ทักษะการคิดสําหรับผู้สอนในศตวรรษที่ 21

ทกั ษะการคดิ สาํ หรับผสŒู อนในศตวรรษท่ี 21 Thinking Skills For 21st Century Teachers เกษทพิ ย ศริ ชิ ัยศิลปŠ กศ.ด. หลกั สูตรและการสอน คณะครุศาสตร มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏลาํ ปาง 2560

ทกั ษะการคดิ สําหรบั ผสูŒ อนในศตวรรษท่ี 21 Thinking Skills For 21st Century Teachers ผูเ ขยี น เกษทพิ ย ศิริชยั ศลิ ป คณะครุศาสตร มหาวทิ ยาลัยราชภัฏลาํ ปาง พิมพค ร้ังที่ 1 กรกฎาคม 2560 จาํ นวนพิมพ 50 เลม ออกแบบและจัดพิมพ บรษิ ัท ดีเซมเบอรี่ จาํ กดั

คาํ นาํ ตําราทกั ษะการคิดสาํ หรับผสู อนในศตวรรษท่ี 21 (Thinking Skills For 21st Century Teachers) ไดเรยี บเรยี งขึ้นเพ่ือใชป ระกอบการสอนในรายวชิ าทกั ษะการคิดสาํ หรบั ผสู อน สําหรบั ผูเรยี นหลกั สตู ร ครุศาสตรบัณฑิต (คบ.5 ป) ตลอดจนอาจารย นักวิชาการและบุคลากรทางการศึกษาท่ีสนใจ โดยผูเขียนไดเรียบเรียงเน้ือหาสาระจาก หนังสือ ตํารา เอกสาร บทความวิชาการและเอกสาร งานวจิ ัย ทเี่ ก่ียวขอ งกับการพฒั นาการคดิ การสอนคิดและการออกแบบการเรียนรูเพ่ือพัฒนาการคิด รวมท้งั ความรูและประสบการณใ นการจดั การเรยี นการสอน ผูเขียนไดแบงเนื้อหาของตําราเลมนี้ออกเปน 9 หัวเรื่อง โดยเรียบเรียงตั้งแต มหัศจรรย แหงสมองกับการพฒั นาการคิด ธรรมชาตแิ ละความสําคัญของการคดิ ทฤษฏกี ารเรยี นรูทีเ่ กี่ยวของ กับการพัฒนาการคิด แนวทางจัดการเรียนรูเพ่ือสงเสริมการคิดในศตวรรษท่ี 21 ส่ือการเรียนรู เพื่อพัฒนาการคิด ทักษะการสอนเพื่อพัฒนาการคิด ความคิดสรางสรรคทักษะจําเปนใน ศตวรรษท่ี 21 การคดิ แกปญ หาอยา งสรา งสรรค และการคิดเชิงระบบ โดยเรียงลําดับเน้ือหาที่งาย ตอ การศึกษา ขอขอบพระคุณนักการศึกษา เจาของหนังสอื ตาํ รา เอกสาร บทความวชิ าการและเอกสารงาน วิชาการตางๆ ที่ใชใ นการศกึ ษาเน้อื หาและอางองิ จึงทําใหผลงานเลมน้ีมีความสมบูรณ ครอบคลุม เน้อื หา ท้ังผใู หการสนบั สนนุ กัลยาณมติ รทกุ หมเู หลารวมทั้งผูบริหารคณะครุศาสตร มหาวิทยาลัย ราชภฏั ลาํ ปาง ที่มีสวนผลกั ดันใหผลงานสาํ เร็จลลุ ว งไปดว ยดี ผูเขยี นหวงั เปน อยา งย่ิงวา เน้อื หาสาระ และความรูในตาํ ราเลมนี้ จะเปน ประโยชนและใหค วามรแู กผเู รียนและผูท่ีสนใจท่ัวไป คุณงามความดี ของตําราเลมน้ีผูเขียนขอมอบแดบุพการี ครอบครัวผูมีพระคุณทุกทาน คณาจารยผูประสาทวิชา ตลอดจนประธานสาขาวชิ าหลกั สูตรและการสอนทค่ี อยเปนพเ่ี ลีย้ งใหคําแนะนําและสนับสนุนดวยดี ตลอดมา เกษทิพย ศิริชยั ศลิ ป คณะครุศาสตร มหาวิทยาลัยราชภฏั ลาํ ปาง กรกฎาคม 2560 Thinking Skills For 21st Century Teachers 3

4 Thinking Skills For 21st Century Teachers

สารบัญ คํานํา ........................................................................................................................................................ 2 สารบญั ..................................................................................................................................................... 5 บทท่ี 1 มหัศจรรยแห‹งสมองกบั การพัฒนาการคดิ .................................................. 13 1. มหัศจรรยส มองของมนษุ ย. .........................................................................................................13 2. ความสามารถของสมองทัง้ สองซกี .............................................................................................16 3. การกระตนุ สมองเพือ่ พัฒนาการจํา........................................................................................... 20 4. การจดั การเรยี นรเู พอื่ พฒั นาการคดิ ของผเู รียน......................................................................... 23 5. การจดั การเรียนรตู ามหลกั การพัฒนาสมองในศตวรรษที่ 21.................................................... 30 6. บทสรปุ ....................................................................................................................................... 32 บทท่ี 2 ธรรมชาติและความสาํ คญั ของการคิด ........................................................ 37 1. ธรรมชาตกิ ารคิดของมนุษย.......................................................................................................38 2. ความหมายของการคดิ ..............................................................................................................39 3. ความหมายของการพัฒนาทกั ษะการคดิ ....................................................................................40 4. ลกั ษณะการคดิ แบบตางๆ...........................................................................................................42 5. ความสาํ คญั ของการพัฒนาทกั ษะการคดิ ...................................................................................45 6. กระบวนการของการคิด............................................................................................................. 48 7. ปจจัยที่สง ผลตอ การคดิ .............................................................................................................51 8. กรอบความคิดของการคดิ .........................................................................................................53 9. อปุ สรรคของการคดิ ....................................................................................................................54 10. บทสรปุ .......................................................................................................................................55 Thinking Skills For 21st Century Teachers 5

บทท่ี 3 ทฤษฏกี ารเรยี นรŒูทเ่ี กย่ี วขŒองกับการพัฒนาการคิด ....................................... 59 1. ทฤษฎีกลมุ พฤตกิ รรมนิยม.........................................................................................................60 2. ทฤษฎีกลมุ ปญ ญานยิ ม..............................................................................................................65 3. ทฤษฎีการเรียนรกู ลมุ คอนสตรคั ติวสิ ม ......................................................................................71 4. บทสรปุ ....................................................................................................................................... 76 บทท่ี 4 แนวทางจัดการเรยี นรŒเู พ่อื ส‹งเสริมการคิดในศตวรรษที่ 21............................. 81 1. แนวทางจดั การเรียนรใู นศตวรรษที่ 21........................................................................................81 2. ทักษะจําเปน สาํ หรบั ผสู อนในศตวรรษท่ี 21...............................................................................85 3. บทบาทของผสู อนในศตวรรษที่ 21.............................................................................................88 4. บทบาทของผสู อนกบั การสอนคดิ ในศตวรรษที่ 21.....................................................................90 5. แนวทางการพฒั นาผสู อนในศตวรรษท่ี 21..................................................................................91 6. ระบบสนบั สนนุ การเรียนรู สาํ หรบั ศตวรรษท่ี 21.......................................................................93 7 บทสรุป......................................................................................................................................100 บทท่ี 5 สอื่ การเรยี นรŒเู พอ่ื พัฒนาการคดิ ............................................................. 105 1. ความหมายและความสําคัญของสอ่ื การเรยี นรู ........................................................................105 2. ประเภทของสอ่ื การเรียนรู.........................................................................................................107 3. ขัน้ ตอนการผลติ สอ่ื การเรยี นรู...................................................................................................111 4. หลกั การเลือกสอื่ การเรียนรู ..................................................................................................... 113 5. หลกั การใชสื่อการเรยี นรู .......................................................................................................... 116 6. ประโยชนของสื่อการเรยี นร.ู .......................................................................................................117 7. ขอควรคาํ นงึ ในการใชส อื่ การเรยี นร.ู .........................................................................................118 8. ส่ือการเรยี นรเู พอื่ พัฒนาการคดิ ...............................................................................................119 9. บทสรุป......................................................................................................................................123 6 Thinking Skills For 21st Century Teachers

บทท่ี 6 ทกั ษะการสอนเพ่อื พัฒนาการคิด............................................................ 131 1. ทักษะการสอน..........................................................................................................................131 2. ทักษะการจดั การเรยี นการสอนทเ่ี นน ผูเรยี นเปนสําคญั ...........................................................147 3. ตวั บงชขี้ องการจดั การเรียนการสอนทเ่ี นนผเู รยี นเปน สําคญั ...................................................148 4. ขอ แตกตางระหวา งการสอนทเ่ี นน ผูสอนเปน สาํ คญั และการเรยี นการสอนทีเ่ นน ผูเรยี นเปน สําคญั .......................................................................................................................................152 5. การพฒั นาทกั ษะการสอนเพือ่ พฒั นาการคดิ สําหรบั ผูเรียน.....................................................153 6. บทสรปุ ......................................................................................................................................156 บทท่ี 7 ความคิดสรŒางสรรคทกั ษะจาํ เปนš ในศตวรรษท่ี 21....................................... 159 1. ความหมายของความคดิ สรางสรรค.........................................................................................160 2. องคประกอบของความคดิ สรางสรรค. ......................................................................................161 3. กลยุทธก ารสง เสรมิ ความคดิ สรางสรรค ..................................................................................162 4. การจดั การเรียนรูของผสู อนเพอื่ พฒั นาความคดิ สรา งสรรค....................................................164 5. ประโยชนข องความคดิ สรางสรรค ............................................................................................169 6. อุปสรรคท่ีสกดั กนั้ ความคดิ สรา งสรรค. ....................................................................................169 7. การใชค าํ ถามเพอื่ พฒั นาความคดิ สรา งสรรค...........................................................................170 8. บทสรปุ ......................................................................................................................................177 บทท่ี 8 การคิดแกปŒ ˜ญหาอยา‹ งสราŒ งสรรค ........................................................... 181 1. การพัฒนาความสามารถในการคิด..........................................................................................181 2. ความหมายของการคดิ แกปญ หาอยางสรางสรรค...................................................................183 3. ความสัมพนั ธของการแกปญ หากบั ความคดิ สรา งสรรค..........................................................184 4. การจดั การเรยี นรูเ พอื่ การคดิ แกป ญหาอยา งสรางสรรค. .........................................................185 5. บทสรปุ ......................................................................................................................................196 Thinking Skills For 21st Century Teachers 7

บทท่ี 9 การคดิ เชิงระบบ................................................................................... 209 1. ความหมายและความสําคัญของการคดิ เชงิ ระบบ...................................................................209 2. การพัฒนากระบวนการคดิ อยา งเปน ระบบ............................................................................... 211 3. แนวคิดเชงิ ระบบของนกั การศกึ ษา............................................................................................213 4. การจดั การเรยี นรูของผสู อนเพอื่ พฒั นาการคดิ อยา งเปน ระบบ................................................219 5. บทสรุป.....................................................................................................................................228 บรรณานกุ รม ................................................................................................. 229 บรรณานกุ รมภาพ..................................................................................... 234 8 Thinking Skills For 21st Century Teachers

สารบญั ตาราง ตารางที่ 2-1 แสดงลกั ษณะการคิด จุดมงุ หมายของการคิด วิธคี ดิ และเกณฑต ดั สนิ การคิด .........42 ตารางที่ 6-1 ตารางเปรียบเทียบการเรยี นการสอนท่เี นนผสู อนเปนสาํ คัญ และการเรยี นการสอน ท่เี นนผเู รยี นเปน สําคญั ........................................................................................152 ตารางที่ 7-1 แสดงการเปรียบเทยี บการสอนคดิ อดีต ปจจบุ นั และอนาคต .................................166 Thinking Skills For 21st Century Teachers 9

10 Thinking Skills For 21st Century Teachers

1บทที่ มหัศจรรย์แห่งสมอง กับการพฒั นาการคิด Thinking Skills For 21st Century Teachers 11



1บทที่ มหศั จรรยแ ห‹งสมอง กับการพฒั นาการคิด มหัศจรรยแหงสมองกับการพัฒนาการคิด อาจกลาวไดวามนุษยเรามีสมองเปนอวัยวะ สําคญั ทไ่ี มเพยี งแตจะควบคุมการทํางานของอวัยวะสว นอื่นๆ ของรางกายเทานั้น แตสมองยังควบคุม การทํางานของจิตใจ อารมณ และความรูสึก สมองมีหนาที่กําหนดพฤติกรรมของมนุษย ดังน้ัน หากสมอง คือ อวัยวะท่ีมีอิทธิพลตอมนุษย การทําความเขาใจสมองและการทํางานของสมอง ก็นาจะเปนประโยชนในการนําเสนอบทมหัศจรรยแหงสมองกับการพัฒนาการคิดซึ่งเปนการเริ่ม ทําความเขาใจในโครงสรางของสมองของมนุษยเพื่อรับขอมูลถึงองคประกอบสมองของมนุษย รวมถึงการทําความเขา ใจความสามารถของสมองทั้งสองซกี และการกระตนุ สมองเพอื่ พฒั นาการจํา นกั คดิ ทงั้ หลายจงึ ตองพัฒนาความจําเพ่ือสงตอกระบวนการคิดของตนเองในการพัฒนางานตางๆ และการสงเสริมความสามารถของสมองสกู ารเรียนรูใ นศตวรรษที่ 21 1. มหศั จรรยสมองของมนุษย สมองท่ีอยูภายในกะโหลกศีรษะของเรา มีลักษณะเปนรูปคร่ึงวงกลมควํ่า สวนโคงอยู ทางดานบน สว นแบนอยทู างดา นลาง มแี กนตรงกลางยาวยนื่ ออกมาจากครง่ึ ทรงกลมนที้ างดา นลา ง เรยี กวา กานสมอง (brainstem) กานสมองมีสวนตอยาวเลยทายทอยลงไป สวนที่ยาวมาจากทาย ทอยเมอ่ื พนกะโหลกศีรษะไปแลว จะทอดตวั เปน ลาํ ยาวภายในชองตลอดแนวกระดูกสันหลังเรียกวา ไขสนั หลัง (spinal cord) สวนทส่ี าํ คัญที่สุดท่เี ก่ยี วของโดยตรงกบั การเรยี นรู คอื สวนคร่งึ วงกลมทอ่ี ยู ภายในครึ่งบนของกะโหลกศีรษะมีช่ือเรียกวา ซีรีบรัม (cerebrum) หรือสมองใหญ เมื่อดูภายนอก สวนครง่ึ วงกลมน้ีมีรอยหยกั เปนรอ งและลอนนูนท่ัวไป มรี อ งใหญมากที่ดานบนตรงกลางกระหมอม ซึง่ แบงครึ่งวงกลมเปน สองซกี จากหนาไปหลัง ทําใหส มองแยกเปน 2 ขาง ทางดานซายและดานขวา Thinking Skills For 21st Century Teachers 13

ซึ่งมีลกั ษณะคลา ยกัน สมองสองขา งนไี้ มขาดจากกัน แตย ดึ ตดิ กนั ดวยสวนของสมองทีอ่ ยตู อนกลาง สมองแตล ะขางแบง ออกเปน 4 สวน (วลั ภา สบายย่ิง และคณะ, 2559) กลีบหนาŒ กลบี บน (Frontal Lobe) (Parietal Lobe) กลีบหลงั (Occipital Lobe) กลบี ขาŒ ง (Temporal Lobe) ภาพที่ 1-1 โครงสรางของสมอง ที่มาภาพ: https://pixabay.com/th/สมอง-กอ น-ประสาทวิทยา-มนษุ ย- 1007686/ 1.1 โครงสรŒางของสมอง 1.1.1 กลบี หนา (Frontal lope) เปนการทํางานของสมองซีกซา ย สนองตอ การทํางานใน หนา ท่ีระดับสงู ไดแ ก ภาษา ความคิด ความทรงจํา ทํางานเก่ียวกับการตัดสินใจ เหตุผล วางแผน และควบคุมการเคลอ่ื นไหว 1.1.2 กลีบขาง (Temporal lope) เปนการทํางานของสมองซีกซาย ทํางานเกี่ยวกับ การรบั รเู สยี ง ความจาํ การตคี วามภาษา 1.1.3 กลีบหลัง (Occipital lope) เปนการทํางานของสมองซีกขวา ทํางานเกี่ยวกับ การรับรดู านการมองเห็น 1.1.4 กลีบบน (Parietal lope) เปนการทํางานของสมองซีกขวา ทํางานเก่ียวกับ การรับรูความรูสึกสัมผัสและมีความสัมพันธตอการมองภาพและการต้ังใจและรับรูตําแหนงของ รา งกายสว นตา งๆ รวมทั้งนําการรับรูในสวนน้ปี ระสานกับการรับรูภาพและเสียง ลึกลงไปใตสวนท่ี เปนผิวสมอง (cerebral cortex) ยังมีกลุมเซลลสมองหลายกลุมที่มีหนาท่ีสําคัญตอการเรียนรู กลมุ เซลลเ หลานี้ทํางานรว มกนั เปนระบบที่เกี่ยวของกับสัญญาณอารมณมบี ทบาทสาํ คัญตอการจํา การรับรปู ระสบการณอ ารมณ และควบคุมกลไกของรา งกายเกีย่ วเน่อื งกบั อารมณ เรียกระบบสมอง สวนน้ีวา ระบบลมิ บกิ (limbic system) หรือ สมองสว นลิมบิกประกอบดว ยสมองสวนตางๆ ดงั นี้ 1.1.4.1 ทาลามัส (Thalamus) เปน ชุมทางสญั ญาณ คดั กรองและสงสัญญาณไป ยงั ผิวสมองและสวนตา งๆ ของสมอง 14 Thinking Skills For 21st Century Teachers

