ผลสำรวจการอ่านของประชากร 2561

เวบ็ ไซตข์ ่าวสารออนไลนเ์ กิดใหม่ในรอบ 10 ปี ชอื่ ปที ่เี ริม่ ผ้กู ่อตั้ง และ/หรอื บรรณาธกิ าร แนวเนื้อหา 50 2554 สฤณี อาชวานันทกุล ส�ำนกั ขา่ วสืบสวนสอบสวน เนน้ ประเด็น บุญลาภ ภสู วุ รรณ ตรวจสอบความโปร่งใสภาครัฐและภาคเอกชน และการพฒั นาทยี่ ง่ั ยนื 2554 ประสงค์ เลศิ รตั นวิสุทธ์ิ น�ำเสนอขา่ วสารในพื้นทจ่ี ังหวัดชายแดนภาคใต้ ขา่ วเพ่ือชุมชน ข่าวนโยบายสาธารณะ และ ขา่ วสบื สวน 2556 ชัยพร ไตรวฒั นศ์ ริ ิวัฒน์ เว็บไซตข์ า่ วสารสำ� หรับผู้ชาย ทส่ี นบั สนุน การปลดล็อคศกั ยภาพของตวั เองดว้ ยมุมมอง ทก่ี วา้ งขนึ้ 2558 อธิคม คุณาวุฒิ แหลง่ ชุมนุมคอลมั นสิ ตค์ ุณภาพสงู น�ำเสนอ ขา่ วสารความเคลอ่ื นไหวทางสังคม การเมือง เศรษฐกิจวฒั นธรรม สิ่งแวดลอ้ ม ศิลปะและ ไลฟส์ ไตล์ 2559 ทีปกร วุฒิพิทยามงคล เวบ็ ไซตข์ ่าวสารความเป็นไปของโลกทพ่ี ยายาม (ต้นปี 2562 ลาออกไปท�ำงานที่สงิ คโปร์ นำ� เสนอแง่มุมแบบใหม่และอธิบายความ ปจั จบุ นั พงศพ์ ิพฒั น์ บญั ชานนท์ เปน็ สัมพันธร์ ะหว่างผ้อู ่านกบั สถานการณ์ท่เี กิดข้นึ บรรณาธิการ) 2559 วงศท์ นง ชัยณรงคส์ ิงห์ พื้นท่ีรวมคอนเทนต์ว่าด้วยความคิดสร้างสรรค์ นิติพัฒน์ สขุ สวย และพลังของคนรุ่นใหม่ เป็นการพัฒนาเนือ้ หา ภาสกร ประมลู วงศ์ จากนิตยสารกระดาษท่ไี ด้รบั ความนิยมสงู มาสู่ (วงศท์ นงและนติ ิพฒั นล์ าออกเมื่อปี แพลตฟอรม์ ดจิ ิทัล 2560 สว่ นภาสกรหันเหไปทำ� งาน ภาพยนตรม์ ากอ่ นหน้าน้แี ลว้ ระยะหน่งึ ) 2559 นครินทร์ วนกิจไพบลู ย์ The Momentum อยภู่ ายใตบ้ รษิ ทั เดย์ โพเอทส์ (ลาออกพร้อมทีมงานรุ่นก่อตง้ั หลงั จาก เปน็ สำ� นกั ขา่ ววา่ ดว้ ยสังคมเมืองและโลกขา่ ว เปดิ ตัวไดเ้ พียง 6 เดอื น ปัจจบุ นั ธรุ กจิ สรา้ งสรรคข์ ่าวไลฟ์สไตล์ ที่น�ำเสนอ อรพิณ ยิง่ ยงพฒั นา เปน็ บรรณาธิการ เนอ้ื หาใหม้ เี สน่ห์ ทง้ั รูปแบบบทความวิดโี อ บริหาร) อนิ โฟกราฟกิ และวิทยุออนไลน์ เมื่อมกี าร เปลย่ี นทมี บรรณาธกิ าร ได้ปรบั แนวทางจาก สำ� นกั ข่าวออนไลนเ์ ป็นส่อื ออนไลน์ ไม่เน้น แข่งขนั เรื่องความเรว็ ของข่าว แต่ใหน้ �้ำหนักกบั งานเขียนเชิงสกปู๊ ที่หลากหลายเรือ่ งราวทัง้ หนัก และเบามีความเป็นไลฟส์ ไตลม์ ากข้ึน

ชื่อ ปีทีเ่ ริม่ ผู้กอ่ ต้งั และ/หรือบรรณาธิการ แนวเนื้อหา 2559 ไมเ่ ปิดเผยช่ือบรรณาธิการ เกดิ จากการรวมตัวของทมี นักข่าวอาชญากรรม ท่ีมปี ระสบการณ์กวา่ 20 ปี เน้นการทำ� ข่าว เผยแพร่ ตแี ผ่ความจริง และยนื ขา้ งความ เป็นธรรม โดยใชเ้ ฟซบกุ๊ เป็นชอ่ งทางหลักใน การส่ือสารกบั ผู้อ่าน 2560 ณฐั กร เวยี งอนิ ทร์ พืน้ ทส่ี ำ� หรบั ผ้ชู าย น�ำเสนอมมุ มองความคิด ชีวิตการท�ำงาน และไลฟส์ ไตล์ส�ำหรับผู้ชาย ในยคุ ดจิ ทิ ลั 2560 ปกปอ้ ง จันวิทย์ เว็บไซต์ทพ่ี ยายามส่ือสารความรใู้ นเชงิ วชิ าการ 2560 ทรงกลด บางย่ีขนั ด้วยความคิดสร้างสรรค์ เพือ่ ใหค้ นในสงั คม วงกวา้ งเข้าใจและสามารถน�ำไปใชป้ ระโยชน์ อย่างมีคุณค่า ชมุ ชนนักเลา่ เรอ่ื งทส่ี นุกและมีเสนห่ ์ วา่ ดว้ ย เรือ่ งชุมชน วฒั นธรรมสร้างสรรค์ และชีวิต ทด่ี ีกว่า 2560 วงศท์ นง ชัยณรงคส์ งิ ห์ สำ� นกั ขา่ วท่ีนำ� เสนอข้อมลู ขา่ วสารในแนวทาง สรา้ งสรรค์ เพอ่ื ใหค้ วามรู้ ความคดิ ความเขา้ ใจ และแรงบนั ดาลใจแก่ผคู้ น เพ่ือสร้างความ เปลย่ี นแปลงเชิงบวกแก่สังคม 2561 นนั ทพร ศานตเิ กษม หรอื นิตยสารแนวนวนิยายในโลกดิจิทัล เกดิ จาก ‘ปยิ ะพร ศักด์ิเกษม’ การรวมตัวกันของนักเขียนนวนยิ ายชื่อดงั ทเี่ คย ปาริฉตั ร ศาลิคปุ ต หรอื ‘กิ่งฉัตร’ ฝากผลงานไวใ้ นโลกนิตยสารกระดาษ น.พ.พงศกร จินดาวัฒนะ หรือ‘พงศกร’ อรรถรัตน์ จนั ทรวรนิ ทร์ สุลวัณ จนั ทรวรนิ ทร์ ประพฒั น์ สกุณา วสิตา กิจปรชี า วรัญญู อินทรกำ� แหง เขม็ | 51

โอกาสและขอ้ จ�ำ กดั ของอบี ๊คุ ไทย http://kiorpic.pw/library-shelf-organization-Google-Search-library-t.html 52

ระยะเวลาเพียง 10 ปี หนังสือ สำ� หรบั ประเทศไทย อบี คุ๊ ในระยะแรกๆ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ (E-book) เปน็ แพลตฟอรม์ มีลักษณะเป็นไฟล์เอกสารอิเล็กทรอนิกส์ ดิจิทัลท่ีเข้ามาตอบสนองความต้องการ เช่น งานวิจัยหรือบทความวิชาการ ของนักอ่านทั่วโลก ท้ังท่ีเป็นส่วนเสริม การบุกเบิกร้านจ�ำหน่ายอีบุ๊คออนไลน์ และแทนที่หนังสือกระดาษ มีการใช้งาน เรม่ิ ตน้ เมอื่ ปี 2552 ซงึ่ เปน็ ชว่ งทม่ี อี ปุ กรณ์ อยา่ งแพรห่ ลาย ยอดขายอบี คุ๊ ในระดบั โลก ประเภท e-reader เข้ามาจ�ำหน่าย และ ทะยานขน้ึ อยา่ งรวดเรว็ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ โทรศพั ทม์ ือถอื สามารถทำ� งานได้มากกวา่ ในประเทศทีส่ ือ่ สารด้วยภาษาองั กฤษ เพียงแค่การส่ือสารข้อมูลเสียง ท�ำให้ กระทั่งปี 2559 เริ่มมีสัญญาณว่า ผู้ใช้สามารถอ่านอีบุ๊คได้ทั้งจากเครื่อง การเติบโตของอีบุ๊คชะลอตัวลงคล้าย คอมพิวเตอร์และแอพพลิเคช่ันผ่าน กับเข้าสู่จุดอิ่มตัว แต่ถึงแม้ยอดขายจะ อปุ กรณอ์ ัจฉรยิ ะ (smart device) ไม่ร้อนแรงเท่ากับช่วงก่อนหน้า มูลค่า ในวงการหอ้ งสมดุ จากเดมิ ทก่ี ารใชง้ าน การจ�ำหน่ายอีบุ๊คโดยรวมยังคงเพ่ิมขึ้น อีบุ๊คจะแพร่หลายอยู่เฉพาะในส่วนของ ทุกปี ทว่าความกังวลว่าอีบุ๊คจะเข้ามา ห้องสมุดมหาวิทยาลัย ก็เร่ิมมีห้องสมุด เป็นคู่แข่งหรือแทนที่หนังสือกระดาษ ประเภทอ่ืนทดลองให้บริการยืมคืนอีบุ๊ค กลับค่อยๆ ลดลงจนไม่มีใครเชื่อว่า ควบคู่ไปกับการให้บริการหนังสือและ หนังสือจะสาบสูญไปดังที่เคยสันนิษฐาน ส่ือรูปแบบเดิม เช่น อุทยานการเรียนรู้ คาดการณไ์ ว้กอ่ นหน้านี้ (TK park) และหอสมดุ แหง่ ชาติ ถอื เปน็ การ เพ่ิมช่องทางเข้าถึงความรู้และสารสนเทศ ได้ทุกที่ทุกเวลาโดยไม่จ�ำเป็นต้องซื้อหา จากร้านหนงั สือออนไลน์ เขม็ | 53

มลู ค‹าการจําหนา‹ ยหนังสือ มแลู ะคอา่ บีกคุารในจำ�บหานงป่ายระหเนทังศสอื และอบี ุค๊ ในบางประเทศ หนว‹ ย : พนั ลŒานดอลลารสหรฐั USA ญี่ปน†ุ เยอรมนี จีน อติ าลี อังกฤษ ป‚ หนังสือ อีบคุ หนงั สอื อีบคุ หนงั สอื อีบคุ หนังสือ อีบคุ หนงั สือ อีบคุ หนังสือ อีบคุ 2552 15.09 0.82 8.55 0.35 6.32 <0.01 4.00 <0.01 3.30 0.01 2.64 0.14 8.22 0.52 6.26 0.03 3.92 <0.01 3.31 0.01 2.59 0.19 2553 14.14 1.52 7.91 0.70 6.29 0.06 3.92 0.02 3.19 0.03 2.46 0.29 7.61 0.89 6.20 0.15 4.10 0.06 3.13 0.05 2.33 0.48 2554 13.10 2.31 7.20 1.12 6.14 0.25 4.21 0.01 3.06 0.09 2.22 0.59 6.94 1.33 6.12 0.35 4.22 0.14 2.97 0.12 2.09 0.76 2555 11.87 3.35 6.69 1.52 6.08 0.46 4.19 0.20 2.86 0.17 1.94 0.95 6.49 1.69 6.07 0.57 4.14 0.26 2.72 0.24 1.78 1.15 2556 10.84 4.52 6.32 1.83 6.06 0.67 4.08 0.33 2.54 0.32 1.60 1.35 6.18 1.93 6.05 0.78 4.07 0.38 2.35 0.39 1.41 1.54 2557 9.99 5.69 2558 9.31 6.74 2559 8.76 7.59 2560 8.31 8.23 2561 7.94 8.69 ขอ มูลจาก The Economist6 บทความซ่ึงจัดท�ำโดย PwC Thailand ระบุว่า มุมมองเชิงบวกดังกล่าวมาจากปัจจัยสนับสนุน ยอดจ�ำหน่ายอีบุ๊คของไทยมีแนวโน้มเพิ่มข้ึนโดยมีอัตรา การเติบโตของตลาดอีบุ๊คที่ค่อนข้างเด่นชัด แนวโน้ม การเตบิ โตเฉลย่ี ประมาณรอ้ ยละ 14 ตอ่ ปี จากมลู คา่ ตลาด การใช้คอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตของคนไทยเป็นไป 2,960 ล้านบาทในปี 2560 คาดว่าจะเพ่ิมเป็น 5,705 อย่างแพร่หลาย ปริมาณผู้ใช้อุปกรณ์โมบายโดยเฉพาะ ล้านบาทในปี 2565 และส่วนแบ่งการตลาดของอีบุ๊ค โทรศพั ทม์ อื ถอื เพม่ิ ขน้ึ อยา่ งรวดเรว็ โดยทเ่ี กอื บรอ้ ยละ 70 จะเพ่ิมจากร้อยละ 7.4 ในปี 2560 เป็นร้อยละ 14.1 เป็นโทรศัพท์ประเภทสมาร์ทโฟน นอกจากนั้นปริมาณ ในปี 25657 บทวิเคราะห์ดงั กล่าวค่อนขา้ งจะเป็นมมุ มอง การใช้งานอินเทอร์เน็ตผ่านโทรศัพท์มือถือท่ีเป็นข้อมูล เชงิ บวก และองิ อยกู่ บั มูลคา่ ตลาดหนงั สอื สูงถงึ ประมาณ ดาตา้ กเ็ พิม่ ขึน้ ถงึ 6 เทา่ ในระยะเวลาเพยี ง 4 ปี (2557- 40,000 ลา้ นบาท ในขณะท่ขี ้อมูลจากผู้จ�ำหนา่ ยหนังสอื 2560) สวนทางกบั ปรมิ าณการใชง้ านขอ้ มลู เสยี งหรอื เพอื่ ของไทยระบุว่ามูลค่าตลาดหนังสือนั้นอยู่ที่ประมาณ โทรศัพทพ์ ดู คุยท่ีมีแนวโนม้ ลดลงอยา่ งต่อเน่อื ง 26,000 ล้านบาทและภาพรวมมีการเตบิ โตไมม่ ากนัก8 54

77.2 79.3 81.4 73.3 70.2 66.4 72.3 69.6 61.8 56.8 50.5 โทรศัพทม ือถือ 37.9 แปคหแปแปิดสลรนมเปลลา่วรรนšะะรยทสโะะชะะัดโ:ฟสทโรชโชนาว‹อ้ ทนทยากราลกระศกรรศรศทัพรทพั ทพัี่ใท่ีชใที่ใทมชคŒชมือม์Œคอค้อื ถออื มอถือมถพม8ือพ.อื0วิพิวเติว1เ4ต.เ8อตอร2อรอ6.อร4ิน์ินเอทเทนิ ออเรทรเ นอเน็ตรต็ ์เนต็ ปจจปจปาราารรกิมกกมิมิ โาโโทาาณททณณรรรกศกกศศาพัาาััพพรรรทททใใใชชช์เเเ คคค้อŒอŒอลลลิินนนิ ่อืือ่อื่เเเทททนนนอออทททรรรีี่่่ีเเ ์เนนน็ต็ต็ต 88.2 89.6 ขขอŒŒอมมูลูลเเสสีียยงงหหรรืออื กกาารรใใชชŒŒโโททรรศศพัพั ทท ((ลลŒŒาานนนนาาทที))ี 70.2 73.3 77.2 79.3 81.4 888.28.2 898.69.6 ปจจปําํารรแแะะนนชชาากกกกตต 777.27.2 797.39.3 81.841.4 7700,,772200..44226622,,885511..0099 5511,,002211..44884433,,446600..8844 หหนนว‹ว‹ ยย :: รรŒŒออยยลละะ 66.4 737.33.3 61.8 707.20.2 ปป‚‚ 22555577 22555588 22555599 22556600 ขขออ มมลููลจจาากก สสาํํานน 666.46.4 727.23.365966..896.6 56.8 33,,229944,,332255,,000000 เขม็ | 55 61.681.8 52.9 54075..505.5 ขขอŒŒอมมููลลดดาาตตาาŒŒ ((กกิกกิ ะะไไบบตต)) โทรศัพทม อื ถอื 565.86.8 373.97.9 โทโรทศรพั ศทัพม ทือมถอื ือถอื 11,,775588,,889955,,000000 11,,001166,,883388,,000000 23682.264.4 39.3 550066,,005555,,000000 33.7 13451..480.8 คคดิ อคเมปดิ พนšเปสิวนš เดั ตสสอัด‹วรสน ‹วน29.3 30.9 32.0 8.80.0 ปป‚‚ 22555577 22555588 22555599 22556600 สมสามรทารโทฟโนฟน แแขขออลลมมะะกกูลูลจจิิจจกกาากกาารรโโคคททณณรระะคคกกมมรรนนรราามมคคกกมมาาแแรรหหกกงงิิจจชชกกาาาาตตรริิกก((รรกกะะสสจจททาายยชช..เเ))สสยีียงง กกิจจิ กกาารรโโททรรททััศศนน 34.9 34.9 32.2 26.5 28.9 30.8 28.3 ปอนิรเทะอรชเน็ตาก20ร.1ท2่ีใ2ช.4 Œค2อ3.7มพวิ เตอรอินเทอรเ นต็ และโทรศพั ทม อื ถือป‚ 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560 2561 ขโดอยมสูลําจนากักงาผนลสสถําิตรวแิ จหกงาชรามตีกิ ารใชเ ทคโนโลยสี ารสน7เท77.2ศ7.แ2ละ79ก7.า39ร.3ส่ือ8ส1.8า41ร.4ใน88ค88ร8..ัว228เ.ร2ือ88น998..669.6 737.33.3 707.20.2 666.46.4 77.2 79.3 81.4 61.681.8 73.3 565.86.8 70.2 565.86.8 โทโรทศรพั ศทัพม ทือมถอื อื ถือ 66.4 75225..932.9 69.6 61.8 474.57.5 50.5 56.8 โทรศัพทม อื ถอื 383.28.2 33793..939.3 353.05.0 26.4 คอคมอพมวิ พเตวิ อเตรอ ร2 92.39.3 303.90.9 323.02.0 333.73.7 14.8 343.94.9 343.94.9 323.22.2 คิดเปนš สดั สว‹ น 222.42.4 232.73.7 อสินมอเาทนิ รอเททรโอเ ฟนรน็ตเน็ต202.10.1 8.0 282.98.9 303.80.8 282.38.3 262.56.5 ป‚ ป‚ 25255252252553532525545425255555252556562525575725255858252559592526506025265161 โขดอขโยมดอ สูลยมาํ จสลูนาําจักกนางกักาผงนลาผสสนลถําสสติรถําวแิ ติรจหวิแกจง หาชกรงาาชมตราีกมิ ตากี ิราใรชใเชทเ คทโคนโโนลโยลีสยาสี ราสรนส7เนท7.เ2ศทแศลแะ7ล9กะ.า3กราสรอ่ื ส8สอื่1.า4สราใรนใ8คน8รค.วั2รเวัรเอื ร8นือ9น.6 70.2 73.3 66.4 61.8 56.8 56.8 โทรศพั ทมอื ถือ 52.9 47.5 35.0 38.2 39.3 28.9 คอมพวิ เตอร 29.3 30.9 32.0 33.7 26.5 34.9 34.9 32.2 30.8 28.3 อินเทอรเ นต็ 20.1 22.4 23.7

