ชุดฝึกปฏิบัตินาฏศิลป์ที่1 พื้นฐานนาฏศิลป์

1

ก คำนำ ชุดฝกปฏบิ ตั ินาฏศิลป กลุมสาระการเรียนรศู ิลปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป ตามหลกั สตู รแกนกลาง การศึกษาขัน้ พ้นื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 สำหรับนักเรยี นช้นั ประถมศกึ ษาปท ่ี 6 เลม นี้ จดั ทำข้ึน เพอื่ ใชเปน สอื่ การเรยี นการสอนประกอบแผนการจัดการเรียนรู ไดดำเนนิ การจดั ทำใหสอดคลอ งตามกรอบ ของหลกั สตู รแกนกลางการศึกษาข้นั พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551 โดยสงเสรมิ ใหน ักเรยี นมคี วามรู ความเขาใจในองคป ระกอบทางนาฏศิลป มีความกลาในการแสดงออกทางดานนาฏศลิ ป สามารถวิพากษ วจิ ารณนาฏศิลป ตลอดจนประยุกตใ ชใ นชวี ิตประจำวันได นอกจากนย้ี งั ชวยใหน กั เรยี นเห็นคณุ คา งานนาฏศิลปท่ีเปน มรดกทางวัฒนธรรมของไทย ซึง่ จะสง ผลตอ การพัฒนาผลสัมฤทธทิ์ างการเรียน ในกลุม สาระการเรยี นรูศ ิลปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป ตามหลักสูตรแกนกลางการศกึ ษาขน้ั พ้นื ฐานพุทธศักราช 2551 ชดุ ฝก ปฏบิ ัตนิ าฏศลิ ป มีทง้ั หมด 4 เลม ซึ่งประกอบดว ย ชุดฝกปฏิบตั ินาฏศิลปที่ 1 พน้ื ฐานนาฏศิลป ชดุ ฝก ปฏิบตั นิ าฏศิลปท่ี 2 โสภิณลลี าประกอบเพลง ชดุ ฝก ปฏิบัตนิ าฏศิลปที่ 3 ครื้นเครงการแสดงนาฏศลิ ปไ ทย ชดุ ฝก ปฏิบตั นิ าฏศิลปที่ 4 ใสใจคุณคานาอนรุ กั ษ ผูจัดทำหวังเปน อยา งย่งิ วา ชุดฝกปฏบิ ัตนิ าฏศิลปท่ี 1 พืน้ ฐานนาฏศิลป เลมนี้ จะเปนสอื่ การเรียนการสอน ทีอ่ ำนวยความสะดวกตอ การเรียนการสอนในกลุมสาระการเรยี นรูศ ลิ ปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป เพ่ือใหสัมฤทธ์ผิ ลตามมาตรฐานตวั ชวี้ ดั ทีก่ ำหนดไวในหลักสูตรแกนกลางการศึกษา ขั้นพืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 ชว ยใหนกั เรียนเขาใจงา ย สามารถพฒั นาทกั ษะในการปฏบิ ัติทา รำ ไดอยา งถูกตอง สวยงาม ซ่งึ มีผลตอการเรยี นรแู ละการพัฒนาผลสมั ฤทธิท์ างการเรียนใหสงู ขึน้ และเปนประโยชนต อผูทีส่ นใจศกึ ษา ที่จะนำไปเปน แนวทางในการประยุกตใชใ นการจัดการเรยี นการสอน และนวัตกรรมทางการศกึ ษาตอ ไป สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล ผจู ัดทำ

ข สารบัญ หนา คำนำ …………………………………………………………………………………………………………………………. ก สารบัญ ..................................................................................................................................... ข สารบญั ภาพ .............................................................................................................................. ง มาตรฐาน/ตัวช้ีวดั /สาระสำคัญ/จุดประสงคการเรียนรู/ สาระการเรยี นรู .................................. 1 คำแนะนำการใชช ุดฝกปฏิบัตินาฏศลิ ป (สำหรบั ครูผสู อน) ...................................................... 2 คำแนะนำการใชช ดุ ฝกปฏิบตั นิ าฏศิลป (สำหรบั นักเรยี น) ....................................................... 4 แบบทดสอบกอ นเรยี น .............................................................................................................. 12 เฉลยแบบทดสอบกอ นเรียน ...................................................................................................... 15 ผังมโนทศั นช ดุ ฝก ปฏิบตั ินาฏศิลปท ่ี 1 พนื้ ฐานนาฏศิลป ........................................................ 16 ชุดฝกปฏิบัตนิ าฏศิลปท่ี 1 พ้ืนฐานนาฏศิลป .......................................................................... 17 17 นาฏยศัพท ................................................................................................................... 39 ภาษาทานาฏศิลป ........................................................................................................ 55 กจิ กรรมการเรียนรูทา ยบทเรียน ชดุ ฝก ปฏิบตั ินาฏศิลปที่ 1 พื้นฐานนาฏศลิ ป 56 เร่อื ง นาฏยศัพท และภาษาทานาฏศลิ ป ................................................................................ 57 แบบประเมินการปฏิบตั นิ าฏศิลป เร่อื ง นาฏยศัพท (การใชมอื ) ........................................... 58 เกณฑการใหคะแนนแบบประเมินการปฏบิ ัตินาฏศลิ ป เรอ่ื ง นาฏยศัพท (การใชม อื ) ........... 59 แบบประเมนิ การปฏิบัตินาฏศิลป เรื่อง นาฏยศัพท (การใชเทา/ลำตวั ) ................................ 60 เกณฑการใหค ะแนนแบบประเมินการปฏบิ ัตินาฏศลิ ป เรื่อง นาฏยศัพท (การใชเ ทา /ลำตวั ) .. 61 แบบฝก หดั ท่ี 1 เร่ือง นาฏยศัพท ........................................................................................ 62 เฉลยแบบฝก หดั ท่ี 1 เร่ือง นาฏยศัพท .................................................................................. 63 แบบประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศิลป เรอ่ื ง ภาษาทานาฏศลิ ป (กิรยิ าท่ใี ชแ ทนคำพูด) ................ 64 เกณฑก ารใหค ะแนนแบบประเมนิ การปฏบิ ตั ินาฏศลิ ป เรือ่ ง ภาษาทา นาฏศิลป 65 (กิรยิ าทใี่ ชแ ทนคำพดู ) …………………………………………………………………………………………………. 66 แบบประเมินการปฏิบัตนิ าฏศิลป เรอื่ ง ภาษาทานาฏศลิ ป (กริ ยิ าอาการและอริ ิยาบถ/กริ ยิ า 67 ที่แสดงอารมณภายใน) .............................................................................................................. 68 เกณฑการใหคะแนนแบบประเมนิ การปฏิบตั ินาฏศลิ ป เรอ่ื ง ภาษาทานาฏศิลป 71 (กิรยิ าอาการและอริ ยิ าบถ/กริ ิยาท่ีแสดงอารมณภายใน) .......................................................... แบบฝกหัดที่ 2 เรอื่ ง ภาษาทา นาฏศลิ ป. ................................................................................. เฉลยแบบฝก หดั ท่ี 2 เรื่อง ภาษาทา นาฏศิลป ....................................................................... แบบทดสอบหลงั เรียน .............................................................................................................. เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน ......................................................................................................

ค สารบัญ (ตอ) หนา แบบบันทกึ คะแนนทดสอบกอ นเรยี น-หลงั เรียน ....................................................................... 72 แบบบันทึกคะแนนสรุปผลการเรยี น ………………………………………………………………………..…….. 73 บรรณานกุ รม ............................................................................................................................ 74

ง สารบัญภาพ ภาพท่ี หนา 1 การนั่งพับเพียบ ………………………………………………………………………………….......... 5 2 การทำความเคารพ ................................................................................................ 6 3 การดดั มอื (ขางขวา) ............................................................................................. 7 4 การดัดมอื (ขางซา ย) ............................................................................................. 8 5 การดดั แขน ……………………………………………………………………………………………….. 9 6 การดดั หลงั ............................................................................................................. 10 7 การทรงตวั ............................................................................................................. 11 8 จบี มอื ………………………………………………….………………......……………………………… 19 9 จบี หงาย …………………….…………………………………………………….…………….……...... 20 10 จีบคว่ำ ……………………………..…………………………………………….…………………......... 21 11 จบี ปรกขา ง ............................................................................................................. 22 12 จีบปรกหนา ............................................................................................................ 23 13 จีบหลัง ................................................................................................................... 24 14 วงบน ...................................................................................................................... 25 15 วงกลาง ................................................................................................................... 26 16 วงหนา .................................................................................................................... 27 17 วงลาง ..................................................................................................................... 28 18 วงบวั บาน (พรหมสีห่ นา ) ....................................................................................... 29 19 ยกเทา (ยกหนา ) .................................................................................................... 30 20 กา วขาง ................................................................................................................... 31 21 กาวหนา ................................................................................................................. 32 22 จรดเทา ................................................................................................................... 33 23 กระทงุ เทา .............................................................................................................. 34 24 กระดกเทา (ยนื ) .................................................................................................... 35 25 กระดกเทา (น่งั ) .................................................................................................... 36 26 ลักคอ ...................................................................................................................... 37 27 ยอ เขา ..................................................................................................................... 38 28 ทาปฏเิ สธ ................................................................................................................ 40 29 ทารบั ...................................................................................................................... 41 30 ทายิ่งใหญ มฤี ทธ์ิ มีศักดิ์ สวยงาม ....................................................................... 42