1.1.4.2 ไฮโปทาลามัส (Hypothalamus) เปนเสมือนศูนยควบคุมปฏิบัติการรับ ขอมลู ท่เี กย่ี วกบั สภาวะภายในรางกาย และทําหนา ท่คี วบคมุ สมดุลของระบบในรางกายท่ีจําเปนตอ การดํารงชวี ติ 1.1.4.3 ฮปิ โปแคมปส (Hippocampus) เปนสว นของผิวสมองสวนขมับดานในทีม่ ว น เขา ไปกลายเปนสวนทอี่ ยใู ตผ ิวสมอง มีสวนสําคัญตอการ เชอ่ื มโยงความจาํ และสรา งความจาํ ระยะยาว 1.1.4.4 อะมิกดาลา (Amygdala) เปนจุดเช่ือมโยงที่สําคัญระหวางการประเมิน ขอมูลจากประสาทรับรูตางๆ ของสมองบริเวณคอรติคัล คอรเท็กซ (cortical cortex) กับ การแสดงออกดา นพฤติกรรมของอารมณต า งๆ นอกจากนี้อะมกิ ดาลายงั มสี วนสาํ คัญในการรับรูส งิ่ ทเ่ี ปนอันตราย กระตุนใหร า งกายมีการตืน่ ตัวพรอ มทจี่ ะรับมอื ตอสิ่งน้นั สมองสวนรับสัญญาณอารมณ เปนจุดคัดกรองและสงผานขอมูลไปยังสวนตางๆ ของกานสมอง อารมณจ งึ มอี ิทธิพลตอการเรียนรูอ ยา งเห็นไดช ัด แกนกลางท่ยี น่ื ตอจากสวนช้นั ใตผ วิ สมองลงมา คอื กานสมอง เปน สวนทเี่ ช่อื มตอกับสมองกับไขสนั หลงั ภายในกานสมองประกอบดว ย ใยประสาททัง้ หมดทตี่ ดิ ตอ ระหวา งสมองสว นตา งๆ ไปยงั ไขสนั หลงั ขณะเดยี วกันก็ประกอบดวยกลมุ เซลลสมองท่คี วบคุมการหายใจและจงั หวะการเตนของหัวใจ ศูนยสัญญาณกระตุนการทํางานของ สมอง ควบคมุ การหลับการตน่ื กลุมประสาทที่ควบคุมบังคับตาและใบหนาในการตอบรับตอเสียง และการเคลื่อนไหว มีเซลลป ระสาทท่ีควบคมุ กลามเนือ้ บนใบหนา ล้นิ การพูด การกลืน ฯลฯ บนกาน สมองบรเิ วณใกลทายทอยมโี ครงสรา งที่สาํ คัญของสมองอีกสวนหน่งึ คือ สมองนอย ดูจากภายนอก จะเหน็ วา สมองสวนนี้อยใู ตสมองใหญ สมองสวนนท้ี ําหนา ท่ีเกีย่ วกบั การควบคมุ ประสานการทํางาน ของกลามเน้ือสวนตางๆ ของรางกาย รักษาสมดุลของทาทาง ควบคุมการเคลื่อนไหว จดจําแบบ แผนการประสานงานของกลา มเนื้อเล็กใหญใ นทักษะการเคลือ่ นไหวตา งๆ ที่เกดิ จากการเรียนรู โดย การเคล่ือนไหวน้ีเกดิ ขนึ้ โดยสมองนอ ยทาํ งานประสานกับสมองใหญ สมองเรยี นรไู ดอยา งไร เรามาทาํ ความเขาใจในสวนนี้กันกอน สมองมนุษยประกอบดวยเซลล ประมาณหนึ่งแสนลานเซลลเม่ือแรกเกิด ท้ังหมดน้ันเชื่อมโยงกันดวยแขนงท่ียื่นออกมาจากเซลล เปน เครอื ขายรางแหของวงจรขนาดมหึมา การเชื่อมโยงของเซลลสมองเหลานี้เอง ท่ีเปนกระบวนการ สําคญั ของการเรยี นรู บนผิวสมองของเราอัดแนนไปดวยเซลลสมอง หรือ เซลลประสาทซึ่งเปนเซลล ขนาดเล็กมาก ประกอบดว ยตวั เซลลที่มีแขนงเดนไดรทยื่นออกมาโดยรอบ และมีแขนงยาวยื่นออกไป จากตัวเซลลสมองที่เรียกวา แอกซอน ทําหนาที่ในการสงกระแสประสาท (ขอมูลหรือส่ิงที่เรียนรู) จากเซลลป ระสาทหน่งึ ไปยังอกี เซลลป ระสาท ซ่ึงจุดทแ่ี ขนงของเซลลประสาทหนงึ่ มาเจอกนั กบั อกี เซลล ประสาทหนง่ึ เรียกวา จดุ เชือ่ มสญั ญาณประสาทซงึ่ ตรงจดุ น้ีปลายแขนงแอกซอนจะไมไ ดสัมผัสกับแขนง เดนไดรทโ ดยตรง แตมีชอ งวางเลก็ มากคั่นอยู ในการเชอ่ื มตอ วงจรในเซลลส มองทั้งหลายน้ันทําไดโดย การสงผา นสญั ญาณไฟฟาระหวา งกันโดยมีสารสื่อประสาท ทําหนา ทีเ่ ปน ตัวสงผานสัญญาณประสาท เกิดเปนเครือขายสัญญาณเชื่อมโยงกันทั้งระบบประสาท น่ีเปนกระบวนการของการติดตอกันของ เซลลสมอง ซึง่ กระบวนการน้จี ะมศี ักยภาพมากนอยเพียงไรก็ขึ้นอยูกับวาไดมีการใชมากนอยเพียงใด Thinking Skills For 21st Century Teachers 15

ซ่งึ โดยธรรมชาตแิ ลวหากวา เซลลสมองสวนใดทไี่ มไ ดร ับการใชมากพอ จุดเช่ือมสัญญาณประสาทและ เครือขา ยโยงใยเสน ประสาท รวมทงั้ เซลลสมองสว นนนั้ กจ็ ะถกู กําจดั ทงิ้ ไป สรปุ ไดว า การทาํ งานของสมองน้ันมีความสลบั ซบั ซอนมากถงึ แมว าเราจะมีการศึกษาเกี่ยวกับ หนา ท่ีและสวนประกอบของสมองจนทาํ ใหเ ราไดรจู ักกับสมองมากยง่ิ ขน้ึ แลว แตน ัน่ ก็เปน เพยี งสวนนอย เมอื่ เทยี บกับความลับทซ่ี อนอยูของสมอง โดยเฉพาะเรอ่ื งของความจํา เรายงั ไมสามารถกําหนดเปน กฎเกณฑม าตรฐานไดเ ลยวา จะตองกระตนุ อยา งไร คนๆ หนึ่งถึงจะมคี วามจําท่ดี ขี ึ้นกวา เดิมได หรือ เม่ือความทรงจาํ สูญหายไปเราจะตองทําอยา งไรถงึ จะเรยี กความจาํ ท้งั หมดใหกลบั คนื มาได ขอ มลู ท่ี มีจึงออกมาในรปู แบบของการใหแนวทางโดยรวมเทา นัน้ เอง อยางไรก็ตามเม่ือตองการเรียนรูเรื่อง ความสัมพันธระหวา งความจํากับสมองจงึ จําเปนตองศึกษาความสามารถของการทํางานของสมอง ทงั้ 2 ซีกเพือ่ ทาํ ความเขาใจ เพ่ือพัฒนาตอยอดในการศึกษาเชิงลึก เม่ือมนุษยรูเทาทันการทํางาน ของสมองกจ็ ะสามารถเชื่อมโยงสูการพัฒนาความจําและนาํ สกู ระบวนการจดั การเรยี นรูของตนเองได 2. ความสามารถของสมองทง้ั สองซกี นักวิทยาศาสตรพยายามที่จะไขปริศนาของสมองมานานหลายทศวรรษ นักเคมีและ นกั ชีววิทยาตา งทุมเทความพยายามในการศึกษาการทํางานของสมอง แมแตนักคณิตศาสตรก็ยัง พยายามใชค วามรูทางดา นตรรกะของตวั เลข จําลองการทํางานของสมองท่สี ลบั ซบั ซอนออกมาเปน แบบจําลอง โดยหวังวาจะสามารถทําความเขาใจความมหัศจรรยที่ซอนเรนอยูในรางกายน้ี นักวิทยาศาสตรพบวาสมองของมนุษยแยกออกเปน 2 สวน ทําหนาที่ตางกัน และมีศักยภาพสูง มากกวาท่ีเคยคาดคิดกันไวผูที่ไขปริศนานี้ คือ นักวิทยาศาสตรเจาของรางวัลโนเบล โรเจอร สเปอรรีย แหงสถาบนั เทคโนโลยแี คลฟิ อรเนยี และโรเบิรต ออรนสไตน ซ่ึงไขปริศนาการทํางานของสมองได เปนผลสําเร็จ และคนพบวาสมองทํางานผานคล่ืนสมองและสมองท้ังสองซีกทํางานประสานกัน อยางนาอัศจรรยดวยเครือขายที่สลับซับซอนที่เรียกวา คอรปส คอลโลซัม สมองซีกซายควบคุม ความเปนเหตุเปน ผล การเรยี นรูด า นภาษา ตวั เลข วทิ ยาศาสตร ตรรกศาสตร การคดิ การวิเคราะห ซึ่งอาจจะรวมไดวาเปน เรื่องของวิชาการ ในขณะท่ีสมองซีกขวาเปนศิลปนจินตนาการ ฝนกลางวัน การมองภาพตามมิตติ างๆ แตสมองทงั้ สองซีกกท็ าํ งานสัมพนั ธก นั อยางยอดเย่ียม คนทีม่ ีแตว ิชาการ แตไ มมจี นิ ตนาการ การทําความเขาใจวิชาการตางๆ นัน้ ยอมไมสามารถทาํ ไดส มบูรณรอยเปอรเซน็ ต ผูมีมันสมองเปนเลิศ อยางอัลเบิรต ไอนสไตน ผูท่ีเปนนักคิดและนักวิทยาศาสตร ซึ่งดู เหมือนวาความเปนอัจฉริยะของเขา จะมาจากสมองซีกซายเพราะเปนซีกแหงวิชาการ ในขณะท่ี พลาโบ ปกาสโซ ศลิ ปน ชาวสเปนผูยง่ิ ใหญ กค็ วรที่จะใชค วามสามารถจากสมองซกี ขวา แตเม่ือมอง ยอนกลับไปถึงอดีตท่ีหลอหลอมความเปนเลิศของไอนสไตน เราพบวาประวัติการเรียนของ เขาแยมากในวชิ าภาษาฝรงั่ เศสแตเขากลับชอบไวโอลิน ศลิ ปะ การแลนเรือและการเลนเกมท่ีตองใช 16 Thinking Skills For 21st Century Teachers

จนิ ตนาการสูง ส่ิงเหลานี้อาจเก่ียวเน่ืองกับความเปนอัจฉริยะของเขา หรือเกมจินตนาการน่ันเอง ทเ่ี ปนท่ีมาของความรูความความเขาใจทางดานวิทยาศาสตรอยางลึกซ้ึง หรือศิลปะนั้นเองท่ีทําให ไอนสไตนเขาใจหลักตรรกะแหงเคมี และฟสิกส ตามธรรมชาติของคนชางจินตนาการ เขาคนพบ ความมหัศจรรยข องตวั เลขและสมการตางๆ ที่ซอนเอาความล้ีลับนาคนหา และเขาอาจต่ืนเตนดีใจ เหมือนผูเรยี นๆ ทุกครั้งทีเ่ ขาถอดสมการท่ยี ากข้ึนเรอ่ื ยๆ จนสดุ ทา ยเขาไดค นพบทฤษฎีสมั พันธภาพอนั โดงดัง น่ันยอมเปนผลของการทํางาน ท่ีผสานกันอยางดีระหวางสมองซีกซายและสมองซีกขวา ความเปนอัจฉริยะน้ัน อาจไมไดอยูท่ีการทํางานของสมองซีกใดซีกหน่ึงโดดเดน หากแตเปน การผสมผสานความเปนเลศิ ของสมองทั้งสองเขาดว ยกันจนสามารถเสริมสง กันไดอ ยางดเี ยยี่ ม ในทางกลับกันศิลปนผูสรางสรรคงานศิลปะอันยอดเย่ียมจนกลายเปนสมบัติของโลก กลับเปนผูเครงครัดตอทฤษฎีการผสมผสานของสีตางๆ ศิลปนอยาง ลีโอนารโด ดาวินชี่ กลับมี ความสามารถโดดเดนท้ังในเร่ืองของศิลปะ กลศาสตร กายวิภาคศาสตร ฟสิกส การประดิษฐ อุตุนิยมวทิ ยา ธรณวี ทิ ยา วศิ วกรรมศาสตรและวิชาการเงนิ เขาประสานความสามารถหลากหลายที่ อยูในตัวเขาเขาดวยกัน แทนท่ีจะแยกออกเปนสวน น่ันทําใหเราเห็นวาหากสามารถประสาน การทํางานของสมองสองสวนเขาดวยกัน ยอมสามารถสรางสรรคส่ิงมหัศจรรยตางๆ ไดอยาง แนนอน (กรมสุขภาพจติ , 2549: หนา 26-32) LEFT BRAIN VS RIGHT BRAIN ภาษา จนิ ตนาการ การวเิ คราะห คดิ สรางสรรค การจดั ระบบ ดนตรี ศิลปะ การคํานวณ การเคลื่อนไหว จงั หวะ การใชเหตผุ ล จติ ใตสํานกึ ความสามารถทางวิทยาศาสตร การมองภาพรวม ทําหลายอยางไปพรอ มๆ กนั ภาพที่ 1-2 กระบวนการคดิ และการทาํ งานของสมอง 2 ซีก ท่ีมาภาพ: https://pixabay.com/th/สมอง-จิตใจ-จิตวิทยา-ความคิดท-่ี 2062057/ Thinking Skills For 21st Century Teachers 17

2.1 หนŒาท่ีของสมองท้งั 2 ซกี สมองของมนุษย ประกอบดวยเซลลสมองประมาณรอยลานลานเซลลและจํานวน สมองระหวา งทารกแรกเกิดกับผใู หญจ ะไมแ ตกตา งกัน แตในผูใหญเซลลสมองจะมีขนาดใหญและ ยาวกวา มีจาํ นวนเดนไดรตของเซลลส มองมากข้ึน ทําใหก ารเช่อื มโยงระหวางเซลลส มองมากขึน้ โดย เซลลสมองเซลลหน่งึ ๆ จะเชอ่ื มโยงไปยงั สมองสว นอ่นื ๆ อกี สองหมื่นหาพันเซลลเพื่อสงขาวสารกัน โดยกระแสประสาทจะเกิดปฏกิ ิริยาทีเ่ รียกวา ไซแนปร ดานสง สมั ผัสตางๆ จงึ สามารถผสมผสานกัน ขึน้ กลายเปน การเรียนรนู ําไปสกู ารปรบั ตัวอยางเฉลียวฉลาดของมนษุ ยแตละคน 2.1.1 หนา ที่สมองซีกซาย สมองซีกซายทําหนาที่ในเร่ืองของการใชภาษา การเขียน การอาน ทักษะดานตัวเลข การคิดคํานวณ การคิดวิเคราะห การใชเหตุผล การควบคุม การพูด ทกั ษะความสามารถดานวิทยาศาสตร การควบคุมการทํางานของมือขวา เราอาจเรียกการทํางาน ของสมองซีกน้ีไดวา เปน “สวนของการตดั สนิ ” 2.1.2 หนา ทส่ี มองซกี ขวา สมองซกี ขวาทาํ หนา ที่ในเรื่องของความเขาใจการเห็นภาพ สามมิติ จินตนาการ ความรูสึกด่ืมด่ําตอศิลปะ ความมีสุนทรียะดานดนตรี เพลง และการใช จินตนาการในการดําเนินชีวิต การเคล่ือนไหว กิจกรรมเขาจังหวะ รวมทั้งทําหนาที่ควบคุม การทํางานของมือซายเราอาจเรยี กสมองสวนนี้วา “สว นของการสรางสรรค” 2.2 เหตุและผลของการพัฒนาการคิด การคิดเปนกระบวนการของจิตใจหรือกระบวนการทางสมอง ซ่ึงมีความสําคัญตอ การเรียนรู การคิดไมมีขอบเขตจํากัด กระบวนการคิดของมนุษยก็เชนกันเปนกระบวนการที่มี ขัน้ ตอนที่เร่ิมจากส่ิงเรามากระตุน อาจเปน วัตถุ เสียง กิจกรรม หรือเหตุการณตางๆ ซ่ึงการเผชิญ กับเหตุการณท่ีสรางปญหา เกิดความตองการ หรือกระตุนใหเกิดความสงสัย เชน ตองการ ความปลอดภยั มากข้นึ มนุษยจะรับรูสิ่งเราตางๆ ดวยประสาทสัมผัส เชน ตา หู จมูก สิ้น ผิวกาย เมื่อจิตใสใจกับส่ิงเรา สมองจะเกดิ การคิดโดยนําขอมูลหรือความรูท่ีมีอยูมาประมวล เพื่อใหไดผล ของการคิดออกมามนุษยจะเร่ิมตอบสนองดวยการแสดงออกอาจเปนการพูดหรือการกระทํา เพอ่ื แกปญหาทีพ่ บหรือเพือ่ ใหความตองการ ความสงสัยลดลงหรือหมดไปซ่ึงอาจทําใหไดแนวคิด ความรู ทางเลอื ก หรือสงิ่ ประดิษฐใ หมๆ ตนเหตขุ องการคดิ คอื ส่ิงเรา ที่เปน ปญ หา หรือสง่ิ เรา ที่เปน ความตองการ หรอื สิง่ เรา ท่ีชวนสงสยั ซง่ึ มรี ายละเอยี ด ดังน้ี 2.2.1 สิ่งเราที่เปนปญหา เปนสง่ิ เราประเภทสถานการณ เหตกุ ารณ หรือสภาวะที่มา กระทบแลว จําเปน ตองคิดเพ่อื กระทําส่งิ หนง่ึ สิ่งใดทจ่ี ะทําใหป ญ หานนั้ ลดไปหรือหมดไป 2.2.2 สง่ิ เราทเี่ ปน ความตองการ เปนความตองการส่ิงที่ดีข้ึนกวาเดิมในแงตางๆ เชน ตองการลดตนทุนในการผลิตสินคา ตองการทํางานโดยใชเวลานอยลง ตองการความปลอดภัย มากข้นึ จึงตอ งการการคดิ มาเพ่อื ทําใหค วามตอ งการหมดไป 18 Thinking Skills For 21st Century Teachers

2.2.3 ส่ิงเราที่ชวนสงสัย เปนสิ่งเราแปลกๆ ใหมๆ ท่ีมากระตุนใหสงสัย อยากรู ซึ่งใน สภาพการณเดยี วกนั ส่งิ เราเดียวกัน บางคนอาจไมอยากรูก็ไมเกิดการคิด แตบางคนก็อยากรูซึ่งอาจ เกิดจากบุคลกิ ภาพประจําตวั ท่เี ปน คนชา งคิด ชา งสงสยั ทําใหตองการคาํ ตอบเพอ่ื ตอบขอสงสยั น้ันๆ ซ่ึง ลกั ษณะเชนนคี้ วรไดรบั การฝก ฝนและพัฒนาตอ ไป ผลของการคิด คือ คาํ ตอบหรอื วธิ ีการทม่ี ปี ระสิทธิภาพ เพอ่ื นาํ ไปแกปญหาท่ีพบ หรือ เพือ่ ใหค วามตองการหรอื ความสงสัยลดลงหรอื หมดไป ผลของการคดิ ไดแก คาํ ตอบของปญหาทพ่ี บ หรือคําตอบท่ีสนองตอความตองการของตน ซ่ึงรวมไปถึงวิธีการในการแกปญหา ข้ันตอนใน การปฏิบตั งิ าน เพอ่ื ใหไ ดค าํ ตอบนัน้ ๆ แนวคดิ ความรู ทางเลอื ก และส่ิงประดิษฐ ซ่งึ เปนส่งิ ใหมๆ สรุปไดวาหนาที่ของสมอง 2 ซีก แบงไดเปนสมองซีกขวาทําหนาที่ควบคุมดูแล พฤติกรรมของมนษุ ยทีเ่ ก่ยี วกบั ความคิดสรา งสรรค จริยธรรม อารมณ ซ่ึงเปนลักษณะการทํางาน ในสายของวิชาการทางศิลปะศาสตรเ ปนสว นใหญ และยังเปนตัวควบคมุ การทํางานของรา งกายทาง ซีกซายดว ย สวนหนา ทส่ี มองซกี ซายทําหนา ทใ่ี นเรอื่ งของการใชภ าษา การเขียน การอา น ทกั ษะดาน ตัวเลข การคิดคํานวณ การคิดวิเคราะห กระบวนการจัดการศึกษาในโรงเรียนในระบบเดิมให ความสาํ คญั กับการใชสมองซีกซา ย สงเสรมิ ใหผูเรียนไดร บั การฝกฝนความสามารถในการใชเ หตผุ ล การใชภ าษาอยา งมาก ตองการใหผูเรียนๆ มีอาชีพเปนแพทย เปนนักวิทยาศาสตร สวนการสงเสริม ทางดานความคิดสรางสรรค มีนอย จากการที่สมองทั้ง 2 ซีก ทําหนาท่ีตางกัน อาจกลาวไดวา ลกั ษณะของบคุ คลซ่ึง ใชสมองดา นใดดา นหนึง่ มากกวา อีกดา นหนงึ่ ได ดังนี้ สําหรับคนที่ทํางานโดย ใชสมองซีกขวามากกวา ซีกซา ย จะมลี กั ษณะเดนท่แี สดงออกคอื เปน คนทีท่ าํ อะไรตามอารมณตนเอง อาจมีอารมณออนไหวไดงาย แตจะเปนคนท่ีมีความคิดสรางสรรคสูงเหมาะสําหรับการเปน นกั ออกแบบ เปนศิลปน สําหรับคนท่ีทํางานโดยใชสมองซีกซายมากกวาซีกขวา จะมีลักษณะเดน ที่แสดงออกมาดังนี้คือ ทํางานอยางเปนระบบเปนข้ันเปนตอนเปนเหตุเปนผลดวยความคิด เชงิ วเิ คราะหเปรยี บเทียบ เหมาะสําหรบั งานทางดา นวทิ ยาศาสตร การออกแบบระบบงานตางๆ แต อาจทําใหไ มไ ดคํานึง ถึงจติ ใจของคนรอบขา งมากนกั หลกั ในการพัฒนาสมองทั้ง 2 ซกี สงผลถึงเหตุ และผลของการพัฒนาการคิด เมื่อมีสิง่ เราเขามากระทบไมวาจะดา นบวกหรอื ลบสมองจะทาํ การคิด วเิ คราะหเพื่อหาผลจากเหตนุ ้นั ๆ นําสูกระบวนการคดิ และการแกไขปญหา และสงผลตอการจดจํา ดงั นั้น มนุษยจ ึงจาํ เปนตองพัฒนาความสามารถสมองท้ัง 2 ซีกของตนเองเพ่อื พัฒนาการเรยี นรู Thinking Skills For 21st Century Teachers 19

