aจับหลักสมาธิปัญญา

    จับหลกั สมาธิ     ภาวนา    โดย v2

1  จบั หลกั สมาธภิ าวนา ทกุ วันนม้ี เี สน้ ทางเขา้ หาธรรมะไดง้ า่ ยขนึ้ แทนทจี่ ะตอ้ งเดนิ ทางไปถงึ วัดเพอื่ กราบครบู า อาจารย์ ยคุ นมี้ เี ว็บธรรมะเปิดใหเ้ รยี นรหู ้ รอื เขยี นปัญหาสนทนาเรอ่ื งการปฏบิ ตั ธิ รรมไดท้ กุ เมอื่ ใครสนใจอยากลองปฏบิ ตั จิ ะเลอื กเขา้ อบรมทว่ี ดั หรอื สมคั รเขา้ อบรมวปิ ัสสนากบั ศนู ย์ ปฏบิ ตั ธิ รรมทเ่ี ปิดใหอ้ บรมฟรมี ากมายหลายแหง่ วปิ ัสสนาจารยม์ ที ัง้ ครบู าอาจารยท์ เ่ี ป็ น พระและอาจารยท์ เี่ ป็ นฆราวาส และยังมแี ผน่ ซดี รี วบรวมคําสอนแจกกนั เกลอื่ นกลาด แลว้ จะพบคําสอนเกยี่ วกบั วธิ ปี ฏบิ ตั แิ ตกตา่ งกนั ไป เชน่ ยบุ หนอพองหนอ สมั มาอรหงั พทุ โธ อานาปานสติ หรอื วธิ ฝี ึกแปลกๆพสิ ดารอกี มากมาย จากนัน้ พออา่ นมากรมู ้ าก จะเรมิ่ สงสยั วา่ อะไรคอื สมาธิ อะไรคอื สมถะ อะไรคอื วปิ ัสสนา กลายเป็ นปัญหาวา่ จะเลอื กฝึกวธิ ไี หน ดี วธิ ใี ดเป็ นวธิ ลี ดั ตดั ตรงสมู่ รรคผลนพิ พานไดเ้ ร็วทส่ี ดุ เนอ้ื หาในหนังสอื เลม่ นมี้ งุ่ ชว่ ยชท้ี างใหเ้ ขา้ ใจวธิ ปี ฏบิ ตั จิ ติ เขา้ ใจธรรมขององคส์ มเด็จพระ สมั มาสมั พทุ ธเจา้ ไดง้ า่ ยขนึ้ โดยพยายามอธบิ ายใหเ้ ขา้ ใจในภาษางา่ ยๆ เพอ่ื ชว่ ยให ้ หลายคนทเ่ี คยรสู ้ กึ วา่ ธรรมะเรอ่ื งนัน้ ๆยาก แทนทจ่ี ะขา้ มเรอ่ื งยากนัน้ ไปแลว้ ควา้ เรอ่ื งงา่ ย มาทําแทน จะไดท้ ราบแนวทางปฏบิ ตั ธิ รรมไปทลี ะขนั้ วธิ ปี ฏบิ ตั ใิ ดทวี่ า่ ยากก็ตอ้ ง ขวนขวายหาทางทําใหผ้ า่ นไปใหไ้ ด ้ เพราะเมอื่ เขา้ ใจทไ่ี ปทมี่ าดว้ ยเหตแุ ละผลแลว้ อะไรๆทวี่ า่ ยากจะกลบั กลายเป็ นเรอื่ งงา่ ยขน้ึ เอง หนังสอื นไี้ มส่ ามารถแทนหนังสอื ธรรมะทค่ี ณุ ยงั ตอ้ งอา่ น หรอื ใชแ้ ทนพระธรรมเทศนาของ ครบู าอาจารยท์ ค่ี ณุ ยงั ตอ้ งฟัง เพยี งหวังวา่ จะอา่ นวนั ละบทสองบท จะอา่ นบทใดกอ่ นกไ็ ด ้ แลว้ ชว่ ยสรา้ งความเขา้ ใจ ชว่ ยเพม่ิ ความอยากอา่ นหนังสอื ธรรมะและอยากฟังพระธรรม เทศนา อา่ นแลว้ ฟังแลว้ จะ \"รเู ้ รอื่ ง\" สามารถจับประเด็นนํามาปฏบิ ตั เิ พอ่ื \"รรู ้ สพระธรรม\" นําไปยงั มรรคผลไดใ้ นทสี่ ดุ บคุ คลทจ่ี ะไดร้ ับประโยชนจ์ ากหนังสอื เลม่ น้ี ไดแ้ ก่ o คนทอ่ี ยากเรมิ่ ปฏบิ ตั ธิ รรมโดยเฉพาะการปฏบิ ตั สิ มถวปิ ัสสนากรรมฐาน o คนทฝ่ี ึกมานานแลว้ ไมเ่ ห็นผล หรอื รสู ้ กึ วา่ ปฏบิ ตั ไิ ปแลว้ ไมก่ า้ วหนา้

2  o คนทอ่ี า่ นหนังสอื ธรรมะหรอื ฟังธรรมครัง้ ใดไมเ่ คยรเู ้ รอื่ งสกั ที (ถา้ อยากจะหลับ แคเ่ ปิดฟังซดี ธี รรมะไดป้ ระเดย๋ี วเดยี วกเ็ ผลอหลบั ) o คนทฝี่ ึกแลว้ ยงั ไมร่ วู ้ า่ ตวั เองเขา้ ใจถกู หรอื ผดิ เห็นคนนัน้ คนนฝ้ี ึก เขาวา่ ฝึกแลว้ ตวั ลอย สงบ สวา่ ง ไดเ้ ห็นธรรม แตต่ วั เองไมเ่ คยไดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นอยา่ งเขาสกั ที o คนทฝี่ ึกแลว้ ยง่ิ เครยี ด แทนทจ่ี ะสงบยง่ิ พบวา่ ตวั เองยงิ่ คดิ มากขนึ้ o คนทกี่ ําลงั จะหมดกําลังใจ กําลงั จะเลกิ ฝึกไปทําอยา่ งอน่ื o คนทก่ี ลวั ไมก่ ลา้ ฝึกเพราะฟังมาวา่ ฝึกแบบนัน้ แบบนจี้ ะทําใหเ้ ป็ นบา้ หรอื ฝึกไป ก็เสยี เวลา เนอ่ื งจากในหนังสอื นม้ี คี ําสอนทล่ี กึ ซงึ้ ของครบู าอาจารยห์ ลายทา่ น ซง่ึ นํามาอธบิ ายเทา่ ที่ ตวั เองพอจะเขา้ ใจ จงึ ขอหลกี เลย่ี งไมก่ ลา่ วถงึ ชอื่ ของทา่ น กอ่ นจะพลกิ อา่ นหนา้ ถัดไป ขอความกรณุ าเปิดใจใหก้ วา้ ง อา่ นแลว้ ลองปฏบิ ตั ติ ามดสู กั พัก อยา่ งนอ้ ยน่าจะมเี รอ่ื งทจี่ ะเป็ นประโยชนอ์ ยบู่ า้ ง เรอื่ งใดทเี่ ห็นวา่ ผดิ หรอื ยงั ใชไ้ มไ่ ด ้ โปรดใหอ้ ภัยในขอ้ ผดิ พลาดเหลา่ นัน้ เพราะแมผ้ เู ้ ขยี นมปี ระสบการณก์ ารฝึกกรรมฐานมา หลายสบิ ปี แลว้ ก็ตาม แตต่ ราบใดทย่ี งั ไมบ่ รรลธุ รรม ธรรมแทย้ อ่ มยงั คงเป็ นของไมแ่ ทอ้ ยู่ ดี อยา่ งไรก็ตามขอใหน้ ําสงิ่ ทตี่ นคดิ วา่ ผดิ ไปเป็ นบทเรยี น คน้ ควา้ พสิ จู นห์ าขอ้ เท็จจรงิ สงิ่ ผดิ จะกลายเป็ นประโยชนช์ ว่ ยใหเ้ ห็นเสน้ ทางทถ่ี กู ตอ้ งไดเ้ หมอื นกนั “ v2 ” 13 กมุ ภาพันธ์ 2554

3  หนา้ 1 สารบญั 7 8 1. จบั หลกั สมาธภิ าวนา 9 2. สรปุ วธิ ฝี ึ กสมาธภิ าวนาอยา่ งยอ่ 10 3. ตอ้ งปฏบิ ตั ิ ตอ้ งภาวนา ตอ้ งทาํ จนเกดิ ผล 13 4. นสิ ยั อวดฉลาดของคนปฏบิ ตั ธิ รรม 14 5. จะเรมิ่ ตน้ ปฏบิ ตั ธิ รรมสายไหนดี 15 6. ความกา้ วหนา้ คอื กบั ดกั ของความกา้ วหนา้ 16 7. แคน่ ไ้ี มใ่ ชแ่ คน่ น้ั 17 8. คนชอบคดิ อาจไมใ่ ชค่ นชอบใชป้ ญั ญา 18 9. เรอื่ งนพี้ ดู ไปก็เทา่ นนั้ ไมม่ ที างเขา้ ใจ 20 10. กลวั ทาํ ไม ฌาน 21 11. มาตรฐานของความสงบ 22 12. เหตใุ ดกามฉนั ทะ จงึ เป็ นขอ้ แรกของนวิ รณ์ 24 13. พดู งา่ ย เขา้ ใจงา่ ย หลงเชอื่ ก็งา่ ย 26 14. เรม่ิ จากหยาบไปหาละเอยี ด 27 15. หนามยอก ตอ้ งเอาหนามบง่ 29 16. เคล็ดลบั การทาํ สมาธิ 32 17. คนฝึ กสมาธิ ไมใ่ ชค่ นขเี้ กยี จ 34 18. สมาธิ ความหมายทน่ี อ้ ยคนเขา้ ใจ 19. สตยิ อ่ มคกู่ บั สมาธิ 20. วธิ สี รา้ งสติ

4  36 37 21. สมถะหรอื วปิ สั สนา อะไรกอ่ นอะไรหลงั 39 22. ปญั ญาอบรมสมาธิ สมาธอิ บรมปญั ญา 40 23. ใครวา่ ทาํ สมาธจิ นจติ สงบ ปญั ญาจะเกดิ ขน้ึ เอง 41 24. ภาษาคน ภาษาใจ 42 25. เกดิ ปญั ญาจากสมาธิ 44 26. นไี่ งสมาธิ 47 27. ไหนละ่ วปิ สั สนา 48 28. วปิ สั สนา ยงั จาํ ไดไ้ หมเอย่ 49 29. ปลอ่ ยวาง ตอ้ งหยบิ ยกขนึ้ มาพจิ ารณากอ่ น แลว้ คอ่ ยวาง 51 30. คดิ ของคณุ ตา่ งจาก คดิ ของผม 53 31. วปิ สั สนา ตอ้ งคดิ จนไมต่ อ้ งคดิ 54 32. เรม่ิ ทสี่ ญั ญา จบทส่ี ญั ญา 55 33. กญุ แจหลอกเด็ก เอามาไขตเู้ ซฟผใู้ หญ่ 56 34. บรกิ รรมพทุ โธเร็วๆ ดอี ยา่ งไร 58 35. ตงั้ ใจคดิ เพอ่ื คดิ ใหน้ อ้ ยลง 60 36. พดู พทุ โธ คดิ พุทโธ นกึ พทุ โธ 61 37. คดิ นกึ รู้ ตา่ งกนั ไฉน 62 38. ใชค้ วามเคลอื่ นไหว สยบความเคลอ่ื นไหว 64 39. ความสงบของปลอม ความสงบของจรงิ 65 40. สตเิ ร็ว สตชิ า้ สตขิ เ้ี กยี จ 67 41. วธิ เี รมิ่ ตน้ เพอื่ ชว่ ยใหร้ ลู้ มหายใจอยา่ งละเอยี ด 68 42. พอหลบั ตาลง แลว้ ก็หลบั ไปเลย 43. คณุ ภาพของลมหายใจ

5  70 71 44. ดลู ม ไมใ่ ชแ่ คด่ ู ไมใ่ ชเ่ ฉพาะลมหายใจ 73 45. เมอ่ื บรกิ รรมพทุ โธตกี บั ลมหายใจ 75 46. ฝึ กยนื เดนิ นง่ั นอน เขยี น พดู คดิ อยา่ งมสี ติ 77 47. รแู้ ลว้ ตอ้ งตามรใู้ หต้ ลอด 78 48. ตามรู้ ตามรบั ตามสง่ 79 49. วธิ ฝี ึ กสมาธใิ นชวี ติ ประจาํ วนั 80 50. นง่ั สมาธคิ รง้ั หนงึ่ บรกิ รรมพทุ โธกนั กร่ี อบ 81 51. วธิ ฝี ึ กสมาธซิ งึ่ เป็ นวปิ สั สนาอยใู่ นตวั 82 52. บรกิ รรมภาวนาพทุ โธ เป็ นศตั รขู องสมาธิ 83 53. เมอ่ื คาํ บรกิ รรมพทุ โธหาย แลว้ ไปอยทู่ ไี่ หน 85 54. แพส้ ขุ 85 55. พจิ ารณาเหตแุ หง่ ทกุ ข์ 86 56. วปิ สั สนาเรมิ่ งา่ ยแตจ่ บยาก สมาธเิ รม่ิ ยากแตจ่ บงา่ ย 89 57. เมอ่ื คดิ มาก จนนอนไมห่ ลบั 90 58. หยดุ ทกั จงึ จะไมค่ ดิ ทกั 92 59. ใชป้ ญั ญาคดิ เรอื่ งทค่ี วรคดิ 94 60. กาย เวทนา จติ ธรรม ของฉนั เอง 96 61. จะทาํ กรรมฐาน ตามจรติ หรอื จะทาํ ดว้ ยความเพยี ร 97 62. ธรรมดาทไี่ มธ่ รรมดา 100 63. จงั หวะของการใชป้ ญั ญา 102 64. จดหมายถงึ นกั นยิ มพระ 65. ฮลั โหล ถงึ เวลาจะจากกนั แลว้ นะ

6  บทสวดมนตก์ อ่ นทาํ สมาธิ ใหน้ ่ังคกุ เขา่ ประนมมอื ดว้ ยความตงั้ ใจ นอบนอ้ มถงึ พระรัตนตรัย อรหงั สมั มาสมั พทุ โธ ภควา พทุ ธงั ภควนั ตงั อภวิ าเทมิ (กราบ) สวากขาโต ภควตา ธมั โม ธมั มัง นมัสสามิ (กราบ) สปุ ฏปิ ันโน ภควโต สาวกสงั โฆ สงั ฆงั นมามิ (กราบ) กลา่ วคํานอบนอ้ มองคส์ มเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ นโม ตสั สะ ภควโต อรหโต สมั มาสมั พทุ ธสั สะ นโม ตสั สะ ภควโต อรหโต สมั มาสมั พทุ ธสั สะ นโม ตสั สะ ภควโต อรหโต สมั มาสมั พทุ ธสั สะ ปฏญิ าณตนถอื เอาพระรตั นตรัยเป็ นทพ่ี ง่ึ ทร่ี ะลกึ ของตน พทุ ธงั สรณัง คจั ฉามิ ธมั มัง สรณัง คจั ฉามิ สงั ฆงั สรณัง คจั ฉามิ ทตุ ยิ มั ปิ พทุ ธงั สรณัง คจั ฉามิ ทตุ ยิ ัมปิ ธมั มงั สรณัง คจั ฉามิ ทตุ ยิ มั ปิ สงั ฆงั สรณัง คจั ฉามิ ตตยิ มั ปิ พทุ ธงั สรณัง คจั ฉามิ ตตยิ มั ปิ ธมั มงั สรณัง คจั ฉามิ ตตยิ มั ปิ สงั ฆงั สรณัง คจั ฉามิ ขอพระไตรสรณคมณ์เป็ นทพ่ี งึ่ ทรี่ ะลกึ นับถอื ตงั้ แตบ่ ดั นเ้ี ป็ นตน้ ไป ตราบเทา่ ชวี ติ ของขา้ พเจา้ พทุ ธงั ชวี ติ งั ยาวนพิ พานัง สรณัง คจั ฉามิ ธมั มัง ชวี ติ งั ยาวนพิ พานัง สรณัง คจั ฉามิ สงั ฆงั ชวี ติ งั ยาวนพิ พานัง สรณัง คจั ฉามิ กลา่ วคําสมาทานศลี ๕ ศลี ๘ ตามภมู ขิ องตนทต่ี นสามารถจะรักษาได ้ อมิ านิ ปัญจะ/อฏั ฐะ สกิ ขาปทานิ สมาทยิ ามิ อมิ านิ ปัญจะ/อฏั ฐะ สกิ ขาปทานิ สมาทยิ ามิ อมิ านิ ปัญจะ/อฏั ฐะ สกิ ขาปทานิ สมาทยิ ามิ

7  สรปุ วธิ ฝี ึ กสมาธภิ าวนาอยา่ งยอ่ ขน้ั เตรยี มตวั ลว่ งหนา้ ผตู ้ งั้ ใจจะฝึกสมาธิ ควรพยายามใหท้ านและรักษาศลี ไมใ่ หด้ า่ งพรอ้ ย ฝึกคดิ ในสงิ่ ทด่ี งี าม หมัน่ พจิ ารณาพรหมวหิ ารส่ี คอื เมตตา กรณุ า มทุ ติ า และอเุ บกขา และใชพ้ รหมวหิ ารสใ่ี น ชวี ติ ประจําวันใหเ้ ป็ นนสิ ยั ทงั้ ทาน ศลี และพรหมวหิ ารสน่ี จ้ี ะเป็ นปัจจัยเกอ้ื หนุนใหผ้ ปู ้ ฏบิ ตั ิ มจี ติ ใจแจม่ ใส หมดกงั วล และเป็ นการฝึกการละวางไปในตวั พยายามฝึกตามรใู ้ หไ้ ดต้ ลอดเวลา ไมว่ า่ จะยนื เดนิ นั่ง นอน เห็น รับประทาน ดมื่ ทํา พดู คดิ โดยบรกิ รรมภาวนากํากบั ไวเ้ สมอตลอดเวลา จนตดิ เป็ นนสิ ยั ขนั้ เตรยี มตวั กอ่ นนง่ั สมาธิ อยา่ รับประทานอาหารใหม้ ากนัก พักผอ่ นใหเ้ พยี งพอ พยายามจบปัญหาทยี่ งั คา้ งคาใจไป ใหห้ มด การฝึกตอนเชา้ จะดกี วา่ ฝึกตอนกอ่ นนอน เพราะสมองปลอดโปรง่ ปราศจากความ กงั วลทตี่ วั เองคดิ มาตลอดทงั้ วัน แตถ่ า้ ฝึกกอ่ นนอนไดด้ ว้ ยจะดมี าก ขนั้ การนง่ั สมาธิ 1. สวดมนตร์ ะลกึ ถงึ พระรัตนตรัยและขอคณุ พระรัตนตรัยเป็ นทพี่ ง่ึ (ในหนา้ 6) 2. สวดมนตส์ มาทานรับศลี หา้ หรอื ศลี แปด (ในหนา้ 6 ยอ่ หนา้ สดุ ทา้ ย) 3. พจิ ารณาถงึ ศลี และพรหมวหิ ารสที่ ตี่ นไดท้ ํามาแลว้ 4. น่ังขดั สมาธิ เอาขาขวาทับขาซา้ ย เอามอื ขวาทบั มอื ซา้ ย นั่งตวั ใหต้ รง หลบั ตาลง 5. บรกิ รรมภาวนาในใจตามแบบทต่ี นถนัด จนจติ สงบใหไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ 6. พอจติ สงบแลว้ ถอนออกมา ใหค้ ดิ พจิ ารณากาย เวทนา จติ และธรรม 7. ทวนซํ้าขนั้ ตอนท่ี 5-6 ตอ่ ไปเรอื่ ยๆ

8  ถา้ น่ังสมาธแิ ลว้ จติ ไมส่ งบ ใหค้ ดิ พจิ ารณาใดๆก็ไดท้ นี่ ําไปสคู่ วามละวาง เชน่ พจิ ารณาถงึ อนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา พจิ ารณาอสภุ กรรมฐาน พจิ ารณาผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ใหเ้ ห็นเป็ น ของปฏกิ ลู น่าเกลยี ดโสโครก แยกธาตลุ ม ไฟ นํ้า ดนิ เพอื่ ทําใหค้ ลายความยดึ มัน่ ถอื มน่ั จะพบวา่ จติ เรม่ิ คลายตวั และสามารถบรกิ รรมภาวนาไดง้ า่ ยขน้ึ ถา้ ยงั ไมส่ งบอกี ใหเ้ ดนิ จงกรมกอ่ นแลว้ กลบั มาน่ังสมาธติ อ่ ถา้ น่ังสมาธแิ ลว้ เกดิ นมิ ติ เป็ นภาพหรอื เสยี งใดๆขนึ้ มา ใหก้ ําหนดรแู ้ ลว้ ละวางในนมิ ติ นัน้ แลว้ กําหนดจติ ยอ้ นกลับมาตงั้ ใจอยกู่ บั การบรกิ รรมภาวนาตอ่ ไป พอน่ังสมาธจิ นจติ สงบตงั้ มั่น ใหส้ งั เกตสภาวะทลี่ ะเอยี ดกวา่ คําบรกิ รรมภาวนาทป่ี รากฏขนึ้ แลว้ เพง่ ในอาการทร่ี เู ้ ชน่ นัน้ ตอ่ ไป พงึ ระลกึ วา่ การฝึ กสมาธติ อ้ งมสี ง่ิ ใดสง่ิ หนง่ึ ซง่ึ รอู้ ยตู่ ลอดเวลา แลว้ ใชป้ ญั ญา พจิ ารณาใหเ้ ห็นอนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ทาํ ใหเ้ บอื่ หนา่ ยในการเวยี นวา่ ยตายเกดิ ตอ้ งปฏบิ ตั ิ ตอ้ งภาวนา ตอ้ งทาํ จนเกดิ ผล ภาวนา แปลวา่ การเจรญิ การอบรม การทาํ ใหม้ ี ใหเ้ ป็ นขน้ึ หมายถงึ การทําจติ ใจให ้ สงบและทําปัญญาใหเ้ กดิ ขน้ึ ดว้ ยการฝึกฝนอบรมจติ ซงึ่ เรยี กชอื่ ไปตา่ งๆ เชน่ การบําเพ็ญ กรรมฐาน การปฏบิ ตั กิ รรมฐาน การทํากรรมฐาน การทําสมาธิ การเจรญิ ภาวนา การเจรญิ จติ ภาวนา โดยทา่ นแบง่ เป็ น 2 แบบใหญๆ่ คอื สมถภาวนา และวปิ ัสสนาภาวนา เมอ่ื ใดไดฟ้ ังครบู าอาจารยส์ อนวา่ ใหภ้ าวนาเยอะๆ ทา่ นหมายถงึ ใหป้ ฏบิ ัตใิ หม้ าก ถา้ ทา่ น ไมไ่ ดก้ ลา่ วชดั เจนวา่ ใหภ้ าวนาอยา่ งไร ผฝู ้ ึกกรรมฐานพงึ ทําความเขา้ ใจวา่ ทา่ นบอกให ้ ปฏบิ ตั ติ ามวธิ ที ท่ี า่ นใชห้ รอื ตามวธิ ที ท่ี า่ นสอนนั่นเอง ถา้ ทา่ นกําลงั อธบิ ายเรอ่ื งใหใ้ ชค้ ํา บรกิ รรม ดงั นัน้ คําวา่ ภาวนายอ่ มหมายถงึ ใหบ้ รกิ รรมภาวนา แตถ่ า้ ทา่ นกําลงั อธบิ ายเรอื่ ง อบุ ายในการพจิ ารณาทางปัญญา แสดงวา่ ภาวนาหมายถงึ ใหค้ ดิ ใชป้ ัญญา

