ชยสาโร ภิกขุ พมิ พ์แจกเป็นธรรมบรรณาการด้วยศรทั ธาของญาติโยม หากทา่ นไมไ่ ดใ้ ช้ประโยชน์จากหนงั สือนี้แล้ว โปรดมอบใหก้ บั ผู้อน่ื ท่ีจะได้ใช้ จะเปน็ บุญเป็นกุศลอย่างย่ิง
ศาสตร์ไหนสันติ ชยสาโร ภิกขุ พมิ พ์แจกเป็นธรรมท าน สงวนลิขสิทธิ์ หา้ มคดั ลอก ตดั ตอน หรือนำไปพิมพ์จำหนา่ ย หากทา่ นใดประสงค์จะพิมพ์แจกเป็นธรรมทาน โปรดตดิ ตอ่ กองทนุ สื่อธรรมะทอสี และมลู นิธิปัญญาประทปี ๑๐๒๓/๔๖ ซอยปรดี ีพนมยงค์ ๔๑ สุขมุ วิท ๗๑ เขตวฒั นา กทม. ๑๐๑๑๐ โทรศพั ท์ ๐-๒๗๑๓-๓๖๗๔ www.thawsischool.com, www.panyaprateep.org พ มิ พค์ รงั้ ที่ ๑ ธนั วาคม ๒๕๕๒ จำนวน ๑๐,๐๐๐ เลม่ ขอขอบคณุ และอนุโมทนาผถู้ อดเทปและพิมพต์ น้ ฉบบั คณุ สุภาวดี จนั ทรทัต ณ อยธุ ยา ศิลปกรรม วิชชุ เสริมสวสั ดิ์ศรี จัดทำโดยกองทุนสือ่ ธรรมะทอสี และมูลนิธิปัญญาประทปี ดำเนนิ การพมิ พ์โดย บรษิ ัท คิว พริ้นท์ แมเนจเม้นท์ จำกดั โทรศพั ท์ ๐-๒๘๐๐-๒๒๙๒ โทรสาร ๐-๒๘๐๐-๓๖๔๙
คำนำ มูลนิธิการศึกษาเพ่ือสันติภาพ พระธรรมปิฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) ร่วมกับมหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา ได้จัดพิมพ์หนังสือเรื่อง บทบาทพระพุทธศาสนา กับ การเสริมสร้างสันติภาพ และสันติสุขในสังคม และ เรื่องพุทธศาสน์ หรือ ไสยศาสตร์ ทางเลือกที่ยั่งยืน ของคนรุ่นใหม่ โดยพระอาจารย์ชยสาโร เนื่องใน วโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชฯ วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๐ ซึ่งได้จัดพิมพ์เผยแผ่ตั้งแต่ ธนั วาคม๒ ๕๕๑ คณะศิษยานุศิษย์เห็นสมควรพิมพ์แจกเป็นธรรม ทานในวงกว้างมากยิ่งขึ้น จึงได้ขออนุญาตพระอาจารย์ ชยสาโรแ ละมูลนิธิการศึกษาเพื่อสันติภาพ พ ระธรรมป ฎิ ก (ป.อ.ป ยุตฺโต)ซึ่งได้รับอนุญาตเป็นอย่างดี ขอกราบขอบพระคุณพระอาจารย์ชยสาโร และ มูลนิธิฯ และขออนุโมทนาทุกท่านที่มีส่วนช่วยทำให้การ จัดทำหนังสือนี้ส ำเร็จลุล่วงไปด้วยค วามเรียบร้อย คณะศ ษิ ยานุศิษย์ ธ ันวาคม ๒ ๕๕๒
สารบญั สมั โมทนยี กถ าของพ ระธ รร มโกศาจ ารย ์ ๑ (ป ระยรู ธมมฺ จติ โต) บทบาทพ ระพุทธศาสนากับก ารเสรมิ ส ร้าง สนั ตภิ าพและสนั ตสิ ขุ ในส งั คม พุทธศาส น์ หรอื ไสยศาสตร์ทา งเลอื กทย่ี งั่ ยืน ๙ ของค นย คุ ใหม่ ๒๗
สัมโมทนียกถา ของพระธรรมโกศาจารย์ (ประยูรธมฺมจิตโต)* เรียนท่านชยสาโร และท่านพระเถรานุเถระ ทุกรปู ขอเจริญพรท่านประธานมูลนธิ ิการศกึ ษาเพอื่ สันติภาพท่านนิเชต สุนทรพิทักษ์ ท่านอธิการบดี มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏสวนสนุ ันทา ทา่ นรองเลขาธกิ าร คณะกรรมการอาชีวศกึ ษา ทา่ นสาธุชนและนกั ศกึ ษา ทกุ ท่าน เป็นวาระที่ควรแก่การชื่นชมยินดีอนุโมทนาที่คณะ กรรมการการศึกษาเพื่อสันติภาพฯ ได้จัดงานนี้ขึ้นต่อเนื่อง เป็นการถวายอาจริยบูชาแด่ท่านเจ้าคุณอาจารย์พระพรหม คณุ าภรณ์ (ป. อ. ปยตุ โฺ ต) ในนามของมลู นธิ กิ ารศกึ ษาเพือ่ สนั ตภิ าพ และตอ้ งชืน่ ชมคณะกรรมการทีม่ ุง่ มัน่ ดำเนนิ การ ต่อเนื่องมาโดยตลอด และในงานนี้ก็ได้คัดสรรพระสงฆ์ที่ ทำงานเพื่อสันติภาพ และโดยการเผยแผ่พระพุทธศาสนา *บรรยายเนื่องในพิธีมอบรางวัลการส่งเสริมการศึกษาเพื่อสันติภาพ พระธรรมปิฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) ประจำปี ๒๕๔๙ แด่พระชยสาโร วันพุธที่ ๒๒ พฤศจิกายน ๒๕๔๙ ณ หอประชุมสุนันทานุสรณ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา
2 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ ก็เป็นการศึกษาพุทธศาสนาเพื่อสันติภาพของโลก ถวาย รางวัลด้านส่งเสริมการศึกษาเพื่อสันติภาพแด่ท่าน พระชยสาโร ในการดำเนินการคร้ังน้ีมีเรื่องควรแก่การอนุโมทนา หลายประการ ประการหนง่ึ กค็ อื นำใหส้ าธารณชนไดใ้ หค้ วาม สนใจชีวิตและงานของท่านอาจารย์พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) ซ่ึงมีสาระเพื่อสันติภาพโดยตรง และ เป็นโอกาสที่จะได้ยกย่องบุคคลท่ีทำงานด้านการเผยแผ่ พระพุทธศาสนา ทั้งโดยการสอนให้รู้ ทำให้ดู และก็ อยู่ให้เห็น ชีวิตของท่านเป็นการส่งข่าวสารเพื่อ สันติภาพโดยแท้ นั่นก็คือชีวิตของท่านพระชยสาโร ซ่ึง เราได้ถวายรางวัลในวันนี้ ท่านได้อุทิศตนเพื่อพระพุทธ- ศาสนา ทำงานเป็นแบบอย่าง การถวายรางวัลแด่ท่าน ยังรวมถึงเป็นการยกย่องพระที่ทำงานร่วมกับท่านใน สำนักศิษย์หลวงพ่อชาไปโดยปริยาย เพราะข่าวสารเพ่ือ สันติภาพผ่านสายสำนักของท่านพระชยสาโรหรือสาย สำนักหลวงพ่อชาน้ัน ได้แพร่กระจายไปท่ัวโลกไปท่ัวโลก จริง ๆ ในทกุ ภมู ภิ าค เราไปทไ่ี หนในโลกกจ็ ะไดเ้ หน็ บทบาทของพระซง่ึ เปน็ ศิษย์สายหลวงพ่อชา ทำงานเพื่อเผยแผ่พระพุทธศาสนา
สมั โมทนียกถา : 3 เป็นแบบอย่างแห่งชีวิตท่เี รียบง่ายดีงามตามหลักเศรษฐกิจ พอเพียงของพระเจ้าอยู่หัว และน่าชื่นชมก็ตรงที่ว่าได้ รักษาแนวปฏิบัติที่ท่านหลวงพ่อชาได้วางเอาไว้สืบต่อ เนื่องอย่างเป็นระบบเป็นองค์กร และตรงนี้เองที่เป็นพลัง ของพระพุทธศาสนาที่ชี้ให้เห็นว่าในยุคที่พุทธศาสนามี อายุกาลมาจนถึงสองพันห้าร้อยสี่สิบเก้าปีนี้ คำสอน ของพระพุทธเจ้ายังมีความหมาย ยังเป็นท่ีต้อนรับและ เข้าถึงจิตใจของชาวโลก โดยสายหลวงพ่อชาน้ีเป็นแบบ และชีวิตของท่านพระชยสาโรก็เป็นอุทาหรณ์ให้เราได้ เห็นพุทธธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าที่เผยแผ่ออกไป นั้น เมื่อได้กล่อมเกลาเข้าถึงจิตใจของคนทั้งโลกแล้ว ก็จะเป็นไปเพื่อสันติภาพ ทั้งนี้เพราะว่าโอวาทปาติโมกข์ คำสอนของพุทธศาสนาท่ีพระพุทธเจ้าประทานไว้ใน วันมาฆบูชา ประโยคแรกภาษาบาลีว่า ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา “ความอดทนคือความอดกลั้นเป็นตบะ อย่างย่ิง” พุทธศาสนาสอนเรื่องขันติเร่ืองความอดทน เราต้องอยู่ร่วมกันด้วยขันติธรรมเพื่อสันติภาพ สิ่งที่องค์การยูเนสโกซึ่งถวายรางวัลแด่ท่านเจ้าคุณ อาจารย์พระพรหมคุณาภรณ์นั้นได้ประกาศให้ชาวโลก ยึดมั่นในสันติภาพ เรียกว่าการประกาศเรื่อง Tolerance
4 : ศาสตร์ไหนสนั ติ ๘ Tolerance ก็คือความอดทน แต่ถ้าแปลให้ครบต้องเป็น ขันติ ความอดทน และโสรัจจะ ความสงบเสงี่ยม นั่นคือ สิง่ ทีอ่ งคก์ ารยเู นสโก ประกาศเรือ่ ง Tolerance ถา้ ชาวโลกมี Tolerance สันติภาพจะเกิดขึ้น ในความหมายของยูเนสโก คำว่า Tolerance คืออะไร ก็คือความเคารพซึ่งกัน และกัน การยอมรับความแตกต่างด้านเชื้อชาติ ศาสนา การเมือง เมื่อยอมรับแล้วสามารถจะเคารพซึ่งกันและกัน เห็นคุณค่าของกันและกัน ถ้าโลกนี้มีการยอมรับ การเคารพก็จะเกิดขันติโสรัจจะ หรือ Tolerance แต่ถ้า โลกนี้ไม่ยอมรับซึ่งกันและกัน เห็นใครที่คิดไม่เหมือน เราก็ทนไม่ได้ แต่งตัวไม่เหมือนเราก็ไม่อยากจะอยู่ร่วม โลก นับถือศาสนาต่างจากเราก็ต้องไล่ให้พ้นเขตแดน น้ันไป ถ้าหากว่าชาวโลกเป็นอย่างน้ีสงครามก็ต้อง เกิดขึ้น เพราะเรามีความแตกต่างกันอยู่แล้วทั้งเชื้อชาติ ศาสนา ความคดิ แม้กระทั่งความเชื่อในทางการเมือง ถ้าหากว่าเรายอมรับคนที่แตกต่างจากเราได้ ทนกันได้ อย่าว่าแต่ในระดับชาติเลย ระดับครอบครัว ก็อยู่กันได้ สามีภรรยาที่แยกทางกัน พอไปถามว่า ทำไมถึงเลิกกัน คำตอบคือทนกันไม่ได้ ถ้าทนกัน ไม่ได้ในระดับชุมชน ชุมชนก็แตกแยก ทนกันไม่ได้