3. การกระตุŒนสมองเพือ่ พฒั นาการจํา การจดจําเปนความสามารถของสมองเพือ่ นาํ สกู ารพัฒนากระบวนการคดิ เปนความสัมพันธ ของขอ มลู ใหมท่ีไดรับที่อิงอยูกับขอมูลเดิมในสมอง ถาขอมูลใหมไมมีความสัมพันธใดๆ กับขอมูล เดิมในสมอง สมองตองพยายามสรางชุดความสัมพันธใหมข้ึนมาโดยอัตโนมัติ การจัดกลุมเพื่อหา ความสมั พนั ธ หรือหาความสมั พันธแลวจัดกลมุ การจดั กลมุ นับเปนกลวิธใี ชวงจรความจาํ ใชค ดิ อยา ง มีประสิทธิภาพ ความแตกตางระหวางมือใหมกบั ผูช ่ําชองคอื มีประสบการณม าก สามารถจัดขอมลู ท่ีมี ความใหญก วา ท่มี ีความหมายตอ เขาไดมากกวา การทอ งหรือการทาํ ใหข ้ึนใจ เปน ความตอ งการทําใหเกดิ ความคนุ เคยกบั สิ่งทป่ี รากฏ ใหเห็น ในรูปความสัมพันธบ างอยา ง นนั่ คือเกิดความคงตวั ของวงจรเชือ่ มโยงในสมอง อันเกดิ จากการไดร ับ สญั ญาณส่ือสมั ผัสในรูปกระบวนบางแบบ แตถาสมองหาความเช่ือมโยงระหวางขอมูลกับความรู เดมิ ในสมองได การเพ่ิมขอ มลู ใหมเขา ไปในวงจรสมองทม่ี ที างในสมองอยูแลวยอ มทาํ ไดงายกวา ซง่ึ อาจ ไมตองหวง วงจรสมองไมไดมีไวเพ่ือสรางความจําแบบทองจําขอมูลอยางเดียว สมองใชวงจรสมอง เพื่อควบคมุ การเคลอ่ื นไหวดว ยการฝกหัดฝกฝนบอยๆ ก็จะเกิดความคงตัวของวงจร จะทํางานไดเร็ว การควบคมุ ทํางานไดงาย เรียกวาจํารูปแบบการเคลื่อนไหวนั้นได และสั่งงานเคลื่อนไหวไดอยางมี ประสทิ ธิภาพ มกี ารวจิ ยั ทแ่ี สดงวาเม่ือมสี ิ่งกระตุน บางอยาง กระตุน วงจรในสมองใหท ํางาน สมองจะตอบ รบั ตามสิง่ กระตุนนนั้ ดีขน้ึ ในการกระตนุ ครง้ั ถัดมา โดยสงั เกตจากพฤตกิ รรมแสดงออกอนั เกยี่ วเน่อื ง กับประสบการณที่ไดรบั สงิ่ กระตนุ น้นั เชน พบวาสมรรถนะของพฤติกรรมนั้นดีขึ้น การตอบสนอง เรว็ ขน้ึ ทง้ั นไี้ มเ กี่ยวกับความจํา การทีส่ ิ่งกระตุน มผี ลตอ พฤตกิ รรม เชนน้ี เรียกวามีไพรมิ่ง หมายถึง ทําอะไรเตรยี มไวกอน เชน การทาสรี องพื้นกอนทาสีจริง การวิจัยอีกกรณีหนึ่งไดให ผูผิดปกติทาง สมองท่ีจําอะไรใหมไมได มาทดลองทําอะไรบางอยางซ้ําๆ ในครั้งหลังๆ เขาจะทําไดดีข้ึนเรื่อยๆ แมวา เขาจะจาํ ไมไดเ ลยวาเคยทาํ สิง่ น่ันมากอ น ตามสามญั สาํ นกึ ของเราแลวเราทําอะไรไปครั้งหน่ึง กม็ ักจะจําไดว า เคยทําส่ิงนั้นยิง่ ทาํ หลายครงั้ ก็จาํ ไดแนนอน คงบอกไดยากวาที่สามารถทําอะไรไดดี ข้ึนไดน ั้นไมเก่ียวกบั ความจาํ แตการวจิ ยั ยนื ยนั วา แมจ ะจาํ ไมไ ด กระบวนการรับขอมูลเขาไปในวงจร ของสมอง สมองจะทาํ หนาท่ีประมวลผลขอมูลและแสดงออกทางพฤติกรรมไดอยางคลองตัวและ รวดเร็ว (วรพรรณ เสนาณรงค, 2559) 3.1 ระบบการจํา 3.1.1 ระบบเชื่อมโยง เปนระบบพื้นฐานสุดในระบบการจําทั้งหมด และเปนการ ปูพื้นฐานใหมนุษยสามารถเรียนรูระบบข้ันตอๆ ไปจนถึงระดับสูงสุดไดงายที่สุด ระบบเชื่อมโยงนี้ เหมาะจะนําไปใชในการจํารายการส่ิงของส้ันๆ เชน รายการของตองซ้ือ ดวยการเชื่อมโยงแตละ 20 Thinking Skills For 21st Century Teachers

รายการเขาดวยกัน หรือเช่ือมโยงเขากับรายการถัดไปจะทําใหไดฝกสรางความสัมพันธระหวาง สมองซกี ซายและขวา ตลอดจนปลุกความรูส ึกตา งๆ ใหกลบั มามีชีวิตชีวาขึ้น เปนการเพ่ิมอานุภาพ ใหแกสมองทั้งหมด 3.1.2 ระบบเลขรูปทรงหรือระบบหมุด ตองใชความพิเศษของบัญชีภาพเดนชวยจํา ซง่ึ จะไมม ีการเปลยี่ นแปลง ตอ งเอาทุกส่งิ ท่ีตองการจํามาเกาะเกย่ี วและเช่อื มโยงกับภาพเดนเหลาน้ี ระบบหมุดอาจดูคลายตเู สอ้ื ผาใบใหญใบหนึ่งในตูมีไมแขวนเส้ือที่ระบุลําดับไวชัดเจน เพ่ือใหแขวน เสื้อผากับไมแขวนเสื้อเหลานี้ไดอยางแนนหนาอยูกับท่ีไมมีการเปลี่ยนแปลง แตเส้ือผาที่จะนํามา แขวนบนไมแขวนเสื้อน้ันสามารถเปล่ียนแปลงไดโดยไรขีดจํากัด ระบบเลขรูปทรงนี้คือจุดเร่ิมแรก ของระบบหมุด ตวั เลขและรูปทรงคือตัวแทนของตะขอแขวนเส้อื ผา สวนส่งิ ทีม่ นุษยต อ งการจํากแ็ ทน ดวยเสื้อผาท่ีนาํ มาแขวนบนตะขอ 3.1.3 ระบบเลขคลองจอง ระบบนี้ก็ใชไดดีกับรายการสิ่งของที่ตองการจําเพียงชวง สั้นๆ ระบบเลขคลองจองใชตัวเลขต้ังแต 1-10 แตแทนท่ีจะใชภาพเดนชวยจําท่ีมีรูปทรงเหมือน ตัวเลข จะใชเ สียงคลอ งจองของเลข 5 (Five) อาจจะใช Hive – ไฮฟ (รงั ผ้ึง) เราสามารถจินตนาการ วาเปนรังผึง้ ขนาดใหญมโหฬารปลอ ยฝูงอสุรกายยักษบ นิ วอ นอยเู ต็มทอ งฟา ไปจนถึงรังผึ้งขนาดเล็ก มีรงั ผ้งึ จ๋วิ เพียงตวั เดยี ว 3.1.4 ระบบหองโรมนั ชาวโรมันสรา งระบบการจาํ แบบงา ยๆ พวกเขาจะจนิ ตนาการถงึ ประตูทางเขาบานและหองตางๆ ในบาน จากน้ันก็บรรจุส่ิงของตางๆ ลงไปในหองตามที่พวกเขา ตองการ แลวเช่ือมโยงภาพสิ่งของแตละช้ินเขากับสิ่งที่ตองการจํา แตจะระมัดระวังไมทําใหหอง กลายเปนถงั ขยะแหงความคิด ความถกู ตอ งและเปน ระเบียบ คอื หัวใจของระบบน้ี หองโรมันน้ีเปด โอกาสใหไ ดใ ชท กั ษะการทาํ งานของสมองซีกซายและขวา ทั้งน้ี เพราะระบบหองตองใชโครงสราง ท่ีชดั เจนและเปนระเบียบพอๆ กบั ตอ งใชจ ินตนาการและความรสู กึ อยางมาก ระบบนี้นาช่ืนชมตรงท่ี หอ งสามารถบรรจุจินตนาการไดครบบริบูรณ สามารถใสส่ิงของแปลกๆ เขาไปในหองไดทุกอยาง ตามใจปรารถนา ขอดีของการใชระบบน้ีคือ ถาเริ่มจินตนาการวาเปนเจาของสรรพส่ิงในหองแหง จนิ ตนาการดวยตวั เอง ความทรงจําและความฉลาดเชิงสรางสรรคก็จะเร่ิมทํางานนอกเหนือจิตใต สาํ นกึ จะรสู ึกวา เปนเจาของสิ่งเหลา นน้ั จรงิ ๆ วธิ นี ี้จะชว ยเพิม่ ความเปน ไปไดใหทาํ ไดในทส่ี ดุ 3.1.5 ระบบอักขระ หลักเกณฑในการสรางระบบการจําแบบอักขระทําได ดังนี้ เลอื กคําดงั ภาพเดน ชวยจําท่ีขึ้นตน ดว ยเสยี งพยัญชนะและการจําไดงายๆ ถามีคําสําหรับพยัญชนะ ตัวใดตัวหน่ึงหลายคํา ใหใชคําท่ีมากอนตามพจนานุกรม เชน พยัญชนะ L มีคําดังที่พอใชไดคือ elastic (ยืดหยุน) elegy (คําไวอาลัย) elephant (ชาง) เปนตน ซ่ึงถาเปดพจนานุกรมจะเจอคําวา elastic เปนคาํ แรก ควรเลอื กคาํ แบบนแี้ หละมาใชใ นระบบอกั ขระ เหตผุ ลทใ่ี ชหลักเกณฑน ี้ก็คอื ถาลืม คําดงั ภาพเดน ของอกั ขระ ก็สามารถนึกไลไปตามลําดับตัวอักษร แลวก็จะพบคําท่ีถูกตองไดอยาง รวดเร็ว เชนในตัวอยางท่ียกมาขางตน ถาลืมคําดังภาพเดนของอักขระท่ีถูกตองของพยัญชนะ L ก็เร่ิมไลจ าก ela แลวกจ็ ะระลึกไดท นั ทีดงั ภาพเดนคือ elastic Thinking Skills For 21st Century Teachers 21

3.1.6 ระบบเมเจอร ระบบน้ถี ือเปน สดุ ยอดของระบบการจําขั้นพื้นฐาน มีการนํามาใช และมีการพัฒนาอยางตอเนื่องมากกวาสามรอยป ตั้งแตกลางป พ.ศ. 2240 ผูที่แนะนําระบบน้ี คือ สตานิสลอส มงิ ก วอน เวนนส ชีน (Stanislaus Mink Von Wennsshein) ระบบน้เี ปน เครื่องมือท่ีชวยให สุดยอดนักจาํ ในยคุ นัน้ สามารถสลดั พันธนาการจากระบบเดมิ ๆ ออกได ซึง่ แมจ ะยอดเย่ยี มแตก็ยังมี ขอ จาํ กดั อยไู มนอ ย เหลา ยอดนกั จําตอ งการระบบหน่ึงระบบทจี่ ะชว ยใหพ วกเขาจดจํารายการยาวๆ และขณะเดียวกันก็ตองการใหระบบน้ีชวยใหพวกเขาสามารถจดจําตัวเลข วันเดือนป ตลอดจน จดั ระเบยี บและโครงสรา งความจําไดนับรอยนบั พนั วิธี 3.2 เทคนิคเพิม่ ความจําใหกŒ ับสมอง วรพรรณ เสนาณรงค (2559) ไดอธิบายเทคนิคท่ีเราสามารถใชเพื่อกระตุนใหเกิด ความจาํ ทด่ี ขี ึ้นได เทคนคิ ทน่ี ยิ มใชกนั มากมี ดงั น้ี 3.2.1 ใชภ าษาภาพ การผกู เรอื่ งราวหรือขอมูลเขากับภาพจํา โดยเนนภาพท่ีโดดเดน หรือจําไดง า ย จะทําใหจ ดจําส่ิงเหลานน้ั ไดดี ไมเ กิดความสับสนและไมตองใชความพยายามมากนัก เพราะสมองไวตอภาพมากกวา ขอ ความ 3.2.2 ใสอารมณความรูสึก กรณีตัวอยางงายๆ ก็คือภาพยนตรระทึกขวัญหรือ ภาพยนตรส ยองขวญั เราจะจดจําไดดีแทบทุกฉากทุกตอน เพราะมันนากลัว แตที่ตองขยายความ เพ่ิมก็คือ ไมจําเปนตองเปนความกลัวเทานั้น เราสามารถใสอารมณแบบไหนก็ไดใหกับขอมูล ทต่ี อ งการจดจํา ยงิ่ ใสอ ารมณเ ขม ขน มากเทาไรกย็ ง่ิ ชวยใหจดจําไดด มี ากขน้ึ เทา น้นั 3.2.3 เพ่ิมจุดเดน คนหลายคนเปนท่ีจดจําของผูอ่ืนก็เพราะมีจุดเดนบางอยาง การสรา งความแปลกหรอื แตกตา งใหกบั สิง่ ทเี่ ราตองการจดจําก็เปน อีกทางเลือกหนึง่ ที่จะนํามาใชไ ด 3.2.4 ทวนซํ้า วิธีนี้บานเราใชกันเยอะมากทีเดียว เชน การใหผูเรียนทองสูตรคูณ การทองตารางธาตใุ นวิชาเคมี เปน ตน พวกน้ีเปนรปู แบบหนึง่ ของการทวนซํา้ ถาเรามีเรือ่ งทต่ี องการจาํ กใ็ หยกเร่อื งนน้ั มาทวนซ้ําเมอ่ื เวลาผา นไป เชน วนั น้ีอานขอ มูลหนง่ึ ทีส่ ําคัญไปแลวรอบหนึ่ง อีกสองวัน กเ็ อามาอา นทวนใหม เปน ตน 3.3 การดูแลรา‹ งกายเพ่ือเสรมิ ประสทิ ธิภาพของสมองและความจํา 3.3.1 ฝกการหายใจ สมองจะทํางานไดดีมากในสภาวะท่ีมีออกซิเจนมากพอ การหายใจทถี่ กู ตอ งจงึ ชว ยไดม าก วิธีการหายใจทเ่ี ปน ธรรมชาตขิ องรางกายกค็ อื เม่ือหายใจเขาทอง ตองปองออกมา ไมใ ชส วนหนา อกหรือการยกไหล และเมอื่ หายใจออกทองตองยบุ เขา ไป 3.3.2 ออกกาํ ลังกาย การหมุนเวียนเลือดที่ดีชวยอํานวยความสะดวกตอการทํางาน ของสมองมาก และการออกกาํ ลงั กายกเ็ ปนวธิ ีทีด่ ีท่ีสดุ ที่จะทําใหเลือดไหลเวียนท่ัวรางกาย รวมถึง สวนของสมองดว ย 22 Thinking Skills For 21st Century Teachers

3.3.3 ควบคมุ ปริมาณไขมนั ระดับไขมันทีส่ ูงกวา เกณฑทเ่ี หมาะสม เปน ตวั การหนึ่งซึ่ง ทาํ ใหหลอดเลอื ดในสมองมปี ญ หา แนนอนวา สงผลตอ การทํางานของสมองและความจําโดยตรง 3.3.4 ดื่มน้ําสะอาดอยางเพียงพอ น้ําเปนสวนสําคัญที่ขาดไมไดเพราะเปน องคประกอบหลักของรางกาย การด่ืมน้ําสะอาดมากพอกับความตองการ จะชวยใหรางกายและ สมองสดชนื่ ระบบโดยรวมทํางานไดต ามปกติ โดยสรุปการพัฒนาสมองเพ่ือพัฒนาการจดจําของมนุษยมีระบบพ้ืนฐาน คือ ระบบ เชอื่ มโยง ระบบเลขรปู ทรงหรือระบบหมดุ ระบบเลขคลอ งจอง ระบบหอ งโรมัน ระบบอกั ขระและระบบ เมเจอร สว นเทคนคิ ทเ่ี ราสามารถใชเพอ่ื กระตนุ ใหเกิดความจําทีด่ ขี ึน้ ได เชน ใชภาษาภาพ ใสอ ารมณ ความรสู ึก กรณีตัวอยางงายๆ เพิ่มจุดเดน ทวนซํ้า การดแู ลรางกายเพื่อเสริมประสิทธิภาพของสมอง และความจํา มนุษยจําเปนตองฝกการหายใจ ออกกําลังกาย ควบคุมปริมาณไขมัน ด่ืมน้ําสะอาด อยางเพียงพอ สมองจะทํางานไดดีมากในสภาวะที่มีความสมดุลของรางกาย เมื่อมนุษยทํา ความเขาใจสมองของตนเองเพื่อพฒั นาการจดจําแลว สมองของเราก็จะทําหนาที่สงตอการเรียนรู เพ่อื พฒั นาการคดิ 4. การจดั การเรียนรŒูเพอื่ พัฒนาการคิดของผูเŒ รียน การจัดการเพื่อใหกระบวนการเรียนรูเกิดข้ึน มีตัวแปรหรือเง่ือนไขท่ีตองพิจารณาจาก 2 ดาน คือ ผเู รียนและผสู อน สงิ่ สาํ คญั ท่ีตอ งตอบโจทยใ หไ ดว า ผูเรียนมีความตองการท่ีจะเรียนอะไร (ผเู รียนยังไมร ูอะไร) และเรียนอยา งไร (สมองเรียนรูอยางไร) สวนดานของผูสอน คือ จะสอนอะไร (ซึ่งตองสอดคลองกับวาผูเรียนรูแลวหรือไมและตองการรูหรือเปลา) และจะสอนอยางไรซึ่งจะ สอดคลอ งกับกระบวนการเรยี นรขู องสมองเพ่ือใหก ารสอนไดผลในภาคสวนการจัดการศึกษา ยังมี กิจกรรมสําคัญอีกประการหน่ึง คือ การวัดผลและประเมินผลซ่ึงตองหาคําตอบวา กระบวนการ เรียนรูที่ผูสอนจัดใหแกผูเรียนน้ันสัมฤทธิ์ผล สามารถทําใหสติปญญาพัฒนาข้ึนหรือไมเพียงใด กจิ กรรมท่ีดาํ เนินการโดยอาศยั ส่ิงทีป่ รากฏเห็นจากศกั ยภาพของสมองในขณะท่กี ระบวนการเรียนรู นัน้ กระทําตอตัวสมองโดยตรง นยั ความหมายนกี้ ค็ ือ ในกระบวนการเรียนการสอน สมองผเู รียนเปน กลจักรสําคัญของกระบวนการท่ีจะเกิดการพัฒนาหรือการเรียนรู กลาวคือ สมองมีปฏิสัมพันธ โดยตรงตอกระบวนการเรียนการสอน สวนของการประเมินนั้น สมองจะแปลความหมายของสิ่งที่ ผูเ รยี นแสดงออกมา เพอื่ ใหรวู ามีอะไรเกดิ ข้ึนบา งในสมองผูเรียนหลังการเรียนรูสองกระบวนการน้ี ตอ กัน จากแนวคดิ ของ เพียเจท (Piaget) สามารถเสนอแนวทางการจดั การจดั การเรยี นรเู พื่อใหผ เู รยี น คิดเปน ไดด ังนี้ (อารี สณั หฉว,ี 2554) Thinking Skills For 21st Century Teachers 23