จากโทรศพั ทเ คลื่อนที่ ขอŒ มลู เสียงหรอื การใชŒโทรศัพท (ลŒานนาที) ปจปำ�าํรรแะะนชชากากกตรราททมมี่อ่ีอปปา‹ า่รนรนะะหเหเภนภนทังทังแสแสลือลอืะะสส่อื ื่อทที่ใช่ีใŒอช‹า้อน่าน โดย7อส0ย�ำ,7่าน2ง0ักไ.ร4งก2า6น็ต2าส,8มถ51ิต.ข0ิแ้อ9หม่งูลชผาลตสิ �ำกรวลจับกชา้ีใรหอ้เ่าหน็นขวอ่างทป่ารมะกชาลการง แกลาระเคตวบิ าโมตนขิยองมตใชล้างาดนเท5อ1ค,ุป0โ2กน1ร.โ4ณล84ย์อ3สี ัจ,4าฉ6ร0รส.ิย8น4ะเท(ศsแmลaะrกtารdสeอv่ื iสcาeร) หน‹วย : รŒอยละ ในการเขา้ ถงึ สารสนเทศดว้ ยการดู ฟงั หรอื อา่ นนนั้ สง่ ผลให้ อา‹ นหนังสอื 99.3 96.1 88.0 การอ่านหนังสือกระดาษลดลงเป็นล�ำดับ จากร้อยละ อา‹ นเนอ้ื หา 12.1 54.9 75.4 ร9ป้9อ‚ .ย3ล2ใะ5น5ป78ี 25255568 เปน็25ร5อ้ 9ยละ259660.1 ในปี 2558 และ อเิ ลก็ ทรอนิกส 8.0 ใ นปี 2561 ส่วน การ อ่านเน้ื อหา อิเล็กทรอนิกส์น้ันมีตัวเล3,ข29ส4ูง,3ข2ึ้5น,0อ0ัน0เป็นผลมาจาก เว็บไซต N.A. 17.5 15.2 ความแพร่หลายของอุปกรณ์ไอที โดยในการส�ำรวจ อบี คุ N.A. 1.9 6.5 ปี 255ข8ŒอมูลพดาบตŒาว(า่กิกนะไกั บตอ)า่ นเกนิ กวา่ ครง่ึ หนงึ่ อา่ นเนอ้ื หาจากสอื่ รท้อไ่ี มยใ่ลชะห่ น75งั ส.4อื กใรนะปด1ี,7า25ษ58,6ห891ร5อื แ,0รต0อ้ 0ม่ยลีขะอ้ ท5ี่น4่า.9สังแเลกะตเคพือมิ่ รขปู น้ึ แเบปนบ็ ซีดีหรอื ไฟล 0.4 1.3 0.3 45.5 68.1 แขอละงสขื่อยทบั เใี่ ปช1,น็้อ0่า1ร6นอ้ ,8ยน3ล้ัน8ะ,เ0ป60.น็05อใบี นุ๊คปเพี 2ยี 5ง6ร1้อยถลอื ะวา่ 1เพ.9มิ่ ใขนนึ้ ปในี 2อ5ตั 5ร8า สื่อสงั คม N.A. 0.9 0.8 ออนไลน 2558 2561 ที่ส5ูง06,แ0ต55่ก,0็ย0ัง0เป็นสัดส่วนที่น้อยมากเมื่อเทียบกับหนังสือ อีเมล N.A. กระดาษหรอื การอา่ นผ่านสือ่ สงั คมออนไลน์ ป‚ 2557 2558 2559 2560 ป‚ 2556 ขอมูลจาก สาํ นกั งานสถติ แิ หง ชาติ ขอมลู จาก คณะกรรมการกจิ การกระจายเสียง กิจการโทรทัศน และกจิ การโทรคมนาคมแหงชาติ (กสทช.) http://divano.maticosovnikar.com/libros-para-ibook.html 56

อีบุ๊ค-ออดิโอบุ๊คโอกาสท่อี าจหลุดลอย หากค�ำนวณฐานคนอ่านอีบุ๊คจากข้อมูลผลส�ำรวจ 700 ช่ือเรอื่ ง11 ถอื วา่ ยังมปี ริมาณไมม่ ากนกั เม่ือเทยี บกบั การอ่านข้างต้น พบว่าผู้อ่านอีบุ๊คจะมีอยู่ประมาณ หนงั สอื กระดาษหรอื อบี คุ๊ ภาษาตา่ งประเทศทจี่ ำ� หนา่ ยทว่ั ไป 9 แสนคนเศษ ถงึ แมว้ า่ จะเปน็ สดั สว่ นไมม่ ากเมอื่ เทยี บกบั ในระยะแรกๆ การจดั ทำ� อบี คุ๊ ภาษาไทยพบกบั อปุ สรรค นักอ่านหลายสิบล้านคน แต่ในมุมมองธุรกิจแล้วจ�ำนวน อย่างมาก เน่ืองจากการดัดแปลงหนังสือท่ีเคยตีพิมพ์ ผู้บริโภคขนาดน้ีย่อมไม่อาจมองข้ามไปได้ เพราะผู้อ่าน แล้วให้เป็นอีบุ๊ค ติดขัดเก่ียวกับประเด็นลิขสิทธ์ิและ อบี คุ๊ นา่ จะเปน็ กลมุ่ ทม่ี รี ะดบั การศกึ ษาคอ่ นขา้ งสงู มกี ำ� ลงั ซอ้ื ทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญาของผเู้ ขยี น ผอู้ อกแบบภาพศลิ ป์ และ คุ้นเคยกับการใช้เทคโนโลยี นิยมความทันสมัยทันโลก ส�ำนักพิมพ์ ซ่ึงมีความซับซ้อนคลุมเครือ แต่ละเล่ม สนใจหาความรู้ใหม่ๆ และตัดสินใจใช้จ่ายไม่ยากเพื่อให้ มเี งอื่ นไขทแี่ ตกตา่ งกนั นบั เปน็ ปจั จยั สำ� คญั ทลี่ ดทอนแรง ไดม้ าซง่ึ ความรทู้ ส่ี นใจ จงู ในการผลติ อบี คุ๊ ภาษาไทย แตภ่ ายหลงั เมอ่ื มกี ารจดั สรร รวิวร มะหะสิทธ์ิ ผู้บริหาร MEB ให้สัมภาษณ์ ผลประโยชน์ในการจ�ำหน่ายหนังสือท่ีชัดเจนมากขึ้น หนังสือพิมพ์ประชาชาติธุรกิจว่า ตลาดอีบุ๊คของไทย การตีพิมพ์หนังสือเล่มใหม่เพื่อวางจ�ำหน่ายจึงมักมี มมี ลู คา่ ประมาณ 600-700 ลา้ นบาท คดิ เปน็ สว่ นแบง่ ตลาด การผลิตเป็นอีบุ๊คควบคู่กันไปด้วย แต่ถึงกระน้ันรายได้ ประมาณรอ้ ยละ 5 ของตลาดหนงั สอื จงึ มโี อกาสเตบิ โตได้ จากการขายอีบุ๊คภาษาไทยยังมีสัดส่วนน้อยมาก เพราะ อีกมาก เทียบกับสหรัฐอเมริกาอีบุ๊คมีส่วนแบ่งประมาณ คนยังคงนยิ มอา่ นหนงั สอื กระดาษ รอ้ ยละ 20 ไทยอาจจะใชเ้ วลาอกี 3-5 ปี เฉพาะรา้ นหนงั สอื ผลสืบเนื่องจากปริมาณอีบุ๊คภาษาไทยที่มีจ�ำนวน ออนไลน์ MEB มอี บี คุ๊ ในระบบประมาณ 70,000 เลม่ 9 ไม่มากเท่าที่ควรในช่วงแรก ท�ำให้ความหลากหลายของ ห้องสมุดนอกมหาวิทยาลัยก็มีอีบุ๊คไว้ให้เลือกอ่านอยู่ เนื้อหากลายเป็นปัญหาท่ีตามมา ถึงแม้ว่าในช่วง 10 ปี ในระดบั หลกั หมน่ื รายการ อาทิ หอ้ งสมดุ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ของทเี คพารค์ ซง่ึ เปดิ ใหบ้ รกิ ารปี 2558 มอี บี คุ๊ 22,409 รายการ เปน็ หนงั สอื ภาษาไทย 12,844 รายการ ภาษา ตา่ งประเทศ 9,565 รายการ10 หอ้ งสมดุ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ของหอสมุดแห่งชาติ เปิดให้บริการปี 2561 มีอีบุ๊ค ประมาณ 18,000 รายการ ประกอบด้วยทรัพยากร อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ 14 ฐาน เปน็ ทรพั ยากรสารสนเทศมากกวา่ 10,000 รายการ วารสารและหนังสือพิมพ์รวมแล้วกว่า 7,400 ช่ือเรื่อง และหนังสืออิเล็กทรอนิกส์อีกประมาณ เขม็ | 57

ที่ผ่านมาจะมีนักเขียนรุ่นใหม่ๆ ที่ผลิตผลงานเป็นอีบุ๊ค การใชง้ านของผมู้ คี วามบกพรอ่ งทางสายตา สว่ นการผลติ ให้เห็นอยู่บ้าง แต่ส่วนใหญ่แล้วมักจะเขียนเป็นตอนๆ ในเชิงพาณิชย์มีต้นทุนในการอัดเสียงโดยนักอ่าน ให้ผู้ติดตามอ่านทางออนไลน์ก่อน เม่ืองานเขียนน้ันได้ ที่มีทักษะ จึงท�ำให้ราคาจ�ำหน่ายออดิโอบุ๊คสูงกว่าอีบุ๊ค รับความนิยมมากข้ึนจึงค่อยจัดพิมพ์เป็นรูปเล่มกระดาษ และหนังสือกระดาษ ย่ิงท�ำให้การตัดสินใจซื้อออดิโอบุ๊ค พร้อมกับฉบับอีบุ๊ค เน้ือหาของอีบุ๊คประเภทนี้จึงตอบ เปน็ ไปได้ยาก โจทย์ความตอ้ งการของนักอ่านเพยี งบางกลมุ่ เทา่ น้นั ณัฐวุฒิ พึงเจริญพงศ์ ประธานเจ้าหน้าท่ีบริหารและ ทกุ วนั นี้ เมอื่ นกั อา่ นเรมิ่ คนุ้ เคยและลองอา่ นอบี คุ๊ มากขน้ึ ผูก้ อ่ ต้งั บริษัท อุ๊คบี จำ� กดั ให้ความเห็นถงึ ปัจจัยทที่ �ำให้ แต่กลับมีคู่แข่งส�ำคัญคือแพลตฟอร์มส่ือที่สามารถดูหรือ ตลาดออดโิ อบคุ๊ ยงั ไมเ่ ตบิ โตวา่ “ปจั จบุ นั ออดโิ อบคุ๊ ยงั ขาด ฟังได้ด้วย อาทิ ยูทูปหรือพอดแคสต์ ซึ่งมีความดึงดูด ความหลากหลาย เปน็ เหมอื นปญั หาไกก่ บั ไข่ เมอื่ ออดโิ อบคุ๊ น่าสนใจและเป็นช่องทางในการแสวงหาข่าวสารความรู้ มจี ำ� นวนนอ้ ยคนฟงั กน็ อ้ ย เมอ่ื คนฟงั นอ้ ยการผลติ กน็ อ้ ย หรือความบันเทิงที่มีทั้งปริมาณและความหลากหลาย ตามไปด้วย แต่ตลาดหนังสือในต่างประเทศใหญ่กว่า มากกว่า อีกท้ังส่วนใหญ่เป็นฟรีคอนเทนต์หรือไม่มี เม่ือผลิตแล้วมีคนฟังเยอะก็คุ้มที่จะท�ำ ตลาดก็จะพัฒนา คา่ ใชจ้ า่ ย รวมไปถงึ โซเชยี ลมเี ดยี และเวบ็ ไซตส์ อื่ ออนไลน์ ได้เร็วกวา่ ที่มีเนื้อหาสั้น กระชับ หรือเป็นตอนๆ สอดคล้องกับ “บรบิ ทของไทยไมเ่ หมอื นกบั สงิ่ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในตา่ งประเทศ พฤติกรรมการอ่านผ่านหน้าจอของคนในยคุ ปจั จุบนั เชน่ ในอเมริกา การอ่านอีบุ๊คหรือฟังออดิโอบุค๊ มีมาต้ังแต่ ตลาดอบี คุ๊ ภาษาไทยจงึ มมี ลู คา่ ไมส่ งู แมจ้ ะมกี ารเตบิ โต ยงั ไมม่ สี มารท์ โฟน การพฒั นาเทคโนโลยสี อดคลอ้ งไปกบั ต่อเนื่องทุกปี แต่ก็ไม่หวือหวา ฟากฝั่งผู้ผลิตเน้ือหาก็ สิง่ ทผ่ี ูค้ นใช้งานกันอยแู่ ลว้ แต่พวกเราเปน็ mobile first ยงั ไมล่ งทนุ กบั ตลาดนมี้ ากนกั ตราบใดทยี่ งั ไมเ่ หน็ แนวโนม้ คอมพิวเตอร์เครื่องแรกคือสมาร์ทโฟน พฤติกรรม ความต้องการจากผู้อ่าน แม้จะเป็นตลาดท่ีมีศักยภาพ การใชง้ านสว่ นใหญค่ อื เขา้ เฟซบกุ๊ ยทู ปู หรอื โซเชยี ลมเี ดยี และเทคโนโลยพี ้ืนฐานมีความพร้อมอย่างมากแลว้ ก็ตาม อนื่ ๆ เพอื่ ตดิ ตามขา่ วสารสน้ั ๆ แตไ่ มไ่ ดค้ นุ้ เคยกบั การใชง้ าน หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-book) อีกประเภทท่ี สื่อที่ต้องจดจ่อยาวๆ เช่นการอ่านหนังสือทั้งเล่มหรือ น่าสนใจคอื หนงั สือเสยี งหรือออดโิ อบคุ๊ (Audio Book) ฟงั ทง้ั เรอ่ื ง ในขณะทส่ี อ่ื ประเภทพอดแคสตน์ า่ จะเตบิ โตได้ มีสัดส่วนการตลาดเพิ่มข้ึนอย่างรวดเร็วเม่ือประชากร มากกวา่ เพราะใครๆ กส็ ามารถผลิตขึน้ เองได้ มีรูปแบบ โลกใช้อุปกรณ์อัจฉริยะ (smart device) เพิ่มมากข้ึน เหมือนเป็นการชวนคุยเร่ืองราวจิปาถะแบบสนุกๆ ไป ในสหรัฐอเมรกิ าประชากรร้อยละ 26 นิยมฟงั ออดิโอบุ๊ค พรอ้ มกบั สาระ ซง่ึ เมอ่ื สอ่ื มปี รมิ าณมากผฟู้ งั กม็ ที างเลอื ก โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในกลมุ่ คนรนุ่ ใหมซ่ ง่ึ อายตุ ำ�่ กวา่ 35 ป1ี 2 ทหี่ ลากหลายมากยงิ่ ข้นึ ”14 ร้านออดิโอบุ๊คท่ีใหญ่ท่ีสุดคือ Audible มีออดิโอบุ๊ค อีบุ๊คและออดิโอบุ๊คน้ันเป็นหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ จ�ำหน่ายมากกว่า 4.2 แสนรายการ13 ทแ่ี ตกตา่ งกนั เพยี งแคว่ ธิ กี ารอา่ น คอื เปน็ หนงั สอื ทอี่ า่ นเอง สำ� หรบั ประเทศไทย ออดโิ อบคุ๊ ยงั ไมเ่ ปน็ ทน่ี ยิ มมากนกั (อีบุ๊ค) กับหนังสือท่ีฟังคนอื่นอ่านให้ฟัง (ออดิโอบุ๊ค) ส่วนใหญ่เป็นการผลิตแบบไม่แสวงหาก�ำไรเพื่อรองรับ 58

ในต่างประเทศได้รับความนิยมสูงไม่ต่างจากหนังสือ แตส่ ำ� หรบั ประเทศไทย ในรอบ 10 ปมี านย้ี อดขายอบี คุ๊ กระดาษ เป็นรูปแบบการอ่านท่ีไม่ได้แปลกแยก อาจจะเพ่มิ ข้นึ อย่างนา่ จบั ตามอง แตก่ ็ไมส่ ามารถชดเชย ไปจากการอ่านหนังสือท่ัวไป และมักจะมีข่าวคราว ยอดขายท่ีลดลงของหนังสือกระดาษได้ ส่วนออดิโอบุ๊ค ความเคลื่อนไหวที่มีสีสันน่าสนใจเกิดข้ึนเป็นระยะ นั้นแทบจะไม่ปรากฏข่าวหรือข้อมูล ด้วยสาเหตุและ อีกท้ังยังช่วยให้ผู้อ่านสามารถเข้าถึงสารสนเทศท้ังที่เป็น ข้อจ�ำกัดท้ังหลายดังที่กล่าวมาจึงเป็นเรื่องยากที่หนังสือ ความรู้และความเพลิดเพลินได้เช่นเดียวกับการอ่าน อิเล็กทรอนิกส์จะสร้างปรากฏการณ์หรือมีบทบาทต่อ หนังสอื เล่ม วงการหนงั สอื และการอา่ นของไทย หรอื มเิ ชน่ นนั้ คงตอ้ งรอ จนกว่าจะเกดิ เทคโนโลยพี ลกิ ผันเข้ามาเปล่ยี นโฉม จ�ำ นวนออดิโอบคุ๊ ในร้านคา้ ออนไลน์ และหอ้ งสมุดออนไลน์ จาํ นวนออดิโอบุค ในราŒ นคŒาออนไลน และหอŒ งสมดุ ออนไลน ผูŒใหŒบรกิ าร จาํ นวนออดโิ อบุค (รายการ) อคุ บี 1,186 9,082 โครงการออดิโอบุคเดซี มูลนธิ ิคนตาบอดไทย 282 สว‹ นส่อื การศกึ ษาเพือ่ คนพิการ สํานกั งาน กศน. 727 TK Public Online Library ภาษาไทย 338 รายการ ไม‹มีจําหนา‹ ย ภาษาองั กฤษ 389 รายการ ไมม‹ ีจาํ หน‹าย นายอินทร MEB รวบรวมโดย ฝายวิชาการ สํานักงานอทุ ยานการเรยี นรู เข็ม | 59