จ สารบัญภาพ (ตอ) หนา ภาพท่ี 31 ทาตวั เรา ................................................................................................................ 43 32 ทาช้ีสิง่ ท่อี ยูใกล ๆ .................................................................................................. 44 33 ทา ชี้สง่ิ ท่อี ยไู กล ๆ .................................................................................................. 45 34 ทายอมรับ เชื้อเชิญ ขอตอนรับ ........................................................................... 46 35 ทา นั่งพับเพียบ ....................................................................................................... 47 36 ทา นงั่ คุกเขา ........................................................................................................... 48 37 ทา นง่ั คกุ เขา ไหว …………………………………………………………………………………….….. 49 38 ทา ยืน …………………………………………………………………………………………….….…..…. 50 39 ทา ดม หอม ชื่นใจ ................................................................................................ 51 40 ทา คิดถึง ยว่ั ยวนใจ ................................................................................................ 52 41 ทา ย้ิม ยนิ ดี ............................................................................................................ 53 42 ทา รกั ...................................................................................................................... 54

1 ชดุ ฝกปฏิบตั ินาฏศลิ ปท ี่ 1 พืน้ ฐานนาฏศลิ ป สาระที่ 3 นาฏศลิ ป 1. มาตรฐาน ศ 3.1 เขา ใจและแสดงออกทางนาฏศลิ ปอยางสรางสรรค วิเคราะห วิพากษ วิจารณ คุณคานาฏศลิ ปถ ายทอดความรูสกึ ความคดิ อยา งอสิ ระ ชื่นชม และประยกุ ตใชในชวี ิตประจำวนั 2. ตัวชี้วัด ป.6/3 แสดงนาฏศลิ ปและละครงา ยๆ 3. สาระสำคญั นาฏศลิ ปไทย เปนศิลปะและวัฒนธรรมประจำชาตไิ ทยแขนงหนึง่ ท่ีมีความหมายแสดงถึง ความเปน ไทย ซ่ึงมเี อกลกั ษณเ ปนของตนเองไมเ หมอื นของชาติอ่ืน และเปนวชิ าทว่ี าดว ยศิลปะ การละคร หรอื ฟอนรำ โดยใชส รรี ะสวนตาง ๆ ของรางกายในการแสดงออก เพื่อสอ่ื ความคดิ จินตนาการใหผ ูชม เกดิ อารมณสะเทือนใจจากการแสดงทาทาง การฟอ นรำจะตอ งใชลลี าทารำ ทีส่ วยงามบงบอกความหมาย ใหผ ชู มเขา ใจไดชัดเจน จึงกำหนดแบบแผนนาฏยศัพทและภาษาทานาฏศิลปข ้นึ โดยการฟอ นรำท่มี ลี ลี า ท่ีสวยงามบง บอกความหมายใหผูชมเขา ใจได และยงั ตอ งใชท กั ษะการฝกฝนใหเ กิดความชำนาญ ดังน้ัน การเรยี นรูน าฏยศัพท ภาษาทานาฏศิลปแ ละการฝก หัดใหเกดิ ทกั ษะเบือ้ งตน จงึ เปนสิ่งจำเปนตอ ผูฝกหัด นาฏศิลปไ ทยเพอ่ื เปนการอนรุ ักษศ ิลปวัฒนธรรมใหค งอยกู ับชาตไิ ทยตลอดไป 4. จดุ ประสงคการเรยี นรู 4.1 ดานความรู (K) - อธบิ ายความหมายนาฏยศัพท (การใชมอื การใชเทา/ลำตวั ) ไดถกู ตอง - อธิบายความหมายภาษาทานาฏศิลป (กิรยิ าทีใ่ ชแทนคำพดู กริ ิยาอาการและอิริยาบถ/ กิรยิ าทแ่ี สดงถึงอารมณภ ายใน) ไดถ ูกตอ ง 4.2 ดานทักษะกระบวนการ (P) - ปฏิบัตินาฏยศัพท (การใชมอื การใชเทา/ลำตวั ) ไดถ กู ตองสวยงาม - ปฏบิ ตั ิภาษาทา นาฏศลิ ป (กิรยิ าทใ่ี ชแทนคำพดู กิรยิ าอาการและอิริยาบถ/กริ ยิ า ทแ่ี สดงถงึ อารมณภายใน) ไดถ ูกตองและสวยงาม 4.3 ดา นเจตคติ (A) - เห็นคุณคาและความสำคัญของการปฏิบัตินาฏยศัพทแ ละภาษาทานาฏศลิ ปได - บอกประโยชนท ี่ไดจากการเรียนรไู ด - นำความรูไ ปประยุกตใ ชในชีวิตประจำวันได 5. สาระการเรียนรู 5.1 นาฏยศัพท 5.2 ภาษาทานาฏศลิ ป

2 คำแนะนำการใชชดุ ฝก ปฏิบัตนิ าฏศิลป (สำหรับครูผสู อน) การใชชดุ ฝก ปฏิบตั นิ าฏศลิ ปท่ี 1 พ้ืนฐานนาฏศลิ ป กลมุ สาระการเรียนรศู ลิ ปะ สาระท่ี 3 นาฏศลิ ป สำหรบั นักเรยี นชนั้ ประถมศกึ ษาปท ี่ 6 ใชเวลาในการจัดกจิ กรรมการเรยี นรู จำนวน 4 ชัว่ โมง ครูผสู อนปฺฏบิ ตั ิตามขนั้ ตอน ดงั นี้ 1. ศกึ ษาชุดฝก ปฏิบัตินาฏศิลปใ หเขา ใจกอนทจี่ ะจดั กจิ กรรมการเรยี นรู 2. ตรวจสอบและจัดเตรยี มวสั ดอุ ปุ กรณ สือ่ การเรียนรู เครอื่ งมอื วัดและประเมนิ ผล ที่กำหนดไวใหอยูในสภาพท่ีใชงานไดดี 3. ใหน กั เรียนเตรียมความพรอ มของรา งกายกอนการเรียน และการทำความเคารพครูผสู อน 4. ชแี้ จงใหน กั เรียนอา นคำแนะนำการใชช ุดปฏบิ ัตนิ าฏศิลปอ ยางละเอยี ด และปฏบิ ัติ ตามขนั้ ตอนของคำแนะนำตามลำดับ 5. ครูใหน ักเรียนทำแบบทดสอบกอ นเรียน ชุดฝกปฏบิ ตั ินาฏศิลปท ี่ 1 พ้ืนฐานนาฏศิลป จำนวน 10 ขอ (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 6. ครแู จงจดุ ประสงคการเรยี นรใู หนักเรยี นทราบ 7. ครูแจกชุดฝก ปฏิบตั นิ าฏศิลปท ี่ 1 พ้ืนฐานนาฏศลิ ป ใหนักเรยี นคนละ 1 เลม และใหน กั เรยี นศึกษา นาฏยศพั ท (การใชม ือ การใชเ ทา /ลำตวั ) และภาษาทา นาฏศิลป (กริ ิยาที่ใชแทน คำพูด) (กิริยาอาการและอริ ยิ าบถ/กริ ิยาท่ีแสดงถึงอารมณภายใน) 8. ครูดำเนินการสอนตามกจิ กรรมการเรียนรู ตามทกี่ ำหนดไว 9. ครูอธิบายและสาธติ ทานาฏยศพั ท (การใชมอื การใชเทา /ลำตัว) และภาษาทานาฏศิลป (กิรยิ าท่ีใชแทนคำพดู ) (กิริยาอาการและอิริยาบถ/กิริยาที่แสดงถึงอารมณภายใน) และใหนักเรยี น ฝกปฏบิ ตั ิตามทีละทา จนครบตามชดุ ฝก 10. นักเรียนแบงกลมุ ตามความสมัครใจกลมุ ละ 8 คน ฝกปฏิบัติจนเกิดความชำนาญ ครคู อยสงั เกตพฤติกรรมในการฝกปฏิบัตกิ ิจกรรมและใหคำแนะนำนักเรยี นในกรณที ี่นักเรยี นไมเ ขาใจ และคอยกระตนุ ใหนกั เรียนปฏบิ ตั ดิ ว ยตนเองใหม ากท่ีสุด 11. หลังจากปฏิบัติกจิ กรรมการเรยี นรูเ สร็จแลว ครูประเมินเปน รายบคุ คลและกลุม ดังน้ี 11.1 ประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศิลป เรอื่ ง นาฏยศัพท (การใชมือ) 11.2 ประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศิลป เร่อื ง นาฏยศัพท (การใชเ ทา/ลำตวั ) 11.3 ใหน ักเรียนทำแบบฝกหัดท่ี 1 เร่ือง นาฏยศพั ท 11.4 ประเมนิ การปฏบิ ัตนิ าฏศิลป เร่ือง ภาษาทา นาฏศิลป (กริ ิยาที่ใชแ ทนคำพดู ) 11.5 ประเมนิ การปฏิบัตินาฏศิลป เร่ือง ภาษาทานาฏศลิ ป (กริ ยิ าอาการและ อริ ยิ าบถ/กริ ยิ าท่ีแสดงถงึ อารมณภายใน) 11.6 ใหนกั เรียนทำแบบฝกหัดท่ี 2 เร่ือง ภาษาทา นาฏศิลป 11.7 ใหน ักเรียนทำแบบทดสอบหลงั เรยี น ชดุ ฝกปฏิบตั ินาฏศิลปท่ี 1 พ้ืนฐานนาฏศิลป จำนวน 10 ขอ (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 12. ครูแจง คะแนนใหน ักเรยี นทราบหลังจากไดฝกปฏิบตั ิกิจกรรม 13. เมอ่ื ดำเนนิ การเสรจ็ ครูควรตรวจสอบและเกบ็ วสั ดอุ ุปกรณในการสอนใหเรียบรอ ย เพ่อื สะดวกในการสอนในครัง้ ตอไป

