล้านคน31 ความเหล่ือมล้�ำทางเศรษฐกิจยังคงเป็นปัญหาส�ำคัญ เนอ่ื งจากประเทศไทยมีดชั นีความเหลื่อมล้�ำสงู เป็นอันดับต้น ๆในภูมิภาค32 ปัจจัยหลักที่ส่งผลต่อความยากจนคือการสญู เสียงานหรือช่วั โมงทำ� งานลดลง เนือ่ งจากรายได้ครวั เรือนร้อยละ 72 ได้มาจากการทำ� งาน การตกงาน หรือการถกู ลดช่วั โมงทำ� งาน ย่อมท�ำใหค้ รวั เรอื นต้องดน้ิ รนด�ำรงชีพจากเงนิ ออม มีการคาดการณ์วา่ ครัวเรอื นโดยเฉลีย่ ทว่ั ไปจะดำ� รงชวี ิตอยูไ่ ด้นาน ถึงเก้าเดอื นดว้ ยเงินออมโดยไม่มรี ายได้ แตค่ รวั เรือนยากจนจะอยู่รอดได้เพียงสามเดอื น33 การบรรเทาผลกระทบจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ตอ่ ความยากจน รฐั บาลไทยตอบสนองอย่างทนั ทว่ งที และเป็นประเทศแรก ๆ ท่ีประกาศ มาตรการทางการเงินเพื่อบรรเทาผลกระทบต่อธุรกิจและครัวเรือนอันเป็นผลมาจากค�ำสั่งปิดพ้ืนท่ีเส่ียง การด�ำเนินงานเช่นน้ีนับเป็นการช่วยให้ ครวั เรือนทีย่ ากจนทีส่ ดุ ได้รบั ความคมุ้ ครองทางสังคม34 ในไตรมาสทสี่ ามของปี 2563 ซงึ่ มกี ารวา่ งงานอยา่ งตอ่ เนอื่ ง แตไ่ มม่ โี ครงการแจกเงนิ แกป่ ระชาชน จงึ คาดวา่ อตั ราความยากจนจะเพมิ่ ขน้ึ เปน็ รอ้ ยละ 9 ในระดับประเทศ เทียบกบั ร้อยละ 8 ในไตรมาสทีส่ อง อตั ราความยากจนเพิม่ ขน้ึ ในกลุ่มประชากรนอกเขตเมือง ลกู จา้ งเอกชนนอกระบบ พนักงาน ของรัฐ และผู้ประกอบอาชีพอิสระ35 ดังน้ันอัตราความยากจนในประชากรกลุ่มนี้จึงมีแนวโน้มกลับไปแตะระดับก่อนวิกฤตการณ์โควิด-19 ภายใน ไตรมาสสดุ ทา้ ยของปี 256336 คนงานในภาคอุตสาหกรรม การทอ่ งเท่ยี ว และบริการอ่นื ๆ มรี ายไดล้ ดลงร้อยละ 23 รอ้ ยละ 21 และร้อยละ 19 ตามลำ� ดบั สว่ นคนงานในภาคเกษตรกรรมมีรายไดเ้ พม่ิ ข้ึนรอ้ ยละ 53 จากโครงการแจกเงนิ ช่วยเหลอื ของรัฐบาล ดังน้ันจึงท�ำใหค้ วามยากจนในพน้ื ที่ นอกเขตเมอื งลดลงจากอัตรารอ้ ยละ 12 เปน็ รอ้ ยละ 4 ในไตรมาสท่ีสอง การชว่ ยเหลอื กลมุ่ เปราะบางทส่ี ดุ อตั ราความยากจนของแรงงานนอกระบบเพมิ่ ขน้ึ จากรอ้ ยละ 10 เปน็ รอ้ ยละ 21 สว่ นหนง่ึ เปน็ เพราะแรงงานกลมุ่ น้ี ไมไ่ ดเ้ ขา้ ระบบประกนั สงั คม37 สว่ นกลมุ่ ทมี่ อี ตั ราความยากจนสงู สดุ คอื คนพกิ ารและ/หรอื เจบ็ ปว่ ยเรอื้ รงั 38 ความยากจนในกลมุ่ นจี้ ะเพม่ิ ขน้ึ เปน็ รอ้ ยละ 15 (ขน้ึ จากรอ้ ยละ 13 ในไตรมาสทสี่ องและจากรอ้ ยละ 14 กอ่ นวกิ ฤตโิ รคโควดิ -19) ประชากรกลมุ่ นจี้ ำ� เปน็ ตอ้ งไดร้ บั ความคมุ้ ครองทางสงั คมเตม็ รปู แบบ39 แตค่ วามถกู ตอ้ งของจำ� นวนคนพกิ ารทจ่ี ดทะเบยี นกลบั เปน็ ทนี่ า่ สงสยั เพราะมจี ำ� นวนนอ้ ยมาก ซง่ึ หมายความวา่ อาจมปี ระชากรกลมุ่ นเี้ ปน็ จำ� นวนมาก ทถี่ กู ทง้ิ ให้ตกหลน่ ความยากจนทว่ั พนื้ ทน่ี อกเขตเมอื งลดลงจากรอ้ ยละ 11 เปน็ รอ้ ยละ 9 เพราะมาตรการเยยี วยาของรฐั ขณะทค่ี วามยากจนในเขตเมอื งเพมิ่ ขนึ้ จากรอ้ ยละ 4 เป็นร้อยละ 640 แต่ดูเหมือนว่าคนจนท้ังนอกและในเขตเมืองจะสามารถด�ำรงชีวิตอยู่ได้ตลอดไตรมาสท่ีสองด้วยเงินจากโครงการแจกเงินช่วยเหลือ ถา้ เศรษฐกิจไม่ฟ้นื ตัวและตำ� แหน่งงานไม่กลับคืนมา คนจนอาจด�ำรงชีวติ อยโู่ ดยอาศยั เงินออมไมไ่ ด้หลงั จากเดอื นทสี่ าม41 บางบริษัทต้องปิดกิจการและปลดพนักงาน รายได้ท่ีลดลงจากการตกงานจะสูงสุดในกลุ่มคนงานภาคการท่องเที่ยว (ร้อยละ 22) แต่คนงาน ในภาคอุตสาหกรรมและบรกิ ารอืน่ ๆ จะมีรายได้ลดลงอย่างมนี ยั ส�ำคัญ (รอ้ ยละ 15 และร้อยละ 13 ตามล�ำดับ) ส่งผลให้แรงงานในภาคดังกล่าวน้ี มีความยากจนเพ่มิ ข้ึน42 31 The World Bank, 2020 32 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 33 โดยทวั่ ไป หนคี้ รวั เรอื นเฉลย่ี ตอ่ คน 63,038 บาท และมลู คา่ สนิ ทรพั ยท์ างการเงนิ ของครวั เรอื นเฉลย่ี ตอ่ คน 60,548 บาท สว่ นครวั เรอื นยากจน หนคี้ รวั เรอื นเฉลยี่ ตอ่ คนจะอยทู่ ี่ 13,387 บาท ขณะที่มลู คา่ สินทรัพยท์ างการเงนิ ของครัวเรือนเฉล่ียต่อคนอยทู่ ี่ 6,145 บาท 34 ออกซ์ฟอรด์ พอลิซีแมนเนจเมนทร์ ายงานว่า เศรษฐกิจถูกกระทบดา้ นหนักทส่ี ดุ ในไตรมาสท่ีสอง แต่มาตรการกระตนุ้ เศรษฐกจิ หมายความว่ารายไดค้ รวั เรอื นจะลดลงเพยี ง 11% โดยเฉลย่ี ทั้งนี้ อัตราความยากจนในเขตเมอื งจะเพมิ่ ขึ้นจาก 4% เปน็ 6% ขณะทอี่ ตั ราความยากจนนอกเขตเมืองจะลดลงเพราะโครงการแจกเงนิ แก่เกษตรกรทั่วประเทศ ในไตรมาสท่ี 3 เมื่อการแจกเงิน กระตุน้ เศรษฐกิจถกู ยกเลิกและเศรษฐกิจเรม่ิ ดีข้ึน อัตราความยากจนนอกเขตเมอื งท่ลี ดลงชวั่ คราวนจ้ี ะสวนกลับ และอตั ราความยากจนในเขตเมอื งจะยังคงอย่ทู ี่ระดับสงู กว่า 6% โดยจะคอ่ ย ๆ กลบั สู่สภาวะปกติในชว่ งปี 2564 35 ความยากจนเพ่ิมขึ้นเป็น 11% ในพื้นท่ีนอกเขตเมืองเทียบกับ 9% ในไตรมาส 2 ท�ำให้กลับไปสู่ระดับก่อนวิกฤตโควิดท่ี 11% พนักงานเอกชนท่ีไม่ได้ท�ำงานประจ�ำยังคงเป็นกลุ่มที่ มคี วามเสยี่ งตอ่ ความยากจนสงู สดุ (20%) โดยความยากจนในกลมุ่ พนกั งานของรฐั ยงั คงเพมิ่ สงู ขน้ึ กวา่ ระดบั กอ่ นวกิ ฤตโควดิ ผปู้ ระกอบธรุ กจิ ของตนเองและผชู้ ว่ ยธรุ กจิ ของครวั เรอื นซง่ึ ในไตรมาส 2 ยืนหยัดฝ่าภาวะตกต่�ำน้ีไปได้ด้วยสวัสดิการโครงการแจกเงินของรัฐ ยังคงมีความเส่ียงต่อความยากจนน้อยกว่าที่เคยเป็นในไตรมาส 2 อันเป็นผลมาจากโครงการแจกเงิน แต่ไม่ว่าอย่างไร ความยากจนก็จะเพ่ิมข้นึ ในกลมุ่ น้ี (จาก 4% ในไตรมาส 2 เป็น 6% ในไตรมาส 3 สำ� หรบั ผปู้ ระกอบธุรกิจของตนเอง และจาก 3% ในไตรมาส 2 เป็น 5% ในไตรมาส 3 ส�ำหรบั ผ้ชู ่วยธรุ กจิ ของครัวเรอื น) 36 ผู้ประกอบธุรกิจของตนเอง ผู้ช่วยธุรกิจของครัวเรือน และพนักงานเอกชนท่ีไม่ได้ท�ำงานประจ�ำ จะมีความหนาแน่นอยู่ในพื้นที่นอกเขตเมือง (อัตราส่วนประมาณ 2:1 เทียบกับพื้นท่ี ในเขตเมือง) ขณะที่พนักงานเอกชนทั่วไปจะกระจุกตัวอยใู่ นเขตเมอื ง (อตั ราส่วนประมาณ 2:1 เช่นกัน) 37 พนักงานเอกชนท่ีไม่ได้ท�ำงานประจ�ำจะพบว่ารายได้ก่อนโครงการแจกเงินของรัฐลดลง 52% และหลังโครงการแจกเงินลดลง 25% เนื่องจากระดับสิทธิประโยชน์ที่ได้รับต�่ำกว่าคนอ่ืน กลุ่มนี้จึงเผชิญรายได้สุทธิลดลงอย่างมากถึง 31% เช่นกัน แต่เนื่องจากกลุ่มน้ีมีรายได้โดยเฉล่ียสูงกว่าพนักงานเอกชนที่ไม่ได้ทำ� งานประจ�ำ ซึ่งมากพอ ๆ กับรายได้ที่ลดลง จึงไม่ส่งผลให้ ความยากจนเพม่ิ ข้ึน (ออกซฟ์ อร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์, 2563) 38 เรือ่ งเดยี วกัน 39 เบีย้ ยงั ชีพผสู้ ูงอายุ เบี้ยความพกิ าร บัตรสวสั ดกิ ารแหง่ รฐั กองทุนประกันสงั คม และเงินอุดหนนุ เพ่ือการเลี้ยงดเู ดก็ 40 สถานการณ์นร้ี นุ แรงท่สี ุดในกรุงเทพมหานคร ความยากจนเพมิ่ ขึ้นจาก 0% เปน็ 3% โดยมกี ารเปลี่ยนแปลงรายได้สุทธโิ ดยเฉล่ียเปน็ -23% 41 เร่ืองเดียวกนั 42 เรอ่ื งเดียวกนั

14 การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสังคมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ความคมุ้ ครองทางสังคม ประเทศไทยมรี ะบบการค้มุ ครองทางสังคมท่ีพัฒนาข้ึนเป็นอยา่ งดี มีโครงการ ความช่วยเหลือทางสังคมและประกันสังคมหลายรูปแบบ นอกจากโครงการสวัสดิการท่ีไม่ต้อง สง่ เงนิ สมทบแลว้ ยงั เสรมิ ดว้ ยโครงการประกนั สงั คมเบด็ เสรจ็ ครบวงจร ซง่ึ จดั การโดยสำ� นกั งานประกนั สงั คม ให้สิทธิประโยชน์หลายประการ ได้แก่ เงินบ�ำนาญ เงินสงเคราะห์บุตร สิทธิประโยชน์กรณีว่างงาน ประโยชน์ทดแทนกรณีเจ็บป่วยและกรณีทุพพลภาพ (รายละเอียดโครงการคุ้มครองทางสังคมหลัก ในประเทศไทย โปรดดทู ่ภี าคผนวก ก)43 ความครอบคลุมของระบบคุ้มครองทางสังคม ประเทศไทยมีระบบสวัสดิการถ้วนหน้า ได้แก่ ระบบบ�ำนาญและระบบหลักประกันสุขภาพ ส่วนระบบให้ความช่วยเหลือทางสังคมมีความครอบคลุม ประชากรแตกต่างกัน โดยบัตรสวัสดิการแห่งรัฐ44 ครอบคลุมทั่วถึงมากที่สุด ตามด้วยเงินสงเคราะห์ ตามกลมุ่ เปา้ หมายเฉพาะ ได้แก่ เบี้ยยังชพี ผสู้ ูงอายุ คา่ อาหารกลางวนั ในโรงเรยี น เบย้ี ความพิการ และ เงนิ อุดหนนุ เพ่ือการเลีย้ งดูเดก็ ระบบคมุ้ ครองทางสังคมในปจั จุบนั แมว้ า่ จะจัดให้เปน็ วงกวา้ ง แตก่ ย็ งั มีช่องโหวอ่ ยูบ่ า้ ง ดังตอ่ ไปน้ี ©️UNDP Thailand • ระบบช่วยเหลือทางสังคมตามประเภท: เงินบ�ำนาญ ประกันสังคมและเบ้ียความพิการ ไม่ให้สิทธิแก่บุคคลซึ่งไม่มีสัญชาติไทย ซึ่งรวม แรงงานขา้ มชาติ • บตั รสวัสดิการแหง่ รฐั ไม่ให้สทิ ธิแกค่ นทไี่ มม่ สี ัญชาติไทยรวมแรงงานด่างด้าวเชน่ กัน ความแมน่ ยำ� ในการก�ำหนดกล่มุ เปา้ หมายเป็นปญั หา ในการด�ำเนนิ โครงการน4้ี 5 • กองทุนประกันสังคม ครอบคลุมแรงงานในระบบเป็นหลัก46 มีแรงงานนอกระบบเพียงเล็กน้อยและความเพียงพอของสิทธิประโยชน์ อยู่ในระดับตำ�่ 47 ประเด็นท้าทายท่ีส�ำคัญ การคุ้มครองทางสังคมจะยังคงส�ำคัญส�ำหรับกลุ่มเปราะบางตั้งแต่ไตรมาสที่สามเป็นต้นไป เพื่อรักษาอุปสงค์โดยรวม บรรเทาความยากจน และป้องกันภาวะเศรษฐกิจตกต�่ำ รัฐบาลจะด�ำเนินการดังกล่าวได้โดยระดมทุนจากเงินกู้เพื่อการบรรเทาทุกข์ อย่างไรก็ดี ดว้ ยขีดจ�ำกดั ด้านงบประมาณน้อย โครงการเพ่มิ เตมิ ทุกโครงการจำ� เปน็ ต้องกำ� หนดเป้าหมายเปน็ อยา่ งดี การดำ� เนินการเช่นนีม้ ีอปุ สรรคจากการขาด นโยบายทคี่ รอบคลมุ รอบดา้ น กอปรกบั การขาดฐานขอ้ มลู การคมุ้ ครองทางสงั คม จงึ ทำ� ใหไ้ มส่ ามารถตรวจสอบคณุ สมบตั แิ ละสทิ ธปิ ระโยชนข์ องบคุ คล จากฐานข้อมูลของต่างกระทรวงได้ จึงจ�ำเป็นต้องปรับรูปแบบและรวมโครงการคุ้มครองทางสังคมซ่ึงด�ำเนินการโดยหลายกระทรวงให้เข้ากันได้ รวมกลไกประสานการทำ� งานทม่ี อี ำ� นาจในการเรยี กประชมุ ขา้ มโครงการชว่ ยเหลอื ทางสงั คมทกุ โครงการ48 และระบบจดั การขอ้ มลู รว่ มกนั ขา้ มโครงการ49 ส�ำหรับภาคนอกระบบท่ีถูกกระทบอย่างหนัก ทางเลือกเชิงนโยบายอาจเป็นการบูรณาการลูกจ้างนอกระบบเข้ากับในระบบ และให้มีประกันสังคม ทง้ั แบบสง่ เงนิ สมทบและไมต่ อ้ งสง่ เงนิ สมทบ การขยายความครอบคลมุ ถงึ ภาคนอกระบบ (รวมแรงงานตา่ งดา้ ว) ใหเ้ ขา้ มาอยใู่ นโครงการประกนั สงั คม อาจกอ่ ใหเ้ กิดข้อกังวลเรอื่ งความเปน็ ธรรม ท้งั ยงั อาจมีขอ้ กังขาดา้ นการนำ� ไปปฏิบตั ิได้ในทางการเมอื ง 43 เรอื่ งเดยี วกนั 44 บตั รสวสั ดกิ ารแห่งรฐั ใหส้ ิทธิประโยชน์เป็นเงิน 200-300 บาทต่อเดือน แก่ผู้มีรายไดต้ �่ำกว่า 100,000 บาทต่อปี ครอบคลุมประชากรประมาณ 13.9 ลา้ นคน ในปี 2563 เรือ่ งเดียวกนั 45 กลไกกำ� หนดกลมุ่ เปา้ หมายบัตรสวสั ดกิ ารแห่งรฐั เปน็ กระบวนการตามค�ำขอ ซ่ึงประชาชนต้องไปย่ืนลงทะเบียนเองตามธนาคารท่กี ำ� หนด กระบวนการประเภทนี้อาจก่อใหเ้ กดิ การกีดกนั เมอื่ คนจนเผชิญอุปสรรคนานัปการที่ขัดขวางการลงทะเบยี น (ระยะทางไกล ขาดขอ้ มลู ฯลฯ) ย่ิงไปกว่านั้น การประเมนิ คณุ สมบตั ิยังขน้ึ อยกู่ ับรายได้ที่ผู้ยนื่ ค�ำขอเปน็ ผ้รู ายงานดว้ ยตนเอง โดยมี การตรวจและทวนสอบเพยี งเลก็ นอ้ ย โครงการนย้ี งั ประเมนิ คณุ สมบตั ใิ นระดบั บคุ คลอกี ดว้ ย นน่ั หมายความวา่ บคุ คลอาจถอื วา่ มคี ณุ สมบตั ไิ ดร้ บั สทิ ธิ แมจ้ ะเปน็ บคุ คลในครวั เรอื นทไี่ มย่ ากจนกต็ าม 46 โครงการเยยี วยาผลกระทบโรคโควิด-19 เปน็ เงนิ รายละ 5,000 บาท ส�ำหรบั แรงงานท่ีไมเ่ ป็นผู้ประกันตนตามมาตรา 33 นบั ว่าเพยี งพอ โดยคิดเปน็ 217% ของเสน้ ความยากจนสากลและ 76% ของการบริโภคโดยเฉล่ีย) สิทธิประโยชน์ทดแทนกรณีพักงานและว่างงานส�ำหรับผู้ประกันตนตามมาตรา 33 ขึ้นอยู่กับเงินเดือนของแต่ละคน กล่าวคือตั้งแต่ 4,092 บาท (178% ของเส้นความยากจนสากล) ถึง 10,500 บาท (456% ของเส้นความยากจน) ยกเวน้ สทิ ธปิ ระโยชน์ความพิการ 1,000 บาท ซึง่ คิดเป็น 43% ของเสน้ ความยากจนสากลและ 15% ของการบริโภค โดยเฉลยี่ (ออกซ์ฟอร์ดพอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทท่ี 2, 2563) 47 แรงงานนอกระบบส่วนใหญม่ ีแนวโน้มถกู กีดกันจากกองทนุ ประกนั สงั คม เนอ่ื งจากขอ้ กำ� หนดในการสง่ เงนิ สมทบตามความสมคั รใจเปน็ ประจ�ำ โครงการแจกเงนิ ไม่ครอบคลุมผูใ้ ห้บริการ ทางเพศและแรงงานต่างดา้ วทไ่ี ม่มีเอกสาร นอกจากน้ียังมปี ัญหาในการเข้าถึงข้อมูลในชว่ งปดิ พ้ืนทเี่ ส่ยี ง โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งคนทสี่ อื่ สารภาษาไทยไม่ได้ 48 ประเทศไทยไม่มีกรอบนโยบายการคุ้มครองทางสังคมร่วมแบบบูรณาการ ทั้งยังไม่มีค�ำจ�ำกัดความร่วมของการคุ้มครองทางสังคมซึ่งยอมรับร่วมกันอย่างเป็นทางการโดยผู้มีบทบาท ฝา่ ยตา่ ง ๆ ทดี่ ำ� เนนิ งานในภาคน้ี เครอื่ งมอื ทางกฎหมายจำ� นวนมากควบคมุ การแทรกแซงดา้ นการคมุ้ ครองทางสงั คม แตก่ รอบการกำ� กบั ดแู ลนข้ี าดความเชอ่ื มโยงกนั และไมม่ วี สิ ยั ทศั นเ์ ชงิ นโยบาย ที่ครอบคลุมสำ� หรับภาคนี้ ขาดการส่อื สารระหว่างผ้มู ีบทบาทฝา่ ยต่าง ๆ ทเี่ ก่ยี วขอ้ ง และไมม่ ีผู้น�ำทช่ี ัดเจนในภาคน้ี (เร่อื งเดียวกนั ) 49 ฐานข้อมูลการคุ้มครองทางสังคมไม่ได้รวมเข้าด้วยกัน และฐานข้อมูลแยกส่วนกันท่ีมีอยู่ก็ไม่ได้สื่อสารกันเป็นประจ�ำ ไม่มีทะเบียนผู้รับสิทธิประโยชน์ท่ีบูรณาการข้อมูล ซ่ึงจะช่วยให้ ตรวจสอบและประสานงานว่าใครได้รับสทิ ธปิ ระโยชนใ์ ดบ้าง และยงั ชว่ ยบ่งช้คี วามซ้�ำซ้อนขา้ มโครงการทง้ั ที่ต้ังใจและไม่ไดต้ ั้งใจ (Leite et al., 2017, อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท์, บทท่ี 2, 2563)