สัมโมทนยี กถา : 5 ในระดับประชาคม ในระดับประเทศ ประเทศเราก็แตก และอาจจะเกิดการปะทะใช้ความรุนแรง ทนกัน ไม่ได้ในประชาคมโลก ก็เกิดสงครามระหว่างประเทศ พระพุทธศาสนาสอนให้ทนกันได้ ยอมรับความ แตกต่าง แม้สำหรับผู้ที่นับถือศาสนาต่างจากเรา นั่น คือเหตุที่ว่าทำไมการสอนของพระพุทธศาสนาแก่ชาวโลก แม้ชาวต่างศาสนาก็คือ การสอนข่าวสารที่เป็นไปเพื่อ สันติภาพ ครั้งหนึ่ง เสนาบดีชื่อสีหะ นับถือศาสนานิครนถ์ สมัยนี้คือศาสนาเชน ไปต่อว่าพระพุทธเจ้าต่าง ๆ นานา พระพุทธเจ้ารับฟังด้วยขันติธรรมแล้วตอบชี้แจงให้เกิด ความเข้าใจว่าข้อกล่าวหาเหล่านั้นผิดพลาดอย่างไร เมื่อ สีหะเสนาบดีได้เห็นได้ฟังการตอบการชี้แจงอย่างมี ขันติธรรมของพระพุทธเจ้าแล้วเกิดความเลื่อมใส เปลี่ยนมานับถือพระพุทธศาสนาในวันนั้น จากนั้นสีหะ เสนาบดีซึ่งเป็นรัฐมนตรีในสมัยนั้น ได้กราบทูล พระพุทธเจ้าว่า จะปฏิบัติอย่างไรต่อนักบวชศาสนาที่ตน เคยนบั ถือ คอื นิครนถ์ หรอื ศาสนาเชน พระพทุ ธเจา้ ตอบวา่ แม้เธอจะเป็นอุบาสกในพระพุทธศาสนา นับถือพระรัตน- ตรัย แต่บ้านของเธอเป็นหนึ่งบ่อน้ำให้นักบวชแห่ง
6 : ศาสตร์ไหนสันติ ๘ นคิ รนถไ์ ดม้ าดืม่ กนิ กข็ อใหเ้ ธอไดป้ ฏบิ ตั หิ นา้ ที่ ใหท้ านเปน็ ดุจบ่อน้ำแก่นักบวชแห่งนิครนถ์นั้นต่อไป พระพุทธเจ้า ไม่ได้บอกว่าบัดนี้เธอเป็นชาวพุทธแล้ว ห้ามยุ่งเกี่ยวห้าม สังสรรค์ หรือแม้กระทั่งให้กำจัดคนนอกศาสนาไปจาก บ้านของท่าน แต่พระพุทธเจ้าได้สอนขันติธรรมอันสูงสุด ในเรื่องของความแตกต่างทางศาสนาว่า สามารถที่จะ ให้ทานอุปถัมภ์บำรุงต่อไปได้ แต่ไม่ใช่ว่าเพื่อทำบุญ ในพุทธศาสนา เราสงเคราะห์เขาได้ นั่นก็คือเหตุว่า พระพุทธศาสนาอยู่ร่วมกับชาวโลกได้ พระพุทธเจ้า จงึ ตรสั วา่ เราไมท่ ะเลาะกบั ใคร แตใ่ ครอาจจะมาทะเลาะกบั เราบ้าง เพราะเห็นแตกต่างกันก็มี การยอมรับความแตกต่างอยู่ร่วมกัน ต่างเชื้อชาติ ต่างศาสนา เคารพซึ่งกันและกันนั้น เป็นคำสอนใน พระพุทธศาสนา เริ่มในประโยคแรกของโอวาทปาฏิโมกข์ เป็นคำประกาศเรื่อง Tolerance ของยูเนสโก ที่ถวาย รางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพแด่ท่านเจ้าคุณอาจารย์ สมัยนั้นก็คือ พระธรรมปิฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) ปัจจุบันคือ พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) คณะกรรมการพจิ ารณาเหน็ แลว้ วา่ ทา่ นพระชยสาโร ท่านได้เผยแผ่พุทธศาสนาที่เป็นไปเพื่อขันติธรรม เพื่อ
สมั โมทนียกถา : 7 ความยอมรับคุณค่าของมนุษย์ แม้จะต่างเช้ือชาติต่าง ศาสนา ตัวท่านเองมาจากต่างวัฒนธรรม แต่คนไทยเรา ก็ยอมรับ ท่านเป็นสมาชิกในประเทศไทยเป็นพุทธบริษัท ภิกษุบริษัทในพระพุทธศาสนาโดยมีท้ังการยอมรับ และ ความเคารพนั้นเป็นการแสดงให้เห็นถึงขันติธรรม โสรจั ธรรมและสนั ตภิ าพ จงึ เปน็ การนา่ อนโุ มทนาเปน็ อยา่ งยง่ิ ท่ีคณะกรรมการมูลนิธิการศึกษาเพ่ือสันติภาพฯ ได้ถวาย รางวัลในด้านนี้แก่ท่านพระชยสาโร จึงขออนุโมทนาไว้ ณ โอกาสนแ้ี ละหวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ บญุ กศุ ลทเ่ี ราไดบ้ ำเพญ็ ร่วมกันในการประกาศธรรมในนามของมูลนิธิการศึกษา เพื่อสันติภาพฯ นั้น ขอทุกท่านได้ถวายบุญกุศลนี้เป็น อาจริยบูชาแด่ท่านเจ้าคุณอาจารย์พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต) ขออำนาจแห่งคุณพระศรีรัตนตรัย และบุญกุศลแห่ง ธรรมทานที่เราบำเพ็ญนี้จงมารวมกันเป็น ตบะ เดชะ พลวปัจจัย อำนวยพรให้ท่านเจ้าคุณอาจารย์ได้ปราศจาก ทุกข์โศกโรคภัยอันตรายทั้งปวง มีบุญบารมีธรรมใน พระพุทธศาสนาเพิ่มเติมยิ่ง ๆ ขึ้นไป สถิตเป็นร่มโพธิ์ ร่มไทรของเราชาวพุทธทั้งหลายและชาวโลกทั้งหลาย ตลอดนิจนิรันดร์กาลเทอญ
บทบาทพระพุทธศาสนา กับแกลาะรสเสันรติมิสสุขรใา้ งนสสันังตคิภมา*พ กราบนมัสการพระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณ พระธ รรมโกศาจ ารย ์พระเถรานุเถระท ุกๆ รูป ข อเจริญพรญาติโยมท กุ ๆคนวันน ้ีเป็นวนั ทีอ่ าตมา รู้สึกว่าไม่ประสบความสำเร็จอย่างหนึ่ง เนื่องจากต้ังใจจะ พยายามเป็นพ ระดีแตไ่ มเ่ดน่ แ ต่ตอนน้กี ลายเป็นด เี ดน่ ไป ต้องย อมรบั ทแี รกไมเ่ ข้าใจเหมือนกนั เมือ่ ได้ทราบว่าท่าน กรรมการจะมอบรางวัลให้กับอาตมา เพราะดูผลงานของ ตวั เองรสู้ ึกว ่าน อ้ ยแตต่ อนห ลังไดค้ ิดพิจารณาเหมอื นก ับที่ ท่านเจา้ ค ุณพ ดู เม่อื ก นี้ ี้ว่าเราร ับรางวัลในฐานะเปน็ ต วั แทน ของวัดห นองป ่าพ งว ัดป ่าน านาชาติซ ึ่งม พี ระภ ิกษสุ งฆท์ ีไ่ด้ สร้างป ระโยชน์ส ร้างค วามส ุขแก่สังคมไทยและได้เผยแผ่ หลักพ ระพุทธศาสนาในต ่างป ระเทศได้ผลพ อสมควร * ปาฐกถาธรรม โดยพระอาจารย์ชยสาโร พิธีมอบรางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพ พระธรรมปิฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) ประจำปี ๒๕๔๙ แด่พระอาจารย์ชยสาโร วันที่ ๒๒ พฤศจิกายน ๒๕๔๙ ณ หอประชุมสุนันทานุสรณ์ มหาวิทยาลัย ราชภัฏสวนสุนันทา
10 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ ส่วนในสังคมไทยน้ัน ลูกศิษย์หลวงพ่อชา ท่านได้ สร้างความสงบภายในจิตใจของท่านแต่ละองค์แล้ว จึงได้ เผยแผ่หลักที่ถูกต้องเพ่ือให้เพ่ือนมนุษย์ได้รับและนำไป ใช้ เป็นหลักการท่ีสำคัญมากว่า การสื่อสาร การเผยแผ่ การสร้างประโยชน์ หรือการสร้างคุณธรรม เช่น สันติสุข และสันติภาพขึ้นมาในสังคมนั้น ไม่ใช่เรื่องการให้เหตุผล ว่าสนั ตสิ ขุ ห รือว่าสนั ติภาพด อี ยา่ งน น้ั อ ยา่ งน้ี แต่ผู้สอ่ื สาร ผ ู้เผยแผต่ อ้ งเป็นผ ทู้ ีส่ งบผทู้ ี่เสียสละความหลงใหลในส ่ิงไร้ สาระเพอ่ื บ รรลถุ งึ ส งิ่ ม แี กน่ ส ารส าระเสยี ก อ่ นม ฉิ ะนน้ั ค ำพ ดู จะมนี ้ำหนกั น อ้ ย หลวงพ่อชาจบการศึกษาแค่ป.๑ แต่ท่านมีลูกศิษย์ จากต่างประเทศจำนวนมาก ท่ีจบปริญญาตรี ปริญญาโท ปริญญาเอก ท่านเป็นท่ียอมรับของผู้รู้ท่ัวโลก เพราะท่าน พูดอะไรท า่ นส อนอ ะไรเราร ้สู ึกว่าถ งึ ใจเพราะทา่ นพูดจ าก ประสบการณ์จริง สำหรับอาตมาเองน้ันต้ังแต่ได้มีโอกาส กราบน มสั การม อบตวั เปน็ ล กู ศ ษิ ยท์ า่ นเมอ่ื เกอื บ๓๐ป ที แี่ ลว้ กห็ มดส งสัยในค วามเป็นไปไดข้ องส ันติภาพความเป็นไป ได้ข องสันติสุขว่าไม่เหลือวิสัยของม นุษย์ท ี่จ ะเข้าถ ึง หลักคำสั่งสอนของพระพุทธศาสนา มีเอกลักษณ์ มีบางส่ิงบางอย่าง ท่ีค่อนข้างจะแปลกจากศาสนาท่ัวไปใน