3 ขอ เสนอแนะอื่น ๆ - เมื่อนกั เรยี นไดศึกษาชุดฝก ปฏบิ ตั ินาฏศิลปแลว ครแู นะนำใหนกั เรียนใชเ วลาวา งในการฝก ฝน ดวยตนเองอยา งสม่ำเสมอ จนเกดิ ความชำนาญแมน ยำ สวยงาม และหากนักเรยี นคนใดเรยี นเนือ้ หาไมทัน ครูควรใหคำแนะนำหรอื มอบหมายงานใหนำชุดฝกปฏบิ ัตินาฏศลิ ปไปศึกษาเพิ่มเติมในเวลาวา ง

4 คำแนะนำการใชชุดฝก ปฏบิ ัตนิ าฏศลิ ป (สำหรับนกั เรียน) การใชช ดุ ฝก ปฏบิ ตั ินาฏศลิ ปชุดท่ี 1 พน้ื ฐานนาฏศิลป ใชเพ่ือจดั กจิ กรรมการเรียนการเรียนรู นาฏศลิ ป สำหรบั นักเรียนช้นั ประถมศึกษาปท ่ี 6 ใชเวลาเรยี นรู จำนวน 4 ชัว่ โมง นักเรยี นสามารถ ศกึ ษาไดด วยตนเอง โดยอา นคำแนะนำและปฏิบัตติ ามขัน้ ตอน ดงั น้ี 1. นักเรยี นรบั ฟงคำช้ีแจงคำแนะนำการใชช ุดปฏิบัตินาฏศิลปอยา งละเอียด และปฏบิ ตั ิ ตามขน้ั ตอนของคำแนะนำตามลำดับ 2. นักเรยี นทกุ คนมีการเตรียมความพรอมของรางกายกอนการเรยี น และทำความเคารพ ครูผสู อน 3. นักเรียนทำแบบทดสอบกอ นเรียน ชุดฝก ปฏิบัตนิ าฏศลิ ปที่ 1 พืน้ ฐานนาฏศิลป จำนวน 10 ขอ (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 4. นักเรยี นรบั ฟง คำชี้แจงจดุ ประสงคการเรียนรู 5. นักเรียนรบั ชุดฝก ปฏบิ ัตินาฏศลิ ปที่ 1 พื้นฐานนาฏศิลป คนละ 1 เลม และศกึ ษา ความรูเ กี่ยวกบั นาฏยศพั ท (การใชม ือ การใชเ ทา/ลำตวั ) และภาษาทานาฏศิลป (กิรยิ าทีใ่ ชแทนคำพูด) (กริ ยิ าอาการและอริ ยิ าบถ/กิรยิ าท่แี สดงถงึ อารมณภายใน) 6. นักเรียนฝกปฏบิ ตั ิทา นาฏยศพั ท (การใชมือ การใชเ ทา /ลำตวั ) และภาษาทานาฏศิลป (กริ ิยาท่ใี ชแ ทนคำพูด) (กริ ิยาอาการและอิรยิ าบถ/กริ ิยาทแ่ี สดงถึงอารมณภ ายใน) โดยปฏิบัตติ ามครู ทลี ะทา จนครบตามชดุ ฝก 7. นกั เรียนแบง กลมุ ตามความสมัครใจกลุม ละ 8 คน ฝก ปฏบิ ัติจนเกดิ ความชำนาญ ในขณะฝก ปฏบิ ัติกิจกรรมนักเรียนสามารถขอคำแนะนำจากครผู สู อนได 8. หลงั จากปฏิบตั ิกิจกรรมการเรยี นรเู สรจ็ แลว ประเมนิ เปนรายบุคคลและกลมุ ดังนี้ 8.1 ประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศิลป เรื่อง นาฏยศัพท (การใชม อื ) 8.2 ประเมนิ การปฏิบตั นิ าฏศิลป เรอื่ ง นาฏยศัพท (การใชเทา/ลำตัว) 8.3 นกั เรยี นทำแบบฝกหัดท่ี 1 เร่ือง นาฏยศัพท 8.4 ประเมินการปฏบิ ัตินาฏศิลป เร่อื ง ภาษาทานาฏศิลป (กิรยิ าทใี่ ชแทนคำพูด) 8.5 ประเมนิ การปฏิบตั นิ าฏศิลป เรอ่ื ง ภาษาทานาฏศิลป (กริ ยิ าอาการและอริ ยิ าบถ/ กิริยาทแี่ สดงถึงอารมณภ ายใน) 8.6 นกั เรียนทำแบบฝก หัดที่ 2 เรอ่ื ง ภาษาทานาฏศลิ ป 8.7 นกั เรียนทำแบบทดสอบหลงั เรียน ชุดฝก ปฏิบัตินาฏศลิ ปที่ 1 พ้ืนฐานนาฏศิลป จำนวน 10 ขอ (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 9. นกั เรียนรับทราบคะแนนหลังจากไดฝกปฏบิ ัติกิจกรรม 10. ตรวจสอบและจดั เก็บวัสดุอุปกรณในการเรยี นใหเ รยี บรอ ย ขอ เสนอแนะอน่ื ๆ - นกั เรยี นควรใชเ วลาวางในการฝก ฝนดวยตนเองอยางสมำ่ เสมอ จนเกิดความชำนาญแมน ยำ และสวยงาม - ถานักเรยี นเรยี นไมท นั สามารถนำชุดฝกปฏบิ ัตินาฏศลิ ปไ ปศกึ ษาเพ่มิ เตมิ นอกเวลาเรยี นได

5 การเตรียมความพรอมของรางกายกอนการเรยี นและการทำความเคารพครู ข้นั แรกครผู สู อนจะฝก ใหน กั เรียนนัง่ พบั เพียบกับพนื้ และน่ังเปนแถวอยา งมีระเบียบเรียบรอ ย โดยแบงเปนแถวตวั พระ แถวตวั นาง นัง่ แยกกัน แตปฏบิ ัตพิ รอมกัน ทุกคนจะตองกราบทำความเคารพ ครผู สู อนพรอมกนั ทุกคร้งั เมือ่ เขา-ออกจากหองเรยี น จากนน้ั ใหนักเรยี นเตรยี มความพรอมของรา งกายกอ นการเรียน โดยครูจะสอนวธิ กี ารดัดมอื ดัดแขน ดัดตวั และฝกการทรงตัว วิธดี ังกลา วน้ีจะตอ งปฏบิ ตั เิ ชน นก้ี อนรำทกุ ครงั้ เพื่อเตรียมรางกาย ทุกสว นใหพรอมและเพ่ือความเปนระเบยี บเรียบรอยในการเรียนนาฏศลิ ป (กรมศิลปากร, 2539 : 3) การนั่งพับเพียบ วิธปี ฏิบตั ิ ตวั นาง ตวั พระ การนั่ง ภาพท่ี 1 การน่งั พับเพียบ พบั เพียบ ที่มา : สุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) ตัวนาง หากตองการใหป ลายเทา ไปทางขวา เร่มิ ดวยพบั ขาทงั้ สองใหขาซาย แนบกบั พ้ืน ขาขวาทับที่นอ งของขาซาย หกั ขอ เทา ท้งั สองขึ้น ดันเอว ตวั ตรง (สำนักงานราชบัณฑติ ยสภา, 2563 : 109) มือขวาวางฝามือไวร ะดับหนาขา ดานขวา มอื ซายวางฝามือไวทขี่ าขวาระดบั เขา โดยมือใหมอื ท้งั สองขางเหลอ่ื มกัน เล็กนอย ตวั พระ หากตองการใหปลายเทาไปทางขวา เรมิ่ ดว ยขาท้งั สองพับใหขาซา ย แนบกับพน้ื ใหฝ าเทาซายแนบดานในตนขาขวาระดับเหนอื เขา หกั ขอเทาทงั้ สองข้นึ กันเขา ดันเอว ตัวตรง (สำนกั งานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 109) มือขวา วางฝา มือไวร ะดบั หนา ขาดา นขวา มอื ซายวางฝามอื ซา ยไวร ะดับเขา

6 การทำความเคารพ วิธปี ฏิบตั ิ ตัวนาง ตัวพระ การทำ ภาพที่ 2 การทำความเคารพ ความเคารพ ทมี่ า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ตวั นาง การทำความเคารพครู สืบเนือ่ งจากทา นัง่ พับเพียบ จากนั้นโนมตวั กมลง กราบครโู ดยใหน ว้ิ หัวแมม ือจรดที่ปลายจมูก น้วิ มือแนบชิดกนั ฝา มือประกบกัน ในลกั ษณะไหว ปลายนวิ้ ตงั้ ขนึ้ หันไปดานหนา กันศอกทง้ั สองออกใหอยูระหวาง หวั เขา ซาย ลำแขนแนบเขา ซา ยอยูระดบั อก นั่งพบั เพียบใหป ลายเทาทั้งสองไปทาง ดานขวา พบั ขาท้ังสองใหขาซายแนบกบั พืน้ ขาขวาทับที่นอ งของขาขวา หักขอ เทา ท้ังสองข้ึน ตวั พระ การทำความเคารพครู สืบเนือ่ งจากทา นั่งพบั เพยี บ จากน้ันโนมตัว กม ลงกราบครโู ดยใหน้วิ หวั แมมอื จรดที่ปลายจมูก น้ิวมอื แนบชดิ กันฝา มือประกบกนั ในลกั ษณะไหว ปลายนว้ิ ตั้งขน้ึ หนั ไปดา นหนา กันศอกท้งั สองออกใหอยูระหวา ง หวั เขาซาย ลำแขนแนบเขาซายอยรู ะดบั อก ใหฝาเทาซายแนบดานในตนขาขวา ระดับเหนือเขา หกั ขอ เทา ทง้ั สองข้นึ กนั เขา (พิมณภทั ร ถมงั รกั ษสัตว, 2563 : สมั ภาษณ)

