(5o Μέρος) - Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

Ὅπως σωματικά ὁ κάθε ἄνθρωπος, ἄν δέν φάει φαγητό θά πέσουν οἱ ἄμυνες καί θάἀρρωστήσει, ἔτσι καί ἡ ψυχή, ἄν δέν «φάει», θά ἀρρωστήσει. Καί τί τρώει ἡ ψυχή;Ἐπειδή ἀκριβῶς εἶναι νοερά, ἄυλη, εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, θά πρέπει νά μετέχειστίς ἐνέργειες τοῦ Χριστοῦ, διαφορετικά θά ἀρρωστήσει. Ὅσο ἐπιμένει κάποιος νάμήν παίρνει τίς ἐνέργειες τοῦ Χριστοῦ, ὅσα χάπια κι ἄν πάρει, σέ ὅσους ψυχιάτρους,ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές κι ἄν πάει, ὅσες ψυχαναλύσεις κι ἄν κάνει, θάσυνεχίσει νά εἶναι ἄρρωστη ἡ ψυχή του.Ὑπάρχουν δύο θεραπευτικές τομές πού μᾶς δίνουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας γιάτήν ψυχή μας. Ἡ μία θεραπευτική τομή εἶναι ἡ ἀέναη κίνηση πού πρέπει νά ἔχει ἡψυχή πρός τόν Θεό. Λέει ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὅτι ἡ ψυχή ἔχει μέσα της τήν τάση νάκινηθεῖ πρός τόν Θεό. Ὅσο δέν κινεῖται πρός τόν Θεό, ἀλλά κινεῖται ὁριζόντια,παραμένει ἄρρωστη. Ὅσο δηλαδή ἡ ψυχή δέν προσεύχεται, δέν κάνει ὑπακοή στόνΧριστό, δέν πιστεύει οὐσιαστικά στόν Χριστό, δέν κόβει τά πάθη της, δέν νηστεύει,δέν ἐγκρατεύεται, δέν ἔχει αὐτήν τήν συνεχή κίνηση πρός τόν Θεό, παραμένειἄρρωστη. Κατά τόν Ἅγιο Μάξιμο αὐτή ἡ κίνηση κάποια στιγμή σταματάει καίφτάνει ὁ ἄνθρωπος σέ μία ἀτρεψία, σέ μία κατάσταση δηλαδή ὅπου ἔχει ὑγεία καίδέν θέλει νά γυρίσει πίσω, νά ξαναρρωστήσει. Αὐτό τό σημεῖο ὁ Ἅγιος Μάξιμος τόὁνομάζει «ἔκσταση», πού εἶναι στάση καί κίνηση συγχρόνως, ἀφοῦ ἄν κάποιοςκινεῖται πρός τόν Θεό, δέν ἔχει τέρμα, γιατί ὁ Θεός εἶναι ἄπειρος.Στόν Παράδεισο καί στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν πρόκειται νά σταματήσουμε. Ὁἄνθρωπος ἀρχίζει ἀπό αύτήν τήν ζωή αὐτήν τήν κίνηση, τήν μετάνοια καί αὐτή ἡπορεία συνεχίζεται στήν αἰωνιότητα. Προσέξτε! Ὁ ἄνθρωπος πρέπει ἀπό αὐτήν τήνζωή ν’ ἀρχίσει αὐτήν τήν κίνηση, γιατί στήν ἄλλη ζωή, στόν Ἅδη δέν θά μπορέσει νάμετανοήσει, «ἐν τῷ Ἅδη οὐκ ἔστι μετάνοια». Ὁπότε αὐτή ἡ ζωή εἶναι πολύ κρίσιμη.Ἀνάλογα μέ τήν γωνία πού κάποιος θά ἀνοιχτεῖ σ’ αὐτή τήν ζωή, μέ αὐτή τήν γωνίαθά συνεχίσει νά ἀνοίγεται στήν αἰωνιότητα. Ἐκεῖ ὀ ἄνθρωπος συνεχῶς θά μεταβαίνειἀπό δόξα σέ δόξα καί ἀπό δύναμη σέ δύναμη καί ἀπό ἔκπληξη σέ ἔκπληξη καί ἀπόχαρά σέ μεγαλύτερη χαρά, ὅπως λέει ὀ Ἀπόστολος Παῦλος. Αὐτός θά εἶναι ὁΠαράδεισος.Ἡ δεύτερη θεραπευτική τομή κατά τόν Ἅγιο Μάξιμο καί τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόνΠαλαμᾶ εἶναι ὅτι ἡ ψυχή μέσα της ἔχει κίνηση πρός ἡδονή πρός τόν Θεό, δηλαδήεἶναι φτιαγμένη ἡ ψυχή μας γιά νά φτάσει στήν ὑπέρτατη ἡδονή, νά φτάσει στόνΘεῖο Ἔρωτα. Εἶναι λοιπόν καίριο τό νά γνωρίζουμε τίς προδιαγραφές τῆς ψυχῆς μας,σύμφωνα μέ ὅσα λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Ἡ ψυχή μας εἶναι φτιαγμένη γιά νά κινεῖταιπρός τόν Θεό καί γιά νά Τόν ἀγαπήσει. «Εἶναι ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς μας νά ἀγαπήσειτόν Θεό», λέει ἔτσι ὠμά ὁ π. Πορφύριος. Ὅσο κάποιος δέν ἱκανοποιεῖ αὐτήν τήνἀπαίτηση τῆς ψυχῆς, εἶναι ἄρρωστος. Ὅπως ὁ ἄνθρωπος, ἄν δέν ἱκανοποιεῖ τήνἀπαίτηση τοῦ σώματος νά φάει ἤ να κοιμηθεῖ, θά ἀρρωστήσει, ἔτσι κι ἄν δένἱκανοποιήσει τήν ἀπαίτηση τῆς ψυχῆς νά ἐρωτευτεῖ τόν Θεό, θά εἶναι ἄρρωστος. Θάἀναζητάει τίς ἡδονές στά ὁριζόντια μεγέθη, στό φαγητό καί γενικά στίς ἡδονές ἀπότήν σάρκα καί ἀπό ἐκεῖ ἀρχίζει ἡ ἀμαρτία. Εἶναι ἡ λάθος ἀναζήτηση τῆς ἡδονῆς. Ὁἄνθρωπος τότε γεμίζει μέ πλῆθος ἡδονῶν καί ἁμαρτιῶν, οἱ ὁποῖες πρέπει νά51

ἐξουδετερωθοῦν.Εὐτυχῶς ὅμως ὀ Θεός δέν μᾶς ἐγκατέλειψε, μᾶς ἔδωσε τό φάρμακο – ἀντίδοτο γιά τόδηλητήριο πού πήραμε ἀπό τίς λάθος ἡδονές καί τά κτίσματα. Τό φάρμακο εἶναι ἡὀδύνη, ὁ πόνος. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά κάνει ἄσκηση, προσευχή, νηστεία,ἀγρυπνία, μετάνοιες, γιά νά μπορέσει νά ἐξουδετερώσει τό δηλητήριο, ὥστε νάἀποκτήσει τίς ἀπελευθερωτικές δυνάμεις γιά νά μπορέσει νά ἀρχίσει τήν κίνηση πρόςτόν Θεό καί νά Τόν ἀγαπήσει. Γιατί ὅσο κάποιος εἶναι δουλωμένος σέ αὐτές τίςἡδονές τῶν αἰσθήσεων, ὅσο εἶναι δουλωμένος στά πάθη του, δέν μπορεῖ νά κινηθεῖκαί νά ἀγαπήσει τόν Θεό. Πρέπει νά «νεκρωθεῖ ὁ παλαιός ἄνθρωπος» (Κολ. 3,5),ὅπως λέει καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, νά νεκρωθοῦν τά πάθη.Ὅλα αὐτά οἱ ψυχοθεραπευτές τά ἀγνοοῦν καί δέν ἀπενοχοποιοῦν τούς ἀνθρώπους.Ἀντίθετα, ἡ Ἐκκλησία καλεῖ τόν ἄνθρωπο σέ παραδοχή τῶν λαθῶν του, σέ μετάνοιακαί ἐξομολόγηση. Ἡ πρώτη καί ἀρχική κίνηση πού κάνει ὁ ἄνθρωπος λοιπόν εἶναι ἡμετάνοια καί ἡ ἐξομολόγηση. Ὅσο δέν τήν κάνει κανείς αὐτήν τήν ἀρχή, δένθεραπεύεται. Ἄν πάει τώρα σέ κάποιον χριστιανό ψυχίατρο, θά τόν στείλει στόνΠνευματικό, ἄν δέν εἶναι ὅμως χριστιανός θά τοῦ δώσει χάπια, μέ τά ὁποῖα βέβαιαδέν θά γίνει τίποτα, γιατί τά χάπια δέν θεραπεύουν τήν ψυχή.Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι γεννιόμαστε μέ μία ἀρρώστια πού τήν κληρονομοῦμε ἀπό τούςπρογόνους μας. Ἡ ἀρρὠστια ἔγκειται στό ὅτι δυσλειτουργεῖ καί εἶναι ἄρρωστη ἡψυχή μας, ἡ ὁποία ἔχει οὐσία καί ἐνέργεια. Αὐτή ἡ ἐνέργεια πού οἱ Πατέρες τήνὀνομάζουν «νοερά ἐνέργεια», δέν λειτουργεῖ σωστά, εἶναι σκοτισμένη καί βρώμικηκαί πρέπει νά καθαριστεῖ. Ὅσο δέν καθαρίζεται καί ἡ καρδιά εἶναι σκοτισμένη καί ἡδιάνοια γιατί ἡ ψυχή ἐνεργεῖ καί στά δύο. Ἡ διάνοια, ὁ ἐγκέφαλος εἶναι σάν ἕνανὑπολογιστή πού χρειάζεται κάποιον χειριστή. Ἄν αὐτός ὁ χειριστής δέν ξέρει τάπρογράμματα, τότε θά χειριστεῖ λανθασμένα τόν ὑπολογιστή.Γι’ αὐτό καί ὁ ἄνθρωπος, ὅσο εἶναι στήν ἁμαρτία, δέν λειτουργεῖ σωστά καί ὡς πρόςτήν λογική του κάνοντας παράλογα πράγματα, ἀλλά καί ὡς πρός τήν καρδιά του, τάσυναισθήματα καί τίς ἐπιθυμίες του. Γι’ αὐτό λέει καί ὁ Χριστός μας ὅτι «ἐκ τῆςκαρδίας ἐξέρχονται πάθη, πονηροί λογισμοί..» (Ματθ. 15,19). Ἡ ἀρρώστια μαςλοιπόν εἶναι ὅτι ἡ ψυχή μας εἶναι ἄρρωστη, τό κατ’ εἰκόνα εἶναι μουντζουρωμένο καίοἰ ἐνέργειες ἐπίσης εἶναι ἄρρωστες. Ἔτσι δέν πηγαίνει φῶς στήν περιφέρεια. οὔτεστήν διάνοια, οὔτε στήν καρδιά. Δυσλειτουργοῦν αὐτά τά δύο συστήματα καί ὁἐγκέφαλος, ἡ διάνοια καί ἡ καρδιά, τήν ὁποία ὀνομάζουν οἱ Πατέρες νοῦ, ὅταν ἡνοερά ἐνέργεια λειτουργεῖ στήν καρδιά. Ὁ νοῦς μας δηλαδή εἶναι σκοτισμένος.Ὑπάρχει ἕνα βραχυκύκλωμα ἀνάμεσα στήν καρδιά καί στόν νοῦ, ἕνα μπέρδεμα, μίαεἰσδοχή λογισμῶν ἀπό τήν διάνοια στήν καρδιά.Ὅπως, ὅταν γίνεται βραχυκύκλωμα, σαπίζουν τά καλώδια καί περνάει ρεῦμα ἀπό τόἕνα καλώδιο στό ἄλλο καί τινάζεται ὅλο τό ἠλεκτρολογικό σύστημα καί παίρνειφωτιά, ἔτσι ἔχει γίνει καί μέσα μας. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀμετανόητος, ὑπάρχουνμέσα του λογισμοί ἀπό τήν διάνοια πού δέν πρέπει νά ὑπάρχουν. Κανονικά στήνφυσιολογική κατάσταση, μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὅτι, ἡ καρδιά πρέπει νά εἶναι52

κενή ἀπό λογισμούς. Ἡ μόνη σκέψη πού πρέπει νά ὑπάρχει στήν καρδιά εἶναι ἡμνήμη τοῦ Θεοῦ, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με». Ἡ καρδιά καί ἡ νοεράἐνέργεια πού λειτουργεῖ ἐκεῖ εἶναι ὄργανο θεογνωσίας, γιά νά γνωρίσει ὁ ἄνθρωποςκαί νά κοινωνεῖ μέ τόν Θεό.Μέσα λοιπόν στήν καρδιά μπαίνουν λογισμοί ἀπό τόν ἐγκέφαλο. Ὁ ἐγκέφαλοςαὐτούς τούς λογισμούς τούς προσλαμβάνει ἀπό το περιβάλλον, ἀπό ὅλα τάἐρεθίσματα τοῦ περιβάλλοντος. Αὐτά μπαίνουν καί στήν καρδιά καί ἔτσιἀρρωσταίνουμε, ἀφοῦ ὑγεία σημαίνει ἡ καρδιά νά εἶναι καθαρή, νά μήν μπαίνει μέσατίποτα.Ἡ Ἐκκλησία μέ τήν θεραπευτική τῶν Πατέρων μᾶς λέει πώς πρέπει νάθεραπευτοῦμε, νά διορθωθεῖ τό βραχυκύκλωμα αὐτό, νά σταματήσουν νάκατεβαίνουν δηλαδή λογισμοί ἀπό τήν διάνοια στήν καρδιά. Ὅταν οἰ λογισμοίκατέβουν στήν καρδιά, ὁ ἄνθρωπος γίνεται δοῦλος τοῦ περιβάλλοντος καί μπερδεύειτόν Θεό μέ τό περιβάλλον κι ἔτσι δημιουργεῖται ἡ εἰδωλολατρία. Γιατί, ὅπως εἴπαμε,ἡ καρδιά εἶναι ὄργανο θεογνωσίας, εἶναι φτιαγμένη νά κοιτάζει πρός τόν Θεό. Ὅτανμπαίνουν λογισμοί ἀπό τό περιβάλλον, ὁ ἄνθρωπος ὑποδουλώνεται στό περιβάλλον,κάνει θεό τά κτίσματα καί καταλήγει στήν εἰδωλολατρία.Ἡ Ἐκκλησία δίνει τήν θεραπεία μέ τήν ἐξομολόγηση, τήν ἀδιάλειπτη προσευχή -πούκάνει ἑκούσια ὁ καθένας- καί μέ τήν ὅλη θεραπευτική, πού μέ μία λέξη λέγεται«ἡσυχαστική ζωή». Ἄν δέν τά κάνει ὁ ἄνθρωπος αὐτά, δέν λύνει τό βραχυκύκλωμα,κρατάει βρώμικη τήν καρδιά του καί δέν μπορεῖ νά δεῖ τόν Θεό. Ὁ Χριστός μαςἄλλωστε τό εἶπε «μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται»(Ματθ. 5,8). Ὅσο ἡ καρδιά μας ἔχει λογισμούς ἀπό τή διάνοια, οἱ ὁποῖοι προέρχονταιἀπό τό περιβάλλον, δέν μπορεῖ νά δεῖ τόν Θεό καί δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ἔχειαὐτήν τήν ὁλοκληρωμένη πίστη.Στήν σημερινή ἐποχή πολύ ἐξόφθαλμα οἱ ἄνθρωποι ταλαιπωροῦνται ἀπό τούςλογισμούς. Ὅλοι οἱ Γέροντες τό ξέρουν αὐτό καί λένε πώς γιά νά ἀπελευθερωθεῖ ὁἄνθρωπος ἀπό τούς λογισμούς, πρέπει νά τούς προδώσει, νά ταπεινωθεῖ, νάἐξομολογηθεῖ καί νά μπεῖ στήν θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας.Ὅλοι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι πού ταλαιπωροῦνται καί ἀχρηστεύονται ἀπό αὐτά πού ἡψυχολογία ὀνομάζει ἔμμονες ἰδέες, ἄν ἔμπαιναν μέσα στήν θεραπευτική τῆςἘκκλησίας καί καθάριζαν τήν καρδιά τους μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί μέ ὅλοαὐτό τό «θεραπευτικό πακέτο» -ἀλλά μέσα στήν Ἐκκλησία καί ὅχι αὐτονομημένα-θά θεραπεύονταν.Ὅταν ρώτησαν τόν π. Παΐσιο πῶς μπορεῖ νά θεραπευτεῖ κάποιος, ὅταν ἔχει ἕνανλογισμό, μιά ἰδέα ὅτι πάσχει ἀπό κάτι, ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Γιά νά βοηθηθεῖ αὐτός ὁἄνθρωπος, πρῶτον, πρέπει νά ἔχει Πνευματικό. Δεύτερον, νά ἔχει ἐμπιστοσύνη στόνΠνευματικό καί τρίτον, νά τοῦ κάνει ὑπακοή. Θά πεῖ τόν λογισμό του στόνΠνευματικό κι ἐκεῖνος θά τοῦ πεῖ: ‘Σ’ αὐτό μήν δίνεις σημασία, ἐκεῖνο πρόσεξέ τόκτλ’. Ἄν δέν ἔχει ἐμπιστοσύνη καί δέν ὑπακούει, δέν μπορεῖ νά τοῦ φύγει ὁλογισμός».53

Δυστυχῶς συμβαίνει κι αὐτό. Πηγαίνουμε στόν Πνευματικό καί δέν τοῦ ἔχουμεἐμπιστοσύνη. Πηγαίνουμε ἁπλῶς γιά νά κάνουμε μία συζήτηση μέ κάποιον ἤ γιά νάἀκούσουμε μιά ἀκόμα ἄποψη. Μά ἄν πάει κανείς νά ἀκούσει μία ἄποψη, φυσικά δένθά γίνει καλά. Μετά θά ἀκούσει κι ἄλλες ἀπόψεις ἀπό ψυχολόγους, ψυχιάτρους,συγγενεῖς, φίλους… Ἔτσι ὅμως θά δημιουργήσει ἕνα τεράστιο μπέρδεμα μέσα του.Ἄν ὅμως δέν πάει στόν Πνευματικό ἔχοντας τόν λογισμό ὅτι οὐσιαστικά κάνειὐπακοή στόν Θεό, τότε δέν μπορεῖ νά γίνει καλά. Ὁ π. Πορφύριος λέει πώς ὑπάρχειπερίπτωση ὀ ἄνθρωπος νά γίνει καλά καί πάλι νά μήν τό πιστεύει, ὅτι ἔγινε καλά,γιατί ἀκριβῶς ἔχει ἐμπιστοσύνη στόν λογισμό του, παρά στόν Πνευματικό του.Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος: «Ἕνας νέος πού ζεῖ ἀκατάστατα, ἔχει ψυχολογικά προβλήματακαί ταλαιπωρεῖται, ἔρχεται μέ μάτια κατακόκκινα ἀπό τό τσιγάρο καί ζητάει νά τόνβοηθήσω. Ἔχει καί μία ψευτοευλάβεια. Ζητάει νά τοῦ δώσω τήν εἰκόνα ἀπό τότέμπλο γιά εὐλογία καί μπαίνει μέσα στό κελί μέ τσιγάρο. ‘’Βρέ -τοῦ λέω- τά μάτιασου ἀπό τό τσιγάρο ἔγιναν κατακόκκινα σάν τοῦ λυσσασμένου σκυλιοῦ. Οὔτε οἱγέροι δέν καπνίζουν ἐδῶ μέσα, ἐγώ λιβανίζω ἐδῶ πέρα’’. Τό δικό του αὐτός!Ἔρχεται καί ζητάει βοήθεια καί δέν βγαίνει ἀπό τόν λογισμό του. ‘’Γιατί δέν μέκάνεις καλά;’’ μοῦ λέει. ‘’Θέλεις νά γίνεις καλά μέ μαγικό τρόπο, χωρίς ὁ ἴδιος νάκάνεις καμιά προσπάθεια. Ἐσύ δέν εἶσαι γιά θαῦμα, τοῦ λέω. Δέν ἔχεις τίποτε.Πιστεύεις στόν λογισμό σου’’. Ἄν ἔκανε ὑπακοή, θά βοηθιόταν. Ἔχω προσέξει ὅτι,ὅποιος ἀκούει (ὑπακούει), τάκ-τάκ προχωράει καί πάει καλά. Καί αὐτός καί οἱ δικοίτου μετά, εἶναι ἥσυχοι».Συνεχίζοντας ὁ Γέροντας λέει κάτι ἐξωφρενικό γιά τήν ψυχιατρική λογική,ἀναφερόμενος σέ ἕναν ἄλλον, πού κι αὐτός ἔπασχε ἀπό τόν λογισμό του. «Ἀκόμη καίἄν αὐτό πού ἔλεγε αὐτός πού ἔπασχε ἀπό τόν λογισμό του ἦταν σωστό καί ὁ ἄλλοςτοῦ ἔλεγε: ‘Ὄχι, δέν εἶναι ἔτσι, ἔτσι εἶναι, καί ἔκανε ὑπακοή στό λάθος τοῦ ἄλλου,πάλι θά ἔπαιρνε Χάρη, καί μάλιστα μεγάλη Χάρη, γιατί ταπεινώθηκε». Δηλαδή πᾶςστόν Πνευματικό σου καί ἐνῶ εἶσαι ὄντως ἄρρωστος, σοῦ λέει δέν ἔχεις τίποτα. Ἄντό πιστέψεις αὐτό θά πάρεις πολύ χάρη γιατί ταπεινώνεσαι. Αὐτό βέβαια μέ τήνκοσμική λογική εἶναι παράλογο, ὁ Θεός ὅμως λέει: «στούς ταπεινούς δίνω χάρη, ἐνῶστούς ὑπερήφανους ἀντιτάσσομαι» (Ἰακ. 4,6). Ἰσχύει γενικότερα ὅτι ἀκόμα καίλάθος νά σοῦ πεῖ ὁ Πνευματικός, ἄν κάνεις ὑπακοή, θά βγεῖ κάτι καλό, θά βγεῖςκερδισμένος. Ὅταν κανείς ὑπακούει μιμεῖται τόν Χριστό, γιατί ὁ Χριστός συνεχῶςὑπήκουε στόν Πατέρα του καί λέει «ἦρθα νά κάνω ὄχι τό θέλημά μου, ἀλλά τόθέλημα τοῦ πέμψαντός με» (Λουκ. 22,42). «Πόσοι βασανίζονται ἔτσι χρόνια, ἐπειδήπιστεύουν στόν λογισμό τους καί δέν ἀκοῦνε! Ὅσα καί νά τούς πεῖς, ὅσα καί νά τούςκάνεις, ὅλα τά παίρνουν ἀνάποδα. Καί δέν εἶναι ὅτι πίστεψε κανείς μία φορά στόνλογισμό του καί τό κακό σταμάτησε ἐκεῖ, ἀλλά τό κακό αὐξάνει. Καλλιεργεῖται-καλλιεργεῖται καί μπορεῖ νά φτάσει στήν τρέλλα».Οὐσιαστικά, ὅταν κανείς ἐμπιστεύεται τόν λογισμό του, εἶναι ἕνας μεγάλοςἐγωισμός. Στήν «Κλίμακα», ὁ ἅγιος Ἰωάννης λέει ὅτι ἡ τρέλα ἔρχεται ἀπό τήνὑπερηφάνεια. Τό λέει ξεκάθαρα ὅτι ἀπό τήν κενοδοξία ὁ ἄνθρωπος πηγαίνει στήνὑπερηφάνεια καί ἀπό τήν ὑπερβολή τῆς ὑπερηφάνειας στήν ἔκσταση, στήν τρέλα.54

Ξέρει πολύ καλά τί λέει ὁ Ἅγιος, ἀφοῦ ἕνας ἀπέραντος ἐγωισμός τελικά τόντρελαίνει τόν ἄνθρωπο, γιατί ἐμπιστεύεται συνέχεια τόν λογισμό του καί φυσικά ὁδιάβολος ἐκμεταλλεύεται αὐτήν τήν πτώση τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ βάζει καίφαντασίες στόν νοῦ του.«Ἔχω καταλάβει ὅτι ἡ ὑπακοή πολύ βοηθάει», λέει ὁ Γέροντας. Ὅταν δηλαδή κανείςδέν ἐμπιστεύεται τόν λογισμό του καί ρωτάει τόν Πνευματικό του τί νά κάνει. Αὐτόςλοιπόν ὁ ἄνθρωπος πού κόβει τόν ἐγωισμό του καί δέν ἐμπιστεύεται τόν λογισμό του,ἔχει βρεῖ τόν δρόμο γιά νά θεραπευτεῖ μέ τήν ταπείνωση. Βλέπετε ἕνας γερο-Παΐσιος,ὅταν ἦταν στήν Κόνιτσα, εἶχε βρεῖ ἕνα παιδάκι ἀπό αὐτά τά χαζούλικα στό χωριό, τόἔβαλε στό μοναστήρι καί τοῦ ἔκανε ὑπακοή. Μά θά σκεφτοῦμε «εἶναι δυνατόν ἕναςμέγας Γέροντας νά κάνει σέ ἔνα χαζούλικο παιδάκι ὑπακοή!». Κι ὅμως ὁ Γέρονταςἤξερε πολύ καλά τί ἔκανε. Γιατί, ὅταν ὑπακούεις, ὅταν ταπεινώνεσαι καί ρωτᾶς,ἑλκύεις τήν χάρη καί τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀποκαθίσταται αὐτή ἡ κοινωνία μαζίΤου. Ἀντίθετα, ὅσο ἐμπιστεύεσαι τόν ἑαυτό σου, ἀποξενώνεσαι ἀπό τόν Θεό καίκλείνεσαι στόν ἐγωισμό σου. Ὅταν γιά παράδειγμα, ὁ σύζυγος ρωτάει τήν σύζυγο ἤτό ἀντίστροφο, ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Μπορεῖ αὐτός πού ρωτάει νά ξέρει τίπρέπει νά κάνει, ἀλλά, ἄν ρωτήσει θά πᾶνε πολύ καλύτερα τά πράγματα. Ἐνῶ, ἄνπράξει αὐτό πού εἶναι σίγουρος ὅτι εἶναι τό σωστό, χωρίς νά ρωτήσει, θά δεῖ ὅτι δένπᾶνε καλά τά πράγματα, διότι ἐνήργησε μέ ἐγωισμό, χωρίς νά ρωτήσει τό ἕτερονἥμισυ, πού εἶναι πάλι ὁ ἑαυτός του.«Καί λίγο μυαλό νά ἔχει κανείς, ἄν κάνει ὑπακοή, γίνεται φιλόσοφος. Εἴτε ἔξυπνος,εἴτε κουτός, εἴτε ὑγιής, εἴτε ἄρρωστος πνευματικά ἤ σωματικά εἶναι κανείς καίβασανίζεται ἀπό λογισμούς, ἄν κάνει ὑπακοή, ἐλευθερώνεται. Λύτρωση εἶναι ἡὑπακοή». Γιατί ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ ἐφαρμοσμένη ταπείνωση. Κι ὅταν ὑπάρχειταπείνωση, ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ «ταπεινοῖς δίδωσι χάριν» (Ἰακ. 4,6) καί ἡΧάρις τά δίνει ὅλα. Θυμηθεῖτε αὐτό πού ἔλεγε ὁ π. Πορφύριος: «Ἐκεῖνο πούχρειάζεται μόνο ἡ ψυχή μας εἶναι ἡ Χάρις». Δέν χρειάζεται χάπια, ἀνέσεις, νά σέἀγαπάει ὁ ἄλλος, χρήματα, δόξα κτλ. Ὁ ἄνθρωπος θέλει μόνο τήν χάρη τοῦ Θεοῦ πούδέν τήν παίρνει, ὅσο δέν ταπεινώνεται. Καί δέν γίνεται νά ταπεινωθεῖ, ὅσο δένὑπακούει. Αὐτά εἶναι μαθηματικά, συνεπαγωγές. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος δέν ταπεινώνεται,δέν θεραπεύεται καί ταλαιπωρεῖται μέ τούς λογισμούς του.Οἱ ἀναποφάσιστοι ἄνθρωποι ταλαιπωροῦνται. Δέν μπορούν νά πάρουν μία ἀπόφασηγιατί ἐμπιστεύονται τόν λογισμό τους καί δέν ρωτᾶνε. Ἄν δεῖτε ἀναποφάσιστοἄνθρωπο εἶναι πολύ ἄρρωστος. Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά πετάξει ὅλους τούς λογισμούςἀπό τήν καρδιά του καί νά ἑνώνεται συνεχῶς μέ τόν Θεό. Καί ἡ διάνοια ἀκόμα τοῦἀνθρώπου νά παρακολουθεῖ τήν καρδιά, ἡ ὁποία προσεύχεται στόν Θεό. Νά γίνεται ἡσυμπροσευχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού ὑπάρχει μέσα στήν καρδιά μας καί κράζει«Ἀββᾶ ὁ Πατήρ» (Γαλ. 4,6), ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μέ τό δικό μας πνεῦμα.Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος εἶναι στόν Παράδεισο ἀπό αὐτή τή ζωή.Λέει ὁ Γέροντας: «Ὁ μεγαλύτερος ἐγωιστής εἶναι αὐτός πού ἀκολουθεῖ τούςλογισμούς του καί δέν ρωτάει κανέναν, αὐτοκαταστρέφεται. Μπορεί κάποιος νά εἶναιἔξυπνος», τετραπέρατος ἀλλά δέν σώζεται μέ τήν ἐξυπνάδα, «ἄν ἔχει θέλημα,55

αὐτοπεποίθηση καί φιλαυτία, βασανίζεται συνέχεια. Μπερδεύεται ἄσχημα καί τοῦδημιουργοῦνται προβλήματα. Γιά νά βρεῖ τόν δρόμο του, πρέπει νά ἀνοίξει τήνκαρδιά του σέ κάποιον Πνευματικό καί νά ζητήσει ταπεινά τήν βοήθειά του. Μερικοίὅμως ἀντί νά πᾶνε στόν Πνευματικό, πᾶνε στόν ψυχίατρο. Ἄν ὁ ψυχίατρος εἶναιπιστός, θά τούς συνδέσει μέ κάποιον Πνευματικό. Ἄν ὄχι, θα τούς δώσει μόνο χάπια.Μόνο ὅμως τά χάπια δέν λύνουν τό πρόβλημα. Χρειάζονται καί πνευματική βοήθεια,γιά νά μπορέσουν νά τό ἀντιμετωπίσουν σωστά καί νά καλυτερέψει ἡ κατάστασήτους καί νά μήν ταλαιπωροῦνται».Βεβαίως χρειάζονται καί τά χάπια μερικές φορές καί φυσικά δέν ἔχω κάτι προσωπικόμέ τούς ψυχιάτρους καί ὅλους αὐτούς πού προσπαθοῦν νά βοηθήσουν ψυχικά τούςἀνθρώπους. Ὅμως φέρουν παραπλανητικούς ὅρους. Οἱ μέν δέν θεραπεύουν ψυχή,ἀλλά νευρικό σύστημα, οἱ ἄλλοι διορθώνουν συμπεριφορές καί οἱ ψυχοθεραπευτέςἔχουν μία ψυχολογική προσέγγιση στό θέμα. Τό ἄν θεραπεύουν ἤ ὄχι φαίνεται στήνπράξη, στήν πορεία, πού οἱ ψυχοπαθεῖς αὐξάνουν καί τά ψυχιατρεῖα γεμίζουνσυνέχεια. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τό ἄν θεραπεύει ἡ Ἐκκλησία. Ἄν ὁ ἄνθρωποςἀκολουθήσει τήν θεραπευτική τῆς Ἐκκλησίας, θά γίνει Ἅγιος, σέ ὅποιο μέρος τοῦκόσμου κι ἄν βρίσκεται. Αὐτό εἶναι ἐπιστήμη, γιατί ἔχουμε τό ἴδιο πάνταἀποτέλεσμα. Ἀντίθετα σ’ αὐτές τίς ψυχοθεραπεῖες δέν ἔχουμε ποτέ τό ἴδιοἀποτέλεσμα, μᾶλλον δέν ἔχουμε κἄν ἀποτέλεσμα, γιατί τί βγαίνει ἀπό μιά ἀτέλειωτηκουβέντα!Συνεχίζει ὁ Γέροντας: «Ἡ μεγαλύτερη ἀρρώστια εἶναι τό νά πιστέψει ὁ ἄνθρωποςστόν λογισμό του, ὅτι ἔχει κάποια ἀρρώστια. Ὁ λογισμός αὐτός τοῦ δημιουργεῖἄγχος, τόν κάνει νά στεναχωριέται, νά μήν ἔχει ὄρεξη γιά φαγητό, νά μήν μπορεῖ νάκοιμηθεῖ, νά παίρνει φάρμακα καί τελικά ἀρρωσταίνει, ἐνῶ ἦταν καλά. Ἕνας λ.χ.ἐνῶ ἔχει καί σωματική καί πνευματική δύναμη, δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτα, γιατί ἔχειπιστέψει στόν λογισμό πού τοῦ λέει ὅτι δέν εἶναι καλά, μέ ἀποτέλεσμα νά σβήνεισωματικά καί πνευματικά. Δέν εἶναι ὅτι λέει ψέματα. Ἄν ὁ ἄνθρωπος πιστέψει ὅτικάτι ἔχει, πανικοβάλλεται, τσακίζεται καί δέν ἔχει μετά κουράγιο νά κάνει τίποτα.Ἔτσι ἀχρηστεύεται χωρίς λόγο».Κάποτε ὁ π. Πορφύριος ρώτησε ἕναν γιατρό: «Μπορεῖ κάποιος γιατρέ νά ἔχει γίνεικαλά ἀπό μία ἀρρώστια καί να μήν τό ξέρει; Νά! Αὐτός τώρα ἔγινε καλά μέ τήν χάρητοῦ Θεοῦ καί δέν τό ξέρει». Στήν ἀπορία τοῦ γιατροῦ πῶς μπορεί νά συμβεῖ κάτιτέτοιο, τοῦ εἶπε ὁ Γέροντας αὐτό πού εἶπε καί ὁ π. Παΐσιος, ὅτι δηλαδή, ἄν κάποιοςθεραπευτεῖ καί πιστεύει στόν λογισμό του πού τοῦ λέει τό ἀντίθετο, δέν αἰσθάνεταιτήν διαφορά, νιώθει πάλι ἄρρωστος.Βλέπετε τί φοβερό πράγμα εἶναι ὁ λογισμός καί εἶναι τόσο ἁπλό πράγμα νά τόἐξομολογηθεῖ κανείς καί νά φύγει. Ἡ μεγαλύτερη χαρά τοῦ διαβόλου εἶναι νά μήνἐξαγορεύει ὁ ἄνθρωπος τούς λογισμούς του. Νά κρατάει κρυφά πράγματα καί νάδημιουργεῖ ἕνα παλιατζίδικο μέσα του, τό ὁποῖο ἀργά ἤ γρήγορα θά τόν ἐκθέσει.Αὐτά πού λέει ἡ ψυχολογία «ἀπωθημένα», οὐσιαστικά εἶναι ἀνεξομολόγητεςἁμαρτίες τίς ὁποῖες ὁ ἄνθρωπος ἀπό δαιμονική ἐνέγεια ντρέπεται νά τίς πεῖ. Ἔτσιμένει ἀθεράπευτος καί μετά ὁ διάβολος ἔχει δικαιώματα πάνω του. Ἐνῶ προσπαθεῖ56