บทบาทพระพทุ ธศาสนา กบั การเสริมสรา้ งสนั ติภาพและสันติสุขในสังคม : 11 โลก และการท่ีเราได้คุยกันในเร่ืองเอกลักษณ์ของศาสนา หรือส่ิงท่ีทำให้ศาสนาเราไม่เหมือนศาสนาอื่นน้ัน ไม่ใช่ว่า ต้องการจะยกตนข่มท่าน หรือที่จะสร้างความแตกแยก แตเ่ ราจ ะน ำห ลกั พ ระพทุ ธศ าสนาม าใชเ้ พอ่ื ส ง่ เสรมิ ส นั ตภิ าพ สันติสขุ ได้ก ็ตอ้ งจับหลักให้ถ ูก ศาสนาพุทธของเราน้ันสามารถเป็นศาสนาสากลได้ เพราะว่าศาสนาพุทธเป็นศาสนาท่ีเอามนุษย์เป็นศูนย์กลาง และเอาธ รรมชาตขิ องม นษุ ยเ์ ปน็ ท ตี่ งั้ เพราะฉ ะนน้ั ช าวพ ทุ ธ เราไม่มีปัญหาอะไรเลยกับคนท่ีนับถือศาสนาอื่น หรือท่ีไม่ นับถอื ศ าสนาเลยเพราะเราถ ือวา่ เครื่องวดั คนไมใ่ ช่วัดจาก สง่ิ ท เ่ี ชือ่ เคร่ืองว ดั คนค ือกายวาจาใจเราเอาธรรมชาติ ของค วามโลภค วามโกรธค วามห ลงธ รรมชาตขิ องค วามไม่ โลภไมโ่ กรธไมห่ ลงเปน็ ห ลกั เราถ อื วา่ ค นน บั ถอื ศ าสนาไหน กต็ ามถา้ เป็นผ ทู้ ่ีพ ยายามฝ กึ ฝนตัวเองใหค้ วามโลภค วาม โกรธ ความหลงลดน้อยลง เราก็อนุโมทนา ถ้าเป็นคนไม่ นับถือศ าสนาอ ะไรเลยแ ตม่ คี วามเพียรพ ยายามท ีจ่ ะฝ ึกฝน ตัวเองให้ส ิ่งเศร้าห มองล ดน ้อยลงเราก็อ นุโมทนาในส ่วน ที่เขาทำได้ ศาสนาพุทธไม่มีการแบ่งเขาแบ่งเรา มีการยอมรับ เครื่องพิสูจน์ง่าย ๆ ก็คือ ที่ท่านเจ้าคุณบรรยายเมื่อกี้นี้
12 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ เรื่อง Tolerance เป็นที่น่าแปลกว่าภาษาไทยหาคำแปล ศัพท์นี้ไม่ค่อยได้ เพราะT oleranceเป็นค ำศ ัพท์ใหม่ท ี่เกิด ขึน้ ในย โุ รปใน๑ ๐๐ป ที ผี่ า่ นม าเพือ่ แ กป้ ญั หาค วามขดั แ ยง้ ระหว่างศาสนาในโลกตะวันตก ในเมื่อชาวพุทธในเมือง ไทยไม่เคยมีปัญหาก ับ Intolerance ก็เลยไม่ต ้องม ีค ำ ศัพท์ห รือม ีป ัญหาน ี้มาให้แ ก้เราอยากจ ะด ูคนดูชุมชนด ู สังคมให้เข้าใจเราต้องด ูพ ฤติกรรมของบ ุคคลน ั้นช ุมชน สังคม ประเทศนั้น ทุกคนที่อยู่ในอำนาจ หรือคนที่ด้อย กว่าห รือม ีจำนวนน้อยกว่า สิ่งท่ีน่าสังเกตในเมืองไทย คือคนที่นับถือศาสนา อ่ืนไม่ว่าศาสนาอะไรก็ตาม ตลอดหลายร้อยปีไม่เคย มีประวัติเลย ที่ชาวพุทธคิดจะเบียดเบียน หรือท่ีจะบังคับ ให้เปล่ียนศาสนาให้เป็นพุทธเหมือนกับพวกเรา หรือทจ่ี ะ ไล่ออกจากประเทศ การยอมรับศาสนาอ่ืน การยอมรับ ในความแตกตา่ งจงึ เปน็ เอกลกั ษณข์ องสงั คมไทยทน่ี า่ ภมู ใิ จ อย่างยิ่ง อาตมาเคยเดินทางมาไม่รู้กี่สิบประเทศแล้ว ไม่เคยเห็นท่ีไหนในโลกท่ีจะมีการยอมรับในความหลาก หลายเทา่ กบั เมืองไทยแ ละส่ิงด งี ามน้มี าจ ากไหนถ า้ ไม่ได้ มาจ ากอ ิทธพิ ลของพ ระพทุ ธศ าสนา ในสมัยก่อนคนไทยเป็นพุทธเหมือนกับว่า ได้
บทบาทพระพุทธศาสนา กับการเสริมสรา้ งสนั ติภาพและสนั ติสุขในสังคม : 13 ซึมซับเข้าไป เหมือนกับอยู่ในอากาศ อยู่ในบรรยากาศ ในสมัยน้ันเป็นพุทธศาสน์ คือ มันสาดเข้ามาโดยไม่ค่อย รู้ตัว เหมือนฝนสาดระเบียงบ้าน แต่ก็ไม่ค่อยมีการศึกษา เท่าท ่ีควรย่งิ ต ่อมาส งั คมเรม่ิ เปลย่ี นช นชัน้ นำข องป ระเทศ ไปเรียนหนังสือในโรงเรียนของศาสนาอื่น จบแล้วไปเรียน ต่อที่เมืองนอก กลับมาแล้วก็เป็นเร่ืองธรรมดาว่า ผู้นำ ประเทศทุกวงการไม่มีความรู้ความเข้าใจอันลึกซ้ึงในหลัก พุทธศาสนา ถึงแม้ว่าจะมีศรัทธาในจิตใจเป็นการส่วนตัว แตก่ ารท จ่ี ะเขา้ ใจห ลกั พ ระพทุ ธศ าสนาในล กั ษณะระบบก าร ศึกษาท อ่ี ุดมส มบูรณ์ ท ี่จ ะนำไปพ ฒั นาคนให้เกิดสันติภาพ สนั ติสุขม ีนอ้ ยม าก ถ้าเราดูระบบการพัฒนาสังคม พัฒนาเศรษฐกิจ ของเมืองไทยในสามสิบ ส่ีสิบปีท่ีแล้ว แทบจะไม่มีร่อง รอยของพุทธศาสนาเลย ที่มีในระยะหลัง ๆ ก็เพราะ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานแนว เศรษฐกิจพอเพียง นี่แหล่ะดีท่ีสุดท่ีเราเห็นมา ฉะน้ัน ต้องเข้าใจว่าศาสนาในโลกน้ีส่วนมากจะยกศรัทธาเป็น คุณธรรมหลัก คุณธรรมสำคัญที่สุดในศาสนาส่วนมาก คือ ศรัทธาความเช่ือ ศาสนาเหล่าน้ันมักจะมีปัญหากับคน ที่มีความเช่ือไม่เหมือนกับตนว่าจะปฏิบัติต่อศาสนาอื่น
14 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ อยา่ งไรเพราะก ารเอาค วามเชอ่ื เปน็ ค ณุ ธรรมส ำคญั ก ท็ ำให้ “มเี รามเี ขา” ทนั ที เพราะฉ ะนน้ั ค วามแ บง่ แ ยกม นั ม อี ยใู่ นต วั อยใู่ นโครงสร้างข องศาสนา ส ว่ นของศาสนาพุทธ เราเอาธรรมชาติของ คนมาพูด เอาการศึกษา การพัฒนาความสัมพันธ์ กับโลกวัตถุ ความสัมพันธ์กับสังคม เอาการพัฒนา ทางจิตใจ ทางความรู้สึกทางอารมณ์ การพัฒนา ปัญญาเป็นหลักการของศาสนา ถามว่าสันติภาพ เป็นสิ่งท่ีดีไหม ทุกคนไม่ว่าที่ไหนก็ต้องบอกว่าดี และถ้าอย่างนั้นทำไมสันติภาพไม่ค่อยจะเกิดข้ึน สักที ในหลักทางพุทธศาสนาบอกว่าต้องใช้ปัญญา ต้องมาดูให้ดีว่า สันติภาพจะเกิดข้ึนด้วยเหตุปัจจัย อะไร อะไรเป็นอุปสรรคท่ีทำให้สันติภาพไม่เกิดขึ้น หรือเกิดขนึ้ แ ล้วอ ยู่ไมน่ านม เีหตปุ ัจจัยอะไรบ า้ งท่ีจะ สนับสนุนให้สันติภาพท่ีเกิดขึ้นอยู่ได้นาน อะไรเป็น เหตุป ัจจยั ที่ท ำใหส้ นั ติภาพทเ่ี กิดข้นึ แ ลว้ เส่อื มหายไป พทุ ธศ าสนาข องเราเนน้ ในเรอ่ื งน ี้ เนน้ ในก ารศ กึ ษาให้ จบั ห ลกั ค วามเปลยี่ นแปลงต ามเหตตุ ามป จั จยั แ ละใชค้ วาม เพียรพยายามใช้สตปิ ัญญาในก ารป้องกนั ไมใ่หเ้ หตปุ ัจจัย ของความไม่สงบ หรือไม่สันติสุขเกิดข้ึน แต่ถ้าเกิดข้ึนแล้ว
บทบาทพระพุทธศาสนา กบั การเสริมสรา้ งสันตภิ าพและสันติสขุ ในสงั คม : 15 มคี วามฉ ลาดม คี วามเพยี รพ ยายามม หี ลกั ในก ารร ะงบั เหตุ ปจั จยั เหลา่ น น้ั ฉ ลาดเรยี นรใู้ นว ธิ ที จี่ ะส รา้ งส นั ตภิ าพท ย่ี งั ไม่ เกดิ ข นึ้ แ ละท จี่ ะรกั ษาส นั ตภิ าพท เี่ กดิ ข นึ้ แ ลว้ อ นั น ก้ี ค็ อื ห ลกั ความเพยี รพ ยายามในท างพ ระพทุ ธศ าสนาบ างค นบ างท า่ น ยังมองพุทธศาสนาว่าเป็นเร่ืองปัจเจกชนมาก บอกว่าพุทธ ศาสนาส อนใหท้ กุ ค นน ง่ั ห ลบั ตาท ำจ ติ ใจใหส้ งบทกุ ค นส งบ แลว้ ส ังคมมนั จ ะสงบไปเองจริง ๆแล้วพ ระพทุ ธเจา้ ไม่เคย สอนอ ยา่ งน ัน้ เลย พระพทุ ธเจา้ ท า่ นส อนห ลกั พ ระธ รรมว นิ ยั ว นิ ยั ค อื อ ะไร วินัยคือระบบความเป็นอยู่ในสังคมที่เอื้อต่อการพัฒนาใน ทางธรรม ต้องไปด้วยกัน ในทางพุทธศาสนาสอนว่าท่ี สำคญั ท ส่ี ดุ ก ค็ อื จ ติ ใจข องเรา เราต อ้ งพ ฒั นาท จ่ี ติ ใจแตเ่ รา จะพ ฒั นาในจ ติ ใจได้ เราต อ้ งพ ยายามส รา้ งส งิ่ แ วดลอ้ มท เี่ ออื้ ทส่ี ดุ ต อ่ ก ารพ ฒั นาท างจ ติ ใจเออ้ื ท สี่ ดุ ต อ่ ก ารง ดเวน้ จ ากก าร ทำบาปก รรมหรอื การเบียดเบยี นการเอาร ดั เอาเปรียบกัน สร้างสิ่งแวดล้อมไม่ว่าจะเป็นระดับรัฐธรรมนูญ กฎหมาย ขนบธรรมเนยี มป ระเพณี วฒั นธรรมค ่าน ิยมในส ังคมท จี่ ะ สอดคล้องกบั การดำเนินไปส ู่เปา้ หมายของสงั คม เป้าหมายของสังคมเราไม่ควรจะจำกัดอยู่แค่๕ ปี ๑๐ปี แต่ควรจะมีเป้าหมายสังคมเป็นร้อย ๆ ปี ว่าจะให้
