หลักการใช้ยาในการรักษาโรคเบื้องต้น

หลกั การใช้ยาในการรักษาโรคเบอื้ งต้น อมรรัตน์ อนวุ ฒั น์นนทเขตต์ สำนกั วิชำวิทยำศำสตร์สขุ ภำพ มหำวิทยำลยั แมฟ่ ้ ำหลวง

ข้อแนะนาการให้ยา1. มคี วามรู้เรื่องยาทใ่ี ช้2. ใช้ยาให้น้อยชนดิ3. ถามประวตั ิแพ้ยา โรคประจาตวั เสมอ4. คานึงถงึ ฤทธ์ิยาต่อกนั5. เลอื กยาทม่ี ปี ระสิทธิภาพดี ราคาถูก6. คานึงถึงความสะดวกในการใช้ยาชนิดน้ันๆ7. สอนการกนิ ยาทถ่ี ูกต้อง ไม่นายาผสมนมหรือแกะแคปซูลออกหรือ เคยี้ วยาทเี่ คลอื บ

การใช้ยาถูกวธิ ีก่อนอาหาร • อย่างน้อย1/2-1 ชั่วโมง • หากลมื หลงั อาหารอย่างน้อย 2 ช่ัวโมงหลงั อาหาร • หลงั อาหารอย่างน้อย 15 น

วธิ ีใช้ยาเมด็ สาหรับอมใต้ลนิ้ไม่เคยี้ ว ไม่กลนื ยา ไม่กลนื น้าลายขณะอมยาอมยาเม็ดท่ี 1 เม็ดท่ี 2 และเม็ดท่ี 3 หากอาการไม่ทุเลาห่างกนั ช่วงละ 5 นาที หากครบ 3 เมด็ ไม่ทุเลา ต้องพบแพทย์สามารถอมยาป้ องกนั ได้ 5 - 10 นาทกี ่อนทากจิ กรรมทค่ี าดว่าอาจทาให้เจบ็ อก

วธิ ีใช้ยาแผ่นปิ ดผวิ หนังรักษาอาการเจ็บอกปิ ดแผ่นยาเวลาเดียวกนั เสมอล้างมอื ให้สะอาดและเช็ดให้แห้งก่อนใช้ยาติดแผ่นยาบริเวณทม่ี ขี นน้อยและแห้งไม่ปิ ดบนแผลเป็ นหรือรอยพบัป้ องกนั การดอื้ ยา ปิ ดคร้ังละ 12 - 14 ชั่วโมงต่อวนั

วธิ ีใช้ยาหยอดตาล้างมอื ให้สะอาด เขย่าขวดยาหยอดตาแล้วใช้มอื กดหัวตาไว้ 1 - 2 นาที ซับส่วนเกนิ ออกหากหยอดยาหลายชนิดในช่วงเดียวกนั ให้เว้นห่าง 5 นาทีเปิ ดยาแล้วใช้ได้ 1 เดอื นห้ามล้างหรือทาความสะอาดหลอดหยดระหว่างใช้หากต้องใช้ยาหยอดตาร่วมกบั ยาป้ ายตา ใช้ยาหยอดก่อน 5 นาที

วธิ ีใช้ยาอน่ืก่อนใช้ยาหยอดจมูก และยาพ่นจมูก ให้ส่ังนา้ มูกทงิ้ เบาๆใช้กระดาษเช็ดรูจมูกก่อน/หลงั หยอดยาให้ก้มศีรษะมาด้านหน้าและหมุนซ้ายขวาไปมา ช้าๆ 2 - 3 นาที (ยาพ่นไม่ต้อง) ยาเหน็บทวารหนัก หลงั เหน็บ ให้นอนในท่าเดิมประมาณ 15 นาทใี ห้ยาละลายหมดและไม่ หลดุ ออกมา

เมือ่ ลมื กนิ ยาควรทาอย่างไร- กินยาทนั ทีที่นึกได้ เช่น ยาฆ่าเช้ือ ยาแกไ้ อหากเกินกวา่ คร่ึงหน่ึงของ interval time- ใหข้ า้ มยาเมด็ น้นั เลยแลว้ กินในม้ือต่อไปโดยไม่ตอ้ งเพม่ิ ขนาดยาเป็น 2 เท่า เช่น ยาลดความดนั ,Metformin

ข้อสังเกตความไม่คงตวั ของยา การเปลี่ยนสีของยา การยาตกตะกอน ยาน้ามีสีขาวข่นุ ยามีกล่ินเปล่ียนไป ยาแคปซูลแขง็ หรือเหนียวติดกนั เป็นกอ้ น ยามีเช้ือราข้ึน ยาเกิดฟองก๊าซ ยาเกิดการแยกช้นั ความหนืดของยาเปล่ียนไป มีรอยร้าวท่ีเมด็ ยา เมด็ ยาบวมผิดรูป