νά κάνει ἕνα βήμα μπροστά στά πνευματικά ὁ ἄνθρωπος, δέν μπορεῖ, γιατί δέν τόνἀφήνει ὁ πονηρός. Φταίει ὅμως ὁ ἄνθρωπος, γιατί δέν ἔχει ἀφεθεῖ τελείως στόν Θεό,δέν ἔχει ἀρνηθεῖ τόν ἑαυτό του. Ὁ Χριστός μᾶς εἶπε ὅμως ὅτι «ὅποιος θέλει νά Τόνἀκολουθήσει, πρέπει νά ἀρνηθεῖ τόν ἑαυτό του καί νά σηκώσει τόν σταυρό του(Ματθ. 16,24). Νά ἀκολουθήσει τόν Χριστό ἀκόμη κι ἄν πρόκειται νά ὑποστεῖθάνατο. Νά ἀγαπήσει μέ λίγα λόγια τό θεραπευτικό μέσο τῆς ὀδύνης, πού εἶναι τόἀντίδοτο τῆς ἡδονῆς. Ἄν δέν ἀγαπήσεις τήν ταλαιπωρία, τόν κόπο, τόν πόνο, δένμπορεῖς νά γίνεις καλά.Σήμερα γιορτάζαμε τήν ἀπόδοση τῆς γιορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς. Τί εἶναι ἡΠεντηκοστή; Εἶναι ἡ γενέθλιος ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἡμέρα κατά τήν ὁποία τόἍγιο Πνεῦμα κατεβαίνει καί συγκροτεῖ τήν Ἐκκλησία καί θεώνει ἀφενός τούςἈποστόλους καί ἀφετέρου καί ἄλλους ἀνθρώπους πού βαφτίστηκαν ἐκείνη τήνἡμέρα. Οὐσιαστικά ἡ Πεντηκοστή εἶναι μία ἐμπειρία θεώσεως. Θυμηθεῖτε τόθεραπευτικό σχήμα τῆς ψυχῆς πού διακρατεῖ στήν ὀρθόδοξη παράδοση: Κάθαρση –Φωτισμός – Θέωση. Αὐτός εἶναι ὁ θησαυρός μας καί οὐσιαστικά αὐτό χαρακτηρίζειτήν Ἐκκλησία καί τήν διαφοροποιεῖ ἀπό ὁτιδήποτε ἄλλο. Ὅλα τά ἄλλα δόγματα, οἱλεγόμενοι Χριστιανισμοί, Προτεσταντισμός, Παπισμός, ἔχουν χάσει αὐτήν τήνθεραπευτική, γιατί ἔχουν χάσει τή σωστή πίστη γιά τόν Θεό καί γιατί τά μοναστήριατους τά ἔκαναν ἱδρύματα (νοσοκομεῖα, σχολεῖα κλπ). Οἱ θεραπευτές τους, οἱἐπίσκοποι καί οἱ ἱερεῖς, ἔχουν γίνει οὐσιαστικά κοινωνικοί λειτουργοί. Ἔχουμελοιπόν αὐτόν τόν θησαυρό.Αὐτή ἡ ραχοκοκκαλιά τῆς παράδοσής μας ὑπάρχει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα.Ἡ ἐμπειρία τῆς θέωσης ὑπῆρχε καί στόν Ἀβραάμ ἀκόμα, ἀφοῦ θέωση εἶναι νά δεῖςτόν Θεό, τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά καί πρίν τόν Ἀβραάμ καί ὁ Νῶε ἦταν θεωμένος.Μετά τόν Ἀβραάμ ἔχουμε τούς Πατριάρχες καί τούς Προφῆτες καί τίς ἐμπειρίες τίςὁποῖες ἀποκαλοῦμε δοξασμό ἤ ἀλλιῶς θέωση, ἐννοώντας ὅτι ὅλοι αὐτοί οἱ ἅγιοιεἶδαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ.Δοξάζεται ὁ Προφήτης, σημαίνει ὅτι βλέπει τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Δοξάζεται ὁἈπόστολος σημαίνει ὅτι βλέπει τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Βλέποντας ὁ Ἀπόστολος τήνδόξα τοῦ Χριστοῦ, διαπιστώνει ἀπό τήν ἴδια τήν ἐμπειρία του ὅτι ὁ δόξα τοῦ Χριστοῦστήν Καινή Διαθήκη, εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ στήν Παλαιά Διαθήκη. Ὁπότε ὁΧριστός εἶναι ὁ Γιαχβέ, ὁ Ἐλωήμ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἁπλῶς στήν ΠαλαιάΔιαθήκη εἶναι ἄσαρκος. Ἔχουμε δηλαδή τήν ἴδια παράδοση μέ τήν Παλαιά Διαθήκη.Ὅσο γιά τό Πνεῦμα τό Ἅγιο πού εἴπαμε ὅτι κατέβηκε τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, τίεἶναι; Ἐπειδή δέν εἶναι σαφές στήν Παλαιά Διαθήκη, διαπιστώνεται ἀπό τήν ἐμπειρίατῶν Ἀποστόλων, γιατί στούς Ἀποστόλους γίνεται μία ἐπανάληψη τῆς ἐμπειρίας τῶνΠροφητῶν, μέ τή διαφορά ὅτι τώρα στόν Γιαχβέ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἔχειπροστεθεῖ ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι ἔχουμε στούς Ἀποστόλους τήν ἴδιαἐμπειρία τῆς θεώσεως πού εἶχαν καί οἱ Προφῆτες στήν Παλαιά Διαθήκη. Οἱ τρεῖςἈπόστολοι, ἀς ποῦμε, πού εἶδαν στό ὄρος Θαβώρ τήν Μεταμόρφωση, οὐσιαστικάεἶδαν τόν Θεό, εἶχαν μία ἐμπειρία θεώσεως. Εἶδαν τόν Θεό μεταμορφωμένο μέκατάλευκα ἱμάτια νά λάμπει μέσα στήν δόξα του, μέσα στό ἄκτιστο Φῶς. Μετά τούς57

Ἀποστόλους ἔχουμε τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας πού εἶχαν κι αὐτοί ἀνάλογηἐμπειρία. Τό ἴδιο καί οἱ Ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι εἶδαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ ἐμπειρίατῆς θεώσεως συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ἅγιοι ὅπως ὁ π. Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ, ὁ π.Παΐσιος, ὁ π. Πορφύριος, ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Σπηλαιώτης, ὁ Γέροντας Ἐφραίμ ὁΚατουνακιώτης καί πολλοί ἄλλοι εἶναι θεωμενοι ἄνθρωποι πού εἶδαν τό ἄκτιστοΦῶς. Αὐτή ἡ ἐμπειρία τῆς θέωσης λοιπόν εἶναι ἡ ραχοκοκκαλιά τῆς ὀρθόδοξηςπαράδοσης.Ὅταν λέμε τήν λέξη παράδοση, ὁ νοῦς μας πηγαίνει σέ κάτι νεκρό, κάτι πού τό λέμεπολιτισμό, κουλτούρα, ὅπως τά ἄμφια, τά κείμενα πού ἔχουμε ἤ τήν βυζαντινήμουσική. Ὅμως δέν εἶναι αὐτό Ὀρθόδοξη παράδοση, κυρίως εἶναι τό θεραπευτικόσχῆμα: Κάθαρση – Φωτισμός – Θέωση. Εἶναι ἡ μόνη ἰατρική τέχνη πού θεραπεύειτήν ψυχή καί μεταδίδεται μόνο ἀπό ἕναν θεωμένο σέ ἔναν ἄλλο θεωμένο, γιατί ὁθεωμένος εἶναι αὐτός πού ἔχει φτάσει στήν πλήρη θεραπεία. Ὅταν κανείς γιατρευτεῖμετά μπορεί νά γιατρέψει καί τούς ἄλλους. Δέν εἶναι ὅπως στά κοσμικά ὅπου ἄνκάποιος ἄρρωστος γίνει καλά στό νοσοκομεῖο, ὅταν βγεῖ ἀπό ἐκεῖ δέν μπορεῖ νά γίνειγιατρός, ἄν δέν ἔχει σπουδάσει Ἱατρική. Στήν ὀρθοδοξία γίνεται. Μπορεῖ κάποιος,ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἄν εἶναι ἱερέας, ἄνδρας ἤ γυναίκα, ὅτι κι ἄν εἶναι, ἄν γίνει καλά,μετά μπορεῖ νά θεραπεύσει καί ἄλλους, ὥστε νά φτάσουν στήν θέωση. Γιά νάθεραπευτεῖ κάποιος θά πρέπει νά κολλήσει σέ κάποιον πού ἔχει ἤδη γίνει καλά, σέκάποιον πνευματικό ἄνθρωπο, πού ἔχει τήν ἐμπειρία τῆς θέωσης.Αὐτή λοιπόν ἡ ἐμπειρία τῆς θεώσεως ἐκτός ἀπό ραχοκοκκαλιά τῆς ὀρθόδοξηςπαράδοσης εἶναι καί τό θεμέλιο τῶν Τοπικῶν καί Οἰκουμενικῶν Συνόδων. ΣτήνὈρθοδοξία δέν εἶναι ἀλάθητοι οἱ Ἅγιοι. Οἱ Σύνοδοι εἶναι ἀλάθητοι καί ἡ Ἐκκλησία.Ἕνας Ἅγιος μεμονωμένος μπορεῖ νά πεῖ κάτι λάθος, ὅταν ἀς ποῦμε μιλήσει χωρίςπροσευχή. Οἱ Σύνοδοι ὅμως εἶναι ἀλάθητες γιατί συνέρχεται ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμακαί οἱ ἄνθρωποι πού μετέχουν σ’ αὐτές εἶναι θεωμένοι.Σήμερα ἄς ποῦμε, μπορεῖ νά γίνει μία Σύνοδος καί μπορεῖ νά κάνει καί λάθος, γιατίαὐτοί πού θά τήν φτιάξουν μπορεῖ νά μήν εἶναι θεωμένοι. Ἔτσι θά μᾶς ποῦν λάθοςπράγματα. Δυστυχῶς αὐτό καλλιεργεῖται. Προωθοῦν κάποιοι νά κάνουμε ἀκόμα μία«Ἁγία καί Μεγάλη 8η Οἰκουμενική Σύνοδο», καί νά ἀνατρέψουν αὐτά πού εἶπαν οἱπροηγούμενες Σύνοδοι σχετικά μέ τή νηστεία κ.λ.π. Μά εἶναι δυνατόν νά διαψεύσεικανείς τό Ἅγιο Πνεῦμα; Δηλαδή τό Ἅγιο Πνεῦμα μία λέει τό ἕνα καί μία τό ἄλλο; Ἄνποῦνε κάτι τέτοιο, πού νά ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τίς προηγούμενες ΟἰκουμενικέςΣυνόδους καί μόνο ἀπό αὐτό, καταλαβαίνει κανείς ὅτι δέν εἶναι σωστή Σύνοδος,γιατί δέν ἔχει τό θεμέλιο, τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως. Αὐτοί δηλαδή πού ἔκαναν τήνΣύνοδο δέν ἔχουν κοινωνία μέ τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, ὁπότε κι αὐτά πού θά ποῦνε θάεἶναι λάθος. Ἀντίθετα αὐτοί πού εἶχαν συγκροτήσει τίς ἑπτά Οἰκουμενικές Συνόδους,εἶχαν αὐτή τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως. Ἄν δεῖτε ποιοί συμμετεῖχαν στήν 1ηΟἰκουμενική Σύνοδο πού μᾶς ἔδωσε τά ἑπτά πρῶτα ἄρθρα τοῦ Συμβόλου τῆςπίστεως, ὅλοι ἦταν θεωμένοι ἄνθρωποι, μάρτυρες, ὁμολογητές, ὅπως ὁ ἍγιοςΣπυρίδωνας, ὁ Ἅγιος Ὅσιος (πνευματικός τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου), ὁ Ἅγιος58

Νικόλαος, ὁ Ἅγιος Παφνούτιος κ.ἄ., ἦταν ἄνθρωποι μέ κομμένα χέρια καί βγαλμέναμάτια ἀπό τούς διωγμούς. Ἔτσι βγῆκαν αὐτά τά ἀλάθητα δόγματα τῆς Πίστεως ἀπότούς ἀνθρώπους πού εἶχαν αὐτή τήν ἐμπειρία.Αὐτή ἡ ἐμπειρία τῆς θέωσης εἶναι τό θεμέλιο καί τοῦ Κανονικοῦ δικαίου τῆςἘκκλησίας. Κανονικό δίκαιο εἶναι οἱ νόμοι καί οἱ κανόνες πού ρυθμίζουν τά τῆςἘκκλησίας, τήν διοίκηση καί τήν θεραπευτική της, ποιοί εἶναι οἱ Κανόνες τῆςἘκκλησίας. Λέει, γιά παράδειγμα, ὁ Πνευματικός σέ κάποιον ὅτι γιά κάτι πού ἔκανεθά πρέπει νά περιμένει κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι νά κοινωνήσει. Αὐτόσυμβαίνει, γιατί ὑπάρχουν Κανόνες πού λένε ὅτι γιά κάποιο ἁμάρτημα π. χ. ὅπως ἡμοιχεία, θά πρέπει νά περιμένει κανείς ἀπό 3-5 χρόνια. Αὐτό τό ἐπιτίμιο δέν εἶναιτιμωρία, ἀλλά μία θεραπευτική πράξη. Εἶναι ὅπως, ὅταν πάει κάποιος στόν γιατρόκαί τοῦ λέει, ἄν ἔπαθε φυματίωση, ὅτι θά χρειαστεῖ νά πάρει ἀντιβίωση γιά 6 μῆνες.Αὐτό εἶναι τιμωρία; Ὄχι, τοῦ τό λέει ὁ γιατρός γιά νά γίνει καλά. Ἔτσι καί μέ τήνψυχή. Οἱ γιατροί τῆς ψυχῆς μᾶς λένε ὅτι χρειάζονται 3 χρόνια τουλάχιστον γιά νάγίνει κάποιος καλά ἀπό μία μοιχεία. Βεβαίως ὁ Πνευματικός ἔχει τό δικαίωμα νάμειώσει τό διάστημα, ἄν κρίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος κάνει κάποια πράγματα γιά νάβοηθήσει στήν θεραπεία. Ἄν κάνει γιά παράδειγμα πιό πολύ ἀγώνα, νηστεία,δάκρυα, μετάνοιες κτλ. Ἔτσι γίνεται πιό γρήγορα καλά ὁ πιστός. Ἄρα, δέν πρόκειταιγιά τιμωρία. Οἱ Κανόνες λοιπόν αὐτοί εἶναι θεμελιωμένοι σ’ αὐτή τήν ἐμπειρία τῆςθέωσης πού εἶχαν οἱ Ἅγιοι καί ἤξεραν πόσο χρόνο χρειάζεται νά γίνει καλά ἡ ψυχήκαί πότε θεραπεύεται.Αὐτή ἡ ἐμπειρία τῆς θέωσης εἶναι ἀκόμα καί τό θεμέλιο τῆς λειτουργικῆς ζωῆς, τῆςΘείας Λειτουργίας. Ὅλο αὐτό τό νυχθήμερο τῶν Ἀκολουθιῶν πού ἔχουμε στήνἘκκλησία: Μεσονυκτικό, Ὅρθρο, Ὧρες, Ἑσπερινό, Ἀπόδειπνο, Θεία Λειτουργία -ἄνεἶναι δυνατόν κάθε μέρα, τό βρήκαμε στήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως πού εἶχαν αὐτοί οἱἍγιοι, οἱ ὁποῖοι κατάλαβαν ὅτι πρωτίστως ἡ ψυχή πρέπει νά κινεῖται συνεχῶςκατακόρυφα πρός τόν Θεό μέ τήν προσευχή. Νά κάνει συγκεκριμένα στίς 00:00Μεσονυκτικό, στίς 6:00 τήν 1η Ὥρα καί κατόπιν τόν Ὄρθρο, στίς 9:00 τήν 3η Ὥρα,στίς 12:00 τήν 6η Ὥρα, στίς 15:00 τήν 9η Ὥρα, μετά Ἑσπερινό, μετά τό δεῖπνο καίστή συνέχεια ξανά προσευχή, τό Ἀπόδειπνο. Ὑπάρχει λόγος πού τό κάνει αὐτό ἡἘκκλησία κάθε μέρα. Ὅτι κι ἄν γίνει, σεισμός, πόλεμος, δέν σταματάει ἡ Ἐκκλησίανά κάνει αὐτό τό τυπικό.Ἦταν ἕνας Ἅγιος Γρηγόριος, Πολωνός, Ὀρθόδοξος ἱερέας στά χρόνια τῆςγερμανικῆς λαίλαπας κατά τόν Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τόν ὁποῖο τόν ἔπιασαν οἱΓερμανοί καί τόν πῆγαν στό Ἄουσβιτς. Αὐτός εἶχε κάνει μία πολύ καλή ἐνορία στήνΠολωνία. Ἐκεῖ παρόλο πού δέν ἦταν στήν ἐνορία του, συνέχισε ἀνελειπῶς νά κάνειὅλες αὐτές τίς ἀκολουθίες, μέ ἤ χωρίς βιβλία. Πολλοί ἄνθρωποι μέσα στό Ἄουσβιτςφωτίστηκαν ἀπό αὐτόν τόν Ὀρθόδοξο Ἱερέα καί τελικά ἔγινε Μάρτυρας.Ὁ Χριστιανός ἔχει αὐτήν τήν ἀπέραντη ἐλευθερία. Δέν ἐξαρτᾶται ἡ κίνησή του πρόςτόν Θεό ἀπό τά ἐξωτερικά δρώμενα. Ὅπου κι ἄν εἶναι, εἶναι ἐλεύθερος νά κινηθεῖπρός τόν Θεό. Αὐτό εἶναι καί πού τόν θεραπεύει. Γι’ αὐτό λοιπόν τό θεμέλιο τῆς59

Λειτουργικῆς ζωῆς εἶναι πάλι αὐτή ἡ ἐμπειρία πού εἶχαν οἱ Ἅγιοι, πού μᾶς λένε ὅτιμόνο μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί τόν Θεῖο ἔρωτα, μποροῦμε νά γίνουμε καλά.Ὅσο δέν ἀγαπᾶμε τόν Θεό, ἀλλά ἀγαπᾶμε ἄλλα πράγματα, οὐσιαστικά γινόμαστεπόρνοι καί μοιχοί, γιατί βρωμίζουμε τήν καρδιά μας μέ ἄλλες ἀγάπες. Ὁ Χριστόςὅμως λέει πώς μᾶς θέλει «ἐξ’ ὅλης τῆς καρδίας» (Λουκ. 10,27), μᾶς θέλει δικούςΤου. Δέν τό λέει γιατί εἶναι ἐγωιστής, ἀλλά γιατί ἔτσι εἶναι πλασμένος ὀ ἄνθρωπος.Πλάστηκε ἀπό τόν Θεό, ὅχι γιά να ἱκανοποιηθεῖ ἐγωιστικά Ἐκεῖνος, ἀλλά γιατί μᾶςἀγαπάει πάρα πολύ καί θέλει νά κοινωνάει μαζί μας. Ἀπό ἀγάπη καί ἀπό ἔρωτα ὁΘεός βγαίνει ἀπό τόν Ἑαυτό του καί φτιάχνει ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους. Ἔρωτας -εἶναιπαρεξηγημένη λέξη- σημαίνει ἔξοδος ἀπό τόν ἑαυτό μας. Δέν σημαίνει νά πάρειςκάτι, ἀλλά νά δώσεις, νά ἀδειάσεις, νά συγκαταβεῖς, ὅπως κάνει ὁ Θεός.Συγκαταβαίνει καί γίνεται ἄνθρωπος γιά χάρη μας, ἀπό ἄπειρο ἔρωτα γιά τόνἄνθρωπο. Εἶναι μία θεραπευτική πράξη συγκατάβασης καί μέγιστης ἀγάπης.Ἄν λοιπόν ἕνας σημερινός Ὀρθόδοξος θεολόγος στηριχθεῖ σ’ αὐτήν τήν παράδοση:Κάθαρση – Φωτισμό – Θέωση, ἄν μελετήσει καί περάσει ὁ ἴδιος ἀπό τήν κάθαρσηκαί τόν φωτισμό καί φτάσει στή θέωση, τότε θά διαπιστώσει αὐτήν τήν ἀλήθεια.Τότε θά ἔχει τήν σωστή μέθοδο γιά νά προσεγγίσει τόν Θεό. Θεολόγος δέν εἶναιαὐτός πού παίρνει πτυχίο Θεολογίας, ἀλλά αὐτός πού ἔχει λόγο γιά τόν Θεό.Θεολόγοι καλούμαστε νά γίνουμε ὅλοι, νά προχωρήσουμε στήν κάθαρση καίτουλάχιστον στόν φωτισμό.Κάθαρση σημαίνει ὁ ἄνθρωπος νά τελειώσει καί νά μήν τόν ἀπασχολοῦν πλέον τάπάθη του. Ὅλα αὐτά πού δυσλειτουργοῦν μέσα μας, ὁ θυμός, οἱ ἐπιθυμίες, οἱ κακίεςκτλ, νά φύγουν καί νά γίνουν κίνηση καί ἀγάπη πρός τόν Θεό. Δέν καλούμαστε νάξεριζώσουμε τίς δυνάμεις πού ἔχει βάλει ὁ Θεός μέσα μας. Ἄς ποῦμε ὁ θυμός εἶναιμία δύναμη. Ὁ θυμώδης ἄνθρωπος δέν εἶναι δύσμοιρος ἤ κατώτερος ἀπό αὐτόν πούεἶναι πιό πρᾶος. Ἀντίθετα ἔχει ἕνα νεῦρο ψυχῆς, πού ἄν τό ἀξιοποιήσει σωστά, θάτόν βοηθήσει πάρα πολύ νά ἀνέβει στόν Θεό. Τί γίνεται ὅμως συνήθως; Ἀντί νά τόχρησιμοποιήσει ἐναντίον τῶν παθῶν του καί τοῦ διαβόλου καί μέ τήν ὁρμή αὐτή πούδιαθέτει νά κινηθεῖ πρός τόν Θεό, τό χρησιμοποιεῖ ἐναντίον τῶν ἄλλων. Ὅταν ὅμωςμπεῖ σέ αὐτήν τήν θεραπευτική τῆς κάθαρσης, τό χρησιμοποιεῖ σωστά. Ἕνας λοιπόνἄνθρωπος πού ἔχει αὐτό τό νεῦρο τῆς ψυχῆς, προχωράει πολύ γρήγορα πρός τόνΘεό.Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τά ἄλλα πάθη, ὅπως τό πάθος τῆς πείνας, τῆς δίψας, τάὁποῖα, ὅσο ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἄρρωστος, εἶναι διαβλητά, εἶναι ἔνοχα. Τότε ὁἄνθρωπος τρώει καί πίνει παραπάνω ἀπό ὅσο χρειάζεται καί γίνεται παχύσαρκος καίἀλκοολικός. Ὅταν ὄμως ἀποκατασταθεῖ ἡ λειτουργία τῆς κοινωνίας μέ τήν χάρη καίδέν ἔρχονται πλέον οἱ λογισμοί ἀπό τό περιβάλλον νά μποῦν στήν καρδιά, τότε ὁἄνθρωπος γίνεται καλά. Τότε ὁ ἄνθρωπος βλέπει τό γλυκό καί δέν τό ἐπιθυμεῖ, γιατίάκριβῶς αὐτός ὀ λογισμός τῆς διάνοιας, δέν κατεβαίνει στήν καρδιά. Τότε καί τάπάθη ἀπό διαβλητά γίνονται ἀδιάβλητα καί τρῶς, πίνεις, κοιμᾶσαι κτλ, ὅσοχρειάζεται, ὅχι παραπάνω, ὥστε νά ὁδηγηθεῖς στήν ἁμαρτία ἀπό τήν ὑπερβολικήἱκανοποίηση τῶν ἀναγκῶν.60

Ἄς δοῦμε τώρα σχετικά μέ τούς προφῆτες. Προφήτης στήν Παλαιά Διαθήκη εἶναιαὐτός πού φανερώνει, πού δείχνει τόν Χριστό. Ποιός εἶναι προφήτης ὅμως στήνΚαινή Διαθήκη, ἀφοῦ ὁ Χριστός ἦρθε; Εἶναι οἱ Επίσκοποι, οἰ προϊστάμενοι τῆςἘκκλησίας. Λέει ὀ Ἀπόστολος Παῦλος στήν Α’ πρός Κορινθίους Ἐπιστολή: «οὕςμέν ἔθετο ὁ Θεός ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτονδιδασκάλους» (Α΄Κορ. 12,28). Ἔβαλε λοιπόν ὁ Θεός στήν Ἐκκλησία πρῶτα τούςἀποστόλους, δεύτερον τούς προφῆτες, τρίτον διδασκάλους. Εἶναι αὐτά τά χαρίσματαπού ἔδωσε ὁ Θεός στήν Ἐκκλησία ἀπό τήν Πεντηκοστή καί μετά. Μετά ἔχει κι ἄλλα,τά χαρίσματα ἰαμάτων καί τελευταῖο πού εἶναι ἡ βάση, εἶναι τά γένη γλωσσῶν,ἐννοώντας τήν νοερά προσευχή. Αὐτό τό χάρισμα τό εἶχαν ὅλοι καί τό ἔπαιρναν τήνἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς.Στήν πρώτη Ἐκκλησία ὄσοι ἄνθρωποι ἦταν ἐκτός Ἐκκλησίας κατηχοῦντο, ἄκουγανγιά τόν Χριστό, μετανοοῦσαν, ἐξομολογοῦντο καί τούς διάβαζαν ἐξορκισμούς γιατίἦταν ἀβάπτιστοι καί ἔπρεπε νά φύγουν τά δαιμόνια ἀπό μέσα τους. Ὅσο ὁ ἄνθρωποςεἶναι ἀβάπτιστος, στό κέντρο τῆς καρδιᾶς του ἔχει δαιμόνια. Γι’ αὐτό καί στάμωράκια πρίν τά βαφτίσουμε, ὁ ἱερέας διαβάζει ἐξορκισμούς στήν πόρτα τῆςἘκκλησίας, φυσάει κιόλας γιά νά φύγουν τά δαιμόνια. Αὐτό λοιπόν τό ἔκαναν,μπορεῖ καί τρία χρόνια, ὥστε νά βαπτιστεῖ κάποιος στήν πρώτη Ἐκκλησία. Κάποιοςνονός ἀναλάμβανε προσωπικά τήν κατήχηση καί ἔδινε ἀναφορά στόν Ἡγούμενο γιάτό πῶς πάει ὁ κατηχούμενος. Δέν ἦταν ἁπλό πράγμα νά βαφτιστεῖ κανείς, νά γίνειμέλος τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν ὁλοκληρωνόταν ἡ κατήχηση ἀπό τόν Ἐπίσκοπο -τίςτελευταῖες κατηχήσεις τίς ἔκανε ὁ ἴδιος ὀ Ἐπίσκοπος- βαπτιζόντουσαν τό ΜεγάλοΣάββατο, ὥστε νά μπορέσουν τήν Κυριακή τῆς Ἀναστάσεως νά κοινωνήσουν. Δένλάμβαναν τό Χρίσμα τότε. Σήμερα τό δεύτερο μυστήριο εἶναι τό Χρίσμα, τάκάνουμε μαζί. Ὁ ἱερέας ὅταν βαφτίσει τό μωρό, τό χρίει καί λέει «Σφραγίς δωρεᾶς,Πνεύματος Ἁγίου».Το βάφτισμα εἶναι γέννηση, σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει νά ὑπάρχει. Μέχρι τότεδέν ὑπάρχει γιά τόν Θεό, γι’ αὐτό δέν ἔχει καί ὄνομα. Ἀρχίζουμε νά ὑπάρχουμε γιάτόν Θεό ὡς πρόσωπα, ἀπό τήν στιγμή πού βαπτιζόμαστε. Ἡ ἐνέργεια πού πρέπει νάπάρουμε, γιά νά συνεχίσουμε νά ὑπάρχουμε, εἶναι τό Χρίσμα, ἡ Χάρις, τό ἍγιοΠνεῦμα. Τό χρίσμα τότε τό παίρνανε μετά ἀπό 50 μέρες, τήν ἡμέρα τῆςΠεντηκοστῆς, γι’ αὐτό καί τό ἔλεγαν «confirmation», δηλαδή ἐπιβεβαίωση. Αὐτές τίς50 ἡμέρες οἱ βαπτισμένοι, πού τότε ἦταν μεγάλης ἡλικίας, ἔκαναν αὐτήν τήνἀδιάλειπτη προσευχή, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Τό ἔλεγαν μέσα τους,μέ τήν καρδιά τους, μέ τό στόμα τους, ὅπως μποροῦσαν καί ἀναμενόταν στίς 50ἡμέρες νά ἐνεργοποιηθεῖ μέσα τους τό Ἅγιο Πνεῦμα, τό Ὁποῖο ἀναλάμβανε νά κάνειπλέον μέσα τους τήν νοερά προσευχή. Ἄκουγαν λοιπόν τό Ἅγιο Πνεῦμα νά λέει τήνεὐχή μέσα τους, ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος «Κράζει μέσα μας ἀββᾶ ὁ Πατήρ».Σάν ἐπιβεβαίωση λοιπόν αὐτού τοῦ γεγονότος ἔπαιρναν τό Χρίσμα, πού ἐπιβεβαίωνεπώς πλέον εἶχαν φωτιστεῖ. Αὐτός εἶναι ὁ φωτισμός καί ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς. Ὅτανἐρχόταν αὐτό, μετά ἔρχονταν καί τά χαρίσματα. Τό πρῶτο χάρισμα ἦταν ἀκριβῶςαὐτό, ἡ ἐνεργοποίηση τοῦ Ἁγίου Πνεῦματος, τά γένη γλωσσῶν. Ἀπό ἐκεῖ καί μετά61

εἴχαμε τά ἄλλα χαρίσματα, μέχρι αὐτό τῶν Ἀποστόλων.Βέβαια αὐτά δέν τά ξέρουμε καί αὐτό εἶναι τό πρῶτο κακό, ἡ ἄγνοια. Λένε μερικοίπώς κανένας ἱερέας δέν τά ἀνέφερε ποτέ αὐτά. Δέν φταῖνε ἐκεῖνοι, ἀλλά ἐμεῖς πούἔχοντας τήν ἰδέα ὅτι τά ξέρουμε ἤ ὅτι δέν μᾶς χρειάζονται, δέν ἀσχολούμαστε.Ξέρουμε αὐτά πού μάθαμε ἀπό τήν οἰκογένειά μας, ἀπό τό σχολεῖο, ἴσως καί ἀπό τήντηλεόραση. Ἔτσι ὅμως δέν ὠφελούμαστε. Πολλοί ἔχουν τήν ἀντίληψη, ὅτι ἡἘκκλησία χρειάζεται γιά νά ἔχουμε μία καλή θέση ὅταν πεθάνουμε. Ἐδῶ ὅμως τί θάκάνουμε; Θά περάσουμε μία ζωή μαύρη γιά νά ἔχουμε μία καλή μετά θάνατον ζωή;Ὄχι, βέβαια. Δέν ἀποκαθιστᾶ τόν ἄνθρωπο στήν ἄλλη ζωή. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι γιά νάμᾶς θεραπεύσει ἐδῶ καί τώρα μέ συγκεκριμένα πράγματα: κάθαρση – φωτισμό –θέωση.Οἱ πρῶτοι Χριστιανοί τά ἤξεραν αὐτά, γι’ αὐτό τους τέσσερις πρώτους αἰῶνεςκανένας ἀπό τούς Πατέρες δέν μιλάει γιά νοερά προσευχή. Γιατί ἦταν κοινός τόπος,ἦταν αὐτονόητο καί τό ἔκαναν ὅλοι. Μετά τόν 4ο αἰῶνα ἀρχίζει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁΧρυσόστομος καί οἱ ἄλλοι Πατέρες νά μιλᾶνε γιά νοερά καί ἀδιάλειπτη προσευχή,γιατί ἀπό ἐκεῖ καί μετά μπῆκε ἡ ἐκκοσμίκευση στούς πιστούς. Ἔπαυαν σταδιακά νάβαστάζουν τό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μέχρι τότε τό ἔκαναν ὅλοι, γι’ αὐτό καίἔνιωθαν ἅγιοι. Γιατί Ἁγιασμός εἶναι τό νά φωτιστεῖς καί νά δεῖς τήν δόξα τοῦ Θεοῦ.Ἠ θέωση εἶναι ἕνα δῶρο πού ὁ Θεός τήν δίνει σέ αὐτούς πού ἔχουν φτάσειτουλάχιστον στόν φωτισμό, πού ἀκοῦνε μέσα στήν ψυχή καί τήν καρδιά τους τόἍγιο Πνεῦμα νά φωνάζει καί νά προσεύχεται. Αὐτή εἶναι ἡ κατάσταση τῆς ἀτρεψίας,αὐτό πού ὅπως εἴπαμε ὁ Ἅγιος Μάξιμος τό λέει ἔκσταση. Εἶναι ἡ στάση πού δένεἶναι στάση. Εἶναι ὁ φωτισμός. Φτάνει δηλαδή σέ ἕνα σημεῖο ὁ ἄνθρωπος πού πλέονδέν θέλει νά γυρίσει πίσω, γιατί ἀναπαύεται ἐκεῖ, ἔχει φτάσει στήν θεραπεία. Εἶναισάν νά περπατοῦσε ὁ ἄνθρωπος μέχρι τώρα -πού ἁμάρτανε- μέ τά χέρια καί τώρα-πού θεραπεύτηκε- νά ἔμαθε ὅτι περπατᾶμε μέ τά πόδια. Εἶναι δυνατόν νάξαναγυρίσει πίσω στά δύσκολα; Γιατί ἡ ἁμαρτία εἶναι τό δύσκολο. Ὅταν ἀρχίσει ὁἄνθρωπος νά κοινωνεῖ μέ τήν χάρη ἀδιάλειπτα στήν καρδιά του, νά ἀκούει μέσα τουτό Ἅγιο Πνεῦμα νά κράζει «Ἀββᾶ ὁ Πατήρ» καί ὅλες τίς ἄλλες προσευχές, τότεθεραπεύεται.Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τόσο ταπεινό, πού παίρνει τίς δικές μας προσευχές, τίς κάνειδικές του καί μᾶς διδάσκει Ἐκεῖνο δικές του προσευχές. Μήν νομίσετε ὅτι ἡ νοεράπροσευχή εἶναι μόνο τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με». Ὁ Ἅγιος Ἰωαννίκιοςἔλεγε ἀδιάλειπτα τήν προσευχή: «Ἡ Ἐλπίς μου ὀ Πατήρ, καταφυγή μου ὁ Υἱός,σκέπη μου τό Πνεῦμα τό Ἅγιον». Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔκανε νοεράπροσευχή λέγοντας συνέχεια: «Φώτισόν μου τό σκότος». Μπορεῖ ἀκόμη καίαὐτοσχέδια προσευχή, δικιά μας νά γίνει νοερά καί νά ἀκοῦμε μετά τόν Παράκλητο,τό Ἅγιο Πνεῦμα νά τήν λέει μέσα μας. Ἀρκεῖ νά τήν κάνουμε συνέχεια.Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔλεγε: Μνημονευτέον τοῦ Θεοῦ μᾶλλον ἤἀναπνευστέον. Ὁ πολιτισμός μας εἶναι πολιτισμός τῆς ἀνάσας. Κάθε ἀνάσα νά εἶναικαί μία εὐχή. Καί πιό συχνή ἀπό τήν ἀνάσα νά εἶναι ὁ προσευχή μας. Πρέπει δηλαδή62