16 : ศาสตร์ไหนสนั ติ ๘ สงั คมของเราเปน็ อย่างไรพ อพ ูดร ะยะย าวความค ดิ เราต ้อง เปลี่ยนทนั ที ไม่ได้พ ดู ถงึ อ ตุ สาหกรรมประเภทหน่งึ ป ระเภท ใด ไม่ได้พูดเรื่องส่งเสริมการท่องเท่ียวเราจะพูดถึงว่าเรา ต้องการให้สังคมของเราเป็นอย่างไร และต้องพูดถึงเรื่อง หลกั ธ รรมพ ทุ ธศ าสนาเปน็ ศ าสนาท ม่ี องม นษุ ยใ์ นแ งด่ เี พราะ ถือว่าม นษุ ยม์ ีศกั ยภาพทจี่ ะพฒั นาตน เรื่องนี้เราพิสูจน์ได้ง่าย ๆ ว่าเราแต่ละคนคงจะเคย มีนิสัยไม่ดีบางอย่างในอดีต ที่รู้สึกว่าอดไม่ได้และครอบ งำจิตใจอย่างมาก แต่ตอนหลังด้วยเหตุใดเหตุหน่ึงเรา สามารถละได้ เลกิ ได้ ในทำนองเดยี วกนั ทกุ วันน ี้ เราคงจะ ได้เห็นบางส่ิงบางอย่างท่ีดีท่ีงามในชีวิต ซ่ึงแค่ ปี ๒ ปี ท่ีแล้วไม่มีเลย เพียงแค่นี้ก็เป็นการพิสูจน์ว่ามนุษย์เรา เปลยี่ นได้ ป รบั ต วั ได้ ไมใ่ ชว่ า่ เราม อี ะไรไมด่ ใี นช วี ติ ต อ้ งเปน็ อยา่ งน น้ั ต ลอดไปแ ละไมใ่ ชว่ า่ เราม สี งิ่ ท ดี่ งี ามในช วี ติ แ ละส งิ่ นนั้ จ ะต้องเป็นของเราต ลอดไป พระพุทธองค์สอนว่า สิ่งท้ังหลายท้ังปวง มีความ เปลี่ยนแปลงเป็นธรรมดา มีความเสื่อมเป็นธรรมดา เพราะฉะนั้นเราต้องอยู่ด้วยความไม่ประมาท พระเดช พระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ ท่านเคยเทศน์ในเร่ืองนี้ว่า สังคมไทยเรามักจะเอาคำสอนของพระพุทธเจ้ามาแค่
บทบาทพระพุทธศาสนา กับการเสริมสรา้ งสนั ติภาพและสันติสุขในสังคม : 17 บางส่วน อย่างเช่น เร่ืองของความไม่เท่ียง คนไทยจะ ทำใจกับความไม่เที่ยงได้เกง่ ม ากอ ะไรๆ ก็ไมแ่ น่มนั เปลี่ยนอยู่เรื่อยๆ แต่แทนท่ีจะเอาความเข้าใจใน เร่ืองความเป็นอนิจจัง เป็นฐานของการปฏิบัติ ใน หลักความไม่ประมาท กลับตรงกันข้าม กลับมอง ว่าส่ิงท้ังหลายท้ังปวงไม่แน่นอน สิ่งท้ังหลายทั้งปวง เปลยี่ นอยตู่ ลอดเวลาเพราะฉ ะน้นั ยังไม่ต้องท ำอ ะไร เดี๋ยวมันกด็ ีไปเอง ป ญั หาในส งั คมไทยห ลายอ ยา่ งไมใ่ ชเ่ พราะเปน็ พทุ ธม ากเกนิ ไปแ ตเ่ พราะเปน็ พ ทุ ธน อ้ ยเกนิ ไปเพราะ เราท านย ารกั ษาโรคข องพ ระพทุ ธเจา้ ไมค่ รบช ดุ เมอ่ื เราท าน ไม่ครบชุดน าน ๆ เขา้ กเิ ลสก ็ด อ้ื ยาค นเกิดค วามสงสยั ว ่า ยาน่ีด รี เึ ปล่าทานม านานแ ลว้ ไมเ่ หน็ ห ายใช่ ท านแตว่ า่ ท าน ไมค่ รบทานแ ตบ่ างส ว่ นถ ้าเราต อ้ งการสนั ตภิ าพให้เกดิ ข ึน้ กอ่ นอ นื่ เราต ้องเช่ือว่าส นั ตภิ าพเกิดขึน้ ได้แ ละเปน็ ส ่งิ ท ่ีควร จะเกิดขนึ้ แ ละควรต ้ังเปน็ เปา้ ห มายสว่ นตัวเปา้ หมายข อง ครอบครัว เป้าหมายของชุมชน ของสังคมประเทศชาติ เป้าหมายของโลก ถ้าเราตั้งสิ่งใดเป็นเป้าหมายแล้ว จะทำให้เรา มีหลักในการเลือกเฟ้นว่า เราจะทำอะไร เม่ือไหร่ จัด
18 : ศาสตรไ์ หนสนั ติ ๘ ลำดับความสำคัญของสิ่งต่าง ๆ ได้ นี่เพราะมีเป้าหมาย ถ้าเราไม่มีเป้าหมายเราจัดลำดับไม่ค่อยได้ มักจะไป ตามอารมณ์ ต้องการสันติภาพจริงไหม เห็นว่าควรจะมี ไหม แล้วพร้อมที่จะเสียสละ เพ่ือจะได้พัฒนาตัวเอง ฝืน ความรู้สึกบางอย่าง เพราะไม่ใช่ว่ามันจะเกิดขึ้นง่าย ๆ อย่างเช่นห้องนี้ ๕๐๐ คน ถ้าต้องการให้เกิดความสงบ น่ิง ต้องช่วยกันท้ัง ๕๐๐ คน แต่ถ้าต้องการความวุ่นวาย น ีแ่ ค่๒-๓ คนก ไ็ ด้แ ล้ว จ ะเหน็ ว า่ ค วามส งบเกดิ ย ากก วา่ ค วามไมส่ งบเพราะ ฉะน้ันต อ้ งตง้ั อกตั้งใจแ ลว้ มาศ ึกษาไมใ่ ช่ดทู ่จี ติ อ ยา่ งเดยี ว ตอ้ งด ทู ก่ี ายด ทู วี่ าจาด ว้ ยต อ้ งฝ กึ ในท กุ ด า้ น ม สี ต ิ ค อื อ ยกู่ บั ตวั เองได้ อ ยกู่ บั ต วั เองเปน็ เพราะเราจ ะเรยี นรเู้ รอ่ื งธ รรมชาติ ของตัวเอง เราจะได้ละธรรมชาติบางอย่าง หรือจะบำเพ็ญ ธรรมชาตบิ างอย่างเราต้องเขา้ หอ้ งเรยี นก อ่ นห ้องเรยี นค อื ปจั จบุ นั ข ณะถ า้ เราส ามารถอ ยใู่ นป จั จบุ นั อ นั น นั้ ไมใ่ ชว่ า่ เปน็ เปา้ ห มายส งู สดุ ข องก ารป ฏบิ ตั ิ แ ตเ่ ปน็ เงอ่ื นไขข องก ารเรยี น รเู้ ร่อื งธรรมชาตขิ องตัวเองเรยี นร ้เู รอื่ งธ รรมชาตขิ องต ัวเอง คอื เรียนร เู้ รอ่ื งธรรมชาตขิ องค นเพราะความรสู้ ึกน กึ คดิ ข อง ค นม ันเหมอื นก ันก ิเลสก เ็หมือนก ันค ุณธรรมก เ็ หมือนก นั ย ิ่งศึกษาเรื่องของตัวเอง ยิ่งเข้าใจคนอื่น ยิ่ง
บทบาทพระพุทธศาสนา กบั การเสรมิ สรา้ งสันตภิ าพและสนั ติสุขในสังคม : 19 เข้าใจค นอ ื่นย ิ่งจ ะม ีค วามร ู้สึกเมตตาม ีน ้ำใจเกิดข ึ้น นี่เป็นผลของค วามรู้ความเข้าใจเป็นผลข องปัญญา ฉะนั้นจะสังเกตว่าคนที่มีการศึกษาที่ถูกต้องตาม หลักพุทธศาสนาจะมีความรู้สึกเอาใจเขาใส่ใจเรา ได้ถ้าขาดการศ ึกษาทางพ ุทธศาสนา น ี่ย าก ส ่วนมากจ ะ เอาแตต่ ัวเราค วามต ้องการข องเราห รือข องพ รรคพ วกข อง เราผ ลประโยชน์ส ่วนตัวเอาความสุขชั่วแ วบเป็นห ลักใน การแสวงหา สิ่งใดที่ชอบฉันก็ทำ สิ่งใดที่ไม่ชอบฉันก็ไม่ อยากท ำอันน ั้นก็ยังเป็นค วามคิดข องเด็ก ค วามค ิดของผู้ใหญ่ค อื ส งิ่ น ี้ทำล ำบากไม่สนุก ด้วย แต่เป็นส่ิงท่ีควรทำ เราจะต้องทำ สิ่งน้ีสนุกดี แต่ว่าในระยะยาวเกิดผลไม่ดี เพราะฉะนั้นเราต้อง อดทนต อ้ งไมท่ ำอ นั น เ้ี ปน็ การด คู ณุ ภาพข องค นในก รณี คณุ ภาพสง่ิ ของคณุ ภาพรถยนต์ คณุ ภาพเทคโนโลยีตา่ ง ๆ เราดูออกได้ง่าย แต่คุณภาพคนก็ต้องดูให้ออก ดูให้เป็น เหมอื นก นั ก ารท ค่ี นท ำส งิ่ ท ถี่ กู ต อ้ งท ง้ั ๆท ไ่ี มถ่ กู ใจน คี่ อื เอกลกั ษณข์ องคนม กี ารศกึ ษาพ อเราศกึ ษาฝึกจิตใจให้ สงบได้ในร ะดับหน่ึงจติ ใจก็เปดิ ก วา้ งออกรบั ธ รรมชาตขิ อง คนอ ่นื เกิดค วามรู้สกึ ว า่ เราก็เหม ือน ๆกัน เราเปน็ เพือ่ นม นษุ ย์เกิดแก่เจบ็ ต ายไม่มีใครใน
20 : ศาสตร์ไหนสนั ติ ๘ โลกน้ี ต้องการความทุกข์แม้แต่นิดเดียว ไม่มีใครในโลก นี้ท่ีจะปฏิเสธความสุขแม้แต่นิดเดียว เหมือนกันหมด ไม่ ว่าพูดภาษาอะไร ไม่ว่านับถือศาสนาอะไร เหมือนกันหมด เหมือนกันในความเป็นมนุษย์ที่มีความเกิด แก่ เจ็บ ตาย เปน็ ธ รรมดา พ ทุ ธศ าสนาส อนว า่ หลกั ท ม่ี นั่ คงห นกั แ นน่ ข อง สนั ติภาพอ ยู่ทค่ี วามรูค้ วามเข้าใจธ รรมชาติของม นุษย์ เรา จะร ธู้ รรมชาติของมนษุ ย์ด ว้ ยก ารศึกษาค อื ศึกษาเรอ่ื งกาย เรื่องวาจาเรอื่ งใจ การศึกษากาย วาจา เรามีศีลธรรมช่วย ศีลธรรม ในพุทธศาสนาไม่ใช่ส่ิงท่ีข้างบนส่ังลงมา ไม่มีระบบ ให้รางวัลค นดี ลงโทษคนไม่ดี แต่เราต้องรับศีล แต่ละข้อด้วยความสมัครใจ เอาเป็นเคร่ืองฝึก พฤติกรรม เป็นบทสิกขา บทศึกษา การงดเว้นจาก การฆ่าสัตว์เป็นบทศึกษาชีวิต บทฝึกตัวเอง พอเรา ฝึกพฤติกรรมในหลักนี้แล้วคือไม่ฆ่าสัตว์ แม้จะเป็น สัตวเ์ ล็กสัตวน์ ้อยส ัตวท์ เี่ราร ังเกยี จท ่ีเราก ลัวเมอื่ ไม่ ทำต ามความคิดทจี่ ะท ำล ายบ ่อยๆเขา้ ก จ็ ะเกิดน ิสยั ใหม่ ธรรมชาติใหม่ ธรรมชาติท่ีจะไม่ฆ่าเกิดข้ึน นำ ไปส ูเ่ มตตา เราฝกึ ต วั เองด ว้ ยศ ลี ฝึกต วั เองด ว้ ยส มาธิ แ ละก าร