7 การดัดมอื (ขา งขวา) วิธปี ฏิบัติ ตัวนาง ตัวพระ การดดั มอื : ภาพที่ 3 การดดั มือ (ขา งขวา) ทม่ี า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ตัวนางและตัวพระ ปฏบิ ตั เิ หมือนกนั นง่ั ต้ังเขา ขวาขึ้นตรง แลว ทอดแขนขวา วางลงบนเขา ใหขอศอกอยูบนหวั เขา พอดี พยายามกดแขนลงใหมากทส่ี ุด เทาที่จะทำได โดยใชมอื ซา ยดดั ปลายนว้ิ พรอ มดว ยหกั ขอมือใหปลายน้ิวมือออน เขา หาลำแขนมากท่ีสดุ เทาทป่ี ฏบิ ตั ิได แลว นับไปตามจำนวนทคี่ รูกำหนดใหจ นครบ วิธกี ารดัดแบบนี้ผูปฏิบัตจิ ะตองไมน ง่ั หลงั โกงหรอื หอ ไหล วิธนี ง่ั จะตอ งนงั่ ดันหลัง ใหต ึงเอว ตงึ ไหล พรอมกบั ทรงตวั ข้ึนจงึ จะไดผล (กรมศลิ ปากร, 2539 : 3)

8 การดดั มือ (ขางซาย) วิธปี ฏิบัติ ตวั นาง ตัวพระ การดดั มือ : ภาพที่ 4 การดัดมือ (ขางซาย) ทมี่ า : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) ตัวนางและตวั พระ ปฏิบัตเิ หมือนกัน น่ังตงั้ เขาซายข้ึนตรง แลวทอดแขนซา ย วางลงบนเขาใหขอศอกอยูบนหวั เขาพอดี พยายามกดแขนลงใหม ากที่สุด เทาที่จะทำได โดยใชมอื ขวาดัดปลายนิ้ว พรอมดวยหักขอมือใหป ลายนว้ิ มอื ออ น เขาหาลำแขนมากที่สดุ เทาทป่ี ฏิบัติได แลวนับไปตามจำนวนท่คี รกู ำหนดใหจ นครบ วธิ ีการดดั แขนและดัดมอื แบบนี้ผปู ฏิบตั ิจะตอ งไมน ั่งหลงั โกงหรือหอไหล วิธนี ัง่ จะตอ งนงั่ ดนั หลงั ใหต งึ เอว ตึงไหล พรอ มกบั ทรงตวั ขน้ึ จึงจะไดผ ล ปลายนว้ิ มอื ซายทง้ั สี่ที่จะดดั ใหเ รยี งชดิ ติดกนั ฝามอื แบหงายหันออกไปขา งหนา นิว้ หัวแมมอื หักเขา หาฝา มอื เลก็ นอ ย ปลายนิ้วท้งั สช่ี ขี้ ึ้นขางบน (กรมศิลปากร, 2539 : 3)

9 การดดั แขน วธิ ปี ฏิบัติ ตัวนาง ตัวพระ การดัดแขน : ภาพท่ี 5 การดัดแขน ท่มี า : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) ตวั นางและตัวพระ ปฏบิ ัตเิ หมอื นกัน การดัดแขนท้ังสองขางพรอมกัน น่งั ตวั ตรง ตงั้ เขาท้งั สองขึ้น ทอดปลายเทาไปขางหนาเล็กนอ ย ประสานมอื ท้ังสอง เขาหากัน แลว พลกิ ขอมอื หนั ฝามือออกนอกลำตัว เหยียดลำแขน แลวลดลงมาวาง ระหวางเขาท้งั สองใหขอ ศอกอยพู อดีกับขาง ๆ เขา จากน้นั พยายามบีบเขาทัง้ สอง เขา หากัน เพ่อื ใหล ำแขนเขา ชิดตดิ กนั มากท่ีสุดเทาท่ีผูปฏิบัติกระทำได แลวนบั ไปตามจำนวนทีค่ รูกำหนดใหจ นครบ หลกั สำคัญ วธิ ีการปฏิบตั ิแบบนี้ จะทำใหผูปฏบิ ตั ิมีลำแขนที่ออ นสวยงาม จะตอ งปฏบิ ตั แิ ละฝกเชนนก้ี อนทุกครั้ง วธิ นี งั่ จะตองไมน ง่ั หลังโกงหรอื หอไหล และนงั่ ดันหลงั ดนั เอว จึงจะไดผ ล (กรมศิลปากร, 2539 : 3)

10 การดัดหลงั วธิ ีปฏิบัติ ตัวนาง ตวั พระ การดดั หลัง : ภาพที่ 6 การดัดหลัง ท่มี า : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) ตัวนางและตัวพระ ปฏิบัตเิ หมอื นกนั หากปฏบิ ตั ิดานขวา ศีรษะตั้งตรง ลำตัวตรง ดนั เอว ดันหลัง ดันไหล และยดื ตัวขึ้น เปด ปลายคาง ใชมอื ขวาไขว ไปดานหลัง มือซายไขวห ลังหงายฝามอื มือขวาจับแตะกบั มอื ซา ย ในลักษณะ กำปลายนวิ้ มอื ไวไมใ หห ลุดออกจากกัน แลว นบั ไปตามจำนวนทคี่ รูกำหนดใหจ นครบ (พมิ ณภทั ร ถมงั รักษสัตว, 2563 : สัมภาษณ)

11 การทรงตัว วธิ ีปฏิบตั ิ ตวั นาง ตัวพระ การทรงตวั : ภาพท่ี 7 การทรงตวั ท่ีมา : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ตัวนางและตัวพระ ปฏิบตั ิเหมือนกัน วธิ ีปฏบิ ัตโิ ดยการน่งั ขัดสมาธิ ในลักษณะ การใชเ ทาทงั้ สองขา งซอ นกันโดยใหข าซา ยขดั ไวบ นขาขวา ศรี ษะตงั้ ตรง จากน้นั โนม ตัวลงไปขางหนา แลว ทอดลำแขนไปขางหนา มือท้ังสองขางทาวแขนเหยยี ดตึง และใหม อื ท้ังสองขางหันเขา ขางใน เปด ปลายคาง ยันตัวขึ้น ดันเอว ดันไหล พรอมกบั ยดื ตวั ใหต รง แลวเรม่ิ นับตามจำนวนท่ีกำหนดใหจ นครบ หลกั สำคัญ วิธีปฏบิ ัติแบบนเ้ี ปนการทรงตัว ผปู ฏบิ ัติจะตอ งดันหลัง ดนั เอว ดนั ไหล และใหรจู กั การกดคาง เปด ปลายคาง เพ่ือความสงางาม พรอ มกบั ใหทรงตัวขนึ้ จึงจะไดผลและรำไดสวยงามมากยิง่ ขึ้น (พิมณภัทร ถมงั รกั ษสัตว, 2563 : สมั ภาษณ)

12 แบบทดสอบกอนเรยี น ชุดฝก ปฏิบัตินาฏศลิ ปท ่ี 1 พื้นฐานนาฏศิลป กลมุ สาระการเรียนรศู ลิ ปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป ชน้ั ประถมศึกษาปท ่ี 6 คำช้ีแจง 1. จงเลือกคำตอบท่ีถูกท่ีสุดเพยี งขอ เดียวแลว ทำเครอื่ งหมายกากบาท (×) ลงในกระดาษคำตอบ 2. ขอสอบมีท้ังหมด 10 ขอ ขอละ 1 คะแนน (คะแนนเตม็ 10 คะแนน) 1. การต้ังวงบนของตัวพระปลายนวิ้ อยใู นระดบั ใด ก. ปลายนิ้วสูงระดบั คิ้ว ข. ปลายนว้ิ สูงระดับแกม ค. ปลายนิ้วสูงระดบั ปาก ง. ปลายนว้ิ สูงระดับแงศรี ษะ 2. การจีบหงายปลายนว้ิ จะช้ีไปทิศทางใด ก. ช้ีข้นึ ขา งบน ข. ชี้ออกขา งตวั ค. ชี้เขาหาลำตัว ง. ชไี้ ปขางหนา 3. ขอใดเปนหลักการจีบทีถ่ ูกตอ ง ก. นิว้ หวั แมม อื จรดขอแรกของนิว้ ชี้ ข. น้วิ นางจรดขอบนสดุ ของนว้ิ หัวแมม ือ ค. นว้ิ หัวแมมือจรดขอบนสุดของนิ้วนาง ง. นิว้ กลางจรดขอ บนสดุ ของนิ้วหวั แมม ือ 4. ขอ ใดไมใ ชนาฏยศัพท ก. ประเทา ข. จรดเทา ค. สะดุดเทา ง. สะบดั เทา 5. การกนั เขาเปนการแสดงกิรยิ าของตัวละครใด ก. ตวั นาง ข. ตวั พระ ค. ตัวจำอวด ง. ตัวนางตลาด