νά μνημονεύεις τόν Θεό, νά προσεύχεσαι παρά νά ἀνασαίνεις. Οἱ γιατροί λένε ὅτικάθε λεπτό παίρνουμε 12-14 ἀνάσες. Ἄρα περισσότερες εὐχές πρέπει νά λέμε ἀνάλεπτό.Ἐρ. : Αὐτή ἡ συνεχής ἐπανάληψη τῆς νοερᾶς προσευχῆς μήπως εἶναι ἕναςψυχαναγκασμός, μία ἀρρώστια;Ἀπ. : Εἴδατε πόσο μᾶς ἔχει μπερδέψει ἡ ψυχολογία… Ὁ ἄνθρωπος τά ἑρμηνεύει ὅλαμέ τά «γυαλιά πού φοράει»! Ἀλλά δέν εἶναι ἔτσι τά πράγματα. Ψυχαναγκασμός εἶναινά κατεβαίνουν λογισμοί ἀπό τήν διάνοια στήν καρδιά καί ὁ ἄνθρωπος νάὑποδουλώνεται σ’ αὐτούς τούς λογισμούς ἀπό τό περιβάλλον. Ἡ Ἐκκλησία ὅμωςκάνει ἀκριβῶς τό ἀνάποδο. Σταματάει αὐτήν τήν ροή, περιορίζει τους λογισμούςστήν διάνοια, στόν ἐγκέφαλο, δέν τούς ἀφήνει νά πᾶνε στήν καρδιά.Ψυχαναγκαστικός λέγεται ὁ ἄνθρωπος πού πιστεύει καί κάνει ὅ,τι τοῦ λέει ὁλογισμός του. Ἄν ὅμως ὁ ἄνθρωπος πετάξει αὐτόν τόν λογισμό, θεραπεύεται. Μόνοςτου ὅμως δέν μπορεῖ νά διώξει τούς λογισμούς. Πρέπει νά ἐξομολογηθεῖ καί νά ἔρθειἡ Χάρις. Ἄν δέν τό κάνει, αὐτό μπορεῖ νά ἔχει ἐπίπτωση στόν ἄνθρωπο καί νάβλάψει τό νευρικό του σύστημα. Ἐκεῖ χρειάζονται τά χάπια. Δέν λέμε ὅτι σέ καμίαπερίπτωση δέν χρειάζονται τά χάπια. Τά χάπια θά βοηθήσουν μόνο τό νευρικόσύστημα καί τούς ἱστούς, δέν θά θεραπεύσουν ὅμως τήν ψυχή. Γιά νά θεραπευτεῖ, θάπρέπει νά μπεῖ σ’ αὐτήν τήν θεραπευτική, νά ἐλέγχει τούς λογισμούς του, νά βάλειὡς φρουρό τήν ἀδιάλειπτη δηλαδή προσευχή, τήν πύρινη ρομφαία.Στήν Φιλοκαλία ἀναφέρεται ὅτι ἡ νοερά προσευχή μέσα στήν καρδιά, λειτουργεῖ σάνπύρινη ρομφαία, σάν ἕνα φλεγόμενο σπαθί πού περιστρέφεται, ὅπως ἔβαλε ὀ Θεός τόΧερουβείμ στόν Παράδεισο, στήν πόρτα νά φυλάει νά μήν μπεῖ ὁ Ἀδάμ. Ὄχι ὅτι δένἤθελε νά εἶναι εὐτυχισμένος, ἀλλά γιατί, ἄν ἔμπαινε ὁ Ἀδάμ μέσα θά γινόταν αἰώνιοτό κακό, ἡ παρακοή. Ἔτσι λειτουργεῖ καί αὐτή ἡ ρομφαία μέσα στήν καρδιά καίκατακαίει ὁτιδήποτε σάπιο πάει νά μπεῖ ἐκεῖ πέρα. Φρουρεῖ δηλαδή τήν καρδιά. Μέτήν ἀδιάλειπτη προσευχή ἐπιτυγχάνει ὁ ἄνθρωπος αὐτήν τήν ἐγρήγορση, τή νήψη καίδέν μπαίνουν τά σκουπίδια καί τά δηλητήρια μέσα στήν καρδιά.Ὅποιος ἔχει αὐτές τίς ἄλλες ἰδέες καί τίς πιστεύει, συνέχεια τροφοδοτεῖ τήν καρδιάμέ δηλητήριο καί εἶναι σέ μία κατάσταση συνεχοῦς λύπης. Ὁ ἄνθρωπος ἀντίθετα πούπροσεύχεται παίρνει μέσα του τήν Χάρη καί τούς καρπούς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πούεἶναι: «Ἁγάπη, χαρά, εἰρήνη..» (Γαλ. 5,22). Ὁ ἄνθρωπος αὐτός στή συνέχεια βοηθάεικαί τό περιβάλλον του στέλνοντας αὐτούς τούς καρπούς, στέλνοντας τή χαρά πού ζεῖστό περιβάλλον. Ἡ Χάρις πού μαζεύει ὁ ἴδιος ἐκπέμπεται καί πρός τά ἔξω γιατί εἶναισάν ἕνα κάτοπτρο πού δέχεται τό φῶς καί τό ἀντανακλᾶ. Γι’ αὐτό ἕνας ἄνθρωποςἁγιασμένος, ἕνας ἄνθρωπος πού προσεύχεται οὐσιαστικά εἶναι μία Θεοφάνεια, μίαπαρουσία τοῦ Θεοῦ. Καί ὅπου ἐμφανίζεται ὁ Θεός, διαλύεται ἡ λύπη τοῦπεριβάλλοντος.Ἐρ. : Ὅταν ἐπαναλαμβάνω τήν προσευχή, ποτέ δέν νιώθω χάλια. Ὅταν ἔχω ὅμως τάἄλλα τά ψυχοκαταναγκαστικά, τότε διαλύομαι.Ἀπ. : Εἶναι γιατί κοινωνεῖς μέ τήν Χάρη, ὅταν προσεύχεσαι.63

Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Πρέπει νά ἔχεις Πνευματικό ὁδηγό, ὥστε νά κάνεις νοερά προσευχή καί νάπροχωρήσεις, ὅπως ἔκαναν καί οἱ πρῶτοι Χριστιανοί. Γι’ αὐτό δίσταζαν καί νάβαπτιστοῦν. Ἔτσι βλέπουμε μεγάλους Πατέρες, ὅπως ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁΘεολόγος, ὁ Ἅγιος Βασίλειος ὅτι βαπτίστηκαν σέ μεγάλη ἡλικία, γιατί ἤθελαν νάεἶναι βέβαιοι ὅτι ἔχουν μέσα τους αὐτήν τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Πήγαιναν ἔτσιστούς Πνευματικούς τους Πατέρες γιά νά ἐξετάσουν τόν ἑαυτό τους καί νά δοῦν ἄνὄντως τήν ἔχουν. Βαπτίστηκαν λοιπόν σέ μεγάλη ἡλικία. Πῆραν αὐτήν τήνθεραπευτική ἐμπειρία τῆς θεώσεως ἀπό ἕναν πού εἶχε ἤδη βαπτιστθεῖ.Εἶναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, γι’ αὐτό ἡ Ἐκκλησία ἔχει συγκεκριμένα ρήματα πούκαθαρίζουν τήν καρδιά: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Δέν μπορεῖ νά λέει ὁκαθένας ὅ,τι θέλει, ἀλλά ὅ,τι τοῦ πεῖ ὁ Πνευματικός. Μπορεῖ νά συμβουλεύσει τόνἄνθρωπο νά διαβάζει Ψαλμούς ἀπό τό Ψαλτήρι. Στά πρῶτα χρόνια ἡ νοερά προσευχήγινόταν μέ ψαλμούς ἀπό τό ψαλτήρι καί ὑπῆρχαν πολλοί πού ἤξεραν ἀπ’ ἔξω τούςστίχους τοῦ Ψαλτηρίου. Ἄν μάλιστα κάποιος δέν ἤξερε ἀπ΄ ἔξω τό Ψαλτήρι, δένμποροῦσε νά γίνει Ἐπίσκοπος, γιατί ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι θεωμένος, εἶναι ὁ ἀρχίατροςκαί οἱ πρεσβύτεροι οἱ γιατροί. Ἄν ὁ ἀρχίατρος δέν ἔχει θεραπευτεῖ, τί θεραπεία θάκάνει στούς ἄλλους; Ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ὁ θεραπευτής τῶν ἰατρῶν, δηλαδή τῶνπρεσβυτέρων. Πρῶτα λοιπόν πρέπει νά θεραπευτεῖ ὁ ἴδιος καί μετά νά θεραπεύσειτούς ἄλλους καί τούς ἰδιῶτες -ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος-, δηλαδή αὐτούς πού δέν ἔχουνἀκόμα ἐνταχθεῖ στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, δέν ἔχουν φτάσει στό στάδιο τοῦφωτισμοῦ, δέν ἔχουν τήν νοερά προσευχή. Πῶς θά κάνει αὐτούς μέλη τοῦ Σώματοςτοῦ Χριστοῦ, ἄν αὐτός δέν ἔχει γίνει ἤδη πρῶτα μέλος;Ἄς συνεχίσουμε λίγο παρακάτω. Στό 14ο Κεφάλαιο τῆς Α’ πρός Κορινθίουςἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παῦλου ἀναφέρεται σαφῶς ὅτι στήν ἐνορία τῆς Κορίνθουὑπῆρχαν πολλοί προφῆτες, δηλαδή πολλοί Χριστιανοί μέ προφητικό-προορατικόχάρισμα. Γράφει ὁ Ἀπόστολος: «Νά μιλήσουν οἱ Προφῆτες σέ ὁμάδες τῶν δύο ἤ τῶντριῶν» (Α΄Κορ. 14,29). Ὁπότε ὑπῆρχαν τουλάχιστον τρεῖς προφῆτες, ἴσως καίπερισσότεροι, ἕξι ἤ καί ἑπτά, ὥστε νά μποροῦν νά κάνουν καί ὁμάδα τῶν δύο ἤτριῶν. Ἐδῶ οἱ προφῆτες τῆς Κορίνθου δέν ἦταν ὅλοι τους Ἐπίσκοποι. Κάποιοι μόνοἦταν ἐπικεφαλεῖς.Ὅμως τί σημαίνει ὁ ὅρος «προφήτης» τοῦ Ἀποστόλου Παύλου; Τό τί σημαίνειφαίνεται ἀπό ἕνα ἄλλο σημεῖο ὅπου γράφει ὁ Ἀπόστολος ὅτι δέν ἀποκαλύφθηκε τόμυστήριο τοῦ Θεοῦ σέ προηγούμενες γενιές, ὅπως ἀποκαλύφθηκε στή δική του, ὅπωςἀποκαλύφθηκε δηλαδή «νῦν τοῖς Ἀποστόλοις καί Προφῆτες» (Ἐφ. 3,5). Ἐδῶ δένμιλάει γιά τούς Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς, ἀλλά τῆς Καινῆς Διαθήκης, τούς Προφῆτεςτῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό σημαίνει πρῶτον, ὅτι Ἀπόστολος εἶναι ἐκεῖνος, στόν ὁποῖο ἔχειἀποκαλυφθεῖ ὁ Χριστός ἐν δόξη. Γι’ αὐτό καί στό 15ο κεφάλαιο τῆς Α’ πρόςΚορινθίους, ἀπαριθμεῖ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅλους ἐκείνους στούς ὁποίουςἐμφανίστηκε ὁ Χριστός μετά τήν Ἀνάστασή Του καί μετά τήν Πεντηκοστή. Τόπρωταρχικό γνώρισμα ὁποιουδήποτε Ἀποστόλου δέν ἦταν μόνο ὅτι ἦταν μαθητής64

τοῦ Χριστοῦ, πρό τῆς Σταυρώσεώς Του, ἀλλά καί τό γεγονός ὅτι ὁ Χριστόςἀποκαλύφθηκε ἐν δόξη σ’ αὐτόν μετά τήν Ἀνάστασή Του. Ἀπόστολος λοιπόν εἶναιαὐτός πού ἔχει δεῖ τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, ὁ θεωμένος. Προφήτης εἶναι ἐπίσης αὐτόςστόν ὁποῖο ἔχει ἀποκαλυφθεῖ ὁ Χριστός.Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρειοπαγίτη, Ἐπίσκοπος εἶναι αὐτός πού ἔχειφτάσει στήν θέωση. Ἀπό τούς Προφῆτες αὐτούς τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶνπροέρχονται οἱ Ἐπίσκοποι, αὐτοί πού ἔχουν τό προορατικό χάρισμα. Γιά παράδειγμα,ὁ π. Πορφύριος θά μποροῦσε κάλλιστα νά εἶναι ἐπίσκοπος. Ἦρθε καιρός ὅμως στήνἘκκλησία, πού ξέπεσε τόσο πολύ, ὥστε γινόντουσαν Ἐπίσκοποι ἄνθρωποι πού δένθά ἔπρεπε κανονικά νά λένε οὔτε τό «ἀμήν», ὅπως λέει ὁ Ἅγιος ἸωάννηςΔαμασκηνός, ἰδιῶτες δηλαδή, πού ὅχι μόνο δέν εἶχαν δεῖ τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, ἀλλάοὔτε εἶχαν τό βασικό χάρισμα τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἀπό ἐκεῖ λοιπόν προέρχονταιὅλες οἱ δυσλειτουργίες μέσα στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας.– Γιατί ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος δέν εἶναι θεραπευμένος καί δέν ἀσκεῖ θεραπευτική, πῶς θάθεραπεύσει τούς ἱερεῖς καί τό ποίμνιό του;Ὁπότε μένουν ὅλοι ἀθεράπευτοι ἱερεῖς καί ποίμνιο, καί ἀντιμετωπίζουμε αὐτή τήνἀγριότητα καί τήν ἐχθρική στάση τοῦ λαοῦ ἀπέναντι στήν Ἐκκλησία. Ἔτσι ἐξηγεῖταιἡ παράδοση στήν Ἐκκλησία νά παίρνουν τούς Ἐπισκόπους ἀπό τά μοναστήρια, γιατίἀκριβῶς στά μοναστήρια διατηρήθηκε τό θεραπευτικό σχῆμα: κάθαρση – φωτισμός– θέωση καί παρήγαγαν θεραπευμένους ἀνθρώπους, προφῆτες. Πήγαινε κανείς στόνπ. Παΐσιο καί μέ τό χάρισμα πού εἶχε (προορατικό, διορατικό), σέ ἀποκαλοῦσε μέ τόὄνομά σου χωρίς νά σέ ἔχει δεῖ ποτέ. Πῶς γινόταν αὐτό; Διότι ἀσκήθηκε,καθαρίστηκε, λύθηκε τό βραχυκύκλωμα διάνοιας-καρδιᾶς καί πλέον κοινωνεῖ μέ τόνΘεό καί τό Ἅγιο Πνεῦμα τοῦ ἀποκαλύπτει ὅ,τι θέλει καί ὅ,τι χρειάζεται. Αὐτόσυμβαίνει μέ τούς θεωμένους ἀνθρώπους καί «τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ» (Ἰω.3,8) καί ἀποκαλύπτει ὅ,τι θέλει στούς δικούς του.Ἔτσι λοιπόν στούς πρώτους Χριστιανούς ἔχουμε τούς λαϊκούς καί τούς κληρικούς.Λαϊκοί κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο εἶναι οἱ ἰδιῶτες, αὐτοί δηλαδή πού ἔχουν μένβαπτισθεῖ, ἀλλά δέν ἔχουν ἀποκτήσει ἀκόμα τήν νοερά προσευχή, δέν ἔχουν κληθεῖνά γίνουν Βασίλειον ἱεράτευμα, νά μποῦν μέσα στή γενική ἱεροσύνη, νά γίνουνκληρικοί, δηλαδή Θεόκλητοι. Λαϊκός δηλαδή πού δέν ἔχει καλεσθεῖ ἀπό τόν Θεό καίδέν ἔχει δεῖ μέσα στήν καρδιά του τήν ἐπίσκεψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Δέν ἔχειἀρχίσει τό Ἅγιο Πνεῦμα νά προσεύχεται μέσα στήν καρδιά του. Αὐτός λοιπόν πούεἶχε γίνει ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί εἶχε γίνει μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ,αὐτός πλεόν παύει νά εἶναι λαϊκός καί ἰδιώτης καί γίνεται κληρικός καί μπαίνει στόΣῶμα τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό εἶχε πεῖ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος «οὕς ἔθετο ὁ Θεός ἐν τῇἘκκλησία» (Α΄Κορ. 12,28) καί προηγουμένως εἶχε πεῖ «ὑμεῖς ἐστέ Σῶμα Χριστοῦ»(Α΄Κορ. 12,27). Μᾶς λέει δηλαδή ὅτι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ εἶναι αὐτοί οἱὁποῖοι ἔχουν μέσα τους τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, ὅχι οἱ λαϊκοί, ὄχι ἀπλῶς οἱβαπτισμένοι. Προσέξτε τό αὐτό γιατί εἶναι πολύ βασικό. Καί σήμερα ἔχουμε πολλούςβαπτισμένους, ἀλλά πόσοι ἀπό αὐτούς εἶναι σωστά μέλη τῆς Ἐκκλησίας καί δένἔχουν ἐκπέσει σάν ξερά κλωνάρια; Ἕνας Κανόνας τῆς Ἐκκλησίας λέει πώς, ἄν δέν65

πάει ὁ ἄνθρωπος δύο φορές στήν Ἐκκλησία ἀφορίζεται, ξεπέφτει ἀπό τό Σῶμα, εἶναιξερό κλωνάρι.– Πόσοι ἀπό τούς Ὀρθόδοξους Ἕλληνες ἐκκλησιάζονται κάθε Κυριακή;Οἱ στατιστικές λένε τό 3%. Πόσοι ἀπό αὐτούς ἔχουν ζωντανή κοινωνία στήν καρδιάτους μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἔχουν δηλαδή ἀδιάλειπτη προσευχή; Αὐτοί εἶναι μόνομέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Τά πράγματα βέβαια στήν Ἐκκλησία δέν κρίνονταιἀριθμητικά.Ἄν ὁ ἄνθρωπος θέλει, ὁ Θεός δέν θά στερήσει τήν Χάρη Του. Ἡ Ἁγία Μαρία ἡΑἰγυπτία 47 χρόνια εἶχε Ἐκκλησία; Μποροῦσε νά κοινωνήσει; Ὅχι. Ἦταν Ἁγία;Ἦταν θεραπευμένος ἄνθρωπος; Ἦταν. Ἔβλεπε συνέχεια τό ἄκτιστο Φῶς καί ἄς μήνεἶχε κοινωνήσει γιά 47 χρόνια. Τί λέει ὁ π. Ἰωάννης ὁ Ρωμανίδης; Λέει ὅτι Κληρικόςδηλαδή μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἶναι αὐτός πού ἔχει τήν ἀδιάλειπτη, τήννοερά προσευχή. Ἄν φτάσει ὁ ἄνθρωπος σ’ αὐτό, τότε εἶναι θεραπευμένος, κοινωνεῖμέ τήν Χάρη. Ὁ Θεός σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο θά στείλει καί Ἄγγελο ἀκόμα γιά νάκοινωνήσει τά Ἄχραντα Μυστήρια. Μπορεῖ αὐτός ὀ ἄνθρωπος νά μήν ἔχει ἕνανχῶρο νά κοινωνήσει καί νά ἀκούσει τήν Λειτουργία, ἀλλά ὡς θεραπευμένος, αὐτόςκάνει Λειτουργία μέσα στήν καρδιά του. Ἡ νοερά προσευχή εἶναι ἡ κύρια καίκατεξοχήν προσευχή.Ὑπάρχει ἡ λογική λατρεία καί ἡ νοερά λατρεία. Ἡ λογική λατρεία εἶναι ἡ ΘείαΛειτουργία, πού ψάλλουμε στόν Θεό, πού προσευχόμαστε δηλαδή μέ τόν λόγο καίτήν λογική. Ἀνώτερη καί ἀπό αὐτήν τήν προσευχή εἶναι ἡ νοερά, πού εἶναι προσευχήπού γίνεται μέ τήν καρδιά μας. Ἄν ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά μας δέν εἶναι συγκεντρωμέναστήν προσευχή, ἀκόμα κι ἄν παρευρεθήκαμε στή Θεία Λειτουργία, δέν κάναμε κάτιοὐσιαστικό. Δέν ἔχει καμία ἀξία ἡ προσευχή ὅταν λέμε κάποια λόγια χωρίς νά τάαἰσθανόμαστε. Κρίνεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό τό πού εἶναι ὀ νοῦς καί ἡ καρδιά του. Οἱἄνθρωποι πού ἔχουν αὐτήν τήν ἀδιάλειπτη νοερά λατρεία μέσα στήν καρδιά τους,συνέχεια κάνουν Θεία Λειτουργία μέσα στήν καρδιά τους, γι’ αὐτό καί ὀνομάζονταικληρικοί. Κληρικός δηλαδή δέν εἶναι ὁ παπάς πού κάνει τήν Θεία Λειτουργία.Καλούμαστε ὅλοι νά γίνουμε κληρικοί καί νά ἔχουμε μέσα μας τό Ἅγιο Πνεῦμα, πούθά προσεύχεται κι ἐμεῖς νά εἴμαστε ναοί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νά συλλειτουργοῦμεμέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Γι’ αὐτό λέει τό χωρίο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου «συμμαρτυρεῖ τόΠνεῦμα, τῷ πνεύματι ἡμῶν» (Ρωμ. 8,16), τό Ἅγιο Πνεῦμα συμμαρτυρεῖ στό δικό μαςΠνεῦμα καί βεβαιώνει ὅτι εἶναι μέσα μας. Συμπροσευχόμαστε καί ἀνταποκρινόμαστεστίς προσευχές πού κάνει τό Ἅγιο Πνεῦμα.Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι μετά μποροῦν νά χειροτονηθοῦν καί νά γίνουν Κληρικοί καίἘπίσκοποι. Σύμφωνα μέ τούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, Διάκος μπορεῖ νά γίνει ἕνας ὁὁποῖος ἔχει τελειώσει καί καθαριστεῖ ἀπό τά πάθη του, ἤ τουλάχιστον ἔχει ἀρχίσειτήν κάθαρση, δηλαδή κάποιος στόν ὁποῖο ἀχνοφέγγει ὁ φωτισμός. Παπάς – ἱερέαςεἶναι αὐτός πού ἔχει τελειώσει τελείως μέ τά πάθη καί ἔχει μπεῖ στήν περιοχή τοῦφωτισμοῦ. Ἀρχίζει δηλαδή νά ἀκούει μέσα του τό Ἅγιο Πνεῦμα νά προσεύχεται.Αὐτός μετά θά κληθεῖ νά θεραπεύσει ἄλλους ἀνθρώπους, ὁπότε εἶναι ἀπαραίτητο66

πρῶτα ὁ ἴδιος νά ἔχει θεραπευτεῖ. Αὐτός μπορεῖ νά γίνει Ἱερέας. Ἡ Ἐκκλησία ξέρειὅτι χρειάζεται κάποιον χρόνο ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς, γι’ αὐτό βάζει ὅριο ἡλικίας καίἐπιτρέπει νά γίνει κάποιος ἱερέας μετά τά 30. Ἐπίσκοπος τέλος μπορεῖ νά γίνει αὐτόςπού ἔχει περάσει τόν φωτισμό, ἔχει φτάσει στόν πλήρη φωτισμό, τό Ἄγιο Πνεῦμαξεκάθαρα προσεύχεται μέσα του καί ἔχει ἐμπειρία θεώσεως, ἔχει δεῖ τό ἄκτιστο Φῶς.Αὐτά δέν τά λέει ἡ Ἐκκλησία μας γιά νά μᾶς ἀπογοητεύσει, ἀλλά γιά νά μᾶςκινητοποιήσει, νά μᾶς λυτρώσει. Δέν κρινόμαστε ἀπό ἀριθμητικά μεγέθη. Ὁ Χριστόςδέν ἀπάντησε ἄν εἶναι λίγοι ἤ πολλοί αὐτοί πού θά σωθοῦν. Εἶπε μόνο: «ἀγωνίζεσθεεἰσελθεῖν διά τῆς στενῆς πύλης» (Λουκ. 13,24), γιατί εἶναι στενή ἡ πύλη καίτεθλιμμένη ἡ ὁδός.– Γιατί εἶναι λίγοι οἱ σωζόμενοι καί στενή καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός;Γιατί, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος οἱ πολλοί εἶναι ράθυμοι καί δένμετανοοῦν.– Τώρα εἴπαμε τόσα πράγματα, ἀλλά θά κάνουμε κάποια ἀντιστροφή νάμετακινήσουμε τόν νοῦ μας ἀπό τά ὁριζόντια καί νά τόν βάλουμε νά δουλεύει στόνΘεό, νά ἔχει αὐτή τήν ἀδιάλειπτη κίνηση πρός τόν Θεό;Ἤ πάλι θά σκεφτοῦμε τά βιοτικά καί θά βαρύνουμε τίς καρδιές μας; Ὁ Χριστός εἶπε:«Προσέχετε μήπως βαρηθῶσιν ὑμῶν αἱ καρδίαι ἐν κραιπάλῃ καί μέθῃ καί μερίμναιςβιοτικαῖς» (Λουκ. 21,34). Κρεπάλη καί μέθη εἶναι ἡ καλοπέραση πού μᾶς τρώει στήνἐποχή μας καί βιοτικές εἶναι οἱ μέριμνες πού ἔχουν σχέση μέ θέματα τῆςκαθημερινότητας, πού ἔχουν σχέση μέ τά ὑλικά πράγματα. Ἔτσι ὁ ἄνθρωποςβρίσκεται σέ ἕναν κυκεώνα καί βαρύνεται ἡ καρδιά του, ὁπότε δέν κοιτάζει πρός τόνΘεό.Ἐνῶ ὁ Ἱερός Χρυσόστομος πού ἤθελε νά θεραπευτεῖ, -παρόλο πού ἡ μητέρα του τόνκαθυστέρησε καί δέν τόν ἄφηνε νά φύγει- ἔφυγε ὅταν ἀποκοιμήθηκε ἡ μητέρα του,πῆγε πάνω ἀπό τήν Ἀντιόχεια σέ ἔνα σπήλαιο καί κάνοντας ὑπακοή σέ ἕναν Σύροἀσκητή, γιά δύο ὁλόκληρα χρόνια δέν κοιμήθηκε καθόλου. Συνέχεια 24 ὧρες τό24ωρο ἔκανε προσευχή. Μά γίνεται αὐτό; Γίνεται. Ἔγερνε γιά λίγο στόν βράχο,ὄρθιος καί μετά συνέχιζε τήν προσευχή του. Ἐπίσης, γιά νά πολεμήσει τόπρωταρχικό κακό, τήν ἄγνοια, μελετοῦσε συνέχεια τήν Ἁγία Γραφή. Δύο χρόνιαἦταν ἀρκετά νά γίνει αὐτός πού γνωρίζουμε καί ἔγινε ἱερέας καί ἔπειτα Πατριάρχης.Ὁ Θεός τόν ἔκανε, ὀ ἴδιος δέν ἤθελε.Ἐρ. : Ὅταν εἴμαστε ἐδῶ νιώθουμε λίγο αὐτά τό πέταγμα πρός τόν Θεό, ἐνῶ ὅτανεἴμαστε στό σπίτι, μέ συγγενεῖς, φίλους κλπ δέν ἔχουμε αὐτή τήν ἐμπιστοσύνη…Ἀπ. : Δυστυχῶς ἐμεῖς γινόμαστε, ὅπως εἴπαμε, δοῦλοι τοῦ περιβάλλοντος, γιατί οἰλογισμοί πού ἔρχονται στήν διάνοια, κατεβαίνουν καί στήν καρδιά μας. Ὁ ἄνθρωποςσκέφτεται συνεχῶς τί γνώμη θά ἔχουν οἱ ἄλλοι γι΄ αὐτόν καί δέν παίρνει ἀπόφαση νάτά πετάξει ὅλα στόν ἀέρα, νά μήν τόν ἐνδιαφέρει αὐτό καί νά κάνει τήν κίνηση πρόςτόν Θεό. Δέν ἔχει αὐτή τήν δύναμη τῆς ψυχῆς διότι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀκόμα τόβραχυκύκλωμα μέσα του καί δέχεται νά κατεβαίνουν οἱ λογισμοί τῆς διάνοιας στήν67

καρδιά του.Ἄν γιά παράδειγμα κάνει κάποιος μισή ὥρα αὐτήν τήν ἀπελευθέρωση τῆς καρδιᾶςἀπό τήν διάνοια καί δώσει τήν καρδιά του στόν Χριστό, σιγά-σιγά θά ἀφιερώνειἀκόμα περισσότερο χρόνο στόν Χριστό καί δέν θά ἐνδιαφέρεται πιά γιά τόπεριβάλλον, ἀλλά θά συγκεντρώνει τόν νοῦ του μόνο στίς πέντε λέξεις: Κύριε ἸησοῦΧριστέ ἐλέησόν με. Ἔτσι ἔρχεται ἡ ὑγεία μέσα μας καί ἐλευθερωνόμαστε ἀπό τήνγνώμη τῶν τρίτων. Τό νά μή σέ νοιάζει ἡ γνώμη τῶν ἄλλων δέν εἶναι ἀσπλαχνία,οὔτε περιφρόνηση, ἀλλά ὑγεία. Ἀγαπᾶς τήν καλή γνώμη, πού σημαίνει ὅτι αὐτόπερνάει στήν καρδιά σου καί αὐτή εἶναι ἡ ἀρρώστια μας γιατί ἔχεις κι ἄλλες ἀγάπες.Ἡ καρδιά πρέπει νά ἀγαπάει μόνο τόν Θεό καί κανέναν ἄλλον. Εἶναι φιλαυτία τό νάθέλουμε ὁ ἄλλος νά ἔχει καλή γνώμη γιά μᾶς, νά μή μᾶς ἀπαξιώνει καί νά μή μᾶςεἰρωνεύεται.Ὅταν θεραπευτεῖ ὁ ἄνθρωπος καί κοινωνήσει μέ τόν Θεό, ἀνοίγεται καί κοινωνεῖ καίμέ ὅλο τόν κόσμο, ἀφοῦ μέσα στόν Θεό εἶναι ὅλοι. Ἀγαπώντας τόν Θεό μέ τήνἀδιάλειπτη προσευχή, μετά ἀγαπάει ὁ ἄνθρωπος καί ὅλα τά τοῦ Θεοῦ μέ τόν σωστότρόπο. Ἐνώ ὅταν ἔχει φιλαυτία καί νοιάζεται γιά τήν γνώμη τοῦ ἄλλου, παραμένειἄρρωστος καί δέν μπορεῖ νά κοινωνήσει μέ τόν ἄλλον, γιατί νοιάζεται γιά τόν ἐαυτότου οὐσιαστικά, ὄχι γιά τόν ἄλλον. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος άγαπάει λοιπόν τόν ἑαυτό του,δέν μπορεῖ νά κοινωνήσει μέ τόν ἄλλον, γιατί ὁ χῶρος τῆς καρδιᾶς του εἶναικατειλημμένος ἀπό τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό. Γι’ αὐτό λέει ὁ Ἅγιος Θεοφάνης ὀἜγκλειστος: «ἄν ἀδειάσεις ἀπό τόν ἑαυτό σου, τότε θά δεῖς τόν Θεό». Ἄρα, αὐτοίπού λένε ὅτι μᾶς ἀγαπᾶνε, λένε ψέματα, ἄν εἶναι μακρυά ἀπό τόν Θεό. Ἀπό τήνφιλαυτία ἐλευθερωνόμαστε μόνο ὅταν μποῦμε μέσα στόν Θεό, δέν μποροῦμε νά τόκάνουμε μόνοι μας. Ἄν μποῦμε ὅμως στήν Ἐκκλησία, ταπεινωθοῦμε καί κάνουμεὑπακοή, θά ἔρθει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καί θά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό τό ἐγωιστικόφρόνημα.Ἐπίσης μᾶς χρειάζεται διάκριση. Ἡ διάκριση εἶναι «ἡ μείζων τῶν ἀρετῶν» καίἔρχεται μετά τήν ἀγάπη. Ὅπως διαβάζουμε στήν «Κλίμακα» τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦΣιναΐτου πού ἔχει 30 σκαλοπάτια, τό πρῶτο εἶναι ἡ ἀποταγή, τό νά ἀρνεῖται δηλαδή ὁἄνθρωπος τόν κόσμο. Τό τέταρτο σκαλοπάτι εἶναι ἡ ὑπακοή. Τό ἕβδομο σκαλοπάτιεἶναι ἡ ἁγνότητα. Τό εἰκοστό πέμπτο ἡ ταπεινοφροσύνη καί τό τριακοστό εἶναι ἡἀγάπη. Ἡ διάκριση ἔρχεται μετά τήν ἀγάπη! Ἄν κάποιος ἔχει κάνει ὅλη αὐτή τήνπορεία μπορεῖ νά ἔχει διάκριση, νά καταλάβει π.χ. ἄν κάτι πού τοῦ λένε εἶναι ἀλήθειαἤ ψέμα. Ὁ ἄνθρωπος μόνος του ὅμως δέν μπορεῖ νά ἔχει διάκριση, γι’ αὐτό πηγαίνειστόν Πνευματικό πού ἔχει, στόν ὁποῖο ταπεινώνεται, ὑπακούει καί βρίσκει τήν ὑγείατου.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Ὅταν δέν ἔχουμε τόν Πνευματικό μας κοντά, ἄς ρωτήσουμε καί τό παιδί μας ἤὁποιονδήποτε βροῦμε μπροστά μας παρά νά ἐμπιστευτοῦμε τόν λογισμό μας. Θά τόκάνεις ὅμως κατόπιν προσευχῆς καί μέ ἄφημα στό θέλημα τοῦ Θεοῦ.Ἦταν ἕνας Ἡγούμενος στό Ἅγιο Ὄρος πού εἶχε ἕνα μεγάλο πρόβλημα στό68