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 15 สุขภาพ ประเทศไทยเป็นประเทศท่มี ีรายไดป้ านกลางเพยี งประเทศเดียวทอี่ ย่ใู น 10 อันดบั แรกของโลกดา้ นการเตรียมพรอ้ มรบั มอื การระบาดใหญ่ ตามดชั นีหลกั ประกนั สุขภาพโลก (Global Health Security index)50 แม้แต่ในช่วงแพร่ระบาดหนกั ทส่ี ุด จ�ำนวนผปู้ ่วยยืนยนั กไ็ มเ่ คยเกิน 200 ราย ต่อวัน และอัตราการเสียชีวิตต่อประชากรล้านคนก็น้อยกว่า 151 ประเทศไทยสามารถยับย้ังสถานการณ์ได้โดยการติดตามผู้สัมผัสในชุมชนและ กักตัวอย่างเข้มงวด นอกจากนี้ยังมีมาตรการด้านสาธารณสุขเพิ่มเติม เช่น การควบคุมการเดินทางข้ามเขตพื้นที่และการปิดพ้ืนที่เส่ียงบางสถานท่ี ตามประกาศสถานการณ์ฉกุ เฉนิ ในเดือนมีนาคม 2563 จงึ ควบคมุ การระบาดใหญค่ รง้ั นไี้ ด้ภายในสองเดือน52 ปัจจัยส�ำคัญห้าประการท่ีท�ำให้ประเทศไทยประสบความส�ำเร็จในการยับยั้งเชื้อไวรัสโคโรนามีดังน้ี ประการแรกคือการตัดสินใจตั้งแต่เนิ่น ๆ ในการใชม้ าตรการและการควบคมุ ดา้ นสาธารณสขุ ประการทส่ี องแมค้ วามรว่ มมอื ในระยะแรกจะตดิ ขดั ไปบา้ ง แตก่ ม็ กี ารประสานงานอนั ดจี ากทกุ ภาค (ได้แก่ ภาครฐั และเอกชน สขุ ภาพและภาคสว่ นอืน่ ระดับชาตแิ ละชมุ ชน และระหว่างกรมกองตา่ ง ๆ ภายในกระทรวงสาธารณสุข53) ประการท่ีสาม คอื การสื่อสารมปี ระสทิ ธภิ าพ ท้งั ยงั สรา้ งการรับรูแ้ ละการมสี ว่ นร่วมของประชาชนให้ปฏิบตั ิตามคำ� แนะน�ำในการสวมหนา้ กากอนามยั ในทสี่ าธารณะ การลา้ งมอื และการเวน้ ระยะหา่ งทางกายภาพ54 พฤตกิ รรมดา้ นสขุ อนามยั สว่ นบคุ คลชว่ ยลดความเสยี่ งในการแพรเ่ ชอื้ โควดิ -19 รวมทงั้ โรคตดิ เชอื้ อน่ื ๆ ประการท่สี ่ี ความเข้มแขง็ ของระบบการรกั ษาพยาบาลปฐมภมู ิและการมีอาสาสมัครสาธารณสุขประจำ� หมู่บา้ นกว่า 1 ลา้ นคน ที่ชว่ ยในการรับมือกับ โรคโควดิ -19 ทำ� ให้ภาคสขุ ภาพสามารถดำ� เนนิ การติดตามผ้สู มั ผสั และกักกนั ผู้ปว่ ยสงสยั ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ ประการทหี่ า้ ระบบประกนั สขุ ภาพ ถว้ นหน้าช่วยลดอุปสรรคทางการเงินและรบั ประกนั การเข้าถงึ การเงินในการตรวจคดั กรองไวรสั โคโรนาและการรกั ษาพยาบาลแกท่ ุกคน เม่อื การจราจรลดลง มลพษิ ทางอากาศกล็ ดลงเช่นกัน โดยระดบั PM 2.555 เฉลีย่ ลดลงร้อยละ 20 ผลกระทบต่อสุขภาพดา้ นลบสว่ นใหญ่เปน็ ในด้าน สุขภาพจิต ซ่ึงเป็นผลมาจากความเครียดนานัปการจากการปิดพื้นท่ีเส่ียงและความยากจน อาการเหล่าน้ีอาจรุนแรงย่ิงขึ้นในกลุ่มที่มีความเส่ียงสูง ในการตดิ โรคหรอื เปน็ กลมุ่ เปราะบางตอ่ ภาวะแทรกซอ้ น เชน่ ผสู้ งู อายุ ผปู้ ว่ ยโรคเรอื้ รงั ตลอดจนบคุ ลากรทางการแพทย5์ 6 สว่ นการขาดการออกกำ� ลงั กายและขอ้ จ�ำกัดในการเดินทางข้ามพน้ื ท่ี สง่ ผลต่อกจิ กรรมเคลอื่ นไหวรา่ งกายและการออกกำ� ลังกาย การศึกษา ผลกระทบต่อภาคการศึกษาเกิดจากการส่ังปิดพื้นท่ีเส่ียงและการปิดสถานศึกษา ผู้ป่วยติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 รายแรกอยู่ในช่วง ใกล้สิ้นปีการศึกษา เมื่อมีประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินในเดือนมีนาคม 2563 โรงเรียนก็ปิดภาคเรียนไปแล้ว ท�ำให้ไม่เกิดการแพร่ระบาดในกลุ่ม นักเรียนนักศึกษา ท้ังยังให้รัฐบาลมีเวลาวางแผนและเตรียมการส�ำหรับการเปิดภาคเรียน โดยเล่ือนวันเปิดภาคเรียนใหม่ออกไปและให้เตรียมการ สำ� หรับจัดการศึกษาทางไกล บริการการศึกษาทางไกลเข้ามาทดแทนการจัดการเรยี นการสอนตามปกติในสถานศกึ ษาต้งั แตเ่ ดอื นมถิ นุ ายนถึงสงิ หาคม 2563 เสียงตอบรบั มีทศิ ทาง ไปในด้านข้อบกพร่อง นักเรียนบางคนเข้าร่วมชั้นเรียนไม่ได้เพราะไม่มีอุปกรณ์แท็บเล็ตหรือคอมพิวเตอร์57 และบางพ้ืนท่ีความเร็วของอินเทอร์เน็ต ในการส่งข้อมูลกม็ ีจ�ำกดั สถานการณ์เชน่ นี้รนุ แรงยิง่ ข้ึนในกลมุ่ เด็กทไี่ มไ่ ด้อาศัยอยกู่ ับพอ่ แม5่ 8 ส่อื ออนไลนบ์ างรายการมคี ณุ ภาพไม่ด5ี 9 และมีครูเพียง ไม่กี่คนที่ได้รับการฝึกอบรมด้านการใช้เทคโนโลยีเพื่อจัดการศึกษาทางไกล60 นอกจากนี้ การเรียนที่บ้านยังส่งผลกระทบต่อรายได้ครัวเรือนอีกด้วย เพราะพ่อแม่บางคนจ�ำเปน็ ต้องหยดุ มาอยูบ่ ้านกับเดก็ 50 https://www.ghsindex.org/ 51 ต้งั แต่วนั ที่ 3 มถิ นุ ายน จำ� นวนผู้เสยี ชีวติ หยดุ อยู่ที่ 58 ราย (ส�ำนกั งานการวจิ ัยแหง่ ชาตแิ ละกรมควบคุมโรค, 2563) 52 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท,์ บทที่ 3, 2563 53 จำ� นวนหอ้ งปฏบิ ตั ิการทดสอบการติดเชอ้ื โควดิ -19 เพ่มิ ขน้ึ จากสองแห่งช่วงต้นปีเปน็ มากกว่า 173 แหง่ ในปจั จุบัน โดยจะมหี อ้ งปฏิบัตกิ ารอีก 207 แหง่ ทีค่ าดวา่ จะพรอ้ มใชง้ านได้ในไม่ชา้ มีการผลิตหน้ากากอนามัยเพ่ิมข้ึนในประเทศและแจกจ่ายให้แก่สถานพยาบาลได้มากข้ึน การกักตุนยาต้านไวรัสท�ำให้มีปริมาณเพียงพอส�ำหรับการรักษาผู้ป่วยรายใหม่ 6,000 ราย ในด้าน สถานพยาบาลน้ัน กระทรวงสาธารณสุขได้เตรียมความพร้อมและเสริมสร้างศักยภาพของโรงพยาบาล บริหารจัดการหน้ากากอนามัยและบุคลากรทางการแพทย์ ปัจจุบันระบบบริการ ด้านการรักษาพยาบาลสามารถรองรบั ผปู้ ่วยรายใหมไ่ ด้ 250 รายต่อวันหรือสงู สดุ 500 รายตอ่ วัน 54 สัดส่วนของประชากรท่ีสวมหน้ากากอนามัยในที่สาธารณะยังค่อนข้างสูง มีมากกว่า 90% เกือบตลอดเดือนเมษายน มากกว่า 80% รายงานว่าล้างมือเป็นประจ�ำ และมากกว่า 60% รกั ษาระยะหา่ งทางกายภาพมากกวา่ 2 เมตร (เรอ่ื งเดยี วกัน) 55 ฝนุ่ ละอองในอากาศซง่ึ เป็นฝ่นุ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน 56 กรมสุขภาพจิตรายงานว่าบริการสายด่วนสุขภาพจิตเพิ่มขึ้นกว่าสองในสามเทียบกับปีที่แล้ว ในช่วงสี่เดือนแรกของปี 2563 มีผู้เสียชีวิตจากการฆ่าตัวตาย 1,416 คน เพิ่มขึ้น 14.3% จากชว่ งเดยี วกันของปีทแี่ ล้ว คาดว่าภายในสน้ิ ปี 2563 อัตราการเสียชีวติ จากการฆา่ ตวั ตายจะสงู ข้นึ เพราะผลกระทบด้านเศรษฐกจิ จะรุนแรงย่งิ ขึ้นในช่วงหลายเดือนต่อจากน้ี อัตราการเสียชวี ิต จากการฆ่าตวั ตายรวมในปี 2563 อาจแตะระดบั ใกล้เคยี งกบั ช่วงวกิ ฤตเศรษฐกิจปี 2540 ซ่งึ สงู ถงึ 8–8.8 รายตอ่ ประชากรแสนคน หรอื เพ่มิ ขน้ึ กวา่ 30% ในชว่ ง 12 ปที ผี่ ่านมา ซ่ึงอยทู่ ่ีประมาณ 6–7 รายต่อประชากรแสนคน 57 บัณฑิต เกดิ บณั ฑิต, 2563 อ้างถึงใน ออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์, บทท่ี 4, 2563 58 จากข้อมลู ของสถาบนั วจิ ัยประชากรและสังคม เดก็ ที่ไมไ่ ด้อาศัยอยกู่ บั พ่อแม่ 7 ใน 10 คน ไม่มอี ปุ กรณอ์ ิเล็กทรอนิกสส์ �ำหรบั การเรียนออนไลน์ ทั้งยงั มีแนวโน้มทจี่ ะมผี ้ดู แู ลท่ไี ม่มีทักษะ ดา้ นไอทีส�ำหรบั การเรยี นออนไลนส์ งู กวา่ เป็นสองเท่าเมอ่ื เทยี บกับเด็กท่อี าศยั อย่กู บั พอ่ แม่ (สถาบนั วจิ ัยประชากรและสังคม, 2563) 59 ย่งิ ศกั ด์ิ ศุภนติ ยานนท์ และคณะ, 2563 อ้างถึงใน ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท์, บทที่ 4, 2563 60 Kenan Foundation, 2020 อา้ งถงึ ใน ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทที่ 4, 2563

16 การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย พัฒนาการและความปลอดภัยของเดก็ สถานศึกษามโี ครงการอาหารเสรมิ (นมโรงเรยี น) และอาหารกลางวนั ในโรงเรยี น สำ� หรับเดก็ ในศนู ย์พฒั นา เดก็ ปฐมวยั และนกั เรยี นระดบั ชนั้ ประถมศกึ ษา การเลอื่ นเปดิ ภาคเรยี นของปกี ารศกึ ษาใหม่ ทำ� ใหเ้ กดิ ชอ่ งโหวด่ า้ นโภชนาการของเดก็ ในกลมุ่ เปราะบางทสี่ ดุ ส�ำหรบั เดก็ นกั เรียนกลมุ่ น้ี การปดิ สถานศึกษาสง่ ผลกระทบทท่ี ำ� ให้ความหวิ โหยและภาวะทุพโภชนาการเพิม่ ข้ึน61 กระทรวงศึกษาธกิ ารและกระทรวงมหาดไทย ท�ำหนา้ ที่ปกป้องคมุ้ ครองเด็กนกั เรียนท่ีเข้าเรยี นในศูนย์พัฒนาเด็กปฐมวัย62 ใหเ้ ด็กไดร้ บั อาหารและนม ในช่วงปิดพนื้ ท่ีเสย่ี ง โดยจดั อาหารให้ผู้ปกครองมารบั หรอื ใหค้ รไู ปสง่ ซงึ่ ไม่มกี ารจดั หามอื้ อาหารดังกล่าวใหส้ �ำหรับโรงเรียนประถมศึกษา แตอ่ งค์กร ภาคสว่ นต่าง ๆ เชน่ กองทนุ เพอื่ ความเสมอภาคทางการศึกษาและกลุม่ ภาคประชาสังคมอ่ืน ๆ ไดจ้ ดั เตรยี มชดุ อาหารสำ� หรบั นักเรียน 750,000 คน ในครอบครัวเปราะบางทีส่ ดุ 63 การปิดพน้ื ทีท่ างสังคมและการปิดสถานศกึ ษา เพ่ิมความเสยี่ งต่อการถกู แสวงหาประโยชนท์ างเพศ ถูกล่วงละเมิดทางเพศ การตัง้ ครรภใ์ นวยั รุน่ และ การแต่งงานก่อนวยั อนั ควรในเด็กผูห้ ญิง64 ตลอดจนความเสย่ี งของผู้หญิงและเดก็ ต่อการถูกกระทำ� ดว้ ยความรุนแรงในครอบครัว อย่างไรกต็ ามจนถึง ขณะน้ียังไม่มีหลักฐานว่ามเี หตกุ ารณด์ งั กล่าวเกดิ ขน้ึ ในระหว่างการสัง่ ปิดพน้ื ทเ่ี สยี่ งตอ่ การแพร่ระบาดของโรคโควดิ -19 ครอบครัวยากจน การส�ำรวจผรู้ ับทุนการศกึ ษาของกองทุนเพอ่ื ความเสมอภาคทางการศกึ ษา ซง่ึ เปน็ เด็กในครอบครัวยากจน พบว่าพ่อแมร่ ้อยละ 41 รายงานวา่ รายไดล้ ดลง รอ้ ยละ 15 รายงานวา่ ถกู พกั งาน และรอ้ ยละ 14 ตกงาน65 รายไดท้ ่ีลดลงเปน็ เวลานานจะสง่ ผลตอ่ ความสามารถของครอบครวั ในการสง่ เสียค่าใชจ้ ่ายเสรมิ ของนกั เรียนในการไปโรงเรยี น โดยคาดวา่ จะมอี ัตราการออกกลางคันเพ่มิ สงู ขึน้ อาหารและโภชนาการ ผลกระทบของวิกฤตด้านอาหารและโภชนาการโดยทว่ั ไปมีแนวโน้มจะเกิดข้ึนในระยะยาว ประสบการณจ์ ากวิกฤตเศรษฐกิจ และภาวะชะงกั งนั ในอดีตเผยใหเ้ ห็นว่า ผทู้ ถ่ี กู กระทบหนกั ทีส่ ดุ คอื เดก็ ในช่วง 1,000 วันแรกของชวี ติ 66 การรบั ประทานอาหารและโภชนาการที่ไมด่ ี ในชว่ งเวลาสำ� คญั ของวงจรชวี ติ น้ี จะสง่ ผลกระทบดา้ นภาวะโภชนาการในขวบปตี อ่ ๆ ไป โครงการอาหารโลกคาดคะเนวา่ เดก็ สลี่ า้ นคนในประเทศไทย จะไมไ่ ดร้ บั อาหารของโรงเรยี นเน่อื งจากการปดิ สถานศกึ ษา67 ดงั นั้นการประเมนิ ผลกระทบของโรคโควดิ -19 ต่ออาหารและโภชนาการ จึงจำ� เป็นต้อง ดปู ัจจยั พนื้ ฐานท่มี ีผลต่อผลลพั ธ์ด้านภาวะทุพโภชนาการ ปจั จยั ก�ำหนดภาวะทพุ โภชนาการ (อาหารที่เพียงพอ วธิ กี ารใหอ้ าหาร และสภาพแวดล้อม ทด่ี ตี อ่ สุขภาพ) มีแนวโนม้ ทีจ่ ะแย่ลง เน่อื งจากผลกระทบทัง้ ทางตรงและทางอ้อมของโรคการแพรร่ ะบาดของโควิด-1968 ในฐานะประเทศผผู้ ลติ อาหารรายใหญ่ ประเทศไทยมคี วามมนั่ คงดา้ นอาหารอยา่ งดยี งิ่ โดยปญั หาภาวะทพุ โภชนาการไมใ่ ชป่ ญั หาใหญใ่ นระดบั ประเทศ แตก่ ย็ งั มคี วามกงั วลดา้ นภาวะทพุ โภชนาการเรอื้ รงั และเฉยี บพลนั ในเดก็ อายตุ ำ่� กวา่ หา้ ปใี นบางจงั หวดั ทย่ี ากจนกวา่ ทอ่ี น่ื 69 รายไดท้ ลี่ ดลงสง่ ผลโดยตรง ตอ่ ก�ำลงั ซอื้ อาหาร ซงึ่ น�ำไปสู่การบรโิ ภคอาหารโดยรวมลดลง และ/หรอื การทดแทนผลิตภัณฑ์ทม่ี คี ุณคา่ ทางโภชนาการสงู กว่าด้วยอาหารที่มรี าคาถกู จนถงึ ขณะน้มี าตรการคมุ้ ครองทางสังคมที่ด�ำเนนิ การอยูม่ ีแนวโนม้ ชดเชยผลกระทบเหลา่ น้ีได7้ 0 การปกปอ้ งคมุ้ ครองจากความรุนแรง การแสวงหาประโยชน์ และการลว่ งละเมิด ผลกระทบทางอ้อมของความเครียดทางเศรษฐกจิ กอปรกับการ ถูกบังคับให้อยู่ร่วมกัน อาจส่งผลให้เพ่ิมความเส่ียงต่อการกระท�ำด้วยความรุนแรงในครอบครัว มีรายงานว่าความเครียดทางเศรษฐกิจท�ำให้ผู้หญิง มีความเสี่ยงสูงขึ้นต่อการถูกกระท�ำด้วยความรุนแรง ผู้หญิงบางคนต้องเผชิญกับความรุนแรงทางเพศ (สามีหรือคู่รักบังคับให้มีเพศสัมพันธ์)71 การปิดพ้ืนที่เสี่ยงให้คนอยู่แต่ท่ีบ้าน ขณะที่การเข้าถึงสายด่วนรายงานเหตุแบบด้ังเดิมตามศูนย์พักพิงประจ�ำจังหวัด โรงพยาบาล และสถานศึกษา มีอยา่ งจ�ำกดั ย่อมหมายความวา่ เดก็ อาจถกู ล่วงละเมดิ โดยไม่มีการรายงานเหตุ การใช้เวลาออนไลนเ์ พิ่มข้ึนของเดก็ กอ็ าจทำ� ใหเ้ ดก็ มีความเสยี่ งสูงข้นึ เช่น การแสวงหาประโยชน์ทางเพศ การมีข้อมูลท่ีชัดเจนเก่ียวกับเด็กที่มีความเสี่ยงและเกี่ยวกับความรุนแรงบนฐานเพศภาวะ จะช่วยให้สามารถ ปอ้ งกนั และรบั มอื ไดด้ ยี งิ่ ขนึ้ สำ� หรบั กลมุ่ เสยี่ ง ในระหวา่ งการแพรร่ ะบาดครง้ั นี้ ตลอดจนชว่ ยเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพในการดำ� เนนิ งานตามมาตรการทเ่ี กย่ี วขอ้ ง กบั การบรรเทาผลกระทบจากโรคการแพร่ระบาดของโควิด-19 61 ออกซฟ์ อรด์ พอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทที่ 4, 2563 62 https://www.unicef.org/thailand/what-we-do/early-childhood-development 63 กองทนุ เพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา, 2563, อ้างถึงใน ออกซฟ์ อร์ดพอลซิ แี มนเนจเมนท,์ บทท่ี 4, 2563 64 Karki, 2020 อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท,์ บทท่ี 4, 2563 65 กองทนุ เพือ่ ความเสมอภาคทางการศึกษา, เมษายน 2563, อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อร์ดพอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทท่ี 4, 2563 66 Block et al. อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อรด์ พอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทที่ 5, 2563 67 World Food Programme, 2020, อา้ งถึงใน ออกซฟ์ อรด์ พอลซิ ีแมนเนจเมนท,์ บทท่ี 4, 2563. การสำ� รวจบคุ ลากรในสถานศกึ ษาพบวา่ อาหารในโรงเรยี นถอื เป็นสง่ิ ส�ำคัญที่ตนคิดว่า ครอบครัวของเดก็ ทีไ่ ด้รับความชว่ ยเหลือทางการเงนิ จากโครงการของกองทนุ เพื่อความเสมอภาคทางการศกึ ษาจ�ำเป็นจะต้องได้รับการสนับสนนุ สว่ นนี้ 68 กรอบแนวคิดของยูนิเซฟด้านโภชนาการแม่และเด็กแสดงจุดส�ำคัญของปัจจัยฉับพลันและปัจจัยแฝงที่ท�ำให้เกิดภาวะทุพโภชนาการ กรอบนี้เน้นผลกระทบของการหยุดชะงักของระบบ อาหารต่อภาวะโภชนาการ กล่าวคือ ถ้าองค์ประกอบของห่วงโซ่อุปทานอาหารเพียงองค์ประกอบเดียว (ผู้ผลิต ผู้ค้า ผู้ขนส่ง ผู้ค้าปลีก) ถูกกระทบเนื่องจากภาวะหยุดชะงักจากโรคโควิด-19 ผลกระทบกระเพ่ือมเป็นระลอกยอ่ มเกดิ ขนึ้ ในระบบอาหารกระทบมติ ิความพรอ้ มของอาหาร ความสามารถในการซ้ือหา การเข้าถึง และการยอมรับได้ 69 เรือ่ งเดยี วกนั 70 เรอื่ งเดียวกัน 71 ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทที่ 6, 2563

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 17 ©️UNDP Thailand ©️UNDP Thailand ผู้หญงิ ท่ีท�ำงานในภาคนอกระบบ คาดการณว์ า่ จะไดร้ ับผลกระทบของการแพร่ระบาดของโควดิ -19 รุนแรงทส่ี ดุ โดยกลุ่มผูห้ ญงิ คิดเป็นรอ้ ยละ 44 ของแรงงานในภาคนอกระบบ ท�ำงานในกลุ่มงานบริการท่ีอ่อนไหวต่อการปิดพื้นที่เสียงมากท่ีสุด (เช่น การท่องเท่ียว การโรงแรม การดูแล และ การท�ำงานบา้ น) โดยไดร้ บั การค้มุ ครองทางสังคมน้อยทสี่ ดุ องคก์ ารเพอ่ื สตรีแหง่ สหประชาชาตริ ายงานวา่ มีผ้หู ญงิ รอ้ ยละ 66 ได้รบั เงินคา่ แรงลดลง แรงงานตา่ งดา้ ว กม็ คี วามเสย่ี งเชน่ กนั ในปี 2562 มแี รงงานขา้ มชาตทิ จี่ ดทะเบยี นในประเทศไทยเกอื บสามลา้ นคน รวมแรงงานตา่ งดา้ วทไ่ี มม่ เี อกสาร อีกไม่ทราบจำ� นวน ซึง่ สว่ นใหญม่ าจากประเทศเพอ่ื นบ้าน (เมียนมาร์ กมั พชู า และลาว)72 จ�ำนวนมากไม่มีสทิ ธปิ ระกันสังคมในการรกั ษาพยาบาลและ การลาป่วยโดยได้รบั คา่ จ้าง โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งกลุ่มทเ่ี ปน็ คนงานในภาคนอกระบบและ/หรอื ไมม่ เี อกสาร73 ประชาชนกลุ่มชายขอบ คนพิการและผู้ป่วยโรคเร้ือรังเป็นกลุ่มเปราะบางที่สุด เนื่องจากปัญหาทางร่างกายร่วมกับความยากจน74 ในกลุ่มนี้ ผู้หญิงพกิ ารยิง่ มคี วามเส่ยี งต่อการถูกกระท�ำด้วยความรนุ แรง การแสวงหาประโยชน์ และการลว่ งละเมิด75 บ่อยคร้งั ทค่ี นกลุ่มน้ีไมไ่ ดร้ ับความคุ้มครอง ทางกฎหมายและการชดเชยความเสยี หาย เพราะไม่มีบรกิ ารต่าง ๆ ไวค้ อยใหบ้ รกิ าร หรอื เนอื่ งจากขาดความตระหนักในประเด็นปัญหาทีผ่ ู้หญิงและ เด็กผู้หญงิ ทม่ี คี วามพกิ ารตอ้ งเผชิญอันเปน็ ผลมาจากความเปราะบางของตน76 กลุ่มคนท่ีมคี วามหลากหลายทางเพศ มคี วามเส่ียงต่อการถูกกระทำ� ด้วยความรนุ แรงและการถกู ลว่ งละเมิดรูปแบบตา่ ง ๆ สูงขึ้น การสำ� รวจผลกระทบ ของการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ตอ่ ชมุ ชนคนทม่ี คี วามหลากหลายทางเพศ ซงึ่ สนบั สนนุ โดยโครงการพฒั นาแหง่ สหประชาชาตกิ บั มลู นธิ เิ อเชยี แปซฟิ คิ ทรานส์เจนเดอร์ เนตเวิร์ค พบว่าคนทีม่ คี วามหลากหลายทางเพศเผชญิ ความยากล�ำบาก ซง่ึ โดยทวั่ ไปจะคล้ายกับประชากรกลุ่มอืน่ 77 อย่างไรก็ตาม ประมาณรอ้ ยละ 14 ของผู้ตอบแบบสอบถามระบวุ า่ ตนมีประสบการณถ์ กู กระท�ำดว้ ยความรนุ แรงจากคนรกั จากครอบครวั หรือบนฐานเพศภาวะ หรอื ความรุนแรงทางเศรษฐกจิ เพิม่ ข้ึน78 นอกจากนี้ ผู้ให้บริการทางเพศก็ต้องเผชิญการแบกรับภาระจากการปิดพื้นที่เสี่ยงด้วยเช่นกัน เนื่องจากรัฐบาลสั่งปิดสถานบันเทิงทุกแห่งซึ่งมี ผลกระทบอย่างชัดเจนต่อการด�ำรงชีวิตของประชากรกลุ่มน้ี79 คนไร้บ้านก็ได้รับโทษจากการไม่ปฏิบัติตามประกาศห้ามออกนอกเคหสถาน สถติ ขิ องรฐั บาลชีใ้ ห้เหน็ ว่า มคี นเรร่ ่อนในประเทศไทยประมาณ 2,700 คน แต่เชอ่ื วา่ เป็นตัวเลขการประเมนิ ท่ตี ่�ำกวา่ ความเปน็ จรงิ 80 การใหบ้ รกิ ารทางสงั คม ทรพั ยากรเพอ่ื สนบั สนนุ บรกิ ารตา่ ง ๆ ตง้ั แตบ่ รกิ ารสายดว่ นไปจนถงึ ศนู ยด์ แู ลผปู้ ว่ ยฉกุ เฉนิ และวกิ ฤตครบวงจรแบบเบด็ เสรจ็ 81 รวมท้ังบริการแพทย์เฉพาะทาง ล้วนถูกระดมไปช่วยในการรับมือกับการแพร่ระบาดของโควิด-19 บุคลากรในโรงพยาบาลบางส่วนได้รับมอบหมาย หน้าที่ใหม่จากศูนย์ดูแลผู้ป่วยฉุกเฉินและวิกฤตครบวงจรแบบเบ็ดเสร็จ ให้ไปช่วยในการรับมือกับโควิด-19 บางส่วนก็ต้องลาป่วย ท�ำให้ขีดความ สามารถในการให้บริการและการสง่ ตอ่ ผู้ป่วยลดลง จากประกาศมาตรการสถานการณ์ฉกุ เฉนิ บริการของศูนยด์ แู ลผปู้ ่วยฉุกเฉนิ และวิกฤตครบวงจร แบบเบ็ดเสร็จ (การรักษาพยาบาล การให้ค�ำปรึกษา และการให้ค�ำแนะน�ำทางกฎหมาย) ไม่ได้จัดให้มีบริการแบบเผชิญหน้าตัวต่อตัว แต่ผ่านทาง แพลตฟอรม์ ออนไลน์ ซึ่งก่อให้เกดิ ปญั หาในการเข้าถงึ บรกิ าร ส�ำหรับครอบครวั ยากจนซึง่ ไม่สามารถเขา้ ถึงคอมพิวเตอร์ อปุ กรณ์สอ่ื สารพกพา หรอื อนิ เทอรเ์ นต็ 72 แรงงานขา้ มชาติมักท�ำงานในภาคท่ใี ชแ้ รงงานเข้มข้น เช่น เกษตรกรรม การประมง การแปรรูปอาหาร ส่ิงทอ การก่อสรา้ ง งานบา้ น การคา้ ปลีก และการทอ่ งเท่ียว 73 ออกซฟ์ อรด์ พอลิซแี มนเนจเมนท์, บทที่ 6, 2563 74 ออกซ์ฟอร์ดพอลซิ แี มนเนจเมนท,์ บทท่ี 2, 2563 75 WHO, 2020, อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อร์ดพอลซิ แี มนเนจเมนท,์ บทท่ี 6, 2563 76 Vallins et al., 2013, อ้างถงึ ใน ออกซฟ์ อร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท,์ บทที่ 6, 2563 77 ผตู้ อบแบบสอบถาม 36% กล่าววา่ ผลกระทบทสี่ ำ� คญั ของโรคโควดิ -19 ตอ่ ตนเองคอื การสญู เสยี รายได/้ งาน (47%) ไม่สามารถเขา้ ถึงอปุ กรณป์ อ้ งกนั ภยั สว่ นบคุ คล (38%) และสถานการณ์ ความเปน็ อยไู่ ม่ปลอดภยั (36%) ได้รับผลกระทบมากทสี่ ดุ จากการปดิ พ้ืนทเ่ี สย่ี งและการจ�ำกดั การเดินทางและการเคล่อื นย้ายข้ามพ้นื ท่ี (85%) และบางคนกล่าววา่ ขอ้ จ�ำกดั ในการเคล่อื นยา้ ย ขา้ มพนื้ ทแ่ี ละมาตรการเว้นระยะหา่ งทางกายภาพ ทำ� ใหค้ วามเครยี ดและภาวะซมึ เศรา้ เพิ่มขน้ึ ผูต้ อบแบบสอบถามส่วนใหญร่ ะบุว่า ตนไดร้ ับผลกระทบจากการแยกตัวอยหู่ ่างจากกนั ไมส่ ามารถ พบปะสังสรรคแ์ ละท�ำกจิ กรรมภายนอกได้ รวมท้ังการท�ำงานทีบ่ ้านเปน็ ระยะเวลานาน สิง่ เหล่านก้ี อ่ ให้เกดิ ความเหงาอ้างวา้ ง ความเครียดและภาวะซมึ เศร้าเพมิ่ สูงข้นึ 78 UNDP and Asia Pacific Transgender Network (ATPN) (2020) 79 ออกซฟ์ อรด์ พอลิซีแมนเนจเมนท์, บทที่ 6, 2563 80 Pasuk, 2020, อ้างถึงใน ออกซฟ์ อร์ดพอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทที่ 6, 2563 81 https://evaw-global-database.unwomen.org/fr/countries/asia/thailand/2007/one-stop-crisis-centres