9  ปัญญาชนซงึ่ ผา่ นการศกึ ษาขนั้ สงู เป็ นดอกเตอร์ นักธรรม นักวชิ าการทอี่ า่ นมามาก คดิ มา มาก มกั ชอบมองขา้ มเรอ่ื งทน่ี กึ วา่ ตวั เองเขา้ ใจแลว้ เป็ นอยา่ งดี อยา่ งวธิ ฝี ึกสนั้ ๆ งา่ ยๆ สามารถทําไดท้ กุ สถานที่ ทกุ กาล ทกุ เวลา ตามทท่ี า่ นสอนใหฝ้ ึ กบรกิ รรมภาวนาวา่ พทุ โธ ๆ ๆ ตดิ ตอ่ กนั ก็มกั จะไมส่ นใจไมค่ ดิ ทจี่ ะลองนํามาปฏบิ ตั ิ เพราะทกึ ทักกนั เอาเอง วา่ การฝึกแบบน้ี แคน่ ้ี จะชว่ ยทําใหจ้ ติ สงบไดย้ งั ไง ถา้ มวั แตค่ ดิ พทุ โธๆๆ เทา่ กบั เป็ นการ กระตนุ ้ ใหค้ ดิ ตา่ งหาก คดิ พทุ โธๆแลว้ จะสงบไดห้ รอื แลว้ เป็ นวปิ ัสสนาไดอ้ ยา่ งไร คนชอบใชป้ ัญญามกั ตดิ นสิ ยั ชอบคดิ แลว้ ไมส่ นใจสมาธภิ าวนา หรอื คดิ เขา้ ขา้ งตวั เองวา่ การทตี่ นใชป้ ัญญาคดิ พจิ ารณาธรรมจนเขา้ ใจพระไตรปิฎกอยา่ งแตกฉานน่ันคอื การปฏบิ ตั ิ วปิ ัสสนาภาวนา มกั ถอื วา่ วปิ ัสสนาภาวนาเหนอื กวา่ สมถภาวนาอยแู่ ลว้ ธรรมขององคส์ มเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ มไิ ดม้ ไี วเ้ พยี งเพอื่ ใหใ้ ชป้ ัญญาทําความเขา้ ใจ แตต่ อ้ งอาศัยกําลังสมาธิ ชว่ ยในการคดิ คน้ แยกแยะ พสิ จู นจ์ นเขา้ ใจ สามารถทําซา้ํ แลว้ ซํา้ อกี ไดอ้ ยา่ งคลอ่ งแคลว่ จนซงึ้ ใจแจง้ ชดั ปราศจากขอ้ สงสยั แลว้ ตอ้ งสามารถนําธรรม กลบั มาใชแ้ กป้ ัญหาในชวี ติ ประจําวัน เพอ่ื ขจัดกเิ ลสโลภโกรธหลงไดท้ ันทว่ งที นสิ ยั อวดฉลาดของคนปฏบิ ตั ธิ รรม เวลาไดพ้ บปะผคู ้ น ผมมนี สิ ยั เสยี อยอู่ ยา่ งหนงึ่ ตรงทม่ี ักจะถามวา่ ใครชอบฝึกสมาธบิ า้ ง ทวี่ า่ เป็ นนสิ ยั เสยี เพราะตวั เองชอบเป็ นคนพดู มากกวา่ เป็ นคนฟัง ชอบพดู เลา่ เรอ่ื งสมาธิ โดยลมื นกึ ไปวา่ คนอน่ื เขาอาจรจู ้ ักเรอื่ งสมาธดิ กี วา่ เสยี อกี นสิ ยั เสยี นแี่ หละทท่ี ําใหห้ มด โอกาสเรยี นรวู ้ ธิ ฝี ึกจากคนอน่ื แทนทจี่ ะนง่ิ เงยี บเสยี บา้ ง ฟังคนอน่ื บา้ ง หรอื ถามคนอน่ื บา้ ง วา่ เขามปี ระสบการณ์ในการฝึกสมาธอิ ยา่ งไร หลายคนมนี สิ ยั เสยี เชน่ เดยี วกนั นใ้ี ชไ่ หม คนทเ่ี พง่ิ กา้ วสทู่ างธรรมยอ่ มพบวา่ ตวั เองไดพ้ บ กบั ความสขุ ทต่ี วั เองไมเ่ คยประสบมากอ่ น จงึ อยากป่ าวประกาศเชญิ ชวนคนอนื่ ใหไ้ ดร้ ับ ความสขุ อยา่ งตวั เองบา้ ง อยากจะถา่ ยทอดความรู ้ อยากจะสอนธรรมใหก้ บั ผอู ้ น่ื จนลมื นกึ วา่ คนอน่ื เขาอาจมคี วามกา้ วหนา้ กวา่ ตวั เอง ยงิ่ คนทม่ี ดี กี รเี ป็ นดอกเตอร์ มตี ําแหน่งหนา้ ท่ี การงานเป็ นใหญเ่ ป็ นโต มที งั้ วัยวฒุ คิ ณุ วฒุ ิ ยงิ่ หลงความฉลาดของตวั จนมองขา้ มคนอนื่

10  ชว่ งปี แรกๆทผี่ มเรม่ิ สนใจธรรม พอศกึ ษาธรรมไดไ้ มน่ าน เคยเกดิ ความเชอื่ ม่ันเป็ นอยา่ ง ยง่ิ วา่ ตนเขา้ ใจสตปิ ัฏฐานส่ี กาย เวทนา จติ ธรรม แลว้ อยา่ งชดั เจน มองกาย แบง่ แยก กายออกเป็ นสว่ นๆ รจู ้ ักเวทนาวา่ สขุ ทกุ ขเ์ ป็ นเชน่ ไร กระทบกบั จติ กา้ วสสู่ ภาวธรรม เขา้ ใจ เป็ นตเุ ป็ นตะวา่ ธรรมของพระพทุ ธเจา้ มคี วามหมายเชน่ ไร ยคุ นัน้ ถงึ กบั เขยี นหนังสอื เกยี่ วกบั สมาธแิ จก พอเจอใครทบ่ี อกวา่ สนใจธรรม เป็ นตอ้ งชงิ พดู เรอ่ื งปฏบิ ตั ธิ รรมดว้ ย ความเชอื่ ม่ันวา่ ตวั เองเป็ นผรู ้ เู ้ รอ่ื งธรรมอยา่ งแตกฉาน แตพ่ อถงึ วันนเ้ี วลานค้ี วามเขา้ ใจในกายเวทนาจติ ธรรมทวี่ า่ เคยเขา้ ใจแบบนัน้ ๆหายไป หมดแลว้ รอู ้ ยอู่ ยา่ งเดยี ววา่ ตวั เองยังตอ้ งฝึกปฏบิ ตั อิ กี มาก แคท่ ําจติ ใหส้ งบก็ยงั เขา้ ๆ ออกๆ วปิ ัสสนาของตวั เองยังเป็ นวปิ ัสสนกึ เสยี สว่ นมาก แทนทจี่ ะเป็ นผพู ้ ดู น่าจะทําตวั เป็ นผฟู ้ ังใหม้ ากจะดกี วา่ สว่ นทเี่ ขยี นในบนั ทกึ นเี้ ป็ นเพยี งเขยี นไวเ้ พอื่ เตอื นตวั เองและเผอ่ื วา่ จะมปี ระโยชนก์ บั ผอู ้ นื่ บา้ ง อยา่ งหวั เรอ่ื งจับหลกั สมาธภิ าวนาน้ี ผทู ้ คี่ ดิ วา่ เรอื่ งวปิ ัสสนาสําคญั กวา่ ยอ่ มยากจะสนใจ หนังสอื เลม่ นใ้ี ชไ่ หม จะเรมิ่ ตน้ ปฏบิ ตั ธิ รรมสายไหนดี นับสบิ ปี ในการปฏบิ ตั ธิ รรม ไดเ้ ห็นเพอื่ นฝงู คนรจู ้ ัก คนใกลช้ ดิ หนั หนา้ เขา้ หาทางธรรม กนั ก็น่ายนิ ดี บา้ งมงุ่ ไปทางยบุ หนอพองหนอ สมั มาอรหงั ดรู ปู นาม ดจู ติ พทุ โธ หรอื จับ ลมหายใจเขา้ ออก ตา่ งคนตา่ งตดิ อกตดิ ใจในวธิ ปี ฏบิ ตั สิ ายของตน แตม่ เี ยอะเหมอื นกนั ท่ี เปลยี่ นวธิ ปี ฏบิ ตั ไิ ปเรอื่ ยๆ พอฝึกไดส้ กั พักไมเ่ ห็นผล จงึ ยา้ ยไปสนใจฝึกสายอนื่ ซง่ึ ผม เป็ นคนหนงึ่ ละ่ ทเี่ ป็ นแบบนี้ จนสดุ ทา้ ยมาจบทส่ี ายพทุ โธจับลมหายใจเขา้ ออก แรกๆอยากรวู ้ า่ การปฏบิ ัตธิ รรมนัน้ เป็ นอยา่ งไร กอ่ นจะตดั สนิ ใจเลอื ก ผมพยายามเทยี่ ว ตามหาครบู าอาจารย์ พรอ้ มกนั นัน้ พยายามหาหนังสอื ธรรมอา่ น หาซอ้ื หนังสอื ธรรมมา อา่ นแลว้ เก็บไวเ้ ต็มตู ้ อา่ นจนหมดรา้ นหนังสอื ก็ยงั หาเสน้ ทางของตวั เองไมไ่ ด ้ แลว้ หา หนังสอื งานศพทม่ี ักมบี ทความธรรมะมาอา่ น อา่ นพระไตรปิฎกจนตวั เองสามารถพดู จา

11  ภาษาธรรมไดค้ ลอ่ ง แตส่ ดุ ทา้ ยมาจบทคี่ ําสอนของพระหลายๆรปู วา่ ถา้ อยากไดธ้ รรมะ ตอ้ งทาํ เอาเอง แทนทจี่ ะมงุ่ หาพระไตรปิ ฎกตวั นอก ตอ้ งปฏบิ ตั ธิ รรมเพอื่ สรา้ ง พระไตรปิ ฎกตวั ในใหเ้ กดิ ขน้ึ ภายในใจของตวั เองตา่ งหาก ถา้ คณุ กําลังคดิ จะเรมิ่ ปฏบิ ตั ธิ รรมแลว้ ไมร่ วู ้ า่ จะเรมิ่ ตน้ สายไหนดี ขอแนะนําตามน้ี 1. กอ่ นจะไปพง่ึ ใคร ตอ้ งยดึ หลกั วา่ ตนเป็ นทพ่ี งึ่ ของตน แตค่ นสว่ นใหญท่ เ่ี รม่ิ หัน หนา้ เขา้ หาวัด มักเป็ นเพราะตนมคี วามทกุ ขแ์ ลว้ หวงั วัดเป็ นทพี่ งึ่ แลว้ ยดึ วัดเป็ น บา้ นแทนทจี่ ะทําบา้ นใหเ้ ป็ นวัด จนแลว้ จนรอดยงั หาทางชว่ ยตวั เองไมไ่ ด ้ 2. หาหนังสอื มาอา่ นหรอื หาเทปซดี ธี รรมมาฟัง เพอื่ ใหค้ นุ ้ กบั ศพั ทธ์ รรมะบา้ ง พอจะ เขา้ ใจความหมายของคําทใี่ ชก้ นั ทั่วไป เชน่ ขนั ธ์ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ แตไ่ มต่ อ้ งถงึ ขนาดสามารถอา่ นพระไตรปิฎกเขา้ ใจทกุ คํา (จากหนังสอื จะใหร้ ายละเอยี ดไดช้ ดั เจนกวา่ การฟัง ควรหาหนังสอื ทค่ี รบู าอาจารยท์ า่ นตงั้ ใจ เขยี นอธบิ ายเรอ่ื งสมาธปิ ัญญาอยา่ งละเอยี ดมาอา่ น อา่ นซาํ้ แลว้ ซา้ํ อกี หลายๆ รอบ จะพบวา่ การฝึกปฏบิ ตั ิ จะชว่ ยทําใหเ้ ขา้ ใจเนอื้ หาในหนังสอื เลม่ เดมิ แตกตา่ ง จากทเ่ี คยเขา้ ใจอยเู่ สมอ) 3. ลองฝึกเองทบี่ า้ น โดยลองวธิ ฝี ึกของหลายๆสายเพอ่ื ดวู า่ ตวั เองถนัดวธิ ใี ดทส่ี ดุ แตอ่ ยา่ เพง่ิ หลงเขา้ ใจวา่ วธิ ที ตี่ นชอบหรอื เห็นวา่ งา่ ยนัน้ เหมาะกบั ตวั เองแลว้ ขอใหค้ ดิ วา่ ถา้ มันทํากนั ไดง้ า่ ยๆ ป่ านนค้ี งมอี รหนั ตก์ นั เต็มบา้ นเต็มเมอื ง 4. ลองเขา้ คอรส์ ทจ่ี ัดอบรมธรรมะ หรอื เขา้ วัดเพอ่ื ฝึกปฏบิ ตั ธิ รรม เพยี งเพอ่ื ทําให ้ เขา้ ใจขนั้ ตอนการฝึกวา่ เป็ นอยา่ งไร ตดิ ขดั สงสยั อะไรสามารถตดิ ตอ่ สอบถาม จากครบู าอาจารย์ 5. การเลอื กครบู าอาจารย์ ขอใหร้ อไวเ้ ป็ นขนั้ สดุ ทา้ ย อยา่ ยดึ ตดิ กบั วธิ กี ารหรอื คํา สอนของทา่ นใดทา่ นหนง่ึ ขอใหพ้ ยายามศกึ ษาคําสอนของพระหลายๆรปู เพอื่ ทราบถงึ ความเหมอื นหรอื ความแตกตา่ ง ควรเลอื กครบู าอาจารยท์ ส่ี อนตาม แบบฉบบั ทผี่ า่ นการพสิ จู นม์ าแลว้ นบั สบิ ปี มที งั้ พระและฆราวาสเป็ นศษิ ยท์ ี่ รับคําสอนของทา่ นไปปฏบิ ตั ติ าม ซงึ่ ไมว่ า่ จะเลอื กใครเป็ นครบู าอาจารย์ ตอ้ งยก ยอ่ งกราบพระพทุ ธเจา้ เป็ นครสู งู สดุ เสมอ และอยา่ ไปเขา้ พธิ ไี หวค้ รใู ดๆทยี่ ดึ เอา แคพ่ ระหรอื คนเป็ นครโู ดยไมม่ พี ระพทุ ธเจา้ เป็ นประธานอยา่ งเด็ดขาด

12  การฝึกปฏบิ ตั ธิ รรมทกุ สายตา่ งเป็ นเสน้ ทางทใ่ี ชไ้ ดท้ ัง้ หมด เปรยี บเหมอื นขบั รถในถนน ซอย พอฝึกถงึ ขนั้ แลว้ ยอ่ มออกสถู่ นนใหญเ่ สน้ เดยี วกนั ซง่ึ ครบู าอาจารยม์ กั กลา่ วแบบ เดยี วกนั วา่ จะฝึ กสมาธแิ บบใดก็ได้ แตถ่ า้ เลอื กใครเป็ นครบู าอาจารยแ์ ลว้ ขอใหฝ้ ึ ก ตามวธิ ที คี่ รบู าอาจารยท์ า่ นใช้ เพราะแตล่ ะทา่ นชํานาญวธิ เี ฉพาะตวั ของทา่ น ตา่ งกนั ไป พงึ สงั เกตวา่ ถา้ ตวั ผเู ้ ป็ นครไู มส่ ามารถเลา่ อดตี หรอื แนะนําวธิ ปี ฏบิ ตั ขิ องตัวเองไดท้ งั้ ขอ้ ผดิ พลาดและขอ้ ควรระวงั นั่นแสดงวา่ เป็ นครทู ไี่ ดแ้ ตเ่ ปิดตําราสอน ถา้ ครยู ังตอ้ งใช ้ บทเรยี นของศษิ ยม์ าเป็ นครขู องตวั เอง อยา่ งนเี้ รยี กวา่ ใชว้ ธิ ลี องผดิ ลองถกู กบั คนอน่ื เขา สว่ นการทคี่ รยู งั ตอ้ งไปมาหาสไู่ ปกราบครบู าอาจารยท์ า่ นอน่ื ยอ่ มเป็ นเรอ่ื งธรรมดาทค่ี รู ตอ้ งเรยี นรจู ้ ากครขู องทา่ นเชน่ กนั ตวั ทา่ นเองยงั ตอ้ งสงวนเวลาสว่ นตวั แสวงหาความสงบ เพอ่ื มงุ่ ปฏบิ ัตใิ หเ้ ต็มทเ่ี ชน่ เดยี วกบั คนทว่ั ไปเหมอื นกนั เหมอื นกบั คําวา่ พระเขา้ ป่ าเหมอื น โยมเขา้ วดั พระอยวู่ ัดเหมอื นโยมอยบู่ า้ น ทา้ ยสดุ ของการเรมิ่ ปฏบิ ัตธิ รรม ตอ้ งเรมิ่ ตน้ ดว้ ยความตงั้ ใจ มงุ่ ม่นั ทจี่ ะปฏบิ ตั ธิ รรมอยา่ ง เอาจรงิ เอาจัง อยา่ รบี รอ้ นอวดอา้ งเรยี กครบู าอาจารยท์ า่ นใดวา่ อาจารย์ จนกวา่ ตน จะทําตวั เป็ นลกู ศษิ ยท์ ด่ี พี อใหไ้ ดก้ อ่ น ถา้ ยงั ปฏบิ ตั ติ วั ตามทที่ า่ นสอนไดไ้ มเ่ ต็มที่ ยงั ปฏบิ ตั ติ วั ตามศลี 5 ไดแ้ ค่ 4.5 พงึ เรยี กทา่ นวา่ หลวงพอ่ หลวงป่ ู หลวงตาไปพลางกอ่ น แมต้ วั เองจะมคี วามตงั้ ใจกราบทา่ นเป็ นพอ่ แมค่ รบู าอาจารยด์ ว้ ยความเคารพยง่ิ แลว้ ก็ตาม

13  ความกา้ วหนา้ คอื กบั ดกั ของความกา้ วหนา้ ผทู ้ เ่ี พงิ่ หนั มาสนใจธรรมะ พอเรยี นรวู ้ า่ ทาน ศลี สมาธิ ปัญญา เป็ นสง่ิ สําคญั เมอื่ ไดร้ ับ ความสขุ ทตี่ นไมเ่ คยไดร้ ับมากอ่ นจากทาน ศลี สมาธิ ปัญญา จะรสู ้ กึ วา่ ตวั เองกา้ วหนา้ เหลอื เกนิ ซง่ึ ความกา้ วหนา้ นแี่ หละกลายเป็ นกบั ดกั หลอกใหห้ ลงผดิ วา่ แคน่ แี้ หละ พอแลว้ ฉันไปในทางทถ่ี กู ตอ้ งแลว้ บางคนถงึ กบั คดิ ไปวา่ บรรลแุ ลว้ โดยหารไู ้ มว่ า่ ความสขุ กบั ความทกุ ข์ หรอื ขาวกบั ดําทตี่ วั เองเห็นไดช้ ดั ในความแตกตา่ งกนั นัน้ ความสขุ ทต่ี วั เองไดร้ ับยงั ไมใ่ ชค่ วามสขุ ทแ่ี ทจ้ รงิ หรอก ถา้ เอาสขี าวทตี่ วั เองวา่ ขาวแลว้ ไปเทยี บกบั สขี าวของผอู ้ น่ื สขี าวทว่ี า่ ขาวอาจกลายเป็ นสเี ทาไปก็ได ้ การเขา้ วัดเขา้ หาธรรมะ มจี ดุ ประสงคเ์ พอ่ื แสวงหาความสขุ อยากไดค้ วามสขุ กนั ทัง้ นัน้ แตแ่ ปลกไหมวา่ ในคําสอนอรยิ สจั ขององคส์ มเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทําไมจงึ เรมิ่ จาก ทกุ ข์ ทําไมจงึ ไมเ่ รมิ่ จากสขุ ผทู ้ จี่ ะกา้ วหนา้ อยา่ งแทจ้ รงิ ตอ้ งเรยี นรวู ้ า่ ทกุ ขเ์ ป็ นอยา่ งไร อะไรคอื ตน้ เหตขุ องทกุ ข์ ชว่ งแรกๆทเ่ี พง่ิ เรมิ่ ฝึ กสมาธิ จะรสู้ กึ วา่ ยง่ิ ฝึ กยง่ิ ทาํ ใหเ้ ป็ นคนคดิ มาก ทําไมจงึ หยดุ คดิ ไมไ่ ด ้ ทําไมจงึ คดิ มากอยา่ งน้ี แลว้ รสู ้ กึ ทอ้ แท ้ เบอ่ื หน่าย ไมอ่ ยากฝึกสมาธติ อ่ ไป โดย หารไู ้ มว่ า่ อาการแบบทต่ี นกําลงั ประสบอยนู่ นั้ แสดงถงึ ความกา้ วหนา้ เพราะเรม่ิ ตาม รทู ้ ันจติ ใจของตวั เองวา่ แทจ้ รงิ มันมอี าการอยา่ งไร จติ มันดน้ิ เหมอื นลงิ ทอ่ี ยไู่ มส่ ขุ สว่ นคนทฝี่ ึกไดไ้ มน่ านแลว้ บอกตวั เองวา่ ยง่ิ ฝึกยง่ิ พบกบั ความสงบ นั่นแหละเป็ นกบั ดกั ของความกา้ วหนา้ มันสงบของมันเองไดก้ ระนัน้ หรอื ความสงบตอ้ งเกดิ ขน้ึ จากการกระทํา กวา่ จะหาทางดบั ทกุ ขไ์ ด ้ ตอ้ งใชเ้ วลาฝึกปฏบิ ตั มิ ใิ ชน่ อ้ ย จงึ จะเกดิ ความสงบทแ่ี ทจ้ รงิ ถา้ มันสงบไดง้ า่ ยๆ ทําไมในอรยิ สจั จงึ ตอ้ งมมี รรค ทําไมจงึ มคี ําเตอื นใหร้ ะวงั เรอ่ื งวปิ ัสสนูปกเิ ลสซงึ่ ทําใหห้ ลง วา่ ฝึกสําเร็จเป็ นอรยิ บคุ คลไปแลว้ (ดรู ายละเอยี ดของวปิ ัสสนูปกเิ ลสในหนา้ 46)

14  แคน่ ไี้ มใ่ ชแ่ คน่ น้ั คนเพงิ่ เรม่ิ ฝึกหดั กรรมฐานสว่ นใหญม่ ักขวนขวายหาครบู าอาจารย์ และชอบคดิ วา่ พระดี ตอ้ งอยไู่ กล จงึ ตอ้ งเดนิ ทางไปกราบทา่ นถงึ ตา่ งจังหวัด ทําใหน้ านๆทจี งึ จะมโี อกาสได ้ เรยี นรวู ้ ธิ ปี ฏบิ ตั กิ รรมฐานกนั สกั ครัง้ หนงึ่ ถา้ กลบั มาบา้ นแลว้ ไมไ่ ดศ้ กึ ษาอะไรเพมิ่ เตมิ มกั คดิ เขา้ ใจวา่ ขนั้ ตอนของการปฏบิ ตั ธิ รรมมแี คน่ ัน้ เทา่ ทไี่ ดฟ้ ังมาจากทา่ นแคน่ ัน้ แหละ สถานปฏบิ ตั ธิ รรมมกั เรยี กชอื่ วธิ ฝี ึกของตนวา่ วปิ ัสสนา พอจบหลกั สตู รอบรม 3 วัน 7 วนั ผู ้ เขา้ อบรมจะเอย่ ปากบอกตอ่ ดว้ ยความภมู ใิ จวา่ ฉันไดผ้ า่ นการฝึกวปิ ัสสนามาแลว้ นะ ทงั้ ที่ บางแหง่ เขาสอนเพยี งขนั้ เตรยี มปรับตวั ปรับใจใหพ้ รอ้ มทจี่ ะฝึกกรรมฐานแคน่ ัน้ แหละ คณุ พอ่ ของผมมเี พอื่ นสนทิ ทเ่ี ขา้ วัดปฏบิ ตั ธิ รรมเป็ นประจํานับสบิ ปี เขาชมคณุ พอ่ วา่ เทา่ ที่ คณุ พอ่ พยายามฝึกใหม้ สี ตอิ ยตู่ ลอดเวลานัน้ พอแลว้ คณุ พอ่ เลา่ เรอื่ งนใี้ หค้ นรอบขา้ งฟัง อยา่ งภาคภมู ใิ จ เลยกลบั ทําใหค้ ณุ พอ่ ไมส่ นใจสมาธิ ทา่ นมงุ่ แตส่ ตแิ คน่ ัน้ แหละ หลายคนปฏบิ ตั ธิ รรมแลว้ รสู ้ กึ วา่ ชวี ติ เปลยี่ นไปในทางทดี่ ขี นึ้ มเี พอ่ื นทเ่ี ป็ นกลั ยานมติ ร มากมาย กลายเป็ นคนตดิ วัดตดิ เพอื่ น ไปๆมาๆชวี ติ เลยมงุ่ แตค่ วามสขุ จากการไดใ้ กลว้ ัด ไดใ้ กลเ้ พอ่ื นแคน่ ัน้ แหละ แทนทจ่ี ะไปวัดบอ่ ยๆจนวดั กลายเป็ นบา้ น ขอใหท้ าํ บา้ นของตวั เองใหเ้ ป็ นวดั ควร พยายามขวนขวายเรยี นรธู ้ รรมะจากครบู าอาจารยห์ ลายๆรปู แลว้ นําสงิ่ ทเี่ รยี นรมู ้ าฝึก ปฏบิ ตั ธิ รรมทบ่ี า้ นของตวั เองใหม้ ากทสี่ ดุ การไปวัดบอ่ ยๆแมม้ โี อกาสกราบเรยี นถามขอ้ สงสยั ไดท้ ันที แตแ่ สดงวา่ ตวั เองยงั เอาตวั ไมร่ อด ไมย่ อมหาทางแกป้ ัญหาดว้ ยตนเอง อยา่ งนเี้ รยี กวา่ สอบยงั ไมผ่ า่ น การไดเ้ รยี นรคู ้ ําสอนของครบู าอาจารยห์ ลายรปู โดยเฉพาะจากหลวงป่ แู ละหลวงตา แม ้ ไมไ่ ดเ้ ขา้ ไปกราบทา่ นดว้ ยตวั เอง แตไ่ ดเ้ ปิดเทปฟังคําเทศนาจากซดี หี รอื อา่ นหนังสอื ธรรมใหม้ าก จะชว่ ยเปิดหเู ปิดตาใหท้ ราบวา่ ทา่ นสอนอะไรเหมอื นกนั บา้ ง แลว้ จะพบวา่ ทา่ นมคี วามคดิ ความเห็นและแนะนําวธิ ปี ฏบิ ตั เิ ป็ นไปในทางเดยี วกนั ทัง้ นัน้ แหละ