4.1 สาระหรอื กจิ กรรมทจี่ ะชว‹ ยส‹งเสรมิ ใหŒผเŒู รียนคดิ ควรมีลักษณะ ดังนี้ 4.1.1 การเรียนรูอยางมีความหมาย ส่ิงที่ผูเรียนจะเรียนรูไดดีตองเปนสิ่งที่มี ความหมายสาํ หรับเขา สิง่ ที่มคี วามหมายตอ ผเู รียน คือสง่ิ ท่เี ขาสนใจ สิ่งท่ีผูเรียนเห็นวาเมื่อไดเรียน แลวจะมีประโยชนตอ เขา เชน ผเู รียนระดับประถมตนชอบที่จะเรียนรูเร่ืองสัตว ธรรมชาติมากกวา เรือ่ งเศรษฐกจิ 4.1.2 การเรียนรอู ยางทา ทาย ผเู รยี นจะเรียนรไู ดด เี ม่ือสง่ิ ที่เรียนมคี วามทา ทาย และไป ถึงจุดหมายไดไมย ากเกนิ ไป ส่ิงท่งี ายเกนิ ไปจะทําใหผูเรียนเกดิ ความเบ่ือหนายไมอยากเรียน ในทาง ต ร ง กั น ข า ม ถ า ส่ิ ง ท่ี เ รี ย น ย า ก จ น เ กิ น ไ ป เ รี ย น เ ท า ไ ร ก็ ไ ม ป ร ะ ส บ ผ ล สํ า เ ร็ จ จ ะ ทํ า ใ ห ผู เ รี ย น เ กิ ด ความทอ แทหมดกําลงั ใจในการเรียนรู 4.1.3 การเรียนรูอ ยางเหมาะกับวัย ควรจัดการเรียนรูใหต รงกบั วัยและพัฒนาการของ ผเู รยี น ผูเรียนแตล ะวัยจะมีความสนใจและความตองการที่แตกตางกัน เชน ผูเรียนประถมตอนตน จะชอบฟง นิทาน สวนผเู รียนประถมตอนปลายจะชอบเรื่องเกยี่ วกบั การผจญภัย นอกจากนผี้ ูเรียนใน วัยเดียวกันแตล ะคนยงั มกี ารเรยี นรูท ไี่ มเหมือนกัน 4.2 การจดั กระบวนการเรยี นรŒู ในการจัดกระบวนการเรียนรูแตละคร้ัง ผูสอนจะตองรูวาผูเรียนสามารถเรียนรูจาก ประสบการณเ ดิม ผสู อนควรรกู อนทกุ ครั้งวา ผูเรียนรอู ะไรแลว บา ง เพ่อื ที่จะไดจ ดั การเรียนรูไดอ ยา ง เหมาะสม สง่ิ ท่ีผเู รียนจะเรียนรูใหมนั้น ถาผูเรียนมีความรูหรือประสบการณเดิมท่ีเกี่ยวของกันอยู จะทําใหผูเรียนเรียนรูไดโดยงายและรวดเร็ว ผูสอนควรคิดเสมอวาการเรียนรูสามารถพัฒนาได ดังนน้ั ในการจัดกจิ กรรมการเรยี นรจู ึงควรมลี ักษณะดังนี้ 4.2.1 การเรียนรูอยางมีขั้นตอน ในการจัดการเรียนรูที่ดีนั้นตองมีข้ันตอน การจัด การเรยี นรไู ปตามขน้ั ตอนจะชวยใหผูเรียนไมสับสน สามารถเรียนจากส่ิงท่ีงายรายละเอียดไมมาก ไปสสู ิ่งท่ียากและมีรายละเอียดท่ีสลับซับซอนมากยิ่งขึ้น ซึ่งเปนการเรียนรูท่ีเปนระบบ นอกจากน้ี การใหผูเรยี นไดฝ กคิดจากสงิ่ ท่ีงายกอนจะเปนแรงจูงใจใหผูเรียนสนใจท่ีจะคิด เปนการฝกนิสัยใน การคิดใหกับผูเรียนกอน แลวจงึ เพม่ิ ความยากทีละเล็กทีละนอยไปตามลําดับ เร่ืองที่ยากบางเรื่อง จําเปนตองอาศัยพ้ืนฐานจากเรื่องที่งาย เชน การที่จะใหผูเรียนเขียนเรียงความ ผูเรียนจะตองรู สวนประกอบของการเขียนเรียงความกอนและรูวาสวนประกอบแตละสวนมีความสําคัญอยางไร มีวธิ กี ารเขียนอยางไร 4.2.2 การเรยี นรอู ยา งมปี ฏสิ ัมพนั ธ การเรยี นรสู ว นมากเรยี นรูไดจากการมีปฏิสัมพันธ กบั สังคม การเรียนรทู ี่ไดผลดีควรจะเปนการที่ผเู รียนไดท ํากิจกรรมรวมกับผูอ่ืน การทาํ งานเปนกลุม ซ่ึงจะชว ยใหมีการแลกเปลี่ยนความรู ความคิด และประสบการณ ทาํ ใหเกิดการเรียนรูที่กวางขวาง หลากหลาย นอกจากนี้ผเู รยี นยังไดเรียนรูก ารอยรู วมกบั ผูอ ่ืนดว ย 24 Thinking Skills For 21st Century Teachers

4.2.3 การเรียนรูอยา งหลากหลาย การเรียนรูตองมีสวนประกอบกันหลายๆ อยางใน สภาพแวดลอมที่เหมาะสมจะทําใหผูเรียนเกิดการเรียนรูท่ีดีในการจัดการเรียนรูควรมีท้ังวิธีการ นาํ เสนอขอ มลู กจิ กรรม สอื่ ที่หลากหลาย เพ่ือทําใหผูเรยี นเกิดความสนใจไดร ับประสบการณตางๆ และเรยี นรูอยางรวดเร็ว 4.2.4 การเรยี นรอู ยา งรผู ลของการกระทาํ ผเู รยี นจะเรียนรูไดดีเม่ือรูผลของการทําใน การเรียนรูหรือในการทํากิจกรรม ตางๆ หากมีการบอกวาสิ่งท่ีเขาทําแลวเปนอยางไร จะทําให ผูเรียนกระตอื รือรนท่ีจะเรียนรูตอไป ถาทําแลวไดผลดีก็ตองการท่ีจะเรียนรูเพ่ิมเติมอีกหรือถาทํา แลวยังไดผ ลไมด เี ทา ที่ควรก็จะมคี วามพยายามท่ีจะทําใหดีมากยิ่งข้ึนหรือ ทําใหไดตามจุดมุงหมาย เชน เมื่อมกี ารแสดงความคิดของผูเ รียนไมว า จะเปน กลุมยอ ยหรือสวนบุคคลผูสอนควรบอกผลของ การแสดงความคิดน้ันๆ เลยวา เปนอยางไร มคี วามนาสนใจ มีความหลากหลาย นาลองเอาไปทําดู เปนตน 4.3 การบูรณาการในการจัดการเรียนรŒู การบูรณาการในการจัดการเรียนรคู วรบูรณาการทักษะตางๆ ที่เอ้ืออํานวยใหผูเรียน เกิดการคดิ ควบคกู นั ไปกับเนือ้ หาและกิจกรรมการเรียนรูโดยตลอด เริ่มต้ังแตฝกใหผูเรียนมีทักษะ ในการสงั เกต จดบนั ทกึ และนาํ เสนอ ใหผเู รียนเปนคนชางสังเกต เมื่อพบเห็นส่ิงตางๆ ท่ีอยูรอบตัว ท้งั ที่เกดิ ขึน้ ตามธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ มรอบตัว เห็นความเปล่ียนแปลงความเปนไปของส่ิงตางๆ เมอ่ื พบแลวก็ จดบันทึกเพ่ือปอ งกนั การหลงลมื การจดบันทึกนี้มีไดมุงเนนการเขียนใหถูกตองตาม หลกั ภาษา สําหรบั ผูเรียนเลก็ ๆ ท่ยี ังเขยี นไมเปนหรือเขยี นไมคลองอาจจะจดบันทึกเปนรูปภาพก็ได และนําส่ิงที่พบเห็นมานําเสนอกับเพื่อน ผูสอน พอแม หรือผูที่รูจักเพื่อจะนําไปสูการสนทนา การปรึกษาหารอื การคนหาขอ เท็จจรงิ ซงึ่ จะสง ผลตอการคิด นอกจากน้ีควรท่ีสงเสริมทักษะการคิด ไดแ ก การวิเคราะห แยกแยะ เปรยี บเทียบ จัดกลมุ แปลความ ตีความ สรุปความหรือหลักการของ ท่ีสิ่งท่ีเรียนรู วิจารณ หาความนาจะเปน มีจินตนาการ รูจักสังเคราะห นําส่ิงที่แปลกแยกตางๆ มารวมกันเปน สิ่งใหม นาํ สิ่งตางๆ มารวมเปนความคิดเดียวกัน เปนตน ซึ่งทักษะการคิดที่กลาวมา นั้นก็ไมจําเปนท่ีจะตองสอนใหครบ ทุกทักษะ ผูสอนควรพิจารณาเลือกตามความเหมาะสมกับ ความรูหรือกิจกรรมท่ีสอน เชน เมื่อสอนเกี่ยวอักษรสูง อักษรกลาง อักษรตํ่า ในกลุมสาระ การเรียนรภู าษาไทย เพ่อื ใหผเู รียนจดจาํ และเกดิ การเรยี นรใู นเร่ืองใกลตัว อาจถามผูเรียนเก่ียวกับ ชือ่ ของตนเองวามีอกั ษรตัวใดบา งและเปนอกั ษรสงู อักษรกลาง หรืออักษรตา่ํ รวมถึงถามชื่อคุณผูสอน ถามช่อื เพื่อนสนทิ หรือการบูรณาการกับการแตงเพลงเพอื่ ใหส นุกกับการรอ งและเรยี นรกู ารบรู ณาการ ทักษะการคดิ กบั เรอ่ื งใกลตวั ในกจิ กรรมเชนนี้ผเู รยี นจะ เรยี นรใู นบรรยากาศดีมีความสขุ ซึ่งจะทําให ผเู รยี นเรียนรไู ดเปน อยางดแี ละพัฒนาการคิดไปดวย Thinking Skills For 21st Century Teachers 25

4.4 การใชคŒ าํ ถามเพื่อกระตนุŒ ความคิด ทศิ นา แขมมณี (2558) กลาววา เทคนิคการใชคําถามเปนเทคนิคท่ีผูสอนนําไปใชไดมาก ทีส่ ุดสะดวกท่ีสุดและประหยัดเวลาไดม ากหากใชไ ดด กี จ็ ะเกดิ ประโยชนคุม คา มาก การใชคําถามที่ดี เพยี ง 1 คาํ ถาม อาจชว ยใหผเู รียนเกิดการเรยี นรูไดมหาศาล ประเด็นทเ่ี ปน ปญ หาก็ คอื ผูสอนจะต้ัง คําถามใหดไี ดอ ยางไร คาํ ถามแบบใดท่จี ะกระตุนใหผ เู รียนไดเ กดิ กระบวนการคดิ ผูสอนจําเปน ตองมี พน้ื ฐานความเขา ใจในความหมายหรือวธิ กี ารกระบวนการของความคิดแตละประเภทท่ีตองการฝก ใหผูเรียน จึงจะสามารถตั้งคําถามเพื่อนําผูเรียนไปสูการคิดประเภทน้ันๆได ผูสอนจึงจําเปนตอง มีเกณฑหรือหลักหรือเปาหมายท่ีใชในการตั้งคําถามตัวอยาง เชน การกระตุนใหผูเรียนคิดโดยใช คําถามตามหลักของบลูม คือ ถามเกี่ยวกับความรู ความเขาใจ การนําไปใช การวิเคราะห การสงั เคราะหแ ละการประเมนิ นน้ั ผสู อนจําเปน ตองมคี วามรคู วามเขา ใจเกย่ี วกับพุทธพิ สิ ยั ของบลูม ที่ชวยกระตนุ หรือทา ทายใหผเู รียนใชความคดิ ในระดับสงู ข้ึนและซับซอนข้ึนกวาระดับท่ผี เู รยี นเปน อยู และไมวาจะถามอะไรสิ่งท่ีผูถามจําเปนตองมีคือเปาหมายที่ชัดเจน โดยความสําคัญของการใช คําถามเพื่อกระตุนความคดิ มีดังน้ี 4.4.1 ใชเปนส่ือสําหรบั สํารวจและทบทวนพ้ืนความรูเดิมและประสบการณเดิมของผูเรียน คําตอบของผูเรียนจะเปนส่ือนําไปสูการเรียนการสอนบทเรียนใหมและประสบการณใหม 4.4.2 ใชกระตนุ ความสนใจของผูเรียน ผสู อนอาจใชคาํ ถามเพ่อื เรา ความสนใจของผูเรยี นไดทุก ขน้ั ตอนในการเรียนการสอน เชน การใชค ําถามเพอื่ เร่ิมตน บทเรยี น ถามใหผูเ รียนสังเกต ใหยกตัวอยาง ใชเปน ส่ิงเชอื่ มโยงหรือเรมิ่ ตน การสนทนาระหวางผสู อนกบั ผเู รยี น เพราะผเู รียนจะตอบคําถามของผสู อน ไดห ากสนใจเรียนตลอดเวลา 4.4.3 ใชเสริมสรา งความสามารถทางความคิดใหแกผูเรียน ชวยใหผูเรียนฝกคิดหาคําตอบ หาเหตผุ ล และหาความรูไ ดด วยตนเอง 4.4.4 คําถามที่ดีจะชวยใหมีการอภิปรายตอเน่ือง เปนการขยายความคิดและแนวทางใน การเรียนรแู ละขอสรปุ หลักเกณฑใหม ๆ 4.4.5 การใชค ําถาม ชว ยใหผ เู รยี นมสี วนรวมในการเรียนการสอน เชน ทําใหผเู รียนมโี อกาส ตอบคาํ ถาม เสนอความคิดเหน็ และตง้ั คาํ ถาม รวมท้ังไดร ว มกจิ กรรมอน่ื ๆ ดว ย 4.4.6 ชวยใหผูเรียนพยายามคนควาหาความรูใหมเพ่ิมเติมเพื่อที่จะนํามาตอบคําถามของ ผสู อน 4.4.7 ใชชวยทบทวนหรอื สรุปบทเรียนใหเปนทเ่ี ขา ใจตรงกนั 4.4.8 ใชชวยประเมินผลการเรยี นของผูเรียนและการสอนของผสู อน กลาวโดยสรุปการใชคําถามเพื่อกระตุนความคิดเปนภารกิจหลักของผูสอนท่ีจะชวยให ผเู รียนเกิดการเรยี นรูและพฒั นากระบวนการคดิ เพอ่ื นําไปสกู ารคดิ ตา งๆ ดงั นั้น ผูสอนจําเปนตองมี พน้ื ฐานความเขาใจในความหมายหรือวธิ ีการกระบวนการของความคิดแตละประเภทท่ีตองการฝก ใหผ เู รียน จงึ จะสามารถตงั้ คําถามเพอ่ื นําผูเ รียนไปสูการคิดประเภทนั้นๆได 26 Thinking Skills For 21st Century Teachers

4.5 วิธีการพูดของผŒูสอนเพ่ือพฒั นาการคิด วิธีการพดู ของผสู อนมีสวนสาํ คัญท่ีจะทาํ ใหผ ูเ รยี นไดพ ฒั นาการคดิ ดงั นน้ั การท่จี ะพูดอะไร กบั ผูเรยี นผสู อนตอ งพิจารณาใหดี ลักษณะของการพดู ทด่ี ีของผสู อนควรมี ดงั น้ี 4.5.1 ผูสอนควรมีความพรอมและมีความมั่นใจในการพูด รวมทั้งการเลือกใชภาษากาย ที่เหมาะสม ก็สามารถทําใหการพูดนาสนใจมากขึ้นได ไมวาจะเปนการเดิน การวางมือ หรือ การมองตา การเลือกใชระดับเสียงเพื่อดึงใหผูฟงสนใจจะชวยใหผูสอนสื่อสารไดตรงตาม ความตองการมากข้ึน 4.5.2 ผูสอนควรเวนจังหวะเล็กนอย เมื่อตองการพูดเรื่องสําคัญ เพื่อดึงดูดความสนใจ จากผูฟง หรือหยุดเมื่อพูดเรื่องสําคัญจบ เพื่อใหผูฟงไดคิดตามลองหาคําพูดที่คิดวาสามารถ สรางสีสัน ควรเลือกภาษาท่ีใชในเชิงสรางสรรคและเหมาะสมกับวัยไปพรอม ๆ กัน 4.5.3 ผูสอนไมควรพูดโดยใชภาษาทางการมากเกินไปอาจจะทําใหนาเบื่อ เราอาจจะ ลองหาคาํ หรือสํานวนท่ีคิดวานาจะเพ่ิมสีสันหรือเรียกความสนใจไดมาใช ในขณะเดียวกันการใช คําหรือภาษาที่สบายเกินไปในสถานการณที่ยังมีความเปนทางการอยู ก็อาจจะทําใหเรา กลายเปนคนท่ีดูไมเปนมืออาชีพไดเหมือนกัน 4.5.4 ผูสอนควรเลี่ยงที่จะใชศัพทเทคนิค หรือภาษาที่ใชกันเฉพาะกลุม เพราะมันอาจ ทําใหคนฟงไมเขาใจ จนไมอยากฟงตอ และที่สําคัญผูสอนควรระวังคําพูดเพราะคําพูดของผูสอน บางคําอาจสกัดก้ันความคิดของผเู รียนทําใหไมเ กิดการพฒั นาการคดิ อยา งที่ตงั้ เปาหมายไว 4.6 การใชเŒ ทคนิคอ่นื ทเ่ี ออ้ื ต‹อการฝกƒ คดิ ในการฝกคิดมีหลายสิ่งหลายอยางท่ีผูสอนควรคํานึงแมวาจะเปนเรื่องเล็กนอยแตก็มี ความสาํ คัญอยา งทจี่ ะชว ยใหผ ูเ รยี นพัฒนาการคิด ไดแ ก 4.6.1 การมตี วั เลือก คือ การฝกใหผูเรียนคิดในระยะแรก ผูสอนควรมีตัวเลือกหรือ เวน ท่ีวางไวใหผูเรียนคิดเสมอ เชน ถาวนั นผ้ี เู รยี นไมไ ดนําการบานมาสงผูเรียนจะทําอยางไร ก.บอก ผูสอนและขอสงงานในวันตอไป ข.โทรศัพทให คนท่ีบานนําการบานมาใหที่โรงเรียน ค.อื่นๆ (บอกทางเลือกอน่ื ๆ) เปนตน เปน ทางเลอื กใหก ับผเู รยี นๆ มใิ ชใหผูเรยี นคดิ เองเพียงลาํ พังเพราะเร่ือง บางเรื่องอาจจะยากเกนิ ไปในความรสู ึกของผูเรยี น 4.6.2 เวนระยะเวลาใหผเู รียนไดคิด คอื ผูส อนควรใหเวลากบั ผเู รียนในการใชความคิด เสมอ เชน ในเวลาเรยี นเมอ่ื ผสู อนต้ังคาํ ถาม ตองเวนระยะเวลาใหผูเรียนไดคิดกอน มิใชคาดค้ันเอา คําตอบอยางรวดเรว็ แมแ ตผใู หญเ องถาตองคิดเรอ่ื งตา งๆ บางคร้ังเรายงั คดิ ไมคอยไดในระยะเวลา สั้นๆ การใหผเู รียนคิดเปน นั้นมใิ ชก ารฝก คิดเลขเรว็ ท่ตี องทําในระยะเวลาอันรวดเร็ว 4.6.3 ใหความสนใจ คือ ผูสอนการเอาใจใสก ับเร่ืองที่ผูเรียนกําลังคดิ และเขาใจถึงจุด ทผี่ ูเรียนกําลังคิด แสดงความสนใจอยางแทจ รงิ ตงั้ ใจฟง เม่ือผูเรียนคิดและบอกไมใชผูสอนคอยแต Thinking Skills For 21st Century Teachers 27