13 6. ภาษาทานาฏศิลปห รือภาษาทา มีความหมายตรงกับขอใด ก. การรายรำทนี่ มุ นวล ข. การรา ยรำทีม่ ีชั้นเชงิ ค. การรา ยรำที่สือ่ ความหมายแทนคำพดู ง. การรา ยรำทไ่ี มม แี บบแผน 7. ภาษาทาที่ใชสือ่ ความหมายคำวา “คดิ ถงึ ” ควรปฏิบตั ิอยา งไร ก. แบมอื ทง้ั สองขา ง หงายไปขา งลำตวั ข. มอื ทงั้ สองขา งรวมกัน ต้งั มือไวทอ่ี ก กรีดนวิ้ ทุกนวิ้ ใชฝ ามอื ประกบกัน ค. แบมือทง้ั สองไขวป ระสานกันระดบั สะโพก กมหนาเล็กนอย ง. แบมอื ซา ยใหฝามือแตะที่ขางแกมมอื ขวาจีบสงหลงั หรือเทาสะเอว 8. “ลกั ษณะการใชม ือซายจีบเขาหาอก” เปน ลักษณะของภาษาทา ท่ีใชแ ทนคำพูดในขอใด ก. ทา รกั ข. ทาดใี จ ค. ทาโกรธ ง. ทา ตัวเรา 9. ภาษาทาท่ีใชส อ่ื ความหมาย “ทารกั ” ควรปฏบิ ตั ิอยา งไร ก. ใชฝามือทัง้ สองแตะทอ่ี ก ข. ใชฝามอื หงายตั้งระดับอก ค. ใชฝามือท้ังสองขา งวางทาบบริเวณอก ง. ใชแขนท้ังสองไขวป ระสานกนั ฝา มือมาทาบเหนืออก 10. การปฏิบตั ภิ าษาทา ในการแสดงนาฏศิลปไทย มจี ุดมงุ หมายอยา งไร ก. เพื่อใหเ กิดความสวยงาม ข. เพ่ือใหเ กิดความสนุกสนาน ค. เพ่ือใหชาวตางประเทศชื่นชม ง. เพอื่ ใหเ ขา ใจเนื้อเร่อื งไดชดั เจน

14 กระดาษคำตอบ ชุดฝก ปฏบิ ตั นิ าฏศิลปที่ 1 พน้ื ฐานนาฏศิลป กลุมสาระการเรยี นรศู ิลปะ สาระท่ี 3 นาฏศิลป ชนั้ ประถมศกึ ษาปที่ 6 ชื่อ.....................................................นามสกลุ ......................................ชัน้ ..................เลขที่.............. ขอ ก ข ค ง 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ขอใหเ ดก็ ๆ โชคดนี ะ

15 เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น ชดุ ฝก ปฏิบัตนิ าฏศิลปท่ี 1 พ้ืนฐานนาฏศลิ ป กลมุ สาระการเรยี นรศู ิลปะ สาระท่ี 3 นาฏศิลป ชนั้ ประถมศกึ ษาปท่ี 6 ขอ คำตอบ 1ง 2ก 3ก 4ง 5ข 6ค 7ข 8ง 9ง 10 ง

16 ผังมโนทัศน ชดุ ฝกปฏบิ ตั ินาฏศลิ ปที่ 1 พน้ื ฐานนาฏศิลป พน้ื ฐานนาฏศิลป นาฏยศพั ท ภาษาทา นาฏศลิ ป ความหมาย หมวดนาฏยศัพท กิรยิ าทแี่ สดงถงึ กริ ิยาท่ใี ช อารมณภายใน แทนคำพดู กริ ยิ าอาการ และอิริยาบถ นามศัพท นาฏยศัพทเบด็ เตล็ด กริ ิยาศพั ท

17 ชุดฝกปฏบิ ัตินาฏศลิ ปท ่ี 1 พนื้ ฐานนาฏศลิ ป นาฏยศพั ท การศึกษาทางดา นนาฏศิลปไ ทย ไมวา จะเปน การแสดงโขน ละคร หรือระบำเบ็ดเตล็ดตา ง ๆ ก็ดี ทา ทางท่ผี ูแสดงแสดงออกมาน้ันยอมมีความหมายเฉพาะ ยงิ่ หากไดศึกษาอยางดแี ลวอาจทำใหเ ขา ใจ ในเร่ืองการแสดงมากยิ่งขึน้ ทง้ั ผูแสดงเองและผูชมการแสดงนัน้ ๆ สง่ิ ที่เขามาประกอบเปน ทาทาง นาฏศิลป ไทยนน้ั ก็คือ เรือ่ งของนาฏยศพั ท ซึง่ แยกออกไดเ ปน คำวา “นาฏย” กับคำวา “ศพั ท” (สมุ ิตร เทพวงษ, 2548 : 183) ความหมายของ นาฏยศัพท มีผูใหค วามหมายไวด งั ตอ ไปน้ี สมุ ิตร เทพวงษ (2548 : 183) ใหความหมายไวว า นาฏย หมายถึง เกี่ยวกบั การฟอนรำ เกีย่ วกับการแสดงละคร ศพั ท หมายถึง คำ คำยากท่ีตอ งแปล เมอื่ นำคำ 2 คำ มารวมกนั จึงหมายถงึ คำท่ใี ชใ นการแสดงนาฏศิลป อมรา กล่ำเจริญ (2535 : 2) กลาววา นาฏยศพั ท หมายถงึ ศพั ทเ ฉพาะทางนาฏศลิ ป เปนชอ่ื ลกั ษณะการรำของไทย ประทิน พวงสำลี (2541 : 163) กลาววา นาฏยศัพท หมายถึง ศพั ทท ่ีใชเก่ยี วกับทา รำ อาภรณ มนตรีศาสตร และจาตุรงค มนตรีศาสตร (2517 : 18) นาฏยศัพท หมายถงึ คำท่ีใช ในวงการนาฏศลิ ป สามารถส่อื ความหมายไดทกุ ฝายในการแสดงตา ง ๆ รานี ชยั สงคราม (2544 : 69) กลาววา นาฏยศพั ท หมายถงึ ศพั ทท่บี ญั ญัติขึ้นไว ในการฟอนรำ แสดงลกั ษณะและการเคลอื่ นไหวรางกายท่สี ัมพนั ธก ันอยางตอเน่อื ง เรณู โกศนิ านนท (2544 : 1) กลาววา นาฏยศัพท หมายถงึ ศัพทเฉพาะในทางนาฏศลิ ป เปน ช่ือของลักษณะทารำของไทย สุมิตร เทพวงษ (2548 : 183) กลาววา นาฏยศพั ท หมายถึง ภาษาท่ใี ชเ รียก เปนสัญลกั ษณการแสดงนาฏศิลปไ ทย โดยเก่ยี วของกับลกั ษณะทา รำท่ใี ชป ระกอบการแสดง ของแตล ะประเภท อรวรรณ ขมวฒั นา และคณะ (2550 : 3) กลาววา นาฏยศพั ท หมายถึง ศพั ทเ ฉพาะ ในทางนาฏศิลป เปน ลักษณะของทา รำไทย สรปุ ไดว า นาฏยศัพท หมายถงึ ศัพททีใ่ ชเรยี กเปน สญั ลักษณข องการแสดงนาฏศิลปไ ทย เปน คำเฉพาะท่ีใชเ รยี กทาทางที่ปฏิบัตหิ รอื กิริยาอาการตาง ๆ ท่ีปฏิบตั ิเก่ียวกับนาฏศิลป เพื่อใหใชสอ่ื ความหมายใหเกิดความเขา ใจ และสามารถปฏิบัติไดต รงกัน