Acetaminophen [ Paracetamol ]ขนาด เมด็ 325, 500 mgน้าเช่ือม 120 mg/ 5 mlชนิดหยด 60 mg/ 0.6 mlขนาดที่ใช้ 10-15 mg/kg/dose ทุก 4-6 ชว่ั โมง ไม่เกิน 5 dose ต่อวนั(วนั ละไม่เกิน 4 กรัม)

Acetaminophen[ Paracetamol ]ข้อควรระวงั ถกู metabolite ที่ตบั (ขนาดสูง)จะทาใหเ้ กิดภาวะ hepatic necrosis ส่วนใหญ่พบในขนาด 200-250mg/kg หรือใชต้ ่อเน่ืองกนั เกิน 7 วนั ผปู้ ่ วยโรคตบั เร้ือรังและโรคไตวาย

Acetaminophen[ Paracetamol ]ผลข้างเคยี ง ผน่ื คนั จากการแพ้ปฏิกริ ิยากบั ยาอนื่ เหลา้ ยาตา้ นการแขง็ ตวั ของเลือด คลอแรมเฟนิคอล แอสไพริน Phenobarbital ยาคุมกาเนิดชนิดรับประทานกรณกี ารเกดิ พษิ รับประทาน 6 gm.ข้ึนไปใน 24 ชวั่ โมง ตอ้ งได้ antidote (Acetylcysteine)

Ibuprofen, Brufen®• ลดไข้ ลดอาการอกั เสบ กล่มุ NSAIDS• ขนาด –ลดไข้แก้ปวดกนิ 10-15mg/kg/dose ทุก6-8 ช่ัวโมง สูงสุด 40mg/kg/day• ข้อห้ามใช้ –แพ้ยา PU ,DHF ,ASTHMA ,GI-BLEEDING• ปฏิกริ ิยาระหว่างยา (COUMADIN ,DIGOXIN, DILANTIN ,DIURETIC• ผลข้างเคยี ง (GI-BLEEDING , PU เดก็ ทขี่ าดนา้ (ไตเส่ือมสูง)

Acetylsalicylic acid [ ASA]• ขนาด ลดไข้แก้ปวด 10-15mg/kg/dose ทุก4 ชั่วโมง• ลดการอกั เสบ เร่ิม 60-90mg/kg/day ค่อยๆ เพมิ่ เป็ น 80-100mg/kg/day แบ่งทุก 6-8 ชม.• โรคคาวาซากิ 100mg/kg/day แบ่งให้ 4 คร้ัง เมอ่ื ไข้ ลด ให้ 5 mg/kg/day วนั ละคร้ัง นาน 6-8 สัปดาห์

Acetylsalicylic acid [ ASA]• ชนิดเมด็ 60, 300 mg• ข้อควรระวงั หูออื้ เหงอ่ื ออกผดิ ปกติ แผลในกระเพาะอาหาร เลอื ดออกในทางเดนิ อาหาร เกลด็ เลอื ดผดิ ปกติ• อนั ตรายในเดก็• DHF• varicella Reye’s syndrome influenza

อนั ตรายในเด็ก(ต่อ)• Hemophilia• Severe hepatic damage• hypoprothrombinemia• G6PD deficiency• ภาวะdehydration ในเด็กตอ้ งระวงั aspirin intoxication



Chlorpheniramine maleate,CPM• ยาตา้ น histamine ขนาดบรรจุ 1 mg / 5 cc. ,4 mg / tab.• ขนาด กิน0.35mg/kg/day แบ่งทุก4-6 ชวั่ โมง• หา้ ม เดก็ อายตุ ่ากวา่ 1 เดือน(ตอ้ หิน)• ระวงั เดก็ ต่ากวา่ 1 ปี ผทู้ างานเกี่ยวกบั เคร่ืองจกั ร การขบั ข่ี มี เสมหะเหนียวขน้ใชย้ ากล่อมประสาท ดื่มสุรา

Hydroxyzine , Atarax®• ยาตา้ นฮิสตามีน:แกค้ นั ลมพษิ แกอ้ าเจียน ระงบั ประสาท• ขนาดกิน 2 mg/kg/day แบ่ง 6-8 ชม.เม่ือมีอาการ• ขอ้ ควรระวงั แพย้ า ตอ้ หิน หญิงมีครรภใ์ หน้ มบุตร ต่อมลูกหมากโต ผทู้ ี่ขบั ข่ี ผทู้ างานกบั เคร่ืองจกั ร• ปฏิกิริยาระหวา่ งยา ยานอนหลบั สุรา ยากดสมอง• ผลขา้ งเคียง ง่วง ปากแหง้ ปัสสาวะไม่ออก