ตอบสนอง เชน พูดวา “เออ..ดี ใช” ตอ งแสดงความสนใจ จริงๆ มองทต่ี า พยักหนายอมรับ จะทาํ ให ผเู รียนมีกําลังใจที่จะคดิ เพราะรวู า มคี นใหความสนใจกบั ความคดิ ของเขา 4.6.4 เคารพความคดิ คอื เม่ือผูเ รยี นแสดงความคิดของเขาออกมา ผสู อนควรเคารพ ความคิดของผูเรียน ไมควรตัดสินความคิดของเขาวาดี ไมดี เปนไปไมได ควรใหกําลังใจและบอก ผูเรียนวา “หนูทําได” ผูใหญสวนมากมักจะมองวา ความคิดของผูเรียนไรสาระเปนเร่ืองเพอฝน สงิ่ เหลานีท้ าํ ใหผูเรียนหลายคนไมก ลาทจี่ ะคดิ ดังนั้น จึงควรเช่ือม่ันในความคิดของผูเรียนและมอง ผูเรยี นในแงท ีด่ ี เชน ผูสอนถามผูเ รียนวา “ขาวตอกที่ใชในการไหวผูสอน มีความหมายวาอยางไร” ผเู รียนคนหนง่ึ ตอบวา “ที่ใชขา วตอกไหวผูสอนเพราะเม่ือไหวผูสอนเสร็จผสู อนจะไดรับประทานและ จะไดมีแรงสอนผูเรียน” แทนท่ีจะบอกวาผิด ผูสอนควรบอกวา “เปนเหตุผลที่อาจเปนไปได แตผูเรียนลองคิดเพิ่มอีกวานอกจากนี้แลว ยังมีความหมายอะไรอีก” เปนตน พยายามตั้งขอ สมมตฐิ านในสิ่งท่ีผเู รยี นคดิ วา นาจะทําได พยายามกระตุนใหผูเรียนลองทําคิดเพ่ิมขึ้น ยอมรับการ ตัดสนิ ใจของผเู รยี น ไมว า จะเปนอยา งไรใหผูเรียนลองทาํ ใหผูเรียนไดเ รยี นรูวาคนเราเรยี นรจู ากความ ผดิ พลาด การเรียนรูจากความผิดพลาดก็คือการเรียนเหมือนกัน 4.6.5 รว มเสี่ยงในการคิดทุกคร้งั ท่ีผูเรียนคิด คือ ผูสอนควรทําใหผูเรียนมีความรูสึก วามีผรู วมในความเสี่ยง มีผูชวยอยูสามารถชวยเหลือไดจะทําใหผูเรียนกลาท่ีจะคิดเพราะม่ันใจใน ความปลอดภยั และอนุ ใจ นอกจากนี้ในการฝกคิดผูสอนควรทําตัวใหเปนกัลยาณมิตรกับผูเรียนไม ตองแสดงความเปนผูใหญเกงกวา โดย ปกติผูเรียนจะมีความเกรงใจผูใหญอยูแลวโดยเฉพาะใน สังคมไทย ดังน้ัน ในบางเรือ่ งผูเ รียนไมกลาทจ่ี ะคิดเพราะกลัว ผูใหญจะวา การท่ีผูสอนรวมทําตาม ความสนใจของผูเ รยี น พูดคุยกับผเู รียนจะทําใหผ ูเ รยี นไวว างใจในตวั ผสู อนและกลา ท่ีจะคิด กลาท่จี ะ พดู ผสู อนสามารถชว ยแนะนําแนวทางทถ่ี ูกท่คี วรได มใิ ชการขมขูเคี่ยวเข็ญบงั คบั เชน ในการชว ยกนั ตั้งกฎระเบียบของหอง ผเู รียนคนหนึ่งเสนอวา ผูเรียนคนใดถา เรยี นแลวงว งนอนก็สามารถนอนไดเ ลย เพราะเรียนไปก็ไมรูเร่ืองแทนท่ีผูสอนจะบอกวาผูเรียนนอนในหองเรียนไมได ผูสอนก็อาจจะให ผเู รียนๆ ชว ยกนั คิดตอ ไปวา ถา จะนอนในหอ งเรยี นจะนอนตรงไหนจึงจะไมเกะกะเพ่อื นแลวคนท่ีนอน จะตอ งทาํ อยางไรจึงจะเรยี นหรือทาํ งานไดทันเพ่ือน ผเู รียนๆจะชวยกันคิดวิธีการ บางทีในที่สุดเม่ือ พบปญหามากอาจยกเลกิ กฎขอ นี้ การจัดการเรียนรูเพ่ือใหผูเรียนไดพัฒนาการคิดเปนสิ่งที่จําเปนอยางย่ิง ท้ังนี้เพราะ การคิดเปน เครอ่ื งมือของการเรยี นรู ในการพฒั นาการคิดน้ัน ควรจดั การเรียนรใู นดานทักษะการคิด ซง่ึ จะตองจัดการเรยี นรูใหรูวิธีการคิดใหเคร่ืองมือตางๆ ท่ีเอื้ออํานวยใหเกิดการคิด ไดแก สื่อการ เรยี นรู แหลงการเรยี นรู จัดการเรยี นรูโดยการแสดงใหเหน็ ใหพฒั นาการคิดโดยการแสดงความคิด ของตวั เอง เชน ออกมาพูดหนาช้นั เรยี น เขยี นแสดงความรสู กึ หรอื ความคิดเห็น นอกจากการจัดการ เรียนรูใหเกิดทักษะแลว ควรสรางนิสัยในการคิดใหเกิดแกผูเรียนดวยเพื่อใหเกิดการคิดอยาง สม่าํ เสมอ ใหผูเ รียนไดถ ามตวั เองวา เรามนี ิสัยชา งคิด มีพฤติกรรมฉลาดๆ อะไรบาง ผูเรียนจะถาม คําถามตลอดเวลาอยากรูทุกเร่ืองผูเรียนบางคนไมชอบถามคําถามอะไรเลย ซึ่งเปนลักษณะของ 28 Thinking Skills For 21st Century Teachers

ผเู รียนที่ไดร บั การเล้ียงดมู าหรือเปน มาเองตั้งแตเกดิ ผสู อนตองพยายามใหกําลังใจ ใหผเู รยี นถามให ไดและชมเชยเมื่อผูเรียนทําไดจะชวยสรางนิสัยชางถามชางคิดใหเกิดข้ึนได นอกจากนี้ใน การพัฒนาการคิดนั้นควรจัดกระบวนการเรียนรูใหเกิดความคิดอยางเขาใจ ซ่ึงเปนการเชื่อมโยง ความสัมพันธระหวางความรูเดิมกับความรูใหม เปนการสรางเครือขายในสมองทําใหผูคิดเกิด ความเขา ใจอยางลึกซึ้ง เชน หากเรานําสมมาใหผูเรียนดูแลวบอกวานี่ คือ สมเม่ือผูเรียนเห็นสีสม ก็จะบอกวานี่คอื สม แตหากเราไดใหผูเรียนชิมความเปร้ียวของสมและใหดูสมชนิดตางๆ ท้ังท่ีเปน ผลปอกเปลือกเห็นกลีบสม นํ้าสม เครือขายความรูเกี่ยวกับสมก็จะกวางขวาง เรียนรูไดลึกซ้ึง มีความเขาใจในเรื่องสมมากขึ้น ในการจัดการเรียนรูใหเขาใจน้ันผูสอนอาจใหผูเรียนศึกษาจาก แหลงการเรียนรูหลายๆ ทางจากหนังสือใหชิมใหสัมผัสไมใชเพียงแตอานหนังสือหรือดูรูปภาพ เทาน้ันจะทําใหผูเรียนมีความเขาใจมากย่ิงขึ้นทุกส่ิงที่กลาว มาลวนมีความสําคัญตอการพัฒนา ทักษะการคิดท้ังสน้ิ ไมใ ชเ พียงแตขอ ใดขอหนึง่ ทุกขอมีความจาํ เปน เพ่ือจะพัฒนาวิธีการคิดเราตอง ฝก ทักษะการคดิ เพือ่ จะใหม ีลักษณะของการคิดที่ดีเราตอ งมนี ิสยั ในการคิดเพื่อพฒั นาเน้ือหาเราตอง ทําความเขา ใจเรื่องที่เรียนรใู หล ึกซึง้ การจัดการเรียนรเู พื่อใหผเู รียนคิดเปน ผสู อนตองจัดการเรียนรูใหผูเรียนไดเรียนรูกับ การจัดการกบั ปญ หาตา งๆ ใน ชีวิตประจําวัน ตองเรยี นรูท่ีจะเพิ่มการฝก ปฏบิ ัตใิ หมาก ลดการสอน จําใหนอยลง ทํางานคนเดียวใหน อยทํางานเปน ทมี ใหม ากรูจักการแกปญหา ตัดสินใจ ในชั้นเรียนท่ี สอนส่ิงท่ีผูเรียนทุกคนจะตองปฏิบัติในหองเรียนเปนสิ่งที่ผูเรียนชวยกันคิดมีใชเกิดจากคําส่ังของ ผูสอนเมื่อเกิดปญหาตางๆ ข้ึน ผูเรียนจะชวยกันหาแนวทางในการแกปญหา นอกจากน้ีทาทีของ ผูสอนจะตองเปนทั้งเพ่ือนผูรวมคิดและคอยใหกําลังใจ ซึ่งสิ่งเหลาน้ีจะชวยใหผูเรียนมี ความสามารถในการปรับตัว พัฒนาทักษะทางสังคมและอารมณ สามารถแกปญหาตางๆ ไดเปน อยางดีและคดิ ในเชงิ บวกเปน ไปในทางสรางสรรค โรงเรียนจาํ เปน ตอ งมนี โยบายใหผูสอนประจําช้ันชวยพัฒนาเพ่ือสนองตอความตองการ ดานสงั คมของผเู รยี นโดยใหผ เู รยี นมีความรสู ึกท่ดี ีตอเพ่ือน ตอผูสอนและบุคลากรในโรงเรียน สําหรับ ระดบั หอ งเรียน ผูส อนควรสรา งบรรยากาศแหงความเปน มติ ร ความเปนครอบครวั เดียวกนั ใหป ฏิบตั ิตอ กนั ดว ยการใหเ กยี รติ รับฟงความคิดเห็นซึ่งกันและกันแสดงความเอ้ืออาทรตอกัน เชน ผูเรียนท่ีขาด เรยี นเมือ่ กลบั มาเรยี น เพอ่ื นควรชวยกันเลาเรื่องและทบทวนเนื้อหาที่ขาดเรียนให นอกจากน้ีปจจุบัน การเรียนการสอนที่ใชกระบวนการกลุมมากขึ้น เชน จับกลุมผูเรียนเปนกลุมสหรวมใจ ใหผูเรียนที่มี ความสามารถแตกตางกัน ทํางานรวมกันชวยเหลือซ่ึงกันและกันในระดับโรงเรียนผูบริหารโรงเรียน จาํ เปนตอ งมีนโยบายที่จะสรางความรูสึกเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกันในโรงเรียน ใหมีโครงการทั้งโรงเรียน ที่ผูเรียนตา งระดับชัน้ ไดทํางานรว มกนั เชน ชุมนมุ กลมุ สนใจตา งๆ โครงการพช่ี ว ยนอง เปน ตน Thinking Skills For 21st Century Teachers 29

5. การจดั การเรยี นรูŒตามหลกั การพฒั นาสมองในศตวรรษท่ี 21 สมองเปนอวัยวะพิเศษท่ีตองการท้ังอาหารกายและอาหารใจ อาหารกายคืออาหาร ท้ัง 5 หมู ซึง่ เปน สารอาหารบาํ รุงสมอง สวนอาหารใจนนั้ กม็ าจากการประสบความสาํ เรจ็ ในส่ิงที่ทํา นั้นดวยตัวเอง เมื่อสามารถทําสิ่งท่ีทําอยูไดสําเร็จ ตอไปก็จะมีกําลังใจ มีพลังปญญาเพิ่มมากข้ึน มคี วามตองการทาํ งานท่สี ลับซับซอนมากขึ้น ผูเรียนเล็ก 2-3 ขวบมักจะเลียนแบบผูใหญ เมื่อเห็น ผูใหญทําก็อยากชวยทํา ซึ่งเราควรปลอยใหเขาทํา เม่ือเขาทําสําเร็จก็จะเปนอาหารใจที่แทจริง ซง่ึ มาจากความสําเร็จที่ทาํ ไดดว ยตัวเอง ไมใ ชมาจากคาํ ชม ดงั น้ัน หากลูกหลานยังเลก็ เราควรเฝาดู เขาเลนวาเขาจะแกปญหาอยางไร การพัฒนาสมองของผูเรียนปฐมวัยก็เชนกัน “เลนคือเรียน เรียนคือเลน” สําหรับผูเรียนเล็กเปนส่ิงสําคัญ ในขณะที่เลนนั้นผูเรียนจะคนพบตัวเอง คนพบ ความสามารถในการเรียนรู ในการทํางาน ในการแกปญหา สมองเรียนรูไดดีจาก active learning มากกวา passive learning การจะใหผูเรียนคนพบตัวเองจึงตองเปนการเรียนรูเชิงรุก ผูเรียนตอง ไดคลํา ไดสัมผัส ไดจับ ไดปนปาย ไดลองผิด ลองถูก เม่ือไมสําเร็จก็เร่ิมใหม เกิดแรงจูงใจใน การแกป ญ หาดว ยตวั เอง ซึ่งนับเปนแกนแทของการศึกษาที่จะทําใหผูเรียนแตละคนคนพบความรู ความสามารถในการเรียนรูและการปฏิบัติ ตลอดจนศักยภาพและความชอบของตนเอง ซึ่งส่ิงเหลานี้ไมสามารถไดมาดวย passive learning หรือฟงเพียงการบรรยายของผูสอน ในระดับประถมศึกษาน้ัน เม่ือสมองผูเรียนเปด การเรียนรูก็จะงายข้ึน สมองเรียนรูจากของจริง ไปหาสัญลักษณ ชองทางการเรียนรูของสมองมีหลายชองทาง จากการไดเห็น ไดยิน ไดสัมผัส ไดก ลน่ิ ไดลิ้มรส มีความสุขใจ ดังน้ัน หลักสูตรในระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษาจึงตองเปน active learning ใหลงมือทํา ไมใชน่ังฟงเพียงการบรรยาย การพัฒนาสมองของวัยรุน สังคมไทยใน ปจจุบันพบปญหาผูเรียนวัยรุนมีพฤติกรรมไมพึงประสงคคอนขางมาก การแกปญหาผูเรียนวัยรุน ตามหลกั การพัฒนาสมองนนั้ ทําไดดว ยการเปดสมอง และทําใหเขาคนพบตัวเอง คนพบความถนัด และความสามารถของตนเอง สวนในวัยทํางานนั้น ทุกงานท่ีเราทําสําเร็จไดดวยตัวเองหรือชวยกัน ทาํ ใหส าํ เรจ็ คืออาหารใจท่ีสาํ คญั การจัดการเรียนรทู ีพ่ ฒั นาจากการทาํ ความเขาใจของสมอง ในตําราเลมนี้ขอเสนอแนวคิด ที่เกี่ยวกบั “แนวทางการจัดการเรียนรูตามหลักการพัฒนาสมอง” การเรียนรูตามหลักการพัฒนา สมอง (Brain-Based Learning: BBL) ท่ีนําเสนอองคความรูดานการจัดการเรียนรูตามหลักการ พัฒนาสมอง จากแนวคิดของผูเชี่ยวชาญ ผูทรงคุณวุฒิ นักวิชาการ และผูท่ีมีประสบการณจริง รว มกนั บอกเลาเรอื่ งราว ประสบการณ และวธิ กี ารนําแนวคดิ การเรียนรูตามหลักการพัฒนาสมอง ไปปรับใชในการจัดการเรียนรูในโรงเรียนนํารอง BBL ระดับอนุบาลและประถมศึกษาใหเกิดผล สัมฤทธทิ์ ยี่ ง่ั ยืน การท่ีผูเรยี นเรยี นแลวสามารถนาํ ไปประยกุ ตใ ชไดน ั้น ทาํ ใหเกดิ การเรียนรไู ดถ งึ รอยละ 90 ดังนั้น เมอ่ื จบบทเรยี น ผสู อนตอ งคดิ ตองออกแบบ เชือ่ มโยงความรทู ัง้ หนว ย นาํ แบบทดสอบมาให 30 Thinking Skills For 21st Century Teachers