18 นาฏยศพั ทท ่ีใชเกยี่ วกับทา รำไทยนั้นมมี าก ถาแยกตามลักษณะของการใชจะแบง ออกเปน 3 หมวด คอื 1. หมวดนามศัพท นามศัพท หมายถงึ ศัพททีเ่ รยี กช่อื ทารำหรือชอ่ื ทา ทีบ่ อกอาการกระทำของผูน้นั เชน วง จบี สะบดั มือ มว นมอื คลายมือ กรายมือ ปาดมอื กระทบ กระดก ยกเทา กาวเทา ประเทา ตบเทา กระทุง กะเทาะ จรดเทา แตะเทา ซอยเทา ขยั่นเทา ฉายเทา สะดดุ เทา รวมเทา โยตวั ยกั ตัว ตีไหล กลอ มไหล เปนตน 2. หมวดกริ ยิ าศัพท กิรยิ าศัพท หมายถึง ศัพทท ่ใี ชใ นการปฏิบตั ิบอกอากัปกิรยิ าแบง เปน 2 ประเภท 2.1 ศพั ทเสรมิ หมายถึง ศัพทท ่ีใชเรยี กเพ่อื ปรับปรงุ ทา ทางใหถกู ตอ งสวยงาม เชน กันวง ลดวง สง มอื ตึงมือ หกั ขอ หลบศอก เปดคาง ทรงตัว เผนตัว ตึงเอว กดไหล กดเกลยี วขาง หลบเขา ถีบเขา แข็งเขา กนั เขา เปด สน เปนตน 2.2 ศัพทเสื่อม หมายถงึ ศัพทท ี่ใชเ รียกทา รำ หรอื ทว งทขี องผูรำท่ีไมถ ูกตอง ตามมาตรฐาน เพ่อื ใหผูเ รียนรตู วั และแกไขทารำของตนใหเขา สูระดับที่ถกู ตองเหมาะสม เชน วงควำ่ วงเหยยี ด วงหัก วงลน วงลา เกร็งคอ หอบไหล ทรุดตัว ขยม ตวั เหลีย่ มลา รำแอ รำเล้อื ย รำล้ำจังหวะ รำหนวงจังหวะ เปน ตน 3. หมวดนาฏยศพั ทเบด็ เตลด็ นาฏยศัพทเ บด็ เตล็ด หมายถงึ นาฏยศัพทที่นอกจากนามศพั ท และกริ ิยาศัพท ซ่ึงจัดเขา หมวดหมูกนั ไวแลว ซง่ึ ยงั มศี ัพทตาง ๆ ทใี่ ชในภาษานาฏศิลปท่ีควรทราบจึงจดั ในพวกเบ็ดเตล็ด เชน เหล่ยี ม เดนิ มือ จีบสน้ั ทาเช่ือม เปนตน (อมรา กล่ำเจริญ, 2542 : 116) สรปุ วา นาฏยศัพท แบง ออกเปน 3 หมวด คอื 1. หมวดนามศัพท ศัพทท่เี รียกชอ่ื ทารำหรือช่อื ทา ทีบ่ อกอาการกระทำของผนู น้ั 2. กิริยาศพั ท หมายถงึ ศพั ทท่ีใชในการปฏิบัตบิ อกอากัปกิริยาแบงเปน 2 ประเภท คือ 1) ประเภทศัพทเสริมและ 2) ประเภทศัพทเสื่อม 3. นาฏยศพั ทเบ็ดเตลด็ หมายถึง นาฏยศพั ทที่นอกจากนามศัพท แลว ไดจัดในพวก เบด็ เตลด็ เชน เหลี่ยม เดินมอื จบี ส้ัน ทา เช่อื ม นาฏยศัพทท ี่นำมากลาวนเี้ ปนเพยี งตัวอยา งสว นหนึง่ เพ่อื ใหนกั เรียนหรอื ผศู ึกษาไดเขา ใจมาก ย่ิงขนึ้ และสามารถนำไปฝกปฏิบตั ิเปน ประโยชนตตอการเรยี นการสอนนาฏศลิ ปไ ทย ผเู ขยี นขอนำเสนอ นาฏยศพั ท หมวดนามศัพทแ ละกิริยาศัพทม าพอมาพอสังเขป ดงั น้ี

19 จบี มอื การจีบมอื น้ี จะจบี มอื ขวาหรอื มอื ซา ยกป็ ฏบิ ตั เิ ชน เดียวกนั กอนอื่น ตอ งหงายมอื ออกมาขา งหนา แลวเอาหัวแมม ือมาแนบชิดกบั น้วิ ช้ี โดยการเอาทอ งน้ิวท้งั สองตดิ กนั แตป ลายน้ิวหวั แมมือตองจรดท่ีขอแรกของนิ้วชี้ นิ้วท้งั สองตอ งเหยยี ดตึงจะหงิกงอไมได สว นน้วิ ทงั้ สาม คือ นว้ิ กลาง นวิ้ นาง นวิ้ กอ ย ที่เหลอื อยนู ้ันเหยยี ดใหตงึ แลว กรีดนวิ้ ทั้งสามออกไปใหไดระยะกัน กะดูใหเ หน็ สวยงาม การจีบมือน้ันโดยมากจะหักขอ มือเขา หาตวั เองใหม ากที่สุดเทา ที่จะทำได (อาคม สายาคม, 2560 : 127) จีบมอื มหี ลายลักษณะ ดงั น้ี ภาพที่ 8 จบี มือ ท่มี า : สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล (2560)

20 จบี หงาย ตัวนาง ตัวพระ ภาพที่ 9 จบี หงาย ท่มี า : สุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) อธิบายทา รำ จีบหงาย : เปนลักษณะการหงายขอ มือขึ้น แลว หักขอ มือเขาหาลำแขนโดยทำทาจบี ใหปลายน้วิ ทีจ่ บี ช้ีขน้ึ ขา งบน (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 193)

21 จีบควำ่ อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ จบี ควำ่ : ภาพที่ 10 จบี ควำ่ ทม่ี า : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) เปน ลักษณะคว่ำลำแขนหกั ขอ มือลง แลวทำทาจีบใหปลายนิ้วทจ่ี บี ชี้ลงลา ง (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 194)

22 จีบปรกขา ง อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตัวพระ จีบปรกขา ง : ภาพท่ี 11 จีบปรกขา ง ที่มา : สุดารตั น วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) เปน ลักษณะการจบี คลา ยจบี ปรกหนา แตลำแขนจะอยดู า นขาง ยกมอื จบี ข้นึ สูงระดบั ศรี ษะ (สมุ ติ ร เทพวงษ, 2548 : 195) โดยระดบั ของศอกจะอยูระดับเดยี วกับไหล

23 จีบปรกหนา ตวั นาง ตัวพระ ภาพท่ี 12 จบี ปรกหนา ท่มี า : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) อธิบายทา รำ จบี ปรกหนา : เปนลกั ษณะการจีบหงาย แลว งอแขนขึ้นเกือบตัง้ ฉาก หนั จบี เขาหาหนา หรือยกมอื จบี ขึน้ สูงระดับหนา ขอศอกจะอยูระดับเดยี วกบั ไหล มอื ท่ีจบี อยรู ะดับหนา (สมุ ิตร เทพวงษ, 2548 : 195)

24 จบี หลงั ตวั นาง ตวั พระ ภาพท่ี 13 จีบหลงั ทม่ี า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) อธิบายทา รำ เปนลักษณะการจีบคว่ำ แขนเหยยี ดตงึ อยขู างหนา แลว สงแขนทัง้ สอง การจีบหลงั : ตงึ ไปขางหลัง โดยคงการจบี คว่ำ และหกั ขอ มือไว กจ็ ะไดจ ีบควำ่ ซงึ่ มีลักษณะของแขนถูกบดิ เขาทางลำตวั จนทอ งแขนพลิกไปดานหลัง (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 194)

25 การตง้ั วง เปน ลกั ษณะสวนโคงของลำแขน ประกอบดว ย การตัง้ แบมือขึ้นท้ังสี่น้วิ แตน ้วิ หวั แมม อื งอเขาหาฝามอื เล็กนอย พรอมทัง้ หกั ขอ มือเขาหาลำแขน และทอดลำแขนใหไ ดส วนโคง ท่สี วยงาม (สมุ ิตร เทพวงษ, 2548 : 191) เชน การตัง้ วงบน การตั้งวงกลาง การต้ังวงลา ง การตั้งวงหนา และการตง้ั วงบวั บาน วงบน อธิบายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ วงบน : ภาพที่ 14 วงบน ท่ีมา : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) เปนลกั ษณะการใชสวนโคงของลำแขนที่อยูข า งศีรษะ โดยตัวพระและตวั นาง จะแตกตางกันตรงที่ ตวั พระวงบนจะอยรู ะดับแงศ ีรษะ (ตรงขมับ) และวงกวา ง สว นตัวนาง วงจะอยรู ะดับหางคิว้ มีสวนโคง ของลำแขน แคบกวาตวั พระ (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 192)

26 วงกลาง อธบิ ายทา รำ ตวั นาง ตัวพระ วงกลาง : ภาพที่ 15 วงกลาง ท่ีมา : สุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) เปน ลกั ษณะการใชสวนโคง ของลำแขน ใหปลายน้วิ อยูร ะดับไหลระหวางวงบน และวงลาง (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 192)

27 วงหนา อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตัวพระ วงหนา : ภาพท่ี 16 วงหนา ท่ีมา : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) การต้งั วงหนา หากจะตั้งวงหนาดวยมือขวา จะตอ งยกแขนขวาที่ตง้ั วงไว เรยี บรอ ยแลวเอามาไวข างหนา และกะดใู หปลายมอื ขวาสงู เสมอปาก แตทอนแขนน้นั ตอ งโคงไปทางขวามอื นิดหนอยอยา ใหมากนัก (ถาแขนโคง มาก จะแลดเู ปน คนแขนคอกไป) ถาจะตัง้ วงหนาดวยมอื ซา ย คงปฏบิ ตั ิเชนเดยี วกัน (อาคม สายาคม, 2545 : 121) สำหรบั ตัวนาง วงจะแคบเล็กนอ ย สวนตัวพระ จะกางขอศอกออกเลก็ นอ ย

28 วงลาง อธิบายทา รำ ตวั นาง ตวั พระ วงลา ง : ภาพที่ 17 วงลาง ที่มา : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) เปนลักษณะการต้งั วงไวข า งลางเสมอเข็มขดั สวนมอื นั้นใหตรงกบั หัวเขม็ ขดั และพยายามใหแขนโคงเปนรปู งาชาง (แตอ ยา กางขอ ศอกใหม ากนัก จะมองเห็นเปน คนแขนคอกไป) (อาคม สายาคม, 2545 : 121) สำหรบั ตวั นาง หนีบขอ ศอกเขา หาลำตวั เลก็ นอย สว นตวั พระ กางขอศอกออกไปขา งลำตัว

29 วงบัวบาน (ทาพรหมส่หี นา) อธบิ ายทา รำ ตวั นาง ตัวพระ วงบัวบาน : ภาพที่ 18 วงบัวบาน (ทาพรหมส่หี นา) ที่มา : สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล (2560) (ทา พรหมส่หี นา ) เรม่ิ ดว ยแยกมอื ทง้ั ขวาและซายออกจากกัน แลวจีบควำ่ มอื ทั้งสอง งอแขนใหเ ปนวง มอื ทั้งสองเสมอเอวแตใหเยอื้ งไปขางหนาเลก็ นอ ย แลว คอ ย ๆ สอดมอื ทงั้ สองที่จบี ขึน้ ไป ชา ๆ แลว จงึ ปลอ ยมอื ทจ่ี ีบ ออกจากกัน มือทัง้ สองคงอยูในลกั ษณะหงายมือเสมอศรี ษะ สวนแขนงอเสมอไหล (อาคม สายาคม, 2545 : 139)