บทบาทพระพุทธศาสนา กับการเสรมิ สร้างสันติภาพและสันติสขุ ในสังคม : 21 เจริญสติให้ได้สัมผัสความสงบ จะไม่มีการปฏิเสธเลยนะ คนที่ปฏิเสธว่าเรื่องสมาธิไม่จำเป็น คือคนท่ีไม่เคยสงบ คนที่เคยสงบไม่ปฏิเสธหรอก ท่ีสำคัญก็คือ การท่ีเรา หลงใหลอ ยใู่ นค วามส ขุ ท างเนอ้ื ห นงั ค วามส ขุ ท ม่ี โี ทษ เชน่ น เ้ี พราะอ ะไรก เ็ พราะเราไมม่ คี วามส ขุ ท ดี่ กี วา่ เปน็ ทางเลือก การปฏิบัติธรรม การแบ่งเวลาในแต่ละวันให้จิต ใจของเราได้สงบ ไม่ต้องคิดไม่ต้องวุ่นวายกับส่ิงต่าง ๆ นั้นจะทำให้เราได้พิสูจน์กับตัวเองว่า โอ้ จริงดังท่ีพระ พทุ ธเจา้ ท่านสอนว่า ความสงบเป็นสุขอย่างยิ่ง เม่ือเรามี ความส งบภ ายในแ ลว้ ค วามด นิ้ รนว นุ่ วายท จี่ ะแ สวงหา ความสุขนอกตัวเราก็น้อยลงไปเป็นธรรมดา มันไม่ หายไปท เี ดยี วห รอกแ ตอ่ ยา่ งน อ้ ยเราส ามารถค วบคมุ ภายในก รอบข องศ ลี ธ รรมไมเ่ บยี ดเบยี นใครไมส่ รา้ ง ความทุกข์ความเดือดร้อนก ับครอบครวั ก ับช ุมชนน่ี คอื บ ทบาทของความสงบภ ายใน สันติภาพในสังคมจะเกิดข้ึน ก็เกิดขึ้นจาก กาย วาจา ใจ ของเราแต่ละคน แต่ในระดับชุมชุม สังคม เรา ก็ต้องส่งเสริม ให้มีวัฒนธรรม มีกฎหมาย มีรัฐธรรมนูญ ที่ช่วยในการเข้าถึงเป้าหมายน้ีให้ได้ เราต้องระมัดระวัง
22 : ศาสตร์ไหนสันติ ๘ เร่ืองค่านิยม ในเร่ืองของความสุข ความทุกข์ ความคิด ผิดที่แพร่หลาย โดยเราไม่ค่อยจะรู้สึกตัว เพราะโลกทัศน์ คา่ น ยิ มก็เปน็ เร่อื งข องส มั มาท ฏิ ฐิ มจิ ฉาทิฏฐิ อริยมรรคมีองค์ ๘ เร่ิมต้นด้วย สัมมาทิฏฐิ ถ้าเรา ปล่อยให้ค่านิยมในทางบริโภค ค่านิยมในทางเสพวัตถุ กลายเป็นเรื่องท่ียอมรับกันทั่วไป ก็ยากที่จะแก้ไข ฉะน้ัน เรื่องสันติภาพจะเกิดข้ึนหรือไม่เกิดขึ้น สิ่งหนึ่งท่ีควร พิจารณาก็คือ ทำไมคนชอบสงครามเหลือเกิน ทำไม ผู้ชายโดยเฉพาะที่ชอบทำสงคราม คืออาตมาเคยสนใจ ศึกษาเร่ืองนี้ อ่านประวัติ อ่านการบันทึกของทหารใน สงครามโลกครง้ั ท่ี ๑ท่ี ๒หรอื สงครามตา่ ง ๆวา่ ทำไมผชู้ าย สนุกกับสงคราม ก็ได้ข้อคิดหลายอย่าง อย่างหนึ่งก็คือ คนสว่ นมากในสังคมที่ไม่มีการพัฒนาตัวเอง ลึก ๆจะรู้สึก วา่ ช วี ติ วา่ งเปลา่ ไรค้ วามห มาย รสู้ กึ วา้ เหว ่ ไมร่ วู้ า่ อ ยทู่ ำไม พอเปน็ ท หารท ำสงครามมนั รสู้ กึ วา่ เราเปน็ คนสำคญั ขน้ึ มา แลว้ และมเี ปา้ หมายทช่ี ดั เจน คอื การชนะศตั รู ใ นชวี ติ ประจำวนั อยใู่ นสงั คมทว่ั ไปกม็ กี ารดน้ิ รนการ แขง่ ขนั ทุกว นั น้คี วามรู้สกึ เปน็ พีเ่ ปน็ น ้องค วามสามัคคีก นั ม ี นอ้ ยแ ตพ่ อท ำส งครามค อื ต อ้ งอ ดทนด ว้ ยก นั ท ำอ ะไรด ว้ ยก นั ย ากล ำบากด ว้ ยก นั ค นก ช็ อบค วามรสู้ กึ ข องค วามเปน็ เพอ่ื น
บทบาทพระพทุ ธศาสนา กับการเสรมิ สร้างสนั ตภิ าพและสันติสขุ ในสงั คม : 23 ฝ่าฟันอุปสรรคด้วยกัน สู้ด้วยกัน อาตมาเชื่อว่าการท่ีคนมี ความย นิ ดใี นก ารฆ า่ จ รงิ ๆน น้ี อ้ ยแ ตก่ ารเปน็ ท หารก ารส รู้ บ ได้ความรู้สึกท่ีดีอย่างอ่ืน และทำไมคนจึงชอบในรูปแบบน้ี เพราะไม่ไดใ้ นรูปแ บบท ่ีควรจะได้จากช วี ติ ประจำวัน น่ีก็เป็นข้อคิดอย่างหน่ึง เพราะถ้าเราต้องการ สันติภาพเราต้องศึกษาในสิ่งท่ีเป็นอุปสรรค เป็นปรปักษ์ เปน็ ศ ตั ร ู เปน็ ส ง่ิ ต รงข า้ มก บั ส นั ตภิ าพ เพอื่ เราจ ะไมใ่ หส้ งิ่ น น้ั เกิดข้ึน เราต้องศึกษาธรรมชาติของตัวเอง ไม่ใช่ทฤษฎี ไม่ใช่หนังสอื อยา่ งเดยี วนัน่ กเ็ปน็ แผนที่ เสร็จแลว้ ต้องน ำ มาป ฏบิ ตั ิ การนำม าป ฏบิ ตั คิ อื ส นใจศ กึ ษาป ระสบการณช์ วี ติ ทกุ อย่างท้ังส ่วนทช่ี อบสว่ นที่ไม่ชอบ ส่วนที่ส นกุ สว่ นท ี่ ไม่สนุก เรียนรู้ถือว่าทุกสิ่งทุกอย่างเป็นบทเรียนหมดเรา จะม คี วามสุข พ ุทธศาสนาเป็นอริยทรัพยากรของประเทศ เป็นทุน เป็นหลัก เพราะพระพุทธศาสนาเป็นระบบ การศึกษาที่อุดมสมบูรณ์ท่ีสุดที่เคยปรากฏอยู่ในโลก ตราบใดที่เรานำหลักคำส่ังสอนของพระพุทธเจ้ามา ใชใ้ นช วี ติ ป ระจำว นั เรยี กว า่ เราไดร้ บั ป ระโยชนท์ ล่ี ำ้ คา่ และเราก็ได้เปรียบคนในประเทศอื่น ในศาสนาอื่นมาก อาตมาเชื่อมั่นว ่าการเกิดเป็นช าวพุทธในเมืองไทยเรียกว่า
24 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ มีบุญม ีบ ารมีส ูงพอสมควร ฉะนั้นอาตมาจ ึงข อร้องอย่าให้ เป็นแบบใกล้เกลือกินด่าง ขอให้เราเห็นประโยชน์ของ พระพุทธศาสนา ให้เอามาใช้ คำสอนไม่ใช่มีไว้เพ่ือ บูชา มีไว้เพื่อเอาไปใช้เป็นลักษณะเครื่องมือ เครื่อง มอื พ ฒั นาต วั เองน ำอ อกจ ากค วามม ดื ไปส คู่ วามส วา่ ง นำอ อกจ ากความว ุ่นวายไปส คู่ วามสงบ เราม พี ทุ ธศ าสนา แ ละโอกาสทจ่ี ะศกึ ษาจะปฏบิ ตั มิ มี าก สมัยก่อนร้อยกว่าปีท่ีแล้ว การคมนาคมในประเทศไทยไม่ งา่ ยเลยโอกาสท ี่จ ะเดนิ ทางไปหาค รบู าอาจารย์ นยี่ ากถงึ จะไปได้ก็ไม่รู้ว่าท่านอยู่ท่ีไหนเพราะไม่มีหนังสือพิมพ์ ไม่มี วิทยุ ไม่มีทีวี ไม่มีหนังสือธรรมะ ไม่มีอะไรทั้งส้ิน ถ้ามี โอกาสไปก ราบพระป ฏบิ ตั ดิ ปี ฏบิ ตั ชิ อบ ในส มยั ก อ่ นเรยี กว า่ โชคดีพ เิ ศษเป็นบญุ เปน็ บารมีแต่ในสมยั นี้ มนั งา่ ยเหลอื เกิน เปิดท วี ีก็ด ูได้ เปิดว ิทยุกฟ็ ังได้น ั่งในรถมซี ดี ีเลอื ก ว่าจะฟังพระอรหันต์องค์ไหนก็ได้ นับว่าได้เปรียบคนใน สมยั กอ่ นม ากถ ึงจ ะอยู่ห ่างวดั ก ย็ งั ม โี อกาส พ ุทธศ าสนาจงึ เป็นห ลกั เปน็ ร ากเหงา้ ข องสังคมไทย เรากลบั ม าหาของดีของเดิมเราก็มีสิ่งที่จะนำโลกได้ โดยไม่ตอ้ งไปติดตามไม่ตอ้ งไปรับจากเมืองนอกทุกส ่ิงทกุ อย่าง ไทยก็มีของท่ีว่าดีท่ีสุดแล้ว แต่ว่าเราไม่ค่อยจะได้ดู
บทบาทพระพุทธศาสนา กบั การเสรมิ สรา้ งสันติภาพและสนั ติสุขในสังคม : 25 ไม่ค่อยได้ศึกษา จะเห็นได้ว่าพวกเรามีพุทธศาสนามาอยู่ รอบตัว แม้แต่ในภาษาคนเราแม้อาจจะไม่ค่อยเข้าวัดแต่ เวลาท ำอะไรวนุ่ ๆวุ่นวายยุ่งย ุ่งยงั ไงย ุ่งเป็นจ ลุ กฐนิ คอื หลักศาสนาอยู่ในภาษา หรือว่าถ้าเป็นนักศึกษาปีสุดท้าย บางคนเขาเรียกว่าอะไรเขาเรยี กว ่าแ กว่ ดั ใช่ไหมถงึ จ ะไม่ เข้าว ัดก็เปน็ ค นแก่วัดได้ พุทธศาสนามีอยู่รอบตัว เพียงแต่ว่าเราต้องลืมหู ลืมตาเรยี นรเู้ อาไปใช้ใหเ้ กิดประโยชน์เกิดประโยชน์แกต่ ัว เองแ ลว้ ก ม็ ปี ระโยชนท์ จ่ี ะแ บง่ ป ันใหก้ บั ค นอ น่ื ไดค้ วามส งบ ไดค้ วามส ขุ ภ ายในต วั เราเปน็ ข องจ รงิ แลว้ เราก ม็ คี วามส งบ มีความสุขท่ีจะให้คนอื่นช่วย ๆ กันเป็นกัลยาณมิตรต่อกัน ชว่ ยก นั ส รา้ งส งั คมใหก้ ลั ยาณมติ รส่งเสรมิ ในส ง่ิ ท ด่ี งี ามข อง ซงึ่ ก นั แ ละก นั ไมต่ อ้ งไปเพง่ โทษไมต่ อ้ งไปจ บั ผดิ ในเรอ่ื งเลก็ เรือ่ งน้อยเร่อื งหยุมหยมิ อย่าไปถ อื สาขอใหป้ ล่อยวาง ขอใหเ้ ราใหก้ ำลงั ใจในส ง่ิ ท ด่ี งี าม เพราะวา่ เราทกุ ค นม ี ศกั ยภาพท จ่ี ะเขา้ ถ งึ ค วามส งบ และท จ่ี ะชว่ ยกนั สรา้ งครอบครวั ชมุ ชนส งั คมท ส่ี งบส ขุ ได้ ขอใหเ้ ราทกุ คนป ระสบค วามส ำเรจ็ ในการนำหลกั ธรรมคำสง่ั สอนของพระพทุ ธเจา้ มาใช้ให้เกดิ ประโยชน์ ให้เกิดความสุขให้เกิดสันติภาพและสันติสุขใน สงั คมไทยในสงั คมโลกต ลอดก าลนาน