ผู เ รี ย น ท ด ล อ ง ทํ า ผ ล จ า ก ก า ร นํ า ห ลั ก ก า ร พั ฒ น า ส ม อ ง ม า ใ ช ใ น ก า ร จั ด ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น ประกอบดวย (สํานกั งานบริหารและพฒั นาองคค วามรู, 2558)  ผลที่เกิดขึ้นกบั ผูสอน ทําใหผูสอนมีความรู ความเขาใจเร่ืองการทํางานของสมอง เพมิ่ มากข้ึน และสามารถนําไปประยุกตใ ชก ับตวั เอง ผสู อนมคี วามสุข กระตือรือรน ในการทํางานความมน่ั ใจและเกิดความทาทายในการประกอบวิชาชีพผูสอน  ผลท่ีเกิดกับผูเรียน ผูเรียนมีความสุข มีสมาธิ มีวินัยมากขึ้น มีความกระตือรือรน ใฝร ู ใฝเรยี น และกลาแสดงออกมากขน้ึ นอกจากนผ้ี ูเรียนมพี ัฒนาการดา นการอาน และการเขยี น มพี ฒั นาการทางความคดิ สามารถเช่อื มโยงความรูและคิดวิเคราะหได แนวคิดในการนํารูปแบบการสอนของทุกกลุมสาระมาสังเคราะหใหเปนรูปแบบการสอนท่ี สอดคลองกระบวนการทาํ งานของสมอง โดยศึกษาหลกั การทํางานของสมอง 12 ประการ ความเหมอื น และความแตกตางของรูปแบบการสอนในแตละกลุมสาระ การจัดการเรียนรูตามพระราชบัญญัติ การศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ตลอดจนศึกษารูปแบบและกระบวนการสอนจากผูเชี่ยวชาญ แลวจึง นาํ มาสงั เคราะหเ ปน “รูปแบบการจัดการเรยี นรูต ามหลกั การพฒั นาสมอง” ที่เรียกสั้นๆ วา “PRC BBL Model” โดยประกอบดว ย 5 ขั้นตอนดงั น้ี ข้ันตอนท่ี 1: เตรยี มความพรอ ม เพอ่ื เปน การกระตุนสมอง ตามหลักการทํางานของสมอง เม่ือมีการเคลื่อนไหวรางกายอยางมีความสุข สมองจะหล่ังสารเคมีที่ชื่อวา เซโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งสารนี้มีความสําคัญมาก ชวยใหมีจิตใจท่ีสงบและเกิดสมาธิ ซ่ึงจะแตกตางจาก เอนดอรฟน (Endorphin) และ โดพามนี (Dopamine) ทจ่ี ะชวยใหมคี วามสุขและสนกุ สนาน ซ่ึงขั้นตอนนี้นับวาเปน ขน้ั ตอนทส่ี าํ คญั โดยทางโรงเรยี นไดกาํ หนดไววา ทุกช่ัวโมงที่ผูสอนเขาสอน ผสู อนจะตอง Warm Up กอนเสมอ โดยใชเวลาไมเ กนิ 5 นาที ข้ันตอนท่ี 2: เรยี นรู ในข้นั ตอนนจี้ ะคาํ นงึ ถึงหลกั การทาํ งานของสมองท่วี า “เรียนรจู ากงาย ไปหายาก เรยี นรูจ ากของจริง และจากการสัมผสั ” จากการศึกษาทางประสาทวิทยาศาสตร พบวา “มือ” เปนอวัยวะที่มีประสาทสัมผัสท่ีสงผลตอการเรียนรูไดดีที่สุด รองลงมาคือ “ปาก” น่ันก็ หมายถึง ตองใหผูเรยี นพูด หรอื สือ่ สาร การส่ือสารจะชว ยใหผูเรยี นสามารถเชอ่ื มโยงเรื่องได ดังน้ัน การออกแบบรูปแบบการสอน สอ่ื การสอน คุณผสู อนตองคํานึงถึงหลักการทํางานของสมองอยาง มาก การเรียนการสอนจึงจะประสบความสําเร็จ ในข้ันตอนท่ี 2 นี้ มีขั้นตอนยอยท่ีสําคัญหน่ึงคือ “การสรปุ ในแตล ะชว่ั โมง” ผสู อนตองฝกฝนในการเขียน Graphic Organizer เพ่ือใหคุณผูสอนใชเปน เครื่องมือในการสรปุ ท่ีชว ยใหผเู รยี นเกดิ ความสนุก เกดิ การเรยี นรู และจดจาํ ไดงา ยขน้ึ ข้ันตอนท่ี 3: ขั้นการฝก ข้ันน้ีจะสอดคลองกับหลักการทํางานของสมองท่ีวา “สมองจะ จดจําไดดีนําไปสูความจําระยะยาว (Long-term Memory) ตองผานกระบวนการฝกซํ้าๆ” คําวา “ซ้ําๆ” ในที่น้ีไมไดหมายถึง การทําโจทยเดิมซํ้าๆ แตหมายถึงการใชหลักการ เชน หลักการบวก Thinking Skills For 21st Century Teachers 31

ก็นําไปใชกับการบวกที่แตกตางกันออกไปในโจทย คุณผูสอนจึงจําเปนตองออกแบบใบงานท่ี แตกตา งออกไป เพอ่ื ใหผเู รยี นไดฝ กฝนเร่อื ยๆ ข้ันตอนท่ี 4: ขั้นการสรุป ข้ันนี้เปนการสรุปเมื่อจบบทเรียนหรือหนวย ซึ่งแตกตางจาก ข้ันตอนที่ 2 ซึ่งเปนการสรุปในแตละช่ัวโมง ในข้ันตอนน้ีเปนการเชื่อมโยงความรูท้ังหนวย โดยใช Graphic Organizer ฝกใหผ ูเรียนเช่ือมโยงความรูภายในบทเรียน สอดคลองกับหลักการทํางานของ สมองทว่ี า “สมองเรยี นรเู ปน องครวม” ซ่งึ ขนั้ ตอนนี้มีความสําคัญตอผูเรียนมาก และเปนข้ันตอนท่ี คอนขางยาก ผสู อนเองกจ็ ําเปนตองฝก ฝนบอ ยๆ เชนกนั ขนั้ ตอนที่ 5: ขั้นการประยกุ ตใชทันทีทนั ใด การท่ีผูเรยี นเรยี นแลว สามารถนําไปประยกุ ตใ ช ไดนนั้ ทําใหเกิดการเรยี นรูไดถ งึ รอ ยละ 90 ดงั นน้ั เม่อื จบบทเรยี น คณุ ผูส อนตอ งคดิ ตองออกแบบ เช่ือมโยงความรูทง้ั หนวย นําขอสอบมาใหผเู รยี นทดลองทํา  ผลท่ีเกิดขึ้นกบั ผูสอน ทาํ ใหผูส อนมคี วามรู ความเขา ใจเร่อื งการทํางานของสมองเพิ่ม มากขึ้น และสามารถนําไปประยุกตใชกับตัวเอง ผูสอนมีความสุข กระตือรือรนใน การทํางาน มคี วามมั่นใจและเกดิ ความทา ทายในการประกอบวชิ าชีพผสู อน  ผลทเี่ กดิ กับผเู รียน ผูเ รยี นมคี วามสขุ มสี มาธิ มีวนิ ยั มากข้ึน มีความกระตือรือรน ใฝรู ใฝเรยี น และกลาแสดงออกมากข้ึน นอกจากน้ีผูเรียนมีพัฒนาการดานการอานและ การเขยี น มีพัฒนาการทางความคิด สามารถเชื่อมโยงความรแู ละคิดวเิ คราะหได ปจจัยสําคัญแหงความสําเร็จในการนําหลักการพัฒนาสมองมาใชในการจัดการเรียน การสอน สามารถกลาวไดว า เรม่ิ ตนจากวิสัยทศั นของผบู รหิ ารโรงเรียน ซึ่งไดเห็นถึงความสําคัญและ ใหการสนับสนนุ อยา งเต็มที่ ดังนั้น วิสัยทัศนของผูบริหาร เปนจุดเริ่มตนที่สําคัญยิ่งตอการจัดการ การเปล่ียนแปลงในองคกร เพอื่ ประสทิ ธภิ าพและประสิทธิผลทดี่ ี นอกจากน้ี องคกรจะตองมีความรู มากเพียงพอ ตอ การเปล่ยี นแปลงน้นั ตลอดจนตองมีการสื่อสารไปยังผูมีสวนไดสวนเสียทุกฝายท่ี เก่ียวของอกี ดว ย 6. บทสรปุ อวัยวะทีเ่ รยี กวาสมองไมเพียงควบคุมการทํางานของอวัยวะสวนอ่ืนๆ ของรางกายเทาน้ัน แตส มองยงั ควบคมุ การทาํ งานของจติ ใจ อารมณ และความรสู ึก สมองไดถกู แบงโครงสรา งออกเปน สว นตางๆ โดยแตล ะสว นมีหนา ทีเ่ ฉพาะ ประกอบดวย กลีบหนา กลีบขาง กลีบหลังและกลีบบน ใน ความสามารถของสมองทั้ง 2 ซีก ประกอบดวย สมองซีกซายทําหนาท่ีในเร่ืองของการใชภาษา การเขยี น การอา น ทักษะดานตัวเลข การใชเหตุผล การควบคุม การพูด ทักษะดานวิทยาศาสตร การควบคุมการทํางานของมือขวา เราอาจเรียกการทํางานของสมองซีกซายน้ีไดวาเปน “สวนของ การตดั สนิ ” สมองซกี ขวาทาํ หนา ทใี่ นเรือ่ งของความเขา ใจการเห็นภาพสามมิติ ความรูสึกด่ืมดํ่าตอ 32 Thinking Skills For 21st Century Teachers

ศิลปะ ความมีสุนทรียะดานดนตรี เพลง และการใชจินตนาการในการดําเนินชีวิต รวมท้ังทําหนาที่ ควบคมุ การทาํ งานของมือซายเราอาจเรยี กสมองซีกขวาวา “สวนของการสรางสรรค” การกระตุน สมองเพื่อพัฒนาการจํา ความจําถอื เปน ความสัมพนั ธข องขอมลู ใหมท ี่ไดรับที่อิง อยูกับขอมูลเดิมในสมอง ถาขอมูลใหมไมมีความสัมพันธใดๆ กับขอมูลเดิมในสมองเลย สมองจะ พยายามสรา งชุดความสัมพันธใหมข้นึ มาเพ่อื สรางวงจรแหงการเรยี นรู ซ่ึงวงจรนจี้ ะประกอบไปดวย ระบบการจํา เทคนคิ เพ่ิมความจําใหก ับสมองและการดูแลรา งกายเพอื่ เสรมิ ประสทิ ธภิ าพของสมองและ ความจาํ นาํ ไปสูการเรียนรเู พ่อื พัฒนาการคดิ ตองสง เสริมไปที่สาระหรือกิจกรรมที่จะชวยสงเสริมให ผเู รยี นคิด การจัดกระบวนการเรียนรูก ารบูรณาการในการจัดการเรยี นรคู วรบูรณาการทักษะตางๆ การตั้งคําถามในการสงเสรมิ ใหผเู รียนเกิดการคิด วิธีการพูดของผูสอนและการใชเทคนิคอ่ืนที่เอ้ือ ตอ การฝก คดิ ได การจัดการเรียนรูตามหลักการพัฒนาสมองในศตวรรษท่ี 21 สมองเรียนรูไดดีจาก active learning มากกวา passive learning การจะใหผูเรียนคนพบตัวเองจึงตองเปน active learning “แนวทางการจัดการเรียนรูตามหลักการพัฒนาสมอง” การเรียนรูตามหลักการพัฒนาสมอง (Brain-Based Learning: BBL) ท่ีนําเสนอองคความรูดานการจัดการเรียนรูตามหลักการพัฒนา สมองผูสอนตองคิด ตองออกแบบ เชอ่ื มโยงความรูทง้ั หนว ย นําแบบทดสอบมาใหผูเรียนทดลองทํา ผลจากการนําหลักการพัฒนาสมองมาใชในการจัดการเรียนการสอน โดยมี 5 ข้ันตอน ดังน้ี 1. ขั้นเตรียมความพรอม 2. ขั้นเรียนรู 3. ข้ันการฝก 4. ข้ันการสรุปและ 5. ขั้นการประยุกตใช ทนั ทีทันใด การจัดการเรียนรโู ดยการทาํ ความเขาใจสมองจะนําพาผูเรียนและผูสอนไปสูเปาหมาย การเรียนรูสําคัญในศตวรรษที่ 21 ไดถาผูสอนนําหลักการการจัดการเรียนรูท่ีกลาวมาขางตนไป พฒั นาการเรียนรูข องผเู รียน Thinking Skills For 21st Century Teachers 33

34 Thinking Skills For 21st Century Teachers

2บทท่ี ธรรมชาติ และความสำ� คัญของการคิด Thinking Skills For 21st Century Teachers 35



2บทที่ ธรรมชาติ และความสาํ คญั ของการคิด ธรรมชาตแิ ละความสาํ คัญของการคิด จอหน ดิวอ้ี ไดใหแนวคิดเกี่ยวกับการคิดวาเปนสิ่งท่ีมี คณุ คาเพราะการคดิ ชว ยใหบคุ คลไดมองเห็นภาพปญหาตางๆ ในอนาคตซึ่งจะชว ยใหบ คุ คลไดคิดหา แนวทางในการหลีกเลีย่ งหรอื ปอ งกนั ไดและการคิดชว ยขยายความหมายของส่งิ ตา งๆ ในโลกได และ ผลกระทบที่อาจเกิดขึน้ จากการคดิ คือ บคุ คลจะมกี ารปฏบิ ัตหิ รือการกระทําตามที่เขาคิดถึงแมวามัน จะถูกหรือผิดก็ตามเนอ่ื งจากการคิดมีพลังอํานาจ จึงตองการการควบคุมโดยไดแนะนําวิธีการทาง วทิ ยาศาสตรใ นการชวยรักษาความคิดใหเปนไปอยางถูกตองโดยมีการควบคุมเงื่อนไขภายใตการ สังเกต และการสรปุ ความคดิ ตามส่งิ ทเ่ี กิดขึน้ และไดมีการทบทวนแนวคิดโดยกลาววา สิ่งท่ีบุคคลรู จะเปนส่งิ ทก่ี ระตุน ใหเ กดิ กระบวนการคดิ ครง้ั แรกแลวจึงนาํ ไปสูการคดิ ในส่งิ อ่นื ๆ ซ่งึ กอใหเ กดิ ความ สมบรู ณของกระบวนการคิดนัน้ ในบทธรรมชาติของการคิดจะทําความเขาใจในธรรมชาติของมนุษย เพ่อื เชอื่ มโยงกระบวนการคิดสูการทําความเขาใจความหมายของการคิด ความสําคัญของการคิด กระบวนการคิด ประเภทของการคิด ปจจัยที่สงผลตอการคิด อุปสรรคของการคิดและกรอบ ความคิดของการคดิ เพื่อใหมองเหน็ ภาพรว มของธรรมชาติและความสําคัญของการคิด อาจกลาว ไดวา ถา มนษุ ยมคี วามเขา ใจธรรมชาติความคิดในโครงสรางทางสมองของตนเองก็จะเปนสวนชวย หนนุ นาํ การเรียนรูไปสหู นทางสวางในอนาคต Thinking Skills For 21st Century Teachers 37

1. ธรรมชาติการคิดของมนษุ ย การคิดเกิดขึ้นตลอดเวลาตราบใดที่สมองของคนเรายังทํางานเปนปกติ จนกลายเปน ความเคยชินทท่ี าํ ใหเราเกดิ ความรูสกึ วาเราไมไดค ิดเรือ่ งใด เลยทาํ ใหเกิดความเขาใจที่ผิด วาคนเรา จะคดิ ก็ตอเมือ่ ต้งั ใจคิดเรอื่ งใดเรื่องหน่งึ อยา งจรงิ จงั เทานนั้ อาจกลา วไดวา เราคิดตลอดเวลาและไม สามารถหามใหหยุดคิดไดนั่นเอง ซ่ึงสอดคลองกับแนวคิดของ เกรียงศักด์ิ เจริญวงศศักดิ์ กลาววา การคิดเปนเร่ืองปกติท่ีเกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน คนทุกคนตองคิดหากเราตองการไดผลลัพธที่ดีท่ีสุด ในส่ิงที่ตอ งการตัดสนิ ใจดังน้ัน จงึ ไมม ีคนปกติคนใดอยูไ ดโดยไมคดิ (เกรยี งศกั ด์ิ เจริญวงศศ กั ด,์ิ 2553) อรพรรณ พรสีมา (2543) กลาววา ธรรมชาติของการคิดหรือภาพนึกเกี่ยวกับการคิดของ แตล ะบคุ คล ซ่งึ มีความแตกตา งกัน และมีความคิดเหน็ เก่ยี วกับธรรมชาติของการคดิ ดงั ตอไปน้ี  เปนกระบวนการของสมองท่ตี อบโตต อ สิ่งเรา  เปนส่ิงท่จี บั ตองไมไ ด แตแสดงใหผ ูอ่ืนรบั รูได  มคี วามหลากหลายทง้ั เปาหมายและวธิ ีการคดิ  เปนกิจกรรมเพือ่ สงเสริมการพฒั นาสมองท่แี ทรกอยใู นทกุ กิจกรรมของชีวิต ชาติ แจมนุช (2546) กลาววา ธรรมชาติของการคิด คือ เร่ืองของการคิดโดยทั่วไปจะมี ธรรมชาตขิ องตนเองดังตอไปนี้  เปน กระบวนการทางสมองทีเ่ กดิ ขนึ้ เกือบตลอดเวลา  เปน กระบวนการท่มี คี วามตอเน่อื งเปนลาํ ดับข้นั ตอน  มจี ดุ มุงหมาย มวี ธิ กี ารและข้ันตอนการคิด  เปนความสามารถทางสมองท่ปี รากฏไดในลักษณะของพฤตกิ รรมท่กี ําหนด กลาวโดยสรุปไดวา ธรรมชาติของการคิดของมนุษยเปนกลไกทางสมองท่ีเกิดขึ้นอยาง ตอเนื่องตลอดเวลาเราไมสามารถหามไมใหสมองพักหรือหยุดการทํางานไดเชนเดียวกับที่เราไม สามารถหามไมใหคิดได ดังนั้น การคิดจึงมีอิทธิพลตอการดําเนินชีวิตของมนุษยทุกคน เพราะ การคดิ เปนจดุ เร่มิ ตนของการกระทําเพ่ือทําใหการคิดนั้นเปนรูปธรรมมากข้ึน ผลของการคิดทําให เกดิ พฤติกรรมการแสดงออกของแตล ะบคุ คล เปนส่ิงเดียวทสี่ ามารถบอกไดว าบุคคลน้ันกาํ ลงั คดิ อะไร อยูในขณะนน้ั องคความรทู ีเ่ ราสามารถถายทอดพฤติกรรมจากกระบวนการโครงสรางความคิดใน สมองจะประสบผลสําเร็จหรือไมขน้ึ อยกู ับการเรยี นรู ฝก ฝน และการแสวงหาความรูในทุกๆ ท่ีเพ่ือ ทําใหเกิดเปนความรูตลอดชีวิต จึงจะพบวามนุษยผูนําประสบผลสําเร็จทางความคิด ซ่ึงในหัวขอ ตอ ไปจะนาํ ผอู านทาํ ความเขา ใจกบั ความหมายของการคิด 38 Thinking Skills For 21st Century Teachers

2. ความหมายของการคิด ความคิดเปนกระบวนการทางสมองท่ีมนุษยใชจัดการกับขอมูลขาวสารท่ีไดรับดวย การจําแนกองคป ระกอบความเหมอื น ความแตกตา ง การเชื่อมโยงความสัมพันธรวมไปถึงการสรุป การอางอิงอยางใชเหตุผล เปนกระบวนการภายในสมองท่ีไมสามารถมองเห็นได แตอาจแสดง ความคิดเห็นเหลา นน้ั ออกมาดว ยการกระทําทแี่ สดง เชน การพดู การเขยี น เปนตน พจนานกุ รม ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน (2542) ใหความหมายของการคิดและความคดิ ไว ดงั นี้ การคิด (Thinking) เปนคาํ กริ ิยา แปลวา ทําใหปรากฏเปน รปู หรือประกอบใหเ ปนรปู หรอื เปน เรอื่ งขึ้นในใจ ใครค รวญ ไตรตรอง เชน เร่อื งนี้ยากยังคิดไมออก คาดคะเน เชน คิดวาเย็นน้ีฝนอาจ ตก คาํ นวณ เชน คิดเลขในใจ มงุ จงใจ ต้ังใจ เชน อยาคดิ รา ยเขาเลย ความคดิ (Thought) เปนคาํ นาม แปลวา สง่ิ ทีน่ กึ รูข้ึนในใจ ความรทู เี่ กิดข้ึนภายในใจ ความรู ที่เกิดขึน้ ภายในใจกอ ใหเกิดความแสวงหาความรูต อ ไป เชน เคร่ืองบินเกิดขึ้นไดเพราะความคิดของ มนุษย สติปญญาที่จะทาํ สิง่ ใดสงิ่ หนึง่ อยางถูกตอ งและสมควร เชน คนทาํ ลายของสาธารณะเปน พวกที่ ไมมคี วามคิด ดวิ อี้ (1933) กลา วไววา การคิดมลี กั ษณะตอเนอ่ื งเปนกระแสและการคิดไมใชการรับรูดวย ประสาทสัมผสั เพยี งอยางเดยี ว ฮิลการด (1962) กลาววา การคิดเปนพฤติกรรมที่เกิดขึ้นในสมองอันเน่ืองมาจากการใช สญั ลกั ษณแ ทนสิง่ ของ เหตกุ ารณหรือสถานการณตางๆ บรูโน (1984) กลาววา การคิดเปนกระบวนการทางสมองที่ใชสัญลักษณจินตภาพ ความคดิ เหน็ และความคิดรวบยอด แทนประสบการณใ นอดีต ความเปน ไปไดในอนาคต และความเปน จริงทป่ี รากฏ การคิดจงึ ทาํ ใหค นเรามีกระบวนการทางสมองในระดับสูง กระบวนการเหลาน้ีไดแก ตรรกศาสตร คณติ ศาสตร ภาษา จินตนาการ ความใสใจ เชาวนปญญา ความคิดสรางสรรค และ อ่ืนๆ มากาเรต ดับบลิว แมทลิน (1985) กลาววา การคิดเปนกิจกรรมทางสมอง เปน กระบวนการทางปญ ญา ซง่ึ ประกอบดวย การสัมผัส การรับรู การรวบรวม การจํา การรื้อฟน ขอ มลู เกาหรือประสบการณ โดยที่บุคคลนําขอมูลขาวสารตางๆ เก็บไวเปนระบบ การคิดเปนการจัด รปู แบบของขอ มลู ขาวสารใหมกับขอมูลเกา ผลจากการจัดสามารถแสดงออกมาภายนอกใหผูอ่ืน รับรไู ด ไบเออร (1987) กลา ววา การคดิ คือ กระบวนการที่ผคู ดิ กาํ ลงั คนหาคําตอบของสิง่ ใดสง่ิ หนึ่ง โดยใชสตปิ ญญาของตนทําความเขาใจและนําความรใู หมท่ีเกดิ ข้นึ จากการคดิ มาใชป ระโยชน Thinking Skills For 21st Century Teachers 39

