การเคลื่อนที่ของสาร

ใบความรู้ เร่ือง การเคลอื่ นที่ของสาร การลาเลียงสารผ่านเซลล์ คือ การเคล่ือนท่ีของโมเลกุลหรือไอออนของสารใดๆ จากบริเวณท่ีมีความเข้มข้นมากไปยังบริเวณที่มี ความเขม้ ข้นน้อย การลาเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์มีความสาคัญต่อส่ิงมีชีวิตเป็นอย่างมาก เนื่องจากเซลล์ท่ีมี ชีวิตตอ้ งการสารอาหารเพอื่ ผลิตเปน็ พลงั งาน สาหรับใช้ในเซลล์ ความหมายของการแพร่ และการออสโมซิส การแพร่ (Diffusion) หมายถึง การเคล่ือนท่ีหรือการกระจายของโมเลกุลของสารจากบริเวณท่ีมีความ เข้มข้นของสารมาก (มีจานวนโมเลกุลของสารมาก) ไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารน้อย (มีจานวนโมเลกุล ของสารนอ้ ย) โดยอาจผ่านเยอื่ เลือกผา่ น หรอื ไม่ผา่ นเยื่อเลอื กผา่ นกไ็ ด้ สาหรับการแพร่ของด่างทับทิม ประกอบไปด้วยอนุภาคของสารเล็กๆรวมกัน เม่ือหย่อนเกล็ดด่างทับทิมที่ เป็นของแข็งลงไปในนา อนุภาคของด่างทับทิมเป็นตัวละลายจะละลายนาท่ีเป็นตัวทาละลาย การที่สังเกตเห็นนา เปล่ยี นเป็นสมี ว่ ง เนอ่ื งจากอนภุ าคของด่างทับทิมเคล่อื นทไี่ ปทุกทิศทางปะปนไปกับอนุภาคของนา ในระยะแรกนา บรเิ วณก้นแก้วมีสีม่วงเข้ม เพราะบริเวณนีมีอนุภาคของด่างทับทิมหนาแน่นมาก หรือเรียกว่า บริเวณความเข้มข้น ของสารสูงกว่าในบริเวณที่มีนาสีม่วงจาง ซึ่งนาในบริเวณที่มีสีม่วงจาง มีอนุภาคของด่างทับทิมหนาแน่นน้อย หรือ เป็นบรเิ วณที่มคี วามเข้มขน้ ต่ากว่า อนุภาคของดา่ งทับทมิ จะเคลอ่ื นทจ่ี ากบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารสูง ไปยังบริเวณท่ีมีความเข้มข้นของ สารต่ากว่า ซึ่งปรากฏการณ์นีเรียกว่า “การแพร่” อนุภาคจะแพร่ไปทั่วทุกทิศทาง โดยสังเกตได้ว่าสารละลายมีสี มว่ งสม่าเสมอทวั่ ภาชนะ ปจั จยั ที่มีผลต่อการแพร่