ลาํ ดับเหตกุ ารณสําคญั เก่ยี วกบั อีบุค ในไทยและตา‹ งประเทศ iBook เปนสํานกั พิมพ Amazon เปดตวั แหงแรกที่ตีพมิ พห นังสอื เครือ่ งอา นอีบคุ ไปพรอ มกบั ผลติ อีบคุ Kindle ออกวาง จําหนายครง้ั แรก เร่ิมโครงการ Dick Brass นกั ลงทนุ ในอเมรกิ า กเู ทนเบิรก ดา นเทคโนโลยชี าวอเมรกิ นั กาํ เนิด Scribd (Gutenberg Project) ทาํ นายวา เมือ่ ถึงป 2016 เว็บไซตท ่ที ุกคน ซงึ่ มเี ปา หมายในการ หนังสือกวา 90% สามารถฝากและ สรางหอ งสมุด เกดิ บริษทั ในทอ งตลาดจะถูกแทนท่ี แชรเอกสารใหผูอน่ื อาน อเิ ล็กทรอนกิ ส Fiction Works ดว ยอบี คุ โดยไมมีคาใชจ ายไดร ับ สาธารณะทม่ี ีหนงั สือ ซงึ่ ผลิตอบี ุค สํานักพมิ พกระแสหลกั ฉายาวา \"YouTubeแหง กวา 10,000 เลม โดยเฉพาะ เชน Random House, ไฟลเ อกสาร\" HarperCollins และ Penguin เตรยี มพรอ ม เปด ตัวอีบคุ 2514 2536 2537 2541 2542 2543 2544 2547 2550 2551 Bibliobytes Rocket Microsoft เปดตวั กเู กลิ รว มมอื กับ Barnes&Noble เปนบริษัทแรกที่ นวตั กรรม ซอฟตแ วรสําหรับ หองสมุดทีม่ ีช่อื เสยี ง เปด ตัวเคร่อื ง จัดจําหนายอีบุค เครื่องอานอบี ุค อา นอีบคุ และจบั มือ เพอื่ สแกนหนงั สือ อานอบี ุค ทางอินเทอรเ น็ต ถอื กําเนิดขึ้น กบั Amazon ในโครงการ Nook เปน คร้ังแรก ในการขายอบี ุค “Google Book Search” โซน่เี ปดตวั เคร่ืองอา น อบี คุ Librie ซึ่งสามารถ ลงิ กไ ปยงั เวบ็ ไซตต า งๆ ได ขอมูลตางประเทศ จาก https://mastermindmaps.wordpress.com/2013/05/20/a-short-history-of-e-books/ รวบรวมโดย ฝา ยวิชาการ สาํ นกั งานอทุ ยานการเรียนรู 60

Scribd จบั มือกบั Apple เร่มิ ทเี คพารคเปด ตวั Ookbee จบั มอื กับ Simon&Schuster วางจําหนาย TK Public Online Ozcademe เปด ตวั เพ่อื เริ่มขายอีบคุ iPad มาพรอม Library ซึ่งเปน Secret Owl Amazon กบั แอพพลิเคชน่ั หองสมุดประชาชน แพลตฟอรม หอ งสมุด เปดตวั เคร่อื ง iBook ซ่ึงมไี ว ออนไลนแหง แรก ยคุ ใหมส าํ หรบั โรงเรยี น อานอีบคุ สาํ หรบั อา นอีบุค ของไทย หนวยงานภาครฐั Kindle 2 และเอกชน ทตี่ อ งการจะ นับเปนการ MEB BiblioTech รานหนังสือ พัฒนาหอ งสมุด ตตี ลาดหนงั สือ สตารท อพั ไทย หอ งสมดุ ไรห นงั สอื นายอินทรเ ปด ตัว อเิ ล็กทรอนกิ สเ ปน กระดาษอยาง ทพี่ ัฒนาแพลตฟอรม แหงแรกของโลก NaiinPann ของตวั เอง จรงิ จังเปน คร้ังแรก จําหนายอบี ุค เกดิ ขน้ึ ทมี่ ลรัฐเท็กซสั รานจาํ หนาย หอสมดุ แหง ชาติ ถอื กําเนิดขึ้น สหรัฐอเมรกิ า หนงั สอื ออนไลน เปด บรกิ าร ซึ่งจัดจําหนาย NLT Smart Library อีบคุ จากกวา หอ งสมดุ ไรห นงั สอื 100 สํานกั พิมพ 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 2561 เกดิ บริษทั ยอดจาํ หนาย ทีเคพารค MEB ขายหนุ ให มีสัญญาณ อคุ บี (Ookbee) อีบุคทะยานสงู จัดทํา TK App กับเครอื บริษทั COL การเติบโตท่ี ผใู หบริการอบี คุ ใกลแ ตะ 1 พันลาน รวบรวมหนงั สอื ดี ซึ่งเปนหนุ สวนกับ ชะลอตัวลง รายแรกใน เหรียญสหรฐั นํามาดดั แปลงเปน รา นหนงั สอื B2S ของยอดจาํ หนาย ประเทศไทย (966 ลานเหรียญสหรัฐ) อีบคุ และส่ือสง เสริม ทาํ ใหก ลายเปน อบี ุคใน และคาดการณว าใน การอานมากกวา ผใู หบรกิ ารออนไลน หลายประเทศ ป 2558 จะเพิม่ สูงข้ึน รอยรายการ ท่ีมีอีบุคจําหนาย เปน 3 เทา สามารถเปดอา นได มากทส่ี ดุ ในไทย ทง้ั แบบออนไลน หรือดาวนโ หลด หนงั สือเสียง ยอดจําหนา ย อานแบบออฟไลน (Audio Book) อีบุค ในสหรัฐ ผานแอพพลเิ คช่ัน วางจาํ หนา ยเปน อเมรกิ าและอังกฤษ และเว็บเบราเซอร ครง้ั แรกในไทย แซงหนาหนังสือ ผานทางแอพพลเิ คชั่น กระดาษเปนครง้ั แรก AIS Bookstore ในประวัตศิ าสตร เข็ม | 61

วกิ ฤตและทางรอด ของร้านหนงั สือ www.zipeventapp.com 62

ในชว่ งปี พ.ศ. 2557-2560 ตลาดหนงั สอื ก็มีแรงจูงใจเรื่องของความสะดวกรวดเร็ว ของไทยมีมูลค่าลดลงอย่างต่อเนื่องและ ในการค้นหาหนังสือท่ีต้องการและ หดตัวลงเกือบร้อยละ 20 ส่งผลต่อวงจร บรกิ ารจดั ส่ง ธรุ กจิ หนงั สอื อยา่ งถว้ นหนา้ ทง้ั สำ� นกั พมิ พ์ ร้านหนังสือจึงก้าวสู่สถานการณ์ที่ สายสง่ และรา้ นหนงั สอื ถงึ แมว้ า่ รา้ นหนงั สอื ยากลำ� บาก เนอื่ งจากตอ้ งแบกรบั ตน้ ทนุ ที่ จะยังเป็นช่องทางหลักในการกระจาย สูงขึ้น ทั้งค่าเช่าสถานที่ ค่าจ้างพนักงาน หนังสือถึงมือผู้อ่าน แต่ผู้บริโภคก็มี และค่าบริหารจัดการร้าน ในช่วง 5 ปี ทางเลือกมากข้ึนในการหาซ้ือหนังสือ ที่ผ่านมาร้านหนังสือนับร้อยแห่งทยอย โดยเฉพาะจากเทศกาลหนังสือซึ่งทุก ปิดตัว ร้านที่เหลืออยู่พยายามปรับตัว ส�ำนักพิมพ์ต่างพร้อมใจกันลดราคา โดยมองถึงความเป็นไปได้ใหม่ๆ ท่ี ส่วนการส่ังซ้ือหนังสือผ่านร้านออนไลน์ สอดคลอ้ งกบั ไลฟส์ ไตลข์ องผคู้ นในปจั จบุ นั มูลคา‹ ตลาดหนงั สือ เปรยี บเทยี บสัดสว‹ น ช‹องทางการซอื้ หนังสอื หน‹วย : ลาŒ นบาท หน‹วย : รŒอยละ 29,300 27,100 47 27,900 รŒานหนงั สือ 35 เทศกาลหนงั สือ 15 23,900 ออนไลน (หนงั สอื เล‹ม) ป‚ ออนไลน (อีบุค) 3 2557 2558 2559 2560 ผลสาํ รวจจาก สมาคมผจู ัดพิมพและผูจ ําหนา ยหนงั สือ แหงประเทศไทย ขอ มูลจาก สมาคมผูจัดพิมพและผจู าํ หนายหนังสอื แหง ประเทศไทย เขม็ | 63

ทางเลือก ทางรอด ร้านหนงั สอื เชนสโตร์ ในภาวะเปราะบางของธุรกิจหนังสือ ร้านประเภท พฤติกรรมลูกค้าและสามารถใช้สอยได้สารพัดประโยชน์ เชนสโตร์น่าจะยืนหยัดอยู่ได้ด้วยสายป่านที่ยาวกว่า เช่น น่ังอ่านหนังสือ นั่งท�ำงาน ใช้อินเทอร์เน็ต ชม ร้านหนังสืออิสระ แต่อันที่จริงแล้วเชนสโตร์ก็ได้รับ นิทรรศการ เลน่ และเรียนรู้ ผลกระทบจากความเปล่ียนแปลงไม่ยิ่งหย่อนกว่ากัน • จัดกิจกรรมเก่ียวกับการอ่านท่ีท�ำให้เกิดบรรยากาศ เครือข่ายร้านหนังสือรายใหญ่อย่างเช่นซีเอ็ด (SE-ED) ท่ีมีชีวิตชีวาและก่อให้เกิดประสบการณ์ใหม่ๆแก่นักอ่าน ซึ่งเคยมียอดขายสูงถึง 5,700 ล้านบาทต่อปี ปัจจุบัน เช่น จัดงานเปิดตัวหนงั สอื พบปะนักเขยี น จดั กิจกรรม กลับมีตัวเลขขาดทุน สาขาหลายแห่งต้องยุบเลิก ศิลปะ และเวิรค์ ชอ็ ปตา่ งๆ ปิดกิจการ บางสาขาจ�ำเป็นต้องลดขนาดพ้ืนที่ร้านลง • น�ำเทคโนโลยีมาใช้กับการขายและการตลาดให้ เช่นเดียวกับร้านนายอินทร์ซึ่งมีการปรับลดจ�ำนวน มีประสิทธิภาพย่ิงขึ้น เช่น ระบบการค้นหาและส่ังซ้ือ สาขาลงเช่นกัน หนงั สอื ออนไลน์ บรกิ ารจดั ซอื้ หนงั สอื จากทว่ั โลก เพม่ิ ไลน์ ส่วนเครือข่ายร้านหนังสือท่ีด�ำเนินงานโดยหน่วยงาน สินคา้ อีบุ๊ค ส่อื สารกับลกู คา้ ผา่ นช่องทางโซเชยี ลมเี ดยี ภาครัฐ คือร้านศึกษาภัณฑพ์ าณชิ ย์ ซ่ึงก่อตัง้ มายาวนาน • จ�ำหน่ายสินค้า nonbook ท่ีสร้างแรงบันดาลใจและ กวา่ 60 ปี กป็ ระสบภาวะยากลำ� บากไมต่ า่ งกบั เชนสโตร์ บ่งบอกถึงไลฟ์สไตล์ที่แตกต่าง และช่วยเสริมคุณค่า เอกชน ล่าสุดเปิดเผยตัวเลขผลประกอบการของร้าน ของสินค้าหลักคือหนังสือ เช่น เหล็กฉากก้ันหนังสือ ศึกษาภณั ฑพ์ าณชิ ย์ทง้ั 10 สาขา เมื่อปี 2561 ว่ามรี าย เน้นดีไซน์และความคิดสร้างสรรค์ เครื่องเขียนส�ำหรับ ได้ 391.79 ล้านบาท ขาดทนุ 14.44 ล้านบาท15 โดยมี คนทำ� งานดา้ นการออกแบบและงานศลิ ปะ ซดี เี พลงบรรเลง คา่ ใชจ้ า่ ยหลกั คอื คา่ เชา่ อาคารสถานทแ่ี ละคา่ จา้ งพนกั งาน ซึ่งช่วยผ่อนคลายความตึงเครียดจากการอ่านหนังสือ จงึ เตรยี มจะปดิ สาขาทไ่ี ม่ทำ� กำ� ไร ซดี ภี าพยนตรห์ ายากทสี่ รา้ งจากวรรณกรรมคลาสสกิ กระนั้นก็ดี ยังมีร้านหนังสือประเภทเชนสโตร์ท่ี สามารถด�ำเนินธุรกิจเติบโตสวนกระแส ดังเช่น บีทูเอส เอเซยี บคุ๊ ส และคโิ นะคนู ยิ ะ ซง่ึ กลยทุ ธข์ องรา้ นหนงั สอื ทง้ั 3 แหง่ อาจเปน็ แนวทางทช่ี ใ้ี หเ้ หน็ ทางรอดของรา้ นหนงั สอื ในยคุ เทคโนโลยีพลิกผัน ตวั อยา่ งเช่น • เปลี่ยนภาพลักษณ์ร้านขายหนังสือให้เป็นพ้ืนที่ สรา้ งสรรค์ หรอื พน้ื ทที่ างความคดิ และสรา้ งแรงบนั ดาลใจ โดยจัดการพ้ืนท่ีให้มีความหลากหลายสอดคล้องกับ 64

จจาํำ�นนววนนรราŒ้านนแคล้าสะสาาขขาาขขอองงรรา้ าŒนนหหนนังงัสสืออืปปรระเะภเภททเชเชนนสสโตโตรร์ ( c(chhaaininsstotorere)) จาํ นวนราŒ นและสาขาของราŒ นหนังสอื ประเภทเชนสโตร (chain store) ป‚ 25ป5‚ 5 438 200 88 10 70 3 ราŒ น16 21รร50าŒาŒ นน116770 18รร0าŒŒานน811888 11สสาา00ขขาา 74สสาาขข05าา1199 4 3 82555 ราŒ น16 1ร5าŒ น262 1ร0าŒ น283 ส1าข0า24 4สาข5า25 สาขา20 3 5 02560 รŒาน21 33สาขา20 3 5 02560 3สาขา26 รายไดŒและกำไรราŒ นข21องราŒ นหนงั รสาŒ นือ22 ประเภทเชรนŒานส23โตร (chaiสnาขาs24tore) สาขา25 รหหนนา‹‹ววยยย:: ลลไŒาŒาดนนบบาาแŒ้ททละกำ�ำ ไรของรŒา้ นหรนายงัไดสŒ อื ประเภทเชนสโตร์ (chain store) กําไร / ขาดทนุ สาขา26 ป‚ รายไดŒ กาํ ไร / ขาดทนุ N.A. N3.A1 . 25ป5‚ 6 5,359 3,670 N.A. N.A. 72 179 N.A. 4331 22555567 45,,395697 33,,687307 9N2.A5. 6N2.A7. 7821 217091 N1.6A. 4243 44,,594647 33,,893971 982725 667267 8711 222031 22555587 1165 N2.4A. N.A. 22555589 44,,258494 43,,916961 887727 763706 1721 225203 3156 22556509 43,,727809 4N,1.A6.6 8N7.A7. 7N3.A0. -1226 2N5.A0. N3.6A. N.A. N.A. N.A. N.A. N.A.ข2อ 5มูล6จา0ก บทความเร3ื่อง,S7E-E7D 0ขาดทนุ แต B2S กาํ ไรในเฟซบุกวิตามนิ หุน (Stock Vitamins)27 และบทความเร่อื งรา น-ข2ายห6นงั สือทย่ี ังเติบโตในเวบ็ ไซตลงทนุ แมน28 ข16อ บมทูลคจัดากยอ บงาทนคววิจาัยมเเรร่อื ่ืองงกาSรEเ-ปEรDียบขเาทดยี ทบนุ กาแรตร ับBร2บSุคลกกิาํ ไภราใพนเฟซบกุ วติ ามินหนุ 2(1SสtมocาคkมVผitจู aัดmพinิมsพ)2แ 7ลแะลผะจู บาํ ทหคนวา ายมหเนรือ่ังสงรือาแนหขงาปยรหะนเทงั ศสไือททยี่ยังเติบโตในเว็บไซตลง27ทhนุ tแtpมsน:/2/8www.facebook.com/stock.vita- ตราสินคา รา นหนังสอื ระหวาง “ซีเอ็ดบคุ เซน็ เตอร” และ “นายอนิ ทร” 22 สมาคมผูจัดพิมพแ ละผจู าํ หนา ยหนังสอื แหง ประเทศไทย mins/posts/-se-ed-ขาดทุน-แต-b2s-กําไร-ใคร 17 บบททคควัดายมอ เงราอ่ื นงวคจิ ยันื เหรนื่องงั กสาือรใเหปรราียนบหเนทงัยี สบอื กา:รทรับางรเบลุคือลกกิ แภลาะพทางรอด 23 สสมมาาคคมมผผูจจู ดัดั พพมิมิ พพแแลละะผผจูจู ําําหหนนาายยหหนนงังั สสือือแแหหงง ปปรระะเเททศศไไททยย เขม็ | 652-ๆ7 -hกttร็ pูวsา:ธ//รุ wกwิจหwน.fังaสcอืebกoําoลkัง.ตcกomต่าํ/sจtาoกcกk.าvรitเaข-า 16 21 mมาinขsอ/งpโo/s1t9s7/-0s4e0-e6d3-ข5า3ด2ท2นุ 4-7แ5ต3-b/ 2s-กําไร-ใคร ขต1187อรบบางททธสครุคินกววคาิจาามมรราเเา รรนนอ่ื่อื หหงงนนคบงั ังสนืีทสอืหือเู อไรนทสะงั ยหสฝวือนาใงหหรว“าาซนนีเอหแ็ดบนบบงั สคุแอืเอซมน็:ะเซทตอาองนรเ”ลือแกลแะล“ะนทาายงรออนิ ดทร” 24 สhtมtpาsค:ม//ผwูจwัดwพ.ิมsuพkแ sลaะpผanจู pาํ aหnนitา .cยoหmนงั สือแหงประเทศไทย 2-ๆ8 -hกt็รtpูว:า /ธ/lุรoกngิจtหuนnงัmสaอื nก.cาํ oลmงั ต/4ก2ต9า่ํ 2จากการเขา 22 มาของโ/1970406353224753/ 25 สhtมtpาsค:ม//ผwูจ wัดwพ.ิมaพsiaแbลoะoผkจู sาํ .cหoนmา /ยaหsiนa_ังสboือoแkหsง_ปbรraะnเcทhศeไsท/ย 23 ข19อบงทธรุคกวาิจมราเรน่ือหงนเงั อสเอืซไยี ทบยุค ส เปดสาขาใหญส ุด@เซน็ ทรลั เวลิ ด 26 hhttttppss::////wthw.wwik.sipuekdsiaap.oarngp/wanikiti./cคoโิ mนะคนู ิยะ 24

https://www.archdaily.com/779931/storyline-cafe-junsekino-architect-and-design/ 568ca072e58ece2d3c0005d1-storyline-cafe-junsekino-architect-and-design-photo 66