ทิศนา แขมมณีและคณะ (2540) ไดใหความหมายของการคิดไวในหนังสือการคิดและ การสอนเพ่อื พัฒนากระบวนการคิดไววา การคดิ เปน กระบวนการทางสมอง มี 2 ลักษณะใหญๆ คอื การคดิ อยางมจี ดุ มงุ หมายกับการคิดไปเร่ือยๆ อยา งไมม จี ุดมุงหมาย การคิดอยางมีจดุ มุงหมายเปน กระบวนการทางสมองทเ่ี กิดขน้ึ เมอ่ื มีส่ิงเราที่เปนปญหาหรือความตองการมากระทบทําใหจิตและ สมองนําขอ มลู หรือความรทู ี่มีอยูมาหาวิธีการที่มปี ระสิทธิภาพ เพื่อทําใหปญหาหรือความตองการ นั้นลดนอยลงไปหรอื หมดไป เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศักดิ์ (2545) ไดไหความหมายของการคิดไววา การคิด หมายถึง กิจกรรมทางความคิดที่มีวัตถุประสงคเฉพาะเจาะจง เรารูวาเรากําลังคิดเพ่ือจุดประสงคใด บางอยา ง และสามารถควบคมุ ใหค ดิ จนบรรลุเปาหมายได ชาติ แจมนุช (2545) ไดใหความหมายของการคิดไววา การคิด หมายถึง การคิดเปน กระบวนการทํางานของสมองโดยใชประสบการณมาสัมพันธกับสิ่งเราและขอมูลหรือสิ่งแวดลอม เพ่ือแกป ญ หา แสวงหาคาํ ตอบ ตัดสนิ ใจหรือสรา งสรรคส งิ่ ใหม จากความหมายของการคิดขางตน พอสรุปไดว า การคิดเปนกระบวนการท่ีเกดิ ข้นึ ในสมองที่ ใชสัญลักษณหรือภาพแทนส่ิงของ เหตุการณหรือสถานการณตางๆ โดยมีการจัดระบบความรู ขอมูล ขา วสารซึ่งเปน ประสบการณเ ดิมกบั ประสบการณใ หมหรอื ส่ิงเรา ใหม ท่เี ปน ไปไดท งั้ ในรูปแบบ ธรรมดาและสลับซับซอน ผลจากการจัดระบบสามารถ แสดงออกไดหลายลักษณะ เชน การให เหตผุ ล การแกป ญ หาตางๆ เนื่องจากการคดิ เปนกระบวนการท่เี กดิ ขนึ้ ในสมอง เราจงึ ควรท่ีจะทราบ เกี่ยวกับสมอง เชน โครงสรางทางสมอง และพิจารณาวามีความสัมพันธกับการคิดในลักษณะ ใดบา ง 3. ความหมายของการพัฒนาทักษะการคดิ ทักษะการคิด คืออะไรและจะพัฒนาไดอยางไร เปนคําถามท่ีสําคัญที่ผูสอนจะตองถาม ตนเองและแสวงหาคําตอบใหเขาใจชัดเจนกอนที่จะศึกษาทําความเขาใจในเร่ืองอื่นๆ ที่เกี่ยวของ ตอ ไป ทกั ษะการคิดเปน กระบวนการของสมองโดยเฉพาะสมองสวนซีกซายและซีกขวา ถาการคิด คอื การทีเ่ ราทําความเขาใจประสบการณตางๆ การคิดที่มีคุณภาพจะชวยใหเราเรียนรูไดผลย่ิงขึ้น จากประสบการณ และยังสามารถพัฒนาสตปิ ญญาใหด ียิง่ ข้ึนไปอีกดวย มารซาโนและคณะ (1993) ไดใหความหมายของทักษะการคิดไววา ทักษะการคิดเปน กระบวนการใหเ หตผุ ลทเ่ี ก่ียวกับงานทท่ี ําหรือสงิ่ ทีเ่ รยี นรเู พือ่ แสดงใหรูวา เขา ใจเนอื้ หาและการปฏบิ ัติ นั้น ซ่ึงก็ตอ งอาศยั คาํ ถามตา งๆ เพ่ือใหไดคําตอบท่ีตรงตามที่ถาม ซ่ึงการใชคําถามในการสงเสริม พัฒนาการคดิ เปน เทคนิควธิ ีที่สามารถใชไดกับผูเรียนทุกวัยทุกระดับชั้น เปนวิธีที่ใชไดงาย สะดวก 40 Thinking Skills For 21st Century Teachers

เปนการพฒั นาทักษะการคิดใหผูเรียนโดยไมตองอาศัยกระบวนการหรือข้ันตอนท่ีแนนอนเพียงแต ตอ งอาศัยสาระความรูหรอื ขอมลู ทจี่ ะเปน สอื่ ในการพัฒนาการคดิ ในทกุ กลมุ สาระการเรียนรู รวมทงั้ มีการใชท ักษะในการถามคําถามที่ผสู อนสามารถสอดแทรกในการจัดการเรียนรทู ุกกลมุ สาระ นอกจากน้ี เดอรโบโน (1976) ผูเชี่ยวชาญดานการพัฒนาการคิดไดใหความหมายของทักษะ การคิดไวอยางกวางๆ วา ทักษะการคิด หมายถึง การท่ีรูวาจะทําอะไร เม่ือไหรและทําไดอยางไร ผลท่ีเกิดข้นึ คอื อะไร ทกั ษะการคดิ ท่ีแตกตาง เกดิ จากความรแู ละสติปญ ญาเพราะคนทมี่ ีความรูและ มสี ติปญญาไมไ ดหมายความวา มีทกั ษะการคิดหรอื เปนนกั คิดทีม่ ปี ระสิทธิภาพ จากการศึกษาและ คนควา เกย่ี วกบั ทกั ษะการคดิ และลกั ษณะการคิดไดข อ สรปุ วา ทกั ษะการคดิ ท่ีมคี ณุ ภาพนน้ั เกี่ยวของ กับพฤติกรรมการปฏิบัติ การแสดงออก และวิธีคิดตางๆ หลายแบบ มีนักการศึกษาหลายทาน จําแนกทักษะการคิดไวแตกตางกัน เชน บลูม(1956) แบงพฤติกรรมการเรียนรูดานความรูเปน 6 ระดบั คอื ขน้ั ความรูความจาํ ขน้ั ความเขา ใจ ข้นั นําไปใช ขนั้ การวเิ คราะห ข้นั การสังเคราะห และ ข้ันการประเมินคา จัดแบงเปนทักษะการคิด 2 ระดับ คือ 1 ทักษะการคิดขั้นตํ่า ประกอบดวย การเรียนรูข้ันความรูความจําและการนําไปใช 2 ทักษะการคิดข้ันสูง ประกอบดวย การเรียนรู ข้ันวิเคราะห สังเคราะห และการประเมินคา ซึ่งการคิดแตละระดับไมไดแยกจากกันแตมี ความเกี่ยวเน่ืองกันสมั พันธกับทักษะการคิดข้ันตน บางประเภทเปนพ้ืนฐานของทักษะการคิดขั้นท่ี สงู ขึน้ ตอไปและทักษะการคิดข้ันสงู ไมอาจจะเกดิ ข้ึนไดถาขาดทักษะ การคิดขัน้ ตํ่าอ่นื ๆ ฟชเชอร (1990) ไดใ หแ นวคิดวา ทักษะในการคิด หมายถึง การท่ีเรียนรูวา รูอะไรหรือ จะรูได อยางไรหรอื การรวู าไมไดท ําอะไร และทําอยา งไร ซึ่งทักษะการคิดประกอบดวยการคิดท่ีสําคัญคือ การคดิ อยา งมีวิจารณญาณ การคิดสรา งสรรคและการคิดแกปญหาและยังสรุปอยางกวางๆ ไววา การคิดอยางมีวิจารณญาณเม่ือเปรียบเทียบกับแนวคิดของ บลูม คือ ทักษะในการประเมินผล การคิดสรางสรรค คือ ทักษะในการสังเคราะหและการคิดแกปญหา คือ ทักษะในการคิดวิเคราะห อยางไร ก็ตามฟชเชอรไดเนนใหเห็นวาทักษะการคิดตางๆ ท่ีกลาวมาขางตนมีความเก่ียวของกัน ดงั ตวั อยาง เชน การคิดแกป ญหาน้ันจะตองประกอบดวย การกําหนดปญหาและการตั้งคําถามเพ่ือ ศึกษา การสาํ รวจ กค็ ือความคิดสรางสรรคแ ละมกี ารประเมนิ วธิ กี ารแกปญ หาซงึ่ เปน การคดิ อยา งมี วจิ ารณญาณ สรุป คือ การคิดอยางมีวิจารณญาณควรประกอบดวย การคิดอยางสรางสรรคใน ทํานองเดียวกัน การคิดสรางสรรคควรประกอบดวยการคิดอยางมีวิจารณญาณ เปนตน (วัชรา เลา เรยี นดีและคณะ, 2560) จากท่ีกลาวมาขางตนสรุปไดวา ทักษะการคิด คือ ความสามารถ ความเช่ียวชาญใน การคดิ ทุกประเภท เริ่มต้ังแตความสามารถในการจัดการกับความรูและนําความรูไปใช วิเคราะห สงั เคราะหและประเมนิ คา ซ่ึงเปน พน้ื ฐานการพฒั นาทกั ษะการคดิ ของมนุษยใหเกิดกระบวนการคิด ขั้นสูงเพ่ือนําไปสูการแกไขปญหาตางๆ ที่เกิดข้ึนกอนที่จะทําความเขาใจการคิดข้ันสูง เราตองทํา ความเขาใจลักษณะการคิดแบบตางๆ เพ่อื เขาใจโครงสรา งของการคิด Thinking Skills For 21st Century Teachers 41

4. ลกั ษณะการคดิ แบบต‹างๆ ทิศนา แขมมณีและคณะ (2544) ไดจําแนกลักษณะการคิด กระบวนการคิด และ การควบคุมและประเมินของตนเองไว โดยจดั แบง ลกั ษณะการคิดเปน 2 กลมุ คอื 4.1 ลักษณะการคิดทั่วไปท่ีจาํ เปนš ไดแŒ ก‹  การคิดคลอง  การคดิ หลากหลาย  การคดิ ละเอียดการคดิ ชัดเจน 4.2 ลกั ษณะการคดิ ที่เปนš แกนสาํ คญั ไดแŒ ก‹  การคิดถูกทาง  การคดิ กวา ง  การคิดลึกซึง้  การคิดไกล  การคิดอยา งมเี หตุมีผล เพือ่ ความชัดเจน ทศิ นา แขมมณี และคณะ (2544) ไดสรุปในรูปตารางดังนี้ ตารางที่ 2-1 แสดงลกั ษณะการคิด จดุ มงุ หมายของการคิด วิธีคดิ และเกณฑต ัดสนิ การคดิ ลกั ษณะการคดิ จุดมงุ หมายของการคดิ วธิ คี ิด เกณฑต ัดสนิ การคดิ 1. คิดคลอง เพ่ือใหไ ดค วามคิดจํานวน 1. คิดเกีย่ วกับเรอื่ งที่คิด เกณฑค วามสามารถใน มากและคดิ ไดอ ยา งรวดเรว็ ใหไดจ าํ นวนมากและ การคดิ คลอ ง 2. คดิ หลากหลาย อยางรวดเร็ว 1. สามารถบอกความคิด เพ่อื ใหไ ดความคดิ ที่ ลักษณะ หรอื รูปแบบ ตางๆ กัน 2.จดั หมวดหมูข อง ไดจ าํ นวนมาก ความคดิ 2.สามารถบอกความคดิ 1. คิดเก่ียวกับเรอ่ื งท่ีคดิ ไดจ ํานวนมาก และ ใหไ ดรูปแบบ/ลกั ษณะ/ ในเวลาทีร่ วดเร็ว ประเภททหี่ ลากหลาย 3.สามารถจัดหมวดหมูของ แตกตางกนั ความคดิ ได เกณฑค วามสามารถใน 2.จดั หมวดหมูของ การคดิ หลากหลาย ความคดิ 1. สามารถใหค วามคดิ ท่มี ีลกั ษณะ/รูปแบบ/ ประเภททห่ี ลากหลาย 2.สามารถจดั หมวดหมูของ ความคิดได 42 Thinking Skills For 21st Century Teachers

ลักษณะการคดิ จดุ มุงหมายของการคิด วธิ คี ดิ เกณฑต ดั สินการคดิ 3. คิดละเอียด เพื่อใหไดความคิดที่ผาน 1. คดิ ใหไดรายละเอียด เกณฑความสามารถใน การพิจารณาถึงรายละเอยี ด หลักทีเ่ กีย่ วของกับ การคดิ ละเอียด ของสิง่ นั้น เร่ืองทค่ี ิด 1. สามารถใหร ายละเอยี ด 2.คดิ ใหไดร ายละเอียด หลกั เกย่ี วกับเร่ืองท่ีคดิ ได ยอ ยท่ีเกีย่ วขอ งกับ 2.สามารถใหรายละเอยี ด เรื่องที่คิด ยอยเกีย่ วกับเรื่องที่คิดได 4. คิดชัดเจน เพอื่ ใหร ูวา ความคดิ ความรู 1. พจิ ารณาส่งิ ที่คิดแลว เกณฑความสามารถใน 5. คิดอยา งมีเหตุผล ของตนสว นไหนท่ีตนยังไม พยายามบอกใหไดวา การคดิ ชดั เจน 6. คดิ ถูกทาง เขา ใจ/สงสยั /และสว นไหนท่ี 1.1 ตนเองรู/ เขาใจ 1. สามารถบอกไดว าในเรอ่ื ง ตนเขา ใจ สามารถอธบิ ายได อะไร เพ่อื ใหไ ดค วามคิดท่ีสามารถ 1.2 ตนเองไม/รูไม ท่ีคดิ /ตนเองรู เขา ใจ อธิบายไดด วยหลกั ของ เขาใจอะไร อะไรบางและไมรู/ ไมเ ขาใจ เหตผุ ล อะไรบาง 2.ในสว นท่ีเขาใจให 2.สามารถอธิบาย ขยาย เพ่ือใหไ ดความคดิ ที่เปน พยายามคิดอธบิ าย ความหรือยกตวั อยา ง ประโยชนในทางท่ีดีตอสังคม ขยายความดวยคําพูด ในเร่อื งท่ีตนเองรู/ ของตน เกณฑค วามสามารถใน การคิดอยางมีเหตุผล 1. จําแนกขอมลู ทเ่ี ปน 1. สามารถแยกขอเท็จจรงิ ขอ เท็จจรงิ และความ และความคดิ เหน็ ออก คดิ เหน็ ออกจากกนั จากกันได 2.สามารถใชเหตุผลแบบ 2.พิจารณาเรือ่ งทค่ี ิดบน นริ นัยหรืออปุ นัยในการ พน้ื ฐานของขอ เทจ็ จรงิ พจิ ารณาขอ เท็จจรงิ โดยใชห ลกั เหตุผล 3.สามารถใชเหตุผลท้งั แบบ 2.1 แบบนริ นัยคือคิด นริ นัยและอปุ นยั ในการ จากหลกั ท่ัวไป พิจารณาขอ เท็จจรงิ ไปสขู อ เท็จจริง ยอยๆ 2.2แบบอปุ นยั คอื คิด จากขอเทจ็ จรงิ ยอ ยๆ ไปสู หลกั การท่ัวไป 1. ตงั้ เปา หมายของการ เกณฑค วามสามารถใน คิดไปในทางที่จะเปน การคดิ ถูกทาง ประโยชนต อสว นรวม 1. เกณฑประโยชน มากกวาประโยชน สวนตน สว นตน-สว นรวม 1.1 เกิดประโยชนแ กตนเอง 2.คดิ ถึงประโยชน ระยะยาวมากกวา โดยไมก อ ความ ประโยชนระยะสนั้ เดือดรอนแกผ ูอ ่นื 1.2 เกดิ ประโยชนท้ังแก ตนเองและผอู นื่ Thinking Skills For 21st Century Teachers 43

ลกั ษณะการคดิ จุดมุงหมายของการคิด วธิ คี ดิ เกณฑต ดั สินการคดิ 7. คิดกวา ง เพือ่ ใหไ ดขอมูลเก่ยี วกับเรือ่ ง 1. คิดถึงองคป ระกอบที่ 1.3 เกดิ ประโยชนแ กตนเอง ท่คี ดิ อยางครอบคลมุ เกยี่ วขอ งกับเรื่องที่คดิ และผอู ื่น โดยเนน 8. คิดลกึ ซ้งึ ใหครอบคลมุ ส่งิ ท่ีมี สวนรวมเปน สําคญั คดิ เพื่อใหเกดิ ความเขาใจ ความสําคัญหรอื มี อยา งแทจ ริงในสงิ่ ทค่ี ิดโดย อทิ ธพิ ลตอ เร่อื งท่คี ิด 2. เกณฑประโยชน เขาใจถึงความซบั ซอนของ ระยะสนั้ -ระยะยาว โครงสรางและระบบ 2.คิดถงึ ความสําคญั ของ 2.1 เกิดประโยชน ความสมั พันธเชงิ สาเหตใุ น องคประกอบแตละ ระยะส้ัน โครงสรา งน้ัน รวมทง้ั องคประกอบท่ีมตี อ 2.2 เกิดประโยชน ความหมายหรือคุณคาของ เรอื่ งที่คดิ 3. คิดถึง ระยะยาว สง่ิ ทค่ี ิด จุดสาํ คัญท้ังท่เี ปน จดุ เดน จดุ ดอ ยและ เกณฑความสามารถใน จุดทีน่ า สนใจของ การคิดกวาง องคประกอบท่มี ี 1. สามารถระบุองคป ระกอบ ความสําคัญตอ เรื่อง ทค่ี ดิ ท่เี กย่ี วของกบั เรือ่ งท่คี ิดได ครอบคลุมส่งิ ทม่ี ี 1. วิเคราะหใ หเหน็ ความสาํ คัญหรอื มีอทิ ธิพล องคป ระกอบหลักและ ตอเรอ่ื งท่คี ิด องคป ระกอบยอ ยท่ี 2. สามารถระบไุ ดว า โยงใยและสัมพนั ธกัน องคประกอบทเี่ กีย่ วขอ ง อยางซบั ซอ น กับเรอ่ื งทค่ี ิดมคี วามสาํ คัญ จนประกอบกนั เปน มากนอ ยเพียงใดตอ เรอ่ื ง โครงสรา งหรือ ทีค่ ดิ ภาพรวมของสง่ิ น้นั 3. สามารถวิเคราะห จดุ สําคญั ทั้งท่ีเปนจุดเดน 2.วเิ คราะหใหเขาใจถงึ จุดดอย และจุดท่ีนาสนใจ ระบบความสมั พนั ธ ขององคประกอบสาํ คญั เชงิ สาเหตุที่อยภู ายใน เกยี่ วของกับเรอื่ งที่คิด โครงสรางน้ัน เกณฑความสามารถใน การคดิ ลึกซง้ึ 3.วิเคราะหถ งึ สาเหตุของ 1. สามารถอธบิ ายโครงสราง ปญหาหรือ และความสัมพันธข อง ความหมาย หรอื คุณ องคประกอบตางๆ ใน คา ทีแ่ ทจ ริงของสิ่งที่ โครงสรา งของเรอ่ื งทค่ี ิดได คิดได 2.สามารถอธบิ ายระบบ ความสมั พนั ธเชงิ สาเหตุ ที่อยูภายในโครงสรา งของ เร่อื งทค่ี ิดได 3.สามารถบอกสาเหตขุ อง ปญ หาหรือความหมาย หรอื คณุ คาท่แี ทจรงิ ของ ส่งิ ที่คิดได 44 Thinking Skills For 21st Century Teachers