18 การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย บทท่ี 3 ผลกระทบของการระบาดใหญ่ ตอ่ ความคบื หน้าของประเทศไทย ส่เู ป้าหมายการพัฒนาท่ีย่ังยนื กอ่ นเกดิ การระบาดใหญ่ ประเทศไทยมคี วามคบื หนา้ ในการดำ� เนนิ งานเพอ่ื บรรลเุ ปา้ หมายการพฒั นา ท่ยี ง่ั ยืนทปี่ ระสบความสำ� เร็จอย่างต่อเน่อื ง วกิ ฤตการณโ์ ควิด-19 กอ่ ให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจ และสงั คม ซงึ่ อาจสง่ ผลตอ่ การดำ� เนนิ งานดงั กลา่ ว นอกจากความยากจนกบั การเตบิ โตทางเศรษฐกจิ แลว้ แม้จะยังเร็วเกินกว่าจะหาหลักฐานเชิงประจักษ์มาบ่งชี้ผลกระทบ แต่ก็สามารถคาดการณ์แนวโน้ม ผลกระทบตอ่ เปา้ หมายตา่ ง ๆ ได้ ความยากจน อตั ราความยากจนลดลงอยา่ งมากจากรอ้ ยละ 67 ในปี 2529 เหลือเพยี งไม่ถึงรอ้ ยละ 8 ในปี 2560 หลายปีมานี้พบว่าอัตราความยากจนเพ่ิมขึ้นเป็นเกือบร้อยละ 10 ในปี 2561 โดยมีจ�ำนวนแน่นอนของประชากรท่ีอยู่ใต้เส้นความยากจนเพิ่มขึ้นจาก 4.8 ล้านคน เป็นมากกว่า 6.7 ลา้ นคน82 ความเส่ียงจากการระบาดใหญ่สง่ ผลใหอ้ ตั ราความยากจนเพิม่ ขึน้ เน่ืองจากการตกงาน รายได้ลดลง และสูญเสียการด�ำรงชีพ การแพร่ระบาดคร้ังน้ีคาดว่าจะร้ายแรงข้ึนอีก ซ�้ำเติมสถานการณ์ที่ย�่ำแย่อยู่แล้วของครัวเรือนรายได้น้อยให้ยิ่งทรุดหนัก ซงึ่ การดำ� รงชพี ตอ้ งพง่ึ พงิ เกษตรกรรมเปน็ หลกั (มกี ารจา้ งงานรวมรอ้ ยละ 31 ในภาคน)้ี เกษตรกรและแรงงานนอกระบบจงึ มแี นวโนม้ เปน็ กลมุ่ เสย่ี งสงู ทสี่ ดุ ส่วนลูกจ้างในภาคการท่องเที่ยวจ�ำนวนมาก (ร้อยละ 9 ของการจ้างงานรวม ไม่รวมแรงงานนอกระบบ) มีแนวโน้มว่างงานในระยะสั้น และ มีความเส่ียงตอ่ การตกอยภู่ ายใตก้ ับดกั ความยากจนสงู กว่าภาคอนื่ จนกว่าการเดินทางของนักทอ่ งเท่ยี วและกจิ กรรมทางธรุ กิจจะกลบั คืนสสู่ ภาพเดมิ แรงงานข้ามชาติในภาคเกษตรกรรมและการท่องเที่ยว จะเป็นอีกกลุ่มเสี่ยงหน่ึง เพราะเข้าถึงสิทธิประโยชน์ด้านเศรษฐกิจและสังคมได้อย่างจ�ำกัด จากขอ้ มูลของกระทรวงแรงงาน ณ เดือนสงิ หาคม 2562 มแี รงงานต่างดา้ วในประเทศไทยจำ� นวน 2.9 ล้านคน83 82 World Bank, 2020 อา้ งถงึ ในออกซฟ์ อร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 83 EIU, 2020

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 19 ภาคเกษตรกรรมต้องประสบภัยพิบัติเป็นสองเท่า คือท้ังจากการระบาดใหญ่และจากภัยแล้งในปี 2563 โครงการแจกเงินให้แก่ครัวเรือนเกษตรกร ชว่ ยบรรเทาความยากจนในระยะสน้ั ได้ โดยแรงงานในภาคเกษตรกรรมมรี ายไดเ้ พมิ่ ขนึ้ รอ้ ยละ 5384 หากไมม่ โี ครงการแจกเงนิ ของรฐั ตงั้ แตไ่ ตรมาสทส่ี าม ของปี 2563 เป็นต้นมา คาดว่าอัตราความยากจนจะเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 9 ท่ัวประเทศ ส�ำหรับแรงงานในภาคเกษตรกรรมที่มีแนวโน้มอยู่ใกล้ เสน้ ความยากจนพบวา่ อตั ราความยากจนคงทหี่ รอื เพม่ิ ขนึ้ สว่ นในพน้ื ทชี่ นบทพบวา่ อตั ราความยากจนกลบั สรู่ ะดบั กอ่ นวกิ ฤตโควดิ -19 ทร่ี อ้ ยละ 1185 สว่ นกลุม่ คนพกิ ารและ/หรือเจบ็ ปว่ ยเรือ้ รงั พบว่า อตั ราความยากจนเพิม่ ข้ึนเป็นร้อยละ 15 (เทยี บกับร้อยละ 14 กอ่ นวิกฤตโควดิ ) ขจัดความหิวโหย ประเทศไทยสามารถขับเคล่ือนสู่เป้าหมายด้านจ�ำนวนเด็กอายุต่�ำกว่าห้าปีท่ีมี น้�ำหนักเกินและอ้วนกับน�้ำหนักต่�ำกว่าเกณฑ์และแกร็นได้ แต่ยังไม่บรรลุเป้าหมายส�ำหรับตัวช้ีวัด ภาวะโภชนาการด้านอน่ื ๆ (โดยเฉพาะภาวะโลหิตจางและการให้นมแมอ่ ย่างเดียว)86 (รายละเอยี ด ผลการดำ� เนนิ งานตามตัวชี้วดั ปรากฏดงั แสดงในตารางท่ี 2 ภาคผนวก ข) ในระยะสั้น ประเทศไทยยงั ไมป่ ระสบปัญหาด้านอปุ ทานของอาหาร ทัง้ ด้านความเพยี งพอและราคา แต่อาจกลายเป็นปัญหาในระยะกลางได้87 ท้ังนี้ ผลกระทบค่อนข้างจะเกิดจากการสูญเสียรายได้ เพราะธุรกิจหยุดชะงักมากกว่า ซ่ึงส่งผลต่อคนยากจนและแรงงานข้ามชาติรุนแรงกว่ากลุ่มอ่ืน รายได้ที่ลดลงย่อมกระทบกำ� ลังซ้ืออาหาร ซึ่งนำ� ไปสกู่ ารบริโภคอาหารลดลง และ/หรอื การทดแทน ดว้ ยอาหารราคาถูก (รวมอาหารหลกั ) แทนผลิตภัณฑ์ท่มี คี ุณคา่ ทางโภชนาการสูงกวา่ 88 เท่าท่ีผ่าน มาพบว่า มาตรการคุ้มครองทางสังคมท่ีดำ� เนนิ การแล้ว มีแนวโน้มจะชดเชยผลกระทบดงั กลา่ วนไี้ ด้ อยา่ งไรกด็ ี การชะลอตวั ของกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ อยา่ งตอ่ เนอื่ งในปี 2563 อาจสง่ ผลตอ่ ความมนั่ คง ด้านอาหารและโภชนาการ ครัวเรือนแรงงานตา่ งด้าวจะมคี วามเสย่ี งมากกว่ากลุ่มอน่ื เพราะมกั จะมีอัตราการขาดสารอาหารสงู กวา่ ทั้งยังมีแนวโน้ม เขา้ ถึงโครงการแจกเงินน้อยกว่าคนอ่ืน ในช่วงการประกาศปดิ พ้นื ทีเ่ สย่ี งระยะแรก กลุ่มบุคคลต่าง ๆ ไดแ้ ก่ วดั ชมุ ชน กล่มุ องค์กรประชาสังคม และ บุคคลท่ัวไป ต่างจัดหาอาหารมาแจกจ่าย ซึ่งช่วยบรรเทาภาวะชะงักงันในระยะส้ันได้ แต่ในระยะกลางและระยะยาวท่ีเศรษฐกิจฟื้นตัวอย่างช้า ๆ อบุ ัติการณค์ วามยากจนจะท�ำใหผ้ ลลพั ธด์ ้านโภชนาการแย่ลง โดยเฉพาะในสตรีมคี รรภ์ มารดาใหน้ มบตุ ร และเด็กเลก็ สขุ ภาพและความเปน็ อยทู่ ดี่ ี ประเทศไทยมคี วามคบื หนา้ อยา่ งดยี งิ่ ในการขบั เคลอื่ นสเู่ ปา้ หมายการ พฒั นาทย่ี ง่ั ยนื ดา้ นสุขภาพส่วนใหญ่ โดยจะเหน็ ไดจ้ ากระดับความครอบคลุมของระบบหลกั ประกนั สุขภาพถว้ นหน้า (เปา้ ประสงค์ท่ี 3.8) ทค่ี รอบคลมุ เพม่ิ ขึน้ จากร้อยละ 59 ของประชากรในปี 2553 เปน็ รอ้ ยละ 85 ในปี 256289 มาตรการด้านสาธารณสุขและการปิดพ้ืนที่เส่ียง ส่งผลกระทบทั้งแง่บวกและแง่ลบ ในแง่ดีนั้น การห้ามจ�ำหน่ายเครื่องด่ืมแอลกอฮอล์และการเดินทางระหว่างพ้ืนที่ มีส่วนท�ำให้อุบัติเหตุจราจร ลดลงร้อยละ 60 และฝุ่นละอองนอ้ ยลงรอ้ ยละ 2090 เมอื่ ประชาชนมกี ารดแู ลสุขลกั ษณะส่วนบคุ คล และความฉลาดทางสุขภาพ (health literacy) ดีขึ้น รวมท้ังอุบัติการณ์ของโรคติดต่อลดลง เป็นผลให้อัตราการเจ็บป่วยด้วยไข้หวัดใหญ่ลดลงจากสถิติเดิมร้อยละ 25 โรคไข้เลือดออกและ โรคไข้รากสาดใหญ่ลดลงกว่าร้อยละ 40 และโรคหัดลดลงเกือบสองในสาม ส�ำหรับผลกระทบ ด้านลบพบว่า การฆ่าตัวตายในไตรมาสแรกเพ่ิมขึ้นร้อยละ 14 เทียบกับเวลาเดียวกันปีท่ีแล้ว ปญั หาสขุ ภาพจติ เพม่ิ ข้นึ สองในสาม เนือ่ งจากความเครยี ดระหว่างการปิดพนื้ ทเ่ี สย่ี งร่วมกบั ความขดั สน นอกจากนี้ การระดมทรัพยากรเพ่ือรับมือกับ โรคโควดิ -19 กระทบการสง่ มอบบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพใหพ้ ลกิ ผนั ไปจากเดมิ จนคณุ ภาพของบรกิ ารรกั ษาพยาบาลลดลง โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในกลมุ่ ประชากร ท่ีเปราะบางกวา่ กลุ่มอนื่ ส�ำหรับด้านบริการสุขภาพ รัฐบาลมีแผนใช้จ่ายในระบบสาธารณสุขเป็นส่วนหนึ่งของมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจ จึงท�ำให้การใช้จ่ายด้านสุขภาพ เพม่ิ ขึ้นเกอื บรอ้ ยละ 2 เปน็ ผลให้กระทรวงสาธารณสขุ สามารถจดั ซอ้ื จัดหาเวชภณั ฑ์และสิง่ อ�ำนวยความสะดวกส�ำรองไวเ้ ตรียมรับมือการแพร่ระบาด คร้ังตอ่ ไป 84 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 85 เรือ่ งเดยี วกัน 86 Global Nutrition Report, 2020, อา้ งถึงในออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทท่ี 5, 2563 87 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท,์ บทท่ี 5, 2563 88 ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทท่ี 5, 2563 89 ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท์, บทที่ 3 (รายละเอียดผลการด�ำเนนิ งานเปา้ หมายท่ี 3 ของประเทศไทย ปรากฏดังแสดงในตารางที่ 6 ภาคผนวก ข) 90 โปรดดู ตารางท่ี 7 ในภาคผนวก ข

20 การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย การศึกษาท่ีมีคุณภาพ ยังไม่มีหลักฐานเป็นท่ีประจักษ์ชัดที่แสดงผลกระทบของการแพร่ระบาด ของโควิด-19 ต่อคุณภาพการศึกษาตามตัวช้ีวัดการพัฒนาท่ีย่ังยืนท่ีส�ำคัญ ท้ังจ�ำนวนนักเรียน ท่ีลงทะเบียนเรียน ผลการเรียน คุณภาพของบริการ และสัดส่วนครู (ผลกระทบท่ีเป็นไปได้ ในภาพรวมของโรคโควดิ -19 ตอ่ เปา้ หมายท่ี 4 ปรากฏดงั แสดงในภาคผนวก ข) ทง้ั น้ี พบวา่ มอี ปุ กรณ์ ฮาร์ดแวร์และซอฟต์แวร์ไม่เพียงพอ ตลอดจนการเตรียมความพร้อมของครูก็มีอย่างจำ� กัด ส�ำหรับ การจัดการศึกษาทางไกลในระยะแรก ส่วนครอบครัวที่ยากจนกว่า จะเสียเปรียบผู้อ่ืน เพราะการ เขา้ ถงึ อปุ กรณด์ จิ ทิ ลั และอนิ เทอรเ์ นต็ มจี ำ� กดั ภาวะเศรษฐกจิ ถดถอยทเี่ กดิ ตามหลงั วกิ ฤตสาธารณสขุ อาจท�ำให้นักเรียนจากครอบครัวยากจนต้องออกกลางคัน กลุ่มเปราะบางอาจมีความเส่ียงต่อการ ออกกลางคันมากข้ึน เน่ืองจากขาดโอกาสการเรียนรู้มากกว่าเด็กท่ัวไปและครอบครัวได้รับ ผลกระทบมากกวา่ จากภาวะเศรษฐกจิ ถดถอย โดยเดก็ ผหู้ ญงิ ซงึ่ กอ่ นหนา้ นเี้ คยมจี ำ� นวนการลงทะเบยี น เรียนและผลการเรยี นสูงกว่า อาจถกู กระทบมากกว่าเด็กผ้ชู าย ความเท่าเทียมทางเพศ ก่อนหน้าการระบาดใหญ่ การขับเคล่ือนสู่เป้าหมายข้อน้ีมีความคืบหน้า ระดับปานกลาง แตก่ ารระบาดใหญ่ครงั้ นี้ ดเู หมอื นจะส่งผลตอ่ ผหู้ ญงิ มากกว่าผู้ชาย เพราะมผี ู้หญงิ เปน็ แรงงานในภาคทม่ี คี วามเสยี่ งสงู ตอ่ ภาวะหยดุ ชะงกั มากกวา่ ผชู้ าย จากขอ้ มลู ขององคก์ ารแรงงาน ระหว่างประเทศพบว่า ร้อยละ 54 ของแรงงานในประเทศไทยอยู่ในเศรษฐกิจนอกระบบ ซ่ึงเป็น ผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย91 อีกท้ังโรคโควิด-19 ยังเพ่ิมภาระการดูแลและภาระงานในบ้านท่ีไม่ได้รับ คา่ จา้ งมากขนึ้ อกี ดว้ ย92 ยงิ่ ไปกวา่ นน้ั วกิ ฤตเศรษฐกจิ ยงั ทำ� ใหผ้ หู้ ญงิ เสย่ี งตอ่ การถกู แสวงหาประโยชน์ ทางเพศและถูกกระท�ำด้วยความรุนแรงทางเพศ ตลอดจนการต้ังครรภ์ในวัยรุ่นและการแต่งงาน กอ่ นวัยอนั ควรกำ� หนด ในอตั ราที่สงู กว่า การคุ้มครองจากความรุนแรง การแสวงประโยชน์ และการล่วงละเมิด ประเด็นการปกป้องคุ้มครองจากกระท�ำด้วยความรุนแรง การแสวงหา ประโยชน์ และการลว่ งละเมิด คาบเกย่ี วกนั กับเปา้ ประสงค์ของเปา้ หมายการพฒั นาท่ยี ั่งยืนหลายขอ้ ไดแ้ ก่ ความเท่าเทียมทางเพศ (เป้าหมายท่ี 5) ความเปน็ อยู่ท่ีดี (เปา้ หมายท่ี 3) ความยตุ ิธรรม (เป้าหมายที่ 16) และงานท่มี ีคณุ ค่า (เปา้ หมายท่ี 8) ก่อนหน้าวิกฤตโควิด-19 ประเทศไทยมีความคืบหน้าอย่างดีในการขับเคล่ือนเพื่อบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ย่ังยืนหลายเป้าหมาย (ดูตารางที่ 6 ภาคผนวก ข) แม้จะยงั ไม่มขี ้อมลู หลังวิกฤตโควดิ -19 แต่ก็คาดการณ์ไดว้ า่ หากความยากล�ำบากยืดเยือ้ ไปเปน็ ระยะกลาง ความชกุ ของการกระท�ำด้วย ความรุนแรง การแสวงหาประโยชน์ และการล่วงละเมิดรูปแบบตา่ ง ๆ จะเพมิ่ ขนึ้ 91 ILO, 2020 92 UN Women, 2020a

การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 21 ความยากล�ำบากทางเศรษฐกิจเนื่องจากตกงานและ/หรือชั่วโมงท�ำงานลดลง กอปรกับความเครียดจากการถูกบังคับให้อยู่บ้าน เป็นสาเหตุของ ความรนุ แรงในครอบครัว93 มรี ายงานการศึกษาก่อนหน้าน้ที ีย่ นื ยันวา่ ผลกระทบด้านเศรษฐกจิ ทำ� ให้ผู้หญิงและเดก็ เสย่ี งตอ่ การถกู แสวงหาประโยชน์ ทางเพศและถกู กระท�ำด้วยความความรุนแรงทางเพศสูงขึน้ 94 นอกจากน้ัน วกิ ฤตครงั้ นีย้ ังพลิกโฉมรปู แบบบริการสายดว่ นและการใหค้ วามชว่ ยเหลอื โดยเฉพาะอย่างย่ิงการให้บริการท่ีมีปฏิสัมพันธ์กับแบบเผชิญหน้า ตั้งแต่เดือนเมษายน 2563 บริการสายด่วนได้ขยายการให้ค�ำปรึกษาครอบคลุม สายจากเดก็ ผูส้ ูงอายุ และกลุม่ เปราะบางอ่ืน ๆ ทมี่ คี วามเสีย่ งสงู ในการติดเชอื้ โควดิ -19 รวมท้ังคนทเ่ี พ่ิงวา่ งงาน ปจั จุบนั ศูนยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวได้เปดิ รับ คนไรบ้ า้ นและเหยอ่ื ความรนุ แรงในครอบครวั เพม่ิ เตมิ อกี ดว้ ย ทำ� ใหจ้ ำ� นวนผขู้ อรบั บรกิ ารจากศนู ยบ์ รกิ ารผปู้ ว่ ยวกิ ฤตฉกุ เฉนิ แบบครบวงจรกเ็ พม่ิ จำ� นวน ข้ึนอยา่ งมาก95 การจ้างงานที่มีคุณค่าและการเติบโตทางเศรษฐกิจ ในช่วงก่อนสถานการณ์การแพร่ระบาด ประเทศไทยมีความคืบหน้าอย่างดียิ่งในการขับเคลื่อนสู่การบรรลุเป้าหมายข้อน้ี แต่ผลกระทบ จากการระบาดใหญ่คร้ังนี้ จะท�ำลายโอกาสการบรรลุความส�ำเร็จของการด�ำเนินงานสู่เป้าหมาย ดังกล่าว โดยท�ำให้อัตราการเติบโตลดลงและกระทบการจ้างงานกับค่าจ้าง คาดว่าการบริโภค ในประเทศทก่ี ำ� ลงั ลดลง กอปรกบั หว่ งโซอ่ ปุ ทานทหี่ ยดุ ชะงกั จะทำ� ใหผ้ ลผลติ ภาคอตุ สาหกรรมลดลง ดังน้นั การเติบโตทางเศรษฐกิจจงึ จะชะงกั เพราะวกิ ฤตโควิด-19 ครั้งน้ี ส่งิ แวดล้อม การประกาศปิดพน้ื ที่เสย่ี ง ตงั้ แตเ่ ดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคม 2563 สง่ ผลให้การปล่อยก๊าซเรือนกระจกลดลงร้อยละ 10 เทียบกบั ชว่ งเวลาเดียวกันของปีท่ีแล้ว96 อีกท้ังยงั พบเหน็ สัตว์ใกลส้ ญู พันธุแ์ ละสัตวห์ ายากตามอทุ ยานแห่งชาตแิ ละเขตรักษาพนั ธสุ์ ตั วป์ า่ ทง้ั ในทะเลและปา่ ไม้ เน่ืองจากการส่ังปิดพ้ืนที่อุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเช่นกัน97 ส่ิงมีชีวิตทางทะเลได้รับประโยชน์จากการประกาศปิดพ้ืนท่ีเส่ียงและ การท่องเที่ยวที่ลดลง เพราะการระบายน้�ำทิ้งจากชุมชนและโรงแรมตามชายหาดลดลง จึงเป็นผลดีต่อคุณภาพน�้ำทะเล การเจริญเติบโตของ ระบบนิเวศปะการังและหญ้าทะเล ซึ่งดึงดูดให้สัตว์ทะเลหายากเข้าใกล้ชายฝั่งมากขึ้น98 ปรากฏการณ์เช่นน้ีแสดงให้เห็นความอุดมสมบูรณ์ของ ทรพั ยากรธรรมชาติของประเทศไทย ซึ่งสามารถฟืน้ ตัวไดร้ วดเรว็ เนื่องจากสภาพแวดลอ้ มดีขน้ึ ทั้งนค้ี วามท้าทายต่อไปคือ จะทำ� อยา่ งไรให้เศรษฐกจิ ฟ้นื คืนสภาพเดิมได้ โดยแลกมาดว้ ยความสมบรู ณข์ องสิ่งแวดล้อมให้น้อยที่สุด 93 Gender in Humanitarian Action, 2020, อ้างถงึ ในออกซ์ฟอรด์ พอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทท่ี 6, 2563 94 ออกซฟ์ อร์ดพอลซิ แี มนเนจเมนท,์ บทที่ 6, 2563 ‘ผลกระทบทางเศรษฐกิจท�ำใหผ้ หู้ ญงิ และเดก็ เสย่ี งต่อการถกู แสวงประโยชน์ทางเพศและความรุนแรงทางเพศมากข้ึน (United Nations Children’s Fund (UNICEF) Helpdesk, 2018) ความรุนแรงในครู่ กั (Intimate partner violence: IPV) และความรนุ แรงต่อเด็กเพม่ิ ขน้ึ ในช่วงเวลาท่มี คี วามเครยี ดทางเศรษฐกจิ (Fraser, 2020) การใชแ้ นวทางการปดิ เมอื งเพอ่ื ลดการแพรร่ ะบาดของโรคโควดิ -19 และการสง่ เสรมิ ให้ ‘อยบู่ า้ น’ เปน็ ปญั หาอยา่ งมากสำ� หรบั ผหู้ ญงิ และเดก็ เพราะบา้ นกลายเปน็ ทห่ี ลบภยั ‘ซงึ่ ไมป่ ลอดภยั ’ (Singano, 2020) 95 ยกตวั อยา่ งเชน่ ศนู ยบ์ ริการผู้ป่วยวิกฤตฉกุ เฉินแบบครบวงจร โรงพยาบาลปทุมธานี มผี ้รู ับบริการเพิม่ ขน้ึ สามเท่าในเดือนกมุ ภาพันธ์ 2563 เทยี บกับเดอื นกุมภาพนั ธ์ 2562 (จาก 8 ราย เปน็ 24 ราย) และเพิม่ ขน้ึ สองเทา่ ในเดอื นมีนาคม 2563 เทียบกับเดอื นมนี าคม 2562 (จาก 16 ราย เป็น 34 ราย) บคุ ลากรโรงพยาบาลบางสว่ นไดร้ ับมอบหมายหน้าที่ใหม่จากศนู ยบ์ รกิ ารผปู้ ่วย วิกฤตฉุกเฉินแบบครบวงจร ให้ไปช่วยงานในการรับมือโรคโควิด-19 ทั้งน้ี ภายใต้มาตรการในสถานการณ์ฉุกเฉิน บริการของศูนย์บริการผู้ป่วยวิกฤตฉุกเฉินแบบครบวงจรจึงไม่ได้ให้บริการ แบบเผชญิ หน้าทุกราย โดยเปลย่ี นไปใหบ้ รกิ ารผ่านทางแพลตฟอรม์ ออนไลน์ 96 องคก์ ารบริหารจดั การกา๊ ซเรือนกระจก, 2563ข 97 วิจารย์ สิมาฉายา, 2563 98 สถาบนั วจิ ัยเพอื่ การพัฒนาประเทศไทย, 2563