15  ขอใหต้ ดิ ตามคําเทศนห์ ลายๆครัง้ ของครบู าอาจารยแ์ ตล่ ะทา่ นใหต้ ลอด เพราะบางครัง้ ทา่ นอาจเนน้ ไปในทางสมาธิ บางครัง้ เนน้ ไปทางปัญญาวปิ ัสสนา บางครัง้ เนน้ ทัง้ สมาธิ และปัญญา แตถ่ า้ ทกุ ครง้ั ทา่ นสอนใหใ้ ชแ้ ตป่ ญั ญา ตอ้ งตดิ ใจสงสยั ไวบ้ า้ ง ตอ้ ง สงั เกตดว้ ยวา่ การเทศนแ์ ตล่ ะครัง้ ผฟู ้ ังเป็ นฆราวาสหรอื พระสงฆ์ หรอื ทา่ นเทศนเ์ พอ่ื ตอบ ปัญหาของคนใดคนหนง่ึ ไมใ่ ชฟ่ ังแคค่ รัง้ สองครัง้ แลว้ สรปุ วา่ ทา่ นสอนเรอื่ งนไ้ี วแ้ คน่ ัน้ คนชอบคดิ อาจไมใ่ ชค่ นชอบใชป้ ญั ญา ครบู าอาจารยบ์ างทา่ นเมตตาแนะนําวา่ \"คนทชี่ อบคดิ ควรฝึ กใชป้ ญั ญาไปกอ่ นแลว้ จงึ ฝึ กสมถะตามหลงั \" บางทา่ นสอนวา่ \"คนชอบคดิ ตอ้ งบงั คบั ใหส้ งบใหม้ ากกอ่ น\" คณุ อา่ นแลว้ เห็นวา่ ทา่ นพดู ขดั กนั หรอื ไม่ บางคนพอเห็นคําสอน \"คนทช่ี อบคดิ ควรฝึกใชป้ ัญญาไปกอ่ น...\" ตนจงึ ฝึกใชป้ ัญญาไป เลย แตไ่ มย่ อมฝึกสมาธิ ไมต่ อ้ งฝึกสมถะกไ็ ดห้ รอื รอๆไวก้ อ่ น คนทค่ี ดิ ทําแบบนแ้ี สดงวา่ เป็ นคนชอบคดิ แตค่ ดิ แบบไมใ่ ชป้ ัญญาคดิ ตามเทา่ ใดนัก ถา้ อา่ นและพจิ ารณาใหด้ ี คําสอนทัง้ สองแบบ มคี วามหมายเดยี วกนั ไมว่ า่ จะเป็ นสมาธหิ รอื วปิ ัสสนา ความสงบ เป็ นจดุ มงุ่ หมายแรกสดุ ทตี่ อ้ งผา่ นใหไ้ ดก้ อ่ น ถา้ ปราศจากความสงบยอ่ มยากจะพจิ ารณาสง่ิ ตา่ งๆอยา่ งละเอยี ดแลว้ เห็นผลอยา่ งชดั เจน ดงั นัน้ คนทช่ี อบคดิ ตอ้ งฝึกใชป้ ัญญาของตวั เอง คดิ หาทางทําใหจ้ ติ สงบใหไ้ ดก้ อ่ น ถา้ เป็ นคนทต่ี ดิ คดิ ไมม่ าก แคย่ กผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ขนึ้ มาพจิ ารณาใหเ้ ห็นเป็ นของปฏกิ ลู น่ารังเกยี จ ควรทําใหค้ ดิ ละปลอ่ ยวางเรอ่ื งทตี่ ดิ คา้ งคาใจทง้ิ ไปได ้ แตถ่ า้ เป็ นคนคดิ มากและตดิ ทจ่ี ะตอ้ งคดิ เพราะมปี ัญหาหนา้ ทกี่ ารงานรมุ เรา้ อยตู่ ลอดเวลา ยอ่ มยากจะทําจติ ใหส้ งบไดง้ า่ ย จงึ จําเป็ นตอ้ งใชท้ กุ วถิ ที างเพอ่ื ทําจติ ใหส้ งบ ตอ้ งใชว้ ธิ ี ทง้ั ขทู่ งั้ ปลอบ บางทตี อ้ งหาคําแรงๆดา่ ตวั เองขนึ้ มาในใจเพอ่ื เตอื นสติ หรอื คดิ พจิ ารณา

16  ถงึ ความตายของตวั เอง พจิ ารณารา่ งกายของตนใหเ้ ห็นเป็ นซากศพ กระตนุ ้ ใหร้ สู ้ กึ ตัววา่ หากจะตอ้ งตายในทันที หรอื ตายในอกี ไมก่ นี่ าทขี า้ งหนา้ อะไรเป็ นสง่ิ สาํ คญั ทส่ี ดุ ที่ อยากจะทํา และตอ้ งทําใหไ้ ด ้ จะไดร้ ตู ้ วั และเกดิ สภาวะจติ ใจพรอ้ มตอ่ การเรมิ่ ทําสมาธิ ซงึ่ วธิ นี ตี้ รงกบั คําวา่ ปัญญาอบรมสมาธนิ ั่นเอง เมอ่ื จติ เรม่ิ สงบตวั ไดบ้ า้ งแลว้ จากการใชป้ ัญญาพจิ ารณา จากนัน้ ใหฉ้ วยโอกาสทําสมาธิ ตอ่ ไป ถา้ ลองจับลมหายใจเขา้ ออกแลว้ ยังหลดุ ไปคดิ ถงึ เรอื่ งอน่ื ไดอ้ กี ใหล้ องบรกิ รรมภาวนาวา่ พทุ โธกํากบั การตามรลู ้ ม ถา้ ยงั หลดุ จากคําบรกิ รรมไดอ้ กี ใหล้ องบรกิ รรมพทุ โธตามดว้ ย ตวั เลขพรอ้ มกบั ตามรลู ้ มหายใจไปดว้ ย หรอื จะใชว้ ธิ คี ดิ สกู ้ บั คดิ โดยบังคบั ใหน้ กึ แตค่ ําวา่ พทุ โธๆๆตดิ ตอ่ กนั ไปก็ได ้ ถา้ ยงั คดิ เรอื่ งอนื่ แทรกเขา้ มาไดอ้ กี แสดงวา่ ยงั มชี อ่ งวา่ ง ระหวา่ งคําวา่ พทุ โธ ตอ้ งเรง่ นกึ พทุ โธเร็วๆใหถ้ ยี่ บิ ขน้ึ ไปอกี จติ ทเ่ี ป็ นเหมอื นมา้ พยศ พอ ถกู ตเี สยี บา้ ง จะไดเ้ ชอื่ งลง จากนัน้ เมอ่ื จติ สงบแลว้ ถอนตวั ออกมา ใหร้ บี ฉวยจังหวะนัน้ ใชป้ ัญญาพจิ ารณาตอ่ ไปทันที นเ่ี องคอื จังหวะของวปิ ัสสนา ซงึ่ มขี อบเขตและทส่ี ดุ กวา้ งไกลกวา่ สมาธยิ ง่ิ นัก เรอ่ื งนพี้ ดู ไปก็เทา่ นน้ั ไมม่ ที างเขา้ ใจ ปจั จตั ตงั หมายถงึ ความรทู้ เ่ี ขา้ ใจไดเ้ ฉพาะตน ยากจะอธบิ ายใหค้ นอนื่ เขา้ ใจ จงึ มัก ใชก้ ารเปรยี บเปรยอปุ มาอปุ มยั เทยี บกบั เรอ่ื งนัน้ เรอื่ งนท้ี ใี่ กลต้ วั ใหพ้ อเขา้ ใจกนั ถา้ ใครเคย ผา่ นสภาวะ เคยสงสยั เรอ่ื งนัน้ มากอ่ น พอปฏบิ ตั จิ นเขา้ ใจ สามารถหาคําตอบไดแ้ ลว้ เรยี ก ไดว้ า่ ผา่ นสอบไลข่ นั้ นัน้ มาแลว้ พอไดพ้ บปะพดู จาหรอื หารอื ขอ้ ธรรมกนั จะมองออกวา่ ใครทยี่ ังไมผ่ า่ น สว่ นคนทยี่ ังไมผ่ า่ น จะมองไมอ่ อกวา่ คนทผี่ า่ นขนั้ นัน้ ไปแลว้ เป็ นยังไง คนทไี่ มเ่ คยสมั ผัส กบั ความสงบจากสมาธทิ ตี่ งั้ ม่ัน ยอ่ มไมม่ ที างทราบวา่ ความสงบเชน่ นัน้ เป็ นอยา่ งไร

17  คนทส่ี ามารถทําสมาธไิ ดแ้ คเ่ พยี งขนั้ ตน้ ยอ่ มไมม่ ที างเขา้ ใจวา่ สมาธขิ นั้ ทส่ี งู กวา่ มี ลกั ษณะเป็ นเชน่ ใด คนทไ่ี มเ่ คยปฏบิ ตั ใิ หจ้ ติ สงบเป็ นสมาธิ ยอ่ มไมท่ ราบวา่ กวา่ จะเป็ นสมาธไิ ดน้ ัน้ ตอ้ งผา่ น การใชป้ ัญญามากขนาดไหน คนทไ่ี มเ่ คยลองปฏบิ ตั ิ ยอ่ มไมม่ ที างรู ้ ซงึ่ ทอ่ี า้ งวา่ รกู ้ นั มักไดจ้ ากการอา่ นหรอื ฟังตามเขา มา แลว้ คดิ กนั ไปเองแทบทงั้ นัน้ คนทเี่ ลยี่ งไมป่ ฏบิ ตั ติ า่ งยกเหตผุ ลเขา้ ขา้ งตวั เอง อา้ งเรอ่ื งจรติ บา้ ง อา้ งคําสอนของครบู า อาจารยบ์ า้ ง อา้ งวา่ ทางนัน้ เป็ นทางลดั กวา่ บา้ ง อา้ งกนั สารพัด แตไ่ มไ่ ดอ้ า้ งการปฏบิ ตั ิ ของตวั เอง กลวั ทาํ ไม ฌาน พอเอย่ ถงึ ฌาน มักนกึ ถงึ ฌานของพวกฤๅษี แลว้ ทําใหไ้ มอ่ ยากตดิ อยใู่ นฌาน เพราะอา่ น พบวา่ พอตายไปจะเกดิ เป็ นพรหมหรอื อรปู พรหม กวา่ จะไดก้ ลบั มาเกดิ เป็ นมนุษยเ์ พอ่ื มี โอกาสบําเพ็ญบญุ บารมอี กี จะตอ้ งใชเ้ วลานานอกี กอ่ี สงไขยกไ็ มร่ ู ้ หรอื เขา้ ฌานแลว้ จะทํา ใหม้ อี ทิ ธฤิ ทธต์ิ า่ งๆนานา ซงึ่ เห็นวา่ ไมใ่ ชท่ างสายตรงมงุ่ สมู่ รรคผลนพิ พาน ซง่ึ ผทู ้ กี่ ลา่ ว เชน่ นไ้ี มเ่ ห็นมใี ครสกั คนทเ่ี คยเขา้ ฌานไดส้ ําเร็จ มแี ตบ่ อกกนั ไปแลว้ พากนั กลวั ฌานจงึ กลายเป็ นเรอ่ื งน่ากลวั เป็ นเรอื่ งทต่ี ดิ ป้าย \"ตอ้ งหา้ ม\" หากฌานเป็ นสง่ิ ตอ้ งหา้ ม เหตใุ ดจงึ มกี ลา่ วไวใ้ นพระไตรปิฎกบอ่ ยครัง้ หากฌานทวี่ า่ ไว ้ เป็ นฌานของพวกฤๅษี ทําไมจงึ ไมต่ ดั ออกไปจากพระไตรปิฎกไปเสยี เลยตงั้ แตแ่ รก ยงิ่ ใน ยคุ ของสมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ มผี ฝู ้ ึกฌานแบบฤๅษีมากมาย ไมจ่ ําเป็ นตอ้ งเขยี น บนั ทกึ ไวใ้ นพระไตรปิฎกใหล้ ะเอยี ด นแ่ี สดงวา่ ฌานตอ้ งมปี ระโยชนอ์ ยา่ งยงิ่

18  ฌานกค็ อื ฌานของศาสนาพทุ ธ ขอใหฝ้ ึกโดยใชม้ รรคแปดใหค้ รบ เมอ่ื มสี มั มาทฏิ ฐเิ ป็ น ทตี่ งั้ มงุ่ ละสกั กายทฏิ ฐิ วจิ กิ จิ ฉา สลี พั พตปรามาส แลว้ จะไปกลวั ฌานทําไม มาตรฐานของความสงบ ธรรมของสมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ เป็ นสงิ่ ประเสรฐิ และหาไดย้ าก การทไ่ี ดเ้ กดิ มาเป็ น มนุษยถ์ อื เป็ นโชคดขี นั้ หนงึ่ แลว้ แตโ่ ชคทหี่ าไดย้ ากกวา่ นัน้ คอื การไดเ้ กดิ มาเป็ นคนไทย ไดใ้ กลช้ ดิ กบั พระพทุ ธศาสนา สามารถอา่ นเขยี นพดู ภาษาไทย หรอื ถา้ ไดฝ้ ึกปฏบิ ัตธิ รรม ไปดว้ ย ยอ่ มเป็ นการใชโ้ อกาสทห่ี าไดย้ ากนที้ ําใหไ้ มเ่ สยี ทที เ่ี กดิ มา ผมู ้ คี วามทกุ ขร์ อ้ นใจ เมอื่ หาทางแกไ้ ขปัญหาไมไ่ ด ้ มักหนั หนา้ เขา้ วัดพงึ่ รสพระธรรม พอ ไดร้ ับความสงบขน้ึ มาแมเ้ พยี งนอ้ ยนดิ จะรสู ้ กึ ถงึ ความสขุ ทตี่ นไมเ่ คยพบมากอ่ น บา้ งขอ แคไ่ ดต้ กั บาตรทําบญุ บา้ งขอแคไ่ ดเ้ ขา้ วัดนานๆทคี รัง้ บา้ งเทยี่ วเดนิ ทางไปกราบพระ 7 วัด 9 วดั บางคนยา้ ยบา้ นเขา้ ไปอยใู่ นวัดเสยี เลย ความสงบนแี่ หละทําใหไ้ มก่ า้ วหนา้ ไปอกี ขนั้ ในทางธรรม บางคนพอศกึ ษาพระธรรมคําสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ แลว้ ซาบซง้ึ ใจ จงึ ขวนขวายใครร่ ใู ้ นทางธรรมมากขนึ้ อยากศกึ ษา พระไตรปิฎกใหเ้ ขา้ ใจทะลปุ รโุ ปรง่ บางคนถงึ กบั เขา้ สอบนักธรรมเป็ นขนั้ ตรโี ทเอก กลายเป็ นผเู ้ ชยี่ วชาญเกง่ กาจในอภธิ รรม มคี วามสามารถในการทอ่ งธรรมภาษาบาลไี ด ้ คลอ่ งแคลว่ นเี่ ป็ นเพราะตดิ กบั ความสขุ ความสงบทไี่ ดจ้ ากแคศ่ กึ ษาขนั้ ทฤษฎที เี่ รยี กวา่ ขนั้ ปรยิ ัตนิ ั่นแหละ ความสงบในขนั้ ปฏบิ ัติ เป็ นสงิ่ ทท่ี ําใหไ้ มก่ า้ วหนา้ ไปอกี ขนั้ ไดเ้ ชน่ กนั และเป็ นความสงบท่ี ทําใหค้ นทป่ี ฏบิ ตั วิ ธิ นี ัน้ ๆตา่ งยดึ ถอื วธิ ขี องตนวา่ ถกู ตอ้ งทสี่ ดุ กลายเป็ นเรอื่ งใหท้ ะเลาะ เบาะแวง้ กนั วา่ วธิ ใี ดคอื วธิ ที ถ่ี กู ตอ้ ง ครบู าอาจารยท์ า่ นกลา่ ววา่ ถา้ ตา่ งปฏบิ ตั ใิ หถ้ งึ ทสี่ ดุ แลว้ ขอใหท้ าํ ใหเ้ ป็ น ทาํ ใหถ้ งึ จะไมม่ เี รอื่ งใดทตี่ อ้ งมาทะเลาะกนั เลย

19  การปฏบิ ตั ธิ รรมเรมิ่ จากศลี สมาธิ ปัญญา ศลี ชว่ ยทําใหจ้ ติ สงบไดข้ นั้ หนง่ึ พอมสี มาธทิ ํา ใหเ้ กดิ ความสงบลกึ ซง้ึ เขา้ ไปอกี ขนั้ หนง่ึ พอใชป้ ัญญาจะพบกบั ความสงบทล่ี ะเอยี ด กวา่ เดมิ เขา้ ไปอกี ขนั้ หนงึ่ ผซู ้ ง่ึ ไมเ่ คยทําความสงบถงึ ขนั้ ยอ่ มไมม่ ที างเขา้ ใจไดเ้ ลยวา่ ความสงบทล่ี ะเอยี ดลกึ ซงึ้ กวา่ นัน้ เป็ นอยา่ งไร ในสงั คมอนั ยงุ่ เหยงิ ปัจจบุ นั น้ี ทกุ คนตอ้ งแกง่ แยง่ ชงิ ดเี อารัดเอาเปรยี บกนั มากขน้ึ เป็ น ชวี ติ ประจําวันทข่ี าดคณุ ภาพ พอหนั หนา้ เขา้ วัด ไดพ้ บพระธรรมขนั้ ตน้ ฝึกใหม้ สี ตติ ามรู ้ กายเวทนาจติ ธรรมตลอดเวลา ยอ่ มทําใหพ้ บกบั ความสงบในใจทต่ี วั เองไมเ่ คยประสบมา กอ่ น เหมอื นน้ํารอ้ นมาพบกบั นํ้าแข็งหรอื น้ําเย็นทม่ี อี ณุ หภมู ติ า่ งกนั อยา่ งชดั เจน ทําใหย้ ดึ ตดิ กบั ความสงบทเ่ี พง่ิ ไดร้ ับรนู ้ เี้ ป็ นอยา่ งยงิ่ โดยหารไู ้ มว่ า่ ยงั มพี ระธรรมขนั้ ทสี่ ามารถให ้ ความสงบไดล้ กึ ซง้ึ กวา่ อยอู่ กี ผเู ้ พงิ่ ยนิ ดกี บั ความสงบ ตอ้ งอยา่ ประมาทวา่ ความสงบทตี่ นมนี ัน้ เป็ นความสงบทแี่ ทจ้ รงิ อยา่ เพง่ิ ยดึ เอาความสงบแคน่ ัน้ อยา่ เพงิ่ ดใี จ อยา่ เพง่ิ ยดึ ตดิ กบั วธิ ปี ฏบิ ัตขิ องตน อยา่ คดิ เพยี งแตว่ า่ ทําไดแ้ คน่ ดี้ ที ส่ี ดุ แลว้ ขอใหค้ ดิ เฉลยี วใจสงสยั ไวเ้ สมอวา่ ยังถกู กเิ ลสหลอกอยู่ หรอื ไม่ พยายามหาใหพ้ บวา่ ในความสงบทว่ี า่ นัน้ ยงั มคี วามไมส่ งบแฝงตวั อยอู่ กี เยอะแยะไปหมด แตท่ ําไมตนจงึ ไมส่ ามารถเห็นความไมส่ งบนัน้ ละ่ พงึ ระลกึ ไวเ้ สมอวา่ มแี ตก่ ารบรรลุ อรหตั ผลเทา่ นัน้ จงึ เป็ นความสงบทแี่ ทจ้ รงิ กวา่ จะถงึ เวลานัน้ ธรรมของจรงิ ทว่ี า่ จรงิ ยอ่ ม ยงั มธี รรมของปลอมแอบแฝงอยอู่ กี

20  เหตใุ ดกามฉนั ทะ จงึ เป็ นขอ้ แรกของนวิ รณ์ นวิ รณ์ แปลวา่ เครอื่ งกนั้ ใชห้ มายถงึ ธรรมทเี่ ป็ นเครอ่ื งปิดกนั้ หรอื ขดั ขวางไมใ่ หบ้ รรลุ ความดี ไมเ่ ปิดโอกาสใหท้ ําความดี และเป็ นเครอ่ื งกนั้ ความดไี วไ้ มใ่ หเ้ ขา้ ถงึ จติ เป็ น อปุ สรรคสําคญั ทที่ ําใหผ้ ปู ้ ฏบิ ัตบิ รรลธุ รรมไมไ่ ดห้ รอื ทําใหเ้ ลกิ ลม้ ความตงั้ ใจปฏบิ ัตไิ ป นวิ รณ์ มี 5 อยา่ ง คอื 1. กามฉนั ทะ ความพอใจ ตดิ ใจ หลงใหลใฝ่ ฝัน ในกามโลกยี ท์ ัง้ ปวง 2. พยาบาท ความไมพ่ อใจ จากความไมไ่ ดส้ มดงั ปรารถนาในโลกยี ะสมบตั ทิ ัง้ ปวง 3. ถนี มทิ ธะ ความขเี้ กยี จ ทอ้ แท ้ ออ่ นแอ หมดอาลยั ไรก้ ําลงั ทัง้ กายใจ ไมฮ่ กึ เหมิ 4. อทุ ธจั จะกกุ กจุ จะ ความคดิ ซดั สา่ ย ตลอดเวลา ไมส่ งบนงิ่ อยใู่ นความคดิ ใดๆ 5. วจิ กิ จิ ฉา ความไมแ่ น่ใจ ลงั เลใจ สงสยั กงั วล กลา้ ๆกลวั ไมเ่ ต็มรอ้ ย ไมม่ ั่นใจ ความอธบิ ายขา้ งตน้ นเี้ ป็ นความหมายทก่ี ลา่ วกนั ทัว่ ไป ซง่ึ ครบู าอาจารยท์ า่ นกลา่ ววา่ ใน การปฏบิ ตั กิ รรมฐาน กามฉนั ทะนแี่ หละเป็ นเหตสุ ําคญั ทาํ ใหฝ้ ึ กไมก่ า้ วหนา้ กามฉันทะในแงข่ องการปฏบิ ตั ิ มไิ ดม้ คี วามหมายถงึ ความรักใครจ่ ากเพศสมั พันธ์ แต่ หมายถงึ ความอยากไดค้ วามสขุ อยากปฏบิ ตั เิ พอ่ื ใหท้ กุ ขห์ ายไป ซงึ่ ความอยากนเี้ องทํา ใหเ้ มอื่ หลบั ตาลงแลว้ พบแตค่ วามคดิ นกึ วนุ่ วายแสดงตวั ขน้ึ มา ยง่ิ คดิ วา่ ตงั้ ใจจะไมค่ ดิ ยง่ิ กลายเป็ นคดิ ซง่ึ ทําใหไ้ มส่ งบเสยี เอง เมอ่ื ผฝู ้ ึกพยายามทําใหจ้ ติ สงบแตก่ ลบั พบกบั ความ ไมส่ งบ ยอ่ มเกดิ ความไมพ่ อใจมากขน้ึ เครยี ดมากขน้ึ แลว้ รสู ้ กึ ทอ้ แทเ้ บอื่ หน่าย ไมแ่ น่ใจ วา่ วธิ ปี ฏบิ ตั ขิ องตนทําไปถกู ทางหรอื ไม่ แมค้ วามสขุ ความพน้ ทกุ ข์ เป็ นสง่ิ ทที่ กุ คนปรารถนา แตข่ อใหเ้ ขา้ ใจดว้ ยวา่ ความสขุ หรอื ความพน้ ทกุ ขท์ เี่ กดิ ขนึ้ เป็ นผลทจ่ี ะเกดิ ตามมาจากการปฏบิ ตั ิ ผฝู ้ ึกกรรมฐานไมม่ หี นา้ ท่ี จะตอ้ งไปขวนขวายหาความสขุ หรอื อยากใหค้ วามสขุ เกดิ ขน้ึ ไดเ้ ร็วๆ