ความหวงั ของร้านหนงั สืออิสระ ทศวรรษที่ผ่านมามีร้านหนังสืออิสระเก่าแก่ท่ีต้องปิด จากยุครุ่งเรืองของร้านหนังสือออนไลน์อย่างแอมะซอน ตัวลงหลายแห่ง เช่น ปริ๊นซ์บุ๊คสโตร์ ร้านหนังสือชื่อดัง (Amazon) โดยค้นพบทางรอดของร้านหนังสืออิสระ ของจังหวัดขอนแก่นซึ่งจ�ำหน่ายมานานกว่า 30 ปี ร้าน ท่ีสรุปรวบยอดเป็นหลัก ‘3C’ ได้แก่ Community คือ หนังสือนาครบวรรัตน์ ซ่ึงอยู่คู่ชาวนครศรีธรรมราชมา การสร้างความสัมพันธ์ระหว่างร้านหนังสืออิสระและ เกือบ 30 ปี รวมทั้งร้านหนังสืออิสระที่เปิดได้ไม่นาน คณุ คา่ แบบทอ้ งถนิ่ นยิ ม (Localism) Curation คอื การเลอื ก กต็ อ้ งยตุ กิ จิ การ เชน่ รา้ นเอกาลเิ ต้ จ.ลำ� ปาง รา้ นหนงั สอื หนงั สอื ท่ีไมเ่ น้นหนังสือขายดี แต่เลอื กอยา่ งมีเอกลักษณ์ เชียงดาว จ.เชียงใหม่ เนื่องจากร้านหนังสือเป็นธุรกิจที่ เฉพาะตัว และช่วยให้ผู้อ่านได้พบหนังสือใหม่ๆ และ มกี ำ� ไรตำ่� หากยอดขายนอ้ ยเกนิ ไปหรอื ไมเ่ ปน็ ไปตามเปา้ Convening คือการสวมบทบาทเป็นพื้นที่ทางปัญญา ย่อมกระทบต่อความอยรู่ อดทันที ส�ำหรับลูกค้าที่มีความคิดหรือมีความสนใจตรงกันมา เมื่อธุรกิจหนังสือได้รับผลกระทบจากการพลิกผัน ร่วมจดั กจิ กรรมตา่ งๆ ทางเทคโนโลยี (Technology Disruption) และ ส�ำหรับประเทศไทย การประยุกต์หลัก 3C และ การเปล่ียนแปลงพฤติกรรมการอ่านของผู้บริโภค การสรา้ งสรรคเ์ อกลกั ษณห์ รอื จดุ เดน่ ของรา้ นหนงั สอื อสิ ระ รา้ นหนงั สอื เองกพ็ ลอยไดร้ บั ผลกระทบไปดว้ ย การทไ่ี มม่ ี แตล่ ะแห่ง จะช่วยให้ร้านหนงั สืออสิ ระฟนั ฝ่าสถานการณ์ สาขาเหมือนกับร้านประเภทเชนสโตร์ ท�ำให้ร้านหนังสือ ความเปลี่ยนแปลงที่หนักหน่วงรอบนี้ไปได้หรือไม่ อิสระพยายามหาทางออกด้วยการจับมือกันเพ่ือช่วย เปน็ เรอื่ งที่นา่ ติดตามอยา่ งยงิ่ สง่ เสรมิ การขายซงึ่ กนั และกนั ดงั เชน่ การจดั งาน “สปั ดาห์ ร้านหนังสืออิสระแห่งชาติครั้งที่ 1” เม่ือปี 2556 และ จำนวนรŒานหนังสืออสิ ระ 25 ยังคงจัดต่อเนื่องมาจนปัจจุบัน (แต่ตัดค�ำว่า ‘แห่งชาติ’ ออกไป) นอกจากจะประชาสัมพันธ์ให้ร้านหนังสืออิสระ หน‹วย : รŒาน 14 33 ประจ�ำท้องถ่ินเป็นท่ีรู้จักกว้างขวางข้ึนแล้ว ยังช่วยกัน 9 จัดกิจกรรมส่งเสริมการอ่านและการจ�ำหน่ายหนังสือ 2547* 2556* 2560** หมนุ เวียนไปตามรา้ นต่างๆ อกี ดว้ ย 13 Harvard Business School เคยศกึ ษาวจิ ยั ปรากฏการณ์ ท่ีร้านหนังสือในสหรัฐอเมริกากลับเพ่ิมจ�ำนวนข้ึนในช่วง 450 250 169 18 ปี 2552-2558 ท้ังๆ ที่ร้านหนังสืออิสระเคยล้มหาย 57 ตายจากไปจนมีจ�ำนวนลดลงถึงรอ้ ยละ 4229 อันเนอ่ื งมา * ขอมูลจาก บทความเรอ่ื งสปั ดาหร านหนงั สืออิสระแหง ชาติ ครงั้ ที1่ : พลังขบั เคลื่อนของกลุม stand alone ** ขอ มูลจาก สมาคมผจู ัดพมิ พ และผจู าํ หนายหนงั สอื แหง ประเทศไทย เขม็ | 67

พ้นื ที่การอา่ นเกิดใหม่ https://andyafk.com/2018/07/12/too-fast-to-sleep/ 68

แนวคดิ ‘พนื้ ทที่ สี่ าม’ หรอื Third Place ซ่ึงสามารถน�ำไปประยุกต์ใช้ได้กับแหล่ง เกิดขึ้นในเมืองที่มีอัตราความหนาแน่น เรียนร้สู าธารณะทกุ ประเภท ของประชากรต่อพ้ืนท่ีค่อนข้างสูง ท�ำให้ Third Place ที่ไม่ใช่ห้องสมุดมีหลาย คนรุ่นใหม่มีความต้องการพ้ืนท่ีซึ่งไม่ใช่ ลกั ษณะ เชน่ คาเฟห่ รอื รา้ นจำ� หนา่ ยอาหาร บา้ น ทที่ ำ� งานหรอื โรงเรยี น สำ� หรบั ทำ� งาน และเครื่องดื่มซ่ึงออกแบบกายภาพร้าน ใช้ความคิดสร้างสรรค์ และพบปะพูดคุย ให้น่าน่ังพบปะสังสรรค์และอ่านหนังสือ หาไอเดียกันในบรรยากาศท่ีผ่อนคลาย co-working space ซง่ึ ใหบ้ รกิ ารเชา่ พนื้ ท่ี เป็นหน่ึงปรากฏการณ์เด่นทางสังคม เป็นรายวันหรือรายชั่วโมงส�ำหรับท�ำงาน ของไทยในทศวรรษที่ผ่านมา โดยเฉพาะ ประชมุ หรอื ทำ� การบา้ น ถกู ออกแบบใหม้ ที ่ี เมอื งใหญอ่ ยา่ งเชน่ กรงุ เทพฯ และหวั เมอื ง นงั่ ทงั้ แบบเดยี่ ว แบบกลมุ่ และหอ้ งประชมุ ต่างจังหวัด แนวคิดน้ีมีอิทธิพลต่อการ กลุ่มย่อย บางแห่งมีบริการเครื่องพิมพ์ เปลย่ี นแปลงการออกแบบพนื้ ทที่ ม่ี ลี กั ษณะ จอทชั สกรนี หรอื กระดานอจั ฉรยิ ะ (smart เปน็ ชมุ ชน ไมว่ า่ จะเปน็ รา้ นกาแฟ รา้ นหนงั สอื board) สำ� หรบั ประชมุ learning common หอ้ งสมดุ และพิพิธภัณฑ์ เป็นพ้ืนท่ีอเนกประสงค์ส�ำหรับการเรียน แนวคิด ‘พ้ืนที่ที่สาม’ มีส่วนท�ำให้ รู้และจัดกิจกรรมที่หลากหลาย สิ่งที่ดู หอ้ งสมดุ ปรบั พน้ื ทก่ี ารอา่ นใหม้ บี รรยากาศ จะขาดเสียไม่ได้เลยส�ำหรับ ‘พื้นท่ีท่ีสาม’ ทเ่ี ปน็ กนั เองมากขน้ึ มสี งิ่ อำ� นวยความสะดวก คือกาแฟและอาหารว่าง บางแห่งเปิดให้ เชน่ ปลกั๊ ไฟ และ WiFi ซ่งึ จำ� เปน็ สำ� หรบั บรกิ าร 24 ชว่ั โมง เพือ่ รองรับกลุ่มลกู คา้ ทำ� งานหรอื คน้ ควา้ ดว้ ยคอมพวิ เตอรโ์ นต้ บกุ๊ ที่เป็นนักศึกษาซึ่งจ�ำเป็นต้องอ่านหนังสือ หรอื อุปกรณไ์ รส้ าย เช่นเดยี วกันกับพ้ืนท่ี ดึกๆ คนรุ่นใหม่หรือคนท�ำงานฟรีแลนซ์ การอา่ นทไ่ี มใ่ ชห่ อ้ งสมดุ ซงึ่ ปรากฏเพม่ิ ขน้ึ ซึง่ ทำ� งานที่ไหนเมอ่ื ไหรก่ ไ็ ด้ และบางแหง่ อย่างชดั เจน ในด้านหน่ึงการขยายตัวของ ให้บริการแม้กระทั่งพ้ืนท่ีให้งีบนอน พน้ื ทล่ี กั ษณะดงั กลา่ วเหมอื นกบั เปน็ คแู่ ขง่ หลงั จากตรากตรำ� อา่ นหนงั สอื หรอื ท�ำงาน ของห้องสมดุ ซงึ่ ณ เวลาน้ีไมไ่ ด้ผกู ขาด ยาวนานหลายช่วั โมง การใหบ้ รกิ ารพนื้ ทก่ี ารอา่ นอกี ตอ่ ไป แตใ่ น อกี ด้านหนงึ่ Third Place ก็ท�ำใหเ้ ห็นถึง ทิศทางของการพัฒนาพ้ืนท่ีทางกายภาพ ที่ตอบโจทย์การใช้งานของคนในปัจจุบัน เขม็ | 69

ตวั อยา‹ ง Third Place ที่เปšนพ้นื ทีก่ ารอา‹ น ไฟ-ฟา Too fast C.A.M.P. คาํ นาํ (FAI-FAH) to sleep เชียงใหม (Kumnumm)* กรุงเทพฯ กรุงเทพฯ นครปฐม Learning Learning Cafe´ Common Book Store & Cafe´ Common Librarista มาหาสมดุ Book I’m in เชยี งใหม เชยี งใหม นครปฐม Cafe´ Cafe´ Cafe´ หองสมุดบา นๆ JOINT Cafe JUMP Space นา นๆ & Workspace ขอนแกน นาน กรงุ เทพฯ Co-working Space Guest house CSop-awceorking 2552 2553 2555 2556 2557 2558 My Cafe ThinkTank GROWTH Cafe The Library (Third Place) กรุงเทพฯ กรุงเทพฯ กรุงเทพฯ Co-working Space Cafe´ Cafe´ R.E.A.D. Café * ปดใหบ ริการป 2560 หม่นั เหลา กรงุ เทพฯ รวบรวมโดย ฝา ยวชิ าการ สาํ นักงานอุทยานการเรียนรู อุบลราชธานี Cafe´ 70 Cafe´ & Gallery Storyline Bangkok กรุงเทพฯ Cafe´ SPACE@SIAM กรุงเทพฯ Co-working Space

Discovery Hubba Learn Hub 2561 กรงุ เทพฯ กรุงเทพฯ MaSHARES Co-working Space Co-working Space co-working Space กรงุ เทพฯ Round About Cafe AIS Design & Workspace Centre Co-working Space กรุงเทพฯ (AIS D.C.) กรุงเทพฯ MUIC Co-working Space Co-Working Space Learning นครปฐม 2559 Common Co-working Space The Rabbit Hub บานบางเขน กรุงเทพฯ กรงุ เทพฯ เข็ม | 71 Co-working Space Museum & Cafe´ COLAB on Convent 2560 กรงุ เทพฯ NapLab Co-working Space กรุงเทพฯ Co-working Space Early Bird Study Café เชียงใหม Co-working Space Reading Café เชียงราย Cafe´

การปรับตัว ของห้องสมุด https://www.ryoiireview.com/article/co-working-at-saim-chula/ 72

ในอดีตเม่ือต้องการค้นคว้าหาความรู้ ขอ้ ทนี่ า่ สังเกตก็คอื ในรอบสบิ ปีนหี้ อ้ ง อา่ นหนงั สอื หรอื ศกึ ษาวจิ ยั ทกุ คนจะนกึ ถงึ สมุดยังคงมีจ�ำนวนเพ่ิมขึ้นไม่น้อยกว่า หอ้ งสมดุ เปน็ อนั ดบั แรกในฐานะศนู ยก์ ลาง 70 แหง่ ในทุกภูมภิ าค ท้ังทีเ่ ป็นการบูรณะ ของขอ้ มลู สารสนเทศ แตใ่ นยคุ ดจิ ทิ ลั ผคู้ น อาคารเดิมและก่อตั้งห้องสมุดแห่งใหม่ สามารถเข้าถึงความรู้ด้วยตนเองทุกที่ การทอ่ี ปุ สงคแ์ ละอปุ ทานดา้ นหอ้ งสมดุ กำ� ลงั ทกุ เวลาผา่ นอนิ เทอรเ์ นต็ ทำ� ใหค้ วามตอ้ งการ สวนทางกัน น่าจะเป็นเพราะผู้เกี่ยวข้อง พึ่งพาสารสนเทศจากห้องสมดุ นอ้ ยลง ในการพัฒนาห้องสมุดได้เริ่มตระหนักถึง มีผลการส�ำรวจพบว่า คนอังกฤษเข้า ความท้าทายของยุคดิจิทัล จึงพยายาม หอ้ งสมดุ ลดลงจากรอ้ ยละ 48.2 ใน ปี 2548 แสวงหาโมเดลใหม่ๆ ด้วยการสร้างสรรค์ เหลือร้อยละ 33.9 ในปี 2558 ส่วนใหญ่ ห้องสมุดใหม่ให้แตกต่างไปจากห้องสมุด ใหเ้ หตผุ ลวา่ มเี วลานอ้ ยลง และรอ้ ยละ 17 แบบดั้งเดิม (ท่ีคงจะเข้าไปปรับเปล่ียน ใหเ้ หตผุ ลวา่ สามารถซอ้ื หรอื เขา้ ถงึ หนงั สอื ได้ยาก) เพ่ือตอบสนองความต้องการ ไดจ้ ากทอ่ี น่ื 30 ในปเี ดยี วกนั ยงั มกี ารสำ� รวจ ของผใู้ ช้บริการยุคใหมใ่ หม้ ากทสี่ ดุ พบวา่ ชาวอเมริกนั ใชห้ ้องสมดุ รอ้ ยละ 44 ลดลงจาก ปี 2555 ซงึ่ มผี ใู้ ชบ้ รกิ ารหอ้ งสมดุ ร้อยละ 5331 ประเทศไทยก็เช่นเดียวกัน ในช่วง สิบปีท่ีผ่านมามีผู้ใช้บริการยืมคืนหนังสือ ทหี่ อ้ งสมดุ ลดลงประมาณ 1 เทา่ ตัวเหลือ รอ้ ยละ 8.3 และใชห้ อ้ งสมดุ เพอ่ื อา่ นหนงั สอื เหลือเพียงร้อยละ 0.6 หรือลดลงเกือบ 8 เท่า คิดเป็นจ�ำนวนผู้ใช้ห้องสมุดเป็น สถานท่ีอ่านประมาณ 2.98 แสนคน เท่าน้ัน นอกจากนั้นการอ่านหนังสือใน ห้องสมุดดูเหมือนเป็นเรื่องของเด็กและ เยาวชนในวยั เรยี น แตเ่ มอ่ื พน้ จากวยั เรยี น ไปแล้วก็แทบจะไม่มีใครอ่านหนังสือใน หอ้ งสมดุ กนั อกี เขม็ | 73

ประชากรที่ใชบŒ รกิ ารหŒองสมุด และยมื หนงั สอื จำแนกตามภมู ิภาค หน‹วย : รŒอยละ ป‚ กรุงเทพฯ ภาคกลาง ภาคใตŒ ภาคตะวันออก ภาคเหนือ ท่ัวประเทศ 2551 N.A. N.A. N.A. เฉียเหนอื N.A. N.A. 10.5 13.5 N.A. 21.0 14.2 2554 9.5 9.2 13.7 15.4 23.1 14.3 8.5 12.5 18.2 17.7 12.9 2556 8.0 6.8 9.0 17.7 10.7 8.3 9.3 2558 8.6 2561 6.6 ขอ มลู จาก สํานกั งานสถติ แิ หง ชาติ ประชากรทอี่ า‹ นหนังสือ จำแนกตามสถานทอี่ า‹ น หน‹วย : รอŒ ยละ ป‚ บŒาน สถานศึกษา สถานท่เี อกชน ทที่ ํางาน หŒองสมุด 2551 71.0 16.1 21.1 19.8 4.6 2554 76.1 21.1 19.5 18.2 2.4 2556 75.6 20.8 26.8 21.3 1.6 2558 84.3 21.7 24.6 25.2 1.2 2561 91.7 19.6 18.0 17.2 0.6 ขอ มูลจาก สํานกั งานสถติ แิ หงชาติ 74

ประชากรท่อี า‹ นหนงั สือในหŒองสมดุ จำแนกตามชว‹ งอายุ หนว‹ ย : รŒอยละ อายุ 6-14 ป‚ อายุ 15-24 ป‚ อายุ 25-59 ป‚ อายุ 60 ปข‚ น้ึ ไป 2551 7.8 6.7 2.9 2.9 4.6 0.9 0.4 2554 5.4 3.9 0.4 0.4 2.6 0.2 0.2 2556 4.2 1.3 0.1 0.2 2558 4.0 2561 12.5 ขอมลู จาก สํานกั งานสถติ ิแหงชาติ เข็ม | 75

หอ้ งสมุดกบั บทบาทใหม่ทเ่ี ป็นไปได้ แนวคิด “ห้องสมุดมีชีวิต” ซึ่งริเริ่มผลักดันเผยแพร่ ไดส้ ำ� รวจธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มภายในสวนสาธารณะ โดยอุทยานการเรียนรู้ (TK park) ส่งผลสะเทือนให้ ซ่ึงเป็นที่ตงั้ ของหอ้ งสมดุ หอ้ งสมดุ ทว่ั ประเทศเกดิ การเปลย่ี นแปลงอยา่ งเปน็ รปู ธรรม บทบาทในการสร้างประสบการณ์และแรงบันดาลใจ ต่อเนื่องมาตลอดทศวรรษแห่งการอ่าน (2552-2561) ใหม่ๆ ให้กับผู้ใช้บริการ ปรากฏให้เห็นและน่าสนใจ อย่างไรก็ตาม “ห้องสมุดมีชีวิต” ที่อุบัติขึ้นมานานเกิน มากข้ึนกว่าในอดีต อาทิ หอประวัติเมือง ภายใน กวา่ ทศวรรษ ก็ยังเป็นห้องสมุดท่ีเต็มไปด้วยหนังสือและ ศูนย์การเรียนรู้เมืองฉะเชิงเทรา (KCC) ที่น�ำเสนอ สารสนเทศ ซ่ึงนับวันผู้คนจะสามารถเข้าถึงส่ิงเหล่าน้ีได้ เร่ืองราวคุณค่าในอดีตของจังหวัดได้อย่างมีชีวิตชีวา เองผ่านอุปกรณ์ดิจิทัล ประเด็นที่น่าขบคิดต่อไป ก็คือ ห้อง “นิพพานชิมลาง” ท่ีหอจดหมายเหตุพุทธทาส ความส�ำเร็จที่ผ่านมาเพียงพอหรือไม่ที่จะตอบสนอง เพื่อให้ผู้ใช้บริการลองสัมผัสประสบการณ์ที่สงบสุข ความต้องการของผู้คนที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว และมีกิจกรรมบรรยายอย่างสม่�ำเสมอในวันเสาร์และ และห้องสมุดมีชีวิตจะเติมเต็มบทบาทที่ยังไม่เคยท�ำ อาทติ ย์ ศนู ยก์ ารเรยี นรธู้ นาคารแหง่ ประเทศไทยจดั แสดง มาก่อนให้สอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงท่ีเกิดข้ึนได้ นิทรรศการให้ความรู้เรื่องความส�ำคัญของการออมและ อย่างไรบ้าง การบริหารเงินตลอดช่วงชีวิต โดยใช้ส่ือที่ทันสมัยดึงดูด ช่วง 10 ปีมาน้ี ห้องสมุดของไทยหลายแห่งมี กลุ่มเป้าหมายทุกวัย ท�ำให้เรื่องท่ีซับซ้อนกลายเป็นเรื่อง การปรับปรุงสิ่งอ�ำนวยความสะดวกเพิ่มเติมอย่างเห็น ท่เี ข้าใจงา่ ย ได้ชัด ให้ความส�ำคัญกับการจัดหาอุปกรณ์คอมพิวเตอร์ กระแสเมกเกอรท์ แี่ พรเ่ ขา้ มาในชว่ งกลางของทศวรรษ เพิม่ เตมิ การให้บริการสัญญาณอินเทอรเ์ น็ต WiFi เพ่ือ แห่งการอ่าน เป็นเง่ือนไขส�ำคัญที่สนับสนุนบทบาท ให้ผู้ใช้บริการสามารถค้นคว้าสารสนเทศและความรู้ หอ้ งสมดุ ใหเ้ ปน็ พนื้ ทสี่ รา้ งสรรคน์ วตั กรรม โดยการเรยี นรู้ ด้วยตนเอง แต่แนวคิดด้านการจัดการพื้นที่ (Space จากการทดลองและลงมือท�ำ แตพ่ ื้นท่ี “เมกเกอร์สเปซ” Management) ยังคงอยู่ในช่วงของการเร่ิมต้น บางแห่ง ในห้องสมุดกลับไม่ปรากฏชัดเท่าไรนักเม่ือเทียบกับนอก เริ่มท่ีจะจัดสรรพื้นท่ีบางส่วนให้สามารถใช้เสียงได้ ห้องสมุดซึ่งผุดขึ้นมากมาย คงมีเพียงห้องสมุดใน มกี ารออกแบบพนื้ ทใี่ หโ้ ปรง่ โลง่ มโี ซฟานง่ั เลน่ หรอื มกี าแฟ รวั้ มหาวทิ ยาลยั เชน่ หอสมดุ กลางมหาวทิ ยาลยั ของแกน่ และอาหารว่างให้บริการ รวมท้ังมีการจัดกิจกรรมอบรม ที่สนับสนุนพ้ืนที่ให้นักศึกษาได้ริเร่ิมสร้างสรรค์ถังขยะ ให้ความรู้ต่างๆ ตามทีห่ ้องสมุดเชีย่ วชาญ เช่น ห้องสมดุ อัจฉริยะซงึ่ ควบคมุ การทำ� งานด้วย IoT เปน็ ต้น มารวย จดั เวริ ค์ ชอ็ ปใหค้ วามรเู้ รอื่ งการออมและการจดั การ นอกเหนือจาก“สารสนเทศท่ีถูกต้องและน่าเชื่อถือ” ด้านการเงิน ห้องสมุดสีเขียวจัดกิจกรรมให้เยาวชน ซ่ึงท�ำให้ห้องสมุดยังคงด�ำรงจุดแข็งอันเป็นข้อได้เปรียบ 76