22 การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย บทท่ี 4 การด�ำเนินงานในระยะขา้ งหน้า สรุปประเด็นขอ้ เสนอแนะท่สี �ำคญั ความทา้ ทายในการดำ� เนนิ งานระยะตอ่ ไปคอื การสรา้ งสมดลุ ระหวา่ งความเส่ยี งตอ่ สขุ ภาพกบั การสญู เสยี ทางเศรษฐกิจ ระหว่างการพ่ึงพิงอุปสงค์ในประเทศกับภายนอก และระหว่างการสร้างความเติบโต ทางเศรษฐกจิ กบั การสรา้ งความสามารถในการฟ้ืนตวั ไดเ้ รว็ เสาหลกั ส่ปี ระการท่เี กอ้ื หนนุ การฟื้นตวั ของเศรษฐกจิ ไทยและสรา้ งสงั คมท่พี รอ้ มรบั การเปล่ยี นแปลง มดี งั ตอ่ ไปน้ี เสาหลกั ท่ี 1: กระตุ้นเศรษฐกิจ ยกเลิกการส่ังปิดพื้นท่ีเส่ียงและการปิดเมืองปิดประเทศ พร้อมทั้ง จัดการเตรยี มความพรอ้ มดา้ นสุขภาพ และเพ่ิมขีดความสามารถของบริการสุขภาพเพ่ือ ตอบสนองการติดเชื้อเพ่ิมอีก ส่งเสริมการบริโภคภายในประเทศและการใช้จ่ายภาครัฐ เพ่อื พยุงเศรษฐกิจ เสาหลกั ท่ี 2: สท่ง่ีถเูกสกรรมิ ะธทุรบกหจิ นักงทา่ีสนุดซแ่ึงลมะีกราารยจได้าง้ งใาชน้มนาตอรกกราะรบทบาใงนกราะดรเับงสนิ ูงมากกขรนึ้ะตุ้นเพก่ือาชร่วจย้าเงหงลาอื นภแาลคะ สนับสนุนธุรกิจเพ่ือรักษาต�ำแหน่งงาน โดยขยายความครอบคลุมให้ท่วั ถึงกว้างข้ึนและ ยืดระยะเวลามาตรการทางการเงิน เสาหลกั ท่ี 3: ให้ความคุ้มครองทางสังคมถ้วนหน้า โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบางท่ีสุด เสริมสร้าง ความเข้มแข็งให้การคุ้มครองและบริการทางสังคม โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบางท่ีสุด และ บูรณาการแรงงานนอกระบบเข้าสูร่ ะบบประกันสงั คม เสาหลักท่ี 4: สร้างสมดุลระหว่างการสร้างความเติบโตทางเศรษฐกิจกับการสร้างความสามารถ ในการฟ้ืนตวั ไดเ้ รว็ รเิ ร่มิ การฟ้ืนฟู เศรษฐกจิ ท่เี ป็นมติ รตอ่ ส่งิ แวดลอ้ ม (Green recovery) โดยอิงตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง99 ท่ีเน้นการสร้างความย่ังยืน ครอบคลุม คนทงั้ มวล และเสรมิ พลงั เป็นแนวทางการฟื้นฟู เศรษฐกจิ ในระยะขา้ งหนา้ ท่ีเป็นมติ รตอ่ ส่ิงแวดล้อม รวมทั้งกรอบการพัฒนาแบบคาร์บอนต่�ำ การท่องเท่ียวคุณภาพ และ การกระจายอ�ำนาจเพ่ือการพัฒนาตามแนวคิดการกระจายศูนย์กลางความเจริญ (Growth-pole development) 99 มูลนธิ ชิ ัยพฒั นา, 2561

การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 23 รปู ที่ 3: การวเิ คราะหเ์ สน้ ทางส่ผู ลกระทบของมาตรการบรรเทาผลกระทบดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คม โควิด-19 แพร่ระบาดใน ดา้ นมสาาตธรากราณร สขุ โควิดท-1่ัว9 โแพลรกร่ ะบาด ไทย ยกเลิกปิดพืน� ท่เี ส่ยี ง การบรรเทาผลกระทบ ยกเลิกปิดเมอื ง/ ภายในประเทศ ด้านเศรษฐกจิ ปิ ดประเทศ กิจกรรมทางเศรษฐกิจ การบริโภคในประเทศ การทอ่ งเท่ียวฟ�ืนตัว การบรโิ ภคตา่ งประเทศ ธุรกจิ ฟื�นตวั อุตสาหกรรมพ่ึงพาการบรโิ ภคต่างประเทศ และการส่งออก สินเช่ือดอกเบ�ีย เงินอุ ดหนนุ งาน/การจา้ งงาน มาตรการคุม้ ครองทางสังคมและ รายได้ครัวเรอื น โครงข่ายการคุ้มครองทางสงั คม การเล่ือนชําระภาษี มาตรการกํากบั ดแู ล เสถยี รภาพ มาตรการทางการเงิน การลงทนุ เพ่ือการกระจายศนู ย์กลางความเจริญ คานงัด การบรรเทาผลกระทบ และพฒั นาเศรษฐกจิ ท้องถ่นิ ชนะความยากจน ด้านสังคม การค้มุ ครองทางสงั คม มาตรการด้านการลงทุน สุขภาพ โภชนาการ และนโยบาย การศึกษา การปกป� องคุ้มครอง เส้นทางผลกระทบเชิงลบ จากความรุนแรง เส้นทางผลกระทบเชิงบวก

24 การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย ความเปราะบางของเศรษฐกิจไทย แรงกดดันด้านงบประมาณและหน้ีสาธารณะ การให้เงินช่วยเหลือเพ่ือพยุงเศรษฐกิจ ท�ำให้หนี้สาธารณะของประเทศไทยสูงแตะระดับเพดาน ความจ�ำเป็นต้องคลายข้อจ�ำกัดทางการคลังเพื่อรองรับแรงกระแทกเป็นเร่ืองเข้าใจได้ ประเทศต่าง ๆ ท่ัวโลกล้วนหันมาใช้วิธีการทางการคลัง ปัญหาของประเทศไทยคือ รัฐบาลก่อหนี้ไปแล้วเกือบ 1.8 ล้านล้านบาท ตั้งแต่ปี 2557 และมาตรการช่วยเหลือเพ่ือกระตุ้นเศรษฐกิจ จะก่อหน้ี เพม่ิ ขนึ้ เปน็ มากกวา่ สองเทา่ ในชว่ งปี 2557-2562 รฐั บาลอาจพจิ ารณาหาทางขยายเพดานหนส้ี าธารณะ ซงึ่ ปจั จบุ นั กำ� หนดไวท้ ร่ี อ้ ยละ 60 ของผลติ ภณั ฑ์ มวลรวมภายในประเทศ กลไกขับเคล่ือนการเติบโต เศรษฐกิจแบบเปิดของประเทศไทยพ่ึงพาอุปสงค์จากภายนอกเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะการท่องเที่ยวและการส่งออก การท่องเท่ียวมสี ัดสว่ นเกือบรอ้ ยละ 22 ของผลิตภณั ฑ์มวลรวมภายในประเทศ ซึง่ ประมาณครงึ่ หนึง่ มาจากนกั ทอ่ งเที่ยวชาวตา่ งชาติ โดยร้อยละ 30 เป็นชาวจีน ผลกระทบจากการท่องเท่ียวซบเซา ส่งผลถึงภาคการผลิตอ่ืนด้วย การฟื้นตัวของเศรษฐกิจเห็นได้ชัดว่าข้ึนอยู่กับวัคซีนหรือการรักษา พยาบาล ในระหว่างน้ีจึงต้องพึ่งพานักท่องเที่ยวในประเทศเป็นหลัก การส่งออกก็ถูกกระทบเช่นกัน แม้จะคาดการณ์ว่าจะฟื้นตัวได้ต้ังแต่ไตรมาส ทส่ี ามของปี 2563 เปน็ ต้นไปก็ตาม กำ� ลงั แรงงานนอกระบบและการจา้ งงานกลมุ่ เปราะบาง เนอื่ งจากกำ� ลงั แรงงานกวา่ ครงึ่ หนงึ่ เปน็ แรงงานนอกระบบ จงึ เปน็ กลมุ่ เปราะบางไปโดยปรยิ าย ท้ังยงั เผชญิ แรงกระแทกอย่างรนุ แรง เพราะแรงงานนอกระบบไม่ถกู ครอบคลมุ อยใู่ นโครงข่ายความคุม้ ครองทางสงั คม ความเหลื่อมล้�ำ มีข้อกังวลเร่ืองปัญหาความเหล่ือมล้�ำเร้ือรังในประเทศไทย รายงานสถานการณ์ความมั่งค่ังทั่วโลกและฐานข้อมูลรายเดือน เผยแพร่เมื่อเดือนธันวาคม 2561 โดยเครดิตสวิส เปิดเผยว่าประเทศไทยมีช่องว่างความเหล่ือมล้�ำด้านความมั่งค่ังและรายได้สูงที่สุดในโลก คนรวยที่สุดร้อยละ 1 ควบคุมความม่ังค่ังเกือบร้อยละ 67 ของประเทศ100 ซ่ึงความเท่าเทียมกันของรายได้ยังคงเป็นปัญหาส�ำคัญ101 โดยพบ ความเหล่ือมล�ำ้ หลายรูปแบบ102 การวิเคราะห์ของมูลนธิ สิ ถาบนั วิจยั เพื่อการพัฒนาประเทศไทยพบวา่ ช่องว่างระหวา่ งคนจนกบั คนรายไดป้ านกลาง กวา้ งข้ึน แมค้ า่ สัมประสทิ ธ์ิจีนีจะลดลงในช่วงหลายปีมาน1้ี 03 จุ ดแขง็ ของสังคมไทย ระบบสุขภาพ ตามรายงานดัชนีความมั่นคงด้านสุขภาพโลกประจ�ำปี ค.ศ. 2019 ประเทศไทยได้รับการจัดอันดับอยู่ในกลุ่ม 10 ประเทศท่ีมี การเตรยี มพรอ้ มดที สี่ ดุ ซงึ่ เปน็ อนั ดบั ตน้ ๆ ของกลมุ่ ประเทศทม่ี รี ายไดป้ านกลางระดบั สงู ดว้ ยการใหเ้ งนิ อดุ หนนุ ดา้ นสขุ ภาพทคี่ รอบคลมุ เกอื บทง้ั หมด รัฐจึงจัดให้ประชาชนได้รับการตรวจโรคโควิด-19 และการรักษาพยาบาลได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ผ่านโครงการประกันสุขภาพสามโครงการส�ำคัญ ที่มีอยใู่ นประเทศ ส่งผลให้ไมเ่ กิดอปุ สรรคทางการเงนิ โดยตรงในการตรวจโรคและเขา้ ถงึ การรกั ษาพยาบาล104 ในระยะแรกทเี่ กดิ การแพรร่ ะบาด มกี ารจดั หาทรพั ยากรเพม่ิ ขน้ึ เพอื่ ใหโ้ รงพยาบาลมสี งิ่ อำ� นวยความสะดวกทางการแพทย์ โดยจดั ตง้ั โรงพยาบาลสนาม ขึ้นหลายแห่งจนเกินความต้องการ เน่ืองจากมีผู้ติดเช้ือน้อยกว่าที่คาดไว้ ดังนั้นการมีจ�ำนวนผู้เสียชีวิตเพียงเล็กน้อย จึงแสดงให้เห็นจุดแข็งและ ความเช่ยี วชาญของบคุ ลากรดา้ นสขุ ภาพในการใหก้ ารดแู ลรักษาทางการแพทย์แก่ผู้ปว่ ยทันทีท่ยี นื ยนั ว่าตดิ เช้อื ทุนทางสังคม วิกฤตครั้งนี้เผยให้เห็นจุดแข็งของทุนทางสังคมในการให้ความช่วยเหลือแก่กันและกันในภาวะยากลำ� บาก การรายงานข่าวประจำ� วัน ทน่ี ำ� เสนอความตอ้ งการความชว่ ยเหลอื ในรปู แบบตา่ ง ๆ เชน่ กลมุ่ คนทป่ี ระสบปญั หายากลำ� บากในการทำ� มาหากนิ ไปจนถงึ โรงพยาบาลและบคุ ลากร ทางการแพทย์และสาธารณสุขท่ีขาดแคลนอุปกรณ์และเวชภัณฑ์ ทำ� ให้เกิดการระดมการบริจาคทั้งตัวเงินและส่ิงอ่ืนที่ไม่เป็นตัวเงิน น่ีคือจุดแข็ง ของทนุ ทางสงั คมไทย105 การบรจิ าคและความชว่ ยเหลอื ตา่ ง ๆ หลงั่ ไหลมาจากวดั องคก์ ารนอกภาครฐั สมาคมและมลู นธิ บิ รรเทาทกุ ข์ กลมุ่ ประชาสงั คม ตลอดจนบุคคลท่ัวไป การเคล่ือนไหวของภาคประชาสังคมมีประสิทธิผลยิ่งในการให้ความช่วยเหลือทางสังคมแก่ผู้ยากไร้ ทั้งยังเป็นโครงข่าย ความค้มุ ครองทางสงั คมแก่กลมุ่ เปราะบางอีกดว้ ย 100 ASEAN Today, 2020, “Thailand’s COVID-19 suicide crisis shows the cost of inequality” (วิกฤตการฆา่ ตัวตายจากโควดิ -19 ในประเทศไทยเผยความเสยี หายอันเน่ืองจาก ความเหลอ่ื มล�้ำ) 101 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 102 รูปแบบของความไม่เท่าเทียมกัน ได้แก่ ความเหล่ือมล�้ำทางภูมิศาสตร์และการกีดกันทางสังคมของคนชายขอบ เช่น คนไร้สัญชาติ แรงงานข้ามชาติ และแรงงานในประเทศ สาเหตุ ของความไม่เท่าเทียมกันมีต้ังแต่ความเหล่ือมล�้ำตกทอดหลายชั่วคนโดยช่องว่างระหว่างคนรวย-คนจนส่งผ่านจากรุ่นสู่รุ่น ความเหล่ือมล้�ำทางการศึกษาทั้งคุณภาพและระดับที่ส�ำเร็จ การเขา้ ถงึ สินเช่อื และทักษะจ�ำเปน็ ส�ำหรับเศรษฐกจิ สมยั ใหม่อยา่ งไม่เทา่ เทียมกนั ไปจนกระทั่งการเลอื กปฏิบตั ิทางกฎหมาย 103 มลู นธิ ิสถาบันวจิ ยั เพอ่ื การพฒั นาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ), 2560 104 ออกซฟ์ อรด์ พอลซิ ีแมนเนจเมนท์, บทท่ี 3, 2563 105 มูลนิธิสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) ชี้ว่าคนไทยท�ำบุญบริจาคมากกว่าเจ็ดหม่ืนล้านบาทต่อปี อีกทั้งประเทศไทยยังจัดเป็นอันดับที่สี่ตามดัชนีการให้ของโลก (World Giving Index) โดยขอ้ มูลการส�ำรวจของ CAP ตง้ั แตป่ ี ค.ศ. 2008-2018 พบวา่ คนไทย 71% เคยบรจิ าคเงินในชว่ ง 30 วันท่ผี ่านมา (ออกซฟ์ อร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทท่ี 2, 2563)

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 25 ทรัพยากรธรรมชาติ การปิดพื้นท่ีเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าและเขตสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า ท�ำให้ธรรมชาติมีโอกาสได้พักฟื้น มีรายงานการพบเห็น สตั ว์ใกล้สูญพนั ธุต์ ามอุทยานแห่งชาตแิ ละพนื้ ทอ่ี นุรกั ษ์สตั วท์ ้ังในทะเลและปา่ ทั่วประเทศ106 นแี่ สดงใหเ้ ห็นความอดุ มสมบรู ณข์ องทรพั ยากรธรรมชาติ ของประเทศไทยที่ฟื้นคืนสภาพได้อย่างรวดเร็ว มูลนิธิสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทยระบุว่า การท่องเท่ียวหลังวิกฤตโควิดควรเปลี่ยนจุด เน้นจากปรมิ าณเป็นคณุ ภาพ โดยใหค้ วามสำ� คัญยงิ่ ขนึ้ ด้านขีดความสามารถของทรัพยากรธรรมชาตใิ นการรองรับจำ� นวนนกั ทอ่ งเที่ยว107 การทบทวนทศิ ทางการพฒั นาหลังวกิ ฤตโควิด ก้าวสู่เศรษฐกิจท่ีพ่ึงตนเองได้มากขึ้น โดยสร้างสมดุลระหว่างการพ่ึงพาการบริโภคในประเทศกับต่างประเทศ เศรษฐกิจไทยมีลักษณะพ่ึงพา การส่งออกสูง ท�ำให้เปราะบางในการเผชิญต่อเหตุการณ์ท่ีส่งผลต่อการบริโภคในต่างประเทศ ภาวะเศรษฐกิจโลกท่ีเข้าสู่ช่วงถดถอยและหดตัว ยอ่ มกอ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี่ งตามกนั เปน็ ทอด ๆ ในวกิ ฤตเศรษฐกจิ แตล่ ะครงั้ ซงึ่ รวมการระบาดใหญ่ ทำ� ใหเ้ กดิ ภาวะหยดุ ชะงกั และปรบั เปลย่ี นอยา่ งรนุ แรง ในระบบการขนส่งและห่วงโซ่อุปทาน เมื่อประเทศพ่ึงพาการส่งออกและนักท่องเที่ยวต่างชาติสูง จึงได้รับผลกระทบจากวิกฤตระดับโลกอย่างหลีก เล่ยี งไม่ได้ ดงั นั้นยุทธศาสตรช์ าติระยะยาวจึงจ�ำเปน็ ตอ้ งค�ำนงึ ถงึ ความสมดลุ ระหวา่ งการพ่งึ พาการบรโิ ภคในประเทศกบั ตา่ งประเทศใหม้ ากยิ่งขึน้ ฟื้นฟูเศรษฐกิจท้องถิ่น เกษตรกรรม และธุรกิจการเกษตรใหม่ในท้องถ่ิน การระบาดใหญ่คร้ังนี้อาจส่งผลให้คนที่ตกงานในเขตเมืองต้องหันไปหา ครอบครัวในชนบท ดงั น้ันภาคการเกษตรจึงอาจเปน็ หลงั พิงที่ชว่ ยบรรเทาผลกระทบจากวกิ ฤตได้ ในขณะทก่ี ารเพมิ่ ผลิตภาพในภาคเกษตรกรรมและ ธุรกิจการเกษตรยังจะช่วยเพ่ิมการเติบโตและค่าแรงในชนบทอีกด้วย ดังน้ันการประคองให้การประกอบการธุรกิจการเกษตรอยู่รอดและพร้อมจะ ฟืน้ ตวั หลังวิกฤต จึงเปน็ เร่ืองส�ำคญั ยิ่ง เปลี่ยนสู่เศรษฐกิจที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม การที่ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้พักฟื้นคืนสภาพเพราะการส่ังปิดพ้ืนที่ ทำ� ให้ตระหนักว่า การเตบิ โตทางเศรษฐกจิ ทผ่ี า่ นมาถกู แลกดว้ ยความสมบรู ณข์ องทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม มลพษิ ทางอากาศลดลงอยา่ งมากเมอื่ มกี ารปดิ พน้ื ท1่ี 08 กิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ลดน้อยลง ในแง่บวกน้ันใช้พลังงานน้อยลงอย่างมาก ทั้งยังลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เน่ืองจากสามในส่ีส่วนของการ ปล่อยกา๊ ซเรือนกระจกของประเทศไทยมาจากภาคพลังงานและคมนาคมขนส่ง109,110 ดังน้ันการฟื้นตัวอาจจ�ำเป็นต้องกระตุ้นให้เกิดการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมและการลงทุน ซ่ึงอาจรวมไปถึงการปรับให้สอดคล้องกับเป้าหมาย การปล่อยก๊าซเรือนกระจกระยะยาว ค�ำนึงถึงความยืดหยุ่นต่อผลกระทบด้านสภาพภูมิอากาศ ชะลอการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ ตลอดจนสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียนในระบบห่วงโซ่อุปทาน แก่นส�ำคัญของแนวทางนี้คือการเน้นความเป็นอยู่ท่ีดีและการมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย การพฒั นาทยี่ ง่ั ยนื กบั ความสามารถใหก้ ารฟน้ื ตวั ไดเ้ รว็ เปน็ สง่ิ ทตี่ อ้ งดำ� เนนิ ควบคไู่ ปดว้ ยกนั ระบบเศรษฐกจิ ทใ่ี หค้ วามสำ� คญั กบั การจดั การทรพั ยากรธรรมชาติ อยา่ งระมัดระวัง จะฟื้นตัวไดเ้ ร็วเพราะมีความอุดมสมบูรณ์ของทรพั ยากรเปน็ ปัจจัยเอือ้ 111 ข้อเสนอเชิงนโยบาย 1. มาตรการระยะสนั้ (ภายใน 6 เดือน) ประเด็นสำ� คัญ ในระยะสั้น ส่ิงส�ำคัญเร่งด่วนคือ การสร้างความสมดุลระหว่างความเส่ยี งด้านสุขภาพกับควางเส่ียง ดา้ นเศรษฐกิจ โดยปกป้องคมุ้ ครองกลุม่ เปราะบางท่ีสุดไปพรอ้ มกัน รัฐบาลควรยกเลกิ ขอ้ จ�ำกัดทลี ะน้อย และช่วยเหลอื ธุรกจิ ในการฟื้นตวั โดยคอ่ ย ๆ คนื ตำ� แหนง่ งานและช่ัวโมงทำ� งาน และรายไดใ้ หแ้ กค่ รวั เรอื น ยากจนตอ่ ไปโดยลำ� ดบั 106 วิจารย์ สิมาฉายา, 2563 New Normal ชีวิตวิถีใหม่และโอกาสในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างย่ังยืน. กรุงเทพมหานคร: มูลนิธิสถาบันส่ิงแวดล้อมไทย. สตั วท์ ะเลได้รบั ประโยชนอ์ ยา่ งยิ่งจากธุรกิจท่องเทีย่ วหยดุ ชะงักและการปิดพน้ื ท่ี เน่ืองจากการระบายนำ้� เสียจากชุมชนและโรงแรมตามชายหาดลดลงอย่างมาก สง่ ผลเชงิ บวกตอ่ คณุ ภาพน้ำ� ทะเล การเติบโตของระบบนิเวศปะการังและหญา้ ทะเล ท�ำให้สัตวท์ ะเลจำ� นวนมากเขา้ มาใกลช้ ายฝ่งั มากขึน้ รวมทง้ั สัตวห์ ายาก 107 มูลนิธิสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ), 2563. “เปลี่ยนวิกฤตโควิด-19 ให้เป็นโอกาส: การพลิกฟื้นทรัพยากรธรรมชาติและแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ”. ใน TDRI Policy Series on Fighting Covid-19. 108 ค่าเฉลี่ยของระดับ PM 2.5 (ฝุ่นละออง) ลดลง 22% ตามพื้นที่ริมถนนในกรุงเทพมหานคร และ 15% ตามสถานีตรวจวัดอากาศในพื้นที่ต่าง ๆ ระหว่างเดือนมีนาคมถึงเมษายน Open Development Thailand, Bangkok breathes cleaner air during COVID-19 pandemic, 2020 109 Thana Boonlert, 2020 “Striving for a Greener Future,” Bangkok Post, June 1, 2020. 110 Thailand Greenhouse Gas Organization, 2020b Post Covid-19 Climate Action Strategy. ไฟลส์ ไลดน์ �ำเสนอ. แก้ไขลา่ สดุ เม่อื วนั ท่ี 15 สงิ หาคม 2563. Bangkok: Thailand Greenhouse Gas Organization. 111 OECD, 2020 “Building Back Better: A Sustainable, Resilient Recovery after COVID-19”. OECD Policy Response to Coronavirus.