μοναστήρι του καί δέν ἤξερε τί νά κάνει. Ἔκανε λοιπόν προσευχή καί ζήτησε ἀπότόν Θεό μόλις βγεῖ ἀπό τό μοναστήρι νά φωτίσει τόν πρῶτο ἄνθρωπο πού θά δεῖμπροστά του, νά του πεῖ τί νά κάνει. Τό ἔκανε ὅμως, μέ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό. Ἄνκαί Ἠγούμενος, ταπεινώθηκε, διέλυσε τόν ἑαυτό του. Βγῆκε λοιπόν ἀπό τόμοναστήρι καί εἶδε ἕναν ἄνθρωπο περίεργο, μέ κάτι μούσια μακρυά, σάν τρελό. Τότεσκέφτηκε «Θεέ μου αὐτόν μοῦ ἔφερες;». Κι ὅμως μόλις τόν πλησίασε, πρίν τοῦ πεῖτό πρόβλημά του, τήν ἐρώτηση, ὁ ἄνθρωπος αὐτός τοῦ εἶπε τήν ἀπάντηση. Εἴδατεπῶς ἐνήργησε ὁ Θεός μέ ἕναν τέτοιο τρελό, πού δέν τόν ὑπολογίζει κανείς, δέν τόνπιάνει τό μάτι καί μπορεῖ καί νά τόν κατακρίνουμε κιόλας. Ἐμεῖς ὅμως ἔχουμε μάθειὅλα νά τά κρίνουμε ἐξωτερικά, εἴμαστε δοῦλοι τοῦ περιβάλλοντος.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Δέν πρέπει νά κρίνουμε τόν ἄλλον. Γιά παράδειγμα οἱ Φαρισαῖοι παρόλο πούἦταν Φαρισαῖοι, ἔλεγαν πολύ σωστά πράγματα. Εἶπε γι’ αὐτούς ὁ Χριστός: «ὅσα σᾶςποῦν, κάντε καί τηρεῖτε, ἀλλά κατά τά ἔργα τους μήν κάνετε» (Ματθ. 23,3).Χρειάζεται ἑμεῖς νά ἔχουμε ταπείνωση καί ὁ Θεός θά φροντίσει νά μᾶς δώσει τίςἀπαντήσεις πού ψάχνουμε καί ἀπό ἕναν ἄθεο ἀκόμα.Ὁ Ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, πρίν πάει στήν πόλη, ἔκανε προσευχή στόν Θεό γιά νάὠφεληθεῖ ὅταν πάει ἐκεῖ. Μόλις ἔφτασε, εἶδε μία πόρνη καί δυσανασχέτησε. Ἡπόρνη τόν κοίταζε ξεδιάντροπα, τήν κοίταζε κι αὐτός γιά ἀρκετή ὥρα καί στό τέλοςτήν ρώτησε πῶς δέν ντρέπεται νά τόν κοιτάζει ἔτσι. Ἡ πόρνη τότε ἀπάντησε: «Ἐσύπρέπει νά ντρέπεσαι, γιατί ἐγώ πλάστηκα ἀπό ’σένα καί ὁ Θεός εἶπε ὅτι ἠ ἀποστροφήμου θά εἶναι σέ ’σένα» (Γεν. 3,16). Ὁ Θεός ὄντως εἶπε στήν Εὔα ὅτι θά κοιτάζει τόνἄνδρα της, ἐνῶ ὁ Ἀδάμ τό χῶμα, γιατί πλάστηκε ἀπό τό χῶμα. Ἄρα, ἡ γυναίκαδίδαξε τόν Ἅγιο ὅτι αὐτός ἔπρεπε νά κοιτάζει στό χῶμα, ἐνῶ ἐκείνη τόν κοιτοῦσε ὡςἄνδρα ἀπό τόν ὁποῖο πλάστηκε. Ὁ Ἅγιος λοιπόν πῆρε ἕνα πολύ καλό μάθηματαπεινοφροσύνης ἀπό μία πόρνη. Αὐτό τό μάθημα ὅμως τό πῆρε γιατί προηγουμένωςεἶχε προσευχηθεῖ στόν Θεό νά τοῦ στείλει ἕναν ἄνθρωπο νά τοῦ μάθει κάτι χρήσιμο.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Τό σπουδαιότερο εἶναι τό παράδειγμα. Τό παιδί βλέπει τούς γονεῖς 24 ὧρες τό24ωρο γιά τουλάχιστον 11 χρόνια, μέχρι τήν ἐφηβεία. Δέν εἶναι ἀνάγκη νά τοῦ πεῖτετίποτα. Ἀρκεῖ πού παρακολουθεῖ ἐσᾶς τί κάνετε. Σᾶς ξέρει πολύ καλύτερα ἀπό ὅ,τινομίζετε. Σᾶς ἀντιγράφει. Ἄν ὁ γονέας εἶναι δοσμένος στήν προσευχή μέρα-νύχτακαί ἔχει ἀσκήσει τόν ἑαυτό του νά κακοπαθεῖ, αὐτό θά τό περάσει καί στό μωρό. Ἄνὑπάρχει εἰρήνη καί ἀγάπη μεταξύ τῶν συζύγων, θά περαστεῖ καί αὐτό στό μωρό καίδέν θά μαλώνει καί κεῖνο μέ τό ἀδελφάκι του. Τά παιδιά μαλώνουν πολύ μεταξύτους, κατά κανόνα, γιατί βλέπουν τούς γονεῖς νά μαλώνουν. Ἔλεγε ὁ π. Πορφύριος:ἄν οἱ γονεῖς ἐξαγιαστοῦν, θά λυθοῦν ὅλα τά προβλήματα, ἀκόμη κι ἄν αὐτό δέν γίνειἀμέσως. Ἄν τό παιδί ἔχει σωστό βίωμα ἀπό μικρό ἀπό τούς γονεῖς, ἀκόμα καί ἄνἀντιδράσει -γιατί ἔχει αὐτεξούσιο καί μπορεῖ νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τήν Ἐκκλησίακαί τόν Θεό-, κάποια στιγμή θά ξαναγυρίσει. Ἄν ὅμως ἀπό μικρό δέν ἔχει πάρει αὐτάτά βιώματα, μετά οἱ γονεῖς πρέπει νά κάνουν πολλή προσευχή γιά νά βρεῖ τόν δρόμο69

τοῦ Θεοῦ.Καθοριστικός γιά τά παιδιά εἶναι ὁ χρόνος τῆς ἐγκυμοσύνης, καθώς καί τά τρίαπρῶτα χρόνια. Ἄν αὐτά τά χρόνια χαθοῦν καί δέν γίνει σωστή ἀγωγή, μετά εἶναιπολύ δύσκολα τά πράγματα. Τά παιδιά τά μπαζώνουμε, ὅπως ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, μέὅλα αὐτά τά στολίδια καί τά χρυσαφικά πού τους βάζουμε πρίν, ἀλλά καί ἀμέσωςμετά τό βάπτισμα, ὅπως καί μέ ὅλα αὐτά τά κανακέματα πού ἀκοῦν, τά ὁποῖατρέφουν τήν φιλαυτία τους. Τό παιδί παίρνει τό -μή λεκτικό- μήνυμα ἀκόμη καί ὅτανἀκόμα δέν καταλαβαίνει τήν γλώσσα, ὅτι εἶναι τό κέντρο τοῦ κόσμου καί ὅλοιπεριστρέφονται γύρω ἀπό αὐτό. Ἔτσι τοῦ τρέφουμε τό κυρίαρχο πάθος, πού εἶναι ἠφιλαυτία. Μετά ἀναρωτιόμαστε γιατί εἶναι στριμμένο, ἀντιδραστικό καί θέλεισυνέχεια νά γίνεται τό δικό του. Ἠ ἀπάντηση εἶναι ὅτι ἐμεῖς φταῖμε. Ἀργότερα στήνἐφηβεία αὐτό τό παιδί γίνεται ὁ χειρότερος ἐχθρός τοῦ γονιοῦ, γιατί πλέον ὁ γονέαςδέν θά μπορεῖ νά τοῦ κάνει ὅσα τοῦ ζητάει.Τό παιδί πρέπει νά μάθει ἀπό μικρό τήν καίρια ἀγωγή, δηλαδή νά μὴν γίνεται τόθέλημά του. Ὁ Χριστός τό εἶπε νά ἀπαρνηθοῦμε τό θέλημά μας. Αὐτό πρέπει τόπαιδί νά τό δεῖ πρῶτα στόν πατέρα πού θά κόβει τό θέλημά του στήν μάνα καί στήνμάνα πού θά κόβει τό θέλημά της στόν πατέρα. Θά βλέπει ὄτι ὁ ἕνας θά κάνει τόθέλημα τοῦ ἄλλου καί θά ἔχουν γίνει οἱ δύο, ἕνα.Ὁ γάμος εἶναι ἕνα μυστήριο ὅπου οἱ δύο γίνονται ἕνας. Ἀντίστοιχα καί ἡ ἉγίαΤριάδα εἶναι ἕνα μυστήριο ὅπου οἱ τρεῖς εἶναι ἕνας. Δέν εἶναι μόνο μία οὐσία, ἀλλάκαί μία ἐνέργεια, ἕνας νοῦς, μία θέληση. Αὐτό ὁ Θεός θέλει νά γίνεται καί στήνοἰκογένεια. Ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα πού εἶναι δύο πρόσωπα τελείως ἀνεξάρτηταμεταξύ τους νά γίνουν ἕνα, ὅχι μόνο στήν οὐσία, στό σῶμα καί στήν ψυχή, ἀλλά καίστό πνεῦμα, πού εἶναι τό δύσκολο, νά ἔχουν μία ἐνέργεια, μία θέληση. Αὐτό γίνεταιμόνο μέσα στήν Ἐκκλησία, ὅταν ζοῦν σωστά μέ τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.Ὅταν ἀποκατασταθεῖ ἡ κοινωνία μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα,τότε γίνεται ἕνα τό ἀνδρόγυνο καί αὐτό εἶναι γιά τά παιδιά τό μεγαλύτερο κήρυγμα,ἡ καλύτερη προϋπόθεση γιά τήν θεραπεία τους.Γάμος δέν εἶναι μία ἁπλή συμβίωση πού πρέπει κατά κάποιο τρόπο νά τά βρεῖ τόζευγάρι γιά νά συμβιώσει. Δέν εἶναι αὐτό πού καί μέ τόν νόμο καί τό σύμφωνοσυμβίωσης προσπαθοῦν νά περάσουν. Γάμος εἶναι τό μυστήριο εἰς Χριστόν καί εἰςἘκκλησίαν (Ἐφ. 5,32). Ὅπως εἶναι ὁ Χριστός ἡ κεφαλή καί σῶμα ἡ Ἐκκλησία, ἔτσιεἶναι ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα καί τά παιδιά. Αὐτό τό μυστήριο μετά πρέπει νάἐπεκταθεῖ καί στήν ἐνορία, τήν Ἐκκλησία καί ὅλο τόν κόσμο καί ὅλοι νά γίνουν ἕνα.Αὐτό εἶναι τό μυστήριο καί ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, νά γίνουμε ὅλοι ἕνα (Ἰω. 17,23),ὅχι μία οὐσία ὅπως εἴμαστε ἐκ φύσεως, ἀλλά ἕνα πνεῦμα. Τό βασικό πού πρέπει νάκάνει λοιπόν ὁ γονιός εἶναι νά ἐξαγιαστεῖ ὀ ἴδιος καί μετά δέν χρειάζεται νά πεῖτίποτα στά παιδιά, γιατί θά μιλάει ἡ ζωή του.Ἄν κάποιος δέν τό ἔχει κάνει αὐτό ὡς τώρα, θά πρέπει νά ἀρχίσει νά τό κάνει, ὁπότεμετά ὅταν θά κοινωνεῖ ὁ γονιός μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, θά τόν φωτίζει γιά τό τί πρέπεινά κάνει μέ τό παιδί, ἄν χρειάζεται κάποια ἄσκηση, κάποια παιδαγωγία.70

Τό παιδί εἶναι κατεξοχήν ράθυμο καί δέν θέλει νά κάνει οὔτε προσευχή, οὔτενηστεία, οὔτε ἄσκηση. Οὐσιαστικά ὄμως μ’ αὐτήν τήν ραθυμία του ἀρνεῖται τήνΒασιλεία τοῦ Θεοῦ. Πρέπει ὁ γονέας νά βοηθήσει τό παιδί. Νά διαμορφώσει ἔτσι τόπεριβάλλον τοῦ παιδιοῦ, ὥστε νά εἶναι λιτό καί ἀσκητικό. Ἄν τό περιβάλλον εἶναιτρυφηλό καί τό παιδί μαθαίνει συνεχῶς τήν καλοπέραση καί παίρνει ἡδονή ἀπό τίςαἰσθήσεις, τότε μέ αὐτή τήν λάθος κίνηση τοῦ τρέφουμε τά πάθη. Ἐνῶ ἄν ὅλα γύρωτου εἶναι ταπεινά καί ἁπλά, τότε τό παιδί παίρνει τό μήνυμα ὅτι ἡ χαρά εἶναι στόνκόπο, στήν ὀδύνη γιατί αὐτή ἐξουδετερώνει τά δηλητήρια πού πέρασαν μέσα μαςἀπό τίς ἡδονές. Δηλαδή νά μή στεροῦμε πράγματα στό παιδί, ἀλλά νά μήν τοῦδίνουμε αὐτή τήν τρυφή.Ἡ κυρίαρχη φιλοσοφία στόν κόσμο εἶναι ὅτι ἡ ἄνεση ἰσοδυναμεῖ μέ τήν εὐτυχία.Εἶναι λανθασμένη αὐτή ἡ ἄποψη. Ὁ π. Παΐσιος ἔλεγε: «Ἁπλοποιῆστε τήν ζωή σας».Ὅσο κάποιος ἁπλοποιεῖ τήν ζωή του, τόσο ἐξαγιάζεται ὁ ἴδιος καί τόσο ἐξαγιάζονταιμετά καί τά παιδιά.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Φυσικά ὅ,τι κάνουμε τό κάνουμε πάντα μέ τήν καθοδήγηση τοῦ Πνευματικοῦ,γιατί χρειάζεται διάκριση. Ὁ Πνευματικός θά πλανάρει τούς ρόζους, ὅπως λέει ὁ π.Παΐσιος, γιά νά ταιριάξουν τά ξύλα. Ἄν δέν φύγουν οἱ ρόζοι, δέν θά ταιριάξουν ποτέτά ξύλα…Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Τό παιδί κυρίως διδάσκεται ἀπό τήν οἰκογένεια. Ἄν τό παιδί ἔχει ἀντισώματαἀπό τήν οἰκογένεια, δέν θά ἐπηρεαστεῖ ἀπό τό σχολεῖο.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ρωτήσει. Ἄν δέν τό κάνει καί ἐμπιστευτεῖ τήν δική τουκρίση, τόν ἑαυτό του, θά τά κάνει ὅλα λάθος. Ἄν ἐμπιστευτεῖ τόν ἐαυτό του στόνΘεό καί τοῦ ζητήσει νά φωτίσει τόν Πνευματικό νά τοῦ πεῖ αὐτά πού θέλει νά τοῦ πεῖὁ Θεός, ὁ ἄνθρωπος θά πάρει τίς σωστές ἀπαντήσεις. Δέν εἶναι μόνο θέμαΠνευματικοῦ δηλαδή, ἀλλά καί προσευχῆς τοῦ ἀνθρώπου.Πολλές φορές συμβαίνει νά ἔρχονται γιά ἐξομολόγηση ἄνθρωποι καί δέν μπορῶ νάτούς πῶ σχεδόν τίποτα καί φταῖνε αὐτοί, γιατί δέν θέλουν νά ἀκούσουν. Ἔρχονταιπάλι ἄλλοι καί εἶναι τόσο δεκτικοί, πού δέν ξέρω τί νά τούς πρωτοπῶ! Τά φέρνει ὁΘεός τά λόγια πού τούς λέω σάν χείμαρρο μέσα μου, γιατί ἔχουν ταπείνωση καίἐμπιστοσύνη στόν Θεό.Ἐρ. : ……………………….Ἀπ. : Οἱ γονεῖς νά κάνουν προσευχή στόν Θεό γιά τό παιδί καί μετά θά δοῦν ὅτι τόπαιδί μόνο του θά ζητήσει νά κάνει προσευχή. Αὐτό πού θέλουμε νά ποῦμε στάπαιδιά, ἄν βλέπουμε ὅτι αὐτά δέν τό δέχονται, νά τό λέμε στόν Θεό. Γιατί ὁ Θεόςθέλει ὅ,τι κάνουμε, νά τό κάνουμε ἐλεύθερα. Τό παιδί ἔχει κι αὐτό αὐτεξούσιο,ἐλευθερία, καί ὅταν δέν θέλει νά ἀκολουθήσει τό σωστό, δέν πρέπει νά τό71

ἀναγκάζουμε. Πρέπει νά τοῦ ποῦμε ποιό εἶναι τό σωστό, ἀλλά μετά νά τό ἀφήσουμεχωρίς πίεση. Στήν οὐσία ὅμως δέν θά τό ἀφήσουμε, γιατί κάνουμε γι’ αὐτό πολλήπροσευχή.Ἡ προσευχή δέν εἶναι κάτι ἁπλό, εἶναι τό μεῖζον. Λέει ὁ π. Πορφύριος ὅτι ὅτανκάποιος κάνει προσευχή, στέλνει στόν ἄλλον κύματα Χάρης καί ἀλλοιώνεται ὁἄλλος, θερμαίνεται ἡ ψυχή του, νιώθει πολύ ὡραῖα, πλησιάζει αὐτόν πούπροσευχήθηκε καί δέν ξέρει γιατί τόν πλησιάζει. Βλέπετε πώς ὑπάρχουν γυναῖκεςπού γιά νά κάνουν ἕναν ἄνδρα νά τίς ἀγαπήσει, πηγαίνουν ἀκόμα καί σέ μάγους. Γιάνά σέ ἀγαπήσει ὁ ἄλλος πρέπει νά τόν ἀγαπήσεις ἐσύ, ὅχι μέ τό νά τοῦ πεῖς ὅτι τόνἀγαπᾶς, ἀλλά μέ τό νά κάνεις μυστική, κρυφή προσευχή γι’ αὐτόν. Τότε ἐκεῖνος θάαἰσθανθεῖ ὅτι τόν ἀγαπᾶς, γιατί ὁ ἄλλος μᾶς δίνει αὐτά πού τοῦ στέλνουμε. Ἄν τοῦστείλεις ἀγάπη, θά σοῦ δώσει ἀγάπη. Ἄν τοῦ στείλεις καχυποψία, θά σοῦ δώσεικαχυποψία. Ἄν στείλεις ζήλια, θά σοῦ δώσει ζήλια. Καί θά ἀναρωτιέσαι γιατί συνέβηαὐτό χωρίς νά πεῖς κάτι. Κι ὅμως ἐσύ φταῖς γιατί ὑπάρχει αὐτή ἡ ἀλληλεπίδραση τοῦἑνός μέ τόν ἄλλον κι ἐσύ εἶχες κάνει κακούς λογισμούς. Μπορεῖ ὀ ἄλλος νά μήνκαταλαβαίνει γιατί σέ ζηλεύει καί νά φταῖς ἐσύ, γιατί ὑπάρχει αὐτή ἡ κοινωνία τῶνψυχῶν, ὑπάρχουν οὐσιαστικά τά δαιμόνια. Ὅταν κάποιος ἔχει κακούς λογισμούς,οὐσιαστικά ἔχει μέσα του δαιμονική ἐνέργεια καί τήν ἐκπέμπει καί στόν ἄλλον. Ἄνὅμως προδιατεθεῖ κάποιος ἀγαπητικά ἀπέναντι στόν ἄλλον, θά τό νιώσει ὁ ἄλλος καίθά τοῦ φερθεῖ καλά, γιατί λαμβάνει κύματα Χάρης. Ἀντίθετα ἄν ἔχει λογισμούςἀμφιβολίας καί προσπαθήσει νά τόν πλησιάσει μέ πονηρό τρόπο, νά τόν καταφέρει,δηλαδή διώχνει τήν ἀγάπη καί βάζει ἀνθρώπινα μέσα, τότε σίγουρα θά ἀποτύχει καίθά εἰσπράξει πάλι καχυποψία ἀπό τήν ἄλλη πλευρά.Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης72

Ἡ αἰτία τῆς κατάθλιψηςΔέν ξέρω ἄν ἔχετε σκεφτεῖ ποτέ ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Κάποτεἕνας ἔμπορος ὀνόματι Μοτοβίλωφ, ρωτοῦσε ἕναν μεγάλο ἅγιο, ποιός ἄραγε εἶναι ὁσκοπός. Γιατί κάνουμε ὅλα αὐτά πού κάνουμε; Γιατί νηστεύουμε; Γιατίπροσευχόμαστε; Γιατί ἀγωνιζόμαστε πνευματικά; Ὁ ἅγιος τοῦ ἀπάντησε ὅτι ὁσκοπός τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Νά τό ποῦμεπιό σωστά θεολογικά, μέ μεγαλύτερη ἀκρίβεια, εἶναι ἡ ἐπανενεργοποίηση τοῦ ἉγίουΠνεύματος, τό ὁποῖο ὑπάρχει μέσα στό βαπτισμένο πιστό, ἀλλά κατά κανόνα εἶναιἀπενεργοποιημένο, δέν εἶναι ἐνεργό λόγω τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν πούὑπάρχουνε μέσα στόν ἄνθρωπο καί κατ’ ἐξοχήν στήν καρδία του.Ἄρα, ὁ σκοπός τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως εἶπε ὁ Ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, ἀλλάπολύ νωρίτερα καί πολύ σαφέστερα καί καθαρότερα μᾶς τό εἶπε ὁ Κύριος, εἶναι νάκαθαρισθεῖ ἡ καρδιά. Νά φύγουν τα πάθη γιατί ἐκεῖνο πού μολύνει τόν ἄνθρωπο,εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι εἶναι οἱ λογισμοί. Αὐτό πού ἐξέρχεται ἀπό τόν ἄνθρωπο καίμάλιστα ἀπό τήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό εἶναι πού τόν λερώνει τόν ἄνθρωπο καίὄχι οἱ διάφορες τροφές πού θεωροῦνταν ἀκάθαρτες ἀπό τους Ἑβραίους καίθεωροῦσαν ὅτι αὐτές μόλυναν τόν ἄνθρωπο.Ὁ Κύριος λοιπόν εἶπε, ὅτι αὐτό πού ἐξέρχεται ἀπό τήν καρδία, πονηροί λογισμοί,φόνοι, μοιχεῖες κ.λ.π., αὐτά εἶναι πού μολύνουν τόν ἄνθρωπο καί θά πρέπει ὁἄνθρωπος νά τά διώξει ὅλα αὐτά ἀπό τήν καρδία του, ὥστε νά μπορέσει νά δεῖ τόνΘεό. «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. 5,8) εἶναιἕνας ἀπό τούς μακαρισμούς πού εἶπε ὁ Κύριος καί μᾶς δίδαξε ἀκριβῶς ὅτι ἄνθέλουμε νά δοῦμε τόν Θεό, ἄν θέλουμε νά μποῦμε δηλαδή στή Βασιλεία Του -αὐτόσημαίνει νά δῶ τόν Θεό- θά πρέπει νά καθαρίσουμε τήν καρδιά μας. Εἶναιἀπαραίτητο νά μήν ὑπάρχουν ἐκεῖ μέσα αὐτά ὅλα τά πάθη, αὐτές ὅλες οἱ κακές -ἄςποῦμε- ρίζες, οἱ κακές πηγές παραγωγής μολυσμοῦ, οἱ ὁποῖες λερώνουν μετά καί ὅλητήν ψυχή, ἀλλά καί τό σῶμα, ὅλη τήν ὕπαρξη. Ὅλον τόν ἄνθρωπο λερώνουν αὐτές οἱκακές πηγές, οἱ κακές ρίζες πού λέγονται πάθη.Τί εἶναι αὐτά τά πάθη; Εἶναι ἁμαρτίες, οἱ ὁποῖες ἔχουν γίνει πολλές φορές. Ἔχουνἐπαναληφθεῖ πολλές φορές καί ἔχουν γίνει συνήθειες, ἔχουν γίνει ἕξεις. Ὅταν κανείς-ἄς ποῦμε- μιά φορά θυμώσει, δέ σημαίνει ὅτι ἔγινε καί θυμώδης. Ἀλλά ἄν θυμώσεικαί δεύτερη φορά καί δέν ἀντισταθεῖ καί τρίτη καί τέταρτη καί πέμπτη καί …ἑκατοστή, σιγά-σιγά μετά ἀποκτάει αὐτή τήν κακή συνήθεια, νά θυμώνει εὔκολα καίτότε πλέον ἔχει ἀποκτήσει τό πάθος τοῦ θυμοῦ καί εἶναι θυμώδης ἤ είναι ὀργίλος,ὅπως λένε ἀλλιῶς οἱ Ἅγιοι Πατέρες.Πῶς καθαρίζεται ἡ καρδιά; Τό ἐπόμενο ἐρώτημα. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες πάλι μᾶς εἶπανὅτι ἡ καρδιά καθαρίζεται με τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν. Ὅταν τηροῦμε τίς ἐντολές τοῦΘεοῦ, τότε ἡ καρδιά πράγματι καθαρίζεται. Ἡ πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ εἶναι τό ν’ἀγαπήσεις τό Θεό. «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ τῆς73

καρδίας σου καί τῆς διανοίας σου» καί δεύτερη ἐντολή ὅμοια μέ τήν πρώτη, μᾶς εἶπεὁ Θεός, εἶναι τό νἀ «Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ματθ. 22,37-39).Τήν Τετάρτη θά γιορτάσουμε τήν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί ὁ Σταυρός ἔχει κιαὐτή τήν ἔννοια: τῆς διπλῆς ἀγάπης. Ἔχει τό κατακόρυφο σκέλος του, τό ὁποῖο εἶναιἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἔχει καί τό ὁριζόντιο σκέλος του, πού εἶναι ἡ ἀγάπη στόνπλησίον. Θά πρέπει ἡ ζωή μας νά εἶναι «σταυροειδής», θά λέγαμε. Σταυρική, ἄνθέλετε. Δηλαδή νά ἔχει αὐτές τίς δύο ἀγάπες. Πρῶτον καί κατ’ ἐξοχήν τήν πρός τόνΘεό, τό κατακόρυφο σκέλος τοῦ Σταυροῦ καί δεύτερον τήν ὁριζόντια πρός ὅλουςτούς ἄνθρώπους.Ἐφόσον ὁ ἄνθρωπος ἀποφασίσει νά καθαρίσει τήν καρδιά του, πρέπει ν’ ἀρχίσει μέτήν τήρηση τῶν ἐντολῶν καί κυρίως ἀπό τήν πρώτη ἐντολή. Ἡ πρώτη ἐντολή λοιπόνζητάει ἀπό τόν ἄνθρωπο νά ἀγαπήσει τόν Θεό μέ ὅλη του τήν καρδιά, μέ ὅλη του τήνἰσχύ, μέ ὅλη του τήν ψυχή, μέ ὅλη του τή δύναμη καί μέ ὅλη του τή διάνοια. Κάθεσυναίσθημα -θά λέγαμε- κάθε ἐπιθυμία, κάθε σκέψη, κάθε κίνηση πού θά κάνει ὁἄνθρωπος νά ἔχει ὡς στόχο τόν Θεό, ὡς ἀφορμή τόν Θεό, ὡς σκοπό τόν Θεό καί ὡςτέλος πάλι τόν Θεό. Ὁ Θεός ἐπιβάλλεται νά εἶναι ἡ ἀρχή καί τό τέλος τῶν πάντωνγιά τόν ἄνθρωπο. Ὅλες του οἱ σκέψεις νά εἶναι ὁ Χριστός. Ὅλες του οἱ ἐπιθυμίες νάεἶναι ὁ Χριστός. Ὅλα του τά βλέμματα νά εἶναι ὁ Χριστός. Ὅλη του ἡ ἀκοή νά εἶναιὁ Χριστός. Αὐτό πού λέμε πολύ ὄμορφα στήν προσευχή μετά τή Θεία Μετάληψη,τήν ὁποία τήν ἔχει διατυπώσει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στόν «ἈόρατοΠόλεμο» καί εἶναι πολύ καλό νά τή διαβάζουμε μετά τή Θεία Εὐχαριστία καί ἐκεῖλέει «..κάνε με Χριστέ μου νά μή βλέπω τίποτα παρά Ἐσένα. Νά μήν ἀκούω τίποταπαρά Ἐσένα. Νά μή θέλω τίποτα παρά Ἐσένα..». Γιατί ἔτσι θά πρέπει νά ζοῦμε, ὄχιγιά τόν ἑαυτό μας ἀλλά γιά τόν Χριστό.Πῶς μπορεῖ κανείς νά φτάσει νά τηρήσει αὐτή τήν ἐντολή, ἡ ὁποία εἶναι ἡ κορυφαίαἐντολή. Καί θά λέγαμε, μέσα σ’ αὐτή τήν ἐντολή κλείνονται ὅλες οἱ ἐντολές. Ἄνκανείς τηρήσει δηλαδή αὐτή τήν ἐντολή, θά καθαρίσει τήν καρδιά του. Γιατί, ὅπωςεἴπαμε, ἡ καρδιά μολύνεται ἀπό τούς λογισμούς. Οἱ ὁποῖοι, λογισμοί εἶναι κακοί,ἀλλά μπορεῖ νά εἶναι καί καλοί. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς εἶπαν ὅτι μέσα στήν καρδιάδέν πρέπει νά ἔχουμε κανένα λογισμό, καμία σκέψη. Εἶναι σκόπιμο οἱ λογισμοί ὅλοινά μένουν μέχρι τόν ἐγκέφαλο, μέχρι τή διάνοια. Νά μήν κατεβαίνουν στήν καρδιά.Μέσα στήν καρδιά θά πρέπει νά ὑπάρχει μόνο μία σκέψη, ἕνας λογισμός, μιάἐπιθυμία, ἕνας πόθος, ὁ Χριστός. Τίποτα ἄλλο. Ὅπως ἔλεγε κι ἕνας Γέροντας στόἍγιο Ὄρος, «ὁ Χριστός στήν καρδιά μας δέ θέλει παρέες. Θέλει νά ’ναι μόνος του.Νά εἶναι βασιλιάς». Γι’ αὐτό εἶπε πάλι ὁ Χριστός μας, νά ζητᾶτε τή Βασιλεία τοῦΘεοῦ καί τή δικαιοσύνη Αὐτοῦ. Αὐτό σημαίνει, νά κάνετε τόν Χριστό βασιλιά. Δικόσας βασιλιά. Ὁ βασιλιάς μας εἶναι ὁ Χριστός καί συνεπῶς στό θρόνο τῆς καρδιάς,στό κέντρο τῆς ὕπαρξής μας θά πρέπει νά εἶναι καθισμένος ὁ Χριστός καί κανέναςἄλλος. Δέν μπορεῖς νά ἔχεις καί συμβασιλεῖς, νά ἔχεις κι ἄλλους βασιλιάδες νάκάθονται μαζί στό θρόνο τῆς καρδιᾶς σου. Εἶναι ἀπαράδεκτο αὐτό. Δέν μπορεῖ νάὑπάρχει ὁ Χριστός μαζί μέ κάποιον ἄλλον. Γι’ αὐτό, εἶπε ὁ Κύριος πάλι, δέ μπορεῖτενά δουλεύετε σέ δύο κυρίους, δηλαδή νά ἔχετε δυό βασιλιάδες. Τόν ἕνα θά μισήσεις74

καί θα καταφρονήσεις καί τόν ἄλλο θ’ ἀγαπήσεις. Ἐκεῖ κάνει λόγο βεβαίως γιά τόνβασιλιά τοῦ κόσμου τούτου, τόν «μαμωνά», ὁ ὁποῖος κατά κανόνα εἶναι ὁ βασιλιάςστίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων. Στούς περισσότερους ἀνθρώπους, πού μπορεῖ νά λέγονταικαί χριστιανοί καί νά πηγαίνουν στήν ἐκκλησία, βασιλιάς δέν εἶναι ὁ Χριστός. Καίπῶς φαίνεται αὐτό; Φαίνεται ἀπό τά ἔργα τους. Γιατί ἔχεις βασιλιά αὐτόν στόν ὁποῖοὑπακοῦς.Ἄν λοιπόν τηροῦμε τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, τότε εἶναι βασιλιάς μας ὁ Χριστός. Ἄντηροῦμε τίς ἐντολές τοῦ κόσμου, τότε βασιλιάς μας εἶναι ὁ κόσμος κι ὁ ἄρχοντας τοῦκόσμου τούτου, πού εἶναι ὁ μαμωνάς. Δηλαδή ἡ φιλαργυρία καί κατ’ ἐξοχήν ὁδιάβολος τοῦ χρήματος, τῆς φιλοχρηματίας.Πῶς λοιπόν θά τηρήσουμε αὐτή τήν πρώτη ἐντολή, ὥστε νά καθαρίσει ἡ καρδιά μαςκαί νά ἔχουμε μόνο μία σκέψη μέσα της, δηλαδή τόν Χριστό; Καί καμία ἄλλη.. ΟἱἍγιοι Πατέρες μᾶς εἶπαν ἕναν τρόπο πολύ ἀποτελεσματικό. Ὁ τρόπος αὐτός εἶναι ἡλεγόμενη ‘νοερά προσευχή’. Ἡ ἀδιάλειπτη δηλαδή ἐπίκληση, μέ τό νοῦ, τοῦὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Νά μιλᾶμε συνεχῶς στόν Χριστό καί νάΤοῦ λέμε «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με».Μέχρι τώρα δέν σᾶς εἶχα μιλήσει γι’ αὐτό τό θέμα, ἀλλά τώρα μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦκαί τήν εὐχή τοῦ Γέροντα, ἀποφάσισα ν’ ἀσχοληθοῦμε μ’ αὐτό τό θέμα καί νά δοῦμε,ὄχι βέβαια δικά μας πράγματα, ἀλλά αὐτά πού λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες πάνω σ’ αὐτότό θέμα. Γιατί πολλά κυκλοφοροῦν καί πολλά εἶναι πλανεμένα ἀπ’ αὐτά πούκυκλοφοροῦν. ‘Υπάρχει -ἄς ποῦμε- μιά ἀντίληψη ὅτι δέν θά πρέπει οἱ ἄνθρωποι πούζοῦν στόν κόσμο νά ἀσχολοῦνται μ’ αὐτά τά θέματα γιατί αὐτά εἶναι μόνο γιά τούςμοναχούς. Δέν θά πρέπει νά διαβάζουν τέτοια βιβλία, ὅπως εἶναι γιἀ παράδειγμα ἡΦιλοκαλία, ἡ Κλίμακα γιατί δέν ἀπευθύνονται σέ αὐτούς πού εἶναι ἔγγαμοι,ἀπευθύνονται μόνο στούς μοναχούς ἤ σέ κάποιους τέλος πάντων πολύ φανατικούς,φιλομόναχους ἀνθρώπους.Εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅλα αὐτά; Θά δοῦμε τί λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Προκαταβολικάσᾶς λέω ὅτι δέν εἶναι ἀλήθεια. Μέ πολλά τεκμήρια καί πολλές ἀποδείξεις, ὄχι μόνοἀπό ἁγίους ἀνθρώπους, ἀλλά κι ἀπ’ τόν ἴδιο τόν Θεό, οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶςἐπιβεβαιώνουν ὅτι ἡ ἐργασία αὐτή εἶναι γιά ὅλους.Νά σᾶς πῶ ἕνα περιστατικό πού σχετίζεται μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά, τόνἍγιο τῆς πόλης μας. Ὅταν ἤταν στή σκήτη τῆς Βεροίας, εἶχε μιά συζήτηση μ’ ἕνανεὐλαβή μοναχό, ὀνόματι Ἰώβ καί ἡ συζήτηση ἤταν πάνω σ’ αὐτό τό θέμα, ἄν τήνοερά προσευχή, τή συνεχή ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἸησοῦΧριστοῦ θά πρέπει νά τήν κάνουνε καί οἱ λαϊκοί ἤ πρέπει νά τήν κάνουνε μόνο οἱμοναχοί. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμάς ἔλεγε ὅτι πρέπει νά τήν κάνουν ὅλοι καίεἶναι γιά ὅλους. Γιατί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς τό ’χει πεῖ ὅτι πρέπει ἀδιάλειπτα νάπροσευχόμαστε. Ἄν θυμᾶστε εἴχε πεῖ καί τήν παραβολή τοῦ ἀδίκου κριτοῦ καί τῆςχήρας, μέ σκοπό νά μᾶς τονίσει καί νά μᾶς ξεκαθαρίσει αὐτή τήν ἀλήθεια ὅτι πρέπεισυνεχῶς νά προσευχόμαστε καί νά μήν ἀποκάμνουμε στήν προσευχή. Ὁ Ἰώβ ἤτανεκαλός μοναχός, ἀλλά δέν τό δεχότανε καί ἔλεγε :75

- Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ κοσμικοί, οἱ λαϊκοί πού ἔχουν συζύγους, ἔχουν παιδιά, ἔχουνἐπαγγέλματα θορυβώδη κ.λ.π., ἔχουν τόσες μέριμνες νά κρατοῦν τό νοῦ τουςσυνεχῶς καί νά προσεύχονται ἀδιάλειπτα; Δέν εἶναι γι’ αὐτούς..Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος δέν ἐπέμενε, δέν τοῦ εἶπε βέβαια ὅτι ἔχεις δίκιο, τόν ἄφησε. ὉἸώβ ἔφυγε στό κελί του καί ἐκεῖ στό κελί του -ἤτανε καλός μοναχός κατά τά ἄλλα-εἴχε μιά ἀποκάλυψη. Ὁ ἴδιος ὁ Θεός τοῦ ἔστειλε ἕναν ἄγγελο γιά νά τόν διδάξει. Καίὁ ἄγγελος τοῦ εἶπε ὅτι δέν ἔχεις δίκιο. Ὁ Γρηγόριος εἶναι αὐτός πού ἔχει δίκιο καί ν’ἀκοῦς αὐτά πού σοῦ λέει ὁ Γρηγόριος. Καί αὐτή ἡ προσευχή εἶναι γιά ὅλους, δένεἶναι μόνο γιά τούς μοναχούς. Δηλαδή βλέπουμε τήν ἐπικύρωση αὐτῆς τῆς ἀλήθειαςἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό.Πολλοί Ἅγιοι διδάσκαν αὐτή τήν προσευχή καί στά μικρά παιδιά καί στους λαϊκούς,σέ ὅλους. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ πρόσφατος Ἅγιος, πολύ κοντινός μαςἍγιος, ἔλεγε στούς ἀνθρώπους, «θά ἤθελα ὅλοι νά ἔχετε στό χέρι σας, στό ἀριστερόσας χέρι ἀπό ἕνα κομποσκοίνι καί νά κάνετε συνεχῶς τήν εὐχή, τό Κύριε ἸησοῦΧριστέ ἐλέησέ με. Καί μέ τό ἄλλο σας χέρι νά κάνετε τίς ἄλλες σας ἐργασίες».Ἤθελε νά τούς πεῖ δηλαδή ὅτι θά πρέπει νά κρατάει ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου τήνἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀδιάλειπτα.Μέ τόν τρόπο αὐτό μόνο εἶναι δυνατόν νά καθαρισθεῖ ὁ νοῦς. Γιατί ὁ νοῦς εἶναιἀεικίνητος. Πάντα πρέπει νά ἔχει κάτι γιά νά ἀλέθει. Ἄν λοιπόν δέν τοῦ δώσουμεἐμεῖς ὑλικό, θά τοῦ δώσει ὁ πονηρός. Ἄν ὁ νοῦς μας δηλαδή δέν εἶναι στόν Χριστό,θά πάει στό πονηρό, θά πάει στό βλάσφημο, θά πάει στο αἰσχρό, θά πάει στόδαιμονικό. Τότε εἶναι ἀκριβῶς πού μολύνεται. Ἄν λοιπόν συνεχῶς τοῦ δώσεις τοῦνοῦ σου νά σκέφτεται τόν Χριστό μ’ αὐτή την εὔκολη προσευχή ‘Κύριε ἸησοῦΧριστέ ἐλέησόν με’, δέ θά μολύνεται. Θά ἀποφεύγεις τό μολυσμό καί θά ἔχειςκαθαρό τό νοῦ σου, καθαρή δηλαδή τήν καρδιά σου.Ὅπως πάλι μᾶς εἶπαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἡ καρδιά εἶναι τό κατοικητήριο τοῦ νοῦ.Ἐκεῖ στήν καρδιά βρίσκεται τό κέντρο τῆς ψυχῆς μας καί ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς μας,πού λέγεται καί νοῦς. Ὑπάρχει λοιπόν ἕνα βιβλίο -πάρα πολλά βιβλία ὑπάρχουν πούμιλᾶνε γιά τή νοερά προσευχή- ἀλλά ὑπάρχει ἔνα κατ’ ἐξοχήν βιβλίο, πού μιλάει γι’αὐτή τήν πνευματική ἐργασία. Καί φυσικά τό ξέρετε, λέγεται Φιλοκαλία. Τό βιβλίοαὐτό ἔχει μιά πολλή σπουδαία εἰσαγωγή, τήν ὁποία ἔχει γράψει ὁ συντάκτης του, ὁὁποῖος, ἴσως θά ξέρετε, εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὀ Ἁγιορείτης μαζί μέ τόν ἍγιοΜακάριο Ἐπίσκοπο Κορίνθου τόν Νοταρά. Ὁ Ἅγιος Μακάριος συνέλεξε τά κείμεναπροφανῶς ἀπό μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους στά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια τῆςΤουρκοκρατίας καί ὡς θησαυρό τά παρέδωσε στόν Ἅγιο Νικόδημο στίς Καρυές. ὉἍγιος Νικόδημος τά ἐπιμελήθηκε φιλολογικά, ἔγραψε καί τούς βίους τῶν Ἁγίων, οἱὁποῖοι ὑπάρχουν μέσα στό σύγγραμμα αὐτό τῆς Φιλοκαλίας καί ἔφτιαξε αὐτό τόὑπέροχο σύγγραμμα πού λέγεται ‘Φιλοκαλία’.Τί σημαίνει φιλοκαλία; Φιλία τοῦ καλοῦ. Ἀγάπη δηλαδή γιά τό καλό, ἀγάπη γιά τήνὀμορφιά, γιά τό κάλλος. Καί ἀληθινό κάλλος βεβαίως εἶναι τό κάλλος τοῦ Θεοῦ. Γι’αὐτό καί, κατ’ ἐξοχήν, ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἡ φιλία γιά τόν Θεό, τό νά γίνεις φίλος τοῦ76

Θεοῦ, τοῦ ὄντως Καλοῦ. Τοῦ ὄντως Ἀγαθοῦ. «Οὐδείς ἀγαθός, εἰμὴ εἷς, ὁ Θεός»(Λουκ.18,19) , εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος.Λοιπόν σκέφτηκα ν’ ἀρχίσουμε, γιά νά μποῦμε λίγο στό νόημα, ἀπό τήν εἰσαγωγή.Νά σχολιάσουμε τό κατά δύναμιν αὐτή τήν εἰσαγωγή πού ἔχει γράψει ὁ ἍγιοςΝικόδημος στό σύγγραμμα αὐτό, πού εἶναι συρραφή πολλῶν συγγραμμάτων τῶνἈγίων Πατέρων καί ἔχει ὡς κεντρικό ἄξονα, -ὅπως σᾶς εἶπα- τή νοερά προσευχή.Τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Άλλά δένεἶναι μόνο αὐτό. Μέσα σ’ αὐτό τό βιβλίο εἶναι ἀποθησαυρισμένη ὅλη ἠ πατερικήσοφία. Ἄν κανείς ἀσχοληθεῖ μ’ ἕναν Ἅγιο, ἕναν Πατέρα τῆς ἐκκλησίας νά διαβάσει,οὐσιαστικά εἶναι σάν νά τούς διαβάζει ὅλους.Ὑπάρχει μιά διάκριση, θά τήν ἔχετε ἀκούσει, οἱ «νηπτικοί» Πατέρες καί οἱ λεγόμενοι«κοινωνικοί» Πατέρες. Γιά παράδειγμα, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θεωρεῖται«κοινωνικός» Πατέρας. Δηλαδή, Πατέρας πού μιλοῦσε στόν κόσμο καί ἀσχολιότανπάρα πολύ μέ τόν λαό, μέ τόν κόσμο. Ἔζησε καί στόν κόσμο ἐν πολλοῖς. Ὄχι ὅτι δένἔζησε καί ὡς μοναχός. Ἔζησε καί ὡς μοναχός, ἀλλά μετά πιό πολύ ἀσχολήθηκε μέτό κήρυγμα στόν κόσμο. Οὐσιαστικά αὐτή ἡ διάκριση νά ξέρετε εἶναι -θά λέγαμε-τυπική καί οἱ λεγόμενοι κοινωνικοί Πατέρες εἶναι κι αὐτοί νηπτικοί, δηλαδή Πατέρεςπού ἔκαναν σγχρόνως τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί ζοῦσαν μοναχικά καί μοναστικά.Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, τόν ὁποῖο ἔχουμε ἤδη ἀναφέρει, ἔχει τρεῖςὁλόκληρους λόγους γιά τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, γιά τή νοερά προσευχή, στήνὁποία προτρέπει τούς πιστούς νά τήν κάνουνε συνεχῶς, ἀπό πρωίας ἕως ἑσπέρας καίεἰ δυνατό ἀπό ἑσπέρας ἕως πρωίας. Καί ἀπ’ τό βράδυ μέχρι τό πρωί ἄν μπορεῖς λέειπάλι νά φωνάζεις, νά βοᾶς «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸνἁμαρτωλό». Θά πρέπει νά ξέρουμε ὄτι αὐτή ἡ ἐργασία, ἡ ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦὀνόματος στούς πρώτους χριστιανούς ἦταν αὐτονόητη. Ἤταν δηλαδή κάτι τό πολύ..κοινό. Δέν χρειαζόταν νά τούς τό πεῖ κανένας. Τό κάνανε ὅλοι. Τό θεωρούσανε «ἐκτῶν ὧν οὐκ ἄνευ», ἦταν ἀπαραίτητο στοιχεῖο τοῦ χριστιανοῦ νά βαστάζει τό ὄνοματοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Βαστάζω τό ὄνομα, σημαίνει ἔχω τό νοῦ μουσυνεχῶς κρατημένο σ’ αὐτό τό ὄνομα.Αὐτή ἠ ἐργασία λοιπόν γινόταν ἀπό ὅλους τούς χριστιανούς, τούς πρώτουςχριστιανούς. Γιά τό λόγο αὐτό, δέν ἔχουμε ἀναφορές πάνω σ’ αὐτή τήν ἐργασίαστούς πρώτους Πατέρες γιατί τό κάνανε ὅλοι καί θεωροῦνταν πολύ κοινό θέμα νά τόπεῖ κάποιος Πατέρας ὡς κήρυγμα καί νά παρακινήσει τούς χριστιανούς νάπροσεύχονται. Τό κάνανε ὅλοι. Ὅπως εἶναι περιττό νἀ κάνουμε μαθήματα ἰατρικῆςγιά τό πῶς θά ἀναπνέουμε! Ὅτι χρειάζεται ν’ ἀναπνέουμε καί ὅτι εἶναι καλό πράγμαν’ ἀναπνέεις! Κανένας δέν τό κάνει. Κανένας δηλαδή ἀπ’ τούς γιατρούς δέν βγαίνεινά μᾶς κάνει τέτοιο μάθημα. Γιατί τό θεωροῦμε φυσιολογικό ν’ ἀναπνέουμε. Ἔτσικαί στούς χριστιανούς τότε ἦταν φυσιολογικό ν’ ἀναπνέει ἡ ψυχή τους μέ τό ὄνοματοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά δυστυχῶς αὐτή ἡ ἐργασία ἀτόνισε.Ὅσο πέρασε ὁ κόσμος μέσα στήν ἐκκλησία καί ὅσο ἐκκοσμικεύτηκε ἡ ἐκκλησία,τόσο ἀτόνισε αὐτή ἡ ἐργασία. Ἔτσι ἔχουμε ἀπό τόν 4ο αἰῶνα καί μετά ἐκτενεῖς77

πλέον ἀναφορές τῶν Ἀγίων Πατέρων πάνω σ’ αὐτή την ἐργασία τῆς ἀδιάλειπτηςπροσευχής. Σᾶς εἶπα περί τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Χρυσοστόμου, πῶς μιλάει γιά τήνοερά προσευχή. Ἀπό ΄κεῖ καί μετά βέβαια ἔχουμε καί τούς ἄλλους Ἅγιους Πατέρεςκαί ὅλο καί περισσότερο θά λέγαμε μᾶς τονίζουν αὐτό τό θέμα. Ὁ Ἅγιος Συμεών ὁΝέος Θεολόγος τό 10ο αἰῶνα, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμάς 14ο αἰῶνα, ὁ ἍγιοςΝικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μέ τούς Κολλυβάδες τό 18ο αἰῶνα, ὅλοι αὐτοί μᾶς κάνουνλόγο γιά τήν ἀνάγκη τῆς ἀναπνοῆς τῆς ψυχῆς μέ τό ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἸησοῦΧριστοῦ.Λέει λοιπόν στήν εἰσαγωγή του ὁ Ἅγιος Νικόδημος. «Θεός, ἡ μακαρία φύσις» ὁΘεός εἶναι ὁ ἀληθινά μακάριος, ἡ ἀληθινά μακάρια φύσις. «Ἡ ὑπερτελής τελειότης»εἶναι ἡ πιό τέλεια τελειότης, δέν ὑπάρχει κάτι πιό τέλειο ἀπό τόν Θεό. «Ἡ πάντωντῶν ἀγαθῶν καί καλῶν ποιητική ἀρχή ὑπεράγαθος καί ὑπέρκαλος», δηλαδή ὁ Θεόςεἶναι ὅλων τῶν καλῶν καί ὅλων τῶν ὡραίων ἡ Ποιητική Ἀρχή. Αὐτός πού ἔφτιαξε τάπάντα καί αὐτός πού εἶναι πάνω ἀπό κάθε καλό καί κάθε ὡραῖο. Μήν ξεχνάτε ὅτιμιλάμε γιά τό «κάλλος» ἔ; Γιά τήν ἀληθινή ὀμορφιά. Καί μᾶς λέει εὐθὺς ἐξαρχῆς ὁἍγιος, ὅτι τό ἀληθινό κάλλος, τό ὑπέρκαλο κάλλος εἶναι ὁ Θεός. Γιά κάθε πιστό, εἴτεεἶναι ἔγγαμος, εἴτε εἶναι ἄγαμος, εἴτε εἶναι κληρικός, μοναχός εἴτε εἶναι λαϊκός, ὁΘεός εἶναι τό ἀληθινό κάλλος, ἡ ἀληθινή ὀμορφιά. Εἶναι Αὐτός πού εἶναι πάνω ἀπόκάθε ἀγαθό, Ὑπεράγαθος καί πάνω ἀπό κάθε ὀμορφιά, Ὑπέρκαλος. Ὁ Θεός λοιπόναὐτός ὁ Ὑπεράγαθος καί Ὑπέρκαλος «ἔχοντας προορίσει ἀπό πάντοτε κατά τήνθεαρχική Του ἰδέα νά κάνει τόν ἄνθρωπο Θεό καί ἔχοντας θέσει γι’ αὐτόν ἀπό τήνάρχή μέσα στό νοῦ Του πρίν ἀπό κάθε τί ἄλλο αὐτόν τόν σκοπό τόν δημιούργησεὅταν Ἐκείνος ἔκρινε καλό» νά τόν δημιουργήσει.Ὁ Θεός λοιπόν ἀπό ἄπειρη ἀγάπη δημιούργησε τόν ἄνθρωπο καί ἔβαλε κι ἕνανσκοπό στόν ἄνθρωπο. Ὁ σκοπός ἦταν καί εἶναι νά κάνει τόν ἄνθρωπο Θεό. Αὐτόςεἶναι ὁ σκοπός μας. Οἱ ἄνθρωποι βάζουμε σκοπούς στή ζωή μας. Μερικοίἄνθρωποι… Ἄλλος βάζει σκοπό νά παντρευτεῖ. Ἄλλος βάζει σκοπό νά γίνειἐπιστήμονας. Ἄλλος βάζει σκοπό νά γίνει μοναχός. Ὅλα αὐτά εἶναι λάθος γιατί ὁσκοπός ὑπάρχει καί ἔχει μπεῖ ἀπό τόν κατασκευαστή μας. Αὐτός εἶναι τό νά γίνουμεΘεοί. Ὁ δρόμος τώρα καί ὁ τρόπος εἶναι δικό σου θέμα. Ἄν θέλεις νά γίνεις μέσωτοῦ μοναχισμοῦ, γίνε. Ἄν θέλεις νά γίνεις μέσω τοῦ γάμου, γίνε. Τό θέμα εἶναι ὅμωςνά γίνεις Θεός. Τότε πέτυχες στή ζωή σου. Βλέπουμε σ’ αὐτό τό σημείο πόσοεὔστοχος, πόσο ἀληθινός, πόσο σωστός εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος.Ὁ Θεός λοιπόν πρό πάντων τῶν αἰώνων, προαιωνίως ἔβαλε ὡς προορισμό τοῦἀνθρώπου τή θέωση καί σέ ἕνα συγκεκριμένο χρόνο, ὅταν ἐκεῖνος εὐδόκησεδημιούργησε τόν ἄνθρωπο. Ἤ νά τό ποῦμε πιό σωστά μαζί μέ τό χρόνο, ἔφτιαξε καίτό χῶρο καί ἀφοῦ ἄρχισε νά τρέχει ὁ χρόνος σέ κάποια συγκεκριμένη στιγμήφτιάχνει καί τόν ἄνθρωπο. Αὐτή ἡ θέωση, ἡ ἔνωση δηλαδή μέ τό Θεό εἶναι ὁ σκοπόςὅλων. Κοινός σκοπός καί τῶν λαϊκῶν καί τῶν μοναχῶν. Δέν εἶναι σκοπός μόνο τῶνμοναχῶν ἡ θέωση. Εἶναι καί τῶν λαϊκῶν. Ὁ μοναχός ἐγκαταλείποντας τόν κόσμο καίτήν κοσμική κοινωνία, δέν ἐγκαταλείπει καί τόν προορισμό του, ἀλλά ἔχει συνεχῶς78

αὐτόν τό σκοπό μπροστά στά μάτια του, δηλαδή τή θέωση. Τό ἴδιο ὡστόσο πρέπει νακάνει καί αὐτός πού ζεῖ μέσα στόν κόσμο, νά μή χάσει τό σκοπό του, δηλαδή τήθέωση. Ὁ μοναχός πού φεύγει ἀπ’ τόν κόσμο δέν φεύγει ἐπιζητώντας μιά ἀτομικήκαί αὐτάρεσκη σωτηρία γιά τό δικό του ὄφελος, ἀλλά γιά νά εὐαρεστήσει στόν Θεό,ὁ ὁποῖος ἔχει ἕνα καί μοναδικό θέλημα «θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰςἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄Τιμ.2,4). Ὁμοίως ὁ λαϊκός πού μένει μέσα στόνκόσμο, πρέπει νά μένει ἐπιζητώντας τή σωτηρία του, μέσω αὐτοῦ τοῦ δρόμου πούδιάλεξε καί ν’ ἀγωνιστεῖ πολύ περισσότερο ἀπ΄ ὅτι ὁ μοναχός διότι μέσα στόν κόσμοεἶναι πολύ πιό δύσκολη ἡ σωτηρία λόγω τῶν πολλῶν πειρασμῶν πού ὑπάρχουν.Ἀλλά ἐφόσον τό ἐπιλέγει, βεβαίως ἔχει κάθε δικαίωμα νά τό ἐπιλέξει ἀφοῦ εἶναιἐλεύθερος, θά πρέπει νά ἀγωνιστεῖ.«Καί ἀφοῦ ἔλαβε τό σῶμα ἀπό τήν ὕλη τού ἔβαλε ἀπό τόν ἑαυτό Του τήν ψυχή», ὁΘεός. Μᾶς φτιάχνει λοιπόν ἀπό σῶμα καί ψυχή. «Φτιάχνει ἕνα κόσμο, μεγάλο στόπλῆθος τῶν δυνάμεων καί στήν ὑπεροχή, μέσα στό μικρό σῶμα», ἕναν μεγάλο κόσμοπού εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Εἶναι ἕνας μεγάλος κόσμος μέσα σ’ ἕνα μικρό κόσμο. Ὁἄνθρωπος εἶναι ἕνα μεγάλο στολίδι μέσα στόν κόσμο, πού εἶναι κι αὐτός ἕνα στολίδι.Εἶναι ἕνας πολύπλοκος καί πολυσύνθετος μέσα σ’ ἕναν ἐπίσης πολύπλοκο καίπολυσύνθετο κόσμο, ὁ ἄνθρωπος μέσα στό σύμπαν.Ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε με σκοπό νά ἐπιβλέπει τήν αἰσθητή κτίση καί ναμυσταγωγεῖται στή νοούμενη. Λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὅτι «ὁ Θεόςφτιάχνει τόν ἄνθρωπο γιά νά βλέπει ἐποπτικά τήν αἰσθητή κτίση, δηλαδή ὅλο αὐτότό σύμπαν νά τό βλέπει, νά τό μελετᾶ καί νά διδάσκεται ἀπ’ αὐτό», ὅπως λέμε στόσχολεῖο νά ἔχει μιά ἐποπτική διδασκαλία. Τί νά διδάσκεται; Ὅτι ὑπάρχει ἕναςπαντοδύναμος καί πάνσοφος καί πανάγαθος νοῦς πού ἔχει φτιάξει αὐτό τό σύμπαν.Βλέποντας αὐτή τήν ἄπειρη ὡραιότητα, τήν τόσο τεράστια δύναμη, τήν τόσο λεπτήτελειότητα πού ὑπάρχει μέσα στό σύμπαν, καταλαβαίνει τίς ἰδιότητες τοῦΔημιουργοῦ, τοῦ Κτίστου καί ἀνάγεται διά τοῦ σύμπαντος, διά τῆς κτίσεως στόνΚτίστη. Γι’ αὐτό ὁ Θεός μᾶς ἔβαλε σ’ αὐτό μέσα τόν ὑπέροχο κόσμο, ὄχι γιά νά τόνκάνουμε εἴδωλο καί νά τόν λατρέψουμε αὐτόν καθ’ ἑαυτόν, ἀλλά γιά νά δοῦμε πίσωἀπ’ αὐτόν καί πάνω ἀπ’ αὐτόν τόν Δημιουργό του, πού εἶναι καί δικός μαςΔημιουργός. Καί μέσα σ’ αὐτό ὅλο τό σύμπαν βάζει τόν ἄνθρωπο «σάν ἕνα ἄγαλμα ἤἁλλιῶς σάν μιά θεότευκτη εἰκόνα», ὅπως λέει ὄμορφα. Τόν βάζει ὁ Θεός, δηλαδή τόνἄνθρωπο, σάν μιά θεοκατασκεύαστη εἰκόνα. Δηλαδή δίνει στόν ἄνθρωπο τήν εἰκόναΤου.Τοῦ δίνει καί μία ἐντολή. Ποιά ἦταν ἡ ἐντολή; Νά μή φᾶνε ἀπό ἕνα δέντρο. Ἐνῶ ἀπ’ὅλα τ’ ἄλλα θά μποροῦσαν νά φᾶνε. Γιατί τοῦ τή δίνει αὐτή τήν ἐντολή; Τοῦ τή δίνει,λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «σάν μιά δοκιμασία στό αὐτεξούσιο». Ἔκανε ὁ Θεός τόνἄνθρωπο ἐλεύθερο, αὐτεξούσιο, νά μπορεῖ νά ἐξουσιάζει δηλαδή τόν ἑαυτό του καίνά μπορεῖ νά κινηθεῖ ἐλεύθερα εἴτε πρός τό καλό εἴτε πρός τό κακό. Εἴτε πρός τόνΘεό, εἴτε ἀντίθετα ἀπό τόν Θεό. Καί γιά νά τόν δοκιμάσει ὁ Θεός τοῦ δίνει αὐτή τήνἐντολή. Ἦταν πάρα πολύ εὔκολη στήν τήρησή της. Τί δυσκολία εἶχε νά μή φάει ἀπόἕνα δέντρο; Ἐνῶ εἶχε τόσα ἄλλα γιά νά φάει. Τόν βάζει λοιπόν στήν διαδικασία τῆς79

ὑπακοῆς. Ἄν ὁ ἄνθρωπος ἔκανε ὑπακοή, θά γινόταν κατά χάριν Θεός καί θάἀπεδείκνυε ὅτι ἐλεύθερα, μέ τή θέλησή του, ἀγαπάει τόν Θεό. Θά περνοῦσε μέἐπιτυχία δηλαδή αὐτή τή δοκιμασία τοῦ αὐτεξουσίου του.Ὅμως, ὅπως ὅλοι ξέρουμε, ὁ ἄνθρωπος ἀπέτυχε. Δέν πέρασε στίς ἐξετάσεις.Δοκιμάστηκε τό αὐτεξούσιό του καί κινήθηκε ἀντίθετα ἀπό τόν Θέο. Ἔκανεπαρακοή. Κι ἔρχεται ὁ νέος Ἀδάμ, ὁ Χριστός και κάνει αὐτό πού δέν ἔκανε ὁ παλαιόςἈδάμ. Δηλαδή τί; Κάνει ὑπακοή. Εἶναι Αὐτός ἐν ᾧ ὁ Πατήρ ηὐδόκησε (Ματθ.3,17).Γίνεται ὁ νέος Ἀδάμ ὁ Χριστός, αὐτός ὀ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι καί Υἱός τοῦἀνθρώπου καί ὁ ὁποῖος κάνει αὐτή τήν τέλεια ὑπακοή καί ἀποκαθιστᾶ τόν ἄνθρωπο.Τώρα πλέον ὁ ἄνθρωπος, ὁ κάθε ἄνθρωπος ἑνούμενος μέ τόν Χριστό μπορεῖ νάπετύχει αὐτό πού δέν πέτυχε ὁ Ἀδάμ, δηλαδή νά γίνει Θεός μέ τή λειτουργία τῆςὑπακοῆς. Γίνεται πλέον ὁ χριστιανός, υἱός τοῦ Θεοῦ κατά χάριν, μιμητής τοῦΧριστοῦ. Πῶς γίνεται μιμητής τοῦ Χριστοῦ; Διά τῆς ὑπακοῆς.Σήμερα ἔχουμε, ὅπως ὅλοι ξέρετε, τό μοναχισμό. Τί εἶναι ὁ μοναχισμός; Το ’χουμεπεῖ κι ἄλλη φορά, ὅτι ὁ μοναχισμός εἶναι ἡ συνέχεια τῆς πρώτης ζωῆς τῶν πρώτωνχριστιανῶν. Οὐσιαστικά τό πῶς ζοῦσε ὁ Χριστός μέ τούς Ἁγίους Ἀποστόλους. Εἶναιἡ ζωή τῆς πρώτης ἐκκλησίας πού συνεχίζεται σήμερα. Δέν εἶναι κάτι ἔξω ἀπό τήνἐκκλησία, ὅπως μερικοί ἴσως φαντάζονται.. κάτι ἀκραῖο, κάτι φανατικό, κάτι σάντούς ‘ταλιμπάν’, ἄς ποῦμε, οἱ μοναχοί. Ὄχι. Εἶναι ἀκριβῶς ἡ ζωή τῶν Ἀποστόλων.Γι’ αὐτό καί στήν πρώτη του ἐκφορά ὁ μοναχισμός ὀνομαζόταν ἀποστολική ζωή.Στά πρῶτα χρόνια, ὅταν ἐμφανίστηκαν οἱ μοναχοί καί συνέπτυξαν τά πρῶτακοινόβια, ἡ ζωή πού ἔκαναν ὀνομαζόταν ἀποστολική γιατί ἦταν ἀκριβῶς ἡ συνέχειατῆς ζωῆς τῶν Ἀποστόλων. Τότε πού ἀρχισε νά ἐκκοσμικεύεται ἡ ζωή τῶν χριστιανῶνστίς πόλεις, βρέθηκαν κάποιοι ἄνθρωποι καί εἴπανε :- Γιά σταθεῖτε, δέν πᾶμε καλά.Ἐμεῖς διαχωρίζουμε τήν θέση μας, βλέπουμε ὅτι δέν μποροῦμε νά συνυπάρξουμεἐδῶ στήν πόλη, θά πᾶμε στην ἔρημο νά συνεχίσουμε αὐτό πού μᾶς δίδαξε ὁ Χριστόςκαί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι. Ἔτσι ἔγιναν τά πρῶτα κοινόβια, τά ὁποῖα δέν ἦταν μακριάἀπό τίς πόλεις, ἦταν πολύ κοντά καί ὅπου ὑπῆρχε πνεῦμα ἀγωνιστικό, ὑπῆρχαν καίμέσα στίς πόλεις. Ακόμη καί μέσα στην Κωνσταντινούπολη εἴχαμε πολλάμοναστήρια, γι’ αὐτό καί ὅλη ἡ Κωνσταντινούπολη λεγότανε τό ‘Μέγα Μοναστήρι’.Ὅσο ἀλλοτριωθήκαμε οἱ χριστιανοί, τόσο καί διώξαμε μακριά ἀπό τίς πόλεις τάμοναστήρια. Στίς μέρες μας ὑπάρχει αὐτή ἡ πολεμική πού γνωρίζετε ἐναντίον τοῦμοναχισμοῦ καί πρόσφατα μάλιστα ἕνα βλάσφημο θεατρικό ἔργο κυκλοφορεῖ ἀνάτήν Ἑλλάδα μέ στόχο τό μοναχισμό. Λοιπόν, ὅλα αὐτά εἶναι ἀποτέλεσμα ἄγνοιας -θάλέγαμε- στήν καλύτερη περίπτωση γιά νά μήν ποῦμε ἄλλους λόγους. Δυστυχῶςβεβαίως ὑπάρχουν καί ἄλλα χειρότερα πίσω ἀπ’ αὐτό. Γι’ αὐτό καί γίνεται αὐτή ἡπολεμική στό μοναχισμό. Ἐκεῖνο μόνο θά σᾶς πῶ ὅτι, οἱ λεγόμενοι «φίλοι» μας, οἱΕὐρωπαῖοι τό πρῶτο πού ἔκαναν ὅταν ἦλθαν στήν Ἑλλάδα μέ τόν Ὄθωνα, ἦτανἀκριβῶς νά χτυπήσουν τό μοναχισμό. Αὐτό ἔχει νά μᾶς πεῖ πολλά πράγματα. Γιατί ὁμοναχισμός ὡς συνέχεια τῆς γνήσιας χριστιανικῆς ζωῆς ἦταν ἀντίθετος μέ τά σχέδιά80

τους, τά ὁποῖα ἦταν διαβολικά καί ἐξακολουθοῦν νά εἶναι διαβολικά. Ἀκόμα καίσήμερα, ἄν θέλετε νά τό ποῦμε ξεκάθαρα, ὁ στόχος πάλι εἶναι ὁ μοναχισμός καί ἡὈρθοδοξία. Γι’ αὐτό χτύπησαν τό Βατοπαίδι καί βγάζουνε ὅλα αὐτά τάψευτοσκάνδαλα. Γιατί αὐτό μόνο εἶναι ἐμπόδιο στα σχέδιά τους. Τίποτα ἄλλο δένἀντιστέκεται πλέον στά σχέδια τοῦ διαβόλου, παρά μόνο ὁ γνήσιος χριστιανισμός,ὅπως ἔχει διασωθεῖ στό μοναχισμό.Γιατί τί κάνει ὁ μοναχός; Ὁ μοναχός κάνει αὐτό πού ἔκανε καί ὁ Χριστός. Κάνειὑπακοή. Ὅπως ὁ Χριστός ἔκανε ὑπακοή στόν Πατέρα Του σέ ὅλα, ἔτσι κι ὁ μοναχόςκάνει ὑπακοή στόν πνευματικό του πατέρα σέ ὅλα. Κάνει δηλαδή, συνεχίζει θάλέγαμε, τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Καί γι’ αὐτό εἶναι φῶς γιά ὅλους. Ὁ μοναχός εἶναι φῶςγιά τούς λαϊκούς, λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. Γιατί ὅπως κάνει ὁ μοναχόςπρέπει νά κάνει καί ὁ λαϊκός. Νά κάνει κι αὐτός ὑπακοή στόν πνευματικό τουπατέρα καί οὐσιαστικά στόν Χριστό. Γιατί ἡ ὐπακοή εἴτε τοῦ μοναχοῦ εἴτε τοῦλαϊκοῦ, τελικά ἀφορᾶ στό Χριστό. Πηγαίνει στό Χριστό.Ὁ πνευματικός, «ὁ Γέροντας», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός πατήρ Ἐφραίμ ὁΚατουνακιώτης, «εἶναι γιά τόν μοναχό ἕνας ὁρατός Θεός, ὁ ὁποῖος τοῦ ἀποκαλύπτειτό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή ἀκριβῶς εἶναι Γέροντας», ὅταν βέβαια εἶναι Γέροντας.Ὄχι ὅποιος αὐτοαποκαλεῖται «Γέροντας» ὅτι εἶναι καί Γέροντας.. ὅταν εἶναιπραγματικά Γέροντας ἀποκαλύπτει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ στόν ὑποτακτικό. Καί ὁτελευταίος κάνοντας ὑπακοή στόν Γέροντά του προχωράει στή Θέωση καίπραγματώνει αὐτό τό σκοπό τοῦ ἀνθρώπου, πού δέν μπόρεσε νά πραγματώσει ὁἈδάμ μέσα στόν παράδεισο. «Πιστέψτέ με», λέει ὁ π. Ἐφραίμ «μέ πείρα σᾶς μιλῶ,μέ εἰλικρίνεια σᾶς λέω, ὅποιος ὑποτακτικός φτάσει στήν τελειότητα τῆς ὑπακοῆς δένφοβᾶται Θεό, οὔτε τήν κρίση, οὔτε τήν δευτέρα παρουσία. Φοβᾶται μόνο τό πνεῦματοῦ Γέροντα νά μή λυπήσει. Ὁ Γέροντας εἶναι ὁ ὁρατός Θεός. Λύπησες τόν Γέροντα,λύπησες τόν Θεό. Ἀνέπαυσες τόν Γέροντα, ἀνέπαυσες τόν Θεό. Γι’ αὐτό καί οἱ ἍγιοιΠατέρες ἤξεραν τί ἔλεγαν: Ὑπακοή – ζωή, παρακοή – θάνατος. Δέν θέλει ἐδῶ οὔτεμεταλήψεις, οὔτε ἀγῶνες, οὔτε φιλοξενίες, οὔτε νοερές προσευχές. Ὅλα μπροστάστήν ὑπακοή καταργοῦνται. Δέκα φορές τήν ἡμέρα νά μεταλαμβάνεις, ἄν δέν κάνειςὑπακοή, προορίζεσαι γιά τήν κόλαση».Βλέπετε, σταράτα λόγια, ξεκάθαρα.. γιατί ἀκριβῶς ἡ ὑπακοή εἶναι μίμηση τοῦΧριστοῦ καί ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν. Ὅταν ὑπακοῦς τότε τηρεῖς τίςἐντολές καί ὅταν τηρεῖς τίς ἐντολές καθαρίζεις τήν καρδιά. Μπορεῖς νάμεταλαμβάνεις καί κάθε μέρα, ἀλλά ἡ καρδιά νά μήν καθαρίζεται γιατί δέν τηρεῖς τίςἐντολές. Ἔχεις ἕνα τέλειο ἐργαλεῖο, πού εἶναι ἡ Θεία Κοινωνία, ἀλλά δέν τόχρησιμοποιεῖς σωστά. Τό χρησιμοποιεῖς αὐτοκαταστροφικά. Γιατί βέβαια γίνεται«εἰς κρῖμα ἢ εἰς κατάκριμα», ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει καί τίς προϋποθέσεις. Τό ἴδιοκαί ὅλα τ’ ἄλλα ἐργαλεῖα. Ἡ νηστεία, οἱ ἀγρυπνίες, οἱ πολλές προσευχές καί ὅλααὐτά. Ὅλα αὐτά εἶναι ἐργαλεῖα, εἶναι μέσα γιά νά πραγματοποιηθεῖ ὁ σκοπός πούεἶπαμε εἶναι ἡ ἀπόκτηση ἤ πιό σωστά ἡ ἐπανενεργοποίηση τῆς Θείας Χάρης πούπήραμε στό Βάπτισμα. Ἄν δέν γίνει αὐτή ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς μέ τήν τήρηση τῶνἐντολῶν, ἄν δέν ὑπάρχει δηλαδή ἡ ὑπακοή, ἄν δέν ὑπάρχει δηλαδή ἡ ταπείνωση μέ81