30 ยกเทา (ยกหนา ) อธิบายทา รำ ตัวนาง ตัวพระ ยกเทา : ภาพท่ี 19 ยกเทา (ยกหนา ) (ยกหนา ) ท่มี า : สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล (2560) ปฏบิ ัติไดทัง้ เทาซา ยและเทาขวา ลักษณะการใชเทาขางใดขา งหน่งึ ยกขน้ึ มา เหนือพน้ื ใหไ ดร ะดับหักขอเทา และปลายน้ิวเทาข้ึน สวนเทาขา งทไ่ี มไ ดย กข้นึ มาจะยนื เปนหลกั ยอ เขาเลก็ นอ ย สำหรบั ขาขางทย่ี ก ถา เปน ตวั พระ เหลย่ี มขากวางและไมยกเทาสูง เกินเขาทย่ี ืนอยู หนั ปลายเทาไปดา นขา งพอสมควร สวนตวั นาง เหลย่ี มขาแคบลง เทาขางที่ยกจะสูงระดบั คร่งึ นอ งของเทา ที่ยืน หนั ปลายเทามาดานหนา (สุมิตร เทพวงษ, 2548 : 201)

31 กา วขา ง อธิบายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ กาวขา ง : ภาพที่ 20 กาวขาง ท่มี า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ปฏบิ ัตไิ ดทง้ั เทาซา ยและเทาขวา หากจะกา วเทาซา ยไปดา นขาง ใหว างเทา ซา ยลงเตม็ เทาไปดานขา ง น้ำหนกั เทาอยูท่ีเทาซา ย เทา ขวายนื เตม็ เทา เทาทัง้ สองหา งกนั พอประมาณ ยอ เขา (สำนกั งานราชบัณฑิตยสภา, 2563 : 74) ลกั ษณะของเทาตวั พระ และตัวนาง เมอ่ื กาวแลวการใชเขา จะแตกตางกนั โดยตัวนาง จะหลบเขาและเปดสนเทา สว นตัวพระ จะกันเขา ออก

32 กาวหนา อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตัวพระ กาวหนา : ภาพท่ี 21 กาวหนา ท่ีมา : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ปฏบิ ัตไิ ดทั้งเทาซายและเทาขวา หากจะกา วเทา ซา ยไปขา งหนา ใหวางเทาซายลงเตม็ เทา นำ้ หนกั อยูท ีเ่ ทาซาย อยูในแนวตรงกับหัวแมเทา ขางขวา หรอื เฉยี งปลายออกเทา เล็กนอย เทาขวาอยูดานหลงั เปดสน เทา เทา ทง้ั สองหางกันพอประมาณ ยอเขา หรอื หากจะกาวเทาขวาไปขางหนา ใหว างเทา ขวาลงเต็มเทา น้ำหนักอยูทีเ่ ทา ขวา อยูใ นแนวตรงกับหวั แมเทา ขา งซาย หรือเฉียงปลายออกเทา เลก็ นอย เทาซายอยดู า นหลัง เปดสนเทา เทาทงั้ สองหา งกันพอประมาณ ยอเขา (สำนกั งานราชบณั ฑติ ยสภา, 2563 : 74) สำหรบั ตวั นาง ใหเขาชดิ และวางเทา ตรงไปขา งหนา สวนตวั พระ กนั เขาทงั้ สองขา ง

33 จรดเทา อธิบายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ จรดเทา : ภาพท่ี 22 จรดเทา ท่มี า : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) การจรดเทา นจ้ี ะจรดเทา ไหนกอนก็ได แตจะปฏบิ ัตพิ รอมกนั ไมไ ด หากจะจรดเทาดว ยเทาซา ย ตองยกเทาซายใหสูงขึน้ จากพน้ื นิดหนอย แลว ใชจมูกเทา วางลงบนพ้นื แตสน เทา ตองสงู จากพืน้ พอประมาณ เวลามองดแู ลวอยา ใหเ หน็ เปนเขยง การจรดเทาน้ีนำ้ หนักจะตอ งไปอยู ทข่ี าตรงกนั ขาม เชน จรดดว ยเทาซายนำ้ หนักจะตองไปอยทู ข่ี าขวา (อาคม สายาคม, 2545 : 108) สำหรับตวั นาง ไมต องกนั เขา สว นตัวพระ ตอ งกนั เขา

34 กระทุงเทา ตัวนาง ตวั พระ ภาพท่ี 23 กระทุงเทา ท่ีมา : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) อธบิ ายทา รำ กระทงุ เทา : ปฏิบตั ิไดท้งั เทา ซายและเทาขวา หากจะกระทงุ เทา ซาย เร่มิ ดว ยยนื ดวยเทา ขวา ยอ เขา น้ำหนกั อยทู ี่เทาขวา เทา ซา ยวางหลัง เปด สนเทา จากน้นั ยกเทา ซา ยขึน้ เล็กนอย แลววางลงดวยจมกู เทา กระแทกพนื้ ในตำแหนง เดิม (สำนักงานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 70)

35 กระดกเทา (ยนื ) ตวั นาง ตัวพระ ภาพที่ 24 กระดกเทา (ยนื ) ทมี่ า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) อธิบายทา รำ ปฏิบัตไิ ดท้ังเทา ซายและเทาขวา หากจะกระดกเทา ซา ย จะตอ งยอเขา ขวา กระดกเทา : การกระดกเทา น้ี ในเม่ือไดกระทุงเทา แลว จะตอ งรบี กระดกเทา ซายขนึ้ ไป (ยืน) ใหม ากท่ีสุดเทาที่จะกระดกได แลว พยายามสงเขาขน้ึ ไป แตต อ งระวังอยาให ตัวชะโงกมาขางหนา ถาชะโงกมาขา งหนามากนักกใ็ ชไมได และพยายาม ดันปลายกน ออกมา ตวั ตั้งตรง พรอ มทง้ั หนีบนองเขาหาโคนขาใหม าก สว นฝา เทานนั้ ตอ งหกั หลังเทา เขา หาหนาแขง และสังเกตดวู า หวั แมเทา ตอ งใหต รงกบั สนั หนา แขง พยายามอยา ใหฝ า เทา บิดไปทางใดทางหนึ่ง ตอ งใหอยูตรง ๆ พรอ มทง้ั ตงึ นว้ิ เทา ทัง้ หา ใหเสมอกัน (อาคม สายาคม, 2545 : 101-102) สำหรบั ตัวนาง ไมตอ งกันเขา สวนตวั พระ ตอ งกนั เขา

36 กระดกเทา (นั่ง) ตัวนาง ตัวพระ ภาพที่ 25 กระดกเทา (นงั่ ) ท่ีมา : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) อธิบายทา รำ ปฏิบัตไิ ดทัง้ เทา ซา ยและเทาขวา หากจะกระดกเทาซาย จะตองเรมิ่ ดว ย กระดกเทา : การนง่ั คกุ เขา จึงกระดกเทาซา ยกอน จากนั้นงอขาซา ยตรงขาพับ (นั่ง) แลวหนบี นองเขาหาโคนขาใหมากที่สุดเทา จะทำได แลวหกั ขอ เทา หาสนั หนา แขง เวลาหักขอเทาตอ งใหห วั แมเทา ตรงกับสนั หนาแขง และบังคับฝา เทาอยาใหตะแคงไปชา งขวาหรือขา งซา ย คงใหห งายเทา อยตู รง ๆ สว นนวิ้ เทา ตองตงึ ทัง้ หา นิว้ แลว กดหัวตะคากขางซายลง พรอ มท้ังยันหัวเขา ทง้ั สองขางเปนหลกั แตถาจะกระดกดวยเทาขวา คงปฏบิ ัติเชนเดียวกนั คอื เร่มิ จากการนง่ั คุกเขา เหมือนกัน (อาคม สายาคม, 2545 : 100)

37 ลกั คอ ตัวนาง ตัวพระ ภาพที่ 26 ลักคอ ที่มา : สุดารตั น วัฒนพฤติไพศาล (2560) อธิบายทา รำ การลักคอ จะลักคอขางไหนกไ็ ด หรอื จะลกั คอสลับกนั ไปขวาซา ยกป็ ฏบิ ตั ิได ลกั คอ : แตในทนี่ ี้จะเริม่ ดว ยการลักคอขางซา ย จะตอ งตงั้ ใบหนาตรง ตง้ั คอตรง หนา มองตรงไปขางหนา แลวยกั ไหลขวาลงแตเอียงศีรษะขางซา ย ถา จะลักคอขางขวาจงยักไหลซา ยลงแลวเอยี งศีรษะขางขวา ขอ สำคัญ เวลาลกั คอจะตองตง้ั ลำคอใหแ ข็งไว และอยา ทำคอออ นคอพบั ใหเอียงศรี ษะลงมาพอประมาณ การลักคอจะตอ งทำหนาแบบนุมนวล (อาคม สายาคม, 2545 : 120)

38 ยอเขา อธบิ ายทา รำ ตวั นาง ตวั พระ ยอ เขา : ภาพท่ี 27 ยอเขา ที่มา : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ลกั ษณะการยอ เขาจะยอ ขาไหนกอนกไ็ ด หรือจะยอทีเดียวสองขาก็ได เริ่มทำน้ำหนกั ตวั ใหอ ยูตรงกลาง คือ ไมหนักไปขางขวาหรอื ขา งซาย แลวงอเขา ลงพอประมาณ (อาคม สายาคม, 2545 : 120) สำหรบั ตวั นางไมต องกนั เขา สวนตวั พระตองกันเขา