พุทธศาสน์ หรือไสยศาสตร์ ทางเลือกที่ยั่งยืนของคนยุคใหม่* ขอเจ รญิ พรญ าตโิ ย ม ทกุ ๆ ค น กอ่ นอน่ื ขออนโุ มทนาเจา้ ภาพในงานวนั น้ี คอื มลู นธิ ิ การศ ึกษา เพอ่ื สันติภาพพระธร รมป ิฎก(ป. อ .ปยุตฺโต) และม หาวิทย าลัยร าช ภฏั ส ว นสุนนั ทาข ออ นโุมทน าท ีไ่ ดจ้ ัด กิจกรรมที่เป็นประโยชน์ต่อสังคม และเพ่ือเป็นการเผยแผ่ หลกั พ ระพุทธศาสนา อ าตมาเช่ือม ่ันวา่ ประเท ศไทย สงั คม ไทย จ ะอ ยรู่ อดด ว้ ยห ล กั พ ระ พ ทุ ธ ศ า สนาข องเราเปน็ พ นื้ ฐ า น เป็นทต่ี ้ังเป็นทีพ่ ่ึงในวันนี้ อา ตมาได้ร บั นมิ นต์ให้กลา่ วถ งึ เรื่อง“ พ ุทธศาสน์ ก ับไสยศาสตร์” ขอเร่ิมต้นด้วยการต้ังข้อสังเกตอย่างหน่ึงว่าพระ พุทธศาสนาของเราเผยแผ่ในประเทศใดก็ตาม การ เผยแผ่ของพุทธศาสนามีเอกลักษณ์ มีความแตกต่างกับ ศาสนาส่วนใหญ่ เรื่องนี้ดูจากพระวินัยของสงฆ์ได้ว่า พระพุทธองค์ทรงห้ามไม่ให้พระภิกษุสอนธรรมะแก่ผู้ที่ *โดย พระอาจารยช์ ยสาโร ณ หอประชุมสุนันทานสุ รณ์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏสวนสนุ นั ทา วนั ท่ี ๓ ธนั วาคม ๒๕๕๐
28 : ศาสตร์ไหนสนั ติ ๘ ไม่สนใจ หรือไม่ได้ขอฟังไว้ก่อน หมายถึงว่า ความริเริ่ม ต้องมาจาก ฝ่ายฆราวาส พระเราจะไปเคาะประตูเรียก ชาวบ้านออกมาฟังคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าไม่ได้ เราจะใช้คำว่า ขออภัย “ยัดเยียด” หนังสือบังคับให้คน อา่ นก ไ็ มไ่ ด้ ค อื ท กุ ส ง่ิ ท กุ อ ยา่ งต อ้ งม าจ ากฝ า่ ยท ยี่ งั ไมศ่ รทั ธา ให้เกิดค วามส นใจ พระเราไปอยู่เมืองนอกก็เช่นเดียวกัน ในสาย หลวงพ่อชา ไม่ใช่ว่าพวกเราคิดว่าอยากจะไปเผยแผ่ ที่ประเทศนั้น ประเทศนี้ แต่ต้องมีคฤหัสถ์เป็นชมรม เป็นผู้มีศรัทธาอย่างมั่นคงมาหลายปีแล้วท่ีจะนิมนต์ ไปสร้างวัด เราจึงจะไปได้ ในการเผยแผ่พุทธศาสนา นอกจากไม่เคยใช้ความรุนแรง เราไม่เคยมีกิจกรรม ชักชวนให้คนนับถือศาสนาอ่ืนให้เข้ามาเป็นพุทธมามกะ เราถือว่าผิด เป็นความไม่เคารพในผู้ที่มีความเชื่อถือ อยู่แล้ว หน้าที่ของเรา คือ เราพร้อมท่ีจะแบ่งปันความรู้ ความเข้าใจด ว้ ยหลักธ รรมให้กบั ผู้ท่ีสนใจ ตอนที่พระอาจารย์สุเมโธ พระฝรั่งองค์แรกที่ได้ไป อยู่กับหลวงพ่อชา ได้รับมอบหมายให้ไปอยู่ท่ีอังกฤษ หลังจากได้รับนิมนต์จากมูลนิธิท่ีน่ัน หลวงพ่อชาส่ังกำชับ ให้พระต้องออกบิณฑบาตทุกวัน ท้งั ๆ ท่ีไม่มีใครใส่บาตร
พุทธศาสน์ หรอื ไสยศาสตร์ ทางเลือกทย่ี ัง่ ยนื ของคนยุคใหม่ : 29 แม้แต่คนเดียว หลวงพ่อชาให้เหตุผลว่า บิณฑบาตช่วง แรกน้ีไม่ได้บิณฑบาตเอาอาหาร แต่บิณฑบาตเอา คน ช่วงแรกพระท่านอยู่ในวิหาร กลางเมืองลอนดอน ห่างจากวิหารสัก ๒-๓ กิโลเมตร มีสวนสาธารณะใหญ่ เรียกวา่ H amsteadH eathเวลาท า่ นออกบณิ ฑบาตต อน เช้า ก็เท่ากับได้บริหารร่างกายในสวนสาธารณะ แทนที่ จ ะอ ึดอัดอ ยใู่ นว ิหาร วันหน่ึงท่านได้พบคฤหัสถ์คนหน่ึงกำลังว่ิงออก กำลังกาย เขาเห็นพระ เขาสะดุ้งและเดินเข้าไปหาถาม ว่าเป็นพระในพุทธศาสนาใช่ไหม ผมมีเร่ืองจะขอปรึกษา แล้วตามไปท่ีวิหารบอกว่า เขาได้รับป่าไม้แห่งหน่ึงเป็น มรดก แต่มีเง่ือนไขว่าจะต้องอนุรักษ์ไว้ เขาไม่มีทุน เขา ไม่มีปัญญาจะดูแล ก็เลยอยากจะยกป่าน้ีให้กับมูลนิธิ หรอื วา่ กลมุ่ ใดกลมุ่ หนง่ึ ท่เี ชอ่ื วา่ จะสามารถดแู ลรกั ษาตาม เจตนารมณข์ องค ณุ พอ่ ผ ใู้ หม้ รดกม าจงึ อ ยากถ วายพ ระ น่ีจึงเป็นจุดเร่ิมต้นของวัดป่าจิตตะวิเวก ซึ่งเป็น วัดสาขาสำคัญของวัดหนองป่าพงในต่างประเทศ เป็น ตัวอย่างของการเผยแผ่ ไม่ได้ไปหา ไม่ได้ชักชวนเขา ไม่ ได้คิดจะต้องไปให้เขาเปลี่ยนความคิด ไม่ได้มองว่า เขา ผิด เราถูก เราต้องพยายามช่วยให้เขาเปลี่ยนความคิด
30 : ศาสตร์ไหนสันติ ๘ ให้เหมือนกับเรา ไม่เคยคิดอย่างน้ัน เราถือว่าเรามีของดี ที่เราศรัทธา แต่ใครสนใจจะเรียนรู้เราก็ยินดีจะสอน แต่เปน็ เรื่องของเขาท ่จี ะถามห า ในประวัติศาสตร์ของพุทธศาสนาไม่เคยมีความ รุนแรง การปะทะ การทำสงครามทางศาสนา เพ่ือเผยแผ่ อาณาจักรของศาสนาพุทธเลย อันน้ีเป็นจุดหน่ึงที่น่า ภาคภูมิใจอย่างย่ิง โดยเฉพาะผู้ท่ีเคยเรียนประวัติศาสตร์ ของโลกตะวันตก จะเห็นความแตกต่างกันอย่างชัดมาก แต่เม่ือพุทธศาสนาเป็นอย่างนี้ผลท่ีออกมาก็คือว่า ศาสนา ดงั้ เดมิ ห รอื ค วามเชอื่ ด ง้ั เดมิ ข องผ ทู้ หี่ นั ม าน บั ถอื พ ทุ ธศ าสนา ก็ยงั มีเหลอื อ ย่บู ้าง พุทธศาสนาในประเทศไทย ความเช่ือถือเดิมของ คนไทยก็เกี่ยวกับเรื่องผี กับพราหมณ์ มีศาสนาผี ศาสนา พราหมณ์เผยแผ่ก่อน เป็นความเชื่อถือเดิม พอพระพุทธ- ศาสนาเรม่ิ ม อี ำนาจค นส ว่ นม ากถ อื วา่ เปน็ พ ทุ ธก ไ็ มม่ คี วาม พยายามในฝ่ายสงฆ์ที่จะทำลายความเช่ือด้ังเดิม แต่พุทธ เราก็จะเน้นในการกระทำ ในการให้เหตุผล และท่ีสำคัญ มากค อื ใหเ้ หน็ ว า่ ค วามแ ตกต า่ งร ะหวา่ งศ าสนาพ ทุ ธศ าสนา ผีศ าสนาพราหมณ์เปน็ อ ย่างไร หลกั ส ำคัญคอื เปน็ มติ รก บั ค นทกุ ค นไมม่ คี วามค ดิ ท่ี
พุทธศาสน์ หรือ ไสยศาสตร์ ทางเลือกทย่ี ั่งยืนของคนยุคใหม่ : 31 จะบ งั คับท จี่ ะชกั ชวนท จี่ ะใหส้ นิ บนท จี่ ะใช้วิธีการใด ๆให้ คนท่ีนับถือศาสนาอ่ืนมีความเชื่อถืออื่น ๆให้มาเป็นพุทธ แตย่ ินดีทจี่ ะใหเ้ หตผุ ลวา่ การเปน็ พทุ ธมันดีอย่างไรแตเ่ มื่อ คนท ่มี าเปน็ พ ทุ ธแล้วกต็ อ้ งเขา้ ใจว่าค วามเช่อื ถ ือเก่ยี วกบั เรอื่ งผ ี เรอ่ื งแบบพราหมณ์น ้ันม ันม ีสว่ นใดท ่ีสอดคล้องกบั หลักพุทธ อยู่ในระดับท่ีพออยู่ด้วยกันได้ และส่วนใดที่ขัด กับห ลักพ ุทธศ าสนา เร่ืองนี้เราอาจจะได้ศึกษาอย่างดี จากกรณีการ สถาปนากรุงเทพมหานครขึ้นมาในรัชกาลท่ี ๑ ก่อน หน้านั้นพิธีกรรมทางพราหมณ์ได้ขยายตัวไว้มาก แต่พอกรุงศรีอยุธยาแตก ก็มีนักปราชญ์นำโดย รัชกาลที่ ๑ ที่ถือว่าเหตุปัจจัยท่ีทำให้เกิดความ เสียหายอย่างมหาศาลน้ีก็คือ การท่ีเราปล่อยให้ ความคิดงมงายต่างๆ มาครอบงำหลักพุทธศาสนา และทีเ่ ห็นเปน็ รูปธรรม คอื พิธีกรรมตา่ งๆ รัชกาลท่ี ๑ ท่านทรงพิจารณาพิธีกรรมต่าง ๆ ในพระราชวัง พิธีกรรมไหนท่ีท่านเห็นว่าผิดกับหลัก พทุ ธศาสนาเช่นการฆ่าส ัตว์บ ูชายัญห รืออะไรก ็แ ล้วแ ต่ ที่ขัดกับหลักพุทธศาสนาท่านทรงระงับไม่ให้มี แต่ส่วนใด ที่ไม่ขัด ท ี่ไปด ้วยก ันได้ ท่านก็รักษาไว้เพื่อค วามเป็นม ิตร
32 : ศาสตร์ไหนสันติ ๘ เพื่อไม่ให้เกิดความขัดแย้งในสังคม ฉะนั้นไม่ใช่ใจกว้าง แบบไม่มหี ลักไม่ใชใ่จแคบอ ย่างท ีจ่ ะช วนใหเ้กิดป ัญหาใน หลาย ๆพิธีที่อาตมาเรียกว ่าเป็น “Buddhist Sandwich” คือจ ะนิมนต์พ ระมานั่งเป็นพ ยานม ีส วดมนต์อ าจจ ะเริ่ม ตน้ ด ว้ ยพ ิธที างพ ราหมณแ์ ละล งท้ายด ้วยเรื่องข องพ ระส งฆ์ พุทธกับพราหมณ์ไปด ้วยก ันได้ แต่พ ุทธก ับพราหมณ์แม้ จนกระทั่งพุทธกับผี ก็อยู่ด้วยกันได้อย่างไม่เกิดผลร้าย ต่อเมื่อมีการศึกษาว่า หลักศาสนาพุทธเป็นอย่างไร หลัก ศาสนาพ ราหมณ์เป็นอ ย่างไรห ลักศ าสนาผ ีม ันเป็นอ ย่างไร ไม่อย่างน ั้นมันจ ะพร่ามัวไปหมด เมื่อ ๒๐-๓๐ ปีที่แล้ว มีการประชุมนานาชาติใน กรุงเทพฯ เรื่องความสัมพันธ์ระหว่างศาสนาพุทธ ศาสนา พราหมณ์แ ละศ าสนาผ ีในป ระเทศไทยไดบ้ ทส รุปอ าจารย์ ที่เป็นประธานสรุปว่า คนไทยเป็นพุทธ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ เป็นพราหมณ์๑ ๐๐เปอร์เซ็นต์เป็นผี๑๐๐เปอร์เซ็นต์ คือเวลาคิดเป็นพุทธก็เป็นพุทธเต็มที่ แต่เวลาคิดเป็น พราหมณ์ก็เป็นพราหมณ์เต็มที่ เวลาคิดเรื่องผี ก็มีความ เป็นศาสนาผีเต็มที่ คือมีความขัดแย้งอยู่ตามหลักเหตุผล แต่เมื่อไม่ยอมหรือไม่สนใจที่จะดูความคิดหรือความเชื่อ ถือของตัวเอง จะถามว่าตรงกันไหม หรือขัดแย้งกันไหม