26 การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 1.1 มาตรการด้านสาธารณสขุ มาตรการด้านสาธารณสุขเป็นตัวแปรส�ำคัญ ถ้าสามารถควบคุมความตื่นตระหนกของประชาชนและการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ได้ด้วยมาตรการด้านสาธารณสขุ ก็จะบรรเทาผลกระทบดา้ นเศรษฐกิจลงได้ ตอ่ สู้กับการแพร่ระบาดของโควิด-19 ด้วยความรแู้ ละการสอ่ื สาร ส่ิงส�ำคญั ในการฟน้ื คนื การบรโิ ภคในประเทศและชว่ ยให้ธรุ กิจสสู่ ภาพปกติ คือ การสร้างความเช่ือม่ันในความพร้อม และสมรรถนะของบริการสุขภาพ ความรู้ และขีดความสามารถของบุคลากรทางการแพทย์และ ระบบสาธารณสุข รัฐบาลควรเปิดเผยข้อมลู ข่าวสารทเี่ ป็นปัจจบุ ันด้านความพร้อมในการรองรับผปู้ ่วยติดเชือ้ และขีดความสามารถของบคุ ลากร ทมี่ ีอยู่ รวมทง้ั ด�ำเนนิ การศึกษาวา่ ผู้ปว่ ยติดเช้ือไดร้ บั การดูแลจัดการอย่างไร การสร้างแบบจำ� ลองความน่าจะเป็นของการตดิ เชอื้ จะช่วยในการ ตดั สนิ ใจในระยะตอ่ ไปเรอ่ื งมาตรการดา้ นสาธารณสขุ ควรวเิ คราะหค์ วามสำ� เรจ็ ของประเทศไทยในการลดอตั ราการเสยี ชวี ติ เพอ่ื สรา้ งความเขา้ ใจ และความมนั่ ใจในหมสู่ าธารณชนใหม้ ากยง่ิ ขนึ้ วา่ การระบาดใหญน่ ส้ี ามารถควบคมุ และจดั การได้ ความรเู้ กย่ี วกบั ชนดิ ของไวรสั รปู แบบการแพรเ่ ชอื้ ความเรว็ ของการแพร่กระจาย วธิ กี ารจดั การ ล้วนเปน็ ส่ิงส�ำคญั ในการต่อส้กู บั ความกลวั เช้ือโรคท่ีไมร่ ู้จัก ท้ังนี้ มีการคาดการณ์ค่อนข้างแน่นอนว่าจะเกิดการแพร่ระบาดระลอกสอง หากเกิดข้ึนจริง ประชาชนต้องมีความม่ันใจและเช่ือม่ันว่า ระบบบรกิ ารรักษาพยาบาลมคี วามพร้อมและมีขีดความสามารถรับมือสถานการณ์ได1้ 12 ยกเลกิ การสั่งปิดพืน้ ที่และคลายข้อจำ� กดั พร้อมบังคบั ใชก้ ลไกป้องกนั อยา่ งตอ่ เน่ือง และลงทนุ ในระบบตรวจหาและติดตามสอบสวนโรค รวมท้ังส่ิงอ�ำนวยความสะดวกทางการแพทย์ มาตรการด้านสาธารณสุขท่ีให้ปิดเมืองส่งผลให้ธุรกิจหยุดชะงักซ่ึงกระเทือนการจ้างงาน ตามกันเป็นทอด ๆ รัฐบาลไทยเฝ้าติดตามและเร่ิมผ่อนปรนข้อจ�ำกัดทีละน้อยโดยล�ำดับ แม้จะไม่ทราบแน่ชัดเรื่องก�ำหนดเวลาท่ีจะได้วัคซีน แตก่ ารปอ้ งกนั กย็ งั ดำ� เนนิ การตอ่ ไป ไดแ้ ก่ การปรบั พฤตกิ รรมทางสงั คม เชน่ การทำ� งานจากทบ่ี า้ น การเวน้ ระยะหา่ งทางกายภาพ การหมน่ั ลา้ งมอื และการสวมหน้ากากอนามัย รัฐบาลควรให้เงินสนับสนุนการตรวจหาและติดตามสอบสวนโรค ทั้งด้านวิธีการและสิ่งอ�ำนวยความสะดวก เพ่ือตรวจหาการติดเช้ือ ความส�ำเร็จของประเทศไทยอาศัยการมีส่วนร่วมของประชาชน ส่ิงนี้จะยังคงเป็นหัวใจส�ำคัญของความส�ำเร็จในการ รบั มอื การระบาดระลอกสอง การใหง้ บประมาณสนบั สนุนสิ่งอ�ำนวยความสะดวกทางการรกั ษาพยาบาล ยงั จะชว่ ยรับประกนั ให้ประชาชนมั่นใจ ในการเตรียมพร้อมและขดี ความสามารถของสถานพยาบาล เพ่อื ให้กิจกรรมทางเศรษฐกิจสามารถดำ� เนนิ ต่อไปไดอ้ กี ดว้ ย 1.2 มาตรการทางการเงิน เน้นช่วยสนับสนุนธุรกิจภาคการผลิต ภาคการผลิต ต้องการความช่วยเหลือจากรัฐเพ่ือให้ด�ำเนินการต่อไปได้โดยไม่ต้องปิดกิจการลง และชว่ ยพยงุ ใหล้ กู จา้ งมงี านทำ� ตอ่ เนอ่ื งระหวา่ งรอการฟน้ื ตวั ปญั หาทเี่ กดิ กบั ธรุ กจิ ในครง้ั นไ้ี มใ่ ชเ่ พราะปจั จยั พนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ แตเ่ ปน็ เพราะ การระบาดใหญ่ การประคบั ประคองธุรกิจจงึ มีบทบาทส�ำคัญมากข้นึ กวา่ ช่วงเศรษฐกิจถดถอยธรรมดาที่เคยเกดิ ขึน้ ดงั น้นั เศรษฐกิจอาจดดี ตัว กลับข้นึ มาได้ เมอ่ื ยกเลิกขอ้ จำ� กัดการเดินทางและการขนส่งสนิ คา้ ทัง้ ในและต่างประเทศ การช่วยพยงุ ธรุ กจิ จะชว่ ยใหธ้ รุ กิจจำ� นวนมากรอดพน้ จากการล้มละลาย และเสริมสร้างให้เศรษฐกิจฟื้นตัวได้เร็ว ความช่วยเหลือแก่ภาคธุรกิจเช่นว่าน้ัน ได้แก่ การช่วยให้มีกระแสเงินสด เงินทุนหมุนเวียนและสภาพคล่องที่เพียงพอและการช่วยให้สามารถรักษาการจ้างงานพนักงานไว้ได้ หน่วยวิเคราะห์เศรษฐกิจของนิตยสาร ดิอีคอนอมิสต์ ได้ศึกษาทบทวนเครื่องมือทางการเงินต่าง ๆ โดยจ�ำแนกตามระดับผลกระทบ ระยะเวลาส่งผลกระทบ ระดับความซับซ้อน ล�ำดับความส�ำคัญ และสถานะของการด�ำเนินงาน โดยมีรายละเอียดดังแสดงในตารางท่ี 2 (ความช่วยเหลือทางการคลัง) และตารางท่ี 3 (ความชว่ ยเหลอื ทางการเงนิ ) เมอื่ เปรยี บเทยี บกบั ประเทศอนื่ ในอาเซยี น ประเทศไทยใชม้ าตรการทางการเงนิ ทแี่ สดงในรายการเกอื บทกุ มาตรการ (โปรดดูตารางท่ี 1) 112 ปัจจบุ นั ระบบบริการดา้ นการรักษาพยาบาลสามารถรองรับผปู้ ว่ ยตดิ เชือ้ รายใหมไ่ ด้ 250 รายต่อวัน หรอื สูงสุด 500 รายตอ่ วนั (Hfocus, 2020) นอกจากน้ีควรสังเกตดว้ ยว่า ในช่วงทม่ี ี การตดิ เชอื้ สูงสุด จ�ำนวนผูป้ ่วยรายใหม่ในประเทศไทยไมเ่ คยเกนิ 200 ราย

ตารางที่ 4: เปรียบเทยี บนโยบายการคลังและนโยบายการเงินทดี่ ำ� เนินการโดยประเทศสมาชกิ อาเซยี น มาตรการทางการคลงั เพ่ือกระตุ้นเศรษฐกิจ นโยบายการเงนิ ประเทศ มาตรการ มาตรการ มาตรการ มาตรการ เงินอุดหนุน การเล่อื น เงนิ กจู้ าก ค้ำ� ประกนั นโยบาย มาตรการ ทางการคลงั ทางดา้ น ช่ วยเหลอื ดา้ นภาษีและ จากภาครัฐ เวลาช� ำระ ภาครัฐหรอื เงินกโู้ ดยรัฐ การเงิน ก�ำกับดแู ล โดยรวม ระบบสขุ ภาพ รายไดแ้ ก่ เงินสมทบ ให้แกบ่ ริษัท ภาษแี ละ การอดั ฉดี เพ่อื เอื้อ เสถยี รภาพ บุคคลและ เงนิ สมทบ เงินทุนให้แก่ ผู้กเู้ อกชน การเงิน ครัวเรอื น ประกนั สงั คม บรษิ ัท ไม่รวม และเรง่ รัด มาตรการ การเบิกจ่าย ดา้ นภาษแี ละ งบประมาณ เงินสมทบ บรูไนดารุสซาลาม     การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 27 กัมพู ชา    อินโดนีเซี ย    สปป. ลาว     มาเลเซี ย  เมยี นมาร์    ฟิ ลปิ ปิ นส์    สิงคโปร์    ไทย         เวยี ดนาม   ทม่ี า: การรวบรวมขององคก์ ารเพอ่ื ความรว่ มมอื และการพฒั นาทางเศรษฐกจิ (OECD) อา้ งถงึ ใน EIU, 2020

ตารางที่ 5: มาตรการทางการคลงั และการเงินเพอ่ื ประคบั ประคองธรุ กิจ 28 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ประเภท เคร่อื งมอื รายละเอยี ดเคร่อื งมือ ผลกระทบ ระยะเวลา ความ สถานะปัจจุบนั และ ระยะของ ระดบั 1. การดแู ลใหม้ ี ดำ� เนนิ ด�ำเนินนโยบาย ส่งผล ซับซ้อน ขอ้ เสนอเพ่มิ เติม มาตรการ ความ กระแสเงินสด นโยบาย กระทบ ส�ำคัญ เพยี งพอ นอ้ ย เรง่ ดว่ น น้อย เงนิ กูป้ ลอด เฉพาะสินเชอ่ื สำ� หรบั กล่มุ เปา้ หมาย สงู สั้น นอ้ ย ด�ำเนนิ การ ระยะกลาง มาก ดอกเบีย้ /เงิน ธุรกจิ ขนาดเล็กหรอื ธรุ กิจในภาคทไี่ ด้ สงู ส้นั ปานกลาง อดุ หนุนดอกเบย้ี รับผลกระทบหนักที่สดุ โดยไมค่ ิด สูง สน้ั น้อย ยงั ไมไ่ ดด้ ำ� เนนิ การ ระยะสั้น มาก การเลอ่ื นเวลา ดอกเบยี้ หรอื ใหเ้ งนิ อดุ หนนุ ช่วย สงู ปานกลาง การช�ำระเงินทาง จ่ายดอกเบ้ีย ปานกลาง สน้ั น้อย ด�ำเนินการ ระยะสั้น มาก ธรุ กจิ ท่ีไมใ่ ช่คา่ จ้าง การช�ำระเงินอาจรวมถงึ รายการ การเลอ่ื นเวลา ต่าง ๆ เชน่ คา่ เช่า สงู สัน้ ปานกลาง ด�ำเนนิ การ - ปานกลาง การช�ำระภาษี ดำ� เนนิ การ ได้แก่ การช�ำระภาษเี งินได้นติ บิ คุ คล สงู ปานกลาง ระยะส้ัน มาก การบรหิ าร ภาษมี ลู คา่ เพม่ิ เงินสมทบกองทุน การจัดเก็บภาษี ประกนั สังคม การเลอ่ื นเวลาช�ำระ ด�ำเนินการ ระยะสน้ั มาก การยกเว้นที่ไมใ่ ช่ ภาษีทด่ี นิ และสิ่งปลกู สร้าง และ ภาษแี ละการเลือ่ น ขยายเวลาย่นื แบบแสดงรายการภาษี ยงั ไมไ่ ด้ด�ำเนนิ การ ระยะสน้ั ปานกลาง เวลาการชำ� ระเงนิ การเรง่ รัดการคนื ภาษี (ภาษีมูลค่า การยกเว้นภาษี เพ่มิ และอน่ื ๆ) แผนขอชำ� ระหนี้ ค่าภาษีอากร เครดิตภาษี การยกเว้นไม่ต้องยืน่ งบการเงิน การยกเวน้ คา่ ปรับกรณีไม่ย่ืนแบบ แสดงรายการภาษี การยกเว้นภาษแี ละค่าธรรมเนยี ม ตา่ ง ๆ เกย่ี วกบั สทิ ธปิ ระโยชนป์ ระกัน สังคม ภาษีที่ดินและสิง่ ปลกู สรา้ ง ภาษรี ถยนต์ คา่ ธรรมเนยี ม การทอ่ งเท่ยี ว บรษิ ทั สายการบิน ฯลฯ และการยกเว้นภาษีน�ำเขา้ บางส่วน การยกเวน้ ค่าปรบั และดอกเบ้ียหนี้ ค่าภาษีอากรคงค้าง การออกเครดติ ภาษใี ห้แก่บริษทั ต่าง ๆ เพ่อื การรักษาพนกั งาน ใหค้ งอยู่ในสดั สว่ นสงู เปน็ ต้น

ประเภท เคร่อื งมอื รายละเอยี ดเคร่อื งมือ ผลกระทบ ระยะเวลา ความ สถานะปั จจุ บันและ ระยะของ ระดับ ดำ� เนิน ดำ� เนนิ นโยบาย ส่งผล ซับซ้อน ข้อเสนอเพ่มิ เตมิ มาตรการ ความ นโยบาย กระทบ ปานกลาง สำ� คญั ปานกลาง เร่งด่วน ปานกลาง 2. การช่ วยรกั ษา การค�้ำประกันเงนิ กู้ รฐั บาลค�้ำประกนั มูลคา่ เงินกู้ทัง้ หมด สูง ปานกลาง ยงั ไมไ่ ดด้ ำ� เนินการ ระยะสั้น ปานกลาง การจ้างงาน หรอื บางสว่ นท่ีออกใหแ้ ก่ธุรกจิ สงู สนั้ พนักงานใหค้ งอยู่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคธุรกจิ สงู สนั้ ทถ่ี ูกกระทบหนัก/วิสาหกจิ ขนาดกลางและขนาดยอ่ ม สิทธิประโยชน์ การสง่ เสรมิ และเพ่มิ เตมิ การใหส้ ทิ ธิ ดำ� เนินการ ระยะกลาง มาก กรณีว่างงาน ประโยชนแ์ ก่คนตกงานชัว่ คราวหรอื ถูกลดชัว่ โมงท�ำงาน การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 29 เงนิ อุดหนนุ การชว่ ยเหลือนายจ้างในการจา่ ยเงนิ ด�ำเนนิ การ ระยะกลาง มาก ช่วยเหลอื คา่ จ้าง ลกู จา้ งและช่วยเหลอื ลกู จ้างเพื่อรบั ประกนั วา่ จะมรี ายไดต้ ่อเนื่อง สำ� หรบั ธรุ กิจและผูป้ ระกอบอาชีพอสิ ระ ทกี่ ิจการถูกระงับหรอื ลดเวลาทำ� การ ตารางท่ี 6: มาตรการทางการเงนิ เพ่ือประคับประคองธรุ กจิ ประเภท เคร่ืองมือ รายละเอยี ดเคร่อื งมอื ดำ� เนนิ นโยบาย ผลกระทบ ระยะเวลา ความ สถานะปัจจุบนั และ ระยะของ ระดบั ด�ำเนิน ส่งผล ซับซ้อน ขอ้ เสนอเพ่มิ เตมิ มาตรการ ความ นโยบาย กระทบ ส�ำคญั น้อย เร่งด่วน มาตรการด้าน อัตราดอกเบ้ยี การลดอตั ราดอกเบ้ยี นโยบายของธนาคารตอ่ ปี สงู ปานกลาง สงู ดำ� เนนิ การ - ปานกลาง การจัดการสภาพ นโยบาย/ดอกเบย้ี สูง นาน ปานกลาง คลอ่ งและกระตุน้ ธนาคาร การเล่ือนเวลาการชำ� ระหนส้ี ินเชอ่ื ตามระยะเวลา สงู ส้นั ด�ำเนินการ ระยะกลาง ปานกลาง การฟื้ นตวั และ การพกั ชำ� ระหนี้ ทกี่ ำ� หนด การพกั การช�ำระหน้ีเงนิ กู้ชั่วคราว ดำ� เนนิ การ ระยะกลาง มาก การเติบโต การปรับโครงสร้าง (เงนิ ต้น ดอกเบย้ี ดอกเบย้ี ผิดนัด เบย้ี ปรบั ) ทางเศรษฐกจิ หนี้ รวมทั้งการปรบั โครงสร้างหน้ี ธนาคารใหส้ นิ เช่อื ดอกเบยี้ ต่ำ� แก่สถาบันการเงิน ที่มา: EIU, 2020 สนิ เชื่อดอกเบีย้ ต่�ำ และผู้ประกอบการ

30 การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ในระยะส้ันและระยะกลาง รัฐบาลจะต้องสร้างเง่ือนไขเพื่อให้ธุรกิจฟื้นตัว113 ประเด็นหลักประการส�ำคัญคือ การช่วยเหลือในด้านการเข้าถึง สภาพคลอ่ งเพอ่ื ใหก้ จิ การดำ� เนนิ ตอ่ ไปได้ การยดื ระยะและขยายขอบเขตมาตรการทดี่ ำ� เนนิ การไปแลว้ 114 จะชว่ ยใหธ้ รุ กจิ มเี งนิ เพยี งพอสำ� หรบั การอยรู่ อด ท้ังยังชว่ ยใหก้ ลบั มาดำ� เนนิ ธรุ กจิ ได้ตอ่ เมอื่ เง่ือนไขทางการคา้ กลับสสู่ ภาวะปกติ การแทรกแซงในระยะตอ่ ไป อาจเน้นทีส่ ถานการณ์และความจำ� เป็น เฉพาะที่ภาคธุรกิจต้องการเป็นการเจาะจง รวมท้ังเฉพาะประเภทธุรกิจ อย่างไรก็ดี ควรใช้มาตรการป้องกันทางการเงินล่วงหน้าเพ่ือป้องกันวิกฤต ในภาคการเงินที่อาจเกิดขึ้นตามมา หากระบบการเงินแบกภาระหน้ที ี่ไมก่ อ่ ใหเ้ กิดรายไดม้ ากเกนิ ไป การลดอตั ราภาษี การเล่ือนเวลาการชำ� ระภาษี และการลดเงินสมทบเขา้ กองทนุ ประกนั สังคม จัดเป็นมาตรการช่วยเหลือท่ีดีทสี่ ุดของรฐั 115 นอกจาก น้ี วิธกี ารอ่ืนในการลดต้นทุนการด�ำเนนิ งาน ได้แก่ คา่ เชา่ และค่าสาธารณปู โภค รวมทัง้ เงอื่ นไขสนิ เชอ่ื ทผี่ อ่ นปรนย่งิ ข้ึน กถ็ ือว่ามปี ระสทิ ธภิ าพเช่นกัน ผลการส�ำรวจขององค์การพัฒนาอุตสาหกรรมแห่งสหประชาชาติ (UNIDO) เก่ียวกับความต้องการความช่วยเหลือของภาคธุรกิจ สอดคล้องกับ ผลการส�ำรวจวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม ซ่ึงด�ำเนินการโดยสภาอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย ช่วยยืนยันว่ามาตรการเหล่าน้ีของรัฐ ตรงเป้าความต้องการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งความต้องการของวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม มาตรการอืน่ ๆ ได้แก่ การขยายระยะเวลาการชำ� ระสินเชอื่ เพื่อธรุ กิจในระยะสั้นและระยะกลาง และการระงับการตรวจสอบภาษสี ำ� หรบั บรษิ ัทตา่ ง ๆ สว่ นมาตรการทางการเงิน เชน่ การขอคนื ภาษหี รอื ขอคนื เงินทไ่ี ม่ใช่ภาษี อาจมคี วามซับซอ้ นสูงข้ึนสำ� หรับการดำ� เนนิ การ ทง้ั ยงั อาจใชเ้ วลานานกวา่ จะสง่ ผลกระทบ กระตุ้นการจา้ งงาน ในไตรมาสทีส่ าม ความยากจนในประเทศไทยคาดวา่ จะเพ่มิ ขนึ้ เน่อื งจากการวา่ งงานยังคงอยใู่ นระดบั สูง ส่วนคนทยี่ ังทำ� งานก็มี รายได้ลดลง116 ความสามารถของครัวเรือนในการด�ำรงชีวิตด้วยเงินออมน้ันมีจ�ำกัด โดยประชากรร้อยละ 56 มีเงินออมท่ีครอบคลุมค่าใช้จ่าย ในการบริโภคได้นอ้ ยกวา่ สามเดือน117 การรกั ษาและกระตนุ้ การจา้ งงานจะช่วยบรรเทาปญั หานไี้ ด้ แมก้ ารเลิกจา้ งจะไม่ใช่สิ่งแรก ๆทข่ี องบริษทั อยากท�ำ แต่การจ่ายค่าจ้างและค่าใชจ้ า่ ยเข้ากองทนุ ประกนั สงั คมก็เปน็ ภาระหนกั ในสถานการณป์ ัจจบุ นั สำ� หรบั ลกู จา้ งทอ่ี ยรู่ ะหวา่ งพกั งาน บรษิ ทั ยงั คงตอ้ งจา่ ยเงนิ สมทบกองทนุ ประกนั สงั คมใหล้ กู จา้ งในอตั รารอ้ ยละ 30 ของอตั ราเดมิ ดงั นน้ั นานาประเทศ จงึ ดำ� เนนิ โครงการเงินอุดหนนุ ช่วยจา่ ยค่าจ้าง เพื่อพยุงกจิ การใหค้ งอยู่ และประคบั ประคองให้คนยังคงมงี านทำ� โดยลดต้นทุนการจา้ งงาน ในประเทศ สิงคโปร์ รัฐให้เงินอุดหนุนสูงถึงร้อยละ 75 ของค่าจ้างเป็นเวลา 9 เดือน ผู้ประกอบอาชีพอิสระในสหราชอาณาจักร สามารถย่ืนขอเงินช่วยเหลือ ไดม้ ลู ค่าร้อยละ 80 ของผลก�ำไรเฉล่ยี ต่อเดอื น สงู สดุ 2,500 ปอนด์ ขณะท่ีพนกั งานซึ่งไดร้ ับเงินเดอื น ขอรบั เงินอุดหนนุ ค่าจา้ งได้ร้อยละ 80118 นโยบายดา้ นการจา้ งงานทม่ี ีเปา้ หมายเปน็ วสิ าหกจิ ขนาดกลางและขนาดย่อม ตลอดจนธุรกจิ ท่ีประกอบกจิ การในภาคที่ถกู กระทบหนกั ท่ีสดุ โดยการ ระบาดใหญค่ ร้ังนี้ จะมคี วามสำ� คญั ยง่ิ (โปรดดตู ารางท่ี 2) มาตรการช่วยเหลือธุรกจิ ในการรักษาลกู จ้างใหค้ งอยู่ได้นั้น อาจรวมถึงการด�ำเนินโครงการ เงนิ อดุ หนนุ ชว่ ยเหลอื คา่ จา้ งทด่ี ำ� เนนิ การไปแลว้ ใหเ้ ขม้ ขน้ ยง่ิ ขน้ึ โดยขยายความครอบคลมุ และตอ่ ยอดสธู่ รุ กจิ และคนงานในภาคอน่ื เชน่ การทอ่ งเทย่ี ว นอกจากน้ี เงินกู้ปลอดดอกเบ้ียหรือสินเชื่อที่มีเง่ือนไขผ่อนปรนสำ� หรับภาคดังกล่าว ยังสามารถขยายเป็นระยะกลางได้ นโยบายเหล่าน้ีมีแนวโน้ม ทจ่ี ะสง่ ผลกระทบสงู ตอ่ ธรุ กจิ และแรงงาน แมจ้ ะมคี วามซบั ซอ้ นในการดำ� เนนิ นโยบายกต็ าม เงนิ ชว่ ยเหลอื เพม่ิ เตมิ อาจพจิ ารณาเปน็ การเฉพาะสำ� หรบั ธุรกจิ ในภาคตา่ ง ๆ เช่น การท่องเท่ียว ตลอดจนด�ำเนนิ โครงการสนิ เช่ือดอกเบย้ี ต�ำ่ อยา่ งต่อเนื่อง119 องคก์ ารพฒั นาอตุ สาหกรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNIDO) ชว้ี า่ ควรพจิ ารณาใหเ้ งนิ อดุ หนนุ ชว่ ยเหลอื คา่ จา้ งรอ้ ยละ 60-80 ของเงนิ เดอื น เปน็ ระยะเวลา 6 เดือน โดยเน้นบริษทั ขนาดเลก็ ขนาดย่อม และขนาดกลาง ซงึ่ เงนิ ชว่ ยเหลอื คา่ จ้างนั้นอาจแตกตา่ งกนั ไป ข้ึนอยูก่ ับประเภทและขนาดของบรษิ ัท อกี ทางเลอื กหนงึ่ คอื การอนญุ าตใหล้ กู จา้ งพกั งาน จนกวา่ อปุ สงคแ์ ละการผลติ จะฟน้ื ตวั โดยในระหวา่ งพกั งานระยะยาวน้ี รฐั อาจพจิ ารณาใหเ้ งนิ อดุ หนนุ ช่วยเหลอื คา่ จ้างท่ีลดลง120 113 EIU, 2020 114 ปัจจุบันมาตรการที่ประกาศใช้ ได้แก่ การจัดหาเงินทุนเสริมสภาพคล่องด้วยสินเชื่อเพ่ือเอสเอ็มอี การขยายเวลายื่นแบบแสดงรายการภาษีส�ำหรับธุรกิจ การลดหย่อนภาษีส�ำหรับ การปรบั โครงสร้างหน้ี การขอคืนภาษีมลู ค่าเพมิ่ และการยกเวน้ อากรขาเขา้ และภาษศี ลุ กากร 115 UNIDO, 2020 116 แบบจ�ำลองการคาดการณ์ของออกซ์ฟอร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์ประเมินว่า ด้วยอัตราการว่างงานและรายได้ลดลงที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องในกลุ่มประชาชนจ�ำนวนมาก โดยที่ไม่มี โครงการแจกเงินของรฐั อตั ราความยากจนคาดวา่ จะเพิม่ ข้ึนเป็น 9% ในระดบั ประเทศ เทียบกบั 8% ในไตรมาสทีส่ อง 117 ออกซฟ์ อร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท,์ บทที่ 2 118 UNIDO, 2020 119 EIU, Policy playbook, 2020 120 UNIDO, 2020. ในเยอรมนี รัฐก�ำลังพิจารณาให้เงินอดุ หนนุ ช่วยเหลือเปน็ เงินสองในสามสว่ นของคา่ จา้ ง