21  การปฏบิ ตั กิ รรมฐานคลา้ ยกบั การปลกู ตน้ ไม ้ ตอ้ งเลอื กเมล็ดพันธทุ์ ด่ี ี หม่ันพรวนดนิ รดน้ํา ตน้ ไม ้ พอมันแตกหน่อออกใบ ในไมช่ า้ ยอ่ มออกดอกออกผลใหไ้ ดท้ านกนั ในทสี่ ดุ ขอใหต้ ัง้ ใจปฏบิ ตั ธิ รรมดว้ ยความอดทน สมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทรงใชเ้ วลาสะสม บญุ บารมมี านับชาตไิ มถ่ ว้ นและใชเ้ วลาบําเพ็ญเพยี ร 6 ปี จงึ ตรัสรู ้ ดงั นัน้ ถา้ จะตงั้ ระยะเวลา ปฏบิ ตั ธิ รรมไวน้ านกวา่ พระองค์ อยา่ งนอ้ ยสกั สองหรอื สามเทา่ ยอ่ มไมใ่ ชเ่ รอื่ งแปลก พดู งา่ ย เขา้ ใจงา่ ย หลงเชอื่ ก็งา่ ย วปิ ัสสนาเป็ นเป้าหมายสาํ คญั ของการปฏบิ ตั กิ รรมฐาน มงุ่ ใหเ้ กดิ ปัญญารแู ้ จง้ เห็นจรงิ เพอื่ รทู ้ นั และสามารถเอาชนะกเิ ลส จะไดไ้ มต่ อ้ งหวนกลบั มาเกดิ อกี วปิ ัสสนาเป็ นเรอื่ งงา่ ยทจี่ ะพดู ถงึ อยา่ งบอกใหค้ ดิ พจิ ารณาการเกดิ แก่ เจ็บ ตาย ใหเ้ ขา้ ใจ วา่ เป็ นอนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา ใครๆก็สอนกนั ได ้ พดู ถงึ กนั ได ้ คดิ กนั ได ้ และเขา้ ใจกนั ได ้ ทําใหน้ ักปรยิ ตั ซิ ง่ึ อา่ นตํารับตํารามาเยอะ จํามามาก หรอื คนชอบคดิ พอพบวา่ ธรรมะชว่ ย ทําใหช้ วี ติ มคี วามสขุ สงบมากขน้ึ มักนกึ เขา้ ใจกนั เอาเองวา่ วธิ ที ตี่ นฝึกใชไ้ ดแ้ ลว้ ถา้ วปิ ัสสนาเป็ นเรอ่ื งงา่ ย ทําไมในชว่ งทพี่ ทุ ธองคท์ รงตรัสรใู ้ หมๆ่ จงึ ทรงทอ้ พระทัยวา่ ธรรมนัน้ ลกึ ซงึ้ ยงิ่ นัก ไมง่ า่ ยสาํ หรับบคุ คลทัว่ ไปจะเขา้ ใจ สว่ นสมาธิ แมอ้ ธบิ ายวธิ ปี ฏบิ ตั ใิ หเ้ ขา้ ใจกนั ได ้ แตม่ ใิ ชง่ า่ ยกวา่ จะฝึกฝนจนจติ สงบ สาเหตุ ทอ่ี า้ งวา่ ไมต่ อ้ งฝึกสมาธใิ หม้ ากนักหรอก ทแี่ ทเ้ พราะตวั เองฝึกสมาธไิ มส่ าํ เร็จเสยี ที การปฏบิ ตั ธิ รรมมไิ ดจ้ บเพยี งแคค่ วามเขา้ ใจ หากตอ้ งฝึกจนรเู ้ ทา่ ทันกเิ ลส เขา้ ใจในเหตุ และผล ทไ่ี ปทม่ี า และเหตปุ ัจจัยทเ่ี กย่ี วขอ้ ง จงึ เรยี กไดว้ า่ รแู้ จง้ และตอ้ งมเี ชอื่ เต็มรอ้ ย ในความรนู ้ ัน้ เพราะไดป้ ระสบพบเห็นจากการฝึกปฏบิ ตั ขิ องตนเองจน เห็นจรงิ อกี ดว้ ย

22  เรม่ิ จากหยาบไปหาละเอยี ด การฝึกกรรมฐานตอ้ งเรมิ่ ตน้ จากงา่ ยไปยาก จากหยาบไปละเอยี ด กอ่ นจะเจอกบั โจทย์ ปัญหาตวั จรงิ ตอ้ งเรยี นรวู ้ ธิ กี ารและฝึกจติ ฝึกใจหลายๆเรอื่ งทเ่ี ป็ นองคป์ ระกอบใหผ้ า่ น กอ่ น เหมอื นกบั วธิ กี ารคดิ เลขนั่นเอง กอ่ นทจ่ี ะคดิ หาผลลพั ธย์ กกําลังสองของเลข 123 ตอ้ งเรยี นรวู ้ ธิ กี ารบวกลบคณู หารและสามารถทอ่ งสตู รคณู ใหเ้ ป็ นกอ่ น อะไรควรทํากอ่ น อะไรควรทําหลัง เป็ นประเด็นหนง่ึ ซงึ่ ชวี้ า่ คณุ จะฝึกกรรมฐานไดส้ ําเร็จ หรอื ไม่ ฝึกใหท้ านรักษาศลี จงึ เรมิ่ บรกิ รรมภาวนา ฝึกแบบงา่ ยกอ่ นแบบยาก ฝึกแบบชา้ ๆ กอ่ นแบบเร็วๆ ฉลาดเรม่ิ จากหยาบไปหาละเอยี ด ฝึกตามรกู ้ ายกอ่ นตามรจู ้ ติ ฝึกบรกิ รรม ภาวนาพทุ โธกอ่ นฝึกตามรลู ้ มหายใจ ฝึกตามรลู ้ มหายใจเขา้ ออกสนั้ ยาวกอ่ นจงึ หันมาตาม รลู ้ มหายใจผา่ นรจู มกู ทจี่ ดุ เดยี ว ฝึกเพง่ ดอู าการรทู ้ จี่ ดุ เดยี วกอ่ นจงึ เรมิ่ ฝึกยา้ ยฐานของจติ ผฝู ้ ึกตอ้ งรจู ้ ักประเมนิ ระดบั ความสามารถของตวั เองวา่ สามารถฝึกไดอ้ ยา่ งสบายในขนั้ ใด พอสอบผา่ นขนั้ ตน้ แลว้ จงึ เลอ่ื นไปฝึกในขนั้ ทย่ี ากขน้ึ การปฏบิ ตั กิ รรมฐานเป็ นงานตอ้ งใช ้ เวลา ไมใ่ ชว่ า่ พอไดฟ้ ังเทศนฟ์ ังธรรมนดิ เดยี วแลว้ ไดด้ วงตาเห็นธรรมกนั งา่ ยๆ อะไรคอื หยาบ อะไรคอื ละเอยี ด ของหยาบสามารถใชเ้ ป็ นสงิ่ ใหก้ ําหนดรไู ้ ดง้ า่ ยและ ชดั เจนกวา่ ของละเอยี ด เชน่ การนกึ ถงึ คําบรกิ รรมภาวนาพทุ โธตดิ ตอ่ กนั ไปทําไดง้ า่ ยกวา่ การตามรลู ้ มหายใจในขนั้ ทที่ ําตวั เป็ นผรู ้ ผู ้ ดู ้ เู ฉยๆ การกําหนดรลู ้ มหายใจ โดยสงั เกตการพองยบุ ของหนา้ ทอ้ งหรอื ปอด ยอ่ มมอี าการของ กายทเ่ี ห็นไดร้ สู ้ กึ ไดช้ ดั เจน จงึ สงั เกตและตามรไู ้ ดง้ า่ ยกวา่ การสงั เกตลมหายใจทผ่ี า่ นรู จมกู เพยี งจดุ เดยี ว การสงั เกตลมหายใจทผี่ า่ นเขา้ จมกู ผา่ นปอด ไปสน้ิ สดุ ทที่ อ้ ง จากนัน้ สงั เกตลมหายใจ ออกทเ่ี รมิ่ จากทอ้ ง ผา่ นปอด มาออกทจ่ี มกู เป็ นอาการเคลอ่ื นไหวของกายทเ่ี ห็นไดช้ ดั รสู ้ กึ ไดง้ า่ ยกวา่ การตามรลู ้ มหายใจทผี่ า่ นเขา้ ออกรจู มกู ทจ่ี ดุ เดยี ว

23  ถา้ บรกิ รรมภาวนาพทุ โธหรอื ตามรลู ้ มหายใจเพยี งอยา่ งเดยี วแลว้ ยงั แอบคดิ เรอ่ื งอน่ื ไดอ้ กี ใหบ้ รกิ รรมภาวนาพทุ โธกํากบั การตามรลู ้ มหายใจจะทําไดง้ า่ ยกวา่ ของหยาบเป็ นสง่ิ ทส่ี งั เกตตามรไู้ ดง้ า่ ย แตค่ วามงา่ ยนเ่ี องยอ่ มสรา้ งกาํ ลงั ของจติ ไดน้ อ้ ยตามไปดว้ ย ดงั นัน้ ผฝู ้ ึกจงึ ตอ้ งเลอื กวธิ ฝี ึกทย่ี ากขน้ึ ตอ่ ไปเพอ่ื สรา้ งจติ ใหม้ กี ําลงั มากขน้ึ ผฝู ้ ึกทเี่ รมิ่ จากหยาบไปละเอยี ดจะรตู ้ วั ไดเ้ องวา่ ทว่ี า่ ละเอยี ดนัน้ ยงั หยาบอยู่ เพราะเมอื่ ฝึก ไปแลว้ จะพบวา่ ในความละเอยี ดยงั มคี วามละเอยี ดสดุ ละเอยี ดยงิ่ กวา่ เดมิ ตอ่ ไปอกี หลาย ขนั้ จะไดพ้ บความรแู ้ ปลกๆใหมๆ่ ทที่ ําใหฉ้ งนสงสยั วา่ ในชวี ติ นย้ี งั มขี องแปลกทต่ี นไมเ่ คย ไดพ้ บมากอ่ นอยอู่ กี มากมาย เมอ่ื จติ ละเอยี ดมกี ําลังมากขน้ึ จะสามารถใชป้ ัญญาพจิ ารณาไดล้ ะเอยี ดมากขน้ึ เมอ่ื ใช ้ ปัญญาขนั้ ละเอยี ด สง่ ผลใหส้ มาธลิ ะเอยี ดตาม ทําใหไ้ ดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นสงิ่ ทล่ี ะเอยี ดขน้ึ ไปเรอื่ ยๆ สว่ นคนทสี่ าํ คญั ตวั เองผดิ ไมร่ จู ้ ักประเมนิ ความสามารถของกําลงั จติ ตวั เอง แลว้ ฝึกขา้ ม ขนั้ จับละเอยี ดกอ่ นหยาบ ฝึกตามดจู ติ กอ่ นรกู ้ าย จะไดร้ เู ้ ทา่ ทเี่ คยรอู ้ ยเู่ ทา่ นัน้ ซงึ่ คนกลมุ่ นมี้ ักเชอื่ มัน่ วา่ สงิ่ ทไ่ี ดร้ นู ้ ัน้ ละเอยี ดทสี่ ดุ แลว้ เนอ่ื งจากจติ มธี รรมชาตทิ ไ่ี มอ่ ยนู่ ง่ิ ยากจะตามรจู ้ ติ ไดท้ ัน ดังนัน้ ถา้ จะเรยี นรเู ้ รอ่ื งของจติ จงึ ตอ้ งเรม่ิ ตน้ จากการตามรอู ้ ารมณท์ หี่ ยาบไปสอู่ ารมณ์ทล่ี ะเอยี ดกวา่ ขน้ึ ไปเรอื่ ยๆ ตอ้ ง เลอ่ื นจากหยาบไปละเอยี ด ฝึกจากงา่ ยไปยาก อยา่ นกึ วา่ สง่ิ ทตี่ นเองรนู ้ ัน้ ละเอยี ดพอแลว้ อยา่ หลงยดึ วา่ ถงึ ทสี่ ดุ แลว้ หารไู ้ มว่ า่ ยงั มสี งิ่ ซงึ่ ละเอยี ดยงิ่ กวา่ เดมิ อยอู่ กี มาก เหมอื นกบั คนทใ่ี ชส้ ายตาธรรมดายอ่ มไมส่ ามารถมองเห็นเชอ้ื โรคในนํ้า แตย่ ังเถยี งคอเป็ นเอ็นวา่ น้ํา สะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ซงึ่ จะรไู ้ ดจ้ รงิ ตอ่ เมอื่ มองผา่ นกลอ้ งจลุ ทรรศน์ ขอใหเ้ รม่ิ จากงา่ ย ไปสยู่ าก จากหยาบไปสลู่ ะเอยี ด แลว้ จะพบวา่ ไมย่ ากอยา่ งเคย

24  หนามยอก ตอ้ งเอาหนามบง่ ทาน ศลี สมาธิ ปัญญา เป็ นคํา 4 คําทใี่ ชค้ วบคกู่ นั อยเู่ สมอ ผฝู ้ ึกกรรมฐานตอ้ งพยายาม ทําใหค้ รบ หากไมเ่ คยใหท้ าน ไมไ่ ดถ้ อื ศลี อยา่ นกึ วา่ จะมที างฝึกสมาธสิ ําเร็จ เพราะทาน และศลี นแี่ หละเป็ นตวั ชนี้ ําใหก้ ารปฏบิ ตั กิ รรมฐานดําเนนิ ไปในทางสมั มาสมาธิ ไมห่ ลดุ ไป ในทางมจิ ฉาสมาธิ ทานคอื การให ้ ศลี คอื การรักษาตนไมใ่ หไ้ ปเบยี ดเบยี นเอารัดเอาเปรยี บผอู ้ นื่ อกี นัยหนงึ่ คอื การเจรญิ พรหมวหิ ารสนี่ ั่นเอง หากอยากจะกา้ วหนา้ ในการฝึกสมาธิ ตอ้ งรจู ้ ักเมตตา กรณุ า มทุ ติ า อเุ บกขา หาไมแ่ ลว้ พอหลบั ตาลงจะพบแตค่ วามคดิ กงั วล หว่ งนั่นหว่ งน่ี อยากไดอ้ ยา่ งนัน้ อยากไดอ้ ยา่ งน้ี ไมอ่ ยากเสยี ประโยชนท์ ต่ี วั เองควรจะได ้ หรอื คดิ อาฆาต แคน้ ซงึ่ ทัง้ หมดนลี้ ว้ นทําใหม้ วั เมาอยกู่ บั เรอ่ื งอดตี และอนาคต ไมม่ ที างทจ่ี ะทําจติ ใหส้ งบ ตงั้ มั่นอยกู่ บั ปัจจบุ นั แทนทจี่ ะคดิ ถงึ ความหมายของการใหท้ านและศลี วา่ คอื อะไร อะไรคอื ความเมตตา อะไร คอื กรณุ า หากคณุ เคยใหท้ านหรอื รกั ษาศลี มากอ่ น ขอเพยี งแคค่ ดิ ถงึ ทานและศลี ท่ี ตวั เองไดป้ ฏบิ ตั ริ กั ษามาตลอด จะรสู้ กึ อมิ่ เอบิ ขน้ึ มาในใจไดเ้ อง ดงั นัน้ ครบู าอาจารย์ จงึ สงั่ สอนไวว้ า่ กอ่ นทจี่ ะน่ังสมาธขิ อใหส้ วดบชู าพระรัตนตรัยและขอคณุ พระพทุ ธ พระ ธรรม พระสงฆเ์ ป็ นทพี่ ง่ึ และใหส้ วดบทรับศลี และพจิ ารณาพรหมวหิ ารสไ่ี วเ้ สมอ เพอ่ื เป็ น การสรา้ งสภาวะทพี่ รอ้ มและเกอ้ื หนุนตอ่ การทําสมาธติ อ่ ไปนั่นเอง ผฝู ้ ึกสมาธติ อ้ งฉลาดเลอื กวธิ ที จ่ี ะเอาชนะความคดิ ฟ้งุ ซา่ นของตวั เอง ถา้ หลบั ตาลงแลว้ คดิ ถงึ คําพดู หรอื การกระทําของผอู ้ นื่ ทที่ ําใหร้ สู ้ กึ วา่ เขากําลงั เอารัดเอาเปรยี บ พอคดิ ถงึ เมตตาหรอื การชว่ ยเหลอื ใหเ้ ขามคี วามสขุ ขน้ึ มา จะทําใหค้ ดิ ยอมเขาเสยี บา้ ง ยอมยก โทษใหเ้ ขา ความกลมุ ้ ใจก็จะบรรเทาเบาบางลง หากหลบั ตาลงแลว้ คดิ ถงึ ความอยากไดใ้ นสง่ิ สวยงามน่ารักน่าใคร่ ใหย้ กอสภุ กรรมฐาน ขนึ้ มาพจิ ารณา พจิ ารณาถงึ ความสกปรกโสโครกและไมจ่ รี ังถาวร ใหค้ ลายความกําหนัด ความยนิ ดใี นของทวี่ า่ สวยวา่ งามเหลา่ นัน้

25  ถา้ ยงั หยดุ คดิ ไมไ่ ดอ้ กี ลองคดิ ถงึ ความตายของตวั เองวา่ จะตายเมอ่ื ใดกไ็ มร่ ู ้ หายใจเขา้ แลว้ อาจหวั ใจวายไมไ่ ดห้ ายใจออกกไ็ ด ้ ดงั นัน้ เมอื่ ยงั มเี วลาใหป้ ฏบิ ัตธิ รรม จงึ ควรใชเ้ วลา จากนใ้ี หม้ คี า่ ทส่ี ดุ ผทู ้ วี่ นุ่ วายกบั การทํามาหากนิ สนใจกบั กําไรขาดทนุ อยทู่ กุ วัน หากไมพ่ ยายามระลกึ ถงึ พรหมวหิ ารสไ่ี วเ้ สมอ การกระทําอะไรทท่ี ําจนตดิ เป็ นนสิ ยั มาตลอด ยอ่ มยากจะทําใหล้ บ ลมื ไปไดใ้ นทนั ที จงึ มใิ ชเ่ รอ่ื งงา่ ยเลยทจ่ี ะทําจติ ใหส้ งบเป็ นสมาธิ จนกวา่ จะพยายามคดิ ใชห้ นามบง่ หนามใหห้ ลดุ ออกไปจากนสิ ยั ตดิ ตวั ของตนเสยี บา้ ง จดุ หมายทแี่ ทจ้ รงิ ของพรหมวหิ ารสี่ คอื การสรา้ งผลทด่ี ใี หเ้ กดิ ขนึ้ กบั ตวั เอง เพอื่ พน้ จาก ความทกุ ขแ์ ละไมต่ ดิ อยใู่ นความสขุ ไมต่ ดิ อยใู่ นอดตี ทผ่ี า่ นไปแลว้ อะไรทไ่ี ดเ้ กดิ ขนึ้ มนั ไดเ้ กดิ ขนึ้ จนจบสมบรู ณ์ตามธรรมชาตขิ องมันไปแลว้ อยา่ ไปสนใจยดึ ตดิ กบั ความพา่ ย แพห้ รอื เสยี ประโยชนใ์ นทางโลก เพราะแทจ้ รงิ แลว้ นน่ั คอื การเอาชนะตวั เอง ในทางธรรม จติ ใจยอ่ มเกดิ ความสงบสขุ และพรอ้ มตอ่ การปฏบิ ตั ธิ รรม การใชป้ ัญญาพจิ ารณาน้ี ถา้ จติ ยงั ขาดกําลงั ยงั ไมส่ งบตงั้ มั่น พงึ เลย่ี งการคดิ ยอ้ นไปหา เหตุ แตใ่ หพ้ จิ ารณาทผ่ี ลซง่ึ เกดิ ขนึ้ กบั กายใจของตวั เองใหเ้ ห็นสภาวะและการปรงุ แตง่ ที่ เกดิ จากจติ ใหไ้ ดช้ ดั เจนกอ่ น จากนัน้ จงึ หาอบุ ายพจิ ารณาดังทกี่ ลา่ วมาขา้ งตน้ จนจติ สงบ ถา้ มงุ่ พจิ ารณาไปทเ่ี หตุ จะเหมอื นราดนํ้ามนั เขา้ กองเพลงิ ยง่ิ กระตนุ ้ ทําใหจ้ ติ ยากจะสงบ ความสขุ สงบทไ่ี ดจ้ ากการปฏบิ ตั กิ รรมฐานเป็ นทรัพยท์ แ่ี ทจ้ รงิ เหนอื กวา่ ทรัพยส์ นิ เงนิ ทอง ใดๆทงั้ สนิ้ สงิ่ ทเี่ สยี ไปในทางโลกมคี ณุ คา่ ทน่ี อ้ ยกวา่ ประโยชนท์ ไี่ ดร้ ับในทางธรรมอยา่ ง เปรยี บเทยี บกนั ไมไ่ ด ้