พทุ ธศาสน์ หรือ ไสยศาสตร์ ทางเลือกทย่ี ่งั ยืนของคนยุคใหม่ : 33 มันก็อยู่ด้วยกันได้ แต่อยู่ด้วยกันได้แบบโมหะ ไม่ได้อยู่ กันได้ด้วยป ัญญา ในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาเราก็ต้องยอมรับ ว่า จะเป็นพุทธศาสนาเหมือนในหนังสือพุทธธรรมของ ท่านเจ้าคุณพระพรหมคุณาภรณ์ท่วั ประเทศไทย ก็คงเป็น ไปไม่ได้ จะให้ทุกคนในประเทศไทยมีสมาธิ มีความเห็น ท่ีถูกต้อง มีการประพฤติปฏิบัติสอดคล้องกับหลักพระ พุทธศาสนาก็คงเป็นไปไม่ได้ แต่เม่อื เป็นเช่นน้นั แล้ว เรา ยอมรบั ค วามจ รงิ ข อ้ น แ้ี ลว้ เราก ค็ วรจ ะค ดิ ว า่ ท ำอ ยา่ งไรจ งึ จ ะ เปน็ พ ทุ ธทถ่ี กู ตอ้ งใหม้ ากทส่ี ดุ แมจ้ ะไมถ่ งึ ๑๐๐เปอรเ์ ซน็ ต์ ในยุคปัจจุบันสิ่งที่เราสังเกตได้จากความเปล่ียน แปลงอย่างรวดเร็ว ในสังคมโลก ๒๐-๓๐ ปีท่ีผ่านมา ใน ขณะท โี่ ลกม คี วามส ลับซ บั ซ อ้ นม ากข นึ้ ๆม สี ง่ิ ท เ่ี ราไมเ่ ขา้ ใจ มากขึ้น ๆและส่ิงที่ไม่เข้าใจมีหลายประการที่มีผลโดยตรง ต่อชีวิตของตัวเอง ทำให้จิตใจของคนกลับไปเหมือนชาว บา้ นเมอ่ื หลายรอ้ ยหลายพนั ปีท่แี ลว้ คอื ในสมยั โบราณ คนส ว่ นม ากท ำน าแ ละอ ยกู่ บั ธ รรมชาติ แ ตธ่ รรมชาตมิ คี วาม เปลย่ี นแปลงทไ่ี มแ่ นน่ อนเราไมส่ ามารถจะรไู้ ดว้ า่ ปนี ฝ้ี นดี หรอื ไมด่ ีด นิ ฟ า้ อ ากาศจ ะเปน็ อ ยา่ งไรน ำ้ ท ว่ มฝ นแ ลง้ อ ยา่ งไร คือ มนุษย์เป็นเหย่อื ของธรรมชาติ ความร้สู ึกไม่ปลอดภัย
34 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ ความรสู้ กึ เกรงกลวั เปน็ หว่ งชวี ติ ตนเองห ว่ งล กู หว่ งห ลาน ตอ้ งการอะไรสกั อ ยา่ งเพอ่ื จ ะไดด้ บั ความทกุ ขท์ อ่ี ยใู่ นใจ คนมีความเช่ือว่าถ้าทำอย่างน้ี ประกอบพิธีกรรม อย่างน้ัน เราจะปลอดภัย เราจะเจริญ และเป็นไปได้ เหมอื นกนั วา่ บางครง้ั บางคราวกไ็ ด้ตรงกบั ท่เี ราประสงค์ ทำใหเ้ กดิ ความเชอ่ื ถอื ตา่ ง ๆความเชอ่ื ถอื ทเ่ี กดิ จากการดบั ความทกุ ขใ์ นจ ติ ใจในเมอ่ื อยใู่ นโลกท ต่ี วั เองไมเ่ ขา้ ใจและมี ผลตอ่ ความสขุ ค วามทกุ ข์ ในชวี ติ ประจำวนั อยตู่ ลอดเวลา ในส มยั ป จั จบุ นั ห ลงั จ ากม คี วามเจรญิ ท างว ทิ ยาศ าสตร์ ด้านต ่างๆม าน านแ ล้วแ ตค่ นส ่วนม ากร ู้สึกว ่าอ ยูใ่นส ังคม ทีเ่ปลี่ยนแปลงรวดเร็วแ ตเ่ราไม่มอี ำนาจท ีจ่ ะค วบคุมแ ละ ที่จะปกป้องตัวเอง ครอบครัวของตัวเอง หรือแม้กระทั่ง สังคมว ัฒนธรรมท ุกส ิ่งทุกอย่างมันเปลี่ยนไปร ู้สึกขาด ที่พึ่งทางใจ สิ่งที่จะดับความทุกข์ ความเป็นห่วง ความ กังวลโดยเร็วต้องการผ ลโดยเร็วแ ละผู้ท ี่ต้องการผ ลโดย เร็วส่วนมากอยากจะเชื่ออะไรสักอย่าง ใช้พลังความเชื่อ กดดันห รือว่าไล่ความสงสัยความท ุกข์อ อกจ ากใจ ใน ๓๐ ปีที่ผ่านมา แทนที่ความงมงายจะค่อย ๆ ลดน้อยลง ๆ อย่างผู้ที่มีความเชื่อมั่นในวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีเคยคาดหวัง ก็กลายเป็นตรงกันข้าม ความ
พทุ ธศาสน์ หรอื ไสยศาสตร์ ทางเลือกท่ีย่งั ยืนของคนยคุ ใหม่ : 35 งมงายค วามห ลงใหลในศาสนาก ลับเพิ่มข ึ้น ๆจนกระทั่ง เกิดปัญหาทั่วโลกอีกรอบหนึ่ง ชาวพุทธเราต้องยอมรับ ว่าสิ่งต ่าง ๆที่เกิดข ึ้นในสังคมย่อมเป็นผลจ ากเหตุปัจจัย ต่าง ๆแ ต่ส ่วนส ำคัญค ือจิตใจข องคนถ ้าหากว่าทุกว ัน นี้ในสังคมไทยเราถือว่ามีปัญหาเรื่องไสยศาสตร์ หรือคน หลงง มงายในส ิ่งท เี่ป็นอ ปุ สรรคต อ่ ค วามเจรญิ อ ยา่ งแ ทจ้ ริง ตามห ลักค ำส อนพ ระพุทธเจ้าน ั้นต ้องย อมรับว ่าต ้องม ีเหตุ มีป ัจจัยแสดงว่าคนส ่วนมากไม่ได้หรือไม่สามารถท ี่จ ะได้ จากพระพุทธศ าสนาเท่าที่ควร เท่าท ี่ต ้องการ เขารู้สึกข าด อะไรสักอ ย่าง ทุกวันนี้พุทธศาสนาไม่ได้ให้ในสิ่งที่เขาต้องการ เพราะฉะนั้นเขาต้องไปหาท ี่อื่นถ ้าม องอ ย่างน ี้ก ็ค ือความ บกพร่องของพระพุทธศาสนาเราเอง ในเมื่อศาสนาส่วน มากจะเอาศรัทธา ความเชื่อ เป็นหลักใหญ่สุดในศาสนา จนก ระทั่งท ุกว ันน ีศ้ าสนาท ีเ่ราเคยแ ปลว า่ R eligionในเมอื ง นอกเขามักจะใช้คำว่า Faith แทนคำว่า Religion เขาไม่ ได้เรียกว ่าศาสนาน ั้นศาสนานี้แ ต่เขาเรียกว ่าFaithนั้น Faith นี้ ดังนั้นจึงมีแนวโน้มที่จะมองว่า ศาสนาเป็นเรื่อง ความเชื่อ เมื่อช าวพ ุทธเราไม่ได้ศ ึกษาไม่เข้าใจห ลักพ ุทธเมื่อ
36 : ศาสตรไ์ หนสนั ติ ๘ นกั ว ชิ าการห รอื ว า่ ใครก ต็ ามท อ่ี ยเู่ มอื งน อกห รอื ไดร้ บั อ ทิ ธพิ ล จากเมืองนอกพูดถึงศาสนาโดยรวมว่าเป็นระบบความเช่ือ พุทธศาสนาก็ถูกมองตรงตามหลักการศาสนาอ่ืน ท้ัง ๆ ท่ี หลักของพุทธศาสนามีอะไรท่ีแตกต่าง ท่ีไม่เหมือนศาสนา เหลา่ น น้ั เลยนก่ี เ็ กดิ ค วามส บั สนป ที แ่ี ลว้ ท ม่ี กี ารถ กเถยี งก นั เร่อื งจะให้พุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติก็เช่นเดียวกัน หลายค นไมเ่ หน็ ด ว้ ยเพราะม องศ าสนาผ า่ นค วามค ดิ ม มุ ม อง ของต ะวนั ต กโดยไมส่ ามารถจะจบั เอกลกั ษณข์ องพ ระพทุ ธ ศาสนาท เ่ี ปน็ ค วามแตกตา่ งจากศาสนาอน่ื ทุกวันนี้เราต้องสำนึกว่าสำหรับชาวพุทธ การที่เรา พูดในสิ่งที่ไม่เหมือนศาสนาอื่นน้ัน ไม่จำเป็นต้องนำไปสู่ ความข ดั แ ยง้ ค วามแ ตกแยกเสมอไปเพราะศ าสนาพ ทุ ธเรา ก็สามารถย กประวตั ิศาสตร์ของต นขนึ้ ม าได้ เปน็ การพ ิสูจน์ เปน็ พ ยานท ชี่ ดั เจนว า่ พ ทุ ธศ าสนาไมเ่ คยค ดิ เปน็ ศ ตั รกู บั ใคร ประเทศไทยเปน็ พ ทุ ธรอ้ ยล ะ๙ ๐ม ไี หมเคยม ไี หมท อ่ี งคก์ ร ของพุทธคิดท่ีจะพยายามให้คนท่ีนับถือศาสนาอื่นเปล่ียน เป็นพ ุทธเร่อื งแบบน้ไี ม่ได้อ ย่ใู นส มองของช าวพุทธเราเลย การท่เี ราจะพ ดู ถงึ เอกลักษณข์ องเราถ้าหากวา่ เป็นศ าสนา อื่นท่ีเนน้ ศ รัทธาใช่ม ันก็จะเป็นปัญหาถ้าหากว่าเราถ อื วา่ เราถ กู เขาผิดเปน็ การส่งเสริมค วามรสู้ กึ วา่ เราว ่าเขาเรา
พทุ ธศาสน์ หรอื ไสยศาสตร์ ทางเลือกท่ยี งั่ ยนื ของคนยุคใหม่ : 37 กไ็ ม่ต อ้ งการให้เกิดปัญหา แต่ถ ้าห ากว่าเราไม่จ ับห ลักพ ุทธศ าสนาแ ล้วแ ละไม่ สามารถที่จะตอบคำถามว่า ทำไมเราเลือกที่จะเป็น พุทธมากกว่าที่จะนับถือศาสนาอื่น หรือมากกว่าที่จะ ไม่มีศาสนาอะไรเลย ทำไมเราถึงต้องเป็นพุทธ เพื่ออะไร ทำไม เราต้องการอะไรจากพระพุทธศาสนา เราให้อะไร กับพ ระพุทธศ าสนาเราต ้องเริ่มส ่งเสริมให้ม ีก ารพ ูดค ุยก ัน ในเรื่องนี้ เมื่อเราได้ก ำหนดว ่า ก ารเป็นพ ุทธมามกะที่แท้ จริงควรจะเป็นอย่างไร ความคิด มุมมอง ความเชื่อถือ ที่สนับสนุน ทำให้เราเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดีเป็นอย่างไร ความคิดท่ีเป็นอุปสรรคเป็นอย่างไร จะทำให้ปัญหาต่าง ๆ นี้ค ลี่คลายได้ม าก ทุกวันน้ีความไม่ชัดเจนมีอยู่มาก อย่างเช่น การ ห้อยจตุคาม ความเช่ือถือท่ีอยู่เบื้องหลังที่ขัดกับหลัก พุทธศาสนาก็มีอยู่ ท้ัง ๆ ผู้ท่ีห้อยก็เช่ือม่ันว่าตัวเองเป็น พุทธ เราต้องคุยกันว่า มันอยู่ด้วยกันได้ไหม มันขัดกัน ไหม คำถามที่สำคัญอย่างย่ิงข้อหน่ึงคือ ชาวพุทธ เราต อ้ งการใหศ้ าสนาพ ทุ ธม บี ทบาทในป ระเทศไทยท ่ี ชัดเจนหรือไม่ต้องการใชห้ ลกั พุทธศาสนาม าพฒั นา สังคมหรือไม่ ต้องการใช้หลักพุทธศาสนาพัฒนาตัว