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 31 เพ่ือช่วยให้ธุรกิจสามารถจ้างคนงานได้อีกคร้ังหลังการระบาดใหญ่บรรเทาลง รัฐบาลควรกำ� หนดให้การลดภาษีเป็นเรื่องส�ำคัญเร่งด่วน เพื่อกระตุ้น ให้ธุรกิจจ้างพนักงานเพ่ิมข้ึน โดยเฉพาะในภาคท่ีถูกกระทบอย่างหนัก121 อีกทั้งเงินกู้ฉุกเฉินและความช่วยเหลือด้านสินเช่ือ ยังจะมีส่วนส�ำคัญยิ่ง ในการช่วยบรรเทาผลกระทบจากการระบาดใหญ่คร้ังนี้ด้วย122 นอกจากน้ี รัฐบาลยังสามารถพิจารณาโน้มน้าวธุรกิจด้วยส่ิงจูงใจต่าง ๆ เช่น เครดติ ภาษสี ำ� หรบั การรกั ษาพนกั งานบางสว่ นใหค้ งอยู่ หรอื การคนื เงนิ กรณไี มผ่ ดิ นดั ชำ� ระหนค้ี า่ ภาษี ซงึ่ จะชว่ ยสง่ เสรมิ ใหน้ ายจา้ งรกั ษาลกู จา้ งใหค้ งอยู่ และจา้ งพนักงานใหม่ในระยะสั้นถงึ ระยะกลาง ส�ำหรับมาตรการทางการเงินท่ียังไม่ได้ด�ำเนินการ รัฐบาลอาจพิจารณาทางเลือกเชิงนโยบายท่ีมีผลกระทบสูงและมีความซับซ้อนน้อย เช่น การเลอ่ื นเวลาการชำ� ระเงนิ ทไี่ มใ่ ชค่ า่ จา้ งและการคำ้� ประกนั เงนิ กู้ (เพมิ่ เตมิ จากสงิ่ ทจ่ี ดั ใหแ้ ลว้ โดยบรรษทั ประกนั สนิ เชอื่ 123) นอกจากนี้ รฐั อาจพจิ ารณา ด�ำเนนิ โครงการสร้างงานสาธารณะ เพอื่ ช่วยรับภาระแรงงานในระยะสนั้ ความช่วยเหลือแก่ครัวเรือน มาตรการทางการคลังเฉพาะกลุ่มเป้าหมาย น�ำมาใช้ช่วยเหลือคนตกงานเน่ืองจากการระบาดใหญ่ เพ่ือรับประกัน มาตรฐานการครองชพี ขั้นพ้ืนฐานใหค้ งอย่ไู ดต้ ่อเนอ่ื ง124 ในประเทศไทย รฐั บาลไดจ้ ัดโครงการแจกเงนิ ฉุกเฉิน ซ่งึ ชว่ ยบรรเทาปญั หารายได้ครวั เรือน ลดลง125 โครงการแจกเงินช่วยเหลอื สำ� หรบั แรงงานและลูกจ้างสถานประกอบการทไ่ี ดร้ ับผลกระทบ รวมถงึ ผ้ปู ระกอบอาชพี อิสระท่ไี มไ่ ด้อยู่ในระบบ ประกันสังคมน้ีค่อนข้างใจกว้าง โดยมูลค่าของเงินคิดเป็นร้อยละ 217 ของเส้นความยากจนสากล และร้อยละ 76 ของการบริโภคเฉลี่ย126 แตก่ ลมุ่ ทเ่ี สยี่ งตอ่ การมรี ายไดล้ ดลงมากทสี่ ดุ คอื กลมุ่ ทที่ ำ� งานนอกระบบ ซง่ึ มรี ายไดล้ ดลงมากกวา่ รอ้ ยละ 50 กอ่ นทจี่ ะมโี ครงการแจกเงนิ ของรฐั บาล127 สถานการณ์คาดว่าจะเลวรา้ ยลงอกี ในไตรมาสท่ีสามหลงั โครงการแจกเงนิ สนิ้ สุดในเดอื นกรกฎาคม 2563 เน่ืองจากภาระหนี้ครวั เรือนทีอ่ ย่ใู นระดับสงู กอ่ นเกดิ วกิ ฤต ภาระหนคี้ รวั เรอื นอาจเพมิ่ ขน้ึ ในกลมุ่ ครวั เรอื นทม่ี รี ายไดน้ อ้ ย ครวั เรอื นเกษตรกร และผสู้ งู อายุ จนถงึ ขณะนม้ี าตรการชว่ ยเหลอื แรงงาน ทไ่ี ดร้ บั ผลกระทบ มดี งั น้ี โครงการแจกเงนิ เงนิ กดู้ อกเบย้ี ตำ่� สำ� หรบั บคุ คลธรรมดา การยดื ระยะเวลาการยน่ื แบบแสดงรายการภาษเี งนิ ไดบ้ คุ คลธรรมดา ตลอดจนการเพิม่ ความครอบคลุมของประกนั สุขภาพ การแทรกแซงในระยะต่อไปอาจเนน้ การพิจารณาสถานการณ์จ�ำเพาะและความต้องการเฉพาะ ของครวั เรอื น โดยเฉพาะอยา่ งย่งิ คนยากจนและกลมุ่ เปราะบาง (โปรดดตู ารางที่ 4) 121 การลดภาษีทม่ี กี ลุม่ เป้าหมายเป็นคนยากจนทส่ี ุด (และเพิม่ สทิ ธปิ ระโยชน์กรณวี ่างงาน) จะส่งผลกระทบสูงสุดเปน็ อนั ดบั สองต่อจีดีพี (รองจากการบรโิ ภคภาครัฐ) ตามดว้ ยความชว่ ยเหลอื ทจี่ ดั ใหแ้ กธ่ รุ กิจ 122 จนถึงขณะนี้ การให้เงินกแู้ ก่ธุรกิจกม็ ีความส�ำคัญเช่นกัน และควรจะยังคงเป็นมาตรการเรง่ ด่วนทส่ี �ำคญั ในระยะสั้นถงึ ระยะกลาง 123 https://www.tcg.or.th/en/ 124 เรอื่ งเดียวกนั 125 รายได้ครัวเรอื นโดยรวมลดลงเพยี ง 11% และแทบไม่เพิม่ สงู ข้นึ ในระดบั ประเทศ อยา่ งไรก็ดี ประชากรต่างกลุ่มได้รับผลกระทบตา่ งกนั คนงานในภาคอุตสาหกรรม การทอ่ งเทีย่ ว และ บรกิ ารอนื่ ๆ มรี ายไดล้ ดลงสทุ ธแิ ละมีความยากจนเพิม่ ข้นึ ขณะทค่ี นงานในภาคการเกษตรมีรายได้เพิ่มข้ึน 53% (การศกึ ษาของออกซ์ฟอรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท์สนั นษิ ฐานวา่ ครัวเรอื นเกษตรกร เพม่ิ การบริโภคตามความโน้มเอียงหนว่ ยสุดทา้ ยในการบริโภคตามรายได้ทีเ่ พมิ่ ข้ึนของตน ทั้งนี้ การคาดการณผ์ ลกระทบของภยั แล้งไม่ได้รวมอยใู่ นการศึกษาน้)ี 126 ธนาคารโลกวัดประเทศไทยตามเส้นความยากจนสากลเป็นประเทศทม่ี ีรายไดป้ านกลางระดับสงู กล่าวคือ 5.50 ดอลลาร/์ คน/วนั หรอื 75.7 บาท/คน/วัน The World Bank. 2018. Poverty and shared Prosperity 2018. 127 ออกซ์ฟอรด์ พอลิซแี มนเนจเมนท,์ บทที่ 2, 2563

ตารางที่ 7: มาตรการทางการเงินเพือ่ ชว่ ยเหลอื ครวั เรอื น 32 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ประเภท เคร่ืองมอื รายละเอยี ดเคร่อื งมอื ด�ำเนนิ ผลกระทบ ระยะเวลา ความซับ สถานะปั จจุ บันและข้อเสนอ ระยะของ ระดับ ดำ� เนิน นโยบาย สง่ ผลก ซ้อน เพ่ิมเติม มาตรการ ความ นโยบาย ระทบ สำ� คัญ ปานกลาง เรง่ ดว่ น นอ้ ย 1. การดแู ลให้มี โครงการแจกเงิน ความช่วยเหลอื ทางการเงินทันทีให้แก่ครวั สูง สั้น ดำ� เนินการ ระยะสน้ั มาก กระแสเงินสดเพยี ง และสิทธิประโยชน์ เรอื นเปราะบางที่สดุ โดยมีเปา้ หมายเป็น สูง สน้ั ปานกลาง พอ คนงานทเี่ จ็บปว่ ย คนงานทต่ี กงาน สูง ปานกลาง น้อย ชวั่ คราว และผปู้ ระกอบอาชีพอิสระ ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง การเลอ่ื นเวลาการ การช�ำระภาษเี งนิ ไดบ้ คุ คลธรรมดา การ สูง ปานกลาง ชำ� ระภาษี เล่ือนเวลาการชำ� ระภาษีท่ดี ินและสง่ิ ปลูก สรา้ ง และการยืดเวลาในการยื่นแบบ แสดงรายการภาษี มาตรการเลือ่ นเวลา ดำ� เนินการ ระยะส้ัน มาก การชำ� ระภาษที ีก่ ำ� หนดกล่มุ เปา้ หมายเปน็ ครวั เรอื นรายไดน้ อ้ ย การช�ำระหน้ีคา่ การอนุโลมให้ดำ� เนนิ การชำ� ระหน้คี ่าภาษี ดำ� เนนิ การ ระยะสน้ั ปานกลาง ภาษี ทยี่ ดื หย่นุ ขนึ้ (อาจก�ำหนดกลุ่มเปา้ หมาย ยังไม่ไดด้ ำ� เนินการ เปน็ ครวั เรือนทีม่ รี ายได้ตำ�่ กว่ากลุม่ อื่น) การผอ่ นคลายและ การใหเ้ งินบ�ำนาญ/เกษียณอายกุ อ่ น การเล่อื นเวลาท่ี ก�ำหนด การอนญุ าตใหเ้ บกิ เงนิ พิเศษจาก ไม่ใช่ภาษี กองทุนสำ� รองเลี้ยงชพี การเลื่อนเวลาการ ระยะสน้ั มาก ช�ำระดอกเบยี้ หน้ีจ�ำนอง 2. การขยายการเข้า การผอ่ นคลายข้อ เงื่อนไขการเขา้ ถึงทม่ี ขี อ้ จำ� กดั นอ้ ยลง การ ด�ำเนินการ ระยะกลาง ปานกลาง ถึงการลาป่ วยโดยได้ จ�ำกัด และขยาย ขยายขอบเขตคุณสมบัติได้รับสทิ ธิ ข้อ รับคา่ จา้ งและสทิ ธิ การเขา้ ถึง กำ� หนดสำ� หรบั นายจา้ งในการอนุญาตให้ ประโยชนก์ รณีว่าง ลาปว่ ย การเพ่ิมสิทธิประโยชน์กรณีวา่ ง งาน งานให้แก่คนงานทถ่ี ูกกักตวั และแรงงาน ในภาคนอกระบบ รวมท้งั การเขา้ ถึงระบบ ประกนั การจ้างงาน ที่มา: EIU, 2020

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 33 ส�ำหรับผลกระทบต่อสภาพคล่องของครัวเรือนนั้น มาตรการเช่นการลดหย่อนและการเลื่อนเวลา (ส�ำหรับการช�ำระเงินค่าภาษีและท่ีไม่ใช่ภาษี) อาจมผี ลกระทบสงู บรหิ ารจดั การงา่ ยกวา่ (เมอื่ เทยี บกบั การขอคนื ภาษ)ี ระยะเวลาสง่ ผลกระทบสน้ั กวา่ รฐั จงึ ควรพจิ ารณายดื เวลาและการขยายขอบเขต มากขึ้น รวมถึงมาตรการเช่นการเบิกเงินพิเศษและการเลื่อนเวลาการช�ำระค่าสาธารณูปโภค ยังอาจยืดระยะเวลาต่อไปด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ ยังควรพิจารณายกเว้นค่าธรรมเนียมทางการเงินส�ำหรับการโอนเงินระหว่างประเทศและภายในประเทศ ส�ำหรับแรงงานข้ามชาติซ่ึงพ�ำนักอยู่ ในประเทศไทย โครงการแจกเงินช่วยเหลือโดยตรงอาจด�ำเนินการต่อโดยเน้นให้ความช่วยเหลือแก่ครัวเรือนรายได้ต่�ำ เพื่อชดเชยรายได้และ วิธีการด�ำรงชีพที่สูญเสียไป จนกว่าจะมีการสร้างงานที่เพียงพอ ซ่ึงจะช่วยรับประกันว่าสามารถรักษามาตรฐานการครองชีพข้ันต�่ำไว้ได้ โดยเฉพาะ อย่างยิ่งส�ำหรบั คนท่อี ยู่ในภาคนอกระบบขนาดใหญ่ของประเทศไทย128 อย่างไรกต็ าม น่ีอาจทำ� ใหเ้ กดิ แรงกดดันดา้ นภาระหน้ีสาธารณะของรฐั บาล ส่งเสริมการบริโภคภายในประเทศ การระบาดใหญ่ครั้งนี้ส่งผลกระทบต่อการลงทุนจากต่างประเทศและอุปสงค์ภายนอกประเทศของประเทศไทย ซ่ึงบ่งช้ีเป็นนัยว่านโยบายเศรษฐกิจควรสนใจการบริโภคภายในประเทศให้มากย่ิงขึ้น ท้ังยังควรเพ่ิมการใช้จ่ายภาครัฐด้านผลิตภัณฑ์และบริการ ภายในประเทศให้มากข้ึน ในการด�ำเนินการดังกล่าว จะต้องปรับปรุงขั้นตอนการจัดซ้ือจัดจ้างของรัฐบาล และยกเลิกกฎเกณฑ์ที่เก่ียวข้องกับ การคมุ้ ครองทางการค้าบางประการ การบรโิ ภคภาคเอกชนอาจสง่ ผลกระทบตอ่ ผลติ ภณั ฑม์ วลรวมในประเทศ ปจั จบุ นั การบรโิ ภคภายในประเทศมสี ดั สว่ นประมาณรอ้ ยละ 50 ของผลติ ภณั ฑ์ มวลรวมในประเทศ129 นโยบายรฐั บาลบางนโยบาย อาจสง่ ผลกระทบตอ่ การบรโิ ภคภายในประเทศเพราะการจดั ซอื้ จดั จา้ งของภาครฐั รฐั บาลพยายาม กระตุ้นการท่องเที่ยวภายในประเทศโดยให้สิ่งจูงใจด้วยโครงการแจกเงิน การจูงใจเพิ่มเติมด้วยการลดภาษีและส่งเสริมการเดินทาง เพื่อกระตุ้น ความตอ้ งการและการบรโิ ภคภายในประเทศในภาคอืน่ ๆ จะช่วยใหก้ ิจการตา่ ง ๆ ผา่ นพน้ ช่วงเวลายากล�ำบากที่สุดน้ีไปได้ มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยรวม การคาดการณ์ช้ีให้เห็นว่า การเปล่ียนแปลงของผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศของไทยไม่ได้ตอบสนองต่อ ขนาดของมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยรวม130 ซึ่งบอกเปน็ นยั ว่า องค์ประกอบของมาตรการกระต้นุ เศรษฐกจิ ส�ำคญั กว่าขนาดของเมด็ เงนิ ท่ีใส่ลงไป เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ โดยการใช้จ่ายเพ่ือการบริโภคของภาครัฐมีแนวโน้มส่งผลกระทบสูงสุดต่อผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศของไทย การใช้จ่าย เพอ่ื การบริโภคของภาครัฐท่ีสูงขึ้นในปี 2563 ไม่เพยี งแต่ชว่ ยพยงุ เศรษฐกจิ โดยรวมของปเี ท่านั้น แต่ยงั ช่วยกระตุ้นผลติ ภัณฑ์มวลรวมในประเทศต่อ ไปได้อีกหลายปี โครงการแจกเงนิ และการลดภาษีทมี่ กี ลมุ่ เป้าหมายเป็นคนยากจนทส่ี ดุ (และเพิม่ สทิ ธิประโยชนก์ รณวี า่ งงาน) จะมีผลกระทบสูงสดุ เป็นอันดับสอง ตามด้วยมาตรการช่วยเหลือธุรกิจ (ท่ีมีเป้าหมายเพ่ือประคองธุรกิจให้ด�ำเนินอยู่ได้ต่อไป) การปรับลดอัตราดอกเบี้ยของ ธนาคารแห่งประเทศไทยไมป่ รากฏวา่ ช่วยกระตุ้นผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ131 128 เร่ืองเดยี วกัน 129 ประสาร ไตรรตั นว์ รกลุ , สัมภาษณ์, สิงหาคม, 2563 130 ในสถานการณ์ท่ดี ที สี่ ุด ขนาดของมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจจะเลก็ ลง 5% จีดพี ีท่แี ท้จรงิ จะหดตัว 4.4% และอตั ราการวา่ งงานจะเฉล่ยี อยทู่ ี่ 3.1% ในช่วงปี 2563 ในสถานการณท์ ่ีเลวรา้ ย ที่สุด ถ้ามาตรการกระตนุ้ เศรษฐกจิ มขี นาดเลก็ ลง 25% จดี ีพที แี่ ทจ้ ริงในปี 2563 จะหดตวั 4.7% และอัตราการวา่ งงานเฉล่ียจะอยู่ที่ 3.2% 131 ธนาคารแหง่ ประเทศไทยปรับลดอัตราดอกเบย้ี นโยบายจาก 1.25 เหลือ 0.5% ในชว่ งเดือนกมุ ภาพนั ธ์ - พฤษภาคม 2563 ตอ่ เนือ่ งตามวงจรผ่อนคลายทางการเงินทีเ่ ริม่ ในเดอื นสงิ หาคม 2562

34 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 2. มาตรการระยะกลาง (6 เดอื น – 2 ปี) ประเด็นสำ� คญั จุ ดเน้นระยะกลางควรเป็นการสร้างสมดุลระหว่างการบรรเทาผลกระทบต่อความยากจนกับการ ปรบั โครงสร้างเศรษฐกิจ โดยคำ� นงึ ถึงทรพั ยากรงบประมาณท่มี ีอยูอ่ ยา่ งจ�ำกดั 2.1 มาตรการค้มุ ครองทางสังคม การปรับปรงุ ระบบคมุ้ ครองทางสงั คมสำ� หรบั กล่มุ เปราะบาง มาตรการกระต้นุ เศรษฐกิจใช้เงนิ กูเ้ พ่อื แกไ้ ขปญั หา เยยี วยา และฟ้ืนฟเู ศรษฐกจิ และสงั คมสว่ นใหญไ่ ปหมดแลว้ เหลอื เพยี งประมาณ 166 พนั ลา้ นบาททย่ี งั ไมไ่ ดใ้ ช้132 ดงั นนั้ การจดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั ของการชว่ ยเหลอื ประชาชน ในระยะต่อไปจึงเปน็ สิง่ ส�ำคัญ133 ซึ่งจ�ำเปน็ ตอ้ งอาศัยการมีระบบขอ้ มลู การให้ความช่วยเหลือกับประชาชนที่ดี รฐั บาลควรใชร้ ะบบรหัสประจำ� ตัวประชาชนและขีดความสามารถด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและโครงสร้างพื้นฐานที่แข็งแกร่ง เพื่อปรับปรุงการจัดการข้อมูลการคุ้มครอง ทางสงั คมระหว่างกระทรวงตา่ ง ๆ ใหม้ ีประสทิ ธิภาพยง่ิ ขึ้น ลดความยุ่งยาก และสร้างมาตรฐานใหเ้ ป็นระบบ ระบบสารสนเทศเพอื่ การจดั การ แบบบรู ณาการทคี่ รอบคลมุ เบด็ เสรจ็ ยง่ิ ขนึ้ สำ� หรบั การคมุ้ ครองทางสังคม จะชว่ ยใหร้ ฐั บาลสามารถประสานการสนบั สนนุ การคมุ้ ครองทางสงั คม ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากข้ึน อีกท้ังยังช่วยลดความซ�้ำซ้อน และชี้ช่องโหว่ในการจัดบริการให้เข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย134 ฐานข้อมูลการจ้างงาน ท่ีปรับปรุงดีขึ้น โดยมีรายละเอียดสถานภาพการจ้างงานที่แตกต่างกันและสิทธิประโยชน์ประกันสังคมท่ีได้รับ จะช่วยให้สามารถจัดสวัสดิการ ให้เหมาะสมกับแรงงานในภาคนอกระบบและคนว่างงานย่ิงขึ้น ในท�ำนองเดียวกัน การรวมข้อมูลของรัฐบาลโดยจ�ำแนกเด็กท่ีควรได้รับ ความคุ้มครอง จะช่วยอ�ำนวยความสะดวกในการวางแผนปอ้ งกันความเสี่ยงส�ำหรบั เดก็ กลุ่มเปราะบางทสี่ ุด การหาทางให้แรงงานนอกระบบและแรงงานต่างดา้ วได้รบั การคุม้ ครองโดยระบบประกนั สงั คม วกิ ฤตโควดิ -19 ได้แสดงใหเ้ หน็ คุณประโยชน์ ของระบบประกนั สงั คมแบบสง่ เงนิ สมทบ ซงึ่ สามารถชว่ ยประคบั ประคองแรงงานทอ่ี ยใู่ นระบบประกนั สงั คมใหไ้ ดร้ บั สวสั ดกิ ารไดท้ นั ทเี มอื่ ตกงาน แต่วิกฤตครั้งนี้ก็ยังแสดงให้เห็นอีกว่าประชากรวัยแรงงานส่วนใหญ่เป็นแรงงานนอกระบบที่ไม่ได้รับความคุ้มครอง จึงจ�ำเป็นต้องพึ่งพา การสนบั สนุนด้านความช่วยเหลือทางสังคมแบบเฉพาะกจิ ที่รัฐจัดให้ โจทย์ท่ีท้าทายคือ การท�ำให้แรงงานนอกระบบเข้าสู่ระบบประกันสังคมที่เป็นทางการเพื่อให้แรงงานนอกระบบได้รับความคุ้มครองทางสังคม แนวทางหนึ่งคือการท�ำให้เศรษฐกิจนอกระบบกลายเป็นเศรษฐกิจในระบบเพื่อให้ทุกคนเสียภาษีอย่างถูกต้อง จะได้สามารถน�ำเงินภาษีน้ัน ไปจดั สวสั ดกิ ารใหก้ บั แรงงานได้ อยา่ งไรกต็ าม การทำ� เชน่ นต้ี อ้ งใชเ้ วลา ในระหวา่ งนี้ การทก่ี ารจดั ใหม้ กี ารประกนั สงั คมสำ� หรบั แรงงานนอกระบบนน้ั อาจเป็นเพียงกลไกเดยี วทพ่ี อทำ� ได้ในการให้การสนับสนนุ การคุ้มครองทางสังคมแกก่ ำ� ลังแรงงานส่วนนี้ คนงานข้ามชาตชิ ัว่ คราวเป็นส่วนสำ� คัญ ของแรงงาน ท้ังยังมีส่วนสนับสนุนเศรษฐกิจท้ังในระดับท้องถ่ินและระดับประเทศ ควรถูกรวมอยู่ในระบบประกันสังคมแบบส่งเงินสมทบด้วย แม้จะมีปัญหาทางการเมืองและในทางปฏิบัติอย่างชัดเจนในการด�ำเนินการเช่นว่าน้ีก็ตาม ดังนั้นจึงจ�ำเป็นต้องศึกษาวิจัยเพิ่มเติมในประเด็น ดงั กลา่ วน1ี้ 35 การเสริมสร้างกลไกท่ีเป็นนวัตกรรมใหม่ในการให้บริการการคุ้มครองทางสังคม ทุนทางสังคมมีบทบาทท่ีส�ำคัญย่ิงในช่วงการแพร่ระบาด รฐั บาลสามารถใช้ประโยชนจ์ ากจุดแข็งด้านนี้ของไทยในการจดั ระบบและกลไกการให้บริการค้มุ ครองทางสังคม โดยเฉพาะในภาวะท่ีเคร่ืองมือ ด�ำเนินนโยบายและงบประมาณมีจ�ำกัด ในประเทศไทยมีองค์กรภาคประชาสังคมหลายองค์กรท่ีเน้นด้านสวัสดิการสังคมและความเป็นอยู่ท่ีดี ของกลมุ่ เปราะบาง136 องคก์ รภาคประชาสงั คมเหลา่ นสี้ ามารถเขา้ ถงึ กลมุ่ เปา้ หมายและพน้ื ทคี่ วามยากจนไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ รฐั จะไดป้ ระโยชน์ จากการร่วมมือกับองค์กรภาคประชาสังคม ให้เป็นกลไกส่งผ่านความช่วยเหลือของรัฐไปสู่กลุ่มคนที่อยู่ในภาวะยากล�ำบากและต้องการ ความช่วยเหลือมากทีส่ ุดได้ เมื่อระบบบูรณาการข้อมลู สารสนเทศดา้ นการคุม้ ครองทางสังคมขา้ มกระทรวง อาจตอ้ งใชเ้ วลาในการด�ำเนินการ องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่น สามารถท�ำหน้าทเี่ ปน็ กลไกในการระบุตวั และตรวจสอบกลมุ่ เป้าหมายได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งประชาชนกลมุ่ ยากจนทีส่ ดุ ซงึ่ ฐานข้อมูลทรี่ วบรวม โดยองค์กรปกครองส่วนทอ้ งถิน่ จะสามารถตอบสนองวตั ถปุ ระสงคด์ ้านการใหบ้ ริการแกก่ ลมุ่ เปา้ หมายได้ 132 ออกซ์ฟอร์ดพอลิซแี มนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 133 EIU, Policy playbook, 2020 134 ออกซ์ฟอรด์ พอลซิ แี มนเนจเมนท์, บทที่ 2, 2563 135 เรื่องเดียวกัน 136 เฉพาะกรุงเทพมหานครท่เี ดียวก็มอี งค์กรภาคประชาสงั คมมากถึง 282 องค์กร จดทะเบยี นเป็นมลู นิธหิ รอื สมาคมเพ่อื สาธารณประโยชน์ (สำ� นกั พฒั นาสงั คม กรุงเทพมหานคร, 2562)