26  เคล็ดลบั การทําสมาธิ ไดย้ นิ ไดฟ้ ังมาบอ่ ยวา่ ถา้ อยากทําสมาธใิ หส้ ําเร็จ ตอ้ งทําใหบ้ อ่ ย ทําใหช้ นิ และทําให ้ นาน ซง่ึ ขอเพมิ่ อกี สกั ขอ้ หนง่ึ วา่ ตอ้ งรดู ้ ว้ ยวา่ ทําสมาธเิ พอื่ อะไร ความคดิ เป็ นสงิ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ ไดเ้ ร็วมาก อยา่ งการพดู จากนั ไดเ้ ป็ นเรอ่ื งเป็ นราวนแ่ี หละยกมา เป็ นตวั อยา่ งไดเ้ ลย ลองสงั เกตขนั้ ตอนกอ่ นทจ่ี ะสรรหาคําพดู ออกมา ผพู ้ ดู ตอ้ งรตู ้ วั กอ่ น ใชไ่ หมวา่ อะไรทท่ี ําใหอ้ ยากพดู จะพดู เรอื่ งอะไร พดู ไปเพอ่ื อะไร พอตงั้ ใจไดแ้ วบ้ เดยี ว จะพดู คํานัน้ คํานอ้ี อกมาตอ่ ๆกนั เป็ นประโยคไดเ้ ป็ นเรอ่ื งเป็ นราว แวบ้ เดยี วเทา่ นัน้ นะทใี่ ช ้ เวลาคดิ แลว้ พดู ๆๆๆๆกนั ออกมา แตถ่ า้ อยากพดู แตไ่ มร่ วู ้ า่ จะพดู เรอ่ื งอะไร หรอื พดู ไปเพอ่ื อะไร จะพดู ออกมาไมไ่ ดเ้ รอื่ ง สมาธิ ทาํ ไปเพอื่ ทาํ ใหจ้ ติ ตงั้ มน่ั หากสามารถใชจ้ ติ กําหนดตามรเู ้ รอ่ื งทต่ี อ้ งการไดอ้ ยา่ ง ตอ่ เนอ่ื ง ชดั เจน และปราศจากการปรงุ แตง่ น่ันแหละเรยี กวา่ มสี มาธแิ ลว้ มจี ติ ตงั้ มนั่ แลว้ พอจติ ตงั้ มน่ั จติ จะสงบไดเ้ พราะสามารถควบคมุ ใหจ้ ติ คดิ ไปในทางใดทางหนง่ึ จติ จงึ มี กําลงั มากขน้ึ เพราะไมป่ ลอ่ ยใหค้ ดิ เรอ่ื ยเปื่ อยอยา่ งไมร่ ตู ้ วั บางคนขา้ มขนั้ ตอนของการทําจติ ใหต้ งั้ ม่ัน โดยคดิ วา่ อยากจะสงบ อยากฝึกสมาธเิ พอื่ ผอ่ นคลายกายและใจ อยากทําใจใหว้ า่ ง ซงึ่ การคดิ ไวแ้ บบน้ี ผลจะออกมาในทํานองทว่ี า่ ทําใจใหว้ า่ งไดบ้ อ่ ยๆ ผอ่ นคลายไมต่ อ้ งคดิ อะไร ลมื ทกุ ขท์ มี่ ไี ดต้ ามตอ้ งการ หลายคน เสยี เวลาไปกบั การฝึกแบบนแี้ ลว้ หลงเขา้ ใจไปวา่ คอื สมาธิ บางคนตงั้ ใจใหม้ สี ตมิ สี มาธใิ นชวี ติ ประจําวนั พยายามตามดรู อู ้ าการของกายใจท่ี เคลอื่ นไหวเปลยี่ นแปลงในแตล่ ะขณะ มงุ่ ใหร้ อู ้ ยใู่ นปัจจบุ นั ไมม่ อี ดตี ไมม่ อี นาคต แต่ กลายเป็ นคนทําอะไรเชอื่ งชา้ จะพดู ก็ชา้ จะเดนิ ก็ชา้ จะรับประทานอะไรกม็ กี ริ ยิ าทชี่ า้ กวา่ ปกติ บางคนพยายามไมพ่ ดู ไมจ่ า ไมม่ องหนา้ มองตาใครเสยี ดว้ ยซาํ้ เพราะอยากจะมสี ติ ตามรไู ้ ดต้ ลอด การกระทําแบบนก้ี ็เกนิ ไป

27  บางคนกําหนดคําบรกิ รรมภาวนาในใจหรอื ตามรลู ้ มหายใจไปไดส้ กั พัก พอคําบรกิ รรมหรอื ลมหายใจหายไปแลว้ เขา้ ใจผดิ วา่ เป็ นสมาธิ เพราะเขา้ ใจวา่ ทกุ คนยอ่ มพบอาการแบบ เดยี วกนั นที้ ัง้ นัน้ แตอ่ กี นานกวา่ จะมสี ตริ ตู ้ วั กลบั มาอกี ที สมาธทิ ถี่ กู ตอ้ ง ตอ้ งผา่ นการฝึกจติ ใหต้ งั้ มั่นใหเ้ ป็ นเสยี กอ่ น พอคําบรกิ รรมหรอื ลมหายใจ หายไป ตอ้ งยงั คงรตู ้ วั อยตู่ ลอด จากนัน้ จะดจู ติ หรอื ใชส้ รา้ งสตใิ นชวี ติ ประจําวันก็ยอ่ มได ้ คนฝึ กสมาธิ ไมใ่ ชค่ นขเี้ กยี จ คนไมเ่ คยฝึกสมาธิ ไมเ่ คยรวู ้ า่ สมาธทิ แ่ี ทจ้ รงิ เป็ นอยา่ งไร มักมองคนทน่ี ั่งหลับตาน่ังนงิ่ ไม่ กระดกุ กระดกิ วา่ เป็ นคนขเ้ี กยี จ หรอื เขา้ ใจวา่ สมาธคิ อื การพักผอ่ นคลา้ ยๆกบั การนอนหลบั นั่นแหละ แลว้ ยงั แยก่ วา่ การนอนเสยี อกี เพราะปกตจิ ะนอนตอนกลางคนื สว่ นตอน กลางวนั ชว่ งเวลาทค่ี วรใชใ้ หเ้ ป็ นประโยชนก์ ลบั น่ังหลบั ตาฝึกสมาธิ ไมว่ า่ กลางวัน กลางคนื เอาแตน่ ั่งนงิ่ ขเ้ี กยี จ ไมย่ อมทําอะไร ... คนไมเ่ คยฝึกสมาธอิ าจเขา้ ใจแบบน้ี สว่ นคนทเ่ี ขา้ วัด อาจถกู กลา่ วหาวา่ เป็ นคนหนที กุ ข์ พา่ ยแพต้ อ่ สงั คม เมอ่ื หาทางออก แกไ้ ขไมไ่ ด ้ จงึ เขา้ หาวดั ถา้ ถงึ กบั บวชเป็ นพระ อาจถกู มองวา่ อยากเป็ นพระเพอ่ื จะได ้ สบายใชไ่ หมละ่ ไมต่ อ้ งทํางานหาเงนิ แตใ่ หค้ นอน่ื เลย้ี ง ... แลว้ ยงั มขี อ้ กลา่ วหาอยา่ งนัน้ อยา่ งนอ้ี กี มากมาย คณุ ทราบหรอื ไมว่ า่ ความสะดวกสบายบนโลกเกดิ ขน้ึ เพราะสมาธนิ แ่ี หละ กวา่ คนเราจะ คดิ คน้ สรา้ งสรรคส์ ง่ิ ใหมๆ่ ทดี่ ขี นึ้ กวา่ เดมิ เขาตอ้ งใชค้ วามคดิ ทไี่ ดจ้ ากสมาธกิ นั ทงั้ นัน้ เพยี งแตส่ มาธทิ ใี่ ชเ้ ป็ นสมาธสิ าธารณะ เป็ นสมาธทิ ่วั ไปซง่ึ ตดิ ตวั มาตงั้ แตเ่ กดิ และทกุ คนมี กนั ได ้ สว่ นสมาธใิ นทางธรรมเป็ นสงิ่ ทแ่ี ตล่ ะคนตอ้ งสรา้ งขนึ้ จากการฝึกฝน กวา่ จะสงบเป็ น สมาธไิ มใ่ ชเ่ รอื่ งงา่ ย ผฝู ้ ึกตอ้ งฉลาดรจู ้ ักใชป้ ัญญาคดิ หาวธิ ที จี่ ะทําใหจ้ ติ สงบ

28  กวา่ จะฝึกจติ จนเป็ นสมาธไิ ดน้ ัน้ ตอ้ งผา่ นการฝึกมากอ่ น เรมิ่ จากหาสถานทซี่ งึ่ มสี ภาวะ แวดลอ้ มอํานวย มคี วามสงบเงยี บพอทจี่ ะฝึกไดโ้ ดยไมม่ สี งิ่ ใดรอบขา้ งมารบกวนจติ ใจ เพอ่ื ตดั สงิ่ ทจี่ ะมารบกวนทางตา หู จมกู ลน้ิ กาย จากนัน้ ใหน้ ั่งหลับตาเพอื่ ตดั สงิ่ ทจ่ี ะเขา้ มาวนุ่ ทางตา จากนไ้ี ปถา้ เห็นอะไรขน้ึ มาทงั้ ๆที่ หลบั ตา แสดงวา่ ไมไ่ ดเ้ กดิ จากตาอยา่ งแน่นอน การหลบั ตาทใ่ี ชน้ ้ี ใหห้ ลบั ตาลงเฉยๆเพอื่ ไมใ่ หม้ องเห็น อยา่ หลบั ตาวา่ จะนอนหลบั ใหน้ ่ังขดั สมาธขิ าขวาทับขาซา้ ย เอามอื ขวาทบั มอื ซา้ ย ตงั้ กายใหต้ รง เพอื่ จะไดไ้ มต่ อ้ ง หว่ งวา่ ตวั เองจะลม้ ลงหรอื โอนเอยี งตวั ไปมาเมอื่ จติ เขา้ สสู่ มาธิ พอมสี ภาวะรอบตวั ทเ่ี หมาะและตัง้ ทา่ ทางรา่ งกายใหพ้ รอ้ มแลว้ ขอใหต้ งั้ ใจสงั เกตดวู า่ มี อะไรบา้ งทแ่ี ทรกเขา้ มาในความสงบ ผเู ้ พงิ่ เรมิ่ ฝึกสมาธจิ ะพบวา่ มันไมม่ ที างทจี่ ะสงบได ้ งา่ ยๆ ไหนจะมเี สยี งนก เสยี งรถ เสยี งลมกระทบใบไม ้ ทดี่ ังแคเ่ บาๆแตก่ ลบั มาไดย้ นิ ชดั เจนขน้ึ ไหนจะมอี าการปวดเมอื่ ย อาการคนั หรอื อยากกลนื นํ้าลายทร่ี า่ งกายโวยวาย ขนึ้ มา และทแ่ี อบโผลเ่ ขา้ มาบอ่ ยทส่ี ดุ แทรกความสงบขน้ึ มา คอื ความคดิ ของตวั เอง นั่นเอง ถา้ พยายามหยดุ คดิ จะกลายเป็ นความคดิ อยา่ งหนงึ่ ทรี่ ว่ มผสมโรงเขา้ ไปอกี จดุ เรม่ิ ของการฝึ กสมาธิ ใหเ้ รมิ่ จากการเป็ นผสู้ งั เกต ใหฝ้ ึกดเู ฉยๆ ไมต่ อ้ งวนุ่ วายเขา้ ไปตงั้ ชอ่ื เรยี กขานสง่ิ ทรี่ วู ้ า่ คอื อะไรเป็ นอยา่ งไร ขอรับประกนั วา่ จะมเี รอื่ งนับรอ้ ยนับพัน อยา่ งเสนอหนา้ เขา้ มาใหร้ อู ้ ยตู่ ลอดเวลา แตถ่ า้ บอกวา่ ฝึกสมาธแิ ลว้ ไมร่ อู ้ ะไรเลยก็ไมใ่ ช่ ฝึกสมาธแิ ลว้ ละ่ มนั กลายเป็ นสงิ่ ทเี่ รยี กวา่ เผลอ พอเผลอบอ่ ยๆกจ็ ะหลับไป แลว้ อยา่ งนี้ จะเถยี งไมอ่ อกวา่ เป็ นคนขเี้ กยี จ เมอื่ ออกจากสมาธิ จะรสู ้ กึ แปลกวา่ เวลาผา่ นไปไมน่ านทัง้ ๆทเี่ วลาทแี่ ทจ้ รงิ อาจผา่ นไป แลว้ เกอื บชวั่ โมงหรอื หลายชว่ั โมง และในเวลาทร่ี สู ้ กึ วา่ ผา่ นไปไมน่ านนัน้ จะพบเห็น จาํ นวนสง่ิ ทแ่ี ทรกเขา้ มาใหส้ งั เกตไดม้ ากกวา่ การรเู้ ห็นตามปกตใิ นวนั หนงึ่ ๆเสยี อกี ผฝู ้ ึกสมาธจิ ะพบวา่ แทจ้ รงิ จติ มันวง่ิ วนุ่ เหมอื นลงิ อยตู่ ลอดเวลา ซง่ึ ทผี่ า่ นมากอ่ นโนน้ สมัย ทไ่ี มเ่ คยฝึกสมาธจิ ะคดิ ไปเองวา่ จติ ของตวั เองนง่ิ ดแี ลว้ ทัง้ ๆทแี่ ทจ้ รงิ มันไมเ่ คยนงิ่ แมแ้ ต่ วนิ าทเี ดยี ว

29  ถา้ ปลอ่ ยใหน้ ั่งนงิ่ เฝ้าดลู งิ วงิ่ ไปวงิ่ มาไปเรอื่ ยๆยอ่ มถอื เป็ นการสญู เสยี เวลาอนั มคี า่ ดไู ปรู ้ ไปไมไ่ ดป้ ระโยชนอ์ ะไร ดงั นัน้ จงึ มวี ธิ ฝี ึกอกี หลายวธิ ี เพอ่ื สอนลงิ ตวั นใ้ี หเ้ ชอ่ื งลง ซงึ่ กวา่ จะเชอื่ ง กวา่ จะจับลงิ ได ้ ผฝู ้ ึกสมาธติ อ้ งใชค้ วามพากเพยี รมใิ ชน่ อ้ ย ทแี่ น่ๆ ถา้ เกดิ เหตฉุ ุกเฉนิ ขนึ้ มา คนทก่ี ําลงั ฝึกสมาธนิ ั่งหลบั ตา จะเป็ นคนแรกทมี่ สี ตวิ งิ่ เขา้ ไปชว่ ย ขอรับรอง สมาธิ ความหมายทนี่ อ้ ยคนเขา้ ใจ คําวา่ สมาธิ ในความหมายท่วั ไป หมายถงึ การมใี จจดจอ่ กบั สง่ิ ใดสง่ิ หนงึ่ อยา่ งทค่ี ณุ กําลงั อา่ นบทความนอี้ ยแู่ สดงวา่ ตอ้ งมสี มาธอิ ยแู่ ลว้ ไมว่ า่ กําลงั ทําอะไรอยตู่ อ้ งใชส้ มาธิ ชว่ ยทําใหต้ ัง้ ใจทําสงิ่ นัน้ ถา้ สมาธสิ นั้ จะวอกแวกฟ้งุ ซา่ นไปสนใจเรอ่ื งอนื่ ไมส่ ามารถมี สมาธอิ ยกู่ บั เรอื่ งเดมิ ไดน้ าน ความสนใจ เป็ นปัจจัยหนง่ึ ซง่ึ ทําใหม้ คี วามตงั้ ใจทจี่ ะเขา้ ไปคลกุ คลกี บั เรอื่ งทส่ี นใจนัน้ ถา้ สนใจแบบฉาบฉวยจะทําใหค้ วามตงั้ ใจลดลง สมาธยิ งิ่ สนั้ ลงตาม คําวา่ สมาธใิ นการปฏบิ ัตธิ รรม หลายคนแปลวา่ เป็ นการฝึกทําใจใหน้ งิ่ แลว้ เขา้ ใจผดิ วา่ นงิ่ ในทนี่ หี้ มายถงึ การน่ังนง่ิ ๆไมไ่ หวตงิ แลว้ ทําใจใหน้ งิ่ ไมค่ ดิ อะไรตามไปดว้ ย บา้ งเขา้ ใจ ผดิ วา่ ทําใจใหน้ ง่ิ หมายถงึ การปลอ่ ยใจใหส้ บายๆ เคลม้ิ ๆ แบบชว่ งเผลอไมไ่ ดค้ ดิ ไมไ่ ด ้ รสู ้ กึ อะไร พอมองตาจะเห็นตาเหมอ่ ลอย สมาธใิ นการปฏบิ ตั ธิ รรม เป็ นทัง้ กรยิ าทําสมาธิ และเป็ นทงั้ นามเมอื่ ทําสมาธติ อ้ งไดส้ มาธิ สมาธใิ นแงข่ องกรยิ า หมายถงึ การตงั้ ใจใหม้ ั่น ตงั้ ใจเหมอื นกบั การตงั้ ของอยา่ งใดอยา่ ง หนง่ึ ขนึ้ มา ใหม้ น่ั เหมอื นกบั ทําใหม้ นั่ คง ตงั้ ตรง ไมล่ ม้ ไมเ่ อยี ง ไมส่ า่ ยไปสา่ ยมา จงึ ขอ อธบิ ายเรอื่ งสมาธเิ ทยี บกบั การตงั้ ตะเกยี บในขวดโหล

30  จติ ของคนหนงึ่ ๆ ในขณะทย่ี งั ไมม่ สี มาธิ เหมอื นกบั ตะเกยี บนับรอ้ ยอนั ทเี่ สยี บไวใ้ นขวด โหล พอเขยา่ ขวดจะเห็นตะเกยี บสา่ ยไปสา่ ยมา เกดิ เสยี งกระทบกนั ลน่ั ไมร่ วู ้ า่ เป็ นเสยี ง ตะเกยี บคใู่ ดบา้ งทก่ี ระทบกนั พอเรมิ่ เขา้ สมาธิ เหมอื นกบั การทยอยหยบิ ตะเกยี บออกจากขวดโหลออกไปเรอ่ื ยๆทลี ะ อนั สองอนั พอตะเกยี บมจี ํานวนนอ้ ยลง ถา้ เขยา่ ขวด ตะเกยี บจะกระแทกกนั จนอาจ กระเด็นออกไปจากขวดจนหมดเหมอื นกบั การเขยา่ ทอ่ นไมไ้ ผท่ เี่ สยี บใบเซยี มซแี รงไป ถา้ ไมม่ ตี ะเกยี บหลงเหลอื อยใู่ นขวดเลยก็ไมใ่ ชส่ มาธแิ ลว้ มันกลายเป็ นขวดวา่ งๆ พอนั่งดู ขวดเปลา่ ๆไปสกั พัก จติ จะคดิ ฝันลอ่ งลอยไปเรอ่ื งอน่ื อยา่ งนไี้ มใ่ ชส่ มาธิ สมาธจิ ะเกดิ ตอ่ เนอื่ งกนั ไดต้ อ่ เมอ่ื ขณะทหี่ ยบิ ตะเกยี บออกไปทลี ะอนั พรอ้ มกนั นัน้ ตอ้ งหด ปากขวดใหแ้ คบตามลงมาดว้ ย ใหป้ ากขวดทําหนา้ ทจ่ี ับตะเกยี บใหต้ งั้ ตรงไดท้ กุ อนั คอ่ ยๆ หยบิ ตะเกยี บออกไปเรอ่ื ยๆ อยา่ เผลอหยบิ ออกไปจนหมดขวดละ่ ขอใหเ้ หลอื ตะเกยี บไว ้ แค่ 1 อนั ในขวดปากแคบๆเทา่ ตวั ตะเกยี บนัน้ นแ่ี หละสมาธิ ถา้ ตะเกยี บมันเสยี บกนั ไวใ้ นขวดจนแน่น กวา่ จะหาวธิ แี คะตะเกยี บอนั แรกๆออกไปไมใ่ ช่ เรอื่ งงา่ ย ตอ้ งหาทางดงึ ตะเกยี บออกไปทลี ะอนั หา้ มดงึ ออกมารวดเดยี วเกอื บหมด ไมใ่ ช่ ดงึ ตะเกยี บออกไปเร็วบา้ งชา้ บา้ ง แรงทใ่ี ชด้ งึ ตอ้ งพอดพี อดดี ว้ ยนะ พอเหลอื ตะเกยี บอนั สดุ ทา้ ย ตอ้ งจับปากขวดไวไ้ มใ่ หแ้ รงไปคอ่ ยไป ถา้ จับปากขวดแรง ไปจะไดแ้ ตต่ ะเกยี บอนั สดุ ทา้ ยถกู จับบบี ไวแ้ น่น แตถ่ า้ จับคอ่ ยไป เดย๋ี วตะเกยี บอาจหลดุ ออกไปจากขวดโดยไมร่ ตู ้ วั พอรจู ้ ักวธิ ที ําใหเ้ หลอื ตะเกยี บเพยี งแค่ 1 อนั ในขวดแลว้ อยากดลู วดลายบนตวั ตะเกยี บ จะเห็นรายละเอยี ดของลวดลายอยา่ งชดั เจน จากนัน้ จะเอาตะเกยี บอันอน่ื หรอื สงิ่ อน่ื มา เปลย่ี นแทนไดต้ ามใจ ขนั้ ตอนการฝึกสมาธทิ ย่ี าก อยทู่ วี่ ธิ หี ยบิ ตะเกยี บออกไปทลี ะอนั และวธิ รี ักษาตะเกยี บอนั สดุ ทา้ ยไวใ้ นขวด

31  พอฝึกไดแ้ ลว้ ตอ้ งสามารถทําซ้ําไดอ้ ยา่ งรวดเร็วอกี ดว้ ย การฝึ กสมาธิ อยา่ ยดึ ตดิ กบั วธิ กี ารวา่ ตอ้ งใชค้ าํ บรกิ รรมอยา่ งนน้ั อยา่ งน้ี การฝึ ก สมาธเิ ป็ นการชว่ ยใหเ้ รยี นรวู้ ธิ กี ารทาํ งานของจติ เมอื่ ฝึ กฝนจนเขา้ ใจวา่ ตอ้ งทาํ อยา่ งไรจงึ จะทําใหจ้ ติ ตง้ั มน่ั พอจติ ตง้ั มน่ั แลว้ จะหยบิ ยกอะไรขนึ้ มาพจิ ารณา ยอ่ ม เรยี นรไู้ ดอ้ ยา่ งชดั เจน ปล สาเหตทุ เ่ี กดิ คําอธบิ ายเรอื่ งตะเกยี บไปเทยี บกบั สมาธิ เพราะเลา่ เรอ่ื งสมาธนิ ใ้ี หก้ บั เพอื่ นขณะกําลงั รับประทานอาหารเทยี่ ง เลยควา้ ตะเกยี บมายกเป็ นตวั อยา่ ง

32  สตยิ อ่ มคกู่ บั สมาธิ คณุ พอ่ ของผมสอนลกู ๆใหม้ สี ติ เวลาทําอะไรใหเ้ ลอื กทําเฉพาะสง่ิ ใดสงิ่ หนง่ึ อยา่ ทํา หลายๆอยา่ งพรอ้ มกนั เชน่ เวลารับประทานอาหาร อยา่ อา่ นหนังสอื ไปพลางเลน่ คอมพวิ เตอรไ์ ปพลาง นอกจากนัน้ ทา่ นยงั สอนวา่ เมอื่ ทําสงิ่ ใดแลว้ ตอ้ งทําใหเ้ สร็จ อยา่ ทง้ิ คา้ งเตง่ิ เอาไว ้ ถา้ เมอื่ ใดทใี่ ครเผลอเดนิ สะดดุ ของหรอื หลงลมื ไมไ่ ดท้ ําเรอื่ งทต่ี อ้ งทํา ตามลําดบั กอ่ นหลงั คณุ พอ่ จะดวุ า่ ไมม่ สี ติ สตชิ ว่ ยใหส้ ามารถสนองตอบตอ่ สงิ่ เรา้ รอบขา้ ง ถา้ ขาดสติ คนเราจะทําตามสญั ชาตญาณ เอาตวั รอด ทําตามความคนุ ้ เคย หรอื หาทางปกป้องตวั เองไวก้ อ่ น ดงู า่ ยๆเวลาเห็นรถเปิด สญั ญาณไฟเลยี้ วขอทาง ถา้ มสี ติ จะคดิ ทนั ขน้ึ มาในใจวา่ \"เออ เขาอตุ สา่ หเ์ ปิดไฟขอทาง แลว้ นะ ควรเมตตาใหท้ างเขาดกี วา่ \" แตถ่ า้ ไมม่ สี ติ จะรบี ขบั รถเสยี บเขา้ ไป ไมย่ อมใหใ้ คร ขบั เขา้ มาหรอกใชไ่ หม แทนทจี่ ะมองเห็นประโยชนท์ ัง้ ของเขาและของเรา จะคดิ แตว่ า่ มันเรอื่ งของเขา ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งของเรา สตมิ ลี กั ษณะคลา้ ยกบั สมาธิ แตต่ า่ งกบั สมาธิ บางคนแปลสตวิ า่ หมายถงึ การรตู ้ วั ถา้ มี สมาธติ อ้ งรตู ้ วั วา่ มสี มาธิ ดงั นัน้ สมาธจิ งึ ตอ้ งอาศยั สติ แตส่ ตอิ าจไมจ่ ําเป็ นตอ้ งอาศัยกําลงั สมาธมิ ากนักกไ็ ด ้ ยกตวั อยา่ งเชน่ การน่ังฟังดนตรใี นหอประชมุ ระหวา่ งทไ่ี ดย้ นิ เสยี งดนตรไี พเราะ จะใหค้ วามสนใจกบั เสยี งดนตรจี นลมื เรอื่ งอนื่ ๆ ลมื ตวั เองวา่ กําลังน่ัง นั่งเอยี งไปอยา่ งไร หรอื ไมส่ นใจวา่ ตวั เองกําลังอา้ ขาไปเบยี ดคนน่ังขา้ งๆ เพราะเอาแตฟ่ ัง เสยี งเพลงทบี่ รรเลงไปอยา่ งเดยี วเทา่ นัน้ อยา่ งนเ้ี รยี กวา่ มสี ตอิ ยกู่ บั การฟัง และมสี มาธอิ ยู่ กบั เสยี งดนตรี พอฟังเสยี งเพลงไปสกั พัก อาจเคลบิ เคลม้ิ ไปคดิ เรอ่ื งอน่ื นเ่ี รยี กวา่ ขาดสตแิ ละไมม่ สี มาธิ การมสี ตแิ ละสมาธเิ พยี งเล็กนอ้ ยจะชว่ ยใหส้ ามารถฟังเพลงไปไดต้ ลอด แตย่ งั ไมส่ ามารถ เลอื กฟังเสยี งจากเครอื่ งดนตรอี ยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ ทก่ี ําลงั เลน่ ประสานกนั อยู่ นแ่ี หละคอื ประเด็นทตี่ อ้ งอาศยั กําลงั สมาธิ ถา้ มสี มาธพิ อประมาณอาจใชว้ ธิ จี อ้ งมองคนทก่ี ําลงั เลน่ เครอื่ งดนตรนี ัน้ ๆไปเรอื่ ยๆ จะชว่ ยใหส้ ามารถตามรเู ้ สยี งดนตรชี นดิ นัน้ ไดง้ า่ ยขน้ึ แตถ่ า้ มี