38 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ เราเองห รือไม่ เพราะถ ้าไมเ่ กดิ ฉ ันทะในการท ีจ่ ะนำหลกั พทุ ธศ าสนาม าพ ฒั นาไมว่ า่ ในระดบั ส งั คมช มุ ชนต วั บ คุ คล แลว้ กค็ งไม่มอี ะไรเปลยี่ นแปลง เมื่อคนมีความทุกข์ เราก็รู้ว่าคนไม่อยากเป็นทุกข์ อยากจะหายจากทกุ ขเ์ รว็ ๆอยากจ ะห ายจ ากทุกข์ท นั ที เมอ่ื คนเปน็ ท กุ ขอ์ ยากห ายจ ากค วามท กุ ข์ หรอื ต อ้ งการอ ะไรส กั อย่างจ ะเปน็ เงินเป็นทองเปน็ โชคเป็นล าภเป็นอ ะไรแ ละ อยากไดเ้ ร็ว ๆความค ิดอย่างน้ีท่ีมักจะน ำไปสูค่ วามงมงาย เพราะคนท่ีจะงมงายมากที่สุด คือ คนที่ต้องการอะไรสัก อยา่ งและต ้องการเรว็ ถ ้าเราไมต่ ้องการให้ชาวพ ุทธในเมืองไทยหลงอยกู่ ับ พวกไสยศาสตร์ เราต อ้ งม ีทางเลอื กท่บี อกว่าคุณกำลังเป็น ทกุ ข์กำลงั ต ้องการอ ะไรควรจะป ฏบิ ตั ติ ่อส ง่ิ เหลา่ น ใี้ นท าง ที่สอดคล้องกับหลักพุทธอย่างไร และมันจะดีกว่าอย่างไร ไมใ่ ช่เพยี งแต่บอกว ่าไม่ได้ ไม่ถกู อยา่ งนี้มันจงึ จ ะถ ูกอัน นี้กค็ งค ุยกนั ไมจ่ บสักที ในการพูดคุยเรื่องความงมงาย เรื่องไสยศาสตร์ เรื่องจตุคามรามเทพ ก็มีปัญหาว่า ส่วนมากแล้วพูด แบบคนตาบอด เพราะสถาบันการศึกษาไม่ได้ช่วยเท่าที่ ควรอยากให้ช่วยอย่างไรอย่างเช่นในเรื่องของจ ตุค าม
พทุ ธศาสน์ หรือ ไสยศาสตร์ ทางเลอื กที่ยง่ั ยืนของคนยคุ ใหม่ : 39 เป็นต้นค นม ีค วามเชื่อว ่าห ้อยแ ล้วจ ะม ีโชคม ีล าภเป็นต้น สถาบันการศึกษาก็น ่าจะช ่วยส ังคมด ้วยการว ิจัยหาค นที่ ห้อยสัก ๕๐๐ คน คนท ี่ไม่ห้อยสัก ๕๐๐ คน ติดตามดู สัก๓เดือน๖เดือนเทียบเคียงด ูผลก ารว ิจัยระหว่างค น ที่ห ้อยกับที่ไม่ห ้อยท ำเป็นการว ิจัยก ็จ ะเป็นประโยชน์ต ่อ สังคมม ากแ ละค วามเชื่อถ ืออ ย่างอ ื่นก ็เช่นเดียวกันเพราะ ตอนนี้เราไม่มีสถิติ เราไม่มีหลักฐาน เรามีแต่พูดกันว่า เพื่อนค นห นึ่งเขาได้แ ล้วแ ละเขาก ็ร่ำรวยค นห นึ่งรถช น เขาไม่ตาย น่าจะตาย คนอื่นเขาตายหมด เขาไม่ตาย ก็ พูดตามที่เขาว่า แต่ตามหลักวิทยาศาสตร์เราก็เอาเป็น เครื่องพิสูจน์ไม่ได้ ถ้าเราต้องการหาข้อยุติในเร่ืองพวกน้ี เราต้องไป เก็บข้อมูลให้มีไว้เป็นตัวอย่าง ความเชื่อถือทุกสิ่งทุก อย่าง ทำอย่างน้ี ทำพิธีกรรมอย่างนี้ จะเป็นการสะเดาะ เคราะห์ จะเป็นอะไรต่ออะไร พวกเราก็ต้องเก็บข้อมูล ว่า ใช่ หรือไม่ใช่อย่างไร ทุกวันนี้ ฝ่ายหนึ่งบอกว่าไม่ใช่ หรอกง มงายฝ า่ ยห นง่ึ ก ว็ ่าใช่ คนน้ันทำแลว้ ได้ผลค นนี้ก็ ไดผ้ ลเราจะคยุ กันในลกั ษณะอยา่ งนอ้ี กี ก ีป่ ีๆก ็เหมอื นเดิม กี่ภพก่ีชาติก็เหมือนเดิม คนเช่ือก็เชื่อ คนไม่เชื่อก็ไม่เชื่อ น่าจะใช้ห ลกั ว ทิ ยาศาสตรม์ าช ่วย
40 : ศาสตรไ์ หนสันติ ๘ พุทธศาสนาเป็นศาสนาท่ีไม่กลัววิทยาศาสตร์ เป็นศาสนาเดียวท่ีไม่เคยเป็นศัตรูกับวิทยาศาสตร์ ถอื วา่ ว ทิ ยาศาสตรเ์ ปน็ เพยี งก ารเกบ็ ข อ้ มลู ในส ว่ นท ว่ี ดั ได้ ข อ้ จ ำกดั ของว ทิ ยาศาสตรก์ ค็ อื เขา้ ไมถ่ งึ ธรรมชาติ สว่ นท วี่ ดั ไมไ่ ด้ ว ทิ ยาศาสตรอ์ ยกู่ บั ส งิ่ ท วี่ ดั ได้ แ ตพ่ ทุ ธ ศาสนาบ อกว า่ จ ะเนน้ ส ง่ิ ท ว่ี ดั ไดก้ ว็ ดั ไปแ ตอ่ ยา่ ไปส รปุ วา่ สง่ิ ท่วี ดั ได้คอื ทง้ั หมดเทา่ นน้ั เอง อนั น้จี ะเปน็ ความ จองหอง ความหลงตัวของวิทยาศาสตร์ คิดว่าส่ิงท่ี วัดไม่ได้ไม่มีความหมาย คิดว่าส่ิงท่ีวัดไม่ได้ คือ งมงาย หลายสงิ่ หลายอยา่ งท่เี ราวดั ไม่ได้ แต่มีความหมายมี มากมายอยา่ งเชน่ ความรกั ความรกั วดั ไดไ้ หมก ารจ ะบอก วา่ มนั มีสารนน้ั สารน้ี อย่ใู นสมองคนมีความรกั จะมีความ เปล่ยี นแปลงของสารบางอย่างในสมอง แต่น่นั ก็ไม่ใช่ตัว ความรสู้ กึ วา่ รกั ความรสู้ กึ วา่ ชงั ความรสู้ กึ ตา่ ง ๆสง่ิ ท่เี ปน็ นามธรรม วทิ ยาศาสตร์เขา้ ไม่ถงึ แต่พทุ ธศาสน์เขา้ ถงึ มา นานแ ลว้ ในเรื่องการแก้ปัญหาของสังคมอย่างเราก็ถือว่า คำ สง่ั สอนพระพุทธเจ้าทนต่อการพิสูจน์ ใครจะพิสูจน์อย่างไร พสิ จู นไ์ ปเราย นิ ดี พ สิ จู นใ์ หม้ ากเถดิ เราจ ะไดม้ นั่ ใจว า่ ข อ้ มลู
พทุ ธศาสน์ หรอื ไสยศาสตร์ ทางเลอื กท่ยี ่ังยนื ของคนยคุ ใหม่ : 41 ทก่ี ลบั ม าจ ะไมม่ อี ะไรข ดั ก บั พ ระพทุ ธศ าสนาเพราะห ลกั พ ทุ ธ ศาสนาต ง้ั ไวบ้ นก ารเขา้ ถ งึ ค วามจ รงิ ข องธ รรมชาติ ไมไ่ ดเ้ อา อุดมการณ์มาพูด แต่เอาความจริงที่ทุกคนสามารถจะ สัมผัสได้เป็นท ี่ตั้ง ในเมื่อพุทธศาสนาไม่ได้เน้นเรื่องความเช่ือใน คมั ภรี ์ ห ากแ ตเ่ นน้ เรอ่ื งก ารเรยี นร จู้ ากธ รรมชาติแ ละ การป รบั ก ายว าจาใจใหส้ อดคลอ้ งก บั ห ลกั ธ รรมชาติ ในท างท ที่ ำใหค้ วามท กุ ขน์ อ้ ยล งค วามส ขุ เพมิ่ ม ากข นึ้ กเ็ ปน็ ศ าสนาท เ่ี ปน็ ส ากลเพราะศ าสนาท เี่ นน้ ค วามเชอื่ ใน คัมภีร์จะมีลักษณะความดีตามท่ีศาสดานิยามแน่นอน แต่ จะเป็นสากลไปไม่ได้ เพราะว่าจะต้องมีเราท่ีเช่ือ และเขาที่ ไม่เช่ือ สำหรับพุทธศาสนาไม่ได้เน้นว่า เชื่อ หรือไม่เช่ือ เพราะว่าคนท่ีเชื่อในส่ิงท่ีดี แต่ทำความชั่วได้ และคนที่ เช่ือในสิ่งท่ีไม่ดี ก็ทำความดีได้ ชาวพุทธเราถือการกระ ทำเป็นใหญ่ คุณจะเชื่ออะไรก็ตาม แต่อย่าไปเบียดเบียน กันและกัน อย่าไปดูถูกดูหมิ่นกัน ให้อยู่เป็นมิตร เป็น เพื่อนกันได้ไหม ถือว่าการกระทำสำคัญกว่าความเชื่อ บางคนถอื วา่ ความชว่ั ทเ่ี ขาทำ ไมน่ า่ จะเรยี กวา่ ชว่ั เพราะเขา ทำสิ่งที่ไม่ดีนัน้ เพอ่ื สง่ิ ทีด่ ี อนั นี้เป็นข อ้ อ ้างที่เรามักจ ะไดย้ นิ
42 : ศาสตรไ์ หนสนั ติ ๘ บ่อยๆความค ดิ แบบน ้ีเป็นแนวความคิดทเี่ปน็ อันตราย ทางพุทธบอกว่า ถ้าเหตุไม่ดี ผลก็ไม่ดี ไม่ว่าจะเช่ือ วา่ ท ำเพอ่ื อ ดุ มการณ์ท ำเพอื่ นน่ั ทำเพื่อน่ี ท ำเพื่อชาติทำ เพอ่ื ศ าสนาแ ตท่ ำด ว้ ยเจตนาป ระกอบด ว้ ยค วามโลภค วาม โกรธ ความหลง เรียกว่า “เป็นกรรม” และกรรมก็เป็นกฎ ตายตัวของธรรมชาติที่ไม่ขึ้นอยู่กับว่า เรานับถือหรือไม่ นบั ถอื ศ าสนาไหนม นั อย่ทู ่วี ่าค วามโลภค วามโกรธความ หลงป รากฏอ ยใู่นจ ิตใจของต นห รอื ไม่ ความโลภ โกรธ หลง ไม่มีชาติ ไม่มีศาสนา แตเ่ ปน็ ธรรมชาตขิ องมนษุ ยท์ กุ คน และเปน็ ตวั กำหนด คุณภาพชีวิต ในเม่ือพุทธศาสนาได้ค้นคว้าในเรื่องจิตใจ อย่างลึกซ ึ้งต ลอด๒,๕๐๐ป ีทผ่ี า่ นมาแ ล้วไม่น่าแปลกใจ วา่ นักจ ติ วิทยาจ ิตศ าสตร์ต า่ งประเทศทกุ วนั นี้ห ันม าสนใจ พุทธศาสนามาก เพราะว่าสังคม วัฒนธรรม ศาสนาของ ตะวันตกแทบจ ะไมม่ กี ารค ้นควา้ แทบจ ะไม่มีความรู้เกีย่ ว กับธรรมชาติอันลึกซ้ึงภายในจิตใจของคน เขาไม่ได้คิดว่า มนั เป็นส่วนห น่ึงข องศาสนาแต่ของพุทธเราม ีการค้นควา้ มานานแล้วค วามร ู้ประสบการณ์เราม ีม าก เร่ืองความเช่ือในส่ิงศักดิ์สิทธิ์ความเชื่อในไสย- ศาสตร์ต่าง ๆ ข้อหนึ่งที่เราต้งอยอมรับว่า ในเมื่อมีคนทำ
Search