การประเมนิ ผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 35 2.2 การปรบั โครงสรา้ งเศรษฐกจิ ด้วยเทคโนโลยแี ละนวตั กรรม การลงทุนในเทคโนโลยีขัน้ สงู เพอ่ื เปลยี่ นผา่ นอตุ สาหกรรม วิกฤตโควิด-19 ช้ีให้เห็นความจ�ำเป็นในการปฏิรูปโครงสรา้ งของอุตสาหกรรมการ ผลิตทจ่ี �ำเปน็ จะต้องมกี ารประยุกต์ใช้เทคโนโลยดี ิจิทลั มากขึ้น มรี ะบบการผลติ ท่หี มุนเวยี นการใช้ทรพั ยากร และ สามารถตอบสนองต่อภาวะ วกิ ฤตได้ดียิ่งข้ึน การปฏิวตั อิ ตุ สาหกรรมคร้ังที่ 4 จะเป็นปัจจยั กำ� หนด ทชี่ ว่ ยใหร้ ะบบการผลิตในอุตสาหกรรมกลับมาดำ� เนินการได้เร็ว ท้ังยัง เป็นแพลตฟอร์มในการพัฒนารูปแบบการด�ำเนินงาน ห่วงโซ่คุณค่า และธุรกิจแบบใหม่ที่ยืดหยุ่นย่ิงข้ึน137 อุตสาหกรรมต่าง ๆ จ�ำเป็น เร่งน�ำเทคโนโลยีดิจิทัลและเทคโนโลยีขั้นสูง เช่น ปัญญาประดิษฐ์ หุ่นยนต์ และอินเทอร์เน็ตของสรรพส่ิง มาใช้เพื่อปรับตัวให้อยู่รอด ผา่ นพ้นวิกฤตนไี้ ปให้ได้ การกระตุ้นเศรษฐกิจท้องถิ่นด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรม ในช่วงส่ังปิดพื้นที่เสี่ยง ตลาดออนไลน์และธุรกิจโลจิสติกส์การขนส่งสินค้าผุดข้ึน มากมายและกิจการรุ่งเรืองประสบผลส�ำเร็จ การจับจ่ายซื้อของออนไลน์เติบโตข้ึนมาก ซ่ึงมีสัญญาณบ่งช้ีว่าเป็นการค้าขายโดยผู้ประกอบการ รายย่อยเพ่ิมข้ึน แพลตฟอร์มตลาดดิจิทัลจะช่วยอ�ำนวยความสะดวกในการท�ำธุรกรรมทางการค้าได้ยิ่งข้ึน โดยมีความเสี่ยงต่อการสัมผัส ทางกายภาพน้อยกว่าในตลาดปกติ ทั้งยังเปิดโอกาสให้ผู้ผลิตกับผู้บริโภคติดต่อกันได้โดยตรง เนื่องจากประเทศไทยมีความได้เปรียบในการ เขา้ ถงึ อนิ เทอรเ์ นต็ สงู (รอ้ ยละ 71) แพลตฟอรม์ ดจิ ทิ ลั จงึ กลายเปน็ โอกาสสำ� หรบั กำ� ลงั แรงงานทม่ี กี ารศกึ ษา ซงึ่ อาจเปน็ กลมุ่ ทถี่ กู ปลดออกจากงาน ให้หันมาท�ำธุรกิจและมีรายได้ การลงทุนด้านโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัล การเช่ือมต่อ เทคโนโลยี ตลอดจนทักษะการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล จะเป็นประโยชน์อย่างย่ิงยวดต่อกลุ่มผู้ประกอบการ วิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม รวมท้ังคนที่จ�ำเป็นต้องประกอบอาชีพอิสระ หลงั ถกู บรษิ ทั เลกิ จา้ งกลมุ่ ต่าง ๆ ในทอ้ งถิ่น นอกจากนี้ รฐั บาลยงั ควรลงทนุ และระดมกำ� ลงั ใหม้ หาวทิ ยาลยั ตา่ ง ๆ ทำ� งานรว่ มกบั ชมุ ชนทอ้ งถน่ิ และธรุ กจิ ขนาดยอ่ ม ดว้ ยการจดั หาเทคโนโลยี และนวตั กรรมเพอื่ สง่ เสรมิ เศรษฐกจิ ทอ้ งถนิ่ โดยเนน้ กล่มุ คนหน่มุ สาว ทง้ั น้สี ามารถใช้ประโยชนจ์ ากอทุ ยานวิทยาศาสตร์ หอ้ งปฏบิ ตั ิการทดสอบ และศนู ยบ์ ม่ เพาะนวตั กรรมทม่ี อี ยู่ ซง่ึ จะเปน็ ประโยชนใ์ นการสรา้ งโอกาสการทำ� งานใหแ้ กก่ ลมุ่ บณั ฑติ จบใหม่ ทเ่ี พงิ่ เขา้ สตู่ ลาดแรงงานซงึ่ กำ� ลงั หดตวั พรอ้ มท้งั ช่วยกระตนุ้ เศรษฐกิจทอ้ งถิ่นและปูทางไปสู่การเติบโตที่ขับเคลือ่ นด้วยเทคโนโลยีและนวตั กรรม 3. มาตรการระยะยาว (2 – 5 ปี) ประเดน็ สำ� คัญ เป้ าหมายระยะยาวคือการปรับเปล่ียนทิศทางการพัฒนาไปสู่เศรษฐกิจท่ีพ่ึงพาตนเองได้มากขึ้น มีความสามารถในการฟื้นตัวไดเ้ ร็ว ครอบคลุมคนทัง้ มวล และเป็นมติ รกบั ส่ิงแวดลอ้ มมากข้นึ 3.1 การเปลีย่ นสูเ่ ศรษฐกิจที่พง่ึ พาตนเองไดแ้ ละเปน็ มิตรต่อส่งิ แวดลอ้ มยง่ิ ขน้ึ การสร้างสมดลุ ทด่ี ขี นึ้ ระหว่างการพึ่งพาการบรโิ ภคจากต่างประเทศกับการบริโภคภายในประเทศ ในสภาวะการแพรร่ ะบาดใหญ่ระดับโลก การพงึ่ พาแตก่ ารสง่ ออกและการทอ่ งเทยี่ วขาเขา้ เปน็ หลกั ของประเทศไทย ยอ่ มนำ� ไปสภู่ าวะชะงกั งนั หนกั กวา่ ประเทศทมี่ รี ะบบเศรษฐกจิ ทพ่ี ง่ึ พา การบริโภคจากต่างประเทศน้อยกว่า ผลกระทบจากการระบาดใหญ่ท�ำให้หลายประเทศ รวมประเทศไทย มองหาวิธีลดความเส่ียงจากภาวะ ห่วงโซ่อุปทานหยุดชะงัก ตลอดจนวิธีลดความเสี่ยงจากการพ่ึงพาการค้า การลงทุน และการบริโภคจากต่างประเทศมากเกินไป แนวคิดน้ี ยงั อยูใ่ นขั้นตอนเบอ้ื งต้น รอการประเมินผลเตม็ รปู แบบ ทงั้ น้ี นโยบายในอนาคตควรเน้นการลงทนุ ในโครงสร้างพน้ื ฐาน รวมทั้งสรา้ งเครอื ข่าย หว่ งโซอ่ ปุ ทาน เพื่อการเตรียมพรอ้ มที่ดยี ง่ิ ขนึ้ ในการรบั มอื การแพรร่ ะบาดและภาวะวิกฤตท�ำนองน้ีในอนาคต138 การทอ่ งเทยี่ วทเี่ นน้ คณุ ภาพมากกวา่ ปรมิ าณเพอ่ื เศรษฐกจิ ทเี่ ปน็ มติ รตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม ธรุ กจิ ในภาคการทอ่ งเทยี่ ว ยงั คงถอื เปน็ ภาคสำ� คญั สำ� หรบั การปล่อยสินเชือ่ และการสนบั สนนุ ทางการเงินอย่างต่อเนอ่ื ง เพ่อื สร้างเศรษฐกิจท่ีแข็งแกร่งและยดื หย่นุ ย่ิงขน้ึ ในระยะยาว ทัง้ นี้ อาจพจิ ารณา ให้เงินอุดหนุนเพิ่มขึ้น ยืดเวลาช่วยเหลือนานขึ้นแก่ภาคย่อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคบริการและการด�ำเนินการด้านการบินและการท่องเที่ยว ซงึ่ อาจถูกกระทบหนกั เป็นพิเศษจากการสญู เสียนกั ทอ่ งเทย่ี วต่างชาต1ิ 39 137 UNIDO, 2020 138 EIU, 2020 139 เร่อื งเดียวกัน

36 การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ก่อนวิกฤตการณ์โควิด การท่องเท่ียวในประเทศไทยได้ประโยชน์จากปริมาณนักท่องเที่ยว โดยต้องแลกกับการสูญเสียทรัพยากรธรรมชาติ แต่ในระหว่างการสั่งปิดพื้นที่ต่าง ๆ จะเห็นได้ชัดเจนว่าทรัพยากรธรรมชาติ ชายหาด และส่ิงมีชีวิตในทะเลพากันฟื้นตัว จุดประกายแนวคิด การท่องเท่ียวท่ีเน้นความสำ� คัญด้านคุณภาพมากขนึ้ ซึ่งขดี ความสามารถในการรองรบั การท่องเทยี่ วเป็นประเด็นส�ำคญั ในระยะยาว ประเทศไทยยังควรพิจารณาลงทุนในโครงสร้างพนื้ ฐานทอี่ ัจฉริยะมากขึ้น ย่ังยนื ย่ิงข้ึน (รวมการขนส่งคารบ์ อนตำ�่ ) ในการสง่ เสรมิ การทอ่ งเทย่ี ว ผา่ นการเปน็ ภาคคี วามรว่ มมอื ระหวา่ งภาครฐั กบั เอกชน ในขณะเดยี วกนั ควรลงมอื ดำ� เนนิ การปกปอ้ งสงิ่ แวดลอ้ มและทรพั ยากรธรรมชาติ ไปพรอ้ มกัน การดำ� เนนิ การเช่นนจ้ี ะสอดคลอ้ งกบั วสิ ยั ทัศนข์ องประเทศในการเสรมิ สรา้ งประเทศไทยใหเ้ ป็นแหลง่ ท่องเทีย่ วคณุ ภาพด้วย ศูนย์กลางด้านการแพทย์และบริการสุขภาพของภูมิภาค เน่ืองจากความแข็งแกร่งของอุตสาหกรรมการแพทย์และสุขภาพของไทย ผู้ป่วย จากประเทศเพอ่ื นบา้ นจะยงั คงเขา้ มารบั การรกั ษาพยาบาลในประเทศไทยอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เมอื่ ขอ้ จำ� กดั ดา้ นการเดนิ ทางขา้ มพรมแดนผอ่ นคลายลง การส่งเสริมการลงทุนด้านน้ีจึงควรเป็นประเด็นส�ำคัญอย่างต่อเน่ืองในอนาคต เพื่อกระตุ้นการเติบโตและสร้างความสามารถในการรับมือ กบั วิกฤตดา้ นสขุ ภาพในอนาคต รวมถึงการส่งเสริมการลงทนุ ของต่างชาติในอุตสาหกรรมการผลิตเวชภณั ฑ์และอปุ กรณ์การแพทย1์ 40 ประสิทธิภาพของระบบบริการทางการแพทย์และสุขภาพของไทยในการต่อสู้กับการแพร่ระบาดของโควิด-19 เป็นท่ียอมรับอย่างดียิ่ง141 จึงเป็นโอกาสของประเทศไทยในการส่งออกบริการการให้ค�ำปรึกษาและความช่วยเหลือด้านการออกแบบระบบดูแลสุขภาพท่ีมีประสิทธิภาพ แกป่ ระเทศเพอื่ นบ้าน รวมทง้ั ดงึ ดดู การลงทนุ จากตา่ งประเทศเพื่อพัฒนาระบบและโครงสร้างพื้นฐานทางการแพทย์และสุขภาพของภมู ภิ าค ศนู ย์กลางโลจสิ ตกิ สใ์ นภูมภิ าค ห่วงโซอ่ ุปทานและระบบโลจิสตกิ สท์ ่ีแขง็ แกรง่ จะช่วยให้ประเทศมีการเตรียมพรอ้ มทดี่ ีขน้ึ ในการรบั มือการแพร่ ระบาดและภาวะวิกฤตที่คล้ายคลึงกันในอนาคต ประเทศไทยอาจเป็นศูนย์กลางโลจิสติกส์ระดับภูมิภาคท่ีเช่ือมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ บนคาบสมุทรอินโดจีนกับจีนและอินเดีย ในขณะที่ห่วงโซ่อุปทานระดับโลกมีแนวโน้มจะเปลี่ยนสู่ภูมิภาคาภิวัตน์ (regionalization)142 ประเดน็ น้ีควรมกี ารวเิ คราะหค์ วามเป็นไปได้ตอ่ ไป รปู แบบการพฒั นาคารบ์ อนตำ�่ เพอื่ เปน็ การสอดคลอ้ งกบั ขอ้ เสนอของเลขาธกิ ารสหประชาชาตใิ หม้ กี ารดำ� เนนิ การเชงิ บวกดา้ นสภาพภมู อิ ากาศ หกประการ ทป่ี ระเทศต่าง ๆ ควรใช้ในการฟ้ืนฟเู ศรษฐกจิ และสงั คมหลังวกิ ฤต ประเทศไทยควรใชโ้ อกาสนี้ในการสง่ เสรมิ การเปล่ยี นผ่านไปสู่ การฟื้นตัวท่ีให้ความส�ำคัญกับการพัฒนาท่ีใช้พลังงานสะอาดเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม143 อาจใช้มาตรการต่าง ๆ ได้แก่ การบังคับใช้กฎหมาย ปกป้องชายฝ่งั และทะเลจากการใชง้ านมากเกินไป สง่ เสรมิ การทำ� งานจากท่ีบ้าน สนับสนุนการเลิกใช้เชื้อเพลิงฟอสซิล สนับสนุนงานท่เี ป็นมิตร ต่อสิง่ แวดลอ้ ม และสง่ เสริมการลงทุนในเมอื งน่าอย่ทู ่ใี ส่ใจส่ิงแวดล้อม 3.2 การสรา้ งเศรษฐกจิ ที่สามารถรบั มอื กบั ภาวะวกิ ฤตและฟื้นตัวไดเ้ รว็ ประเทศไทยนอ้ มนำ� หลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งมาเปน็ หลกั ยดึ ในการดำ� เนนิ ชวี ติ และประกอบธรุ กจิ มาตลอดสองทศวรรษ จงึ มสี ว่ นชว่ ยบรรเทา ผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกิจครั้งก่อน ๆ ได้โดยเฉพาะอย่างย่ิงคนที่อยู่ในภาคเกษตรกรรม หลักส�ำคัญของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เช่น ความย่งั ยนื การบณู าการ และการเสรมิ พลัง ล้วนเกยี่ วข้องสมั พนั ธก์ บั การเปลย่ี นแปลงส่วู นั ข้างหนา้ ทีด่ ยี งิ่ ข้นึ และเปน็ มิตรกับส่งิ แวดลอ้ ม การสร้างความสามารถรับมือกับภาวะวิกฤตและฟื้นตัวได้เร็วของประเทศ จ�ำเป็นต้องมีรากฐานอันแข็งแกร่งจากการกระจายอ�ำนาจและ ความเจริญท่ีไม่กระจุกตัว ความท้าทายเกิดจากโครงสร้างแบบรวมศูนย์อ�ำนาจของเศรษฐกิจไทย โครงสร้างการบริหาร การลงทุนภาครัฐ และโอกาสในการทำ� งานของประเทศไทย มีศูนย์กลางอยู่ทีก่ รงุ เทพมหานครและตา่ งจังหวดั เพยี งไม่กจี่ ังหวดั มาอย่างยาวนาน แม้การยอมรบั ว่า การแสวงหา “ความเจรญิ แบบกระจายตวั ” อาจทำ� ใหอ้ ตั ราการเตบิ โตลดลง แตก่ ารเตบิ โตอยา่ งเขม้ แขง็ นอกกรงุ เทพมหานครกอ็ าจกอ่ ประโยชน์ อันยิ่งยวด การกระจายอ�ำนาจและกระจายศูนย์กลางความเจริญ ยุทธศาสตร์ชาติระยะยาวของไทยให้ความสำ� คัญกับเรื่องการกระจายอ�ำนาจและ แนวคดิ การกระจายศนู ยก์ ลางความเจรญิ 144 โดยระบเุ มอื งทมี่ คี วรพฒั นาใหเ้ ปน็ ศนู ยก์ ลางการเจรญิ เตบิ โตและเมอื งขนาดกลางประมาณ 20 เมอื ง โดยพจิ ารณาจากภมู ศิ าสตร์ ขนาดประชากร และโครงสรา้ งพนื้ ฐานทมี่ อี ยู่ ทง้ั ยงั มแี ผนงานการสรา้ งเมอื งนา่ อยทู่ เ่ี ปน็ มติ รตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม ลดความ เหล่อื มล�้ำ และยกระดบั คณุ ภาพชวี ิต รัฐบาลจงึ อาจต้องจดั ลำ� ดับความส�ำคญั ของแผนงานดงั กล่าว เนื่องจากการลงทนุ ในดา้ นน้ีจะชว่ ยสนบั สนนุ การเพิ่มความสามารถในการรับมือกบั ภาวะวกิ ฤตและฟืน้ ตัวไดเ้ รว็ โดยควรรว่ มมือเป็นภาคีกบั กลไกกฎบัตรแหง่ ชาต1ิ 45 การลงทุนในโครงสรา้ ง พื้นฐานด้านโลจิสติกส์และดิจิทัลในเมืองดังกล่าว อาจมีส่วนส่งเสริมผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ เพราะการลงทุนน้ีจะสร้างงานและกระตุ้น 140 เรื่องเดยี วกนั 141 ประเทศไทยอยู่ในอันดับที่ 6 ของดัชนีความม่ันคงด้านสุขภาพโลก ซ่ึงติดตามปัจจัยส�ำคัญ 6 ประการ ได้แก่ การป้องกัน การตรวจพบและรายงาน การตอบสนองอย่างรวดเร็ว ระบบสาธารณสุข มาตรฐานการปฏบิ ัติตามบรรทัดฐานของโลก และสภาพแวดลอ้ มความเสย่ี ง 142 Cordon and Buatois, 2020 143 องคก์ ารบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก, 2563ก 144 สภาพัฒนาการเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาต,ิ 2561 145 ขบวนการกฎบัตรแห่งชาติเป็นกลุ่มการเคล่ือนไหวภาคประชาสังคม ริเริ่มโดยกลุ่มบุคคล นักธุรกิจ ภาคประชาสังคมในท้องถิ่น ซึ่งรวมตัวกันเพื่อลงมติแบบมีส่วนร่วมในเรื่องทิศทาง การพฒั นาของแต่ละจังหวดั เปน็ คลา้ ยสญั ญาประชาคม

การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 ในประเทศไทย 37 เศรษฐกิจ นโยบายรัฐบาลในการลงทุนด้านโครงสร้าง พ้ืนฐานซึ่งสนับสนุนเศรษฐกิจที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม และความน่าอยู่ของเมืองจึงอาจช่วยสร้างงานได้ ท้ังยัง อาจกอ่ ประโยชน์ทางเศรษฐกจิ สงั คม และสิ่งแวดล้อม ตามเป้าหมายประเทศไทย 4.0146 เศรษฐกจิ ทอ้ งถนิ่ และภาคเกษตรกรรม เศรษฐกจิ ชนบท ©️UNRCO Thailand/Piyasak Ausap ได้รับความช่วยเหลือเป็นอันมากจากมาตรการกระตุ้น เศรษฐกิจ ในรูปโครงการสร้างงาน สร้างโครงสร้าง พนื้ ฐานในทอ้ งถนิ่ และเสรมิ สร้างความเขม้ แขง็ ให้ชุมชน ท้องถ่ิน กระน้ันก็ยังสามารถท�ำได้มากกว่านี้อีกในการ ช่วยเศรษฐกิจท้องถ่ินและภาคเกษตรกรรม เช่น การใชเ้ ครอ่ื งจกั รกลจะเพมิ่ ผลติ ภาพของแรงงานซงึ่ สง่ ผล ให้ค่าจ้างในชนบทสูงตามข้ึนไป จึงมีส่วนช่วยส่งเสริม เป้าหมายการพัฒนาท่ีย่ังยืนเป้าหมายท่ี 2 อีกท้ัง การปฏิรูปที่ดิน การบริหารจัดการน�้ำอย่างย่ังยืน และ การพฒั นาตลาด ก็จะมีส่วนชว่ ยด้วยเชน่ กนั การเน้นความยืดหยุ่นในการปรับตัวของวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมด้วยการใช้เทคโนโลยีและการปรับกระบวนการท�ำงานเข้าสู่ ระบบดจิ ทิ ลั ควรมนี โยบายสนบั สนนุ การเพม่ิ ความสามารถในการรบั มอื กบั วกิ ฤตใหก้ บั วสิ าหกจิ ขนาดกลางและขนาดยอ่ ม เชน่ การใชเ้ ทคโนโลยี และขยายการปรบั กระบวนการทำ� งานเขา้ สรู่ ะบบดจิ ทิ ลั ทง้ั นี้ อาจดำ� เนนิ นโยบายทกี่ ำ� หนดกลมุ่ เปา้ หมายเปน็ ธรุ กจิ ขนาดเลก็ (รวมผปู้ ระกอบอาชพี อสิ ระ และผปู้ ระกอบการ) ตอ่ ไปอกี เปน็ ระยะเวลานานขน้ึ เพอ่ื ลดความเหลอ่ื มลำ้� ประเทศไทยเปลย่ี นผา่ นจากเศรษฐกจิ ฐานการผลติ กา้ วสเู่ ศรษฐกจิ ทใี่ ช้ เทคโนโลยีขน้ั สูงแลว้ การสนบั สนุนวสิ าหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมให้สร้างสรรค์นวัตกรรมและเสริมสรา้ งขดี ความสามารถและสมรรถภาพ ดว้ ยการใชเ้ ทคโนโลยขี นั้ สงู จะชว่ ยเสรมิ สรา้ งเศรษฐกจิ เขม้ แขง็ และยกระดบั ขดี ความสามารถในการแขง่ ขนั ของประเทศไทย ทงั้ ในระดบั ภมู ภิ าค และระดับโลก147 3.3 การก้าวสสู่ งั คมเพ่ือคนท้ังมวล ในการต่อสู้วิกฤตการณ์โรคโควิด-19 น้ัน สิ่งส�ำคัญคือการจัดการปัญหากลุ่มคนยากจนและเปราะบาง โครงข่ายความปลอดภัยทางสังคมและ การคุ้มครองทางสังคมส�ำหรับคนยากจนจึงส�ำคัญยิ่ง การดูแลให้มีต�ำแหน่งงาน ซ่ึงเป็นการประกันรายได้ไปในตัว เพ่ือให้ครัวเรือนอยู่ได้ด้วย ตนเอง จึงเป็นโครงขา่ ยความคมุ้ ครองทางสงั คมท่ีดที ่สี ุด แตก่ ย็ ังมีคนพกิ ารหรือกลมุ่ เปราะบางท่ีต้องการความคุ้มครองทางสงั คมอย่ดู ว้ ยเชน่ กัน การขยายและปฏริ ปู ระบบการคมุ้ ครองทางสงั คม มาตรการทางการคลงั และการเงนิ ทนี่ ำ� มาใชน้ ้ี อาจชว่ ยคลายความกงั วลฉบั พลนั ดา้ นเศรษฐกจิ ของประชากรกลุ่มเปราะบางได้ กระนั้นก็ตาม ในระยะยาวประเทศไทยยังอาจได้รับประโยชน์ในการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชน เพื่อให้มีความพร้อมในการรับมือกับวิกฤตในอนาคตได้ดีย่ิงขึ้น148 การเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ชุมชนจะเป็นกลไกช่วยระดมทรัพยากรและ ความร่วมมือของภาคส่วนต่าง ๆ ในท้องถิ่นในการให้ความช่วยเหลือ การคุ้มครอง และจัดโครงข่ายความปลอดภัยทางสังคม เพ่ือช่วยดูแล กลุ่มยากจนที่สุด อันเป็นการใช้จุดแข็งของทุนทางสังคมของไทยในระดับชุมชน ซึ่งอาจท�ำได้โดยการสนับสนุนกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และตดั สนิ ใจรว่ มกนั สนับสนนุ การด�ำเนินงานของชมุ ชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานดา้ นสวสั ดิการชมุ ชน การเสรมิ สร้างระบบปกป้องคุม้ ครองจากการกระทำ� ด้วยความรุนแรง การแสวงหาประโยชน์ และการล่วงละเมิดเพอ่ื ชว่ ยเหลือประชากร กลมุ่ เปราะบาง โดยเฉพาะผหู้ ญงิ และเดก็ ทเี่ สยี่ งตอ่ การถกู กระทำ� ดว้ ยความรนุ แรง และการจดั การคดลี ว่ งละเมดิ เพอ่ื แกไ้ ขชอ่ งโหวข่ องระบบ ปัจจุบัน ควรยกระดับระบบติดตามและวิเคราะห์ปัญหาการใช้ความรุนแรง การแสวงหาประโยชน์ การละเมิด และการทอดท้ิง ด้วยการ ประทวลข้อมลู ของรัฐจากกระทรวงต่าง ๆ เพ่ือสนบั สนนุ การวางแผนปอ้ งกนั ความเสีย่ ง รัฐบาลควรต่อยอดความร่วมมอื ระหว่างกระทรวงที่เกดิ ขน้ึ ในชว่ งวกิ ฤตโควดิ -19 ดว้ ยการจดั ทำ� วสิ ยั ทศั นร์ ว่ มของระบบปกปอ้ งคมุ้ ครองในระยะตอ่ ไป ซงึ่ จะชว่ ยใหร้ ฐั บาลใหก้ ารดแู ลประชากรทต่ี อ้ งการ ความคมุ้ ครองไดอ้ ยา่ งมคี ณุ ภาพและสมำ�่ เสมอ สง่ิ สำ� คญั คอื ตอ้ งใหอ้ ำ� นาจแกอ่ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ในการใหจ้ ดั บรกิ ารคมุ้ ครองในพนื้ ทขี่ อง ตน เจ้าหน้าส่วนท้องถิ่นคุ้นเคยกับครัวเรือนมากกว่า จึงสามารถจัดเก็บข้อมูลรายงานปัญหาได้สะดวกรวดเร็วกว่า มีความเข้าใจบริบทและ สถานการณ์ในทอ้ งถน่ิ ทด่ี กี วา่ ซง่ึ จะท�ำให้สามารถจัดกิจกรรมการเฝ้าระวังและส่งเสริมความตระหนักร้เู กี่ยวกับการปกปอ้ งคุ้มครองเดก็ ได้อยา่ ง มีประสิทธิภาพ 146 EIU, 2020 147 เรือ่ งเดยี วกนั 148 เรื่องเดียวกนั