33  สมาธดิ แี ละฝึกฝนมาอยา่ งชาํ นาญ จะสามารถน่ังหลบั ตาฟังเพลงทกี่ ําลงั เลน่ ประสานเสยี ง กนั แลว้ สามารถแยกแยะเลอื กเสยี งเฉพาะจากเครอ่ื งเลน่ ตนตรที ตี่ อ้ งการไดด้ ว้ ย เมอื่ ยอ้ นกลบั มาพจิ ารณาการมสี ตใิ นชวี ติ ประจําวัน แตล่ ะวนิ าทที ผี่ า่ นไปมกี ารสมั ผัสและ ตอบโตร้ ะหวา่ งสง่ิ รอบขา้ งกบั กายใจ พอๆกนั กบั การฟังดนตรโี รงใหญ่ การมสี ตแิ ละสมาธิ บา้ งแมช้ ว่ ยใหใ้ ชช้ วี ติ อยรู่ อดไดก้ ็ตาม แตจ่ ะไมส่ ามารถตามรไู ้ ดต้ ลอดทกุ ขณะ โดยในวัน หนง่ึ ๆจากเชา้ จนเย็น จะจําไดเ้ พยี งไมก่ เ่ี รอื่ ง จําไมไ่ ดว้ า่ ขณะทนี่ ่ังอยใู่ นรถเมลม์ ใี ครน่ัง ขา้ งๆ จําไมไ่ ดว้ า่ รถโดยสารสอี ะไร พอออกจากบา้ นไดเ้ ดย๋ี วเดยี วถงึ ทท่ี ํางาน พักหนง่ึ กลบั มาถงึ บา้ นอกี แลว้ บางคนแปล \"สกั แตว่ า่ ร\"ู ้ อยา่ งผดิ ๆวา่ หมายถงึ แคม่ สี ติ ไมต่ อ้ งเพง่ ไมต่ อ้ งกําหนดจติ ไม่ ตอ้ งใชส้ มาธิ สกั แตว่ า่ รแู ้ บบนจ้ี ะรไู ้ ดเ้ ทา่ ทต่ี วั เองมสี ตริ ตู ้ วั ขนึ้ มา หรอื มเี รอื่ งแปลกๆแสดง ขนึ้ มาใหร้ เู ้ ห็นไดช้ ดั เทา่ นัน้ สว่ นเรอื่ งอน่ื ๆทคี่ วรจะไดร้ กู ้ ลบั ไมร่ ู ้ การฝึกแบบนท้ี ําใหร้ สู ้ กึ สบายเพราะไมต่ อ้ งรับภาระใหร้ อู ้ ะไรตอ่ อะไร แตพ่ อถงึ คราวมปี ัญหาตอ้ งเผชญิ หนา้ กบั สงิ่ ทต่ี อ้ งรแู ้ ลว้ หาทางจัดการกบั มัน จะแพม้ นั อยา่ งหมดรปู ทแี่ ทจ้ รงิ กวา่ จะถงึ ขนั้ สกั แตว่ า่ รู ้ ตอ้ งผา่ นการฝึกใชก้ ําลงั สมาธิ กําหนดจติ เพง่ เลอื กทจ่ี ะรู ้ เฉพาะเรอ่ื งนัน้ ๆเพยี งอยา่ งเดยี ว ตามรสู ้ ง่ิ ทกี่ ําลงั จะเกดิ ขนึ้ พอเกดิ ขนึ้ แลว้ ทรงอยรู่ ะยะ หนงึ่ แลว้ ดบั ไป จะไดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นการปรงุ แตง่ ทเี่ กดิ จากความคดิ และความจํา ดว้ ยกําลงั สมาธทิ ฝี่ ึกฝนมาอยา่ งดเี ทา่ นัน้ จงึ จะสามารถเลอื กพจิ ารณาเฉพาะสงิ่ นัน้ โดยไม่ เขา้ ไปคดิ แทรกแซง แตถ่ า้ คดิ วา่ ยงั ไมม่ เี วลาทําสมาธิ อยา่ งนอ้ ยขอใหพ้ ยายามมสี ตใิ นชวี ติ ประจําวนั โดยเรมิ่ จากความตงั้ ใจ จะทําสงิ่ ใด เมอื่ ใด และจะทําอยา่ งไร จงตัง้ ใจทํา แลว้ ทําใหเ้ สร็จอยา่ งท่ี ตงั้ ใจ

34  วธิ สี รา้ งสติ เคยพบกบั คนๆหนงึ่ มบี คุ ลกิ น่าประทับใจ เพราะมหี นา้ ตายม้ิ แยม้ อยเู่ สมอ จงึ ถามวา่ คณุ เคยโกรธคนอนื่ บา้ งไหม เขาตอบวา่ เวลาพบเรอ่ื งทที่ ําใหโ้ กรธ เขาจะมองหาความผดิ ที่ ตวั เองกอ่ น สาเหตทุ เ่ี ขาสามารถมองกลบั มาทตี่ วั เองไดก้ อ่ นจะโมโห เป็ นเพราะการมสี ตริ ทู ้ ัน ความรสู ้ กึ นกึ คดิ ของตวั เอง เกดิ จากการฝึกคดิ ใหเ้ ป็ นนสิ ยั พยายามมองหาความผดิ ของ ตวั เองบอ่ ยๆ พยายามฝึ กสรา้ งสตเิ ป็ นประจํา ทาํ จนตดิ เป็ นนสิ ยั สนั ดาน การมสี ตทิ ดี่ ี ไมใ่ ชส่ กั แตว่ า่ มสี ตริ ทู ้ ันเหตกุ ารณค์ วามรสู ้ กึ นกึ คดิ ในปัจจบุ นั แคน่ ัน้ แตต่ อ้ งมี สตไิ หวทนั ถงึ ปัจจัยกอ่ นและหลังทจี่ ะเกดิ เหตแุ ละผลทจี่ ะตามมาหลงั จากนัน้ ไดด้ ว้ ยวา่ เพราะทําอยา่ งนัน้ จงึ ทําใหเ้ กดิ เหตกุ ารณ์แบบนี้ และจะสง่ ผลใหเ้ กดิ อะไรตามมา ถา้ ไมม่ ี สติ จะทําตามสญั ชาตญาณ ซง่ึ โดยทัว่ ไปคอื การเอาตวั รอด หาทางป้องกนั ตวั เอง ขวนขวายหาสงิ่ ตา่ งๆมาเป็ นของตน มแี ตค่ วามโลภ โกรธ หลง โดยไมร่ ตู ้ วั หลายคนพยายามฝึกสรา้ งสตจิ ากการใชช้ วี ติ ประจําวนั ทําอะไรใหร้ ตู ้ วั อยเู่ สมอ พยายาม ตามรอู ้ าการเคลอื่ นไหวของกายและความคดิ เดย๋ี วสขุ เดย๋ี วทกุ ข์ เดย๋ี วอยากโน่นอยากนี่ เดย๋ี วคดิ เรอ่ื งโนน้ เรอื่ งน้ี เมอื่ ฝึกเป็ นประจําจนตดิ เป็ นนสิ ยั สตจิ ะเกดิ ขนึ้ ไดเ้ ร็วขน้ึ อยา่ งไรกต็ าม สงิ่ ทร่ี ตู้ วั กนั อยใู่ นทกุ วนิ าทนี ยี้ งั เป็ นการตามรทู้ ย่ี งั หยาบอยมู่ าก เพราะทกุ คนคนุ้ เคยกบั การรู้ เทา่ ทเ่ี คยรเู้ คยคดิ มาชว่ั ชวี ติ ถา้ อยากจะมสี ตใิ ห ้ เหนอื กวา่ การมสี ตทิ ่วั ไป ตอ้ งอาศยั การฝึกสมาธิ ใหน้ ั่งขดั สมาธิ เอาขาขวาทับขาซา้ ย เอามอื ขวาวางทบั มอื ซา้ ย ตัง้ กายใหต้ รงแลว้ หลบั ตา จากนัน้ ใหบ้ รกิ รรมพทุ โธขน้ึ ในใจ หรอื จะใหบ้ รกิ รรมพทุ โธตามรอู ้ าการหายใจเขา้ ออกก็ได ้ ความรสู ้ กึ ระหวา่ งทฝ่ี ึกสมาธนิ ั่งหลบั ตาอยนู่ ัน้ แปลกมาก แมใ้ ชเ้ วลานั่งประมาณชว่ั โมง หรอื ครง่ึ ชวั่ โมง แตค่ วามรสู ้ กึ เรอื่ งเวลาจะนกึ วา่ ผา่ นไปแคไ่ มก่ น่ี าที และสงิ่ ทเ่ี กดิ จากการ

35  ไดต้ ามรตู ้ ามความคดิ ในชว่ งเวลานัน้ จะมจี ํานวนมากกวา่ ทเี่ คยรตู ้ วั ในวันหนงึ่ ๆเสยี อกี จะ ไดพ้ บเห็นความเป็ นจรงิ ของตวั เองวา่ นคี่ ดิ มากเหลอื เกนิ คดิ เหมอื นลงิ ทอี่ ยนู่ ง่ิ ไมไ่ ด ้ ทเี ดยี วละ่ การสรา้ งสตติ อ้ งอาศัยการฝึกสมาธิ สตกิ บั สมาธนิ เี้ ป็ นของคกู่ นั อยากฝึกสมาธใิ หส้ งบได ้ เร็วๆตอ้ งฝึกสติ การพยายามฝึกสตใิ นชวี ติ ประจําวนั นัน้ ถา้ ไมเ่ คยฝึกสมาธิ จะมสี ตแิ ตแ่ วบ้ ไปแวบ้ มารตู ้ วั บา้ งไมร่ ตู ้ วั บา้ ง ไมค่ อ่ ยรตู ้ วั หรอกกบั เรอื่ งทท่ี ําจนชนิ แตพ่ อเกดิ เรอ่ื งแปลกๆ แทรกเขา้ มาแบบผดิ สงั เกต น่ันแหละจงึ มสี ตริ ตู ้ วั กบั เขาเป็ นพักๆ สาเหตทุ เ่ี ป็ นเชน่ นเ้ี พราะ ไมร่ จู ้ ักวธิ สี รา้ งสติ เพราะปลอ่ ยใหส้ ตเิ ป็ นไปตามธรรมชาติ แทนทจี่ ะปลอ่ ยใหเ้ กดิ สตติ ามยถากรรม ใหล้ องนกึ ถงึ คําวา่ พทุ โธตลอดทงั้ วัน หลายคน คดิ วา่ ถา้ เอาแตพ่ ทุ โธตอ้ งหา้ มขบั รถ หา้ มทําอะไรๆทต่ี งั้ ใจ เพราะถา้ สนใจแตพ่ ทุ โธจะไม่ สามารถใสใ่ จกบั เรอื่ งอนื่ ซง่ึ ไมใ่ ชค่ ําแนะนําทผ่ี ดิ แตย่ ังมอี กี ทางหนงึ่ ผฝู ้ ึกสามารถนกึ ถงึ คําวา่ พทุ โธเพอ่ื ใชเ้ ตอื นตวั เองวา่ ฉันกําลงั รตู ้ วั อยนู่ ะวา่ กําลงั ทําอะไรอยู่ เชน่ พอเสยี บ กญุ แจรถ ก็พทุ โธ พอเหยยี บคนั เรง่ ก็พทุ โธ พอเห็นสญั ญาณไฟแดงก็พทุ โธ ใชพ้ ทุ โธ เพอื่ บอกวา่ เออ ฉันรแู ้ ลว้ พทุ โธ แปลวา่ ผรู ้ ู ้ พทุ โธ แปลวา่ ผตู ้ นื่ พทุ โธ แปลวา่ ผเู ้ บกิ บาน ผทู ้ ท่ี ํางานมาตลอดทัง้ วัน เครยี ดกบั ปัญหารอบขา้ ง เหนอ่ื ยทัง้ กายทัง้ ใจ พอพยายามน่ัง สมาธยิ อ่ มอดหวนคดิ ถงึ ปัญหาทต่ี ดิ ตวั มาไมไ่ ด ้ ฝื นใจตวั เองไมไ่ หว แตถ่ า้ พยายามสรา้ ง สตใิ นชวี ติ ประจําวนั พทุ โธอยเู่ รอ่ื ยๆ พทุ โธจนตดิ เป็ นนสิ ยั พอถงึ เวลาน่ังสมาธจิ ะนกึ ถงึ คํา บรกิ รรมวา่ พทุ โธไดง้ า่ ยขนึ้

36  สมถะหรอื วปิ สั สนา อะไรกอ่ นอะไรหลงั \"จะฝึกสมถะหรอื วปิ ัสสนากอ่ นด\"ี เป็ นปัญหาหนง่ึ ทถี่ กเถยี งกนั มาไมร่ จู ้ บตงั้ แตส่ มัยป่ ยู า่ ตา ทวด ถา้ เป็ นยคุ กอ่ นซง่ึ นยิ มพระเกจอิ าจารยเ์ กง่ กลา้ คาถาอาคม คนเราก็นยิ มพดู ถงึ สมถะ แตพ่ อมาถงึ ยคุ นน้ี ยิ มใชค้ ําวา่ วปิ ัสสนา ไมว่ า่ จะเป็ นสํานักฝึกกรรมฐานใด ตา่ งนยิ มใชค้ ําวา่ วปิ ัสสนากรรมฐาน ถา้ ใครพดู วา่ ฝึกสมถะหรอื ฝึกสมาธิ คนฟังจะชว่ ยเปลยี่ นเป็ นคําใหมว่ า่ นก่ี ําลงั พดู ถงึ เรอ่ื งฝึกวปิ ัสสนากนั อยใู่ ชไ่ หม เมอื่ นําคําวา่ วปิ ัสสนาไปคน้ หาในพระไตรปิฎก พบวา่ มคี ําวา่ สมถะใชค้ วบคคู่ ําวา่ วปิ ัสสนา อยเู่ สมอ แสดงวา่ สมถะและวปิ ัสสนาเป็ นของคกู่ นั จะเลอื กฝึกแคส่ มถะหรอื เลอื กแค่ วปิ ัสสนาไมไ่ ดห้ รอก เพอื่ พสิ จู นใ์ หเ้ ห็นชดั ลองนกึ ถงึ คําวา่ พทุ โธในใจไปเรอ่ื ยๆ หรอื จะนับเลขหนง่ึ ถงึ สบิ วนไป วนมากไ็ ด ้ จะทําไดต้ อ่ เนอ่ื งกนั ไดเ้ พยี งระยะเวลาหนงึ่ เทา่ นัน้ ไมถ่ งึ นาทใี จจะแวบ้ คดิ เรอื่ ง อน่ื ขน้ึ มาแทนแลว้ ใชไ่ หม ถา้ ขาดสมาธิ จะวปิ ัสสนาตอ่ เนอื่ งกนั ไปไดอ้ ยา่ งไร ใจทย่ี งั ไมน่ ง่ิ เปรยี บไดก้ บั น้ําขนุ่ ถา้ น้ํายังไมน่ งิ่ จะไมม่ ที างมองเห็นสง่ิ ทอี่ ยใู่ นนํ้าได ้ ชดั เจน เพราะนํ้ายงั ถกู เขยา่ ถกู กวนใหข้ นุ่ อยนู่ ่ันเอง ดงั นัน้ ถา้ สามารถฝึกจติ จนทําใหใ้ จสงบนง่ิ ตงั้ มั่นไดล้ กึ และนานเทา่ ใด จะสามารถใชก้ ําลงั ของสมาธใิ นชว่ งเวลานัน้ สาํ หรับวปิ ัสสนาไดน้ านเทา่ นัน้ เป็ นโอกาสไดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นสภาวะท่ี แทจ้ รงิ ของกายเวทนาและจติ ไดอ้ ยา่ งชดั เจน แทนทจ่ี ะมาเสยี เวลาคดิ กงั วลวา่ จะตอ้ งฝึกสมถะกอ่ นวปิ ัสสนา หรอื วปิ ัสสนากอ่ นสมถะ จงึ มคี ําทเี่ ขา้ ใจไดง้ า่ ยกวา่ วา่ \"ปัญญาอบรมสมาธิ สมาธอิ บรมปัญญา\" ถา้ จติ ยงั ไมส่ งบ ยาก ทจ่ี ะเกดิ สมาธิ ตอ้ งใชป้ ัญญาหาทางทําจติ ใหส้ งบตวั ลงไดบ้ า้ งกอ่ น จากนัน้ เมอ่ื จติ เรมิ่ สงบ ใหท้ ําสมาธิ แลว้ พอจะถอยจติ ออกจากสมาธิ ใหใ้ ชป้ ัญญาอกี

37  ปญั ญาอบรมสมาธิ สมาธอิ บรมปญั ญา ความหมายของคําวา่ ปัญญา ในพทุ ธศาสนามที งั้ สว่ นคลา้ ยและสว่ นตา่ งจากทเ่ี ขา้ ใจกนั โดยท่วั ไป สว่ นทคี่ ลา้ ยกนั เป็ นปัญญาซง่ึ ไดจ้ ากการเรยี นรไู ้ ดจ้ ากการอา่ นหรอื ฟัง หรอื เป็ น ปัญญาจากการคดิ พจิ ารณาใครค่ รวญดว้ ยตวั เอง ซง่ึ ปัญญาทงั้ สองประเภทนใ้ี ครๆมกี นั ได ้ ยงิ่ เรยี นสงู หรอื ใชส้ มองคดิ มากขนึ้ ยอ่ มทําใหม้ โี อกาสเกดิ ปัญญาเหลา่ นมี้ ากขน้ึ สว่ นความหมายของปัญญาซง่ึ มเี ฉพาะในศาสนาพทุ ธเทา่ นัน้ คอื ปัญญาทเี่ กดิ จากการ ปฏบิ ตั กิ รรมฐาน เป็ นปัญญาซง่ึ ทําใหบ้ รรลเุ ป็ นอรยิ บคุ คล แมเ้ รอ่ื งทใี่ ชป้ ญั ญาเป็ นเรอ่ื งเดยี วกนั แตป่ ญั ญาทไ่ี ดจ้ ากการคดิ พจิ ารณาโดยมี สมาธเิ ป็ นฐาน จะเกดิ ความรคู้ วามเขา้ ใจไดล้ ะเอยี ดชดั แจง้ กวา่ สมั มาทฏิ ฐหิ รอื ความเขา้ ใจทถ่ี กู ตอ้ งเป็ นขอ้ แรกและสําคญั ทสี่ ดุ ของมรรค แมใ้ นมรรคแปด ไมม่ สี มั มาวปิ ัสสนา มเี พยี งสมั มาสตแิ ละสมั มาสมาธเิ ป็ นขอ้ สดุ ทา้ ยก็ตาม พอเรม่ิ เขา้ ใจ เสน้ ทางทถ่ี กู ตอ้ งและดํารชิ อบทจี่ ะปฏบิ ตั แิ ลว้ มรรคขอ้ อนื่ ๆลว้ นเนน้ ใหป้ ฏบิ ตั ิ (สมั มาวาจา สมั มากมั มนั ตะ สมั มาอาชวี ะ สมั มาวายามะ) วปิ ัสสนาตอ้ งอาศยั มรรคพรอ้ มกนั ทัง้ แปดขอ้ จงึ จะสําเร็จเป็ นอรยิ บคุ คล ผเู ้ รยี นอภธิ รรมเชย่ี วชาญพระไตรปิฎก แตไ่ มเ่ คยปฏบิ ตั ธิ รรม จะไมส่ ามารถเขา้ ใจเนอ้ื หา ของพระไตรปิฎกไดถ้ กู ตอ้ งตามควร หรอื เขา้ ใจความหมายผดิ ออกนอกเรอ่ื งนอกราว ในการปฏบิ ตั กิ รรมฐาน จําเป็ นตอ้ งใชป้ ัญญาอบรมสมาธแิ ละใชส้ มาธอิ บรมปัญญาในการ ฝึ กแตล่ ะครงั้ ไมใ่ ชว่ า่ คราวนฉ้ี ันจะใชแ้ ตป่ ัญญา หรอื จะขอใชป้ ัญญาอยา่ งเดยี วไปสกั ปี แลว้ จงึ หนั มาฝึกสมาธกิ นั ทหี ลงั แลว้ ทอี่ า้ งวา่ สมถยานกิ กบั วปิ ัสสนายานกิ เป็ นเยย่ี งอยา่ ง ใหเ้ ลอื กสมถะหรอื วปิ ัสสนาอยา่ งเดยี วกไ็ มใ่ ชอ่ กี เพราะสองคํานใ้ี ชเ้ รยี กผสู ้ ําเร็จเป็ น อรหตั ผลเทา่ นัน้ วา่ ทา่ นผา่ นขนั้ สดุ ทา้ ยโดยทา่ นชาํ นาญสมถะหรอื วปิ ัสสนามากกวา่ กนั มใิ ชเ่ รอ่ื งของปถุ ชุ นซงึ่ ยงั ไมผ่ า่ นขนั้ ใดเลยจะนํามาใชอ้ า้ ง