λίγα λόγια, μάταια κάνεις ὅλα αὐτά πού κάνεις. Τίς λεγόμενες ‘εὐλάβειες’. Ἔτσιπολλοί χριστιανοί καί πολλές χριστιανές κάνουν μεγάλες νηστεῖες, μεγάλεςπροσευχές..ναί τά κάνεις ὅλα αὐτά, ἀλλά ὅταν σοῦ πεῖ ὁ πνευματικός σου κάνε αὐτό,τό κάνεις; Ἤ ἐκεῖ λές «ἔ, θά τό δοῦμε τώρα, θά τό ἐξετάσουμε.. Μήπως κάνει καίλάθος. Μήπως πλανιέται κιόλας. Ἔ..ἄνθρωπος δέν εἶναι κι αὐτός;» Ἅμα πᾶς μέτέτοιο πνεῦμα, φυσικά δέν πρόκειται νά προχωρήσεις.Τί ἔγινε ὅμως μέ τήν πλάση τοῦ ἀνθρώπου, πού μπῆκε στόν παράδεισο καί τόν ἔβαλεὁ Θεός σέ κοινωνία μαζί του; Ἐμφανίζεται ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος φθόνησε καί τόνΠλάστη καί τό πλάσμα. Ἑπομένως γίνεται ὁ διάβολος ὁ εἰσηγητής τῆς κακίας γιατίδέν βάσταξε νά δεῖ νά γίνεται ὁ ἄνθρωπος-Θεός.Γιατί φθονεῖ ὁ διάβολος τόν Θεό; Διότι εἶναι ὑπερήφανος. Ὁ διάβολος θέλησε ν’ἀνεβεῖ ἐκεῖ πού δέν τοῦ ἄξιζε. Θέλησε νά πάρει τή θέση τοῦ Πλάστη. Νά μπεῖ στόθρόνο τοῦ Θεοῦ. Ὅταν γκρεμίστηκε ἀπό τόν οὐρανό, λόγω τῆς ὑπερηφάνειάς του,τότε θέλησε νά «πληγώσει» τόν Θεό -ὁ Θεός δέν πληγώνεται- παρασύροντας τόνἄνθρωπο στήν ἴδια ἁμαρτία, τήν ὁποία ἔχει καί ὁ ἴδιος, δηλαδή στήν ὑπερηφάνεια.Ἔτσι «σφύριξε» στήν Εὔα νά προχωρήσει στή θέωση χωρίς τό Θεό, μ’ ἕναν εὔκολοτρόπο.. «Θά φᾶς αὐτό τόν καρπό καί θά γίνεις Θεός». Γνώριζε πολύ καλά ὁδιάβολος, ὅτι ἄν ὁ ἄνθρωπος παρέμενε στήν ὑπακοή, θά γινόταν Θεός καί θαπετύχαινε αὐτό πού δέν πέτυχε ὁ ἴδιος. Γνώριζε ὅτι, ἄν ὁ ἄνθρωπος παρέμενε στήνὑπακοή, θά κέρδιζε τή θεία δόξα καί τή θέωση. Γι’ αὐτό ἔκανε τό πᾶν ὥστε νάἐμποδίσει τόν ἄνθρωπο νά κάνει ὑπακοή καί γενικά νά ξέρουμε -πρέπει νά τόξέρουμε- ὅτι ὅλη ἡ προσπάθεια τοῦ διαβόλου εἶναι νά μᾶς ὁδηγήσει στήν παρακοήτῶν θείων ἐντολῶν.Ἔτσι πετυχαίνει τό θάψιμο τῆς Θείας Χάρης πού λάβαμε ὅλοι μας κατά τό ἍγιοΒάπτισμα. Ὡς ἐκ τούτου, πετυχαίνει τήν ἀκύρωση τοῦ σκοποῦ τῆς ὕπαρξής μας πούεἶναι ἡ θέωση. Πόσοι ἄνθρωποι εἶναι βαφτισμένοι γύρω μας; Τό 96% τῶν Ἑλλήνωνεἶναι βαφτισμένοι. Πόσοι ὅμως τηροῦν τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ἐλαχιστότατοι. Οἱ πιόπολλοί εἶναι «προτεστάντες» στό φρόνημα. Ὁ καθένας ἔχει κι ἕνα δικό του Θεό, μιάδική του ἀντίληψη γιά τό Θεό. Καί σοῦ λέει ‘ Ἐγώ νομίζω ὅτι.. ἔτσι εἶναι ὁ Θεός,ἔτσι πρέπει νά ’ναι ἡ ἐκκλησία, ἔτσι πρέπει νά ’ναι οἱ παπάδες, οἱ δεσποτάδες καίἔτσι πρέπει νά ’μαι καί ’γω καί γι’ αὐτό εἶμαι ἔτσι ὅπως εἶμαι’. Μέ τόν τρόπο αὐτό,πετυχαίνει ὁ διάβολος μιά χαρά τό σκοπό του. Μᾶς ὁδηγεῖ στήν παρακοή καίἀκυρώνει τό σκοπό μας πού εἶναι ἡ θέωση.Τό δρόμο τῆς ὑπακοῆς πού, ὅπως εἴπαμε, ἀκολουθοῦν οἱ μοναχοί, θά πρέπει νά τόνἀκολουθήσουν ὅλοι. Ὅσοι θέλουν νά σωθοῦν. Οἱ λαϊκοί νά κάνουν ὑπακοή στόνπνευματικό τους πατέρα καί στό σύζυγο/στή σύζυγο -ἄν ὑπάρχει- ἀλλά καί σ’ ὅλουςτούς ἀνθρώπους ἐκτός βεβαίως ἁμαρτίας καί πάντα μέ διάκριση.Ὁ διάβολος ἐξαπάτησε τόν ἄνθρωπο μέ δόλο, τόν χώρισε ἀπό τόν Θεό, τόν χώρισεἀπό τή Θεία Δόξα. Πῶς τόν ἐξαπάτησε; Τόν ἐξαπάτησε μέ τή χρηστολογία, δηλαδήμέ καλά λόγια. Ὁ διάβολος ἔκανε τό φίλο στόν ἄνθρωπο καί τοῦ εἶπε «ξέρεις ὁ Θεόςσᾶς ἐξαπάτησε, δέν σᾶς εἶπε τήν ἀλήθεια. Ἐγώ εἶμαι πού σᾶς λέω τήν ἀλήθεια.82

Ξέρεις γιατί σᾶς εἶπε νά μή φᾶτε ἀπ’ αὐτό τό δέντρο; Διότι..διότι..διότι..θά γίνετεΘεοί. Θά γίνετε σάν κι αὐτόν καί δέ θέλει νά χάσει τήν ἐξουσία Του». Πανουργία!Καί ’μεῖς τόν πιστέψαμε!Δέν πρέπει νά πιστεύουμε τή χρηστολογία τοῦ διαβόλου. Καί σήμερα ὑπάρχειχρηστολογία ἀπό τό διάβολο, ἔτσι; Σήμερα ὁ διάβολος φαίνεται – φανερώνεται σάνκάποιος καλός, ὁ ὁποῖος τάχατες μᾶς ὁδηγεῖ στό συμφέρον μας. Καί σοῦ λέει τώρα τίν’ ἀκοῦς τί λένε οἱ παπάδες κι ὁ παπα-Σάββας καί ὅλοι αὐτοί οἱ αὐστηροί καί ὅλααὐτά, θά γίνεις μίζερος, θά γίνεις καταθλιπτικός, θά γίνεις ἀπόκοσμος.. Ἄκου ἐμένανά σοῦ πῶ ἐγώ τά δικά μου τά «καλά», τά «σωστά».. Aὐτή εἶναι ἡ χρηστολογία τοῦδιαβόλου σήμερα καί δυστυχῶς πολλοί τήν ἀκοῦνε. Ἀφήνουν τόν Χριστό καί τίςἐντολές του καί ἀκοῦνε αὐτόν. Τή χρηστολογία τοῦ διαβόλου, δηλαδή τά λεγόμενα«καλά» λόγια. Ὁ διάβολος δέ λέει ποτέ καλά λόγια, ἀλλά ἔτσι ἐμφανίζεται ὅτι θέλειτό καλό μας. Ἔτσι ἐμφανίστηκε καί στήν Εὔα. Καί τῆς λέει τί νά ταλαιπωρεῖσαι μέὑπακοές καί τέτοια πράγματα.. Εὔκολα πράγματα. Θά φᾶς τόν καρπό καί θά γίνειςΘεός.Ὁ ἀρχέκακος ὄφις λοιπόν ποτέ δέν παύει νά συκοφαντεῖ στούς ἀνθρώπους τόν Θεόὡς ψεύτη. Σοῦ λέει, ἔλα βρέ παιδί μου σιγά τώρα ὑπάρχει Δευτέρα Παρουσία, πούλένε οἱ παπάδες; Δέν ὑπάρχουν αὐτά τά πράγματα. Ἤ ὑπάρχει ἄλλη ζωή; Ἐδῶ εἶναιἡ ζωή, ἐδῶ τελειώνουν ὅλα. Ἀκριβῶς αὐτή εἶναι ἡ συκοφαντία πού κάνει ὁ διάβολοςκαί σήμερα καί σοῦ προτείνει νά θεωθεῖς μόνος σου. Αὐτοβελτίωση.Αὐτοπραγμάτωση. Ἔ; Πόσες αἰρέσεις δέν τό λένε; Μ’ αὐτή τή λέξη. Μόνος σουμπορεῖς νά τά κάνεις, δέ χρειάζεσαι τόν Θεό. Σωτηρία-αὐτοσωτηρία. Μόνος σου.Δέν ὑπάρχει Σωτήρας. Δέ χρειαζόμαστε Σωτῆρες. Πόσοι ἄνθρωποι σήμερα δέν τόλένε αὐτό; Δέν χρειάζεσαι σωτῆρες; Ὅταν θά ’ρθεῖ ἡ Δευτέρα Παρουσία νά δοῦμε τίθά κάνεις τότε..Τελικά ὁ διάβολος ἐξευτελίζεται μέ τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἀπό τούς ἀγωνιστές.Χαίρεται βέβαια μ’ αὐτούς πού ὑποκύπτουν στή χρηστολογία του. Οἱ μοναχοί, ὅπωςκαί οἱ ἐν τῷ κόσμῳ ἀγωνιζόμενοι νομίμως λαϊκοί χριστιανοί μέ τή ζωή τουςἀποτελοῦν μιά κραυγαλέα, ἐξουδενωτική ἀπάντηση στή διαβολική χρηστολογία καίψεύτικη καλοσύνη. Οἱ ἅγιοι, πού ὑπάρχουν καί σήμερα, διαψεύδουνε αὐτά ὅλα, τάτοῦ διαβόλου. Γιά τό λόγο αὐτό, ὁ κόσμος δέν τούς θέλει τούς ἁγίους. Δέ θέλει νάτούς βλέπει. Ἐπιπλέον καί τούς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ δέ θέλει νά βλέπει διότιἀκριβῶς μέ τό πού τούς βλέπουνε διαψεύδονται οἱ ἴδιοι ὡς πρός τή ζωή τους καί ὡςπρός τά πιστεύω τους. Διαψεύδεται κι ὁ διάβολος. Ὅσοι λοιπόν πιστεύουνε καίὑπακοῦν ἐντάσσονται σ’ αὐτό τό σωτήριο σχέδιο τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο εἶναι ἡ θέωσητοῦ ἀνθρώπου καί τό ὁποῖο γίνεται μόνο μέσα στήν ἐκκλησία.Πρέπει νά ξεκαθαρίσουμε καί αὐτό τό θέμα ὅτι ἐκτός τῆς ἐκκλησίας δέν ὑπάρχεισωτηρία. Οἱ μοναχοί πού ζοῦνε κάπως μακριά συνήθως ἀπό τόν κόσμο εἶναι κι αὐτοίμέσα στήν ἐκκλησία. Μπορεῖ νά μήν ἐκκλησιάζονται μαζί μας, ἐδῶ στούς ναούς τῆςπόλης, ἀλλά ἔχουνε κι αὐτοί τίς δικές τους μοναστικές ἐνορίες ὅπου ἐκκλησιάζονταικαί εἶναι κι αὐτοί κύτταρα τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ὅσοι ζοῦνε σύμφωνα μ’ αὐτάτά θέσμια τά μοναχικά, τά ὁποῖα οὐσιαστικά εἴπαμε εἶναι ἡ συνέχεια τῶν θεσμίων –83

ἡ τήρηση τῶν θεσμίων τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, εἶναι οὐσιαστικά τάπρότυπα τά εὐαγγελικά, αὐτοί καί σώζονται. Προκύπτει δηλαδή ὅτι ἡ ζωή τῶνλαϊκῶν θά πρέπει νά εἶναι μιά μίμηση τῆς ζωῆς τῶν μοναχῶν.Γι’ αὐτό λέει κι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ὅτι οἱ μοναχοί θά πρέπει νά εἶναιφῶς καί εἶναι φῶς γιά τούς λαϊκούς. Ὅτι σωτηρία δέν ὑπάρχει παρά μόνο μέσα στήνἐκκλησία, αὐτό ἰσχύει καί γιά τούς λαϊκούς καί γιά τούς μοναχούς. Λέει ὁ π.Γεώργιος Φλωρόφσκυ ὅτι ἐκτός ἐκκλησίας δέν ὑπάρχει σωτηρία διότι σωτηρία εἶναιἡ ἴδια ἡ ἐκκλησία. Δέν μπορεῖ κανείς νά ἔχει πατέρα τόν Θεό, ἄν δέν ἔχει μητέρα τήνἐκκλησία. Εἶναι πολύ γνωστή ἡ ρήση τοῦ Ἁγίου Κυπριανοῦ ἐκτός ἐκκλησίας δένὑπάρχει σωτηρία. Εἶναι ξεκάθαρα πράγματα.Καί ποιός εἶναι ἀληθινά μέλος τῆς ἐκκλησίας; Αὐτός ὁ ὁποῖος κάνει ὑπακοή. Αὐτός ὁὁποῖος τηρεῖ τίς ἐντολές. Μπορεῖ νά εἶσαι βαφτισμένος καί τυπικά νά εἶσαι μέλος,ἀλλά οὐσιαστικά εἶσαι μέλος; Ἤ εἶσαι σέ μιά προβληματική σχέση; Ἤ εἶσαιἀποκομμένος; Γιατί ὁ Χριστός μᾶς εἶπε ὅτι «Ἐγώ εἶμαι ἡ ἄμπελος καί ’σεις εἶστε τάκλήματα»(Ιω. 15,5). Ἀλλά τό κλῆμα μπορεῖ νά εἶναι καί ζωντανό, μπορεῖ νά εἶναι καίνεκρό. Ἄν δέν εἶναι ἐνωμένο μέ τήν ἄμπελο, μέ τόν κεντρικό κορμό εἶναι νεκρό. Δένπαίρνει τούς ζωτικούς χυμούς. Πότε εἶσαι ἐνωμένος; Ὅταν εἶσαι τηρητής τῶνἐντολῶν. Εἴπαμε κατ’ ἐξοχήν τηρητής τῆς πρώτης ἐντολῆς τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεόμέ ὅλη σου τή διάνοια, μέ ὅλη σου τή σκέψη, μέ ὅλη σου τήν καρδιά.Αὐτό λοιπόν εἶναι τό ἀντικείμενο τῆς Φιλοκαλίας, το πῶς ὁ ἄνθρωπος θά τηρήσει τίςἐντολές καί κατ’ ἐξοχήν τήν πρώτη ἐντολή, ἔτσι ὥστε νά καθαρισθεῖ ἡ καρδιά καί νάγίνει πραγματικά μέτοχος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί ἀληθινά θεωμένος ἄνθρωπος.«Μή νομίζετε ὅτι ἡ θέωση εἶναι κάτι», λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, «τό ὁποῖο δέν εἶναιγια ὅλους. Ἀλλά» λέει -καί εἶναι συγκλονιστικό αὐτό- ὅτι ἡ θέωση ταυτίζεται μέ τήσωτηρία». Πολλοί ἀκόμη Ἅγιοι Πατέρες λένε τό ἴδιο ὅτι, γιά νά φτάσουμε στήσωτηρία, πρέπει νά φτάσουμε στή θέωση. Ἑπομένως εἶναι ἕνας σκοπός γιά ὅλους.Θά πρέπει ὅλοι νά προσπαθοῦμε νά ἔχουμε καθαρή τήν καρδιά, ἔτσι ὥστε νάπετύχουμε αὐτό τό σκοπό. Αὐτή τή θέωση.Μιλήσαμε γιά τήν ἐπανενεργοποίηση τῆς Θείας Χάρης καί πρέπει λίγο νά τόἐξηγήσουμε αὐτό. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς λένε ὅτι ἀπό τή στιγμή πού βαπτιζόμαστεπαίρνουμε μέσα μας τή Θεία Χάρη. Παίρνουμε μέσα μας τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὄχι τόἍγιο Πνεῦμα ὡς πρόσωπο ἤ ὡς οὐσία, ἀλλά ὡς ἐνέργεια. Αὐτή ἡ ἐνέργεια τοῦ ἉγίουΠνεύματος, ἡ Θεία Χάρις ὑπάρχει μέσα στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου καί ὅσο ὁἄνθρωπος προσέχει καί τηρεῖ τίς ἐντολές, αὐτή ἡ ἐνέργεια εἶναι σάν μιά δυνατήφωτιά, ἡ ὁποία θερμαίνει, ζεσταίνει, εὐφραίνει τόν ἄνθρωπο καί τόν τελειοποιεῖ. Τόνὀδηγεῖ στή θέωση. Ἀλλά δυστυχῶς αὐτή τή φωτιά δέν τήν ἔχουμε κρατήσειἀναμμένη. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Ἤ σχεδόν ὅλοι, θά λέγαμε. Ἀπό τή στιγμή πούβαφτιζόμαστε καί μετά ἀπενεργοποιοῦμε αὐτή τή Χάρη. Πῶς τήν ἀπενεργοποιοῦμε;Μέ τίς ἁμαρτίες, οἱ ὁποῖες συσσωρεύονται ὅσο περνάει ὁ χρόνος ἐπάνω στή Χάρηκαί καταντάει ἡ Χάρις νά εἶναι σάν μιά σπίθα θαμμένη κάτω ἀπό πάρα πολλούςτόνους στάχτης – τόνους παθῶν καί ἁμαρτιῶν.84

Ὅλη ἡ προσπάθεια τώρα τοῦ χριστιανοῦ, εἴτε εἶναι μοναχός εἴτε εἶναι λαϊκός, εἶναιν’ ἀποτινάξει αὐτή τή στάχτη, νά ξαναβρεῖ αὐτή τή βαπτισματική Θεία Χάρη, πούεἶναι σά σπίθα τώρα καί τρεμοσβήνει μέσα στήν καρδιά του, νά Τήνἐπανενεργοποιήσει, ἔτσι ὥστε νά γίνει αὐτή ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός καί ἡ θέωσημέσα στήν καρδιά του. Αὐτή τήν ἐπανενεργοποίηση τῆς Χάρης τήν κάνει ὁχριστιανός μέ αὐτή τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Ὅσο κανείς ἐπικαλεῖται τ’ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ τόσο βαθαίνειμέσα στήν καρδιά του, εἰσχωρεῖ μέσα στήν καρδιά του καί τινάζει ὅλα αὐτά τά«μπάζα», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός ὁ π. Παΐσιος, τά ὁποῖα καλύπτουν τή Θεία Χάρη.(Και) γίνονται κάποιες εὐλογημένες ἀνατινάξεις, μέχρις ὅτου νά φανερωθεῖ αὐτή ἡσπίθα καί νά γίνει μιά λαμπρή φωτιά μέσα στόν ἄνθρωπο. Αὐτή ἡ διαρκής ἐπίκλησητοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ λοιπόν εἶναι ἕνα ἀπαραίτητο ἔργο γιά ὅλους τούςχριστιανούς. (Και) Μέσα ἀπ’ αὐτή τήν ἐπίκληση ὁ ἄνθρωπος ξαναβρίσκει τή ΘείαΧάρη, γιά τήν ὁποία μᾶς μίλησε ὁ Κύριος μέ παραβολές. Θυμᾶστε μιά παραβολή τοῦπολύτιμου μαργαρίτη, ὅπου ἀναφέρει ἕναν ἔμπορο πού βρήκε ἕναν πολύτιμομαργαρίτη καί ἐξαιτίας αὐτοῦ, πούλησε ὅλα ὅσα εἶχε καί ἀγόρασε αὐτό τόμαργαρίτη. Αὐτός ὁ πολύτιμος μαργαρίτης εἶναι ἡ Θεία Χάρις πού ὑπάρχει μέσα μας.Ἀξίζει κανείς νά πουλήσει τά πάντα γιά ν’ ἀσχοληθεῖ μ’αὐτό τό πολύτιμο μαργαρίτηπού ἔχει μέσα του.Αὐτό τό βιβλίο λοιπόν, πού λέγεται ‘Φιλοκαλία’, μᾶς μιλάει γι’ αὐτή τήν ἐπανεύρεσητῆς Χάρης καί τήν ἐπανενεργοποίηση. Ὑπάρχει βέβαια καί ἕνα μεγάλο ἐμπόδιο σ’αὐτή τήν προσπάθεια. Σήμερα πολλοί ἄνθρωποι κάνουν αὐτή τήν ἐργασία. Τόἐμπόδιο αὐτό εἶναι οἱ μέριμνες. Οἱ βιοτικές μέριμνες. Ἀλλά γι’ αὐτό τό θέμα θάμιλήσουμε τήν ἄλλη φορά ἐπειδή πέρασε ὁ χρόνος μας. Τώρα ἕνα ἄς κρατήσουμε.Ἄς μποῦμε σ’αὐτή τήν προσπάθεια νά προσευχόμαστε, εἰ δυνατόν ἀδιάλειπτα, ἔτσιὥστε νά γευτοῦμε λίγο τή Θεία Χάρη καί ἀπό ’κει καί μετά θά δεῖτε πόσο πιο εὔκολαεἶναι τά πράγματα. Πόσο πιό εὔκολα τηροῦνται καί οἱ ἐντολές. Γιατί χωρίς αὐτή τήΘεία Χάρη δέν μποροῦμε νά τηρήσουμε τίς ἐντολές. Καμία ἐντολή δέν μποροῦμε νάτηρήσουμε. Ὁ Χριστός μᾶς τό εἶπε «χωρίς Ἐμένα δέν μπορεῖτε νά κάνετε τίποτε»(Ιω. 15,5). Ἔτσι; Ὁ Χριστός εἶναι μέσα μας, ἀλλά πρέπει νά Τόν βροῦμε καί νά Τοῦζητήσουμε τή βοήθεια καί τή συνδρομή Του. Ὁ Θεός νά τό δώσει γιά ὅλους μας.Λοιπόν αὐτά ἤθελα νά σᾶς πῶ. Ἔχετε κάτι νά ρωτήσετε πάνω σ’ αὐτά; Ἴσως θά’χετε πολλές ἀπορίες. Πιστεύω σιγά σιγά νά ξεδιαλυθοῦν μέ τά ἐπόμενα μαθήματα.- Ναί. Ὁρίστε.- Ἤθελα νά ρωτήσω δύο πράγματα. Γιατί ὅταν ὁ Ὄθωνας, ὅπως εἴπατε, ὅταν ἦρθανοἱ Δυτικοί ἀσχολήθηκε μέ τό νά κλείσει τά μοναστήρια τή στιγμή πού οἱ χριστιανοίεἶναι ὄφελος γιά τό κράτος, γιατί εἶναι μαθημένοι στήν ὑπακοή, εἶναι ἐργατικοί,γενικά εἶναι πρόθυμος, συνεργάσιμος κόσμος καί τό δεύτερο πού θά ἤθελα, ἄνμπορεῖτε, ν’ ἀναλύσετε αὐτό πού εἴπατε κάποια στιγμή βιαστικά «νομίμωςἀθλήσαντες». Τό νά ἀθλοῦμαι νομίμως τί ἀκριβῶς ἐννοοῦμε;- Νά ἀρχίσουμε ἀπό τό δεύτερο. Ἡ νόμιμη ἄθληση εἶναι ἡ ἐν ὑπακοή ἄθληση. Ὅταν85

εἴμαστε στήν ὑπακοή ἀσκούμαστε καί ἀθλούμαστε νομίμως. Ἔτσι; Ὅλα τ’ ἄλλα πούκάνουμε μόνοι μας εἶναι ἄνομα. Δηλαδή δέν ἔχουν εὐλογία, ὅπως λέμε. Ἄν κανείςἔχει εὐλογία γιά αὐτό πού κάνει, τότε νομίμως ἀθλεῖται. Αὐτό εἶναι ἡ νόμιμηἄθληση. Δηλαδή ἡ ἄθληση πού εἶναι σύμφωνη μέ τό νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ποιός θάμᾶς τόν πεῖ τό νόμο τοῦ Θεοῦ; Ὁ πνευματικός μας. Θά πάρουμε εὐλογία καί θάπροχωρήσουμε.Τώρα… γιατί ὁ Ὄθωνας καί ὅλοι αὐτοί οἱ Βαυαροί -καί ὄχι μόνο- καί οἱ δικοί μας, οἱὁποῖοι συμπράξανε μ’ αὐτούς, οἱ λεγόμενοι ‘διαφωτιστές’, νεοέλληνες διαφωτιστές,μέ ἐπικεφαλής τόν Κοραή κάνανε ὅλα αὐτά ἐναντίον τῶν μοναστηριῶν, πολύ ἁπλάδιότι κινοῦνταν ἀπό τό πνεῦμα τοῦ πονηροῦ. Τό πνεῦμα τοῦ πονηροῦ δέ θέλει νάπροοδεύει ὁ ἄνθρωπος. Οὔτε τά κράτη καί τά ἔθνη θέλει νά προοδεύουνε. Οὔτεὑλικά ἀκόμα, πολύ περισσότερο πνευματικά. Δέ θέλει. Ὄντως εἶναι ἀλήθεια αὐτόπού εἴπατε καί τό κατάλαβε πολύ καλά ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος. Ὅτι οἱ χριστιανοί καίἡ Ὀρθοδοξία φτιάχνει σωστούς πολίτες. Σήμερα ἀκοῦμε πολίτες.. πολίτες.. καίθέλουμε καλούς πολίτες.. Ἔ ἅμα θέλετε καλούς πολίτες, θά πρέπει νά βοηθήσετε τήνἘκκλησία. Ἡ Ἐκκλησία βγάζει καλούς πολίτες κανένας ἄλλος. Ὅλα τ’ ἄλλα τάσυστήματα κακούς πολίτες θά βγάλουνε. Μέ τόν τρόπο αὐτό πού εἶναι σήμεραδομημένα καί λειτουργοῦν. Διότι χωρίς τόν Χριστό δέ μπορεῖ νά γίνει τίποτα καλό.Ξεκάθαρα πράγματα. Ὅλα τ’ ἄλλα εἶναι κοσμικά -ἄς ποῦμε- κατασκευάσματα καίποτέ δέ μποροῦν νά βγάλουν κάτι καλό, ἐφόσον θέλουν νά μένουν μακριά ἀπ’ τόνΧριστό.Ποιός σήμερα ἀπ’ τούς πολιτικούς μας μιλάει γιά τόν Χριστό; Πέστε μου. Ἀληθινάδηλαδή καί γνήσια καί σωστά. Δέν τολμοῦν νά ποῦνε γιά τόν Χριστό. Ἴσως μερικοίλένε νεφελωδῶς γιά τό Θεό. Ἑπομένως ἡ αἰτία εἶναι αὐτή, πίσω κρύβεται ὁδαίμονας. Οἱ Βαυαροί εἶναι προτεστάντες, αἰρετικοί δηλαδή, οὐσιαστικά κι αὐτοίαὐτό ὑπηρετοῦσαν καί ὑπηρετοῦν. Ἔτσι ὅλα τ’ ἄλλα πού λέμε ὅτι θεωροῦν πώς τάμοναστήρια δέν προσέφεραν τίποτε.. αὐτά ἦταν προφάσεις.Ἄν κάτι χρειάζεται ὁ κόσμος σήμερα, χρειάζεται προσευχή πάνω ἀπ’ ὅλα. Πάντα τήχρειαζόταν. Ἡ προσευχή εἶναι αὐτή ἡ ὁποία στηρίζει ὅλο τόν κόσμο. Ἀλλά γιά τούςἀνθρώπους πού εἶναι μακριά ἀπό τόν Θεό αὐτό εἶναι ἀκατανόητο. Σοῦ λέει «Τί κάνειαὐτός πού προσεύχεται; Δέν κάνει τίποτα. Δέν προσφέρει τίποτα». Μά, τά σχέδιασήμερα τῶν παγκοσμιοποιητῶν ὡς μόνο ἐμπόδιο αὐτό ἔχουνε, τήν ὀρθοδοξία. Οἱμόνοι πού ἀντιστέκονται. Ὅλοι οἱ ἄλλοι ἔχουνε ὑποκύψει. Βλέπετε, συζητᾶμε γιάτήν Κάρτα τοῦ πολίτη καί ὅλα αὐτά.. Λοιπόν, ὅλοι ὑποκύπτουν. Οἱ ὀρθόδοξοι μόνοἀντιστέκονται, διότι ὁ χριστιανός, ὁ ὀρθόδοξος εἶναι ἐλεύθερος καί θέλει νάπαραμείνει ἐλεύθερος. Δέν πουλάει τήν ἐλευθερία του. Δέ γίνεται δοῦλος καθενός.Γιατί μᾶς τό λέει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός «μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων» (Α΄Κορ.7,23).Αὐτοί μᾶς θέλουνε νά γίνουμε δοῦλοι σάν τά τσιπαρισμένα ζώα στό παγκόσμιοστάβλο. Μᾶς θέλουνε ἔτσι. Ὄχι δέν θά γίνουμε. Γι’ αὐτό προσπαθοῦνε νά μᾶςγονατίσουνε μέ δυσβάσταχτα φορτία.- Πάτερ, ἔχω δύο ἀπορίες. Ἡ μία εἶναι:86

- Πῶς μποροῦμε νά φτάσουμε στή θέωση ἀφοῦ μέχρι νά πεθάνουμε εἴμαστε στήνκάθαρση; Καί δεύτερον :- Ὅλοι οἱ πνευματικοί – ἐξομολόγοι εἶναι Γέροντες πού λένε τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ;Αὐτά. Εὐχαριστῶ.- Ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός, ἡ θέωση δέν εἶναι κουτάκια κλειστά καί στεγανά.Βλέπετε, ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου πόσο εὔκολα πηγαίνει ἀπό τό ναδίρ στό ζενίθ.Μπορεῖ νά εἶσαι στή θέωση καί μετά νά πᾶς στόν πάτο. Βλέπετε, ὁ ἈπόστολοςΠέτρος στό ὄρος Θαβώρ, εἶχε ἐμπειρία θεώσεως. Μετά…ἀρνήθηκε τόν Χριστό.Βέβαια ἦταν δικαιολογημένος γιατί ἦταν πρίν τή Βάφτισή του. Πρίν πάρει τό ἍγιοΠνεῦμα στή Πεντηκοστή. Ἐμεῖς εἴμαστε ἀδικαιολόγητοι γιατί τό παθαίνουμε μετά τήΒάφτισή μας.Θέλω νά πῶ ὅτι μποροῦμε νά προχωρήσουμε μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ -πάντοτε- (καί νάφτάσουμε;;). Ἐφόσον μᾶς τά δίδαξαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Αὐτός εἶναι ὁ σκοπός τοῦἀνθρώπου. Οὐσιαστικά ἡ κάθαρση, πού προηγεῖται βέβαια τῆς θέωσης, εἶναι ἡμετάνοια. Ξεκινᾶ κανείς ἀπ’ τή μετάνοια καί ὅσο καθαρίζεται, τόσο φωτίζεται. Κιὅσο φωτίζεται, τόσο ἐλλάμπεται καί θεώνεται ὁ ἄνθρωπος. Ἔτσι; Ἐπομένως δένεἴμαστε συνεχῶς στήν κάθαρση. Ἡ κάθαρση ἀμέσως σέ πάει στό φωτισμό καί ὁφωτισμός καί στή θέωση. Ἐκεῖνο πού πρέπει νά προσέχει κανείς εἶναι νά ἔχει μιάσταθερότητα. Γιατί μπορεῖ νά φτάσεις στή θέωση καί νά τή χάσεις πολύ εὔκολα καίνά ’χεις ἐμπειρίες θέωσης καί πάλι νά χαθεῖς, νά μή σωθεῖς. Γιατί ἀκριβῶς δένπρόσεξες. Ποιό εἶναι ὅμως τό στοιχεῖο αὐτό πού θά σοῦ δώσει τή σταθερότητα; Εἶναιἡ ταπεινοφροσύνη. Πρέπει κανείς νά ἔχει βαθιά ταπεινοφροσύνη, ὥστε νά ἔχεισυνεχῶς αὐτή τήν κατάσταση τῆς θέωσης, ὅσο εἶναι δυνατό βέβαια στόν ἄνθρωπο.Και γιά τό ἄλλο, πού εἴπατε ἄν οἱ πνευματικοί εἶναι καί Γέροντες…φυσικά ὄχι!Ὑπάρχουν καί πνευματικοί πού δέν εἶναι πνευματικοί, δηλαδή δέν ἔχουν ἍγιοΠνεῦμα. Δέν τό λέω ἐγώ, τό λέει ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος ἀπό τό 1000 μ.Χ.ἀκόμα. Πρίν χίλια χρόνια. (καί στήν ἐποχή του;). Ὄχι μόνο δέν ἔχουνε Ἅγιο Πνεῦμα,ἀλλά καί συκοφαντοῦν ἀκόμα αὐτούς πού ἔχουν Ἅγιο Πνεῦμα. Καί σήμερα γίνεταιαὐτό. Οἱ πραγματικοί Ἅγιοι συκοφαντοῦνται ἀπό τούς «ἀνθρώπους τῆς ἐκκλησίας»,πού μπορεῖ νά τό παίζουν καί πνευματικοί. Ἀλλά εἶναι χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα. Καί ν’ἀποκαλοῦνε τούς ἄλλους φανατικούς -ξέρω ’γω- ὅπως ἀποκαλοῦσαν καί τόν ἍγιοΣυμεὼν τό Νέο Θεολόγο. Ἤ πλανεμένους κλπ κλπ. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά ’χουμεδιάκριση σέ ποιούς πηγαίνουμε καί σέ ποιούς ἐμπιστευόμαστε τήν ψυχή μας.- Εἴπατε πρίν ὅτι γιά κάποιον πού δέν εἶναι καθαρός -νά τό πῶ ἔτσι- μπορεῖ νά εἶναικατάκριμα ἡ προσευχή. Ὅμως πῶς θά καθαρισθοῦμε χωρίς προσευχή; Δηλαδή ἀπότή στιγμή πού ὁ Χριστός εἶπε «Ἄνευ ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ιωάν. 15,4).Ὅλα τά καλά πού γίνονται μέσω ἡμῶν, γίνονται ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως,ἄς μιλήσω προσωπικά, περιμένω νά καθαρισθῶ πρῶτα γιά νά ἐπικαλοῦμαι τόν Κύριο-φοβᾶμαι ὅτι ποτέ δέ θά γίνει αὐτό. Ἑπομένως εἶναι λάθος ἐμεῖς ἤ κάποιοι ἀπό ’μας,πού εἴμαστε ἀκόμα βρώμικοι, εἴμαστε πολύ ἁμαρτωλοί, ἀκόμη παλεύουμε μέ πάθη,ἀγωνιζόμαστε νά τηρήσουμε τίς ἐντολές ἀλλά κάποιες φορές ἔχουμε πτώσεις.. δέν θα87