Acetylcysteine [ flumucil]ละลายเสมหะในโรค bronchitis, emphysema,bronchiectasis อาการ เสมหะเหนยี วข้นและรักษาพษิ จากยาพาราเซทามอลขนาดบรรจุซองละ 100 mg, 200 mg, 600 mg. injection 300 mgขนาด เดก็ : กนิ ละลายเสมหะ 50-100 mg/dose วนั ละ 2-4 คร้ัง ผู้ใหญ่กนิ คร้ังละ 200 mg tid สูดดม 2-5 ml ของสารละลาย 20% ผสม NSS 1:1 พ่นวนั ละ 3-4 คร้ัง หลงั พ่นยาขยายหลอดลม 10-15 นาที

Acetylcysteine [ flumucil]แกพ้ ษิ พาราเซทามอล : กิน 140 mg/kg คร้ังแรก และ 70 mg/kg ทุก 4 ชวั่ โมงจนครบ 17 คร้ังข้อควรระวงัโรคหอบหืดเพราะเกดิ Bronchospasm ได้อาการข้างเคยี ง คลน่ื ไส้ อาเจียน ผน่ื คนั หลอดลมหดตวั

Diphenhydramine hydrochloride, Benedryl® ใชใ้ นโรคภมู ิแพท้ างเดินหายใจ, ผวิ หนงั(หลบั แกเ้ มารถ, กดการไอ ใชแ้ กผ้ ลขา้ งเคียงของยา plasil) – ขนาด กิน iv, im 5mg/kg/day แบ่ง 6-8 ชวั่ โมง ไม่ควรเกิน 300 mg/day• ขอ้ หา้ มใช/้ ขอ้ ควรระวงั ง่วงนอน• ปฏิกิริยาระหวา่ งยา เสริมฤทธ์ิกบั ยานอนหลบั และสุรา

ยาลดนา้ มูก-ใช้ลดนา้ มูก-ห้ามใช้กรณมี โี รคหัวใจ-ระวงั ในความดนั โลหิตสูง-ง่วง ห้ามรับประทานขณะขับขี่ยานพาหนะ

ยาละลายเสมหะ-ใช้ละลายและ ขับเสมหะ-ใช้ได้ท้งั เด็ก/ผู้ใหญ่-กรณีผสมแอลกอฮอล์ (อลิ กิ เซอร์)ห้ามใช้ในเด็กเลก็

ยาแก้แพ้และขับเสมหะใช้รักษาอาการไอมีเสมหะใช้ได้ผลกรณที เี่ กดิ จากภูมิแพ้ มีฤทธ์ิง่วงมาก

ยาแก้ไอขับเสมหะในเดก็ เลก็-แก้ไอขบั เสมหะในเดก็ ทรี่ ะบุไว้ตามมาตรฐานโรคทางเดนิ หายใจเป็ นตวั แรก-ใช้ได้ผลดมี าก

ยาบรรเทาอาการไอ- จิบบรรเทาอาการไอ-ไม่ควรใช้มาก-ทาให้เสพตดิ

ยาระงบั อาการไอระงบั ไอ กรณไี อแห้งๆ จนพกัไม่ได้ห้ามใช้ในเดก็ เดก็ ซโ์ ตรเมโทรแฟน

ยาละลายเสมหะ-ใช้ในผู้ทมี่ ีเสมหะเหนียวข้น-ห้ามใช้ในหอบหืดจะทาให้หลอดลมตีบ

ยาขับเสมหะสกลิ ล์ แอมมอน-ขบั เสมหะไดด้ ีในผมู้ ีเสมหะเหนียวขน้ มีกล่ินฉุน-ใชไ้ ดด้ ีในผปู้ ่ วย ถุงลมโป่ งพอง

ยาระงบั ไอ1. ออกฤทธ์ิต่อสมองส่วนกลาง (medulla) กลุ่มเสพตดิ codeine, hydrocodone, ฝิ่ น กลุ่มไม่เสพตดิ dextrometrophan2. ออกฤทธ์ิทีป่ ระสาทส่วนปลาย ลดการระคายเคอื งที่ pharynx larynx diphenhydramine [ ยาแก้แพ้] กดการไอ ลดนา้ มูก ลงคอ