สถาบันทางสังคมอื่นแล้ว ห้องสมุดยังมีสินทรัพย์อัน ล�้ำค่าอยู่กับตัว นั่นคือ “พ้ืนท่ี” ท่ีสามารถรังสรรค์ให้ เกิดประโยชน์กับผู้คนและสังคมได้อีกมาก งานบริการ ด้านสารสนเทศถือเป็นงานปกติท่ีจ�ำเป็นต้องท�ำแต่ยัง ไม่เพียงพอ (necessary but not sufficient) นวตั กรรม การบรกิ ารทอ่ี อกจากกรอบหอ้ งสมดุ แบบเดมิ โดยคำ� นงึ ถงึ ความต้องการของผู้ใช้เป็นหลัก ด้วยการเปล่ียนมุมมอง เรื่องพ้ืนท่ีที่ไม่จ�ำกัดเพียงแค่การเป็นคลังหนังสือหรือ ทรัพยากรและพื้นที่การอ่าน จะน�ำไปสู่ความเป็นไปได้ ใหม่ๆ ที่น่าต่ืนเต้นดังท่ีเกิดข้ึนแล้วกับห้องสมุด หลายแห่งท่ัวโลก http://www.sspatial.com/th/article/detail/191 เขม็ | 77

รายช่ือหŒองสมดุ เปด ใหม‹หรือมกี ารบรู ณะ ปรับปรงุ อาคารและเปด ใชŒ ระหว‹างป‚ 2552-2561 ขมุ ทรพั ยความรู หองสมุดฟน บาน ศนู ยก ารเรยี นรู หอ งสมดุ มารวย จงั หวดั อางทอง ยานเวยี งเชยี งใหม เมอื งฉะเชงิ เทรา หอจดหมายเหตุ อุทยานการเรียนรู (KCC) (อาคารใหม พุทธทาส อนิ ทปญโญ TK park อุทยานการเรียนรู ตดิ กบั สถานทตู จีน) กรุงเทพฯ เทศบาลเมืองสตลู CU Phuket หองสมุดการทอ งเท่ยี ว Knowledge Park กรุงเทพฯ กรงุ เทพฯ ภเู ก็ต อทุ ยานการเรียนรู นครหาดใหญ สงขลา 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 The Reading อุทยานการเรียนรู อุทยานการเรียนรูระยอง หองสมดุ สถาบันเกอเธ Room สมุทรสาคร (SK Park) กรงุ เทพฯ อุทยานการเรียนรู อทุ ยานการเรยี นรู (ปรบั ปรุงอาคารใหม) วทิ ยาศาสตรและ และศนู ยก ารเรยี นรู ดาราศาสตร ไอซที เี ทศบาล กรุงเทพฯ องคก ารบรหิ าร นครพษิ ณุโลก หอ งสมุดกระทอม สวนจงั หวดั พะเยา ทงุ เสย้ี วถนอมแพร อทุ ยานการเรียนรูตราด เชยี งใหม * ปดใหบริการปลายป 2560 เปล่ยี นเปน การนําหนังสือ หอ งสมุดประชาชน ไปจดั กิจกรรมสงเสรมิ การอานนอกสถานที่ อทุ ยานการเรียนรู เทศบาลนครหาดใหญ ** ปดตัวไมม ีกําหนด ตงั้ แตก ลางป 2561 ศนู ยก ารศึกษา รวบรวมโดย ฝา ยวชิ าการ สํานกั งานอุทยานการเรียนรู กองทัพภาคที่ 2 (ปรับปรงุ พื้นทภ่ี ายในใหม) นครราชสมี า หองสมุดสองเล ศนู ย ICT สงขลา Learning Center หอ งสมดุ บิดคดิ (ปรบั ปรงุ พื้นที่ภายในใหม) (Bizkit Book Library)* สงขลา เชยี งราย อทุ ยานการเรยี นรู นครลําปาง 78

อุทยานการเรยี นรู ศูนยก ารเรียนรู หอ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี บานพรุ ธนาคารแหง ประเทศไทย สงั กดั กศน. จาํ นวน 12 แหง สงขลา กรงุ เทพฯ ใน 12 จงั หวดั คอื พทั ลุง มหาสารคาม อุทยานการเรียนรู หอสมดุ เมือง สกลนคร บรุ ีรัมย อตุ รดติ ย เลย ชัยภมู ิ นครสงขลา ณ โรงสีแดง กรงุ เทพมหานคร สระบรุ ี อทุ ัยธานี กําแพงเพชร ชลบรุ ี สงขลา อุทยานการเรียนรู สมุทรสงคราม หองสมดุ ปตตานี สนั ติประชาธรรม กรุงเทพฯ 2558 2559 2560 2561 2552 2560 หองสมดุ อทุ ยานการเรียนรู อุทยานการเรยี นรู หอ งสมดุ หองสมุดเพอ่ื การเรียนรู เพ่ือนหนังสือ รอยเอ็ด นครราชสีมา มิวเซียมสยาม สงั กัดกรุงเทพมหานคร กรงุ เทพฯ ดรุณบรรณาลัย อทุ ยานการเรียนรู กรงุ เทพฯ จํานวน 14 แหง หองสมุดศนู ย กรุงเทพฯ แมฮอ งสอน หอสมุดแหงชาติ มานษุ ยวิทยา หองสมดุ สิรนิ ธร em space** อทุ ยานการเรยี นรู (ปรบั ปรุงอาคารใหม) ปทมุ ธานี นครภูเก็ต (อาคารใหมใ นสวน) อุทยานการเรยี นรู หองสมดุ TCDC กรงุ เทพฯ เชียงราย อาคารใหม หอ งสมดุ กรุงเทพฯ อุทยานการเรยี นรู ณ ไปรษณียบางรกั เนียลสนั เฮยส สี่มมุ เมือง กรุงเทพฯ ยะลา (ปรบั ปรงุ อาคารใหม) หอ งสมุดรงั ไหม เชยี งใหม กรุงเทพฯ อุทยานการเรียนรู วคิ ตอเรีย การเ ดนส (VK Park) เข็ม | 79

แนวคิดหรอื การบรกิ ารหอ้ งสมดุ ท่แี ปลกใหม่และนา่ สนใจ ชอื่ หน่วยงาน ปีที่เริ่ม รายละเอียด หอ้ งสมดุ พรอ้ ม กรมราชทัณฑ์ 2546 การพฒั นาหอ้ งสมดุ ในเรือนจ�ำให้เป็นศนู ย์การเรียนร้ตู ามหลัก มาตรฐานสากล โดยกรมราชทณั ฑต์ ัง้ เป้าให้มีห้องสมุดใน ปญั ญา กลุ่มระบดั ใบ 2548 เรือนจ�ำทุกแหง่ เครอื ข่ายห้องสมดุ มนษุ ย์ 2553 การหมนุ เวยี นหนงั สือระหวา่ งชมุ ชนโดยจัดแบง่ หนงั สอื กลอ่ งหนงั สอื แห่งประเทศไทย เปน็ กล่องๆ นำ� ไปจัดกิจกรรมสง่ เสริมการอ่านใหก้ บั เยาวชน สร้างสรรค์ กรงุ เทพมหานคร 2554 หอ้ งสมุดซึ่งเช่ือว่ามนุษย์ทุกคนล้วนมคี วามรู้ ประสบการณ์ และ หอ้ งสมุดมนุษย์ เร่ืองเลา่ ที่สามารถแบง่ ปนั ใหเ้ ป็นประโยชนแ์ ก่ผู้อ่นื เช่นเดียวกับ หนงั สอื ห้องสมุดสเี ขียว หอ้ งสมุดในสวนสาธารณะทอ่ี อกแบบโดยค�ำนงึ ถงึ ความเปน็ มติ รกับสิง่ แวดลอ้ ม และจุดประกายใหผ้ ู้ใช้บรกิ ารเกดิ จิตส�ำนึก หอ้ งสมดุ การ์ตูน กรุงเทพมหานคร 2555 สีเขียว ห้องสมดุ ท่เี ป็นสวรรค์สำ� หรับเดก็ ๆ เพราะเต็มไปดว้ ยการ์ตนู บา้ นหนงั สือ ส�ำนกั งานส่งเสริมการ 2556 ของเลน่ และสื่อการเรยี นรสู้ �ำหรับเด็ก ซง่ึ เช่ือว่าความสนกุ และ อจั ฉริยะ ศกึ ษานอกระบบและ ความสขุ จะนำ� ไปสู่แรงบนั ดาลใจในการอา่ น การศึกษาตามอธั ยาศยั 2558 เป็นหอ้ งสมดุ ประชาชนระดับหมบู่ ้าน ซง่ึ อาจตงั้ อยทู่ ีบ่ ้าน ร้าน TK Public (กศน.) 2558 ขายของชำ� ร้านตดั ผม รา้ นน้�ำชา ฯลฯ ซึ่งจะไดร้ บั สนบั สนนุ Online Library ทเี คพาร์ค 2558 หนังสอื พมิ พร์ ายวนั วันละ 2 ฉบับ หนังสอื รายปักษ์ โซนอ่านหนงั สือ รายสปั ดาห์ นิตยสาร รวมถงึ หนงั สืออน่ื ๆ จาก กศน. ส�ำนกั หอสมดุ ห้องสมดุ ประชาชนออนไลน์แหง่ แรกในประเทศไทย ใหบ้ รกิ าร 24 ชั่วโมง มหาวทิ ยาลยั วิทยาลัย ยืมคืนอบี ุ๊คกว่า 20,000 รายการ เดอะ บอ็ กซ์ ขอนแกน่ การแบ่งโซนห้องสมดุ เพอื่ ให้บรกิ ารตลอด 24 ชัว่ โมง ห้องสมุดคณะ วศิ วกรรมศาสตร์ ออกแบบโซนอ่านหนงั สอื และส่ือมลั ตมิ เี ดีย ลกั ษณะคลา้ ย จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั เตียง 2 ชน้ั มีเบาะสำ� หรบั เอนนงั่ หรือนอนเพ่ือรบั ชมส่ือจากจอ คอมพวิ เตอรต์ ดิ ผนงั หรือสืบค้นขอ้ มูลทางอนิ เทอรเ์ น็ต 80

ช่อื หน่วยงาน ปีท่เี รมิ่ รายละเอยี ด ห้องสมุดมขี า เดอะมอลล์ กรุ๊ป 2558 การเล่าเรื่องโดยบุคคลท่มี ชี อ่ื เสียง เพ่ือสร้างแรงบนั ดาลใจให้กบั (Walking สำ� นกั หอสมุด เยาวชนโดยตระเวนไปตามโรงเรียนตา่ งๆ Library) มหาวิทยาลัยวิทยาลยั Park&Pick ขอนแก่น 2559 บริการแบบไดรฟ์ทรู (Drive Thru) โดยผูใ้ ชส้ ามารถขบั รถ ส�ำนกั หอสมุด เขา้ ไปแวะจอดยังจุดบรกิ ารบรเิ วณลานจอดหลังห้องสมุดโดย รถหนอนนอ้ ย มหาวทิ ยาลัยวทิ ยาลยั ไมต่ อ้ งลงจากรถ เพอ่ื คนื หนงั สอื หรอื รบั หนงั สอื ทจี่ องยมื ไวล้ ว่ งหนา้ ขอนแกน่ Digital Shelf ห้องสมุดมารวย 2560 รถไฟฟา้ ไร้มลพษิ ใหบ้ ริการรับส่งหนังสอื จากคณะตา่ งๆ รวมถงึ Book Drop ภายในมหาวทิ ยาลัยขอนแก่น library of thing สำ� นกั หอสมดุ มหาวทิ ยาลัยวทิ ยาลัย N.A. ชน้ั หนังสือดจิ ทิ ัล ออกแบบหนา้ จอสมั ผสั ให้มกี ารนำ� เสนอ ขอนแก่น เนื้อหาบางสว่ นของหนังสอื แทนทีจ่ ะใหข้ อ้ มลู บรรณานุกรม เพยี งอย่างเดยี ว เพอื่ ให้ผสู้ ืบคน้ ไดร้ ับสารสนเทศตรงตาม ความต้องการยงิ่ ขึ้น N.A. ให้บริการยมื สิง่ ของต่างๆ เชน่ หมอน รม่ เครื่องนวด แท็บเล็ต สมาร์ทวอทช์ ฯลฯ รวบรวมโดย ฝา่ ยวชิ าการ ส�ำนกั งานอทุ ยานการเรยี นรู้ เข็ม | 81

ห้องสมุดในยคุ ขา่ วปลอม ขา่ วปลอม หรอื Fake News นนั้ เปน็ สง่ิ ทม่ี าพรอ้ มกบั เทคโนโลยีต่างๆ ส่วนไนจีเรียมักมีข่าวปลอมที่เกี่ยวข้อง ความแพรห่ ลายของการใชอ้ นิ เทอรเ์ นต็ และโซเชยี ลมเี ดยี กบั การก่อการรา้ ยและกองทัพ34 ในระยะเร่ิมแรกปญั หาน้ียังดูไม่รุนแรงมากนัก แต่ในช่วง ส�ำหรับความขัดแย้งทางการเมืองในประเทศไทยท่ี 10 ปีมานี้ข่าวปลอมมีอิทธิพลสูงต่อความคิดความเช่ือ กนิ เวลายาวนานกวา่ 10 ปี แมจ้ ะไมม่ ขี อ้ มลู ตวั เลขยนื ยนั ของผู้คนในสังคม และกลายเป็นปัญหาที่ส่งผลกระทบ ขนาดความรุนแรงของข่าวปลอม แต่เช่ือว่าผู้คนจ�ำนวน อย่างรุนแรง โดยเฉพาะในสถานการณ์ความขัดแย้ง ไม่น้อยต้องเคยผ่านตาข่าวสารที่แฝงไว้ด้วยอคติและ แบง่ ข้วั ทางการเมอื งหรอื มีการแขง่ ขันชว่ งชิงมวลชน มีการชี้แจงในเวลาต่อมาว่าไม่เป็นความจริง ท�ำให้แต่ละ สหรัฐอเมริกาเป็นหนึ่งในประเทศที่เผชิญกับปัญหา คนต้องคอยเตือนสติตัวเองในการเสพรับข่าวสารผ่าน ข่าวปลอมซ่ึงขยายไปสู่วงกว้างผ่านการแชร์ของผู้ใช้งาน โซเชียลมเี ดยี โซเชียลมีเดีย การส�ำรวจพบว่าชาวอเมริกันกว่า 60% นอกจากแรงจูงใจท่ีมุ่งเอาชนะทางการเมืองแล้ว ได้รับข่าวปลอมโดยไม่เจตนาจากช่องทางการบริโภค ข่าวปลอมยังมีแรงจูงใจจากผลประโยชน์เชิงเศรษฐกิจ ข่าวสารในแต่ละวัน ในการเลือกต้ังประธานาธิบดี เนื่องจากสือ่ ใหม่ (new media) ทเ่ี ปน็ ชอ่ งทางหลักของ สหรฐั อเมรกิ าเมอื่ ปี 2559 สงั คมอเมรกิ นั ได้รับข่าวสาร ข่าวปลอมน้ันมีรายได้หลักมาจากค่าโฆษณา ซึ่งแปรผัน ท่วมท้นจากการเสพผ่านส่ือสังคมออนไลน์ ซึ่งในบรรดา ตามยอดคลิกอ่าน ยอดกดไลค์หรือแชร์ หากสามารถ ข่าวและสารสนเทศเหล่านี้พบว่ายอดการมีส่วนร่วม เพ่ิมยอดคลิกหรือยอดแชร์เนื้อหาได้มากเท่าไหร่ก็ (engagement) ในข่าวปลอมท่ีเผยแพร่ผ่านเฟซบุ๊ก 20 หมายถึงค่าโฆษณายิ่งเพิ่มสูงขึ้น ดังนั้นผู้ใช้งานเว็บไซต์ อันดับแรกรวมกันสูงถึง 8.7 ล้านครั้งในช่วงสามเดือน หรือสื่อสังคมจึงมักเห็นพาดหัวข่าวที่หวือหวาเร้าใจหรือ ก่อนการเลือกตั้ง สูงกว่ายอดการมีส่วนร่วมในข่าวจริง จงใจปลกุ ปน่ั ปฏกิ ริ ยิ าในเชงิ ความรสู้ กึ จนตกเปน็ เหยอ่ื ของ ของสำ� นกั ขา่ วกระแสหลกั ทม่ี อี ยู่ 7.3 ลา้ นครง้ั 32 ขา่ วปลอม การเพม่ิ ยอดคลกิ (clickbait) วอชงิ ตนั โพสตเ์ คยรายงานวา่ ทเ่ี กยี่ วกบั การเลอื กตง้ั ประธานาธบิ ดคี รง้ั ลา่ สดุ 5 อนั ดบั แรก เว็บไซต์ข่าวปลอมบางแห่งสามารถสร้างรายได้สูงถึงกว่า มผี เู้ ขา้ ถงึ มากกวา่ 7.8 ลา้ นครงั้ ทำ� ใหช้ าวอเมรกิ นั 82% 10,000 ดอลลารต์ อ่ เดอื น โดยการใช้ Google AdSense35 เช่ือว่าข่าวปลอมมผี ลกระทบตอ่ ผลการเลือกตัง้ 33 พีรพล อนุตรโสตถ์ิ ผู้สื่อข่าวส�ำนักข่าวไทย อสมท. ในอนิ เดยี ประชาชนอยา่ งนอ้ ย 32 คน ถกู ประชาทณั ฑ์ และผู้ด�ำเนินรายการ ‘ชัวร์ก่อนแชร์’ ให้ความเห็นว่า หรือท�ำร้ายร่างกายจนเสียชีวิต เนื่องจากข่าวปลอมที่ “คนไทยจ�ำนวนมากเพ่ิงเข้าถึงอินเทอร์เน็ตเป็นครั้งแรก แพร่สะพัดในวอทส์แอปเก่ียวกับการลักพาตัวเด็ก แต่ขาดความรู้ความช�ำนาญทักษะชีวิตออนไลน์ เกิด ในเคนยาเหตุจูงใจของข่าวปลอมมักเป็นเรื่องเงินและ สังคมท่ีเชื่อง่ายไม่ตรวจสอบ กลายเป็นจุดอ่อน ตกเป็น 82