38  ไมว่ า่ จะชาํ นาญสมถะหรอื วปิ ัสสนามากกวา่ ผมู ้ ปี ัญญายอ่ มหาทางฝึกสมาธจิ นได ้ แตถ่ า้ บอกวา่ ฝึกสมาธไิ มไ่ ดห้ รอื แนะนําวา่ สมาธไิ มจ่ ําเป็ น อยา่ งนแี้ สดงวา่ ไมม่ ปี ัญญาเสยี เอง ผฝู ้ ึกตอ้ งหาทางใชป้ ัญญาจัดการกบั ศตั รขู องสมาธิ ถา้ พอน่ังหลบั ตาตงั้ ใจจะฝึกสมาธิ แลว้ กลบั คดิ ถงึ เรอ่ื งนัน้ เรอ่ื งนอี้ ยเู่ รอ่ื ยๆ ใหค้ ดิ พจิ ารณาวา่ ทําไมจงึ ตอ้ งคดิ คดิ ตอนนแี้ ลว้ มนั เกดิ ประโยชนอ์ ะไร ถงึ คดิ ไปแลว้ มนั ไดอ้ ะไรขนึ้ มา เรอื่ งทเี่ ป็ นอดตี ผา่ นไปแลว้ ยอ่ ม แกไ้ ขไมไ่ ด ้ เรอื่ งทยี่ งั ไมเ่ กดิ กไ็ มแ่ น่วา่ อนาคตจะเป็ นดังทค่ี าดคดิ ไวไ้ หม ขอใชเ้ วลาใหก้ บั ตวั เองน่ังสมาธสิ กั ชว่ งหนงึ่ ไมไ่ ดห้ รอื ยงั ไง ใครจะไปรวู ้ า่ ตวั เองจะตายเมอ่ื ไหร่ ถา้ ยงั หยดุ คดิ ไมไ่ ด ้ ไมว่ า่ เรอื่ งทคี่ ดิ จะเป็ นเรอื่ งใด ใหพ้ จิ ารณาเรอื่ งนัน้ ทัง้ ดา้ นดแี ละดา้ น ไมด่ ี พจิ ารณาใหช้ ดั วา่ ทว่ี า่ ดมี ันดจี รงิ หรอื ทวี่ า่ ไมด่ มี ันไมด่ จี รงิ หรอื ใหพ้ จิ ารณากาย แยก อวัยวะนอ้ ยใหญเ่ ป็ นสว่ นๆ แยกออกมาเป็ นผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนอื้ เอ็น กระดกู คดิ ถงึ เสน้ ผมซวิ า่ ผมบนหวั ของตวั เองนัน้ มันมธี รรมชาตเิ ป็ นยงั ไง มันเกดิ ขน้ึ จากโลหติ ตอ้ ง คลกุ เคลา้ กบั นํ้าเลอื ดน้ําเหลอื งน้ําหนองบนศรี ษะ ผมมันสะอาดไหม ถา้ สะอาดจรงิ ทําไม จงึ ตอ้ งสระผมดว้ ย เรอื่ งทยี่ กขน้ึ มาพจิ ารณา ตอ้ งมงุ่ ใหห้ า่ งไกลจากกเิ ลส เกดิ ความเบอื่ หนา่ ยไม่ อยากกลบั มาเวยี นวา่ ยตายเกดิ ในรา่ งเชน่ นอ้ี กี ซงึ่ จะสง่ ผลใหจ้ ติ ออ่ นตวั ลงแลว้ เปิ ดโอกาสใหฝ้ ึ กสมาธไิ ดง้ า่ ยขนึ้ ตงั้ ใจฝึกสมาธใิ หส้ งบทส่ี ดุ โดยไมต่ อ้ งคดิ ฝันคาดการณอ์ ยากใหส้ มาธเิ กดิ ขนึ้ เมอื่ ถงึ เวลา และมปี ัจจัยทเ่ี หมาะสม สมาธจิ ะเกดิ ขน้ึ เอง แลว้ จังหวะทคี่ อ่ ยๆถอนจติ ออกจากสมาธิ ให ้ ใชโ้ อกาสนัน้ ยกเรอ่ื งผม ขน เล็บ ฟัน หนัง หรอื เรอ่ื งอน่ื ๆทผี่ ดุ ขนึ้ มาพจิ ารณาอกี จะพบ กบั ความรคู ้ วามเขา้ ใจทลี่ ะเอยี ดมากกวา่ เดมิ จะรสู ้ กึ ซาบซง้ึ กบั ความเขา้ ใจนัน้ ยง่ิ กวา่ เดมิ นแ่ี หละสมาธอิ บรมปัญญา

39  ใครวา่ ทาํ สมาธจิ นจติ สงบ ปญั ญาจะเกดิ ขนึ้ เอง สมาธทิ ําใหเ้ กดิ ความสงบ พอจติ สงบแลว้ ใชว่ า่ ปัญญาจะเกดิ ขน้ึ เองเสมอไป แคท่ ําใหจ้ ติ สงบเป็ น ก็เหมอื นกบั การสามารถลอยตวั อยกู่ บั ทใี่ นน้ําเป็ นเทา่ นัน้ ยงั ตอ้ งหาทางฝึกวา่ ย นํ้าทา่ อนื่ ๆเพอ่ื วา่ ยขนึ้ ฝั่งใหเ้ ป็ นตอ่ ไปอกี วธิ ที ใ่ี ชฝ้ ึ กสมาธเิ ป็ นสงิ่ สําคญั มาก ถา้ เลอื กวธิ ฝี ึ กซง่ึ ไมม่ อี บุ ายชว่ ยใหเ้ กดิ ปญั ญา แฝงอยู่ จะฝึ กมากเทา่ ใดก็ไมเ่ กดิ ปญั ญา กลายเป็ นสมาธทิ ไ่ี ดร้ ับผลแคค่ วามสงบแลว้ ทําใหผ้ ฝู ้ ึกตดิ อกตดิ ใจอยากอยกู่ บั ความสขุ สงบเชน่ นัน้ ตอ่ ไป ผฝู้ ึ กตอ้ งฉลาดคดิ ปรบั ปรงุ วธิ ฝี ึ กของตวั เอง ตอ้ งฉลาดใชป้ ัญญาอบรมใหเ้ กดิ สมาธิ พอเกดิ สมาธจิ ะไดต้ ดิ นสิ ยั คดิ พจิ ารณา ทําใหเ้ กดิ ปัญญาละเอยี ดขนึ้ ไปเรอื่ ยๆ สาเหตทุ คี่ รบู าอาจารยก์ ลา่ ววา่ เมอื่ จติ สงบเป็ นสมาธแิ ลว้ ปัญญาจะเกดิ ขน้ึ เอง ตอ้ งเป็ น สมาธขิ องผทู ้ ฝ่ี ึกใชป้ ัญญามากอ่ น จนเขา้ ใจอาการการทํางานของจติ และของขนั ธห์ า้ เป็ น อยา่ งดี พอสงบเป็ นสมาธจิ ะเห็นอาการเคลอ่ื นไหวทัง้ หยาบและละเอยี ดทเี่ ขา้ มากระทบ ไดช้ ดั เจน กลายเป็ นความรทู ้ ล่ี ะเอยี ดเหนอื กวา่ ปัญญาความรเู ้ ดมิ ขนึ้ ไปเรอ่ื ยๆ คนทวี่ า่ ยนํ้าเป็ น ยงั ไงๆยอ่ มวา่ ยน้ําเป็ นไปชว่ั ชวี ติ ใชไ่ หม การฝึกสมาธเิ ชน่ กนั พอฝึกใช ้ ปัญญาอบรมสมาธจิ นคลอ่ ง รวู ้ า่ จะทําจติ ใหต้ งั้ มั่นไดอ้ ยา่ งไร ตวั รจู ้ ะรขู ้ องมันเอง พอรจู ้ ัก คนุ ้ เคยกบั การทํางานของจติ แลว้ สมาธจิ ะเป็ นฐานใหเ้ กดิ ปัญญา คนทว่ี า่ ยน้ําเป็ น หรอื เขา้ สมาธเิ ป็ นแลว้ อยา่ นกึ วา่ วธิ ฝี ึ กสมาธเิ หมอื นกนั ไปทงั้ หมด อยา่ บอกคนอน่ื วา่ ไมต่ อ้ งฝึกวา่ ยนํ้า อยา่ บอกใหเ้ อาแตใ่ ชป้ ัญญา ไมต่ อ้ งฝึกสมาธกิ ็ได ้ อยา่ ลมื วา่ กวา่ ตวั เองจะขา้ มมาใชป้ ัญญาได ้ ตวั เองเคยฝึกสมาธมิ ากอ่ น คนทว่ี า่ ยน้ําเป็ นแลว้ ควรฝึกวา่ ยนํ้าใหเ้ ป็ นหลายๆทา่ จะนอนควํา่ นอนหงายหรอื ตะแคงตวั วา่ ยนํ้า สามารถทําไดท้ กุ ทา่ ไมว่ า่ น้ําไหลแรงเชยี่ วกรากอยา่ งไร ยอ่ มสามารถวา่ ยน้ําเอา ตวั รอดไดเ้ สมอ

40  ภาษาคน ภาษาใจ กวา่ จะเขา้ ใจสง่ิ ทรี่ เู ้ ห็นขนึ้ มาในใจ ตอ้ งผา่ นการตคี วามตามภาษาของคนทจ่ี ดจํากนั มา เชน่ พอมองเห็นนํ้า ในใจของคนไทยจะบอกตวั เองวา่ นั่นคอื น้ํา สว่ นฝรั่งใชค้ ําวา่ water ซง่ึ การตคี วามมไิ ดเ้ กดิ ขน้ึ เป็ นคําสนั้ ๆแคน่ แี้ ลว้ จบไป เพราะยงั มกี ารตคี วามเป็ นภาษาใน รปู แบบอนื่ อกี เกดิ เป็ นการใชภ้ าษาตอ่ เนอ่ื งอกี หลายคําหลายแบบ นอกจากจะใชภ้ าษาท่ี เป็ นคํา ยงั อาจใชภ้ าษาทเี่ ป็ นภาพแทนคําพดู แสดงขน้ึ มาในใจ ภาษาคน ไมว่ า่ จะเป็ นภาษาทเ่ี ป็ นคําหรอื ภาษาทเี่ ป็ นรปู ภาพหรอื ความรสู ้ กึ แมจ้ ะชว่ ยใน การสรา้ งความเขา้ ใจขน้ึ มา แตใ่ นแงข่ องการตามรดู ้ จู ติ ภาษาทเ่ี กดิ ขนึ้ ในใจมักกลายเป็ น ของหลอก ทําใหห้ ลงไปวา่ มนั เป็ นของจรงิ ซง่ึ แทจ้ รงิ แลว้ สงิ่ ทเี่ ขา้ ใจหรอื ปรากฏขนึ้ ในใจ เป็ นภาษาทน่ี กึ คดิ ขน้ึ แทนทจี่ ะตามรสู ้ งิ่ ทค่ี วรรู ้ กลบั กลายเป็ นตามรสู ้ ง่ิ ทฉี่ ายภาพใหด้ ู มี ทัง้ ภาพทัง้ เสยี งเหมอื นกบั ดทู วี อี ยา่ งนัน้ ทเี ดยี ว ยกตวั อยา่ ง เชน่ การตามรดู ้ อู าการของกาย แทนทจ่ี ะหากายของตวั เองใหพ้ บกอ่ นวา่ มัน อยทู่ ไ่ี หน อะไรคอื กายของตวั เองกนั แน่ แตม่ กั คดิ เป็ นภาพของรา่ งกายสว่ นนัน้ ๆขน้ึ มา แทน พอปวดขา จะเห็นภาพขาปรากฏขน้ึ ในใจ ไมไ่ ดร้ สู ้ กึ ถงึ ตวั ขาทต่ี ดิ กบั รา่ งกายนห่ี รอก หรอื แทนทจี่ ะตามรทู ้ นั ขาทกี่ ําลงั เดนิ กลบั นกึ ภาพขาของใครกไ็ มร่ ขู ้ นึ้ มา พอกําหนดจติ ไปทช่ี อ่ งในรจู มกู แทนทจ่ี ะหาตําแหน่งของรจู มกู ใหพ้ บจากอาการทรี่ สู ้ กึ วา่ มลี มมากระทบ ก็มักจะคดิ เห็นภาพจมกู หรอื รจู มกู ขน้ึ มาแทน ภาษาคนนแ่ี หละหลอกคนทช่ี อบใชป้ ัญญาดนี ัก ธรรมทเี่ ขา้ ใจวา่ งา่ ยเพราะเขา้ ใจธรรมท่ี อธบิ ายกนั ตามภาษาคน ซง่ึ กวา่ จะรธู ้ รรมทเ่ี ป็ นภาษาใจ ตอ้ งฝึกสมาธิ เรม่ิ เรยี นภาษาใจ ตงั้ แต่ กไก่ ขนึ้ มาใหม่

41  เกดิ ปญั ญาจากสมาธิ สมาธมิ สี องแบบคอื สมั มาสมาธิ กบั มจิ ฉาสมาธิ ถา้ ฝึกสมาธแิ ลว้ ไมเ่ กดิ ปัญญารแู ้ จง้ เห็น จรงิ ไมท่ ําใหเ้ กดิ อารมณ์สงั เวช เบอื่ หน่าย ไมเ่ ห็นกายเป็ นของน่ารังเกยี จโสโครก ไมไ่ ด ้ ทําใหอ้ ยากหลดุ พน้ จากการเวยี นวา่ ยตายเกดิ หรอื ฝึกสมาธแิ ลว้ พบแตค่ วามสบาย อยาก อยใู่ นสมาธนิ านๆ หากมอี าการแบบนไ้ี มใ่ ชส่ มั มาสมาธิ กวา่ จะทําใหเ้ กดิ สมั มาสมาธติ อ้ งใชป้ ัญญา จังหวะทอี่ อกจากสมาธกิ ใ็ หใ้ ชป้ ัญญา แลว้ เคย สงสยั หรอื ไมว่ า่ ตวั สมาธเิ องจะทําใหเ้ กดิ ปญั ญาไดเ้ ชน่ ไร ปัญญา ไมใ่ ชว่ า่ อยเู่ ฉยๆแลว้ ปัญญาจะเกดิ ขน้ึ เอง ไมม่ คี รบู าอาจารยท์ า่ นใดจะยกปัญญา ความฉลาดรแู ้ จง้ เห็นจรงิ มาทําใหล้ กู ศษิ ยม์ ปี ัญญาไดใ้ นทนั ที ทา่ นทําไดเ้ พยี งแคเ่ ป็ นผู ้ แนะนําชท้ี าง ผฝู ้ ึกกรรมฐานตอ้ งปฏบิ ตั จิ นรดู ้ ว้ ยตวั เองจงึ เรยี กวา่ เกดิ ปัญญา ครบู าอาจารยท์ า่ นกลา่ ววา่ อารมณ์ของสมาธซิ งึ่ ประกอบดว้ ยวติ ก วจิ าร ปี ติ สขุ และ เอกคั คตานัน้ วติ กกบั เอกคั คตาเป็ นสมถะ สว่ นวจิ ารเป็ นวปิ สั สนา ผฝู ้ ึกตอ้ งพยายาม รักษาวติ กและวจิ ารใหพ้ อดๆี กนั ทําใหค้ วามสงบกบั ความคดิ ไดส้ มดลุ กนั ถา้ สงบเกนิ ไปก็ ไมเ่ กดิ ปัญญา ถา้ ใชแ้ ตป่ ัญญาก็ไมเ่ กดิ ความสงบ หากวติ กกบั วจิ ารไดส้ ดั สว่ นกนั พอดแี ลว้ เราจะสามารถตามรอู ้ ารมณ์ไดต้ ลอดเกดิ เป็ นสตสิ มั ปชญั ญะ ทําใหเ้ กดิ ปี ตแิ ละสขุ เป็ นผล สมาธจิ ะทําใหเ้ กดิ ปญั ญาตอ่ เมอ่ื ผฝู้ ึ กฉลาดเรยี นรอู้ ารมณ์ตา่ งๆทเี่ กดิ ขนึ้ ในสมาธิ กวา่ จะเกดิ ความสงบเป็ นสมาธติ ัง้ มัน่ ไดน้ ัน้ ตอ้ งผา่ นอปุ สรรคขดั ขวางมากมายจากรปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร และวญิ ญาณ แคเ่ พยี งบรกิ รรมภาวนาไดไ้ มน่ าน เดย๋ี วเดยี วกม็ ี ความคดิ นกึ อนื่ แทรกเขา้ มา พงึ สงั เกตใหท้ ันแลว้ ศกึ ษาอารมณ์ทเี่ กดิ ขน้ึ วา่ มลี กั ษณะ เชน่ ใด เกดิ จากอายตนะใด ผา่ นเขา้ มาทางรปู รส กลน่ิ เสยี ง สมั ผัส หรอื คดิ นกึ ขนึ้ มาเอง ตามรใู ้ หท้ ันถงึ การเกดิ ขนึ้ ตงั้ อยู่ ดบั ไปของอารมณน์ ัน้ วา่ มเี หตทุ ไี่ ปทม่ี าเชน่ ไร การเรยี นรวู ้ ธิ ที ํางานของจติ ทไี่ ดจ้ ากสมาธิ จะเป็ นฐานในการใชป้ ัญญาพจิ ารณาตอ่ ไป

42  นไี่ งสมาธิ เพอ่ื ชว่ ยใหก้ ารปฏบิ ตั กิ รรมฐานดําเนนิ ไปในทศิ ทางทถี่ กู ตอ้ ง จําเป็ นอยา่ งยง่ิ ทจ่ี ะตอ้ ง เขา้ ใจความหมายของคําวา่ สมาธแิ ละวปิ ัสสนาวา่ อะไรคอื อะไร และแตกตา่ งกนั อยา่ งไร ไมใ่ ชเ่ รยี กวา่ วปิ ัสสนาไปตลอดเพยี งเพราะพดู คํานแ้ี ลว้ เทห่ ด์ ี หรอื ไมย่ อมใชค้ ําวา่ สมาธิ หรอื คําวา่ สมถะเสยี เลยเพราะไดย้ นิ ไดฟ้ ังมาวา่ ฝึกสมถะไปก็เทา่ นัน้ สฝู ้ ึกวปิ ัสสนาไมไ่ ด ้ และน่าจะเคยฟังมาบอ่ ยๆวา่ วปิ ัสสนานัน้ ฝึกงา่ ยกวา่ ทกุ คนสามารถทําวปิ ัสสนาไดท้ กุ ขณะในชวี ติ ประจําวนั ... จรงิ หรอื การฝึกสมาธทิ ําใหเ้ กดิ ความสงบ แตม่ กั เขา้ ใจผดิ วา่ เป็ นความสงบทไ่ี มร่ สู ้ กึ ตวั อะไรสกั อยา่ ง เป็ นความสงบแบบวา่ งๆไมร่ ไู ้ มเ่ ห็นอะไร ถา้ เขา้ ใจแบบน้ี แสดงวา่ คณุ กําลงั นกึ วา่ สมาธขิ องศาสนาพทุ ธเหมอื นกบั สมาธขิ องลทั ธอิ น่ื ซงึ่ ไมใ่ ชเ่ ชน่ นัน้ ในพระไตรปิฎกมคี ําวา่ สมาธิ สมถะ ฌาน และวปิ ัสสนาอยมู่ ากมาย น่าเสยี ดายทไ่ี มม่ ใี คร ลองนับวา่ มคี ําใดมากกวา่ กนั ทเี่ ขยี นทา้ ทายแบบนมี้ ไิ ดอ้ ยากใหใ้ ครลองนับจรงิ ๆหรอก เพยี งอยากตงั้ ขอ้ สงั เกตวา่ ถา้ สมาธแิ ละสมถะไมม่ ปี ระโยชน์ ทาํ ไมในพระไตรปิ ฎก จงึ เขยี นแนะนําใหฝ้ ึ กสมาธหิ รอื ฝึ กสมถะเยอะแยะไปหมด และเมอ่ื ใดทมี่ คี าํ วา่ วปิ สั สนาจะพบคาํ วา่ สมถะประกอบอยดู่ ว้ ยแทบทกุ ท่ี หลายคนขวู่ า่ ถา้ ฝึกสมถะหรอื ฝึกสมาธแิ ลว้ อาจจะเป็ นบา้ จะทําใหเ้ ป็ นสมาธหิ วั ตอ หรอื พอตายจะไปเกดิ เป็ นพรหม แลว้ ทําไมเวลาผา่ นไปสองพันหา้ รอ้ ยกวา่ ปี แลว้ จงึ ยังเก็บเรอื่ ง สมถะและสมาธไิ วใ้ นพระไตรปิฎกเรอื่ ยมา นแี่ สดงวา่ สมถะและสมาธเิ ป็ นเรอื่ งจําเป็ น และ เป็ นวธิ กี ารเฉพาะขององคส์ มเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทท่ี รงสง่ั สอนใหป้ ฏบิ ตั ิ และไมใ่ ช่ วธิ ที ฤ่ี ๅษีหรอื นักบวชในศาสนาอน่ื ใชก้ นั แมแ้ ตน่ อ้ ย ถา้ เป็ นวธิ ขี องศาสนาอนื่ จะบนั ทกึ วธิ กี ารไวใ้ นพระไตรปิฎกดว้ ยทําไม ความสงบจากสมาธไิ มใ่ ชค่ วามสงบแบบไมร่ สู ้ กึ ตวั คณุ ควรเขา้ ใจใหถ้ กู วา่ สมาธมิ คี วาม สงบทเ่ี กดิ จากการไมต่ อ้ งไปนกึ คดิ วนุ่ วายสมั ผสั สมั พนั ธก์ บั เรอ่ื งอนื่ ๆซง่ึ ไม่ ตอ้ งการ และในความสงบยงั คงมสี งิ่ ทรี่ แู ้ ละมสี ง่ิ ทรี่ ะลกึ ซงึ่ ผฝู ้ ึกเลอื กดอู ยตู่ ลอดเวลา จน

43  สามารถดํารงสภาวะทกี่ ําหนดใหร้ ใู ้ นสงิ่ ใดสงิ่ หนง่ึ ไดน้ านเทา่ ทต่ี อ้ งการ ทําใหเ้ กดิ สมาธิ ทตี่ งั้ มัน่ นอกจากน้ี ในสมาธไิ มไ่ ดจ้ ํากดั ใหร้ แู ้ ตเ่ พยี งสงิ่ เดยี วไปตลอด ไมไ่ ดร้ แู ้ ตเ่ พยี งคําบรกิ รรม ภาวนาวา่ พทุ โธ ไมไ่ ดร้ แู ้ ตเ่ พยี งลมหายใจเขา้ ออก ผฝู ้ ึกสมาธติ อ้ งฉลาดพอทจี่ ะเลอ่ื นสง่ิ ทกี่ ําหนดรจู ้ ากหยาบไปสลู่ ะเอยี ด ฝึกเลอ่ื นองคฌ์ านเชน่ เดยี วกบั สตปิ ัฏฐานสี่ ซงึ่ ให ้ พจิ ารณากายเวทนาจติ ธรรมตามลําดบั และไมว่ า่ สมาธจิ ะสงบมากเทา่ ใด ยงั คงมสี ง่ิ ทร่ี อู ้ ยู่ เสมอ เมอ่ื รไู ้ ดช้ ดั เจนแลว้ จะสามารถแยกแยะของหยาบของละเอยี ดวา่ มลี กั ษณะเชน่ ไร ตา่ งกนั อยา่ งไร คําวา่ สมถะตา่ งจากสมาธแิ ตเ่ พยี งวา่ สมถะแบง่ ขนั้ ของความละเอยี ดของความสงบ ออกเป็ น 8 ขนั้ เรยี กวา่ ฌานสจี่ นถงึ ฌานแปด (ซง่ึ แบง่ เป็ นรปู ฌานสี่ และอรปู ฌานอกี ส)่ี สว่ นสมาธแิ บง่ ขนั้ ของความสงบออกเป็ น 3 ขนั้ ไดแ้ ก่ ขณกิ สมาธิ อปุ จารสมาธิ และอปั ป นาสมาธิ พอถงึ อปั ปนาสมาธิ แสดงวา่ สามารถเขา้ ฌานไดน้ ั่นเอง ครบู าอาจารยซ์ งึ่ ชาํ นาญทัง้ สมถะและวปิ ัสสนาสอนวา่ ตอ้ งฝึ กสมาธใิ หถ้ งึ ขนั้ อปั ปนา กอ่ นจงึ จะเรมิ่ วปิ สั สนา ถา้ ใครสามารถเขา้ ถงึ ปฐมฌานและผนู ้ ัน้ มปี ัญญามาก จะสามารถ ใชว้ ปิ ัสสนาอบรมปัญญาไดเ้ ลยโดยถอนจติ จากขนั้ อปั ปนามาขนั้ อปุ จาระเพอ่ื ใชป้ ัญญาใน การพจิ ารณา สว่ นผทู ้ ส่ี ามารถฝึกสมถะไดช้ าํ นาญ เมอื่ เขา้ ใจชดั เจนแลว้ วา่ รปู ฌานกบั อรปู ฌานมอี าการแตกตา่ งกนั อยา่ งไรจะเกดิ วปิ ัสสนาไดเ้ อง นอกจากนย้ี งั มบี างทา่ นแนะนําวา่ วปิ ัสสนาใชก้ ําลงั สมาธแิ คเ่ พยี งขนั้ ขณกิ ก็พอ ไมต่ อ้ ง เขา้ ใหถ้ งึ ฌาน บา้ งสอนวา่ ไมจ่ ําเป็ นตอ้ งฝึกสมาธเิ ลยดว้ ยซ้ํา หรอื แคไ่ มค่ ดิ ไมต่ อ้ งใช ้ ปัญญาก็บรรลแุ ลว้ ยคุ นจ้ี งึ มที างผา่ นซง่ึ ทําใหผ้ ปู ้ รารถนามรรคผลนพิ พานอยา่ งรวดเร็ว ตอ้ งตดิ กบั ดักของกเิ ลสอยา่ งไมร่ ตู ้ วั ไมว่ า่ วปิ ัสสนาจะเรม่ิ ทสี่ มาธขิ นั้ ใด ตอ้ งใชก้ ําลงั สมาธขิ นั้ ขณกิ หรอื อปุ จารกต็ าม แต่ วปิ ัสสนามที สี่ ดุ ไกลเกนิ กวา่ สมาธยิ งิ่ นัก ถา้ ทราบจดุ หมายปลายทางของวปิ ัสสนา จะ เขา้ ใจไดเ้ องวา่ วปิ ัสสนาคอื อะไร และตอ้ งการกําลงั ของสมาธมิ ากขนาดไหน