DEXTROMETROPHAN• กดศูนย์ควบคุมการไอทีส่ มอง มฤี ทธ์ิกดการหายใจแต่น้อย กว่ามอร์ฟี นทาให้ เยอ่ื บุทางเดนิ หายใจแห้ง ข้อบ่งใช้ บรรเทาอาการไอทีไ่ ม่มีเสมหะอย่างรุนแรงได้• อาการข้างเคยี ง มนี ้อย ไม่รุนแรงท่พี บบ่อย คอื ง่วงนอน มึนงง คลน่ื ไส้ เกนิ ขนาด กดระบบประสาทและกดศูนย์ หายใจได้

DEXTROMETROPHANข้อแนะนา1. ไม่ใช้ในผู้ป่ วยหอบหืด เพราะกระตุ้นการหลงั่ histamine2. ไม่ควรใช้ในเดก็ ทอี่ ายตุ า่ กว่า 5 ปี , หญิงมคี รรภ์, โรคตบั3. ควบคุมขนาดการใช้ยา ทถี่ ูกต้อง [ไม่เกนิ 10 - 20 mg. ทุก 6 ชม.]4. ไม่ควรใช้ในผู้ป่ วยทไี่ อมเี สมหะ หลอดลมตบี



จำแนกตำมขอบเขตกำรออกฤทธ์ิ• Broad spectrum ฤทธ์ิกวา้ ง- Tetracyclines- Nitrofurans - Chloramphenicals• Medium spectrum มีผลแบคทีเรียแกรมบวกและลบ ไม่มีผลต่อชนิด อ่ืน เช่น sulfonamides• Narrow spectrum ฤทธ์ิเฉพาะpenicillin gram positive bacteria Aminoglycoside gram negative bacteria

Amoxicillin• กล่มุ ไวต่อการถูกทาลายโดย penicillinase รักษาการตดิ เชื้อ ทางเดนิ หายใจ ผวิ หนัง ทางเดนิ ปัสสาวะ otitis media sinusitis และป้ องกนั sub acute bacterial endocarditis• ขนาด รักษาโรคตดิ เชื้อ กนิ 20-50 mg/kg/day แบ่งทุก 8-12 ชั่วโมง ป้ องกนั sub acute bacterial endocarditis 50mg/kg 1 ชม. ก่อนทาหัตถการ ข้อห้าม แพ้ยากลุ่มpenicillin

Penicillin v potassiumรักษา gram positive cocci ยกเว้น staphylococcusขนาด อายุ<12 ปี 25-50 mg/kg/day >12 ปี 125-500 mg ทุก 6-8 ชม.ป้ องกนั ไข้รูมาตกิ อายุ < 5 ปี 125 mg วนั ละ 2 คร้ัง อายุ > 5 ปี 250 mg วนั ละ 2 คร้ัง

Lincomycin1. hยyาdกrลoมุ่ chlmoraicdreolides2. รข8ูป-น2สา4าดรชล่วั IะโMลมาง,ยIVช11น00ิดm-ฉ2gีด0/mmlgIV/kไgด/ต้d้อaงyใแหบ้ชง่ ้าใๆหใ้ทนกุฤทธไิ์ มพ่ งึ ประสงค์1. NAUSEA DIARRHEA2. DRUG ALLERGY3. INCREASE SGOT LEVEL4. HYPOTENSION กรณี IV push rapidly ofLincomycin5. Pseudo membranous colitis [Clindamycin]

Cloxacillin sodiumใช้กบั โรคตดิ เชื้อผวิ หนัง ทางเดนิ หายใจ กระดูกและข้อจาก เชื้อ stapylococcus• ขนาด 50-100 mg/kg/day แบ่งทุก 6 ชั่วโมง ขนาดสูงสุด 4 gm /day

Dicloxacillin sodiumสาหรับการติดเช้ือที่สร้างเอนไซม์ penicillinaseขนาดน้าหนกั . <40kg 12.5-50 mg/kg/day แบ่งทุก 6 ชม.น้าหนกั .>40kg 125-500 mg ทุก 6 ชม.ขอ้ หา้ ม ในผทู้ ่ีแพย้ ากลุ่ม penicillin

Chloramphenicol1. ในกรณีด้ือยาตวั อื่น ในเช้ือ bacteroides , H.Influenza , N.meningitidis , salmonella , rickettsia2. ยาเฉพาะท่ี ยาหยอดตา หยอดหู3. ขนาด 40-100mg/kg/day สูงที่สุด 2gm/day ทารกแรกเกิด ไม่แนะนาให้ ใช้4. เยอื่ หุม้ สมองอกั เสบ ขนาด75-100mg/kg/day แบ่งทุก6ชม.5. โรคติดเช้ืออ่ืน 50-75mg/kg/day ทุก 6 ชวั่ โมง6. ตาอกั เสบ หยอดตาทุก 3-6 ชว่ั โมง7. หูช้นั นอกอกั เสบ หยอดหู 3 คร้ังต่อวนั