προσευχόμαστε στόν Χριστό; Δέν θά ἐλπίζουμε σ’ Αὐτόν ὅτι μέ τ’ ὄνομά Του, μέ τήσυνεχή μνήμη Του, μέ τήν ἐπίκλησή Του να μᾶς βοηθήσει σάν ὅπλο νάκαταφέρουμε, μέ τή βοήθειά Του νά καθαρισθοῦμε γιατί δέν μποροῦμε νά τόκάνουμε χωρίς Αὐτόν. Αὐτό εἶναι κατάκριμα;- «Καὶ ἡ προσευχὴ αὐτοῦ γενέσθω εἰς ἁμαρτίαν» (ψαλμ.108), τό ἔχετε ἀκούσει; Νάγίνεται ἡ προσευχή ἁμαρτία; Γίνεται. Οἱ Φαρισαῖοι ὅταν προσευχόντουσαν ἦταν εἰςκατάκριμα ἤ δέν ἦταν; Εἰς κατάκριμα ἦταν ἡ προσευχή τῶν Φαρισαίων. Γιατί; Γιατίδέν εἶχαν ὑπακοή στίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Τί νά λέω στό Θεό ἀπό τό πρωί ὡς τόβράδυ ‘Κύριε, Κύριε ἐλέησέ με’ καί νά μήν τηρῶ τίς ἐντολές Του. Νά μήν τίς τηρῶ.Ἔ, τότε γίνεται κατάκριμα. Ἔτσι; Νά τό κάνω «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις»(Ματθ.23,5), ὅπως τό ἔκαναν οἱ Φαρισαῖοι. Ἤ νά τό κάνω γιά νά νιώσω ἐγώ καλά,ὅτι τό ’κανα κι αὐτό. Ἔκανα τίς προσευχές μου. Ἔκανα τόσες προσευχές, θά τό πῶκαί στίς φίλες μου ἐνδεχομένως. Ἔτσι; Δέν ἔχω κάποιον ὑπόψη μου, μή πάει τόμυαλό σας σέ κάποιον ἤ σέ κάποια. Ἀλλά θέλω νά πῶ ὅτι μπορεῖ νά γίνει καί ἡπροσευχή – κατάκριμα, ὅπως καί ἡ Θεία Κοινωνία γίνεται κατάκριμα. Ἔτσι;Ἐκεῖνο πού εἶναι ἀναγκαίο καί ἀπαραίτητο εἶναι ἡ στοιχειώδης ταπεινοφροσύνη πούμεταφράζεται σέ στοιχειώδη ὑπακοή. Πολλές φορές -πῶς νά τό πῶ- στενοχωριέμαιστήν ἐξομολόγηση. Ὄχι γιά ἄλλο λόγο, γιατί βλέπω δέν ὑπάρχει ὑπακοή, διάθεσηὑπακοῆς. Πάλι σᾶς λέω δέν ἔχω κάποιον ὑπόψη μου. Ἔτσι; Ἀλλά τό λέω γενικῶς, ὡςκραυγή -ἄν θέλετε- ἑνός πνευματικοῦ. Νά λές στόν ἄλλον καί νά μήν πείθεται καί νάπαλεύεις οὐσιαστικά. Νά γίνεται μιά πάλη ἡ ἐξομολόγηση. Γιατί δέ θέλει νά κάνειὑπακοή. Κατά τά ἄλλα μπορεῖ νά κάνει πολλές προσευχές, νά θέλει νά κοινωνάει καίκάθε μέρα κλπ, κλπ. Ἔ, δέν ὠφελεῖται… μάλλον βλάπτεται ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα. Γιατίἔχει πολλά ἐργαλεῖα, ἀλλά δέν τά χρησιμοποιεῖ σωστά. Τά χρησιμοποιεῖ γιά νάκαταστραφεῖ.Ἐκεῖνο πού θέλει ὁ Θεός, τό ἔχει πεῖ ξεκάθαρα, ‘θέλω τήν καρδιά σου’ (Παρ. 23,26).Δέ μᾶς εἶπε θέλω νηστεῖες, θέλω προσευχές, θέλω γονυκλισίες, θέλω ν’ ἀνάβεις τάκαντήλια σου κάθε μέρα, τίς μεγάλες λαμπάδες σου, τά τάματα…Ὄχι. Τήν καρδιάσου θέλω. Μπορεῖς νά μοῦ δώσεις τήν καρδιά σου; Δηλαδή τό θέλημά σου. Αὐτόθέλω. Θέλω νά Μέ θέλεις. Θέλω νά θέλεις ὅ,τι θέλω. Αὐτό θέλει ὁ Θεός. Μπορεῖς νάτό κάνεις αὐτό; Κάνε αὐτό καί μετά ὅλα τ’ ἄλλα θά ’ρθουν ἀπό μόνα τους. Καί οἱπολλές προσευχές καί ὅλα αὐτά θά ’ρθουνε. Γιατί μετά θ’ ἀγαπήσεις κι ὅταν ἀγαπᾶςθά σοῦ βγαίνει πολύ φυσικό νά μιλᾶς σ’ αὐτόν πού ἀγαπᾶς. Ἐμεῖς πᾶμε λίγοἀνάποδα..Δέν λέω, ἄς ποῦμε, ὅτι εἶναι λάθος νά προσπαθοῦμε καί νά προσευχόμαστε καί νάκάνουμε μετάνοιες καί νά νηστεύουμε.. Δέν εἶναι λάθος. Ἀλλά μή ξεχνᾶμε τοβασικό, πού εἶναι τό δόσιμο τῆς καρδιάς. Αὐτό πού θά μᾶς πεῖ ὁ Κύριος τώρα στόεὐαγγέλιο τοῦ Σταυροῦ, ν’ ἀπαρνηθεῖς τόν ἑαυτό σου. Δηλαδή τό θέλημά σου.Ξέρετε πόσοι ἄνθρωποι ἔρχονται καί μοῦ κάνουν διδασκαλία στήν ἐξομολόγηση;Καί τούς ἀκούω. Τί νά κάνω; Δηλαδή κάνω ὑπακοή.. Ναί! Λοιπόν, ἀντί νά πᾶνε στόνπνευματικό καί νά τοῦ πεῖς «λάλει, Κύριε καί ὁ δοῦλός σου ἀκούει» (Α Βασ. 3,9).88

Αὐτό πρέπει νά πεῖς. Γίνεται τό ἀντίθετο ἔτσι; Λαλεῖ ὁ δοῦλος καί ἀκούει ὁ Κύριος.Τί νά κάνει; Ναί. Κάνουμε τό δάσκαλο καί στό Θεό δηλαδή. Καί λέμε γιατί Θεέ μουἐσύ δέν τό καταλαβαίνεις ἀφοῦ αὐτό εἶναι, αὐτό πρέπει νά κάνεις. Λοιπόν, τά λέμελίγο ἀστεῖα, ἀλλά εἶναι τραγικά. Γι’ αὐτό δέν προχωρᾶμε. Γιατί ὁ καθένας κρατάει τόθέλημά του. Κι ἄς λέει ὁ πνευματικός, ἄς λένε (δεν ακούγεται καθαρά 1:14:51) στάκηρύγματα.. «Ἐγώ θά κάνω αὐτό πού θέλω».Ἀπό αὐτούς πού ἔρχονται ἐδῶ, ὁ καθένας ξέρει γιατί ἔρχεται. Ἔρχεσαι ν’ ἀκούσειςτό λόγο τοῦ Θεοῦ ἤ μήπως ἔρχεσαι γιά ἄλλο λόγο; Μπορεῖ καί νά ἔρχεσαι γιά ἄλλολόγο. Γιά ἄλλους λόγους. Δέν ξέρω. Ὁ καθένας ξέρει. Γιατί πᾶς νά ἐξομολογηθεῖςκαί γιατί πᾶς νά προσευχηθεῖς ἀκόμα. Γιά ποιό λόγο πᾶς; Γιατί πᾶς στήν ἐκκλησία;Μήπως πᾶς ἰδιοτελῶς; Γιά νά ἰκανοποιήσεις κάποια δική σου «ψυχολογική» ἀνάγκη;Ἤ γιά νά βολευτεῖς ἤ γιά νά βολέψεις τό παιδί σου.. χίλια δυό πράγματα. Ἔτσι; Δέντό ἐξετάζουμε τί μπορεῖ νά ’ναι. «Υἱέ, δός μοι σήν καρδίαν» (Παρ.23,26). Ἔδωσεςτήν καρδιά σου στό Χριστό; Αὐτό θέλει ὁ Χριστός. Καί τή θέλει καθαρή. Σ’ αὐτό τόσημεῖο πρέπει νά προσέξεις γιά νά κρατήσεις καθαρή τήν καρδιά. Ἐδῶ βοηθᾶν ὅλατά παραπάνω, ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή, ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν καί ὅλες αὐτές οἱἀσκήσεις. Ἀλλα μήν τίς κάνουμε σκοπό. Δέν εἶναι σκοπός τῆς χριστιανικῆς ζωῆςοὔτε οἱ νηστεῖες, οὔτε οἱ πολλές προσευχές, οὔτε οἱ μετάνοιες. Ὁ σκοπός εἶναι ὁΧριστός. Τό δόσιμο τῆς καρδιᾶς καθαρῆς στό Χριστό. Αὐτό.Ἐντάξει. Νά κάνουμε προσευχή.Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης89

Ἡ ἀντιμετώπιση τῆς κατάθλιψηςΝά εὐχηθῶ καί ’γω μέ τή σειρά μου καλή καί ἁγία Μεγάλη Τεσσαρακοστή μέπλούσια τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, μέ μετάνοια πραγματική, μέ ἀλλοτρίωση ὡς πρός τήνἁμαρτία καί μέ μετοχή – μέ μέθεξη στή Θεία Χάρη.Κατ’ ἀρχήν νά εὐχαριστήσω τόν Ἅγιο Θεό πού μοῦ δίνει ἀκόμα μιά φορά τήνεὐκαιρία νά μιλήσω στήν ἀγάπη σας καί στή συνέχεια τό ΣεβασμιότατοΜητροπολίτη μας, τόν κ.κ. Ἰωήλ, τόν πατέρα Νικόδημο, ὅλους τούς σεβαστούςπατέρες τοῦ ναοῦ, καθώς καί ὅλους ἐσᾶς πού ἤρθατε γιά νά ἀκούσετε τήνταπεινότητά μου.Ὅπως ξέρετε, τό θέμα μας εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τῆς κατάθλιψης.Θά ἀρχίσουμε μέ τόν Ἅγιο Γέροντα Πορφύριο.«Σήμερα» ἔλεγε ὁ Ἅγιος Γέροντας, «συμβαίνει πολλές φορές ὁ ἄνθρωπος νάαἰσθάνεται θλίψη, ἀπελπισία, νωθρότητα, τεμπελιά, ἀκηδία καί ὅλα τά σατανικά. Νάεἶναι θλιμμένος, νά κλαίει, νά μελαγχολεῖ, νά μή δίνει σημασία στήν οἰκογένειά του.Νά ξοδεύει ἕνα σωρό χρήματα στούς ψυχαναλυτές γιά νά πάρει φάρμακα. Αὐτά οἱἄνθρωποι τά λένε ἀνασφάλεια. Ἡ θρησκεία μας», ἐννοεῖ ἡ Ὀρθοδοξία, «πιστεύει ὅτιαὐτά εἶναι πειρασμικά πράγματα». Δηλαδή τοῦ πειρασμοῦ, τοῦ διαβόλου. «Κύριοαἴτιο εἰς τήν κατάθλιψη, ἔλεγε ὁ μακάριος Ἅγιος Γέροντας Πορφύριος, «καί σέ ὅλααὐτά πού τά λένε πειρασμικά – σατανικά, ὅπως εἶναι ἡ νωθρότης, ἡ ἀκηδία, ἡτεμπελιά.. εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλον ἐγωισμό μέσα σου».Ἀκηδία, γιά ὅσους δένγνωρίζουν, εἶναι ἕνας ὅρος πατερικός καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος τόν ὅρίζειὥς ‘περιεκτικό θάνατο τῆς ψυχῆς’. Δηλαδή μιά φοβερή κατάσταση, οὐσιαστικάνεκρωμένης ψυχῆς. Ὁ ἄνθρωπος δέν κήδεται, δέν φροντίζει δηλαδή γιά τό «ἕν οὗἐστι χρεία» (Λουκ. 10, 42). Γιά τό ἕνα, τό ὁποίο ἔχει τή μεγαλύτερη ἀνάγκη, δηλαδήγιά τήν ψυχή του καί γιά τήν σωτηρία του.«Ὅλα αὐτά λοιπόν», λέει ὁ Ἅγιος Γέροντας, «πού τά ὀνομάζουμε ἔτσι ἀκηδία,τεμπελιά, νωθρότητα, πού μαζί μ’αὐτά εἶναι τόσα ἄλλα ‘ψυχολογικά’», τά λεγόμεναψυχολογικά προβλήματα καί νοσήματα πού ἔχουμε κατά κόρον στήν ἐποχή μας,«δηλαδή πειρασμικά πράγματα», λέει ὁ Γέροντας, «ἡ αἰτία, σέ ὅλα αὐτά τό κύριοαἴτιο», ἀπευθύνεται σέ κάποιο πνευματικό του παιδί, «εἶναι ὅτι ἔχεις μεγάλο ἐγωισμόμέσα σου».Εἶναι σκόπιμο ν’ἀναφερθοῦμε πρώτα στην αἰτία καί νά καταλήξουμε στήνἀντιμετώπιση.- Γιατί ἐπιλέγουμε τόν Ἅγιο Γέροντα Πορφύριο;- Διότι εἶναι ἕνας Ἅγιος Γέροντας τῆς ἐποχῆς μας, ὁ ὁποῖος μίλησε ἐκτενῶς γιά τήνκατάθλιψη καί γιά τά ψυχολογικά. Εἶχε ἀκριβῶς τή φώτιση τοῦ Θεοῦ ἀφενός, ἀλλάκαί γνώσεις πάρα πολλές καί ἐπιστημονικές. Παρόλο, πού ἤτανε τοῦ δημοτικοῦ καί90

μάλιστα τῆς πρώτης δημοτικοῦ, ὅμως εἶχε διαβάσει πάρα πολύ καί κυρίως εἶχε πολύἐμπειρία ἀπό τήν ἐξομολόγηση πού ἔκανε. Πρό πάντων ὅμως εἶχε τή φώτιση καί τήΧάρη τοῦ Θεοῦ, τή διόραση, τήν προόραση καί πάρα πολλά ἄλλα Ἁγιοπνευματικάχαρίσματα.Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι ὁ ὅρος ‘κατάθλιψη’ δέν ὑπάρχει στούς Ἅγιους Πατέρες.Ὅσο καί νά ψάξετε, τόν Ἅγιο Ἲωάννη τόν Χρυσόστομο ἤ ὁποιονδήποτε ἀπό τούςπαλαιούς Πατέρες, δέ θά βρεῖτε αὐτό τόν ὅρο. Θά βρεῖτε ὡστόσο παρεμφερεῖς ὅρους,ὅπως λύπη, ἀθυμία, ἀκηδία -πού τό ἀναλύσαμε προηγουμένως- θλίψις καί πολλάἄλλα παρόμοια.- Τί εἶναι ὅλα αὐτά; Καί τί εἶναι ἡ κατάθλιψη;Συνεχίζουμε μέ βοηθό τόν Ἅγιο Πορφύριο. «Εἶναι ἕνα αἰσθημα δυσάρεστο, τό ὁποῖοσέ καταλαμβάνει καί σέ καθηλώνει. Οὔτε νά σκεφθεῖς, οὔτε τίποτε. Σκέφτεσαι αὐτό.Νομίζεις ὅτι ἐσύ σκέφτεσαι σοβαρά πράγματα, ἐνῶ ἐσύ εἶσαι αἰχμάλωτος μιάςἰδέας».Ὅλα αὐτά τά λέει μέ ἀφορμή ἕνα περιστατικό. Μία γυναίκα τά «τσούγκρισε» λίγο μέτόν ἄνδρα της… καί ἔπεσε σέ μιά τέτοια κατάσταση. Δέν ἤθελε νά σηκωθεῖ ἀπ’ τόκρεβάτι, τῆς εἶπε ὁ ἄνδρας της νά σοῦ κάνω καφέ. Ὄχι, λέει, δέ θέλω. Δέ μιλοῦσεκαθόλου καί κουκουλωμένη ἐκεῖ στό πάπλωμά της βίωνε τήν κατάθλιψη. Μετά ἀπόκάποιες ὧρες, πού κράτησε αὐτό τό γεγονός, ἦρθε μία φίλη της ἀπό τά παλιά.Ἀμέσως ἄλλαξε διάθεση. Αὐτή ἡ φίλη της τήν πληροφόρησε γιά κάποια ἄλλη φίλητης, ἡ ὁποία εἶχε ἔρθει ἀπ’ τήν Αἴγυπτο, πἦγαν τή βρήκαν καί ἄλλαξε τελείως.Ἔφυγε ἡ κατάθλιψη, ἔφυγαν ὅλα. Μετά πῆγε στό Γέροντα Πορφύριο καί τῆς λέει ὁΓέροντας:- Τό πρόσεξες αὐτό;- Ὄχι, λέει, δέν τό πρόσεξα. Πῶς ἄλλαξα ἔτσι ξαφνικά; Τώρα πού μοῦ τό λές ἐσύ τόπροσέχω.- Ἔ, λέει, τῆς εἶπα, ξέρεις μουσική;- Λέει, ξέρω ἀλλά τά ’χω παρατήσει. Ἔχω, ἐδῶ καί χρόνια, πρόβλημα μέ τήνκατάθλιψη. Δέ θέλω ν’ ἀσχοληθῶ μέ τό σπίτι. Δέ θέλω νά κάνω δουλειές. Δέ θέλωνά κάνω τίποτα. Μερικές φορές μέ πιάνει τόσο πολύ, ὅπως σήμερα, πού σᾶς εἶπα καίσᾶς διηγήθηκα αὐτή τήν κατάσταση πού βίωνα γιά ὧρες.«Τῆς εἶπα λοιπόν», λέει ὁ Γέροντας, «ν’ ἀσχοληθεῖ λίγο μ’αὐτά ἀλλά κυρίως τῆςμίλησα γιά τήν ἀγάπη στόν Θεό». Ἔπειτα ἀπό καιρό, ἀφοῦ αὐτή ἡ γυναίκαἀκολούθησε τίς συμβουλές τοῦ Γέροντα, πού ἤτανε ν’ ἀγαπήσει τόν Θεό, νά πηγαίνειστήν ἐκκλησία, νά κάνει προσευχή, νά ἐξομολογηθεῖ, αὐτή ἡ γυναίκα ἄλλαξε τελείωςκαί ἀπαλλάχτηκε τελείως ἀπό τήν κατάθλιψη.Ἑπομένως δέν εἶναι, θά λέγαμε, θέμα ἰατρικό. Ἄς μή τό ποῦμε ἀφοριστικά σ’ ὅλεςτίς περιπτώσεις, ἀλλά στίς πλεῖστες περιπτώσεις. Εἶναι θέμα πνευματικό. Γι’ αὐτόκαί ὁ Γέροντας Πορφύριος εἶναι – θά λέγαμε – ἀφοριστικός. Λέει, «κύριο αἴτιο καί91

στήν κατάθλιψη καί σέ ὅλα τά «λεγόμενα» ψυχολογικά εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός».Δέν εἶναι δηλαδή κάτι, πού λειτουργεῖ λανθασμένα στόν ἐγκέφαλο καί χρειάζεται ὁἄνθρωπος νά πάρει κάποια φάρμακα. Θά πεῖτε:- Δέ χρειάζονται τά φάρμακα;- Βεβαίως καί αὐτά σέ κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται. Ἀλλά πότε; Τό ἔλεγε ὁ π.Παΐσιος «ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔχει τόσο πολύ ἐκχωρήσει δικαιώματα στόν πονηρό,ὥστε ἔχει βλαφτεῖ καί τό νευρικό του σύστημα». Ὄχι μόνο ἡ ψυχή, ἀλλά καί τόνευρικό σύστημα.Ὅταν ὁ ἄνθρωπος παραμείνει πολύ καί βαθύνει μέσα του ἡ κατάσταση τῶν παθῶνκαί τῆς ἁμαρτίας, κυριαρχήσουν μέσα του οἱ δαιμονικές ἐνέργειες, μετά βλάπτεταικαί τό σῶμα. Στήν περίπτωση αὐτή βέβαια βοηθᾶνε κάπως καί τά φάρμακα, ὄχι στόνά θεραπευθεῖ ἀπ’ τήν κατάθλιψη αὐτή καθεαυτή, ὅσο νά ἠρεμίσει τό νευρικό τουσύστημα καί νά μπορέσει λίγο νά κυριαρχήσει στά νεῦρα του καί στό σῶμα του.Κατόπιν νά προχωρήσει – ἐάν θέλει – στήν πλήρη θεραπεία, πού δέν εἶναι ἄλλο,παρά ἡ καταπολέμηση τοῦ ἐγωισμοῦ μέ ὅλους αὐτούς τούς τρόπους πού μᾶςδιδάσκει ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία.Κάνει μεγάλη ἐντύπωση αὐτό πού λέει ὁ Γέροντας ὅτι «ὅλα τά ψυχολογικά εἶναιπειρασμικά, δηλαδή δαιμονικά». Ἀκόμα αὐτό πού λέει ὅτι «ἡ κατάθλιψη εἶναι ἡαἰχμαλωσία σέ μιά ἰδέα». Βλέπετε σήμερα καί οἱ ψυχίατροι μιλᾶνε γιά ‘ἔμμονεςἰδέες ἤ γιά ἐμμονές’ καί μιλᾶνε ἀκόμα γιά κάτι ἄλλο, γιά ‘αὐτόματες σκέψεις’.Ἐμεῖς ὅμως δέ μιλᾶμε γιά ‘αὐτόματες σκέψεις’, οὔτε γιά ‘ἔμμονες ἰδέες’. Οἱ Πατέρεςτῆς Ἐκκλησίας μιλᾶνε μόνο γιά λογισμούς. Οἱ ὁποῖοι λογισμοί εἶναι βασικό νάἀντιμετωπιστοῦν σωστά ἀπό τόν ἄνθρωπο, πνευματικά δηλαδή. Ὁ ἄνθρωπος εἶναιἀπαραίτητο νά περιφρονήσει τούς λογισμούς -αὐτή εἶναι ἡ καλύτερη ἀντιμετώπιση-να γυρίσει τήν πλάτη δηλαδή στή δαιμονική πρόταση, γιατί αὐτό εἶναι ὁ λογισμός.Εἶναι μιά δαιμονική πρόταση. Ὁ πονηρός κάνει μιά πρόταση. Ἄν ὁ ἄνθρωπος τώρατήν περιφρονήσει, γλύτωσε.. καί δέν ἔχει κάνει καμία ἁμαρτία βέβαια! Ἄν ὅμωςπιάσει συζήτηση μέ τόν πονηρό.. ὅπως ἔκανε ἡ Εὔα στόν παράδεισο ἕ; Μετά εἶναιπολύ πιθανό νά νικηθεῖ καί νά αἰχμαλωτιστεῖ ἀπό τήν ἰδέα πού τοῦ ἔχει ὑποβάλλει ὁπονηρός καί γιά νά τό ποῦμε πιό σωστά, πατερικά, ἀπό τό πάθος, τό ὁποῖο κρύβεταιπίσω ἀπό ὅλη αὐτή τή δαιμονική πλεκτάνη.«Ἔχω πολλά νά σᾶς πῶ πάνω σ’ αὐτό», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «ἔχω δεῖ στή ζωήμου, ἀνθρώπους, πού κατείχοντο ἀπό τέτοια συναισθήματα, σατανικά συναισθήματα.Δηλαδή ὁ διάβολος» καί στή συνέχεια διορθώνει «ὁ κακός ἑαυτός μας» γιατί ὁδιάβολος δέν μπορεῖ νά μᾶς βλάψει, ἁπλῶς μᾶς κάνει προτάσεις. Δέν ἔχειδυνατότητα νά κυριαρχήσει στήν ἐλευθερία μας. Εἴμαστε αὐτεξούσιοι, δέ μπορεῖ νάμᾶς ἐπηρεάσει ὁ διάβολος, οὔτε νά μᾶς ἀναγκάσει νά κάνουμε αὐτό πού θέλει, ἀλλάμᾶς τό προτείνει. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος τό ἀποδεχτεῖ -ὁ κακός ἑαυτός μας- τότε βέβαιασυνεργάζεται μέ τό διάβολο καί προχωράει τό ἔργο τοῦ διαβόλου μέσα μας. Ὁ κακόςἑαυτός μας, λοιπόν τῇ ὑποκινήση τοῦ διαβόλου, «κατορθώνει καί παίρνει ἀπό τήµπαταρία τῆς ψυχῆς µας, πού ἔχει τή δύναµη γιά νά κάνουµε τό καλό, τήν προσευχή,92

τήν ἀγάπη, τή χαρά, τήν εἰρήνη, τήν ἕνωσή µας µέ τό Θεό. Αὐτός κατορθώνει καίµᾶς παίρνει αὐτή τήν ἐνέργεια καί τήν κάνει θλίψη, κατάθλιψη, και… ξέρω καί ’γῶπῶς τά λένε οἱ λεγόµενοι ψυχίατροι».Σημειῶστε καί τή λέξη ἔ; ‘Λεγόμενοι’ ψυχίατροι.- Γιατί ποιός εἶναι ἀληθινά ψυχ-ίατρος, ἰατρός τῶν ψυχῶν μας; Εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶνἸησοῦς Χριστός. «Ἐµεῖς δέν τά λέµε ἔτσι, τά λέµε σατανική ἐνέργεια. Λέµε ἀκηδία,λέµε λογισµοί, καί λέµε ὁ διάβολος τῆς ἀκηδίας». Ὑπάρχει ὁ δαίμονας, τό εἰδικόδαιμόνιο πού ὑποκινεῖ τό πάθος τῆς ἀκηδίας. «Ὁ διάβολος τῆς πορνείας», τόδαιμόνιο τῆς πορνείας, «ὁ διάβολος, ὁ διάβολος, ὁ διάβολος. Διάφοροι διάβολοι, γιάκάθε σατανική ἐνέργεια πού µᾶς δηµιουργοῦν».Τόνιζε δέ ὅτι «πραγματικά ἡ θρησκεία μας, τό διάβολο τόν ἔχει κάνει δόγμα. Ἅμαβγάλεις τό διάβολο, πᾶνε ὅλα τά τῆς θρησκείας μας». Σήμερα οἱ ἄθεοι καί οἱκοσμικοί ἄνθρωποι δέ θέλουνε νά μιλᾶμε γιά τό διάβολο. Οἱ δέ ψυχίατροι δέν θέλουννά πιστεύουν κάν ὅτι ὑπάρχει διάβολος. Πολλοί ἀπ’ αὐτούς δέ πιστεύουν κάν ὅτιὑπάρχει ψυχή. Τό ἐρώτημα εἶναι γιατί λέγονται ψυχίατροι; Εἶναι μιά ἀντίφαση στόνἴδιο τους τόν ἑαυτό.Ἐπεσήμαινε μάλιστα ὁ Γέροντας ὅτι «τά ἄϋλα μικρόβια τῆς νευρασθένειας» ἔτσι τάὀνόμαζε, (ὑπονοώντας προφανῶς τούς δαίμονες, οἱ ὁποῖοι δέν ἔχουν ὑλικήὑπόσταση, ἀφοῦ εἶναι πνεύματα-ἐκπεσθέντες ἄγγελοι) «τά ἄϋλα λοιπόν αὐτάμικρόβια τῆς νευρασθένειας πετᾶνε· πετᾶνε ὅπως τά κουνούπια καί προσβάλλουντήν ψυχή. Κι ἔκανε ἀναπαράσταση τῆς πτήσεως τῶν μικροβίων αὐτῶν, κινώνταςἐκφραστικά τά δάχτυλα τοῦ χεριοῦ του. Συμβούλευε δέ μάλιστα ἕνα πνευματικό τουπαιδί πού ἐξυπηρετοῦσε ἕναν τέτοιο νευροπαθῆ νά προσέχει, ὥστε νά μήν μολυνθεῖκαί αὐτό, λέγοντας: «Καλό εἶναι νά βοηθᾶς τό νευροπαθή, ἀλλά πρέπει νάπροστατεύεις καί τή δική σου ψυχή, μέ τή χάρη τοῦ Χριστοῦ». Τό πνευματικό παιδίτου θά ἔπρεπε νά προσέχει γιά νά μήν «κολλήσει» τήν ἴδια ἀρρώστεια. Γιατί, ὅπωςἔλεγε πάλι ὁ π. Πορφύριος «ἐπηρεάζουμε πάρα πολύ ὁ ἕνας τόν ἄλλον μέ τήν ψυχήμας». Ὑπονοεῖ ὁ Γέροντας στή συγκεκριμένη περίπτωση, τή δαιμονική ἐπήρεια, πούθά μποροῦσε νά δεχτεῖ τό πνευματικό του παιδί, ἄν δέν εἶχε νήψη, δέν εἶχεἐγρήγορση καί προσευχή· ἄν δέν φρόντιζε νά βρίσκεται σέ συνεχή κατάστασηταπείνωσης καί ἐν Χριστῷ ἀγάπης.Ὁμιλοῦσε ἑπομένως, ὁ Ἅγιος Γέροντας γιά δαιμόνια, τά ὁποῖα ἐπηρεάζουν τόννευροπαθῆ, ἀλλά καί αὐτούς πού βρίσκονται κοντά του, διεγείροντας τά πάθη καίμάλιστα τόν ἐγωισμό. Πολλοί μοῦ τό λένε, ὅτι διακονώντας τέτοιους ἀνθρώπους καίοἱ ἴδιοι ἔρχονται σέ μιά κατάσταση παρόμοια, ἄν δέν προσέξουν.Ἡ ὑπερηφάνεια-ἐγωισμός εἶναι ἡ νόσος τοῦ ξεπεσμένου Ἑωσφόρου. Αὑτή ἦταν ἡἁμαρτία τοῦ Ἑωσφόρου. Δέν ἔκανε ἄλλη ἁμαρτία ὁ διάβολος. Ὑπερηφανεύτηκε.Αὐτήν τήν ἰδέα τῆς ὑπερηφάνειας – ἐγωισμοῦ, τήν ὑποβάλλει ὁ διάβολος καί στόνἄνθρωπο. Ὅτι ἐσύ μπορεῖς. Νά ἔχεις αὐτοπεποίθηση – τό λένε κατά κόρον σήμερα οἱψυχολόγοι. Νά ἔχεις αὐτοεκτίμηση καί μάλιστα ὑψηλή. Ὅλα αὐτά δέν εἶναι τίποταἄλλο, παρά διδάγματα τέτοια, πονηρῶν, δαιμόνων. Ὁ διάβολος εἶναι πίσω ἀπ’ ὅλα93

