ประวัติและผลงานครูภูมิปัญญาท้องถิ่นจังหวัดหนองบัวลำภู

ประวตั แิ ละผลงานครูภมู ปิ ัญญาท้องถิน่ จังหวดั หนองบวั ลำภู ดา้ นเกษตรกรรม สาขา การทำข้าวฮาง นางสบุ รรณ ปัตวงษ์



นางสบุ รรณ ปตั วงษ์

ประวตั แิ ละผลงานครภู ูมปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ จงั หวัดหนองบัวลำภู ด้านเกษตรกรรม สาขา การทำข้าวฮาง ประวัตชิ วี ติ และผลงาน นางสุบรรณ ปตั วงษ์ เกิดเมือ่ วันที่ 13 พฤษภาคม 2510 เกิดที่ บา้ นนาคำไฮ หมทู่ ี2่ ตำบลนาคำไฮ อำเภอเมอื ง จงั หวัดหนองบัวลำภู กลุ่มวสิ าหกิจชุมชน ขา้ วฮางงอก บ้านนาคำไฮ ต.นาคำไฮ อ.เมือง จ.หนองบวั ลำภู นางสบุ รรณ ปัตวงษ์ ประธานกลมุ่ วสิ าหกิจชุมชนขา้ ว ฮางงอก มีความตอ้ งการพฒั นาสตู รการผลิตนำ้ เตา้ ห้ขู า้ วฮางหอมมะลิ และน้ำเต้าหขู้ า้ วไรซเ์ บอรี่ องค์ความรู้ และความเชี่ยวชาญ นางสุบรรณ ปตั วงษ์ มีองค์ความรู้เช่ยี วชาญ ท่ีนำไปถา่ ยทอดแก่ ผู้เรียน และผคู้ นท่ีสนใจ โดยใชก้ ระบวนการถา่ ยทอดความรทู้ ี่ หลากหลาย เชน่ การอธิบาย การสาธิต และใหผ้ ู้เรยี นฝกึ ปฏบิ ัตจิ รงิ ตามหวั ข้อดงั ตอ่ ไปนี้ การแนะนำวสั ดุอุปกรณก์ ารทำขา้ วฮาง ขั้นตอน การทำข้าวฮางและการจำหนา่ ยผลผลติ รายละเอยี ดองค์ความรู้ที่ นางสุบรรณ ปัตวงษ์ ถ่ายทอดองค์ความรูแ้ ก่ผู้เรยี นตามขน้ั ตอนดังน้ี ชนดิ /ประเภทของขา้ วฮาง 3 ชนดิ คอื 1. ข้าวฮางระยะน้ำนม 2. ข้าวฮางท่ีนำขา้ วเปลือกไปแชน่ ำ้ 24 ชัว่ โมง แลว้ นำไปน่ึง 3. ขา้ วฮางท่นี ำข้าวเปลอื กไปแชน่ ำ้ 24 ช่วั โมงนำมาบ่ม 48 ช่ัวโมง แลว้ นำไปนงึ่ หรอื เรียก ขา้ วฮางงอก

ลกั ษณะของข้าวฮางทีด่ ี ขา้ วทุกพนั ธ์สุ ามารถนำมาทำข้าวฮางได้ แต่คนอีสานนยิ มนำขา้ วหอม มะลิ 105 และข้าวเหนียว กข 6 มาทำขา้ วฮาง เนื่องจากปลกู เป็น ประจำ และขา้ วหอมมะลิจะมกี ลนิ่ หอม เหนยี วนุ่มน่ารับประทาน และ ถา้ ใสส่ มุนไพรลงไปอีกยงิ่ เพม่ิ คณุ ค่าของขา้ วฮางให้น่ารบั ประทาน ข้าว ฮางทด่ี ีมีข้อสงั เกตดงั นี้ 1. จมูกขา้ วอยเู่ ต็มเมลด็ ไมม่ รี อยแหวง่ ตรงปลายเมลด็ ซึง่ ถือวา่ เปน็ สว่ นท่ี มีประโยชน์ 2. สีของเมล็ดขา้ วเป็นสนี ำ้ ตาลทอง อาจมสี ีเข้มหรอื จางกวา่ นี้ ขน้ึ อย่กู ับ พันธขุ์ ้าว แสดงวา่ เส้นใยอาหารยงั ไมถ่ กู ขดั สอี อก 3. ไม่มีข้าวพันธุอ์ ื่นหรือสง่ิ เจือปน สะอาด 4. เปน็ ข้าวทีอ่ บหรือตากจนแหง้ สนมิ 5. ไม่มีกล่นิ อับชนื้ ขนึ้ ราหรือมีมอด 6. บรรจุในภาชนะหรอื ถงุ ที่สะอาดปดิ สนทิ ระบสุ ถานทผี่ ลติ และราคา ขาย 7. การซื้อมาบริโภคควรซื้อมาในปริมาณทีบ่ รโิ ภคหมดภายใน 2- 3 สัปดาห์ 8. เมอื่ เปดิ ภาชนะหรอื ถงุ ใช้แลว้ ควรปิดฝาใหส้ นทิ และควรเก็บในที่แหง้ สนิท สะอาด