เหย่ือการหลอกลวงของอาชญากร นักธุรกิจ นักต้มตุ๋น ทางออนไลน์”36 แมใ้ นวนั นย้ี งั ไมม่ กี ารประเมนิ ตวั เลขมลู คา่ ความเสยี หาย อนั เกดิ ขน้ึ จากขา่ วปลอม ทวา่ ผลสำ� รวจทร่ี ะบวุ า่ คนไทยมี ทศั นคตเิ ชงิ บวกอยา่ งมากกบั การเชอื่ มตอ่ กบั โลกออนไลน์ โดยไม่ตระหนกั ถงึ ผลทต่ี ามมา37 ก็ชใ้ี ห้เห็นถึงความเส่ยี ง ท่ีจะนำ� ไปสวู่ ิกฤตอนั มีท่ีมาจากขา่ วปลอม https://pitchapornbee.wordpress.com/2017/04/19/ข่าวยุคใหมท่ บ่ี ดิ เบือน/ เขม็ | 83

สสถถาานนกกาารรณณข์ข่าา‹ ววปปลลออมมใในนปปรระะเเททศศไไททยย 40% ตลอดป‚ 2559 ป‚ 2560 เปด เชอื่ ถือขอŒ มลู ที่ไดรŒ บั 300มีข‹าวปลอมกว‹า “ศูนยช วั รก‹อนแชร” จากชอ‹ งทางโซเชียลมเี ดีย หัวขŒอ เพ่อื ตรวจสอบข‹าวปลอม 3 ประเด็น ขา‹ วปลอมแตล‹ ะหวั ขอŒ มีการไลคแ ละแชร และใหŒขอŒ มูลที่ถูกตอŒ ง ข‹าวปลอมยอดฮติ บนเฟซบุคนบั แสนครงั้ 1.สขุ ภาพ 2.ศาสนา 3.การเมือง ลกั ษณะขา‹ วทคี่ นเหน็ แลวŒ เชอื่ : 1. แหล‹งขา‹ วท่อี าŒ งอิงบคุ คลมชี ือ่ เสียง 2. การพบเห็นขา‹ วเดิมซํา้ ๆ บนหนŒานิวสฟ ด‚ ของเฟซบกุ 3. ขา‹ วทสี่ อดคลอŒ งกบั ความเชือ่ ทีต่ นมีอยู‹แลวŒ รวบรวมจาก บทความเรื่อง “ใจดี โลกสวย เชื่อคนงา่ ย!!! คนไทย 40% เชื่อขา่ วปลอมบนโซเชยี ลสงู สุดในภูมภิ าค” บทความเรือ่ ง “ข่าวปลอมในไทย: คณุ ควรกงั วลแค่ไหน?” และ บทคัดยอ่ งานวจิ ัยเรื่อง “ลกั ษณะของข่าวปลอมในประเทศไทยและระดบั ความรู้เท่าทันข่าวปลอมบนเฟซบกุ๊ ของผ้รู บั สารในเขตกรงุ เทพมหานคร” ข่าวปลอมถูกยกระดับให้เป็นประเด็นใหญ่ระดับโลก ในประเทศไทยเกดิ รายการโทรทศั น์ “ชัวร์ก่อนแชร์” มีการกอ่ ตัง้ เครอื ข่ายตรวจสอบข้อเทจ็ จริงสากล (IFCN) เมื่อปี 2558 ซ่ึงต่อมาในปี 2560 ได้พัฒนาเป็น รวมทงั้ โครงการ First Draft Partner Network ซง่ึ เกดิ จาก “ศนู ยช์ วั รก์ อ่ นแชร”์ เพอ่ื ตรวจสอบและใหข้ อ้ มลู ทถ่ี กู ตอ้ ง ความร่วมมือระหว่างองค์กรส่ือสารมวลชนและบริษัท เพื่อไม่ให้ประชาชนตกเป็นเครื่องมือการส่งข้อมูล เทคโนโลยีช้ันน�ำของโลก 72 แห่ง ส่วนกูเกิลได้ออก ข่าวปลอม ข่าวมัว่ นอกจากน้ียังมเี ฟนเพจทีช่ ว่ ยเตือนสติ แอพพลิเคช่ัน Google News ซ่ึงใช้เทคโนโลยี คนในโลกไซเบอรไ์ มใ่ หห้ ลงเชอ่ื ขา่ วปลอม เชน่ ออ๋ มนั เปน็ ปัญญาประดิษฐ์ช่วยแยกแยะหรือเปรียบเทียบข่าวปลอม อย่างน้นี ีเ่ อง by อาจารยเ์ จษฎ์ ซึง่ เนน้ ประเดน็ ท่สี ามารถ ไดส้ ะดวกข้ึน พิสูจน์ได้ในทางวิทยาศาสตร์ หมอแล็บแพนด้า ซ่ึงเน้น 84

ประเด็นเก่ียวกับสุขภาพ ผลิตภัณฑ์เสริมความงามหรือ ผ่านเทคโนโลยีสมัยใหม่ แต่ยังมีบทบาทน้อยมากใน ยาลดความอ้วน Drama-addict เน้นประเด็นทางสังคม การส่งเสริมให้ผู้ใช้บริการเรียนรู้รับมือกับข่าวปลอม และการเมอื ง เป็นต้น รวมไปถึงทักษะการรู้เท่าทันส่ือและสารสนเทศ จึงน่า ห้องสมุดในต่างประเทศล้วนมีบทบาทมากขึ้นใน ตั้งค�ำถามว่าสารสนเทศที่ผู้ใช้จะได้รับผ่านเทคโนโลยี การส่งเสริมทักษะการคิดวิพากษ์แหล่งข้อมูลและใช้ ทีท่ ันสมัยนนั้ หากเปน็ สารสนเทศท่ีผดิ พลาด จะสามารถ วิจารณญาณในการบริโภคสารสนเทศ ด้วยความเช่ือว่า ตอบโจทยก์ ารแสวงหาความรไู้ ดต้ รงตามความตอ้ งการหรอื การเข้าถึงอินเทอร์เน็ตเพ่ือค้นหาความรู้จะไม่มี วตั ถปุ ระสงคข์ องผใู้ ชจ้ รงิ หรอื ไม่ ความหมายเลยหากคนเราปราศจากทักษะการรู้เท่าทัน สอื่ และสารสนเทศ (Media and Information Literacy) หรอื ไม่สามารถแยกแยะระหว่างขอ้ เท็จจริงกบั ขา่ วปลอม ตัวอย่างเช่น สมาคมห้องสมุดอเมริกัน (American Library Association - ALA) ใหค้ วามส�ำคญั กบั ปญั หา ข่าวปลอมโดยริเร่ิมโครงการ Media Literacy @ Your Library เป็นโครงการฝึกอบรมบรรณารักษ์ท่ัว ประเทศให้มีทักษะส่งเสริมการรู้เท่าทันส่ือแก่ผู้ใช้บริการ มีเป้าหมายเพ่ือสร้างความตระหนักเกี่ยวกับการแพร่ กระจายของข่าวปลอมและการเลือกแหล่งสารสนเทศ ท่ีน่าเช่ือถือ นอกจากนี้ยังสร้างเคร่ืองมือที่เรียกว่า The CRAAP test ซง่ึ เปน็ ลสิ ตร์ ายการทช่ี ว่ ยใหผ้ บู้ รโิ ภคตง้ั คำ� ถามกบั สารสนเทศอยา่ งรอบดา้ น ทงั้ ความเปน็ ปจั จบุ นั ของข้อมูล ความสัมพันธ์ระหว่างสารสนเทศท่ีต้องการ กับสารสนเทศท่ีพบ แหล่งข่าว ความน่าเช่ือถือและ ความสมเหตุสมผลของเนื้อหา และวัตถุประสงค์ที่ ข่าวนน้ั ๆ ถกู สรา้ งขึ้นมา ชว่ งหนงึ่ ทศวรรษทผ่ี า่ นมา สงั คมไทยเดนิ หนา้ เขา้ สยู่ คุ ดจิ ทิ ลั ทา่ มกลางความขดั แยง้ ทางการเมอื ง ความผนั ผวน ทางเศรษฐกิจ และการทะลักท่วมท้นของข้อมูลข่าวสาร ห้องสมุดของไทยต่างก็สนับสนุนการเข้าถึงสารสนเทศ เข็ม | 85

หอ้ งสมดุ ในกระแสการเรียนร้ดู ิจิทลั และการสร้างนวัตกรรม ในรอบ 10 ปีมาน้ี คนไทยเร่มิ คุน้ เคยกบั แหลง่ เรยี นรู้ “การทำ� งานของคนเราทกุ วนั นค้ี อื มไี อเดยี ไปเมกเกอร์ รูปแบบใหม่ท่ีเน้นการลงมือท�ำและตอบโจทย์เร่ือง สเปซหรอื co-working space ไปหาคนทคี่ ลา้ ยๆ กนั หรอื การสร้างสรรค์นวัตกรรม เช่น เมกเกอร์สเปซ (Maker คนที่มีความสามารถแตกต่างกันแต่สนใจเรื่องเดียวกัน Space) เมกเกอร์คลบั (Maker Club) และ โคด้ ดิง้ คลบั ชักชวนกันมาท�ำ เพราะฉะน้ันโลกของการพัฒนา (Coding Club) พนื้ ทก่ี ารเรยี นรเู้ หลา่ นเี้ นน้ การแลกเปลยี่ น จะเปลี่ยนไปหมด”38 ภาณุทัต เตชะเสน หรือหมอจิมม่ี ความรจู้ ากประสบการณแ์ ละการลองผดิ ลองถกู จนกระทง่ั สปอนเซอรห์ ลกั ของเชยี งใหมเ่ มกเกอรค์ ลบั กลา่ ว พรอ้ มกบั เกดิ การสรา้ งสรรคส์ ง่ิ ใหม่ สอดคลอ้ งกบั ทศิ ทางการเรยี นรู้ วิเคราะห์ว่าวงการเมกเกอร์ในประเทศไทยยังสามารถ ในอนาคตซ่ึงก�ำลังเปลี่ยนจากการท่องจ�ำเนื้อหาความรู้ เติบโตได้อีกไกลในอนาคต ไปสู่การเรียนรู้ที่มีผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง (Learner- “โดยธรรมชาติของวงการเมกเกอร์เป็นโอเพ่นซอร์ส Centered Approach) มงุ่ สง่ เสรมิ ความคดิ สรา้ งสรรค์ โดย (open source) ตอนน้ีมีเมกเกอร์สเปซเกิดขึ้นมาก กระตนุ้ ใหเ้ กดิ การคดิ วเิ คราะห์ มตี รรกะ รจู้ กั แกไ้ ขปญั หา ทำ� ใหเ้ กดิ การแลกเปลยี่ นและกระจายความรู้ ทำ� ใหว้ งการนี้ และสามารถท�ำงานร่วมกับผู้อื่นได้ เป็นการเรียนรู้ ย่ิงโตเร็ว ผลงานของน้องๆ ที่สร้างสรรค์ข้ึนมาน่าสนใจ แบบลงมือปฏิบัติหรือแสวงหาความรู้ด้วยตนเอง และสามารถท�ำเป็นผลิตภัณฑ์จริงได้หลายตัว เชื่อว่าอีก (Active Learning) ไม่นานน่าจะได้เห็นสตาร์ทอัพด้านน้ีในเมืองไทยเกิดขึ้น พ้ืนท่ีเรียนรู้เมกเกอร์และโค้ดด้ิงเริ่มขึ้นในประเทศ มากมาย” ตะวนั ตก แตใ่ นเวลาเพยี งไมก่ ป่ี กี แ็ พรก่ ระจายขา้ มทวปี ไป มิชารี มุคบิล คุณพ่อกลุ่มโฮมสคูลหรือบ้านเรียน ปรากฏอยใู่ นหลายประเทศ ในประเทศไทย เมกเกอรค์ ลบั ผู้ก่อตั้งชมรมเขียนโค้ด CoderDojo Thailand ซ่ึงเป็น เกิดขนึ้ ตามเมอื งใหญท่ ุกภมู ภิ าค ท้ังกรุงเทพฯ เชียงใหม่ สาขาของโคด้ ดง้ิ คลบั สญั ชาตไิ อรชิ บอกวา่ “สำ� หรบั ผมเอง ภูเก็ต และขอนแก่น ซึ่งต่างก็ได้รับการสนับสนุน สง่ิ ท่อี ยากสรา้ งคอื ชมุ ชน ชุมชนท่จี ะช่วยสนับสนุนซึง่ กนั ด้านสถานท่ีรวมท้ังเครื่องมือที่จ�ำเป็นและทันสมัย และกนั ขณะเดยี วกนั กส็ นกุ กบั การเรยี นรแู้ ละอยรู่ ว่ มกนั จากเอกชน เมกเกอร์สเปซหลายแห่งกลายเป็นพ้ืนที่ ชมรมกค็ อื พนื้ ท่ี ‘การเลน่ ’ เราสนกุ กบั การเลน่ และเหน็ วา่ สาธารณประโยชน์ซ่ึงบรรดาเมกเกอร์หรือนักศึกษา วธิ ีน้มี ันได้ผล เราจึงอยากสรา้ งพ้ืนทแี่ บบนใ้ี ห้ลกู เลน่ ”39 สามารถเข้ามาท�ำโปรเจ็กต์โดยเสียค่าใช้จ่ายน้อยมาก เขาใหส้ มั ภาษณร์ ายการ readWORLD ทางพอดแคสต์ หรอื อาจไม่มเี ลย ของทีเคพาร์ค ถึงแก่นแท้ของชมรมเขียนโค้ดแห่งน้ีว่า 86

เปน็ เหมอื น ‘ตลาดสด’ ที่เปิดกวา้ งใหใ้ ครตอ่ ใครก็เข้าถึง economy) ซ่ึงปรากฏเด่นชัดและแพร่ขยายไปอย่าง ไดแ้ ละสามารถแลกเปลย่ี นไอเดยี หรอื ความคดิ เพอื่ ทดลอง กว้างขวางในห้วงเวลาเดียวกับความก้าวหน้าของ ท�ำหรือแก้ไขปัญหา เป็นชุมชนของคนท่ีชื่นชอบสนใจ เทคโนโลยดี จิ ทิ ลั ในเรื่องเดียวกันหรือคล้ายๆ กันมาเรียนรู้ด้วยกันโดย “ปัจจัยที่ท�ำให้ชุมชนอินเทอร์เน็ตมีข้อมูลเยอะแยะ ไมจ่ �ำเปน็ ตอ้ งมี ‘ครู’ มาสอน มหาศาลขนาดนี้ได้ เกิดจากการแบ่งปันข้อมูล แบ่งปัน การเรียนรู้จากเพื่อนซึ่งมีความรู้และทักษะต่างๆ กัน เวลาของคนเข้าไปช่วยเขียนบทความ เช่น การเขียน หรอื การขอคำ� ปรกึ ษาจากพเี่ ลย้ี ง จนนำ� มาสคู่ วามรใู้ หมน่ นั้ บทความในวกิ พิ เี ดยี นชี่ ดั เลย ทำ� ใหไ้ มม่ ใี ครใชส้ ารานกุ รม ไมว่ า่ สดุ ทา้ ยแลว้ ผลลพั ธจ์ ะสำ� เรจ็ หรอื ลม้ เหลว แทบจะกลาย บรติ านกิ า (Encyclopedia Britannica) แลว้ เพราะทกุ คน เป็นธรรมเนียมปฏิบัติไปแล้วว่าแต่ละคนจะสรุปหรือ เขา้ ไปรว่ มแบง่ ปนั และสรา้ งระบบนเิ วศขอ้ มลู ในอนิ เทอรเ์ นต็ ถอดบทเรียนให้กับผู้อ่ืนได้ร่วมเรียนรู้ ผ่านทางโซเชียล ให้สมบูรณ์ขึ้น น่าใช้ข้ึน สร้างแรงบันดาลใจและต่อยอด มีเดีย เขียนบล็อก หรือน�ำผลงานของตนเผยแพร่เป็น กันมากขนึ้ ซึ่งตรงน้เี ปน็ วฒั นธรรม” มิชารี กล่าว open source เพอ่ื ใหผ้ อู้ นื่ ไมต่ อ้ งเสยี เวลาไปกบั การลองผดิ แนวคิดที่ดูเหมือนว่าแทบจะมีรากฐานเดียวกับ ลองถูกซ้�ำอีกและสามารถน�ำไปพัฒนาต่อให้ดียิ่งขึ้น Active Learning เช่นน้ีเอง ส่งผลสะเทือนต่อการศึกษา ก่อให้เกิดการสร้างสรรค์ความรู้ท่ีไม่สิ้นสุดค่านิยมเช่นน้ี ในระบบทพี่ ยายามปรบั ตวั ใหส้ อดคลอ้ งกบั ความเปลย่ี นแปลง มีความเชื่อมโยงกับแนวคิดเศรษฐกิจแบ่งปัน (sharing เชน่ กนั ดงั เหน็ ไดจ้ ากการพฒั นาเนอ้ื หาหลกั สตู รแกนกลาง https://wdo.org/a-creative-design-hub-for-thailand/ เข็ม | 87

การศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พ.ศ. 2551 (ฉบบั ปรบั ปรงุ พ.ศ. 2560) ห้องสมุดประชาชนฟาแยตต์วิลล์ (Fayetteville โดยให้ความส�ำคัญกับทักษะการคิดเชิงค�ำนวณ Free Library) เป็นห้องสมุดแห่งแรกในสหรัฐอเมรกิ าซ่ึง การคดิ วเิ คราะห์ การแกป้ ญั หาเป็นขัน้ ตอนและเปน็ ระบบ ให้บริการพื้นที่เมกเกอร์สเปซท่ีเรียกว่า FFL Fab Lab รวมไปถึงการริเร่ิมโครงการสื่อการสอนโปรแกรมม่ิง ภายในหอ้ งสมดุ แหง่ นยี้ งั มี Digital Creation Lab สำ� หรบั ในโรงเรียน (Coding at School) โดย สวทช. งานสรา้ งสรรคป์ ระเภทมเี ดยี และบรกิ ารนำ� ชมนวตั กรรม การสร้างห้องเรยี นโค้ดดิง้ ออนไลน์ CodingThailand.org ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในหอ้ งสมดุ โดยกระทรวงดิจิทัลเพ่ือเศรษฐกิจและสังคม การเริ่มให้ หอ้ งสมดุ ประชาชนชคิ าโก รเิ รม่ิ โครงการ Innovation บรกิ ารเมกเกอรส์ เปซในสถาบนั อดุ มศกึ ษาและแหลง่ เรยี นรู้ Lab ใหบ้ รกิ ารเครอื่ งมอื การสรา้ งสรรคน์ วตั กรรม กจิ กรรม สาธารณะ รวมทั้งการสร้างเครือข่ายร่วมกับเอกชนที่มี สาธิต และการอบรมเชิงปฏิบัติการ โดยร่วมมือกับ ศักยภาพในการถ่ายทอดทักษะให้กับครูและเข้ามามี พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์และอุตสาหกรรมซ่ึงมีความ สว่ นรว่ มในการจัดกจิ กรรมในโรงเรียน เช่ยี วชาญด้านนวตั กรรม ดังท่ีได้กล่าวแล้วว่า ห้องสมุดของไทยเกิดความ ในทวีปยุโรป ห้องสมุดประชาชนของประเทศต่างๆ เปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจนในเรื่องการน�ำอุปกรณ์เครื่อง จัดกิจกรรมส่งเสริมให้เยาวชนเรียนรู้การเขียนโปรแกรม มือหรือเทคโนโลยีทันสมัยเข้ามาใช้ ซึ่งเป็นเพียงส่วน คอมพิวเตอร์ ในชื่อ Generation Code: Born at the เสี้ยวหนึ่งของการจัดการพ้ืนที่ (Space Management) Library เป็นประจ�ำทุกปี ในช่วงที่มีการจัดงานสัปดาห์ แต่มิได้สะท้อนถึงการเพ่ิมพ้ืนท่ีเพ่ือการเรียนรู้ท่ีแตกต่าง การเขียนโคด้ แหง่ EU หลากหลายอันเนื่องมาจากการเปล่ียนแปลงแนวคิด สำ� หรบั ประเทศไทย ปจั จบุ นั มแี หลง่ เรยี นรภู้ าครฐั ทเ่ี รม่ิ และพฤติกรรมการเรียนรู้ ดังน้ันความคึกคักของพื้นท่ี ใหบ้ รกิ ารเมกเกอรส์ เปซ เชน่ Enjoy Maker Space ทจี่ ตั รุ สั การเรียนรู้แนวใหม่ท่ีเติบโตราวกับดอกเห็ดในรอบสิบปี วทิ ยาศาสตร์ อพวช. ขององคก์ ารพพิ ธิ ภณั ฑว์ ทิ ยาศาสตร์ ส่วนใหญ่แล้วจึงเป็นความเคลื่อนไหวที่เกิดข้ึนนอกอาณา แห่งชาติ ห้องสมุดแห่งแรกที่ให้บริการเมกเกอร์สเปซ บริเวณพืน้ ทท่ี ่เี รยี กว่า ‘ห้องสมดุ ’ เสียมากกวา่ คอื หอสมดุ กลางมหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ โดยความรว่ มมอื มีตัวอย่างมากมายในต่างประเทศช้ีให้เห็นว่า กบั คณะวศิ วกรรมศาสตร์ แตน่ อกเหนอื จากนย้ี งั ไมป่ รากฏ ห้องสมุดนั้นสามารถขยายบทบาทสู่การเป็นพื้นท่ีเพ่ือ ขอ้ มลู วา่ มหี อ้ งสมดุ ประชาชนแหง่ ใดในประเทศไทยเปดิ ให้ ส่งเสริมทักษะดิจิทัลและการสร้างสรรค์นวัตกรรม บริการพ้ืนท่ีเมกเกอร์สเปซ มีเดียแล็บ หรือโค้ดดิ้งคลับ เนื่องจากมีความพรอ้ มดา้ นพ้ืนทก่ี ายภาพ ตงั้ อยู่ในแหลง่ ดังเช่นท่ีก�ำลังเกิดขึ้นอย่างแพร่หลายในห้องสมุดยุคใหม่ ซง่ึ สาธารณชนเข้าถงึ ไดส้ ะดวก ประกอบกบั บทบาทหลัก ของตา่ งประเทศ ในการเปน็ ศนู ยก์ ลางของสารสนเทศ ทงั้ หมดนเ้ี ปน็ ปจั จยั สนับสนุนที่ช่วยให้เกิดการเช่ือมโยงระหว่างสารสนเทศ และการเรียนร้แู บบลงมือปฏิบตั ิไดโ้ ดยไม่ยาก 88

https://www.exploreyork.org.uk/event/maker-monday-explore-labs-makerspace-york-explore/2017-11-06/ เข็ม | 89

ความเคลื่อนไหวดา้ นการเรยี นรูท้ กั ษะดจิ ิทัล และการสร้างสรรคน์ วัตกรรมในไทยและตา่ งประเทศ ปี เหตุการณ์ 2548 นติ ยสาร Make: ฉบับปฐมฤกษ์ วางจ�ำหนา่ ยในสหรัฐอเมรกิ า น�ำเสนอเรื่องราววา่ ด้วยเมกเกอร์โดยเฉพาะ งาน Maker Faire จดั ข้ึนครง้ั แรกท่เี มอื งซานแมทโี อ มลรัฐแคลิฟอร์เนยี สหรัฐอเมรกิ า เปน็ การรวมบรรดาเมกเกอร์มา ปลอ่ ยของแสดงไอเดยี และผลงานการสรา้ งสรรคแ์ ละประดษิ ฐค์ ดิ คน้ ประสบความสำ� เรจ็ อยา่ งสงู จนมกี ารจดั งานเดยี วกนั นใี้ นอกี หลายเมอื งทว่ั สหรฐั ฯ ปีถัดมาอังกฤษเปน็ ประเทศแรกท่ีจดั งานน้ีขน้ึ ในทวีปยุโรป นอกจากนน้ั ยงั มีการจดั งาน Mini Maker Faires ซึ่งมีขนาดเลก็ ลงเกดิ ขน้ึ ในเมอื งใหญท่ ่วั โลกต่อเน่อื งมาจนถึงปัจจุบัน เปดิ ตัวร้านค้าออนไลน์ Etsy ทเ่ี นน้ สนิ ค้าแฮนดเ์ มด หรอื สนิ ค้าท่ีผลิตจากโรงงานที่มีเอกลักษณเ์ ฉพาะตัว เป็นช่องทางส�ำหรบั เมกเกอร์ในการจ�ำหนา่ ยสนิ ค้าไปได้ทวั่ โลก 2550 ก่อตง้ั Girls in Tech ในสหรฐั ฯ เป็นองคก์ รซึง่ เนน้ ใหก้ ารศกึ ษาด้านเทคโนโลยเี พื่อเสรมิ พลังแกส่ ตรี มีสาขาทั่วโลกกว่า 50 แหง่ 2551 ก่อต้ัง FabLab Thailand ชมุ ชนส�ำหรับผู้ที่ตอ้ งการแลกเปล่ยี นความรู้ แรงบันดาลใจ และสรา้ งสรรคช์ ิน้ งาน การออกแบบทางดิจิทลั 2552 เปดิ ตวั TechShop เมกเกอรส์ เปซรายใหญซ่ ึง่ มีสาขาในสหรฐั อเมรกิ านับสิบแห่ง และต่างประเทศอกี 4 แหง่ เกดิ Kickstarter แพลตฟอรม์ ระดมทนุ สำ� หรบั สตาร์ทอัพ (crowdfunding) เพือ่ หาเงนิ ทุนตงั้ ตน้ ส�ำหรับผลิตสินค้าจำ� หนา่ ย 2554 กอ่ ตั้ง CoderDojo องคก์ รซ่งึ จัดกจิ กรรมการเขยี นโคด้ ส�ำหรับเดก็ อายุ 7-17 ปี โดยไมค่ ิดมลู ค่า มตี น้ ก�ำเนดิ ท่ปี ระเทศ ไอร์แลนด์ ปัจจบุ นั มสี าขา 1,250 แห่ง ใน 69 ประเทศ รวมท้งั ประเทศไทย เปดิ ตัว Codecademy หลกั สูตรการเรียนเขยี นโค้ดแบบมปี ฏสิ ัมพนั ธก์ บั โค้ชออนไลน์ โดยไม่มคี ่าใชจ้ ่าย มีผูเ้ รียนกว่า 45 ล้านคนท่วั โลก 2555 เกดิ กจิ กรรม “Maker Camp” ทสี่ หรัฐอเมริกา เปน็ ค่ายฤดรู ้อนส�ำหรับเมกเกอร์ทกุ วยั ทีม่ ีใจรกั งานด้าน DIY งานสรา้ งสรรค์ งานฝมี อื การเขยี นโปรแกรมคอมพิวเตอร์ ฯลฯ ตอ่ มามกี ารจดั งานแบบเดียวกันนที้ วั่ โลก รวมทงั้ ประเทศไทย New York Times รายงานว่าผลติ ภัณฑ์ “Made in America” เพ่ิมสงู ข้นึ อยา่ งมีนัยส�ำคญั อันเน่อื งมาจากกระแสเมกเกอร์ ก่อตง้ั Code Club ทอ่ี งั กฤษ เปน็ ชมรมสำ� หรบั เด็กอายุ 9-13 ปี เพ่ือเรียนรทู้ กั ษะการเขยี นโค้ดหลงั เลิกเรียน โดยไมม่ คี ่า ใช้จ่าย มีการจดั กิจกรรมจากชมรมน้ถี งึ กว่า 10,000 ครง้ั ใน 12 ประเทศ ก่อตงั้ Girls Who Code ทสี่ หรฐั อเมรกิ า มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พ่อื สรา้ งแรงบันดาลใจ และใหก้ ารศึกษาทกั ษะการเขยี นโปรแกรม คอมพวิ เตอรแ์ กเ่ ยาวชนหญิง มีคนเข้ารว่ มโครงการมากกวา่ 50,000 คน กอ่ ตง้ั Fab Lab ทหี่ อ้ งสมดุ ประชาชนเมอื งฟาแยตต์วลิ ล์ (Fayetteville Free Library) นบั เปน็ ห้องสมดุ ประชาชนแห่งแรก ของสหรฐั อเมริกาทใี่ หบ้ รกิ ารพน้ื ที่ลกั ษณะ ‘เมกเกอรส์ เปซ’ 90

ปี เหตกุ ารณ์ 2556 ก่อตง้ั Code.org ในสหรฐั อเมริกา เป็นองค์กรซึ่งพัฒนา “Hour of Code” เวบ็ ไซตส์ อนการเขยี นโค้ดใหก้ บั เยาวชน มีผ้ใู ช้ บรกิ ารกว่า 633 ลา้ นคน และเกิดกิจกรรมในพืน้ ทก่ี ว่า 200,000 กิจกรรม MIT Media Lab พฒั นาโปรแกรมซอฟต์แวร์ Scratch สำ� หรับผู้สนใจฝึกหัดเขยี นโค้ดเพื่อสรา้ งแอนเิ มช่นั และเกมแบบง่ายๆ (ปัจจุบันสามารถรองรับการใชง้ านภาษาไทยได้ดว้ ย) กอ่ ตั้ง DSIL FabLearn Lab ในโรงเรยี นดรณุ สกิ ขาลัย ซึ่งถอื เปน็ FabLab (Fabrication Lab) แหง่ แรกในประเทศไทยและ ภมู ภิ าคเอเชยี 2557 จัดงาน “Maker Faire” ท่ที ำ� เนยี บขาวเปน็ ครั้งแรก แสดงใหเ้ หน็ ถึงการสนบั สนุนเร่ืองเมกเกอร์อย่างจริงจงั ของรฐั บาลสหรฐั ฯ ก่อตงั้ Chiang Mai Maker Club ท่จี ังหวัดเชยี งใหม่ เป็นพื้นท่ซี ึ่งเปดิ โอกาสใหเ้ ยาวชนทมี่ ไี อเดยี สร้างสรรคส์ ามารถมาใช้ เครือ่ งมือเพ่ือตอ่ ยอดสงิ่ ประดษิ ฐ์ของตน และได้แลกเปลย่ี นความร้หู รือประสบการณร์ ะหว่างกัน เกดิ ร้าน Home of Maker ต้งั อยู่ในศูนยก์ ารคา้ ฟอร์จูนทาวน์ กรุงเทพฯ เปน็ เมกเกอร์สเปซและร้านจ�ำหนา่ ยชนิ้ ส่วน อเิ ลก็ ทรอนิกส์ส�ำหรับนกั ประดษิ ฐ์ แหง่ แรก เปิดตัว Bangkok MakerSpace แต่ต้องปดิ กจิ การไปในระยะเวลาอันส้นั เนอื่ งจากเจ้าของเปน็ ชาวต่างชาติ ท�ำใหข้ ดั ต่อ กฏหมายวา่ ดว้ ยการประกอบธุรกจิ ของไทย ก่อตง้ั Phuket Maker Club เมกเกอร์คลับแหง่ แรกของจงั หวัดภูเกต็ กอ่ ตง้ั Makerspace Thailand เมกเกอร์สเปซซง่ึ เตม็ ไปดว้ ยเครอื่ งมอื สำ� หรบั ผลติ ชิน้ งานต้นแบบ ทีจ่ ังหวดั เชยี งใหม่ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี (สสวท.) จัดตั้งเครือข่ายสะเต็มศึกษาประเทศไทย ประกอบด้วย ศนู ยส์ ะเตม็ ศึกษาแหง่ ชาติ ศูนย์สะเตม็ ศึกษาภาค และโรงเรียนเครอื ขา่ ยสะเต็มศกึ ษา เพ่อื เผยแพรค่ วามเขา้ ใจและแนวคิด สะเตม็ ศกึ ษา บรษิ ัท ไมโครซอฟท์ (ประเทศไทย) ริเร่ิมโครงการ YouthSpark เพ่อื เสรมิ สร้างความสามารถด้านทกั ษะไอซีทีและวิทยาการ คอมพวิ เตอรใ์ หแ้ ก่เยาวชน 2558 เปิด Maker Zoo ในซอยเอกมัย เป็นเมกเกอรส์ เปซและ co-working space ของสตาร์ทอัพรุ่นใหม่ (ปัจจบุ นั ปิดกิจการ) ก่อต้งั Khon Kaen Maker Club เมกเกอร์คลับแห่งแรกของจงั หวดั ขอนแก่น เปิด NE8T พ้ืนท่ีผสมผสานท้ังเมกเกอรส์ เปซ co-working space และคาเฟ่ ย่านราชเทวี (ปจั จบุ นั ปิดกิจการ) เปิดตัว FabCafe Bangkok พืน้ ท่ีพบปะและใหบ้ ริการเทคโนโลยวี ศิ วกรรมการออกแบบยคุ ใหมเ่ ป็นสาขาแรกในไทย และเปน็ สาขาท่ี 5 ของโลก ต่อมาปี 2560 เปิดให้บริการอกี สาขาหนง่ึ ท่ี TCDC บางรัก เข็ม | 91

ปี เหตกุ ารณ์ 2558 เปดิ PINN Creative Space พระราม 9 เป็นพ้นื ทส่ี �ำหรับสรา้ งสรรค์งานฝีมอื และงานดีไซน์ เพอื่ เปน็ งานอดิเรก น�ำมาใชส้ อย เอง และผลติ เพ่ือจ�ำหน่าย จัดงาน Mini Maker Faires คร้ังแรกในประเทศไทย สหรฐั ฯ ประกาศโครงการ Computer Science for All สนับสนนุ การเรียนวิชาวทิ ยาศาสตรค์ อมพิวเตอร์ เพอื่ ส่งเสรมิ ให้ นักเรยี นเติบโตเปน็ ‘ผู้สร้าง’ ในระบบเศรษฐกิจดจิ ิทลั 2559 มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลา้ ธนบุรเี ปดิ ตัว KX (Knowledge Xchange) อาคารสรา้ งสรรค์อเนกประสงคส์ ำ� หรบั แลกเปลีย่ นความรู้ระหวา่ งเอกชนและมหาวทิ ยาลยั สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) เปิดศนู ยเ์ รียนรดู้ ิจทิ ลั ระดับชาติดา้ นวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ และเทคโนโลยี (IPST Learning Space) กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี จัดงาน Startup Thailand เพือ่ สนบั สนนุ และสง่ เสรมิ วิสาหกจิ เร่ิมต้น (Startup) และ สรา้ งระบบนเิ วศของวิสาหกิจเริม่ ตน้ (Startup Ecosystem) 2560 งาน Maker Faire จดั ขึ้นทวั่ โลกมาแล้วกว่า 770 คร้งั ใน 44 ประเทศ มีผู้เข้าร่วมมากกวา่ 1.4 ล้านคน เปิดตวั Enjoy Maker Space ภายในจตั ุรสั วิทยาศาสตร์ ชน้ั 4 อาคารจามจุรสี แควร์ เปน็ พ้นื ทีส่ �ำหรบั เยาวชนได้ทดลอง สร้างสรรคผ์ ลงานตามจนิ ตนาการ โดยมีอปุ กรณเ์ ครื่องมอื สนับสนนุ ครบครนั กอ่ ตั้ง CoderDojo Thailand ชุมชนส�ำหรับเดก็ อายุ 7-17 ปี ซ่งึ เรียนรู้แบบอสิ ระเร่ืองการเขียนโค้ด เปิดตวั AIS D.C. (AIS Designed For Creation) ภายในศูนยก์ ารค้าเอ็มโพเรียม เปน็ สถานท่ีบม่ เพาะสตารท์ อัพ ซงึ่ มีทงั้ พ้ืนที่ใหท้ ดลองปฏิบตั ิ ห้องสมุด สตูดโิ อ และพนื้ ทีพ่ บปะ โดยปรบั ปรุงพื้นที่จาก TCDC เดมิ ทย่ี า้ ยไปยังอาคารไปรษณียก์ ลาง บางรกั หลักสตู รแกนกลางการศกึ ษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) มีการพฒั นาเนอ้ื หาให้ผูเ้ รียนมที ักษะการ คิดเชงิ คำ� นวณ การคดิ วเิ คราะห์ แก้ปัญหาเปน็ ข้ันตอนและเปน็ ระบบ Chiang Mai Maker Club จัดงาน Chiang Mai Maker Party โดยใชธ้ มี Maker Education 92

ปี เหตกุ ารณ์ 2561 เปิดตวั KKU Maker space เมกเกอร์สเปซในห้องสมุดแห่งแรกของไทย เปน็ การร่วมมือระหว่างอทุ ยานวทิ ยาศาสตร์ภาค ตะวันออกเฉยี งเหนอื และมหาวทิ ยาลัยขอนแก่น ภายใตโ้ ครงการพฒั นาธุรกจิ นวตั กรรมรายใหม่ (Co-Innovating space) มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี เปดิ เมกเกอรส์ เปซในรปู แบบตคู้ อนเทนเนอรเ์ พอ่ื ให้บริการแกน่ ักศึกษา สำ� นกั งานพัฒนาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยแี ห่งชาติ (สวทช.) จดั ทำ� โครงการส่ือการสอนโปรแกรมมิง่ ในโรงเรียน หรอื Coding at School โดยไดพ้ ฒั นา KidBright หรอื บอร์ดสมองกลฝงั ตัวทส่ี ามารถท�ำงานตามชุดคำ� สง่ั มอบแกโ่ รงเรยี นทีเ่ ข้า รว่ มโครงการ สวทช. จัดทำ� โครงการโรงประลองตน้ แบบทางวศิ วกรรม (Fabrication Lab) เป็นพนื้ ที่ทมี่ ีอุปกรณพ์ ื้นฐานจำ� เปน็ ใน การทดลองและสรา้ งช้ินงานจากวสั ดุ ในสถานศกึ ษาและแหลง่ เรยี นรู้ทวั่ ประเทศ ศนู ยว์ ทิ ยาศาสตรเ์ พ่ือการศึกษา กศน. จดั ค่ายวิทยาศาสตรฤ์ ดรู อ้ น Young Designer & Maker Space จดั ตง้ั สำ� นกั งานสง่ เสรมิ เศรษฐกจิ สรา้ งสรรค์ (CEA) เพอื่ สง่ เสรมิ และพฒั นาเศรษฐกจิ สรา้ งสรรคด์ ว้ ยการพฒั นาผปู้ ระกอบการ สรา้ งนเิ วศนแ์ ละสนบั สนนุ บุคลากรสรา้ งสรรค์ กระทรวงดจิ ทิ ัลเพือ่ เศรษฐกิจและสงั คมเปดิ ตวั CodingThailand.org ห้องเรียนออนไลนท์ ่ผี สานความรแู้ ละความบันเทงิ เพื่อ กระต้นุ ความสนใจในการเรียนรู้วิทยาการคอมพวิ เตอรแ์ ก่เยาวชน หมายเหตุ มกราคม 2562 จดั งาน Maker Faire Bangkok เทศกาลระดับโลกเพอื่ เมกเกอร์ นักประดิษฐ์ และนกั สร้างสรรค์ คร้ังแรกในประเทศไทย รวบรวมโดย ฝา่ ยวชิ าการ ส�ำนกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ เขม็ | 93