ฤทธ์ิไม่พงึ ประสงค์1. Aplastic anemia สาคญั ทส่ี ุด2. กดBone marrow เกดิ การซีดแต่ bone marrowทางานอยู่3. Gray syndrome ในทารกแรกเกดิ4. รบกวนระบบทางเดินอาหาร ,Drug allergyข้อควรระวัง1. หญงิ มีครรภ์ ให้นมบุตร ทารกขวบปี แรก2. G-6-PD Deficiency3. เลยี่ งใช้ร่วมกบั Dicoumarol,Chlorpropamide,Tobutamide, Phenytoin ทาให้ยาอยู่ในร่างกายนานขึน้

Norfloxacin• ยากลุ่ม Quinolone ไดผ้ ลกบั เช้ือหลายชนิด shigella, gonorrhea, chancroid , uncomplicated UTI• ขนาด กิน 15-20 mg/kg/dayแบ่งวนั ละ 2 คร้ังนาน 3 -7 วนั

Co-trimoxazoleกลุ่มsulfonamide (sulfamethoxazole+trimethoprim)• ขนาด tab 80 mg smz + 160 mg tmp• รักษาปัสสาวะอกั เสบ หูช้ันกลางอกั เสบ หลอดลอกั เสบ• รักษาและป้ องกนั Pneumocystis carinii ( PCP ) , Nocardia สาหรับ shigellosis และ typhoidใช้เฉพาะพนื้ ทไี่ ม่ดือ้ ยา• ขนาด คานวณตามขนาดของ trimethoprim -เดก็ กนิ 6-12mg/kg/day ให้ทุก 12 ชม. -PCP รักษา15-20MG/KG/DAY ให้ทุก 6 ชม.• ป้ องกนั PCP5-10mg/kg/day ขนาดสูงสุด 320mg ให้ทุก 12 ชม. 3 วนั ต่อ สัปดาห์ หรือ ให้วนั ละ 160mg/day

ผลขา้ งเคยี ง1. ระบบโลหิต (ขาดG-6 PD , กดไขกระดูก acute hemolytic anemia Agranulocytosis Aplastic anemia)2. ระบบขบั ถ่ายปัสสาวะ (ตกตะกอนของsulfonamide เกิด Crystaluria, tubular necrosis , Anuria)3. ปฏิกิริยาแพต้ ่างๆ (Steven-Johnson Syndrome Exfoliative dermatitis Drug fever และ Hepatitis4. KERNICTERUS ในหญิงต้งั ครรภเ์ ม่ือทารกคลอดก่อนกาหนด (ยาแยง่ ที่ bilirubin จบั กบั plasma protien ทาให้ bilirubin เป็นอิสระมากข้ึน ผา่ น เขา้ ไปในเซลลส์ มอง เกิดปัญญาอ่อน)

ขอ้ ควรระวงัเกิด thrombocytopenia มากข้ึนกรณีให้ diuretic ก่อนหรือพร้อมกบั Bactrimผปู้ ่ วย AIDS ที่รักษา pneumocystis carinii มกั มี ไข้ ออ่ นเพลีย ผนื่ แดง pancytopeniaระมดั ระวงั ใน ผทู้ ่ีไตเสื่อม หญิงต้งั ครรภ์ เดก็ อายตุ ่ากวา่ 2 ปี ไม่ใหย้ าน้ีในเดก็ ต่ากวา่ 12 เดือน

Erythromycin estolateกลุ่ม macrolides รักษาการติดเช้ือ mycoplasma pneumoniae, legionella pneumonia, diphtheria, pertussis, chancroid, Chlamydia, campylobactor –ขนาด estolate 30-50mg/kg/day แบ่งทุก8-12ชวั่ โมง –stearate 20-40mg/kg/day แบ่งทุก 6ชม..

ปฏกิ ริ ยิ าทไี่ มพ่ งึ ประสงค์1. GI TRACT ระคายเคอื ง คลนื่ ไส้ อาเจยี น แสบท้อง ท้องเสีย2. การแพ้ยา eosinophilia ผนื่ ไข้ ลมพษิ3. Cholestasis Hepatitis จากerythromycin estolate4. Reversible Sensory neural hearing loss5. Infection = candidiasis , pseudo membranous colitis