39 ภาษาทานาฏศลิ ป ความหมายของ ภาษาทา หรอื ภาษาทา รำ ธนิต อยโู พธิ์ (2516 : 150) ไดใหความหมายของภาษาทานาฏศิลปเ ปนทารำท่ีมนษุ ย ไดป รบั ปรงุ แตง จากลลี าธรรมชาตใิ หสวยสดงดงามโดยมอี งคประกอบ เรยี กวา ภาษาทานาฏศิลป ซ่งึ เปนศิลปะของการเยื้องกรายรา ยรำท่มี นุษยไดป ระดษิ ฐข ึ้นมาจากการเดนิ ของตวั ละคร ซ่งึ เปน กิริยาปกติ วิสัยมนษุ ย การสอ่ื ความหมายแทนคำพูด อารมณ ความรูส กึ จะแสดงออกเปน ทาทางนาฏศิลปไ ดทง้ั ส้ิน และประกอบกบั การขบั รอ ง การบรรเลงดนตรี และการเย้ืองกรายของตวั ละครก็จะมีศลิ ปะงดงาม ตามหลักนาฏศิลปมากยง่ิ ขน้ึ อมรา กล่ำเจรญิ (2535 : 108) กลา ววา ภาษาทา หมายถึง ภาษาทาทางนาฏศิลปเสมอื น เปน ภาษาพูดโดยไมต อ งเปลง เสียงออกมา แตอ าศัยสวนประกอบอวัยวะของรางกายแสดงออกมาเปน ทา ทาง เปน ส่อื ใหผชู มสามารถเขาใจได สุมติ ร เทพวงษ (2541 : 206) กลาววา การรำตบี ท ภาษาทา และภาษานาฏศิลป หมายถงึ การแสดงทา ทางแทนคำพูดใหม ีความหมายรวมทั้งการแสดงอารมณด วย เรณู โกศนิ านนท (2544 : 51) กลาววา ภาษานาฏศิลป หมายถงึ ทา ทางของนาฏศลิ ปท่มี ี กำเนิดมาจากธรรมชาติเปน พ้ืนฐาน ตอมาจึงพฒั นารูปแบบหรอื ประดิษฐทา ขึ้นมาเพื่อเปน การสือ่ สาร ความหมายโดยเฉพาะ อรวรรณ ขมวัฒนา และคณะ (2550 : 6) ภาษาทา หมายถงึ ทา ท่ีเลยี นแบบทา ทาง ธรรมชาติ โดยนำมาปรงุ แตงใหดูงดงามเพอื่ ประกอบการแสดง ภาษาทา จะใชใ นการแสดงละครท่ัว ๆ ไป และเปนสง่ิ ที่ทกุ ชาติทกุ ภาษาเขาใจโดยไมตองอธิบาย หรอื เรียกวาเปน ภาษาของโลกกน็ าจะได ภาษาทา ทางนาฏศลิ ปสามารถจำแนกไดเปน 3 ประเภท คือ 1. กิรยิ าทีใ่ ชแ ทนคำพูด เชน ทารบั ทาเรยี ก ทาปฏิเสธ ทาสง่ั ใหไ ป ฯลฯ 2. กิริยาอาการและอริ ยิ าบถ เชน ทายนื ทา นั่ง ทาเดนิ ทานอน ทา เคารพ ฯลฯ 3. กริ ยิ าทีแ่ สดงถงึ อารมณภายใน หรือเปน ความรสู ึก เชน ทารกั ทาอาย ทาดใี จ ทาเสียใจ ทาโกรธ ฯลฯ นาฏศิลป จงึ เปนศลิ ปะแหง การฟอ นรำ ทา ทางของนาฏศลิ ปมกี ำเนิดมาจากทา ทางทีเ่ ปน ธรรมชาติ แสดงอารมณภายในตาง ๆ แลวนำมาประดษิ ฐใหป ระณตี งดงาม ใชแทนคำพูดอารมณ ความรสู ึกภายในอริ ยิ าบถตาง ๆ เรียกวา ภาษาทา นาฏศลิ ป ซง่ึ ในการแสดงภาษาทานาฏศิลป ในภาพจะประกอบไปดวยตวั แสดงทเ่ี ปน ผชู าย เรียกวา ตวั พระ ตัวแสดงทเ่ี ปนผูหญิง เรียกวา ตวั นาง จากผูใหความหมายขา งตน สรปุ ไดวา ภาษาทา หรอื ภาษาทารำ บางครัง้ อาจเรยี กวา ภาษานาฏศิลป ซง่ึ มีความหมายเหมือนกันคือ การใชส วนตาง ๆ ของรางกาย แสดงทาทางเพ่ือเปนสอ่ื ความหมายแทนคำพูด ความรสู ึกหรอื กริ ยิ าอาการตาง ๆ ของผูแสดงหรือผูรำทางดา นนาฏศิลปไ ทย ซงึ่ การใชท า ทางเพื่อสื่อความหมายทีต่ อ งการ โดยการเลียนแบบทาทางตามธรรมชาติของมนุษย แตไ ดม ี การปรับปรงุ ใหมลี ลี าจงั หวะ ความออ นชอย และทำใหเกดิ ความสวยงามตามแบบนาฏศิลป ดังนั้น ผูประดษิ ฐท า รำจงึ นำภาษาทามาประยกุ ตเ ปน ทา รำ ประกอบการเรยี นการสอนเพ่อื ใหเกิด ความสวยงามตามแบบนาฏศิลป ซ่ึงมีหลักและวธิ ปี ฏิบัติ ดังน้ี

40 1. กริ ยิ าที่ใชแทนคำพูด ทาปฏเิ สธ อธิบายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ ทาปฏิเสธ : ภาพท่ี 28 ปฏิเสธ ทม่ี า : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ปฏิบัติมอื เดียว จะใชมือซา ยหรือมอื ขวาก็ได เร่มิ ดวยมอื ตัง้ วงระดับอก แลวสัน่ ขอมอื ชา ๆ เอยี งศรี ษะขา งใดกไ็ ด (สำนกั งานราชบัณฑติ ยสภา, 2563 : 308 )

41 ทารับ อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ ทารบั : ภาพท่ี 29 ทา รับ ทีม่ า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ปฏิบัติขา งใดขา งหนง่ึ ก็ได เร่ิมดว ยตงั้ มือทง้ั สองดา นหนา ใหน้ิวทั้งสเ่ี รียงชิด ตดิ กัน ในลักษณะมอื เรียงกัน มือหน่งึ ตงั้ มอื ระดบั หนา สวนอกี ขางหนึ่งตั้งมอื ระดับอก มอื ท้ังสองหางกันพอประมาณ แลว เคลอื่ นมอื ทั้งสองขา งหงายมือ หักขอมอื เขา หาลำแขน (พิมณภัทร ถมังรกั ษส ัตว, 2563 : สมั ภาษณ)

42 ทา ยิ่งใหญ มีฤทธิ์ มศี ักดิ์ สวยงาม ตัวนาง ตวั พระ ภาพที่ 30 ทายงิ่ ใหญ มีฤทธิ์ มีศกั ดิ์ สวยงาม ที่มา : สุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) อธิบายทา รำ ทา ยิง่ ใหญ : ปฏบิ ตั ิขา งใดขางหนึ่งก็ได หากเรมิ่ ดว ยมือซายจบี หงายดานหนาระดบั อก มีฤทธิ์ มือขวาตง้ั วงสูงระดบั ศีรษะ ใหเอยี งศรี ษะขา งซาย จากนั้นมอื ซา ยหมนุ ขอ มอื มศี ักด์ิ ปลอ ยจบี เปลี่ยนเปนต้ังวงอยใู นระดับเดิม มือขวาพลกิ ขอ มอื หงาย สวยงาม แลว หักขอ มือลงระดบั แงศ รี ษะ เอยี งศีรษะขา งขวา (สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, 2563 : 19)

43 ทาตวั เรา ตัวนาง ตวั พระ ภาพท่ี 31 ทา ตัวเรา ท่ีมา : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) อธบิ ายทา รำ ปฏิบตั ิไดเฉพาะมือซาย เร่ิมดว ยการตงั้ วงระดับอก จากน้นั พลกิ ขอ มอื ทาตัวเรา : เปลยี่ นเปนมอื จบี แลว เคลื่อนมาไวทอ่ี ก เอยี งศรี ษะขางใดขา งหนง่ึ (สำนกั งานราชบัณฑิตยสภา, 2563 : 287)

44 ทา ชส้ี ง่ิ ทีอ่ ยใู กล ๆ ตัวนาง ตวั พระ ภาพที่ 32 ทา ช้ีสิ่งทอ่ี ยใู กล ๆ ทีม่ า : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) อธิบายทา รำ ปฏิบัตทิ า ชมี้ อื ขางใดขา งหนึ่งกไ็ ด โดยตง้ั นว้ิ ช้ี สวนนิว้ ท่ีเหลือท้งั หมดรวมมอื ทา ชีส้ ง่ิ ทอ่ี ยู : เก็บเขา หาฝามอื กดปลายนิ้วชี้ลงต่ำดา นหนา ทอดแขนมอื ช้ดี านหนา งอแขน ใกล ๆ หักขอ มอื ทช่ี ้เี ขาหาลำแขน (สรุ ตั น จงดา, 2563 : สัมภาษณ)