สู่ทศวรรษใหม่ http://aboutthailandliving.com/2018/07/28/7-co-working-spaces-in-bangkok/ 94

หากการทบทวนอดตี คอื การสรปุ บทเรยี น ไมว่ า่ จะสำ� เรจ็ หรอื ลม้ เหลว การมองไปยงั อนาคตก็คือความฝันและความหวัง แต่เพื่อไม่ให้เป็นความเพ้อฝันหรือความหวัง ลมๆ แล้งๆ การคาดการณ์แนวโน้มอย่างมีข้อมูลและตรรกะจึงจะสะท้อนถึง ความใฝ่ฝนั และความมงุ่ หวังตง้ั ใจ กอ่ นจะจบบทสำ� รวจปรากฏการณก์ ารอา่ นในรอบ 10 ปี จงึ ขอเสนอบางประเดน็ ทงิ้ ไว้ เปน็ ขอ้ สงั เกตใหพ้ จิ ารณาถกเถยี งและตง้ั คำ� ถามเลก็ ๆ นอ้ ยๆ ใหช้ ว่ ยกนั ไตรต่ รอง รวมทง้ั ข้อมูลที่ยังไม่ได้กล่าวถึงในเนื้อหาส่วนแรกแต่มีความน่าสนใจและสมควรบันทึกเอาไว้ เพอ่ื ใชเ้ ปน็ ฐานคดิ สำ� หรบั กา้ วตอ่ ไปในการสรา้ งสงั คมความรู้ นิเวศการเรียนรู้ การสร้างความรู้และกระบวนการ การสรา้ งระบบนเิ วศการเรยี นรจู้ ะตอ้ ง เรียนรู้เพ่ือให้ผู้คนสามารถรับมือกับ เริ่มต้นด้วยการสร้างแรงบันดาลใจให้เกิด ความเปลยี่ นแปลงไดน้ นั้ จำ� เปน็ ตอ้ งสรา้ ง ความอยากรแู้ ละอยากเรยี นรใู้ หไ้ ดเ้ สยี กอ่ น ‘นิเวศการเรียนรู้’ หรือส่ิงแวดล้อม จงึ จะนำ� ไปสกู่ ารแสวงหาความรหู้ รอื ขอ้ มลู การเรียนรู้ที่สนับสนุนการเรียนรู้อย่างมี สารสนเทศ หรอื การสรา้ งประสบการณท์ ่ี ประสิทธิภาพ โดยค�ำนึงถึงความต้องการ นำ� ไปสคู่ วามรูด้ ้วยตนเอง (experimental ท่ีแตกต่างเฉพาะบุคคคล และส่งเสริม experience) โดยมพี นื้ ท่รี องรับให้ผูเ้ รียน ให้เกิดแลกเปลี่ยนแบ่งปันความรู้ใน สามารถทดลองหรอื ประยกุ ตค์ วามรนู้ นั้ กบั ลักษณะที่เป็นความสัมพันธ์เชิงบวก ชวี ติ จรงิ มกี ระบวนการสะทอ้ นผลจากการ (empowerment) มองในแง่น้ีพ้ืนท่ี เรียนรู้ (reflect and feedback) เกดิ เป็น กายภาพและพื้นที่การเรียนรู้เสมือนหรือ ความรู้ใหม่ท่ีน�ำไปถ่ายทอดแบ่งปัน และ ออนไลน์ล้วนมีความส�ำคัญและต้องใช้ ความรู้ใหม่นี้อาจเป็นแรงบันดาลใจให้กับ อยา่ งผสมผสาน ผู้อ่ืนในการเรียนรู้ต่อท่ีซับซ้อนข้ึนหรือดี ยง่ิ ขนึ้ กว่าเดมิ เข็ม | 95

โรงเรียนและห้องเรียน ห้องสมุด ส่ือและทรัพยากร เหมาะสม มีทักษะความสามารถในการใช้เทคโนโลยี และเทคโนโลยี อุปกรณ์หรือเคร่ืองมือท่ีทันสมัย เป็น อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ ‘โครงสร้างท่ีสนับสนุนการเรียนรู้’ ท่ีช่วยท�ำให้วงจรของ ทิศทางการพัฒนาประเทศท่ีมุ่งไปสู่ระบบเศรษฐกิจ ระบบนิเวศการเรียนรู้ด�ำเนินต่อไปไม่ส้ินสุด เน่ืองจาก ที่ใช้ความคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรม (Creative and ประเด็นความสนใจใหม่ๆ ของผู้เรียนในฐานะปัจเจก Innovation-driven Economy) จ�ำเปน็ ตอ้ งมรี ากฐานมา เกิดขึ้นได้ตลอดเวลาและมีความหลากหลายแตกต่างกัน จากความรู้และทักษะการใช้ความรู้ จึงมีความเป็นไปได้ อาทิ ว่านับจากนไ้ี ปทกุ องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศการเรยี นรู้ โรงเรียนและห้องเรียนจะต้องมีความยืดหยุ่นคล่อง จะไดร้ บั ความสำ� คญั มากขน้ึ โดยทกี่ ารอา่ นเปน็ ทกั ษะและ ตัวมากขึ้น พนื้ ทีก่ ารเรยี นรู้ควรขยายขอบเขตไปมากกว่า กระบวนการส่วนหน่ึงเทา่ นัน้ ในนิเวศการเรียนรูท้ ั้งระบบ ห้องเรียนแบบเดิมๆ ครูมีส่วนส�ำคัญอย่างยิ่งในการ ออกแบบการเรียนรู้ท่ีกระตุ้นหรือสร้างแรงบันดาลใจให้ www.pptvhd36.com เด็กๆ รู้จักแก้ไขปัญหาที่สร้างสรรค์และมีความท้าทาย ทางปัญญา การจัดรูปแบบห้องเรียนจึงต้องมีความ ยดื หยนุ่ สงู สรา้ งความกระหายใครร่ แู้ ละสนบั สนนุ ใหเ้ กดิ ปฏสิ มั พนั ธท์ างสงั คม หากเปน็ ไปไดค้ วรมคี วามเชอื่ มโยง กับชุมชน มีกิจกรรมร่วมกับสาธารณะ เน้นการแลก เปลยี่ นข้อมูลหรือแบ่งปนั ประสบการณ์ ห้องสมุดยังคงมีความส�ำคัญ ถึงแม้ว่าสารสนเทศ ที่สามารถเข้าถึงได้จะเป็นดิจิทัล แต่ผู้เรียนก็ยังต้องการ พื้นท่ีเพื่อการรวมตัวกันในการแสวงหาและสร้างสรรค์ สารสนเทศ ห้องสมุดจึงไม่เพียงเป็นแหล่งสืบค้น สารสนเทศเท่านั้น แต่ควรสนับสนุนเคร่ืองมือและ โครงสร้างพื้นฐานดิจิทัลที่ช่วยให้ผู้ใช้สามารถวิเคราะห์ สังเคราะห์ ประเมินค่าสารสนเทศ และสร้างสรรค์ ความรู้ใหม่ดว้ ย สื่อและทรัพยากรดิจิทัล เทคโนโลยีการศึกษา และ อปุ กรณห์ รอื เครอ่ื งมอื สนบั สนนุ การเรยี นรู้ เปน็ สงิ่ จำ� เปน็ ในโลกยุคใหม่ แต่สิ่งท่ีส�ำคัญกว่าคือการสนับสนุนให้ผู้ เรียนสามารถใช้ทรัพยากรและเคร่ืองมือต่างๆ ได้อย่าง 96

เทคโนโลยี: สง่ิ แวดลอ้ มการเรยี นรทู้ เี่ ปลยี่ นไป หากมองย้อนกลับไป ณ จุดเร่ิมต้นของทศวรรษ ที่สามารถควบคุมเครื่องมือต่างๆ ให้ท�ำงานได้จาก แห่งการอ่าน (พ.ศ. 2552-2561) มีการเปล่ียนแปลง ระยะไกลดว้ ยการใชโ้ ทรศัพท์มอื ถอื สั่งการ หลายอยา่ งทสี่ ง่ ผลกระทบตอ่ การการอา่ นและการเรยี นรู้ หุ่นยนต์ที่ดูเหมือนเรื่องไกลตัว บัดนี้คืบคลานเข้ามา ซ่งึ หลายส่งิ ไมเ่ คยปรากฏหรือไมอ่ าจคาดคดิ มากอ่ น ใกล้อย่างคาดไม่ถงึ ในวันน้ันอาจมีเครื่องอ่านหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ และ ณ วนั เริ่มต้นทศวรรษแหง่ การอา่ น ยงั ไมค่ อ่ ยมี แต่ยงั ไม่มใี ครร้จู ักแท็บเลต็ ใครรจู้ ักคิวอารโ์ คด้ เคร่อื งพิมพ์สามมิติ ปญั ญาประดิษฐ์ ในวันน้ันอาจมีโทรศัพท์มือถือ แต่ยังไม่มีใครคุ้นเคย และบลอ็ กเชน กับสมาร์ทโฟน รวมถึงยังไม่มีใครรู้จักอาชีพนักวิทยาศาสตร์ข้อมูล ในวันน้ันอาจมีเว็บไซต์ มีเฟซบุ๊ก มี MSN แต่ (Data Scientist) ที่ทุกวนั น้ีก�ำลังมาแรง ยังไม่มีแอพพลิเคช่ันไลน์ หรือสารพัดแอพท่ีมีให้ ในหว้ งระยะสบิ ปี เทคโนโลยเี ปลยี่ นแปลงและเกดิ ใหม่ โหลดกันอย่างสะดวกง่ายดายเพ่ือใช้งานนอกเหนือจาก มากมาย และยังเปลี่ยนโลกการเรียนรู้ที่ช่วยให้ผู้เรียน การส่อื สารพดู คยุ เข้าถึงความรู้ได้ง่าย ทุกที่ทุกเวลา เอื้อต่อการเรียนรู้ ไม่มีใครคาดคิดว่าอากาศยานไร้คนขับ (Unmanned ที่มีความเป็นเฉพาะบุคคลมากข้ึน ท�ำให้ผู้เรียนต้อง Aerial Vehicle - UAV) หรือโดรน ที่ใช้กันในวงการ กระตือรือร้นและมีความรับผิดชอบสูงข้ึน40 ถึงแม้ว่า ทหารจะถกู น�ำมาใชใ้ นชวี ิตประจ�ำวัน ทงั้ การขนส่งสินคา้ เราไม่อาจล่วงรู้ได้ล่วงหน้าถึงเทคโนโลยีพลิกผัน การติดกล้องเพ่ือถ่ายรูปจากมุมสูง การฉีดพ่นปุ๋ยหรือ (Disruptive Technology) แต่ประสบการณ์ในรอบสบิ ปี สารเคมใี นการเกษตร การตดิ ตามตรวจสอบสภาพอากาศ สอนให้เราประจักษ์ชัดถึงพลังการเปล่ียนแปลง และการจราจร การสนับสนุนช่วยเหลือผู้ประสบภัยใน อนั เกดิ จากเทคโนโลยี ดงั นนั้ แทนทจ่ี ะกงั วลกบั อนาคตซง่ึ พน้ื ท่ที ่เี ขา้ ถงึ ยาก การรักษาความปลอดภยั ของเมืองและ ไมแ่ นน่ อน ใชห่ รอื ไมว่ า่ เราควรเตรยี มพรอ้ มทจี่ ะเผชญิ กบั ที่พักอาศัย ความไมแ่ นน่ อนดว้ ยการเรยี นรเู้ ขา้ ใจตอ่ การเปลย่ี นแปลง ไม่มีใครคาดคิดว่าโทรศัพท์มือถือจะเข้ามาแทนท่ี ทางเทคโนโลยีและผลกระทบท่ีจะเกิดขึ้นในอนาคต โทรทัศน์ วิทยุ เป็นธนาคารส่วนตัว เป็นกระเป๋าเงิน อยา่ งรูเ้ ทา่ ทัน อิเลก็ ทรอนิกสท์ ีจ่ ับจา่ ยใช้สอยซือ้ ขายสินค้าได้จริงๆ อินเทอร์เน็ตทรงพลังข้ึนมหาศาลท้ังความเร็วและ ความจุ จากทใ่ี ชง้ านเพอื่ เขา้ ถงึ ขอ้ มลู ขา่ วสาร พฒั นามาไกล ถงึ ขน้ั อนิ เทอรเ์ นต็ ของสรรพสงิ่ (Internet of Thing – IoT) เขม็ | 97

คณุ ภาพการศึกษา: ปญั หาทีย่ ังคงอยู่ การศึกษาในระบบแม้จะไม่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้ ดัชนีทุนมนุษย์ปี 2561 ชี้ให้เห็นว่าประเทศไทย ตลอดชวี ติ (life-long learning) โดยตรง แตก่ เ็ ปน็ แหลง่ ทมี่ า มคี ะแนนสงู กวา่ คา่ เฉลยี่ ของกลมุ่ ประเทศทมี่ รี ายไดร้ ะดบั ของความรู้พื้นฐานท่ีส�ำคัญที่ช่วยต่อยอดการเรียนรู้ เดียวกัน แต่ยังต่�ำกว่าค่าเฉล่ียของประเทศในภูมิภาค นอกระบบการศกึ ษา โดยเฉพาะความรเู้ ชงิ แนวคดิ ทฤษฎี เอเชียตะวันออกและแปซิฟิก เด็กไทยสามารถเข้าเรียน ซ่ึงเปน็ องค์ประกอบหน่งึ ของระบบนเิ วศการเรยี นรู้ ในระบบโดยเฉล่ีย 12.4 ปีจนถึงอายุ 18 ปี แต่เม่ือ กล่าวกันว่าประเทศท่ีจะประสบความส�ำเร็จใน พิจารณาถึงคุณภาพการเรียนรู้แล้ว จะเท่ากับเด็กได้รับ การพฒั นาและประชาชนมคี วามเปน็ อยทู่ ดี่ ไี ดน้ นั้ จะตอ้ ง การศึกษาเพียง 8.6 ปีเท่าน้ัน ซึ่งส่วนต่างน้ีเกิดจาก มรี ะบบการศกึ ษาทเ่ี นน้ การเรยี นรทู้ ส่ี อดคลอ้ งกบั แนวโนม้ คุณภาพการศึกษาทยี่ งั ไมไ่ ดม้ าตรฐาน42 ของโลก สรา้ งคนเพอื่ อนาคต มคี วามสามารถในการปรบั ตวั คุณภาพการศึกษาเกี่ยวโยงกับเน้ือหาหลักสูตร ให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลง มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ระยะเวลาที่ใช้ในการเรียน รูปแบบวิธีการจัดการเรียน รจู้ กั คดิ วเิ คราะห์ มคี วามเป็นผู้นำ� และกลา้ ตัดสินใจ การสอน การสอบวัดผลหรือการประเมิน นอกจากน้ัน การศึกษาคือการสร้างความเปลี่ยนแปลงให้เกิดข้ึน ยังเก่ียวข้องกับเร่ืองคุณภาพครูผู้สอน คุณภาพสถาบัน กับตัวของเด็กหรือผู้เรียน การลงทุนด้านการศึกษาจึง ผลติ ครู ความเปน็ อสิ ระและความรบั ผดิ ชอบ (accountability) ไมใ่ ชก่ ารพฒั นาทรพั ยากรมนษุ ยเ์ พอ่ื ใชเ้ ปน็ ปจั จยั การผลติ ของโรงเรยี น รวมถงึ โครงสรา้ งการกำ� กบั ดแู ล ตลอดสบิ ปี แตค่ อื การพฒั นาทนุ มนษุ ยซ์ ง่ึ กอปรดว้ ยคณุ ลกั ษณะทชี่ ว่ ย ท่ีผ่านมาปัญหาคุณภาพการศึกษายังคงเป็นเร่ืองส�ำคัญ ยกระดบั คุณภาพสงั คมและระบบเศรษฐกจิ ทด่ี ี อนั ดบั ต้นๆ ของระบบการศึกษาไทย ทั้งๆ ทีม่ ีการลงทนุ World Development Report 2019 on the Changing ด้านน้สี ูงมากเม่ือเทียบกบั ประเทศอนื่ World of Work ได้จัดท�ำดัชนีชี้วัดตัวใหม่คือ ดัชนีทุน การปฏิรูปการศึกษาเป็นความพยายามท่ีเกิดข้ึน มนุษย์ ซ่ึงได้มาจากการรวบรวมข้อมูลการศกึ ษา ทกั ษะ ตลอดมานับตั้งแต่ก่อนที่จะมีทศวรรษแห่งการอ่าน และ และสขุ ภาพ ทสี่ ะสมตอ่ เนอ่ื งตลอดชวี ติ และวดั ผลรวมของ ถกู กำ� หนดใหเ้ ปน็ หนง่ึ ในเรอ่ื งสำ� คญั ในการปฏริ ปู ประเทศ ทนุ มนษุ ยต์ งั้ แตแ่ รกเกดิ จนถงึ อายุ 18 ปี เพอื่ แสดงใหเ้ หน็ ท่ีต้องลงมือท�ำอย่างเร่งด่วน ถึงกับบรรจุเรื่องน้ีไว้ใน ความเชอ่ื มโยงวา่ การลงทนุ เพอื่ สขุ ภาพและการเรยี นรขู้ อง รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2560 (มาตรา เดก็ สามารถเพมิ่ รายไดข้ องประชากรและประเทศใหส้ งู ขน้ึ 258 จ. และมาตรา 261) และแต่งตั้งคณะกรรมการ ได้ในอนาคต การลงทุนเพ่ือเสริมสร้างทุนมนุษย์จึงเป็น อสิ ระเพ่อื การปฏริ ปู การศึกษา เป็นกลไกด�ำเนินงาน ปัจจัยส�ำคัญที่ชว่ ยลดอตั ราความยากจน ทำ� ให้เศรษฐกิจ อยา่ งไรกต็ าม ในห้วงทศวรรษแหง่ การอ่าน นโยบาย เติบโตอย่างเต็มศักยภาพและเกดิ ความยง่ั ยืน41 ท่ีดูเหมือนว่าจะเป็นที่จดจ�ำและใกล้เคียงกับการปฏิรูป 98

การศึกษาท่ีสุดคือ “ลดเวลาเรียนเพ่ิมเวลารู้” ซ่ึงคนใน กิจกรรมการเรียนรู้ภายใต้นโยบายน้ีมีหลากหลาย กระทรวงศึกษาธกิ ารพยายามเลย่ี งทีจ่ ะใชค้ �ำนี้ เนื่องจาก รวมถึงกิจกรรมส่งเสริมการอ่านและการใช้ห้องสมุด ข้อเท็จจริงน้ันไม่ใช่การลดเวลาการเรียน แต่เป็นการลด แต่การด�ำเนินงานในช่วงที่ผ่านมายังมีอุปสรรคและ เวลาการสอน และน�ำเวลาทีเ่ หลือไปเพ่ิมการจดั กจิ กรรม ความเข้าใจคลาดเคล่ือนจากทุกฝ่ายอยู่ไม่น้อย จึงมี การเรียนรู้ ซ่ึงโดยหลักการแล้วนับว่าเดินมาถูกทาง ข้อเสนอแนะให้ปรับปรุงต้ังแต่เป้าหมายและค่านิยมของ เพราะเด็กไทยเรียนหนักติดอันดับโลก ใช้ช่ัวโมงเรียน การเรยี น การปรบั หลกั สตู ร การจดั กระบวนการเรยี นรใู้ หม่ ในห้องเรยี นมากแตก่ ลับได้ความรู้น้อย43 ไปจนถงึ การกระจายอำ� นาจใหก้ ับท้องถ่นิ 44 https://www.salika.co/2019/02/16/education-policy-after-election-2562/ เขม็ | 99