αὐτά. Μή σᾶς φαίνεται ἀκραῖο αὐτό. Τό ἔλεγε κι ὁ Ἅγιος Πορφύριος αὐτό. Ἐνῶ ἡἘκκλησία μας τί διδάσκει; Νά ἔχεις μηδενική αὐτοπεποίθηση. Ἄλλωστε ὁ ἴδιος ὁΧριστός μας λέει: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰωάν.15,5). Ἄνμπορούσαμε, θά μᾶς ἔλεγε ὁ Χριστός μας ‘κάντε, μπορεῖτε μόνοι σας’. Δέν μᾶς εἶπεὅτι μποροῦμε. Οὔτε μᾶς εἶπε νά πιστεύουμε ὅτι εἴμαστε κάτι. Ἀλλά ὅλοι οἱ Πατέρεςμᾶς διδάσκουνε νά πιστεύουμε ὅτι εἴμαστε τό ‘οὐδέν’, τό τίποτα. Ὁ ἱερὸςΧρυσόστομος λέει: τότε, ἔχεις ἀληθινή γνώση τοῦ ἑαυτοῦ σου, ὅταν πιστεύεις ὅτιεἶσαι τό ‘οὐδέν’, ὅταν πιστεύεις ὅτι εἶσαι τό τίποτα.Οἱ ‘λεγόμενοι’ ψυχίατροι ὅμως καί πολύ σωστά τούς ἀποκαλεῖ ἔτσι ὁ Γέροντας,‘λεγόμενους’ ψυχίατρους, παραποιοῦν τήν ἀλήθεια ἀφοῦ δέ λένε ὅτι ἡ αἰτία τῆςκατάθλιψης καί τῶν ἄλλων «ψυχολογικῶν» εἶναι:α) οἱ δαίμονες, πού παραπλανοῦν τόν ἄνθρωπο, ὥστε νά κάνει κακή χρήση τῆς λύπηςτου. Θυμηθεῖτε αὑτό πού ἔλεγε προηγουμένως ὁ Γέροντας ὅτι καταφέρνει ὁ διάβολοςκαί ὁ κακός ἑαυτός μας πού συνεργάζεται μαζί του, νά πάρει τή δύναμη τῆς ψυχῆς,μέ τήν ὁποῖα κάνουμε τό καλό, προσευχόμαστε, ἀγαπᾶμε, μετανοοῦμε, λυπούμαστεγιά τίς ἁμαρτίες μας -αὐτό εἶναι καλό πράγμα νά λυπᾶσαι γιά τίς ἁμαρτίες σου –στήν παίρνει αὐτή τήν καλή λύπη καί τήν κάνει κακή λύπη, τήν κάνει κατάθλιψη.- Γιατί; Βρίσκει μέσα σου ἐγωισμό, βρίσκει μέσα σου ἰδεούλα ὅτι εἶσαι κάτι. Ἡπρώτη αἰτία λοιπόν εἶναι οἱ δαίμονες καίβ) εἶναι τά πάθη, τά ὁποῖα ἐπίσης δημιουργοῦνται καί ἐρεθίζουνται ἀπό τούςδαίμονες, οἱ ὁποῖοι συνεργάζονται μέ τήν ἀνθρώπινη, μέ τή δική μας θέληση.Αὐτή ἡ «ἄλλη γλώσσα» καί ὁρολογία τῶν «λεγόμενων» ψυχιάτρων, ὑπάρχει διότιἀκριβῶς ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξη τοῦ διαβόλου καί τῶν ἐνεργειῶν του. Ἡπραγματικότητα εἶναι ὅτι κατορθώνει ὁ διάβολος νά παραπλανήσει τόν ἄνθρωπο νάδιαβάλει, ἐξ’ οὖ καί διάβολος, «τάς ὁδούς Κυρίου τάς εὐθείας» (Πραξ.13,10) καί νάτόν ὁδηγήσει νά κάνει κακή διαχείρηση τῆς ψυχικῆς του ἐνέργειας.Εἶναι αὐτό πού ἔλεγε ὁ π. Πορφύριος πάλι, ὁ Ἅγιος Πορφύριος, ὅτι ἔχει σημασία ποῦθά ρίξεις τό νερό. Ἔχεις ἕναν κήπο μέ ἀγκάθια κι ἕναν κήπο μέ λουλούδια. Ἄν τόνερό τό ρίξεις στά λουλούδια, τά ἀγκάθια θά ξεραθοῦν καί θά ἐξαφανιστοῦν. Ἄν τόρίξεις στά ἀγκάθια θά ζωογονηθοῦν τά ἀγκάθια καί τά λουλούδια θά μαραθοῦν.Κατά τόν ἴδιο τρόπο κι ὁ ἄνθρωπος ἀνάλογα ποῦ θά διοχετεύσει τήν ψυχική τουδύναμη ἤ θά γίνει καλός καί ἐνάρετος, ἄν θρέψει δηλαδή τόν καλό ἑαυτό του, τίςἀρετές, τόν κατά Χριστόν ἄνθρωπο ἤ ἀντίθετα ἄν θρέψει τά πάθη του, ἄνκαλλιεργήσει τά πάθη του – ὅπως γίνεται κατ’ ἐξοχήν στίς μέρες μας ἀπ’ τούςπερισσότερους ἄνθρώπους πού καλλιεργοῦν τά πάθη τους – τότε ὁπωσδήποτε θάμαραθοῦν τά λουλούδια, οἱ ἀρετές δηλαδή κι ὁ ἄνθρωπος θά παραδοθεῖ στόνπονηρό, ὁ ὁποῖος –προσέξτε- πάντα θέλει, ὅπως λέει ὁ π. Παΐσιος νά εἴμαστελυπημένοι.Ὁ διάβολος ποτέ δέ θέλει τόν ἄνθρωπο χαρούμενο. Τοῦ τάζει ὅτι θά εἶναιχαρούμενος ‘πήγαινε στά καρναβάλια, πήγαινε στίς διασκεδάσεις γιά νά χαρεῖς,94

πήγαινε ταξίδια κ.λ.π.’ καί τά κάνει ὁ καημένος ὁ ἄνθρωπος καί τί εἰσπράττει τελικά;Μία θλίψη καί μία κατάθλιψη. Καί λέει «τί ἤθελα πού πῆγα»; Καλύτερα νά μήνπήγαινα.Εἴμαστε ὅμως τόσο εὔπιστοι δυστυχῶς καί ὁ διάβολος μέ «εὐλογοφανεῖς» προφάσειςκαί συλλογισμούς μᾶς πείθει, διότι δέν ἔχουμε νήψη καί κοινωνία μέ τό Θεό καίπέφτουμε στήν παγίδα του. Γι’ αὐτό καί λέγεται διάβολος. Ὁ ἄνθρωπος πλέονἐκούσια παραδίδει τήν ψυχική του δύναμη στόν ἐχθρό καί δέν ἔχει χαρά, τή χαρά τοῦἉγίου Πνεύματος. Ἡ ἀληθινή χαρά μόνο ἀπό ’κεῖ ἔρχεται – ἐξ οὗ καί αὐτό πού λέειὁ Ἀπόστολος Παύλος ὅτι «καρπός τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη..» (Γαλ5,22). Μήν ψάχνουμε ἀλλοῦ τή χαρά. Δέν ὑπάρχει πουθενά ἀλλοῦ. Ὑπάρχει μόνοστό Ἅγιο Πνεῦμα, εἶναι στοιχεῖο τοῦ καρποῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τή δυνατότητα νά κάνει καλή χρήση τῆς λύπης, ἡ ὁποία εἶναι μίαδύναμη πού δόθηκε στόν ἄνθρωπο μετά τήν πτώση, ὅπως λένε οἱ Πατέρες, γιά νάἐκφράσει τή μετάνοιά του. Ἔχουμε τή δύναμη νά λυπηθοῦμε. Ἀλλά τό θέμα εἶναι:- Γιατί λυπούμαστε. Λυπούμαστε γιατί μᾶς πρόσβαλαν; Λυπούμαστε γιατί μᾶςἔθιξαν; Λυπούμαστε γιατί μᾶς ἀδίκησαν;Ὅλα αὐτά εἶναι ἄρρωστα. Ἤ λυπούμαστε γιατί ἐμεῖς σφάλαμε ἀπέναντι στόΔημιουργό μας, στόν καλό μας Πατέρα, στό Θεό καί μετανοοῦμε; Τότε ἡ λύπη εἶναικαλή. Ἀλλιῶς εἶναι λύπη πού ὑποκινεῖται ἀπό τούς δαίμονες καί τρέφει τελικά τάπάθη μας. Ὅπως αὐτή ἡ γυναίκα, πού παρέμεινε γιά ὦρες σ’ αὐτή τήν κατάσταση,μέσα στό κρεβάτι της κουκουλωμένη καί ὅπως ἔλεγε ἡ ἴδια «ζοῦσα τήν κατάθλιψη,βίωνα τήν κατάθλιψη».«Ὅλοι οἱ ψυχικά ἀσθενεῖς, πρέπει νά ξέρουμε, ὅτι ἔχουν ὡς κέντρο τόν ἑαυτό τους».Ἕνας ἄλλος σύγχρονος στάρετς, ὁ στάρετς Σέργιος, ἔλεγε (αὐτός ὁ Γέροντας εἶναιπράγματι ἕνα διαμάντι καί μέ πολύ ψηλή πνευματικότητα καί ἔζησε ἀπό τό 1903μέχρι τό 1987 στή Γαλλία. Εἶναι Ρῶσος, τῆς ρωσικής διασπορᾶς). Ἔλεγε λοιπόναὐτός ὁ Γέροντας «στή βάση τῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν -ἑπομένως καί τῆς κατάθλιψης,πού εἶναι τό θέμα μας – βρίσκεται ἡ ὑπερηφάνεια καί θεμέλιο τῶν ψυχικῶνἀσθενειῶν εἶναι ἡ θεώρηση τοῦ ἑαυτοῦ μας ὡς κέντρο τῶν πραγμάτων. Ὅλοι οἱψυχικά ἀσθενεῖς ἔχουν ὡς κέντρο τόν ἑαυτό τους». Αὐτή εἶναι ἡ αἰτία.Καί βλέπετε, αὐτό κατ’ ἐξοχήν τό τρέφουμε στά παιδιά ἀπό τήν πολύ μικρή ἡλικίακαί τό παιδί πιστεύει ὅτι εἶναι τό κέντρο τοῦ κόσμου. Τοῦ τρέφουμε ἕναν πολύμεγάλο ἐγωισμό. Ἔλεγε μάλιστα αὐτός ὁ Γέροντας ὅτι «κάθε ψυχική ἀσθένεια ἔχειστή βάση της πνευματικά προβλήματα». Ὄχι βιολογικά, ἰατρικά κ.λ.π…ἀλλάπνευματικά. «Ἡ πνευματικότητα καλύπτει καί περιλαμβάνει τά πάντα. Ἑπομένως μιάπνευματική πράξη μπορεῖ νά θεραπεύσει».Αὐτό δίνει ἀπάντηση σέ κάποιους πού λένε «ἄλλο τά ψυχολογικά καί ἄλλο τάπνευματικά». Θά πᾶς γιά τά ψυχολογικά στόν ψυχολόγο, στόν ψυχίατρο καί γιά τάπνευματικά θά πᾶς στόν πνευματικό. Ἄν εἶναι δυνατόν; Νά τό λένε καί ἱερεῖς, πούεἶναι συγχρόνως ψυχολόγοι, ψυχίατροι κ.λ.π. Ἀπαράδεκτο!95

- Δηλαδή ὁ Χριστός δέν ἔχει τή δύναμη νά θεραπεύσει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου; Θάπρέπει νά πᾶς στόν ψυχολόγο;Ὅλα εἶναι πνευματικά προβλήματα καί χρήζουν τή Θεία Χάρη γιά νά θεραπευθοῦν.«Ὁ ψυχίατρος πού δέν εἶναι πνευματικός ἄνθρωπος», λέει ὁ Γέροντας Σέργιος,«μπορεῖ ν’ ἀνακουφίσει κάπως τόν ἀσθενή, νά τόν βοηθήσει νά βρεῖ λίγο τόν ἑαυτότου, νά βελτιώσει τή σχέση του μέ τούς ἄλλους», νά διορθώσει τή συμπεριφορά τουκατά κάποιο τρόπο, νά μήν εἶναι ἀντικοινωνικός, νά μην εἶναι αὐτοκαταστροφικός,«ἀλλά κατά βάθος τόν ἀφήνει ἄδειο γιατί δέν τοῦ λέει πῶς νά βρεῖ ἕνα νόημα στήνὕπαρξή του».Σήμερα, ξέρετε, τό μεγαλύτερο πρόβλημα τῶν ἀνθρώπων, ἰδίως στίς Δυτικέςκοινωνίες, εἶναι ἡ ἀπουσία νοήματος. Δέ βρίσκουν νόημα στή ζωή τους! Γιατί ζοῦνε!Ἡ θεραπεία ἐπίσης ἀπό ψυχιάτρους δέ γίνεται στό βάθος, ἀλλά στήν ἐπιφάνεια τῆςἀνθρώπινης ὕπαρξης. Εἶναι μιά θεραπεία κυρίως στή συμπεριφορά καί ὄχι, στο εἶναι,στήν οὐσία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Γιατί, ὅπως ἤδη εἴπαμε, ἀγνοοῦν τήν ἀνθρώπινηψυχή. Μερικοί δέν παραδέχονται κάν ὅτι ὑπάρχει. Ἐνῶ ἡ Ὀρθοδοξία ξέρει πολύκαλά τί εἶναι ἡ ψυχή. Ὄχι μόνο ξέρουμε ἐγκεφαλικά ἀπό τούς Ἅγιους Πατέρες, ἀλλάτή βλέπουμε κιόλας. Οἱ ἅγιοι τή βλέπανε τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καί τή δική τουςκαί τῶν ἄλλων. Νά διαβάσετε τόν Ἅγιο Πορφύριο πού ἔλεγε ὅτι ὅταν κάποιοςἐξομολογεῖται, θεραπεύεται ἀπό ‘θεραπευτικές ἀκτίνες’ πού φεῦγουν ἀπό τόνπνευματικό καί πᾶνε στήν ψυχή τοῦ ἐξομολογουμένου καί κλείνουν τά τραύματα πούἔχει, ἀκόμα καί ἀπό τήν ἐμβρυϊκή του ζωή. Τίς πληγές πού ἔχει ἡ ψυχή, τίς ἔβλεπε ὁἍγιος Πορφύριος καί ἔβλεπε καί τή θεραπευτική ἐπίδραση τῆς ἐξομολόγησης.Ἔλεγε ἀκόμη τό ἐξῆς σημαντικό, ὅτι «ὅλοι οἱ πνευματικοί ἔχουν αὐτή τή Χάρη».Μήν ψάχνεις γιά Ἁγίους καί μεγάλους διορατικούς καί προορατικούς. «Ὁ κάθεπνευματικός ἔχει αὐτή τή Χάρη», λέει, «νά ἐκπέμπει ‘θεραπευτικές ἀκτίνες’ καί νάσοῦ θεραπεύει τήν ψυχή». Γιατί ἡ ἐξομολόγηση δέν εἶναι μόνο ἄφεση ἁμαρτιῶν εἶναικαί θεραπεία τῆς ψυχῆς. Γι’ αὐτό μάλιστα συνιστοῦσε «ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν νάκάνουμε καί μιά καλή, γενική ἐξομολόγηση».Οἱ ψυχίατροι καί οἱ ψυχολόγοι ἀγνοοῦν καί ἐν πολλοῖς ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξη τῆςψυχῆς. «Ἀντίθετα μὲ ὅ,τι ἰσχυρίζεται ὁ Φρόυντ», λέει ὁ Στάρετς Σέργιος, «ἡ βάσητῶν ψυχικῶν ἀσθενειῶν δεν εἶναι ἡ σεξουαλικότητα, ἀλλὰ ἡ ὑπερηφάνεια». Βλέπετε,ἐκεῖ εἶναι τό πρόβλημα στήν ὑπερηφάνεια. Αὐτό πού λέει ὁ Φρόυντ εἶναι δαιμονικήπαγίδα πρώτου μεγέθους ἔ! Γιατί μετά θά σοῦ πεῖ ὁ Φρόυντ ἄφησε ἐλεύθερα τάἔνστικτά σου γιά νά θεραπευθεῖς. Καί σέ κάνει ἀκόμα πιό πολύ ἄρρωστο καί ἐμπαθή.«Ἡ ὑπερηφάνεια», πάλι λέει ὁ Γέροντας Ἅγιος Παΐσιος, «γεννάει τόν ἐγωισμό», ἀπότόν ὁποῖο ξεκινάει ἡ κατάθλιψη.Πολλές φορές ἡ ὑπερβολική στενοχώρια γιά τά πάθη μας καί τίς πτώσεις ὑποκρύπτειμία αὐτονομημένη ἀπό τόν Θεό προσπάθεια ἠθικῆς βελτίωσής μας καί ἕναν μεγάλοἐγωισμό. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ μόνος του νά θεραπευτεῖ καί νά νικήσει τάπάθη του καί δέν πηγαίνει στό Χριστό νά Τόν παρακαλέσει νά τόν καθαρίσει,96

ὁδηγεῖται πάλι σέ μιά μορφή κατάθλιψης.Ὁ στάρετς Μακάριος, ὁ Ρῶσος αὐτός Γέροντας, ἔγραφε σὲ ἕνα προφανῶςκαταθλιπτικὸ πρόσωπο: «Λὲς ὅτι ἡ ἀδυναμία σου νὰ ἀντισταθεῖς στὸν πειρασμό, ἡβραδύτητά σου νὰ νικήσεις τὰ πάθη σου καὶ γενικά ἡ ἀδυναμία σου, σέ πιέζει πολύ,πράγμα πού ἁπλά ἀποδεικνύει ὅτι στηρίζεις τήν σωτηρία σου στίς δικές σουδυνάμεις». Δέν ἀφήνεσαι στήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα σου, τοῦ Θεοῦ. «Πῶς ἀλλιῶς θὰἀποκτήσουμε τὴν ταπείνωση, παρὰ μόνο ἂν ἀντικρίζουμε συνεχῶς τόν ἑαυτό μαςὅπως πραγματικὰ εἶναι – ὁ χειρότερος τῶν ἁμαρτωλῶν». Ἐδῶ τώρα λέμε λίγο καί τήθεραπεία. Ἡ θεραπεία τοῦ ἐγωισμοῦ καί τῆς ὑπερηφάνειας εἶναι ἡ γνήσια καίἀληθινή ταπείνωση.Ἀκόμα μία ἄλλη αἰτία πού δημιουργεῖ μία μορφή κατάθλιψης, ἀθυμίας καίμελαγχολίας εἶναι ὁ ὑπερβολικός σωματικός κόπος, ὁ ὁποῖος καί αὐτός βέβαια στήρίζα του μπορεῖ νά ἔχει -ἴσως τίς περισσότερες φορές- τήν κενοδοξία, τήναὐτοπεποίθηση, τήν ὑπερηφάνεια, τήν τάση προβολής μέσω τῶν ἔργων μας.Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος προσωποποιώντας τήν ἀκηδία τήν βάζει νάὁμολογεῖ: «Οἱ ἰδικές μου μητέρες εἶναι πολλὲς καὶ διάφορες: Ἄλλοτε ἡ ψυχικὴἀναισθησία, ἄλλοτε ἡ λησμοσύνη τῶν ἄνω, καὶ μερικὲς φορὲς ἡ ὑπερβολικὴ κόπωσις(εἴτε ψυχικὴ εἴτε σωματική)».Μέ ἕνα λόγο ἡ κύρια αἰτία πού δημιουργεῖ τήν κατάθλιψη εἶναι τά πάθη καί κυρίως ὁἐγωισμός καί ἡ ὑπερηφάνεια.- Πῶς τώρα θά ἀντιμετωπιστεῖ αὐτή ἡ κατάσταση;Κατ’ ἀρχήν πρέπει νά ποῦμε ὅτι ἡ σύγχρονη ψυχιατρική ὁμολογεῖ τήν ἀδυναμία της.Ἔχουμε τή θέση ἕνος καθηγητή τοῦ κ. Στεφανή. Λέγει τά ἑξῆς: «ἡ αἰτία δέν εἶναιβιολογική. «Πολλῶν ψυχικῶν παθήσεων ἀγνοοῦμε τήν αἰτιολογία. Καί γιά ὅσεςβάσιμα πιθανολογοῦμε τήν ὕπαρξη βιολογικῶν παραγόντων, κατά κανόνα δένπρόκειται γιά ἕναν εἰδικό ἀλλά γιά πλέγμα ἀλληλοεξαρτημένων παραγόντων, μέκυριότερους : τήν γενετική προικοδότηση, τήν προσωπικότητα, τίς εἰδικές ἐμπειρίεςτῆς ζωῆς, τό κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον τοῦ ἀτόμου». Και ὁ ἴδιος καθηγητήςπάλι λέει, ὅτι «οἱ ἀρχικές ὑπέρμετρες προσδοκίες ὅτι τά ψυχοφάρμακα θά θεράπευαντήν ψυχική διαταραχή, ὅπως τά ἀντιβιοτικά τίς λοιμώξεις, διαψεύσθησαν».Εἶδαν στήν πράξη ὅτι δέν μποροῦν τά ψυχοφάρμακα, τά ‘λεγόμενα’ ψυχοφάρμακανά φέρουν κάποιο ἀποτέλεσμα, διότι οὐσιαστικά εἶναι φάρμακα τοῦ νευρικοῦσυστήματος καί ὄχι τῆς ψυχῆς. Ἄν εἶναι δυνατόν ἡ ψυχή πού εἶναι πνεῦμα,πνευματική ὀντότητα νά θεραπευτεῖ μέ χάπια! Διαψεύστηκαν λοιπόν οἱ ψυχίατροι«γιατί ἡ μεγάλη μάζα τῶν ἀσθενῶν δέν ἔφεραν ποτέ τήν ἴαση. Ἀλλά μόνο μία κατάτό μάλλον ἧττον σημαντική βελτίωση ἤ ἀναστολή τῶν συμπτωμάτων καί ὄχι τῆςαἰτίας». Γιατί ἡ αἰτία δέν εἶναι στό νευρικό σύστημα εἴπαμε, εἶναι στήν ψυχή καίεἶναι ἡ ὑπερηφάνεια.Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Γέροντα Πορφύριο, «ὁ διάβολος κατορθώνει ν’ ἀρπάξει αὐτήτή θεόσταλτη δύναμη τῆς ψυχῆς πού λέγεται πόνος, λύπη καί νά τή μεταβάλλει σέ97

θλίψη καί κατάθλιψη». Γι’ αὐτό καί δίδασκε τήν «καταπολέμηση τοῦ διαβόλου μέσωτῆς καταπολέμησης τοῦ ἐγωισμοῦ. Ὅτι κι ἄν κάνεις, ἄν δέν κατορθώσεις νάἀποκτήσεις ταπείνωση, τίποτα δέν κάνεις».Τό πρώτο φάρμακο δηλαδή εἶναι ἡ ταπείνωση.- Ἔχετε κάποιον καταθλιπτικό στήν οἰκογένεια; Ἡ μεγαλύτερη βοήθεια εἶναι νά τοῦπεῖτε νά ἐργαστεῖ σ’ αὐτό τό θέμα: Νά ταπεινωθεῖ.Οἱ ψυχίατροι παραδέχονται ὅτι ὑπάρχουν κάποιες αὐτόματες σκέψεις πού κυριεύουναὐτούς τούς ἄνθρώπους. Μιά πολύ συνήθης σκέψη εἶναι ‘δέν μ’ ἀγαπάει κανένας’.Ἄλλη σκέψη ‘δέν ἔχω κάνει τίποτα στή ζωή μου’. Αὐτές οἱ σκέψεις αἰχμαλωτίζουντόν ἄνθρωπο καί τόν βουλιάζουν. Τόν ρίχνουν μέσα σ’ αὐτή τήν «καταθλιπτική»κατάσταση.- Ἀλλά αὐτές οἱ σκέψεις ἀπό πού πηγάζουν;Ἀκριβῶς ἀπό τή μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό μας. Ἀπό τόν ἐγωισμό.- Γιατί ὁ Χριστός τί μᾶς εἶπε;Δέν μᾶς εἶπε κάντε ὅτι μπορεῖτε γιά νά σᾶς ἀγαπήσουν οἱ ἄλλοι καί θά γίνετεεὐτυχισμένοι. Ἀντίθετα μᾶς εἶπε, ἐσεῖς ν’ ἀγαπήσετε τούς ἄλλους καί θά γίνετεεὐτυχισμένοι, ἀφοῦ πρῶτα ἀγαπήσετε ἐμένα. Ἡ πρώτη ἐντολή εἶναι ν’ ἀγαπήσουμετό Θεό καί ἡ δεύτερη ὅμοια ν’ ἀγαπήσουμε τόν πλησίον ὅπως τόν ἑαυτό μας. Ἐμεῖςνομίζουμε, τῇ ὑποβολῇ τοῦ πονηροῦ, ὅτι θά γίνουμε εὐτυχισμένοι ὅταν μᾶς ἀγαπᾶνεοἱ ἄλλοι. Γι’ αὐτό ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος «μή ζητᾶτε νά σᾶς ἀγαπᾶνε οἱἄλλοι».Πολύ βασική ἀρχή αὐτή. Νά πάψουμε νά θέλουμε νά μᾶς ἀγαπᾶνε οἱ ἄλλοι. Νάπάψουμε νά θέλουμε τήν ἀναγνώριση τῶν ἄλλων. «Ἄν λοιπόν», λέει ὁ Γέροντας, ὁἍγιος Πορφύριος «δέν κατορθώσεις νά ἀποκτήσεις ταπείνωση, τίποτα δέν κάνεις.Μόνο μέ τά ναρκωτικά (ἐννοεῖ τά ψυχοφάρμακα, τά ὁποῖα οὐσιαστικά εἶναιναρκωτικά), μόνο μέ τά ναρκωτικά θά προσπαθεῖς νά κοιμηθεῖς καί νά ἠρεμήσεις.Τίποτα δέ γίνεται. Μή βάζετε στό μυαλό σας ὅτι θά κάνετε κάτι μέ καλούς γιατρούςἤ μέ καλά φάρμακα».Βλέπετε, εἶναι ἀπόλυτος ὁ Γέροντας. «Μπορεῖ πρός στιγμή νά σοῦ δώσει ἕναφάρμακο, κάτι νά γίνει, ἀλλά θά σέ βουτήξει πάλι ὁ πειρασμός. Τό μυστικό εἶναι ἡταπείνωση». Και μάλιστα, ἔλεγε ὁ Γέροντας, ὅτι «ἡ ταπείνωση κατ’ ἀκρίβειαν εἶναιἡ προετοιμασία γιά τή θεραπεία». Ἡ ἀπόφαση νά ταπεινωθοῦμε εἶναι κάτι δικό μας.Ἡ θεραπεία δέ μπορεῖ να ’ρθεῖ ἀπό μᾶς. Ἡ θεραπεία θά ’ρθεῖ ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ.- Ἀλλά πότε ἔρχεται ἡ Χάρη; Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ. Γιατί μᾶς τό λέει σαφῶςἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα, ὁ Κύριος: «ὁ Θεός στούς ταπεινούς δίνει Χάρη».Ἑπομένως, ἔλεγε ὁ Γέροντας, «ἡ προετοιμασία εἶναι ἡ ταπείνωση» ἡ προετοιμασίαγιά τή θεραπεία. Ταπεινώσου, ὁπότε ἀποκτᾶς τίς προϋποθέσεις, γιά νά θεραπευτεῖς.Ἄν δέν ταπεινωθεῖς, δέν ἔχεις τίς προϋποθέσεις. Εἶναι σά νά λέγαμε ‘θέλω νά γίνωκαλά, ἀλλά χωρίς νά πάω στό γιατρό, χωρίς νά πάρω τά φάρμακα, χωρίς νά πάω στό98

νοσοκομεῖο’. Ἔ, δέ γίνεται! Θά πρέπει νά ἔχεις καί τίς προϋποθέσεις γιά νάθεραπευτεῖς. Νά κάνεις ὑπακοή στό γιατρό, νά πάρεις τά φάρμακα…Τό φάρμακο σέ ὅλα τά ‘ψυχολογικά’ εἶναι ἕνα.Ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ.Μᾶς ἔχει παραδοθεῖ ὅμως ἡ ἑξῆς θεμελιώδης ἀρχή: Ἡ Χάρις δέν ἔρχεται στόνἄνθρωπο, ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι ταπεινός. Γι’ αὐτό ὁ Γέροντας ἔλεγε πολύ ἁπλά‘ταπεινωθεῖτε’ καί ἔτσι ἔχετε τίς προϋποθέσεις γιά νά διώξετε τήν κατάθλιψη. «Μέτήν ταπείνωση ἀποσπᾶτε τή Χάρη τοῦ Θεοῦ», ἔλεγε «δίνεστε τότε στήν ἀγάπη τοῦΘεοῦ, στή λατρεία Του, στήν προσευχή». Κοιτάξτε τί ὄμορφα τά λέει ὁ Γέροντας.«Ὅταν πάρεις τή Χάρη, τότε μπορεῖς νά κάνεις καί τίς ἄλλες ἀρετές. Τότε μπορεῖςπραγματικά ν’ ἀγαπήσεις τό Θεό, τότε μπορεῖς πραγματικά νά λατρέψεις τό Θεόσωστά, τότε πραγματικά μπορεῖς νά προσευχηθεῖς σωστά». Ἔ; Διαφορετικά ἀκόμακι ἄν πετύχεις κάποια ἀπ’ αὐτά θά εἶναι ἀνθρώπινα, χωρίς τή Χάρη τοῦ Θεοῦ,δηλαδή δέν θά εἶναι τέλεια, ἀλλά ἀτελῆ. Τό ζητούμενο εἶναι ἡ Χάρις, ἀλλά ἡ Χάριςἔρχεται στόν ταπεινό. «Κι ὅλα νά τά κάνετε αὐτά», λέει, «τίποτα δέν ἔχετε καταφέρειἄν δέν ἔχετε ἀποκτήσει ταπείνωση. Τό δόσιμο στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ διά τῆς λατρείαςκαί τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ πλήρης θεραπεία τῆς κατάθλιψης».Ἄς ἀναφέρουμε τώρα ἐπιγραμματικά τά θεραπευτικά μέσα καί φάρμακα τῆςκατάθλιψης, ὅπως τά παραδίδουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες.Τό πρώτο καί βασικό εἶναι ἡ ζωή ἐντός τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση.Εἶναι ἀπαραίτητο νά τό καταλάβουμε, νά τό συνειδητοποιήσουμε ὅτι ὁ σκοπός τῆςἘκκλησίας εἶναι ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς μας. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι τίποτα ἄλλο,παρά ἕνα μεγάλο νοσοκομεῖο, ὅπου θεραπεύεται ἡ ἀνθρώπινη προσωπικότητα.- Πῶς θεραπεύεται;Μέ μία μέθοδο καί μοναδική, ἡ ὁποία ἔχει τρεῖς φάσεις, τρία στάδια: τήν κάθαρση,τό φωτισμό καί τή θέωση. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος τά καταλάβει αὐτά, ὄχι μόνοδιαννοητικά, ἀλλά τά ζήσει κιόλας, τότε θεραπεύεται κι ἀπ’ ὅλα τά ‘ψυχολογικά’ καίἀπό τήν κατάθλιψη.Ἡ κάθαρση εἶναι ἡ μετάνοια, ἡ ὁποία γίνεται μέ τήν κίνηση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόΘεό καί μετά μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ καθαρίζεται ὁ ἄνθρωπος.Ὁ φωτισμός γίνεται μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος τελειώσει μέ τήνκάθαρση καί πιστοποιεῖται μέ τήν ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή, ἡ ὁποία λειτουργεῖμέσα στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου.Ἡ θέωση, τέλος, δίδεται σ’ αὐτούς πού θέλει ὁ Θεός, σ’ αὐτούς πού εἶναι στήνκατάσταση τοῦ φωτισμοῦ.Πολύ βασικό καί συγκεκριμένο φάρμακο, ὅπως το εἴπαμε προηγουμένως καί τό μόνοφάρμακο, εἶναι ἡ Θεία Χάρη, ἡ ὁποία ὅμως δέ δίνεται, παρά μόνο μέσα στήνἘκκλησία. Γιά τό λόγο αὐτό πρωτίστως εἶναι ἀναγκαίο νά ζοῦμε μέσα στήνἘκκλησία. Δέ μπορεῖς νά πάρεις τή Χάρη ἐκτός Ἐκκλησίας. Ἐκτός Ἐκκλησίας99

σαφῶς τό λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες, δέν ὑπάρχει σωτηρία. Δέν ὑπάρχει θεραπεία. Γι’αὐτό οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στόν κόσμο, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός ΓέρονταςΣωφρόνιος βρίσκονται σέ κατάσταση ἀκηδίας.- Τί εἴπαμε εἶναι ἡ ἀκηδία;Μία μορφή κατάθλιψης. Τό βλέπουμε..- Βλέπετε ἀνθρώπους χαμογελαστούς; Σπάνιο πράγμα.- Ἀληθινά χαρούμενους; Πολύ σπάνιο πράγμα.- Μόνιμα χαρούμενους; Σπανιότατο..Μόνο τούς ἁγίους ἔχουμε μόνιμα χαρούμενους. Ἐνῶ τό Ἅγιο Πνεῦμα αὐτό θέλει νάεἴμαστε μόνιμα καί παντοτινά χαρούμενοι. Χρειάζεται ὅμως ἐκτός ἀπ’ τή Θεία Χάρη,ἡ ὁποία εἶναι δεδομένη στήν Ἐκκλησία καί δίδεται διά τῶν μυστηρίων καί κατ’ἐξοχήν διά τῆς Θείας Κοινωνίας καί ἡ ἀνθρώπινη συνέργεια. Εἶναι αὐτονόητο ὅτιἀναφερόμαστε σέ ἀνθρώπους πού ἔχουν βαπτιστεί καί ἐξομολογηθεῖ. Μπορεῖκάποιος νά ἐξομολογεῖται πολλές φορές, ἀλλά νά μή μετανοεῖ, ὁπότε πάλι ἐμποδίζειτή Θεία Χάρη νά τόν βοηθήσει.Αὐτά εἶναι τά βασικά θεραπευτικά μέσα.Ἐν ὀλίγοις, νά ζεῖ ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν ἐκκλησία, νά μετέχει στά Ἅγια Μυστήριακαί νά ἀσκεῖται. Χωρίς ἄσκηση δέν ἔχει τίς προϋποθέσεις κανείς νά πάρει τή Χάρη.Ἡ ἄσκηση βοηθάει στήν ταπείνωση τοῦ ἀνθρώπου.- Ἐπίσης ποιά εἶναι ἡ ἀνάγκη τῆς νηστείας;Μέσω τῆς νηστείας ταπεινώνουμε τό σῶμα. Ταπεινώνουμε καί τήν ψυχή διά τῆςνηστείας γιατί κάνουμε ὑπακοή, κόβουμε τό θέλημά μας κι ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦΘεοῦ, ἡ ὁποία μᾶς θεραπεύει. Δέν μᾶς θεραπεύει ἡ νηστεία αὐτή καθεαυτή. Ἀλλάχρειάζεται ἡ νηστεία καί ἡ ὅλη ἄσκηση γιά νά ταπεινωθοῦμε καί νά πάρουμε τή ΘείαΧάρη.Ἡ Θεία Χάρις, λοιπόν, ἡ ἀνθρώπινη συνέργεια, τό νά θέλει κι ὁ ἄνθρωπος νάσυνεργαστεῖ μέ τό Θεό καί ἡ ζωή μέσ’ τήν Ἐκκλησία εἶναι τά γενικά θεραπευτικάμέσα.Ὑπάρχουν τώρα κάποια εἰδικότερα θεραπευτικά μέσα, μέσα σ’ αυτό τό γενικόπλαίσιο.Πρῶτον, ἡ ὀρθή πίστη. Δέ μπορεῖς νά ἔχεις λαθεμένη πίστη καί νά θέλεις νάθεραπευτεῖς, νά φύγεις ἀπό την κατάθλιψη καί νά ἔχεις χαρά.Δεύτερον, ἡ ἐμπιστοσύνη στή Θεία ἀγάπη καί στή Θεία Πρόνοια. Δέ μπορεῖς ν’ἀμφιβάλλεις γιά το Θεό καί τή φροντίδα τοῦ Θεοῦ καί νά λες ὅτι θά εἶμαιχαρούμενος. Δέ μπορεῖς νά ’σαι χαρούμενος, θά ζεῖς μέσα στο τό ἄγχος. Ἡ ἔλλειψηπίστης, ἡ ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης δηλαδή στή Θεία Χάρη καί στή Θεία Πρόνοια,ὀδηγεῖ στό ἄγχος καί στήν ταραχή.100