38 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย การสร้างทักษะใหม่และพัฒนาทักษะเพิ่มเติมให้แก่คนงานโดยเน้นเศรษฐกิจฐานความรู้และทักษะแห่งอนาคต ประเทศไทยอาจพิจารณา ใชม้ าตรการเชงิ นโยบายดา้ นการพฒั นาทนุ มนษุ ย์ เพอื่ เตรยี มเดก็ และพฒั นาทกั ษะใหเ้ ดก็ พรอ้ มตอบสนองความตอ้ งการของเศรษฐกจิ ในวนั ขา้ งหนา้ จึงจ�ำเป็นต้องมีการปฏิรูปการศึกษาและสร้างทักษะใหม่หรือพัฒนาทักษะเพ่ิมเติมให้แก่คนว่างงาน การด�ำเนินงานและนโยบายท่ีก�ำหนด เป้าหมายเน้นเศรษฐกิจฐานความรู้และทักษะด้านดิจิทัลและเทคโนโลยี จะก่อประโยชน์แก่ทุกภาคส่วน ความจ�ำเป็นดังกล่าวเป็นท่ี ประจกั ษ์ชดั เจนก่อนจะเกิดการแพร่ระบาด ซ่งึ ไดร้ ับความสนใจมากยิ่งขน้ึ จากการระบาดใหญค่ รง้ั น้ี เตรียมโรงเรียนให้มีความพร้อมยิ่งข้ึนโดยเน้นหลักความเสมอภาค ระบบการศึกษาไทยต้องให้ความส�ำคัญในการป้องกันการออกกลางคัน อันเนื่องมาจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 โดยใช้มาตรการ เช่น กลไกในการเฝ้าสังเกตสัญญาณเริ่มต้นของการออกกลางคันของนักเรียน รวมทั้งระบุพ้ืนที่ซ่ึงปัญหามีแนวโน้มว่าจะรุนแรงกว่าพื้นท่ีอื่น ตลอดจนให้ความช่วยเหลือทางการเงินหรือรูปแบบอื่นที่ไม่ใช่ตัวเงิน รัฐบาล ควรใชแ้ นวทางท่ีเน้นหลักความเสมอภาค โดยคำ� นงึ ถงึ สิ่งต่อไปนี้ 1) การติดตามความตอ้ งการของจงั หวัดทป่ี ระสบปัญหาน้แี ละกลมุ่ เปราะบาง 2) การประเมินผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคมต่อเด็กและครัวเรือน (การเข้าถึงอาหารกลางวันในโรงเรียน บริการให้ค�ำปรึกษาแก่เด็ก ทีม่ คี วามเส่ียง ความชว่ ยเหลอื ด้านวิชาการ) และ 3) การเขา้ ถงึ ฮาร์ดแวร์ ซอฟต์แวร์ และการเชอ่ื มตอ่ ในราคาที่จา่ ยได้ ซ่งึ ควรกำ� หนดเปา้ หมาย ที่เนน้ เดก็ ยากจนท่ีสุด เดก็ ท่ีมีความต้องการการศึกษาพเิ ศษและเดก็ พกิ าร ตลอดจนชนกลุ่มน้อยท่ีใชภ้ าษาชาติพันธ์ุและเดก็ ขา้ มชาต1ิ 49 ภาคการศกึ ษาควรใชป้ ระโยชนจ์ ากความสนใจด้านการศกึ ษาทางไกลท่เี พม่ิ ขึ้น เพื่อปรับปรุงผลสัมฤทธ์ิในอนาคต ด้วยการพัฒนากลยทุ ธด์ จิ ิทลั ด้านเทคโนโลยีในชั้นเรียนและที่บ้าน โดยด�ำเนินการต่าง ๆ ได้แก่ การลงทุนในโครงสร้างพ้ืนฐานดิจิทัลส�ำหรับโรงเรียน การสนับสนุนและ ยกระดบั สมรรถนะของครู การออกแบบแพลตฟอรม์ สอ่ื สารเพอ่ื การโตต้ อบโดยตรงกบั ครู เจา้ หนา้ ที่ นกั เรยี น และผปู้ กครอง การพฒั นาแนวทาง และระเบยี บปฏิบตั ิดา้ นความปลอดภัยในโรงเรียนและการเตรยี มความพรอ้ มเพือ่ เสรมิ สรา้ งสุขภาพและความเป็นอยทู่ ด่ี ขี องผูเ้ รยี นและครู และ การลงทุนในโครงสร้างพ้ืนฐานดิจทิ ลั และเทคโนโลยีเพือ่ การศึกษาท่ีเทา่ เทียมกนั และเพื่อการศกึ ษาทางไกล150 แม้จะมีข้อจ�ำกัดทางการคลัง แต่รัฐบาลจ�ำเป็นต้องลงทุนจัดการศึกษาเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหา “คนรุ่นที่หายไป” จากระบบการศึกษา อันเนื่องมาจากผลกระทบของวิกฤตครั้งนี้ เพราะคนรุ่นน้ีคือรุ่นที่จะต้องไปใช้หน้ีท่ีประเทศก่อข้ึนน้ันเอง นอกจากน้ี รัฐบาลควรพัฒนาระบบ โรงเรยี น และผเู้ รยี นใหม้ คี วามสามารถในการรบั มอื กับวกิ ฤตในอนาคตได้ดว้ ย การเสริมสร้างภาคีความร่วมมือระดับภูมิภาคเพื่อบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ย่ังยืน ในการตอบสนองต่อการแพร่ระบาดจนกระท่ังบัดนี้ ประเทศส่วนใหญ่ต่างหันกลับมาสนใจตนเอง โดยด�ำเนินนโยบายเพ่ือบรรเทาผลกระทบฉับพลันของวิกฤตต่อเศรษฐกิจและประชากรของตน ในประเทศไทยก็มีสัญญาณเตือนว่า มีการผันงบประมาณไปจากการด�ำเนินงานเพ่ือบรรลุเป้าหมายการพัฒนาท่ีย่ังยืน เพ่ือต่อสู้และรับมือกับ วกิ ฤตครงั้ นเี้ ชน่ กัน อย่างไรกด็ ี ความรว่ มมอื ระดบั ภูมิภาคจะชว่ ยให้ประเทศต่าง ๆ สามารถฟ้ืนตัวไดเ้ ร็วขึ้น ด้วยการท�ำงานข้ามพรมแดนในการ ถอดบทเรียนและแลกเปล่ียนเรียนรู้แนวปฏิบัติที่ดีในการควบคุมการแพร่ระบาด การลดผลกระทบทางเศรษฐกิจต่อธุรกิจและคนยากจน รวมทง้ั เลอื กมาตรการและแนวปฏบิ ตั ทิ ดี่ ใี นการรบั มอื กบั ผลกระทบของการระบาดใหญแ่ ละกระตนุ้ การเตบิ โตตอ่ ไปในระยะสองสามปขี า้ งหนา้ 151 149 UNESCO-UNICEF, 2020 150 UNESCO-UNICEF, 2020 151 EIU, 2020

การประเมนิ ผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 39 ภาคผนวก ก ข้อมูลสนบั สนุนการประเมินผลกระทบทางสงั คม ตารางท่ี 8: มาตรการความคุม้ ครองทางสังคมในประเทศไทย ประเภท ช่ื อ หน่วยงาน สิทธิประโยชน์ คุณสมบัตผิ ูไ้ ดร้ บั สิทธิ ความครอบคลมุ ของ โครงการ หลักท่ี มาตรการ รับผิดชอบ การช่วยเหลือ โครงการ กระทรวง 600 บาท/เดอื น เดก็ อายุ 0–6 ปี1 เดก็ 700,000 คน ทางสงั คม เงินอดุ หนุน การพฒั นาสงั คม รายได้ครวั เรอื นไม่เกิน ในปี 25622 (มารดาเป็น การช่วยเหลอื เพือ่ การเลี้ยงดู และความมน่ั คง 100,000 บาท ตอ่ คน ตอ่ ปี ผ้รู บั สทิ ธิประโยชน์) ทางสงั คม เดก็ แรกเกิด ของมนษุ ย์ บุคคลในชุมชนเป็นผู้รบั รอง 8,408,498 คน ผู้สงู อายทุ กุ คน เบ้ียยงั ชพี ผสู้ งู อายุ กระทรวง แบบขนั้ บันไดตง้ั แต่ 600 บาท/ การพฒั นาสงั คม เดอื น ถงึ 1,000 บาท/เดอื น และความม่ันคง ของมนุษย์ การช่วยเหลือ เบย้ี ความพกิ าร กระทรวง ไมม่ ขี อ้ มูล ผพู้ กิ ารทกุ คน 1,607,505 คน ทางสังคม การพัฒนาสังคม และความม่นั คง ของมนษุ ย์ การช่วยเหลือ บตั รสวสั ดกิ าร กระทรวง ตงั้ แต่ 200 บาท/เดือน ถึง 300 รายได้สว่ นบคุ คลไมเ่ กนิ 14.6 ลา้ นคน ในปี 2562 ทางสังคม แห่งรฐั การคลงั บาท/เดอื น 100,000 บาทต่อปี ส่วนลดคา่ ใชจ้ า่ ยในการเดินทาง ขอ้ ก�ำหนดอ่ืนในดา้ นการใชท้ ี่ดิน และคา่ กา๊ ซหุงตม้ ท�ำการเกษตรและที่อยู่อาศัย การชว่ ยเหลือ โครงการอาหาร กระทรวง อาหารกลางวัน เด็กนกั เรยี นทุกคน เด็กช้ันประถมศกึ ษา ทางสังคม เสริม (นม) ศกึ ษาธิการและ ประมาณ 1.8 ล้านคน โรงเรยี นและ องค์กรปกครอง และเดก็ อนุบาลเกอื บ อาหารกลางวัน ส่วนทอ้ งถ่ิน 700,000 คน ในโรงเรยี น การประกนั สงั คม กองทนุ ประกนั กระทรวง กรณเี จ็บป่วย ผู้สง่ เงนิ สมทบ เดก็ ช้นั ประถมศกึ ษา สงั คม แรงงาน กรณคี ลอดบุตร แบง่ เป็นผปู้ ระกันตน 3 ประเภท: ประมาณ 1.8 ลา้ นคน กรณที ุพพลภาพ ผปู้ ระกนั ตนภาคบงั คบั และเด็กอนบุ าลเกอื บ กรณเี สียชีวติ (มาตรา 33) 700,000 คน กรณีสงเคราะหบ์ ตุ ร/ ผปู้ ระกนั ตนภาคสมคั รใจ กรณชี ราภาพ (มาตรา 39) กรณีวา่ งงาน ผปู้ ระกนั ตนภาคสมัครใจ (มาตรา 40) ซงึ่ เป็นแรงงาน นอกระบบ การประกันสังคม กองทุนเงนิ กระทรวง ค่ารกั ษาพยาบาล ผ้สู ่งเงนิ สมทบ ผปู้ ระกอบการ 396,394 ทดแทน แรงงาน ค่าทดแทนรายเดือน 4 กรณี ราย ค่าทำ� ศพ ลูกจา้ ง 10,537,238 คน คา่ ฟ้นื ฟสู มรรถภาพในการท�ำงาน มาตรการอ่นื ๆ หลักประกัน กระทรวง ครอบคลุมบรกิ ารรกั ษาพยาบาล ประชาชนชาวไทยทุกคน 48.3 ล้านคน สขุ ภาพถ้วนหนา้ สาธารณสขุ และคา่ ใชจ้ า่ ยตามกรอบ ทกี่ �ำหนด หมายเหตุ: (1) โครงการเงนิ อุดหนนุ เพอ่ื การเลย้ี งดเู ด็กแรกเกดิ ขยายจาก 3 ปี เปน็ 6 ปี ตามมตคิ ณะรฐั มนตรีวนั ที่ 26 มีนาคม 2562 (2) การประมาณวงเงินช่วยเหลอื ในโครงการ เงนิ อดุ หนุนเพื่อการเลี้ยงดเู ดก็ แรกเกดิ อา้ งอิงตามเอกสารขององคก์ ารสหประชาชาติ

40 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกิจและสงั คมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ตารางท่ี 9: สิทธิประโยชนแ์ ละความเพียงพอของการคมุ้ ครองทางสงั คมของประเทศไทย ความเพยี งพอ (อัตราส่วนสทิ ธปิ ระโยชน์ตอ่ …) นโยบาย สทิ ธิ เสน้ ความยากจนสากล รายจา่ ยเพ่อื การอุปโภค ประโยชน์ (รายได้ปานกลางระดบั สงู ): บริโภคเฉล่ีย 2,303.45 บาท/คน/เดอื น ของประชากรไทย: 7,470 บาท/คน/เดือน การช่วยเหลือทางสงั คม 600 26% 9% โครงการเงินอดุ หนุนเพือ่ การเล้ียงดูเดก็ แรกเกดิ เบ้ียยังชีพผสู้ งู อายุ 600 26% 9% 700 30% 11% 1. อายุ 60–69 ปี 800 35% 12% 2. อายุ 70–79 ปี 1,000 43% 15% 3. อายุ 80–89 ปี 800 35% 12% 4. อายุ >=90 ปี เบีย้ ความพิการ 600 26% 9% กองทนุ ประกันสงั คม ผู้ประกันตนภาคบังคบั ตามมาตรา 33 3,000 130% 46% 1,320 57% 20% 1. กรณสี งเคราะหบ์ ตุ ร (บตุ ร 1 คน) 6,375 277% 97% 2. กรณชี ราภาพ – เงินบำ� นาญรายเดอื น (ส่งเงินสมทบเกิน 15 ปี) 2,805 122% 43% 2.1 กรณีท่ี 1 จ่ายเงินสมทบ 15 ปี เงินเดอื นเฉลี่ย 5 ปสี ดุ ท้าย 1,543 67% 23% 15,000 บาท 679 29% 10% 2.2 กรณที ี่ 2 จา่ ยเงนิ สมทบ 15 ปี เงินเดอื นเฉลี่ย 5 ปสี ุดท้าย 6,600 บาท 7,500 326% 114% 2.3 กรณีท่ี 3 จ่ายเงินสมทบ 30 ปี เงินเดือนเฉลย่ี 5 ปสี ุดท้าย 3,300 143% 50% 15,000 บาท 2.4 กรณีที่ 4 จา่ ยเงินสมทบ 30 ปี เงนิ เดอื นเฉลย่ี 5 ปสี ดุ ทา้ ย 7,500 326% 114% 6,600 บาท 3,300 143% 50% 3. กรณีชราภาพ – เงนิ บำ� เหนจ็ จา่ ยครง้ั เดยี ว (สง่ เงนิ สมทบเกนิ 1 ป)ี 4,500 195% 69% 3.1 กรณที ี่ 1 จา่ ยเงนิ สมทบ 14 ปี ตามฐานเงนิ เดอื น 15,000 บาท 1,980 86% 30% 3.2 กรณที ่ี 2 จา่ ยเงนิ สมทบ 14 ปี ตามฐานเงนิ เดอื น 6,600 บาท 4. กรณีเจ็บป่วย (เงินทดแทนการขาดรายได)้ 4.1 กรณที ่ี 1 ฐานเงินเดือน 15,000 บาท (หยดุ งานเกนิ 30 วนั ) 4.2 กรณีท่ี 2 ฐานเงนิ เดือน 6,600 บาท (หยุดงานเกิน 30 วัน) 5. ประโยชน์ทดแทนกรณีว่างงาน (ผู้ประกนั ตนมาตรา 33 เทา่ น้นั ) 5.1 ถกู เลิกจา้ ง กรณีที่ 1 ฐานเงนิ เดอื น 15,000 บาท 5.2 ถูกเลิกจา้ ง กรณีท่ี 2 ฐานเงินเดอื น 6,600 บาท 5.3 ลาออก กรณที ี่ 1 ฐานเงินเดอื น 15,000 บาท 5.4 ลาออก กรณีที่ 2 ฐานเงนิ เดือน 6,600 บาท

การประเมินผลกระทบรวมด้านเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย 41 ความเพยี งพอ (อตั ราส่วนสทิ ธิประโยชน์ตอ่ …) นโยบาย สทิ ธิ เส้นความยากจนสากล รายจ่ายเพ่อื การอุปโภค ประโยชน์ (รายได้ปานกลางระดับสงู ): บริโภคเฉล่ยี 2,303.45 บาท/คน/เดอื น ของประชากรไทย: 7,470 บาท/คน/เดือน 6. ประโยชน์ทดแทนกรณีทุพพลภาพ 7,500 326% 114% 6.1 กรณที ี่ 1 ฐานเงนิ เดอื น 15,000 บาท กรณที พุ พลภาพรนุ แรง 3,300 143% 50% 6.2 กรณีท่ี 2 ฐานเงินเดอื น 6,600 บาท กรณีทพุ พลภาพรุนแรง 4,500 195% 69% 6.3 กรณที ่ี 1 ฐานเงนิ เดอื น 15,000 บาท กรณที พุ พลภาพไมร่ นุ แรง 1,980 86% 30% 6.4 กรณที ่ี 2 ฐานเงนิ เดอื น 6,600 บาท กรณที พุ พลภาพไมร่ นุ แรง 600 26% 9% ผูป้ ระกนั ตนตามมาตรา 39 960 42% 15% 1. กรณสี งเคราะห์บตุ ร 2,040 89% 31% 2. กรณชี ราภาพ – เงินบ�ำนาญรายเดอื น (สง่ เงนิ สมทบเกิน 15 ปี) 444 19% 7% 2.1 กรณที ่ี 1 จา่ ยเงินสมทบ 15 ปี และสน้ิ สดุ การเป็นผู้ ประกนั ตนตามมาตรา 33 นานกวา่ 5 ปี 2,400 104% 37% 2.2 กรณที ่ี 2 จ่ายเงนิ สมทบ 30 ปี และสน้ิ สดุ การเป็นผู้ ประกันตนตามมาตรา 33 นานกวา่ 5 ปี 2,400 104% 37% 3. กรณีชราภาพ – เงนิ บำ� เหนจ็ จา่ ยครงั้ เดยี ว (สง่ เงนิ สมทบเกนิ 1 ป)ี 1,440 63% 22% 3.1 กรณที ี่ 1 จา่ ยเงนิ สมทบ 14 ปี ตามฐานเงนิ เดอื น 4,800 บาท 4. กรณีเจ็บปว่ ย (เงนิ ทดแทนการขาดรายได้) 200 9% 3% 4.1 กรณีท่ี 1 ฐานเงนิ เดือน 4,800 บาท (หยดุ งานเกนิ 30 วัน) 0% 5. กรณีทุพพลภาพ 51 5.1 กรณีท่ี 1 ฐานเงินเดอื น 4,800 บาท 196 2% 1% 5.2 กรณที ี่ 2 ฐานเงนิ เดือน 4,800 บาท 174 9% 3% ผูป้ ระกันตนตามมาตรา 40 565 8% 3% 25% 9% 1. กรณสี งเคราะห์บุตร (เฉพาะผู้ทีส่ ่งเงินสมทบ 300 บาท) 9,000 2. กรณชี ราภาพ – เงนิ บำ� เหนจ็ จา่ ยครง้ั เดยี ว (สง่ เงนิ สมทบเกนิ 1 ป)ี 6,000 0% 9,000 391% 137% 2.1 กรณีที่ 1 จ่ายเงินสมทบเดือนละ 100 บาท 14 ปี 6,000 260% 91% 2.2 กรณีที่ 2 จา่ ยเงินสมทบเดอื นละ 300 บาท 14 ปี 391% 137% 2.3 กรณีที่ 1 จา่ ยเงนิ สมทบเดือนละ 100 บาท 30 ปี 260% 91% 2.4 กรณีที่ 2 จ่ายเงนิ สมทบเดือนละ 300 บาท 30 ปี 3. กรณเี จบ็ ป่วย (เงนิ ทดแทนการขาดรายได้) 3.1 กรณที ่ี 1 (สง่ เงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท) ประเภทผปู้ ว่ ยใน 3.2 กรณที ่ี 2 (สง่ เงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท) ประเภทผปู้ ว่ ยนอก 3.3 กรณที ่ี 1 (สง่ เงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท) ประเภทผปู้ ว่ ยใน 3.4 กรณที ่ี 2 (สง่ เงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท) ประเภทผปู้ ว่ ยนอก

42 การประเมินผลกระทบรวมดา้ นเศรษฐกจิ และสังคมจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ความเพยี งพอ (อตั ราสว่ นสทิ ธิประโยชนต์ ่อ…) นโยบาย สิทธิ เสน้ ความยากจนสากล รายจ่ายเพ่อื การอุปโภค ประโยชน์ (รายไดป้ านกลางระดบั สงู ): บริโภคเฉล่ยี 2,303.45 บาท/คน/เดอื น ของประชากรไทย: 7,470 บาท/คน/เดอื น 4. กรณีทพุ พลภาพ 500 22% 8% 4.1 กรณที ี่ 1 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท เปน็ เวลา 6 เดอื น 650 28% 10% ในรอบ 10 เดอื น 800 35% 12% 4.2 กรณที ี่ 2 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท เปน็ เวลา 12 เดอื น 1,000 43% 15% ในรอบ 20 เดอื น 500 22% 8% 4.3 กรณที ี่ 3 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท เปน็ เวลา 24 เดอื น 650 28% 10% ในรอบ 40 เดือน 800 35% 12% 4.4 กรณที ี่ 4 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 100 บาท เปน็ เวลา 36 เดอื น 1,000 43% 15% ในรอบ 60 เดือน 4.5 กรณที ี่ 1 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท เปน็ เวลา 6 เดอื น 5,000 217% 76% ในรอบ 10 เดอื น 5,000 4.6 กรณที ี่ 2 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท เปน็ เวลา 12 เดอื น 1,000 217% 76% ในรอบ 20 เดอื น 43% 15% 4.7 กรณที ี่ 3 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท เปน็ เวลา 24 เดอื น 9,300 ในรอบ 40 เดอื น 4,092 404% 142% 4.8 กรณที ่ี 4 จา่ ยเงนิ สมทบเดอื นละ 300 บาท เปน็ เวลา 36 เดอื น 6,750 178% 62% ในรอบ 60 เดอื น 2,970 293% 103% 10,500 129% 45% การคมุ้ ครองทางสงั คมในวกิ ฤตการณ์โควิด-19 4,620 456% 160% 201% 70% มาตรการเยียวยา 5,000 บาท เป็นเวลา 3 เดือน (ลกู จา้ งช่วั คราว/ ผปู้ ระกอบอาชพี อสิ ระทไี่ มไ่ ดอ้ ยู่ในกองทนุ ประกันสังคม) มาตรการเยยี วยา 5,000 บาท เปน็ เวลา 3 เดอื น (เกษตรกรท่ี ขึ้นทะเบียนและไม่อยภู่ ายใตโ้ ครงการค้มุ ครองอนื่ ) เบีย้ ความพิการ กองทนุ ประกันสงั คม – ผูป้ ระกนั ตนตามมาตรา 33 1. ถกู พกั งาน กรณีท่ี 1 ฐานเงนิ เดือน 15,000 บาท 2. ถูกพักงาน กรณที ี่ 2 ฐานเงินเดอื น 6,600 บาท 3. ลาออก กรณที ี่ 1 ฐานเงนิ เดอื น 15,000 บาท 4. ลาออก กรณที ่ี 2 ฐานเงินเดือน 6,600 บาท 5. ถูกเลกิ จ้าง กรณีที่ 1 ฐานเงินเดือน 15,000 บาท 6. ถูกเลิกจา้ ง กรณีที่ 2 ฐานเงนิ เดอื น 6,600 บาท ทีม่ า: รายงานของออกซฟ์ อร์ดพอลิซีแมนเนจเมนท์