วิธกี ารทำขา้ วฮาง 1. นำขา้ วเปลอื กทีจ่ ะผลติ ข้าวฮาง ลงแชน่ ำ้ ในภาชนะ ให้น้ำทว่ มขา้ ว แช่ ไว้ 12 ชวั่ โมง 2. นำขา้ วที่แชค่ รบ 12 ช่ัวโมง นง่ึ (อาจใสส่ มนุ ไพรหรือใบเตยด้วย) ระหว่างนึ่ง ถา้ ข้าวแหง้ ให้พรมน้ำ 2-3 คร้ัง เมื่อเมล็ดข้าวแตก แสดงว่า ขา้ วสกุ แล้ว 3. นำข้าวทส่ี ุกตากแดด หรือผงึ่ ลม ควรหม่นั กลบั ข้าวเพื่อให้ข้าวแห้ง สม่ำเสมอ 4. นำข้าวที่แห้งสนิทดีแล้วไปสีเปน็ ขา้ วกลอ้ ง ขา้ วฮางและข้าวฮางงอก แตกต่างกันอ่างไร ข้าวฮางงอกจะมปี รมิ าณสารกาบา้ ในปรมิ าณมากกวา่ ขา้ วฮางชนิดไม่ งอก เนอื่ งจากข้าวฮางงอกมีการบ่มให้เกดิ รากก่อนนำไปนึ่ง วธิ ีการทำขา้ วฮางงอก 1. นำข้าวเปลือกมาแชน่ ้ำ 12 ชัว่ โมง 2. นำขา้ วท่แี ชน้ำมาบ่มในภาชนะท่มี อี ากาศถ่ายเทได้บา้ ง เช่น บ่มใน กระสอบ รดน้ำเช้า–เยน็ บม่ ไวป้ ระมาณ 48 ช่ัวโมง จะมีรากงอก ประมาณ 0.5 มม. หรือเท่าปลายเข็ม 3. นำข้าวทง่ี อกไปน่ึงใหส้ ุก 4. ตากแดด หรอื ผงึ่ ลมใหแ้ ห้ง (ระหว่างตากควรมกี ารกลบั ขา้ วบ้าง) 5. สีเปน็ ข้าวกลอ้ ง 6. แยกส่งิ เจอื ปนและเกบ็ ในภาชนะทแี่ ห้งสนทิ หรือบรรจุในถุง สูญญากาศ

การเกบ็ รกั ษาขา้ วฮาง 1. เก็บในภาชนะทสี่ ะอาดและแห้งมีฝาปดิ มดิ ชิด 2. เก็บบรรจแุ บบถงุ ธรรมดา 3. เกบ็ บรรจุถงุ แบบสุญญากาศ จะเก็บไดน้ านประมาณ 1 ปี วิธหี ุงข้าวฮาง 1. ล้างข้าวฮางลา้ งด้วยนำ้ สะอาด ซาวน้ำเร็วๆ ครั้งเดยี วเพื่อไมใ่ ห้วติ ามิน ละลายไปกบั นำ้ (ถ้าเป็นขา้ วใหมไ่ ม่ตอ้ งซาวกไ็ ด)้ 2. ข้าวฮาง 1 ส่วน นำ้ 1.5 ถึง 2 ส่วน ในการหงุ ขา้ วฮางจะใชน้ ้ำมากกวา่ การหงุ ขา้ วขาวธรรมดา 3. ทิง้ ไวป้ ระมาณ 5 นาที จะไดข้ า้ วฮางทีห่ อม น่มุ มีสนี ้ำตาลทอง น่า รับประทาน การถา่ ยทอดความรู้ ความเช่ียวชาญ นางสุบรรณ ปัตวงษ์ ถา่ ยทอดความรู้การทำข้าวฮาง ผา่ น การศกึ ษาทัง้ 2 รูปแบบ ดงั น้ี การศึกษาในระบบ เป็นวทิ ยากรถ่ายทอดความรกู้ ารทำขา้ วฮาง ใหแ้ กน่ กั เรยี นในโรงเรยี น การศึกษานอกระบบ เป็นวิทยากรถา่ ยทอดความรู้การทำข้าวฮาง ใหแ้ ก่ กศน.อำเภอเมืองหนองบัวลำภู

ลักษะของเครือขา่ ยและการสร้างเครือข่าย นางสุบรรณ ปตั วงษ์ มเี ครือข่ายและมวี ธิ ีการสร้างเครอื ขา่ ยดงั นี้ เครอื ข่ายภาครฐั และเอกชน ประกอบดว้ ย - สำนกั งานเกษตรอำเภอเมืองหนองบัวลำภู - สำนกั งานพฒั นาชมุ ชนอำเภอปทุมรัตน์ - ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอำเภอ เมอื งหนองบวั ลำภู - เทศบาลตำบลนาคำไฮ - กลมุ่ เกษตรอำเภอเมอื งหนองบัวลำภู วธิ ีการสรา้ งเครอื ข่าย นางสุบรรณ ปตั วงษ์ มวี ธิ กี ารสร้างเครือข่ายโดยการไปเป็น วิทยากรการทำข้าวฮาง ตามหนว่ ยงานทั้งภาครฐั และเอกชนตลอดจน ได้รบั เชิญชวนใหผ้ สู้ นใจการทำข้าวฮางไปศกึ ษาดงู านใน กลุม่ วสิ าหกจิ ชุมชนขา้ วฮางงอก และได้จัดทำแผน่ พับ เอกสารการทำข้าวฮาง แจกจา่ ยใหก้ ับเครือขา่ ย และประชาชนผ้สู นใจในอาชพี การทำข้าวฮา งอยา่ งตอ่ เนือ่ ง