44  ไหนละ่ วปิ สั สนา \"สมาธเิ ทยี บไดก้ บั กอ้ นหนิ ทว่ี างทับหญา้ พอยกหนิ ออก หญา้ ยงั เตบิ โตตอ่ ไปไดอ้ กี สว่ น วปิ ัสสนาเทยี บไดก้ บั การถอนหญา้ พอถอนออกไปทงั้ รากทัง้ โคนแลว้ หญา้ ยอ่ มหมดไป\" คณุ คงเคยไดย้ นิ การเปรยี บเทยี บขา้ งตน้ นมี้ ากอ่ น ทําใหเ้ ห็นประโยชนข์ องวปิ ัสสนาวา่ สามารถดบั กเิ ลสไดอ้ ยา่ งหมดจดจนสน้ิ เชอื้ คนสว่ นมากจงึ มงุ่ สนใจเฉพาะวปิ ัสสนา อะไรๆ ก็วปิ ัสสนา แคฟ่ ังธรรมมาน่ังคดิ พจิ ารณา พอคดิ วา่ ตวั เองเขา้ ใจแลว้ เอย่ ปากวา่ นแ่ี หละ วปิ ัสสนา กเิ ลสตวั จรงิ ไมใ่ ชม่ แี ตต่ น้ หญา้ แคต่ น้ เดยี ว แตต่ อ้ งเทยี บกบั ดงหญา้ นบั หมนื่ นบั แสนตน้ พอแหวกตน้ หญา้ ออกดู จะพบตน้ ไมใ้ หญข่ นาดหลายคนโอบอกี มากมายซอ่ น อยู่ ถา้ ใชว้ ปิ ัสสนาลว้ นๆโดยไมม่ สี มาธิ จะถอนไดแ้ ตต่ น้ หญา้ ทน่ี กึ วา่ มแี คต่ น้ เดยี ว มาดกู นั วา่ ในพระไตรปิฎกอธบิ ายเป้าหมายของสมาธแิ ละวปิ ัสสนาไวเ้ ชน่ ใด ธรรม ๒ อยา่ งเป็ นไฉน คอื สมถะ ๑ วปิ ัสสนา ๑ ดกู รภกิ ษุทัง้ หลาย สมถะทภ่ี กิ ษุเจรญิ แลว้ ยอ่ มเสวยประโยชนอ์ ะไร ยอ่ มอบรมจติ จติ ทอี่ บรมแลว้ ยอ่ มเสวยประโยชนอ์ ะไร ยอ่ มละราคะได ้ วปิ ัสสนาทอี่ บรมแลว้ ยอ่ มเสวยประโยชนอ์ ะไร ยอ่ มอบรมปัญญา ปัญญาทอ่ี บรมแลว้ ยอ่ มเสวยประโยชนอ์ ะไร ยอ่ มละอวชิ ชาได ้ ฯ สมถะชว่ ยทําใหจ้ ติ เกดิ ความสงบตงั้ มั่นในอารมณ์ใดอารมณ์หนงึ่ จงึ กลา่ ววา่ สมถะยอ่ ม อบรมจติ สว่ นวปิ ัสสนาเป็ นการอบรมปัญญาใหร้ แู ้ จง้ เห็นจรงิ ในสภาวะทแี่ ทจ้ รงิ ของสรรพ สง่ิ ทัง้ ปวงวา่ ลว้ นอนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา ตา่ งประกอบดว้ ยธาตสุ ่ี ดนิ น้ํา ลม ไฟ ประกอบ กนั ขนึ้ เป็ นตัวตนเพยี งชวั่ คราว จงึ กลา่ ววา่ วปิ ัสสนายอ่ มอบรมปัญญา

45  น่าสงั เกตวา่ ดว้ ยจติ ทอี่ บรมแลว้ ดว้ ยสมถะยอ่ มละราคะได ้ แตท่ ําไมสมถะจงึ ละราคะได ้ อยา่ งเดยี ว หากจะบรรลอุ รหตั ผลยงั มอี กี หลายอยา่ งซง่ึ เรยี กวา่ สงั โยชน์ มตี งั้ 10 อยา่ ง ทตี่ อ้ งละมใิ ชห่ รอื 1. สกั กายทฏิ ฐิ สงสยั ความเป็ นตวั ของตน 2. สลี พั พตปรามาส ความเชอ่ื อยา่ งเห็นผดิ ในอํานาจสงิ่ ศกั ดสิ์ ทิ ธภ์ิ ายนอกตวั ความยดึ มั่นในความดเี พยี งขนั้ ศลี ของตน และความเชอ่ื วา่ การบําเพ็ญทาง กายวาจาเทา่ นัน้ ทจ่ี ะสามารถทําใหค้ นบรสิ ทุ ธจ์ิ ากกเิ ลสหรอื หลดุ พน้ ได ้ 3. วจิ กิ จิ ฉา ความลงั เลสงสยั 4. กามราคะ ความคดิ กําหนัดยนิ ดใี นกามคณุ 5. ปฏฆิ ะ ความขดั เคอื งใจ 6. รปู ราคะ การตดิ ใจในรปู อนั ประณีต 7. อรปู ราคะ การตดิ ในอรปู 8. มานะ ความถอื ตวั 9. อทุ ธัจจะ ความคดิ ฟ้งุ ซา่ น 10. อวชิ ชา ความหลง สมถะชว่ ยฝึกจติ ทําใหร้ ะงับกเิ ลสขนั้ กลาง ไดแ้ ก่ นวิ รณ์ 5 ซง่ึ เป็ นศตั รขู องสมาธโิ ดยตรง (ตอ้ งละใหไ้ ดก้ อ่ น จงึ ฝึกสมถะไดส้ ําเร็จ) แตเ่ มอื่ ใชป้ ัญญาทอี่ บรมแลว้ ยอ่ มละสงั โยชน์ ทัง้ หมดจนถงึ อวชิ ชา ดังนัน้ ขอ้ ความจากพระไตรปิฎกนแ้ี สดงวา่ วปิ สั สนามที สี่ ดุ เหนอื กวา่ สมถะอยา่ งเทยี บกนั ไมไ่ ด้ แตม่ ใิ ชว่ า่ จะวปิ ัสสนาเพยี งอยา่ งเดยี วโดยทง้ิ สมถะ เพราะดว้ ยกําลงั สมถะเทา่ นัน้ ทจ่ี ะชว่ ยถอนรากถอนโคนตน้ ไมต้ น้ ใหญอ่ อกไปได ้ ใครทต่ี ดิ ปากคําวา่ วปิ ัสสนา สามารถทําใหว้ ปิ ัสสนาทวี่ า่ นัน้ เป็ นวปิ ัสสนาทแี่ ทจ้ รงิ ไดแ้ ลว้ หรอื ยงั เพราะตอ้ งใชก้ ําลงั จติ อยา่ งมากจนถงึ ขนั้ ละอวชิ ชาใหไ้ ดท้ เี ดยี วนะ

46  นวิ รณ์ เป็ นกเิ ลสอยา่ งกลาง มี 5 อยา่ ง คอื 1. กามฉันทะ ความพอใจ ตดิ ใจ หลงใหลใฝ่ ฝัน ในกามโลกยี ท์ ัง้ ปวง 2. พยาบาท ความไมพ่ อใจ จากความไมไ่ ดส้ มดงั ปรารถนาในโลกยี ะสมบตั ทิ ัง้ ปวง 3. ถนี มทิ ธะ ความขเี้ กยี จ ทอ้ แท ้ ออ่ นแอ หมดอาลยั ไรก้ ําลงั ทัง้ กายใจ ไมฮ่ กึ เหมิ 4. อทุ ธจั จะกกุ กจุ จะ ความคดิ ซดั สา่ ย ตลอดเวลา ไมส่ งบนงิ่ อยใู่ นความคดิ ใดๆ 5. วจิ กิ จิ ฉา ความไมแ่ น่ใจ ลงั เลใจ สงสยั กงั วล กลา้ ๆกลวั ไมเ่ ต็มรอ้ ย ไมม่ ่นั ใจ นวิ รณเ์ ป็ นขา้ ศกึ ของสมาธโิ ดยตรง สว่ นขา้ ศกึ โดยออ้ ม ไดแ้ ก่ ปี ติ บรกิ รรมภาวนา อคุ คห นมิ ติ และปฏภิ าคนมิ ติ ขา้ ศกึ อยา่ งละเอยี ดของสมาธแิ ละปัญญา ไดแ้ ก่ วปิ ัสสนูปกเิ ลส 10 อยา่ ง 1. โอภาส หมายถงึ แสงสวา่ ง (ทป่ี รากฏเป็ นธรรมารมณใ์ นใจ) 2. ญาณ หมายถงึ ความหยง่ั รู ้ 3. ปี ติ หมายถงึ ความอม่ิ ใจ 4. ปัสสทั ธิ หมายถงึ ความสงบเย็น 5. สขุ หมายถงึ ความสขุ สบายใจ 6. อธโิ มกข์ หมายถงึ ความนอ้ มใจเชอ่ื ศรัทธาแกก่ ลา้ ความปลงใจ 7. ปัคคาหะ หมายถงึ ความเพยี รทพ่ี อดี 8. อปุ ัฏฐาน หมายถงึ สตแิ กก่ ลา้ สตชิ ดั 9. อเุ บกขา หมายถงึ ความมจี ติ เป็ นกลาง 10. นกิ นั ติ หมายถงึ ความพอใจ ตดิ ใจ วปิ ัสสนูปกเิ ลส หลอกใหเ้ ขา้ ใจผดิ วา่ ตนบรรลแุ ลว้ สําเร็จเป็ นอรหันตแ์ ลว้ ไมต่ อ้ งฝึกอะไร อกี ตอ่ ไปแลว้ ผฝู ้ ึกปฏบิ ตั ธิ รรมตอ้ งรเู ้ ทา่ ทนั ขา้ ศกึ เหลา่ นใี้ หด้ ี

47  วปิ สั สนา ยงั จาํ ไดไ้ หมเอย่ วปิ ัสสนาเป็ นการอบรมปัญญาใหร้ แู ้ จง้ เห็นจรงิ ในสภาวะทแี่ ทจ้ รงิ แตท่ กุ วนั นผ้ี ฝู ้ ึกมักชอบ ชงิ สกุ กอ่ นหา่ ม เอาผลมากลายเป็ นเหตุ แทนทจี่ ะอบรมปัญญาใหร้ แู ้ จง้ เห็นจรงิ กลับเอา ความรทู ้ ต่ี วั เองนกึ เอาเองวา่ จรงิ มาทกึ ทกั วา่ เป็ นความรแู ้ จง้ เห็นจรงิ แลว้ พากนั เรยี กขาน วธิ นี วี้ า่ วปิ ัสสนา วปิ ัสสนาจงึ กลายเป็ นของงา่ ยทท่ี ําเป็ นกนั ทว่ั บา้ นท่ัวเมอื ง แตท่ ที่ ํากนั ได ้ มันเป็ นวปิ ัสสนกึ ตา่ งหาก ขา้ ศกึ ของวปิ ัสสนา คอื สญั ญา (ความจําไดห้ มายรหู ้ รอื ความทรงจํา) ยงิ่ เรยี นมามาก เทา่ ใด ยง่ิ ตอ้ งคอยระวังวา่ จะเอาความทรงจําทมี่ อี ยมู่ าเป็ นความรแู ้ จง้ เห็นจรงิ จะระวงั ได ้ อยา่ งไร ตอ้ งพง่ึ กําลงั ของสมาธชิ ว่ ยทําใหจ้ ติ ตัง้ มนั่ พจิ ารณาอยเู่ ฉพาะเรอ่ื งนัน้ ไมเ่ อา สญั ญา ไมน่ กึ เอาความทรงจําอยา่ งนัน้ อยา่ งนม้ี าแทรกแซงในการพจิ ารณา ไมป่ ลอ่ ยให ้ อารมณเ์ ขา้ มาเบย่ี งเบน จะไดเ้ ห็นในสงิ่ ทแ่ี ทจ้ รงิ ซงึ่ ปราศจากการปรงุ แตง่ แตถ่ า้ มงุ่ มั่นเอา แตส่ มาธทิ า่ เดยี ว จะไดแ้ ตค่ วามสงบ ไมเ่ กดิ ปัญญา ดงั นัน้ จงึ ตอ้ งฝึกหดั ใหใ้ ชก้ ําลังสมาธิ ในการพจิ ารณา พันธมติ รของวปิ ัสสนา คอื สญั ญา สญั ญาความทรงจําเป็ นไดท้ ัง้ มติ รและศตั รู ถา้ ไมใ่ ช ้ ความทรงจําแลว้ จะคดิ พจิ ารณาไดอ้ ยา่ งไร กอ่ นทจ่ี ะไดว้ มิ ตุ ติ ไมค่ วรทงิ้ ความรคู ้ วามทรง จําทวี่ า่ เป็ นสมมตอิ อกไปหรอก ถา้ ไมม่ สี มมตจิ ะทําใหก้ ลายเป็ นวมิ ตุ ตไิ ดอ้ ยา่ งไร ในสมมติ เองมใิ ชส่ มมตไิ ปทัง้ หมด อยา่ งพระธรรมคําสอนของสมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ คําสอน ของครบู าอาจารย์ ลว้ นเป็ นสง่ิ ทดี่ เี ป็ นสง่ิ ทถี่ กู ตอ้ งทท่ี า่ นถา่ ยทอดไว ้ ถา้ เอาแตจ่ ดจํา ไมไ่ ดค้ ดิ พจิ ารณาจนเห็นจรงิ รจู ้ รงิ ตามทท่ี า่ นสอน พระธรรมของทา่ นจะยงั คงเป็ นสมมตอิ ยู่ น่ันแหละ ในการปฏบิ ตั กิ รรมฐาน เมอื่ จติ สงบตงั้ มั่นเป็ นสมาธแิ ลว้ ใหน้ ําพระธรรมคําสงั่ สอนมาคดิ พจิ ารณาซ้าํ แลว้ ซํ้าอกี หาทางพสิ จู นด์ ว้ ยตนเองวา่ ธรรมเหลา่ นัน้ เป็ นความจรงิ พยายาม สรา้ งพระไตรปิฎกทัง้ ฉบบั ขนึ้ มาภายในใจ คอ่ ยๆไดร้ ไู ้ ดเ้ ห็นสภาวะทแี่ ทจ้ รงิ ของสรรพสงิ่ ทัง้ หลาย และจะรสู ้ กึ ซาบซง้ึ เกดิ อาการปี ตสิ ขุ อยา่ งละเอยี ดขน้ึ ไปเรอื่ ยๆ

48  จากความรแู ้ จง้ เห็นจรงิ ทคี่ อ่ ยๆปรากฏขนึ้ มานัน้ ความลงั เลสงสยั จะคอ่ ยๆหมดไป ผฝู ้ ึกจะ เขา้ ใจชดั วา่ กายกบั ใจไมใ่ ชส่ งิ่ เดยี วกนั กายสกั แตว่ า่ กาย ไมม่ กี ายทเี่ ป็ นตวั ตนของเรา ของเขาอกี ตอ่ ไป มันเป็ นเพยี งธาตลุ มไฟน้ําดนิ ทมี่ าพงึ่ พาอาศยั กนั อยชู่ วั่ คราวเทา่ นัน้ ลว้ นอนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา ทําใหเ้ บอื่ หน่ายไมต่ อ้ งการกลับมาเวยี นวา่ ยตายเกดิ อกี ปลอ่ ยวาง ตอ้ งหยบิ ยกขนึ้ มาพจิ ารณากอ่ น แลว้ คอ่ ยวาง การปลอ่ ยวางเป็ นเป้าหมายหนง่ึ ในการปฏบิ ตั ธิ รรม คําอนื่ เชน่ ทําใจ ปลอ่ ยมนั ไป ชา่ งมนั ละวาง วางเฉย หรอื ไมเ่ ป็ นไร ลว้ นมเี ป้าหมายเดยี วกนั คอื มงุ่ หาความสขุ พอเกดิ ความ ทกุ ขข์ น้ึ แลว้ หาทางปลอ่ ยวาง พอปลอ่ ยวางไดแ้ ลว้ ความทกุ ขจ์ ะหายไป ... แตท่ ําไมตอ้ ง คอยทําใหค้ วามทกุ ขม์ ันหายไปอยเู่ รอื่ ยๆดว้ ย บางคนแนะนําวธิ ปี ลอ่ ยวางไวว้ า่ ใหพ้ ยายามมสี ติ ไมต่ อ้ งเพง่ ไมต่ อ้ งตงั้ ใจ ใหท้ ําใจให ้ เฉยไว ้ พอรอู ้ ะไรขน้ึ มา ใหป้ ลอ่ ยวางไปทันที อยา่ พยายามคดิ อยา่ สงสยั แลว้ จะเกดิ ปัญญาเห็นการเกดิ ดบั คําแนะนําขา้ งตน้ พอทําตามแลว้ ยอ่ มเห็นผลจรงิ กนั ทกุ คน เพราะวธิ ปี ลอ่ ยวางแบบนไี้ มไ่ ด ้ ตา่ งจากใหเ้ ลกิ คดิ นั่นเอง ใครๆกท็ ําได ้ แตไ่ มไ่ ดท้ ําใหเ้ กดิ ปัญญาแทจ้ รงิ เปรยี บเสมอื น การเปิดฝาหมอ้ หงุ ขา้ วขนึ้ มา พอเจอไอนํ้ารอ้ นพงุ่ ออกมากระทบมอื ก็ปลอ่ ยฝาหมอ้ ลงไป ทเ่ี ดมิ ไมไ่ ดร้ ไู ้ มไ่ ดเ้ ห็นวา่ ขา้ วทอี่ ยใู่ นหมอ้ สกุ หรอื ยงั รไู ้ ดอ้ ยา่ งเดยี ววา่ มันรอ้ น สตทิ ไ่ี มไ่ ดฝ้ ึกของคนทว่ั ไปเป็ นเชน่ นแี้ หละ วนั หนงึ่ ๆมสี ตเิ ป็ นพักๆ แตล่ ะครัง้ ทม่ี สี ติ จะ เป็ นอยชู่ ว่ั เวลาแวบ้ ๆ แคเ่ ดย๋ี วเดยี ว นเี่ ป็ นเพราะไมร่ จู ้ ักทําสมาธิ จรงิ อยทู่ ส่ี รรพสงิ่ ทงั้ หลายมกี ารเกดิ ขนึ้ ตงั้ อยู่ แลว้ ดบั ไปเป็ นธรรมดา แตถ่ า้ รเู ้ พยี งแคน่ ก้ี ็ ยงั คงเป็ นวฏั จักรหมนุ เวยี นเกดิ ความทกุ ขซ์ าํ้ แลว้ ซาํ้ อกี เมอ่ื เกดิ ทกุ ขข์ น้ึ มา ผฉู้ ลาด ตอ้ งใชค้ วามทกุ ขน์ นั้ ใหเ้ ป็ นประโยชน์ พจิ ารณาใหเ้ ห็นชดั เจน พจิ ารณาวา่ ความ ทกุ ขน์ ัน้ เป็ นอยา่ งไร เป็ นทกุ ขข์ องฉันจรงิ หรอื ถา้ เป็ นทกุ ขข์ องฉันจรงิ ตอ้ งสามารถสงั่

49  หยดุ ไมใ่ หม้ ันทกุ ขต์ อ่ ไป แลว้ ทกุ ขเ์ กดิ ขนึ้ ไดเ้ ชน่ ไร มันเป็ นทกุ ขท์ ต่ี งั้ อยไู่ ดเ้ ป็ นชวั่ โมง หรอื เป็ นวนั เพราะมปี ัจจัยอะไรเขา้ มาเกอื้ หนุน แลว้ ตอ่ มาทกุ ขน์ ัน้ ทําไมมันหายไปได ้ ผล ตอ่ เนอ่ื งจากทกุ ขม์ อี ะไรบา้ ง มผี ลดรี า้ ยอยา่ งไร ใหพ้ ยายามคดิ พจิ ารณาเชน่ นจ้ี นเห็นจรงิ และพจิ ารณาซํา้ แลว้ ซํา้ อกี จนชนิ พอ เขา้ ใจแลว้ ความปลอ่ ยวางจะตามมาเป็ นผล และเมอื่ ใดทจี่ ะเกดิ ทกุ ขแ์ บบเดมิ ขนึ้ มา อกี ไมท่ นั ทม่ี ันจะทกุ ข์ เมอื่ เขา้ ใจทมี่ าทไ่ี ปของทกุ ขม์ ากอ่ นแลว้ ทกุ ขก์ ็ไมเ่ กดิ แมจ้ ะมี เหตกุ ารณน์ ัน้ เกดิ ขน้ึ เพราะหลกี เลย่ี งไมไ่ ดก้ ็ตาม กวา่ จะทําไดเ้ ชน่ น้ี พอรอู ้ ะไรขนึ้ แลว้ ปลอ่ ยวางไดท้ ันที ตอ้ งผา่ นการฝึกพจิ ารณาซํ้าแลว้ ซํ้าอกี มากอ่ นอยา่ งโชกโชน เมอ่ื ใดทเ่ี กดิ ทกุ ขข์ นึ้ มา ตอ้ งคดิ ขอบใจทที่ ําใหไ้ ดเ้ ห็นทกุ ข์ คดิ ของคณุ ตา่ งจาก คดิ ของผม มปี ระเด็นหนง่ึ ทถ่ี กเถยี งกนั มากในเรอื่ งทวี่ า่ วปิ ัสสนาจะเกดิ ขนึ้ ไดน้ ัน้ ตอ้ งใชค้ วามคดิ หรอื ไม่ จงึ ขอลองตอบเทา่ ทต่ี วั เองเขา้ ใจ ดงั นี้ เนอื่ งจากจติ ทํางานไดเ้ ร็วมาก การคดิ ในระดบั ความเร็วของคนธรรมดาทวั่ ไป จงึ กลายเป็ น อปุ สรรคทําใหไ้ มส่ ามารถตามรจู ้ ติ ไดท้ นั เพราะพอรสู ้ งิ่ ใดขน้ึ มาแลว้ หากคดิ ตามไป จะ กลายเป็ นวา่ รไู ้ ดท้ ันแคใ่ นสง่ิ ทต่ี วั เองคดิ ปรงุ แตง่ ไมส่ ามารถตดิ ตามสงิ่ ทจี่ ติ รไู ้ ดต้ ลอด หากตอ้ งการตามใหท้ ันในสง่ิ ทจ่ี ติ รหู ้ รอื รเู ้ ทา่ ทัน ตอ้ งไมค่ ดิ ซง่ึ ไมค่ ดิ ทว่ี า่ นไ้ี มใ่ ชว่ า่ ไมใ่ ห ้ สมองทํางานเสยี เลยหรอื ปลอ่ ยใจใหว้ า่ งๆอะไรแบบนัน้ ไมค่ ดิ ทวี่ า่ นห้ี มายถงึ ไมใ่ หค้ ดิ ปรงุ แตง่ ตอ้ งฝึกเป็ นผดู ้ ผู รู ้ เู ้ ฉยๆใหไ้ ดก้ อ่ น เหมอื นกบั น่ังดหู นังบแู๊ ตไ่ มใ่ หค้ ดิ ไมใ่ หน้ กึ ไมใ่ หว้ จิ าร พอหนังฉายจบแลว้ ตอ้ งสามารถเลา่ เรอ่ื งราวทไ่ี ดด้ ใู นหนังไดอ้ ยา่ งละเอยี ด ซงึ่ ทําไดย้ ากแตไ่ มใ่ ชว่ า่ ฝึกกนั ไมไ่ ด ้ นค่ี อื ประเด็นสาํ คญั ทตี่ อ้ งอาศยั ประสบการณจ์ ากการฝึก