1) อุณหภมู ิ ในขณะที่อุณหภูมิสงู โมเลกลุ ของสารมพี ลังงานจลนม์ ากขึน ทาให้โมเลกลุ เหลา่ นี เคลอ่ื นท่ีไดเ้ ร็วกว่า เม่ืออุณหภมู ิต่า การแพร่จึงเกิดขึนเร็ว 2) ความแตกต่างของความเข้มข้น ถ้าหากมีความเข้มข้นของสาร 2 บริเวณ แตกต่างกันมากจะ ทาใหก้ ารแพรเ่ กิดขึนด้วย 3) ขนาดของโมเลกลุ สารขนาดโมเลกลุ เล็กจะเกิดการแพร่ได้เร็วกวา่ สารโมเลกลุ ใหญ่ 4) ความเข้มข้นและชนดิ ของสารตัวกลาง สารตัวกลางทีม่ ีความเข้มข้นมากจะมีแรงดึงดูดระหว่าง โมเลกุลของตัวกลางมาก ทาให้โมเลกุลของสารเคล่ือนที่ไปได้ยาก แต่ถ้าหากสารตัวกลางมีความเข้มข้นน้อย โมเลกุลของสารก็จะเคลือ่ นทไี่ ดด้ ที าให้การแพรเ่ กดิ ขึนเรว็ การออสโมซิส (Osmosis) หมายถึง การเคลื่อนท่ีของนาผ่านเข้าและออกเซลล์ จากบริเวณที่มีความ เขม้ ข้นของสารละลายตา่ ไปสูบ่ ริเวณที่มีความเข้มข้นของสารละลายสูง โดยผ่านเยื่อเลือกผ่าน ซึ่งเป็นกระบวนการ เคลื่อนที่ของสารผา่ นเยื่อหุ้มเซลล์ เยื่อเลือกผ่าน คือ เย่ือบางๆ ที่ยอมให้สารบางอย่างผ่านได้ แต่สารบางอย่างผ่านไม่ได้ ตัวอย่างเช่น เย่ือ หุ้มเซลล์ท่ีทาหน้าท่ีเปน็ เยื่อเลอื กผ่าน การแพรก่ ับการออสโมซิสแตกตา่ งกันอย่างไร - การแพร่ไมจ่ าเปน็ ต้องมเี ยือ่ เลือกผ่าน แตอ่ อสโมซสิ จาเปน็ ตอ้ งมีเย่ือเลือกผา่ น - การแพร่ อนภุ าคตัวทาละลายและตวั ละลายสามารถเคล่ือนทีไ่ ด้อย่างอสิ ระ ขณะทก่ี ารออสโมซิส มีเพียงโมเลกุลตวั ทาละลาย (โมเลกุลของนา) เท่านันทผี่ ่านเย่ือเลอื กผา่ นได้ - การแพรเ่ กิดขึนได้ในทกุ สถานะ ทังของแข็ง ของเหลว ก๊าซ สว่ นออสโมซสิ จะเกดิ ขนึ ในของเหลว เทา่ นัน - การแพร่ โมเลกุลของอนภุ าคเคล่ือนที่จากบรเิ วณท่มี ีความเขม้ ขน้ สงู ไปยงั บริเวณที่มีความเข้มข้นตา่ ส่วนการออสโมซิส โมเลกลุ ของนาจะเคล่อื นท่จี ากบรเิ วณที่มีนามากไปบรเิ วณท่มี ีนาน้อย





ใบกิจกรรมที่ 1 เร่อื ง การแพร่ของด่างทับทมิ คาช้ีแจง : ทาการทดลองตามขนั้ ตอน พร้อมเติมคาในช่องวา่ งให้สมบูรณ์ 1. คาถามก่อนการทดลอง เมอื่ หยอ่ นเกลด็ ดา่ งทับทมิ ที่เปน็ ของแขง็ ลงไปในนา การท่ีเราสงั เกตเหน็ นาเปลี่ยนเปน็ สมี ่วง เพราะอะไร 2. สมมติฐาน - 3. วสั ดุ อุปกรณ์ 1. บกี เกอร์ 2. ด่างทับทมิ 3. นากลน่ั 4. ชอ้ นตักสาร 4. วิธีการทดลอง 4.1 ใสน่ ากล่นั ในบีกเกอร์ 40 มลิ ลลิ ิตร 4.2 ใชป้ ลายช้อนตกั สาร ตกั เกล็ดด่างทบั ทิมในปริมาณทพี่ อเหมาะ คอ่ ยๆหยอ่ นเกล็ดดา่ งทบั ทมิ จานวน 4-5 เกล็ด ลงในบีกเกอร์ 4.3 สังเกตการทดลอง ในช่วงเวลา 5 นาที 5. สรุปผลการทดลอง 6. อภิปรายผลการทดลอง

7. ปัจจยั ที่ควบคมุ การแพรไ่ ดแ้ กอ่ ะไรบา้ ง อย่างไร

ใบกจิ กรรมที่ 2 เร่ือง การออสโมซลิ ของเยลล่ี คาชี้แจง :ทาการทดลองตามขน้ั ตอน พร้อมเตมิ คาในช่องวา่ งให้สมบูรณ์ 1. คาถามก่อนการทดลอง ตามความคิดเห็นของผเู้ รยี น 2. สมมติฐาน - 3. วัสดุ อุปกรณ์ 1. เยลล่ี 2. นาเกลือ 3. นา 4. บกี เกอร์ 2 ใบ 5. แท่งแกว้ คนสาร 4. วธิ ีการทดลอง 4.1 เตมิ นาเปลา่ ลงในบกี เกอรใ์ บที่ 1 ปรมิ าณ 400 มลิ ลิลติ ร 4.2 เตมิ นาเกลอื ลงในบกี เกอรใ์ บที่ 2 ปริมาณ 400 มิลลลิ ิตร 4.3 ใส่เยลลี่ลงในบีกเกอร์ทัง 2 ใบ 4.4 สงั เกตการทดลอง ในชว่ งเวลา 15 นาที และ 30 นาที 5. สรุปผลการทดลอง