ลักษณะการคดิ จุดมุงหมายของการคดิ วธิ คี ิด เกณฑต ัดสินการคดิ 9. คิดไกล เพอ่ื ใหไดค วามคิดที่เชื่อมโยง 1. นาํ ปจ จยั ทเ่ี ก่ียวขอ ง เกณฑความสามารถใน ไปในอนาคต สามารถ กบั เร่อื งที่คิดทัง้ ทาง การคิดไกล นําไปใชใ นการวางแผนและ กวางและทางลกึ มา 1. สามารถวิเคราะห เตรียมการเพือ่ อนาคตที่ดี วิเคราะห ความสมั พันธเ ชงิ ความสัมพนั ธเ ชงิ สาเหตุ สาเหตุ ของปจ จยั ตางๆ ทเี่ ก่ยี วขอ งกบั เรอ่ื งที่คิด 2.ทาํ นายความสมั พนั ธ ทัง้ ทางกวา งและทางลึก เชิงสาเหตุของปจจัย 2.สามารถใชขอมูลและ ตา งๆ อยางตอเน่อื ง ขอ เทจ็ จริงตา งๆ ทาํ นาย เปน ข้นั ๆ ไปโดยอาศัย ความสัมพนั ธเ ชิงสาเหตุ ขอมลู และขอ เทจ็ จริง ของปจ จัยตา งๆ ที่ ตางๆ เปน ฐานในการ เก่ียวของกับเร่ืองท่ีคิดทงั้ ทํานาย ทางกวางและทางลกึ 3.สามารถประเมินความ 3.ประเมินความ เหมาะสมและความเปนไป เหมาะสมและ ไดของการทาํ นาย ความเปน ไปไดของ 4.สามารถสรปุ ผลการ ความสัมพนั ธเชิง ทาํ นายได สาเหตุในแตละขนั้ แตล ะตอน 4. ลงความเหน็ การทํานาย กลา วโดยสรปุ ลกั ษณะการคิดแบบตา งๆ เปน พื้นฐานในการคดิ เพอ่ื นําสกู ารคิดข้ันสูง ดังนั้น ผูสอนควรคํานึงถึงจุดมุงหมายของการคิดในลักษณะตางๆ เพื่อจัดกระบวนการเรียนการสอนให เหมาะสมกับแตละวิธีคิดที่จะเชื่อมตอกับความสําคัญของการพัฒนาการคิดของมนุษยใหมี ประสิทธิภาพในการเรียนรมู ากย่งิ ข้นึ 5. ความสําคญั ของการพฒั นาทักษะการคดิ “ความคดิ น้นั เปนแมบทใหญของคําพูดและการกระทํา เพราะกิจท่ีจะทํา คําทจี่ ะพูด ทุกอยา งสําเรจ็ มาจากความคดิ การคิดกอนพูดและคิดกอนทําจึงชวย ใหบ คุ คลสามารถยับย้งั คาํ พูดทไ่ี มส มควร หยุดยั้งการกระทําที่ไมถูกตอง พูดและ ทาํ แตส่ิงที่จะสมั ฤทธิผ์ ลเปน ประโยชนแ ละเปนความเจรญิ ” พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัวรัชกาลท่ี 9 ในพธิ ีพระราชทานปรญิ ญาบัตร ของจฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั 10 กรกฎาคม 2540 Thinking Skills For 21st Century Teachers 45

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ไดพระราชทาน เกี่ยวกบั คณุ คาและประโยชนของความคิดวา สิ่งท่ีจะเกิดประโยชนกับประเทศชาติไดนั้น ลวนมา จากความคิดหากคิดดีการกระทําก็จะดีตามที่คิด การคิดจึงเปนส่ิงแรกที่มนุษยควรใสใจใหมาก ทัง้ กอนทจ่ี ะพดู หรอื ทําการใดๆ ทรัพยากรมนุษย เปน ทรพั ยากรท่ีสําคัญที่สุดในการพัฒนาองคกรและการพัฒนาประเทศ การทจ่ี ะสรางและพฒั นามนุษยใหเ กิดความเขา ใจถองแทในความรับผิดชอบของตนเอง เปนเร่ืองที่ แตละองคก รตองบรหิ ารจัดการใหเกิดความเรียบรอย เนอ่ื งจากสภาพสังคมไทยและวัฒนธรรมไทย เปนสังคมแบบเอื้ออาทรถอยทีถอยอาศัยซ่ึงกันและกัน ยึดติดการปฏิบัติสืบตอกันเรื่อยมา ต้ังแต สมัยโบราณ จนกลายเปน ส่ิงคุนชินจนเกิดการพัฒนาข้ึนเปนวัฒนธรรม หรือเปนกิจวัตรประจําวัน ตองทําอยูเปนประจํา จึงถือเปนเรื่องยากในการปรับปรุงเปล่ียนกระบวนการทางแนวความคิด ในการยอมรับสงิ่ ใหมๆ หรือการเปลี่ยนแปลงใหมๆ เพ่ือใหพัฒนาตามการเปลี่ยนแปลงของสังคม โลกในยุคโลกาภวิ ตั น หากมบี ุคคลใดกระทําการนอกกรอบหรือแปลกแยกแตกตางออกไปจากเดิม ไมว า แนวทางนั้นจะดีหรอื ไมก็ตาม ส่ิงแรกที่จะพบนนั่ คอื การไมยอมรับ หรือการปฏิเสธแนวคิดน้ันๆ กอน โดยมไิ ดมีการพินจิ พิจารณาวา เหมาะสมหรอื ถูกตองกับสภาพสงั คมไทยในปจจุบันหรือไม ก า ร คิ ด จึ ง เ ป น เ ป น ธ ร ร ม ช า ติ ข อ ง ม นุ ษ ย ที่ สํ า คั ญ ที่ สุ ด ท่ี จ ะ มี ผ ล แ ล ะ ร า ก ฐ า น ข อ ง การเปล่ียนแปลงในชีวิตแตละบุคคลในการดําเนินงานของสังคม ถาคนแตละคนคิดดี คิดถูกตอง คิดเหมาะสมการดําเนินชีวิตของคนและความเปนไปของสังคมก็จะดําเนินไปอยางมีคุณคาสูง การคิดจึงเปนเร่ืองสําคัญของมนุษยการคิดเปนส่ิงจําเปนสําหรับการดํารงชีวิตในสังคมท่ีซับซอน สังคมจะกาวหนาตอไปไดก็เมื่อบุคคลในสังคมมีความคิด รูจักคิดปองกันหรือคิดแกปญหาใน ชวี ติ ประจําวันและพัฒนาปรับปรงุ ภาวะตา งๆ ใหด ีข้ึน บุคคลทเ่ี ก่ยี วขอ งกับผเู รยี นจึงตองชวยพัฒนา ความสามารถในการคิดใหแ กผเู รยี นอยา งสมํ่าเสมอ เพ่ือใหเปนคนท่ีมีความคิดกวางไกล สามารถ ดํารงชวี ิตในสังคมไดอยา งราบรน่ื คนตอ งคดิ เปน คนท่ไี มช อบคดิ หรอื คดิ ไมเ ปน ยอมตกเปน เหย่ือของ คนชา งคดิ คนตองอาศัยความคิดเปน สิง่ นําไปสกู ารดําเนินชีวิต การดาํ เนนิ งานท่มี ปี ระสิทธิภาพและ สมั ฤทธ์ิผลการคดิ เปน กระบวนการทางจติ ใจมีความสาํ คญั ตอ การเรยี นรู แมวาทุกคนจะมีความคิด แตก็มองไมเห็นไดโดยตรง ตองอาศัยการสังเกตพฤติกรรม การแสดงออกและการกระทํา (พัฒนะ มรกตสินธุ, 2557) ยกตัวอยาง เชน การเรยี นการสอนในช้ันเรียน ผูสอนใหผูเรียนทําแบบฝกหัด หากผูเรียนผู น้ันแสดงวิธีทําแตกตางจากทผี่ สู อนสอน ถึงแมวา ผลลพั ธท ่ไี ด จะถกู ตองก็ตาม ผูเ รยี นผูนั้นจะถูกตําหนิ วา ไมท ําตามท่ีสอน แสดงวิธที ํานอกเหนอื คาํ ส่งั และอาจจะถูกลงโทษไดใ นท่ีสุด หากทาํ ใหผเู รยี นผูนั้นไมกลาทจ่ี ะคดิ สรางสรรคหรือคิดแตกตา งเพอื่ ใหไดมาซึ่งผลลัพธนั้นๆ อนั จะสงผลตอการพัฒนาทรัพยากรมนษุ ยในอนาคต เพราะเทา กบั เปนการปดกั้นความคิดดีๆ หรือ ความคิดสรางสรรค อันเปนสวนที่มีความสําคัญยิ่งในการพัฒนาส่ิงใหมใหเกิดขึ้นอยูตลอดเวลา 46 Thinking Skills For 21st Century Teachers

นน่ั เปนเพียงปญหาหนึ่งในระบบการเรียนการสอนของบางสถานศึกษา ซ่ึงหากการเรียนการสอน เชนน้ีเกิดข้ึนกับเยาวชนของชาติเปนจํานวนมาก อนาคตของการพัฒนาประเทศชาติจะพัฒนาได เทา ทันตา งชาติไดอยา งไร การท่ีผูสอนไดแสดงใหผูเรียนเห็นวา ส่ิงทเี่ ขาคิด หรอื ตอบคําถามไมเหมือนกับท่ีสอน ไมใช ส่งิ ผดิ แตเ ปน สิ่งทด่ี ี ในการคิดวิธใี หมๆ เพือ่ ไปถงึ ผลลัพธนั้น จําเปนอยางยิ่งที่ผูสอนควรจะยกยอง ชมเชยใหผเู รียนเกิดกําลังใจกับวิธกี ารหรอื ส่ิงใหมๆ ทีค่ ิดขึน้ มาได เพราะน่นั เทากบั เปนการเปดกวา ง ทางความคดิ มิใชก ลวั วาผูเรยี นจะเกง กวาตนเอง กลัววา ตนเองจะสูผเู รียนๆ ไมได ตนเองจะไมไดร ับ การเคารพนับถือ นบั วาเปน ความคดิ ทผ่ี ิดอยา งมาก จึงไมใชเรื่องนาแปลกใจวา ทําไมประเทศในซีกโลกตะวันตกจึงมีการพัฒนาอยางตอเน่ือง ตลอดเวลา กเ็ พราะบุคลากรของประเทศ ใหความสําคัญกบั ความคิดสรา งสรรค ผลงานใหมๆ เรียกวา เปนการเปดโอกาสใหเกดิ การแสดงออกอยา งเตม็ ท่ี แตกตางจากประเทศไทย ท่ีมไิ ดใหความสําคัญกับ สิ่งเหลานี้ ประเทศจึงไมพัฒนาเทาท่ีควร สอดคลองกับคํากลาวของ รอบ บีแวน ท่ีไดกลาวไววา “คนทวั่ ไปมกั จะคดิ วา ไมมีอะไรทีต่ อ งเรียนรูจากคนท่อี ายุนอยกวา (เรามักจะเช่ือวาผูเรียนตองเรียนรู จากผูใหญ) ไมคดิ บางหรือวาแทจริงแลวหากเราเลือกที่จะเรียนรูบางส่ิงบางอยางจากทุกคนท่ีเราพบ ไมวา เขาจะอายุเทาไร สผี ิวใด ศาสนาอะไร หรือเชือ้ ชาติใด เราจะสามารถสรางโอกาสในการเรียนรูและ พัฒนาไดอยางไมมวี นั หมด” ดังนั้น การปลอยใหไดใชแนวคิดวิธีการของตนเองในการคนหาเหตุผลเพ่ือใหบรรลุถึง ผลลัพธถือเปนความสําเร็จท่ีถูกตอง เพราะเทากับเปนการเคารพและใหเกียรติทางความคิดแก บุคคลผูน้ันอยางแทจรงิ อยา งไรกต็ าม ความสามารถในการคิดและทกั ษะในการคดิ มีความสําคัญย่ิงสําหรับการจัด การศึกษาในปจจุบัน เพราะความสามารถและทักษะในการคิดมีความจําเปนสําหรับการเรียนรู ตลอดชีวติ การดํารงชีวติ และการปฏิบัติงานใหบ รรลเุ ปาหมายและประสบผลสําเรจ็ โดยเฉพาะในยุค ขอมูลขาวสารความรูท่ีมีการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วและตอเน่ือง ดังมีนักการศึกษากลาวถึง ความสําคัญของทักษะการคิดในยุคศตวรรษที่ 21 วาทักษะที่สําคัญที่สุด คือ ทักษะการคิดของ บุคคลและทกั ษะชวี ติ เพ่อื จะไดส ามารถดาํ รงชวี ติ อยูไดอ ยา งสนั ติสขุ ในสงั คมโลกทมี่ กี ารเปลย่ี นแปลง อยางรวดเรว็ ในทุกดาน นอกจากน้นั นักการศึกษาหลายทา นเรม่ิ จะเชื่อกนั วาความรูเ ฉพาะดานจะไม มีความสาํ คัญเทา กบั การที่บุคคลมีความสามารถในการเรียนรูและสรางความหมายและประโยชน จากความรูใ นขอ มลู ใหมๆ สงิ่ ทสี่ าํ คญั ทส่ี ดุ ในการจดั การศกึ ษาใหก บั ผูเรียนและเยาวชนในยคุ ปจ จุบนั คือการสงเสริมและพัฒนาใหผูเรียนมีความสามารถในการคิด โดยเฉพาะการคิดสรางสรรคและ การคิดอยางมวี ิจารณญาณรวมทั้งมีทักษะการแสวงหาความรูและสรางความรูไดในโลกแหงการ เปลี่ยนแปลงไดอ ยา งตอเนื่องและสรางสรรค อยางไรก็ตามจะเห็นไดวาการสงเสริมทักษะการคิด หรือความสามารถในการคิดยังไมประสบผลสําเร็จเทาที่ควร ซ่ึงสะทอนใหเห็นผลการประเมิน Thinking Skills For 21st Century Teachers 47

มาตรฐานโรงเรียนสวนใหญผูเรียนมีความสามารถในการคิดระดับสูง ที่ประกอบไปดวยทักษะ การคิดวิเคราะห การคดิ สงั เคราะห และการประเมนิ คา รวมทงั้ ทักษะการคิดแกป ญ หายงั อยใู นระดับตํา่ นักการศึกษาทั้งในประเทศและตางประเทศตางเห็นดวยกันวาควรมีการสงเสริมและพัฒนา ความสามารถในการคดิ อยา งจรงิ จงั (วัชรา เลา เรยี นดีและคณะ, 2560) 6. กระบวนการของการคิด ทิศนา แขมมณีและคณะ (2540) กลาววา การคิดเปนกระบวนการของสมองมีลักษณะ ใหญๆ 2 ลักษณะคือ การคิดท่ีมีจุดมุงหมายกับการคิดที่ไมมีจุดมุงหมาย การคิดที่มีจุดมุงหมาย เกิดข้ึนเมื่อการคิดน้ันมีส่งิ เรา ทเี่ ปนปญหา ความตองการหรือขอสงสัย มากระตุนทําใหทําใหจิตใจ และสมองนําขอมูลหรือความรูท่ีมีอยูมาหาวิธีการท่ีมีประสิทธิภาพเพ่ือจะทหใหปญหาหรือ ความตอ งการนั้นลดนอ ยลงไปหรอื หมดไป ตนเหตขุ องการคดิ คือ สิง่ เรา ทีเ่ ปนปญหาหรือเปน ความตองการหรือชวนสงสัย อธิบายได ดังนี้ 1) ส่ิงเราทเ่ี ปน ปญหา เปนส่ิงเราประเภทสถานการณ เหตุการณ หรือสภาวะที่มากระทบ แลว จําเปนตอ งคิด เพ่อื กระทําสงิ่ หนึ่งส่ิงใดทจี่ ะทําใหปญ หาน้ันลดไปหรือหมดไป 2) สิ่งเราทีเ่ ปน ความตองการ เปนความตองการส่ิงทด่ี ีขนึ้ กวา เดมิ ในแงตางๆ เชน ตอ งการลด ตน ทนุ ในการผลิตสนิ คา ตอ งการทํางานโดยใชเวลานอ ยลง ตอ งการความปลอดภยั มากขึน้ เปน ตน 3) ส่ิงเราที่ชวนสงสัย เปนสิ่งเราแปลกๆ ใหมๆ ที่มากระตุนใหสงสัย อยากรู ซ่ึงใน สภาพการณเดยี วกนั ส่ิงเรา เดียวกัน บางคนอาจไมอยากรูก็ไมเกิดการคิด แตบางคนก็อยากรูซ่ึงอาจ เกดิ จากบคุ ลิกภาพประจําตวั ทเ่ี ปนคนชางคดิ ชางสงสยั ทําใหตองการคาํ ตอบเพื่อตอบขอสงสัยน้ันๆ ซึ่งลักษณะเชน นค้ี วรไดร ับการฝก ฝนและพัฒนาตอๆ ไป จากสาเหตุของการคิดขางตนอาจกลาวโดยสรุปไดวา สาเหตุของการคิดนั้นมีมากมาย หลายสาเหตุ อาทิ ความตองการทางกายภาพซ่ึงเปนความตองการข้ันพื้นฐานภายในของ แตละ บคุ คล ความอยากรูอยากเห็น ขอ สงสัย ปญ หาที่ตอ งการหาคําตอบ ตลอดจนความอยูรอดของชวี ิต กระตนุ ใหคนเราคิดผา นประสาทสมั ผสั ท้งั 5 นอกจากนสี้ ิ่งทสี่ าํ คัญท่ีสุดท่ีเปนสาเหตุหรือกระตุนให เกิดการคิด คือ ส่ิงเราแบงได 3 สภาวะ ส่ิงเราท่ีเปนปญหาเราจําเปนตองคิดเพราะถาไมคิดก็ไม สามารถแกปญ หานนั้ ได สิ่งเราทีเ่ ปนความตองการ ความตองการดังกลาวอาจแคอยากมีอยากได อยากเปนแตไมคิดก็ไดแตถาอยากไดในสิ่งที่ตองการจึงตองการการคิดเพื่อหาวิธีไดมาในส่ิงที่ ตอ งการและส่งิ เรา สุดทาย คือ สิ่งเราท่ีเปนขอสงสัยแคความสงสัยแตอาจไมตองการหาคําตอบก็ ได แตถา ตอ งการหาคําตอบซงึ่ กต็ องการการคดิ เพ่อื ใหมาซงึ่ คาํ ตอบน้นั ๆ 48 Thinking Skills For 21st Century Teachers

6.1 ผลทเ่ี กดิ จากการคดิ ผลท่เี กิดจากการคิด คอื สง่ิ ทไี่ ดจ ากกระบวนการประมวลผลของสมอง ประกอบดวย คาํ ตอบ วธิ กี ารหรือแนวทางการปฏิบัติเพื่อนําไปใชในการแกปญหา ปจจัยสนับสนุนการตัดสินใจ การคาดการณส ง่ิ ที่จะเกิดขน้ึ ในอนาคตการเพม่ิ พนู สติปญ ญาและความเขา ใจทสี่ ามารถอธิบายและ ใหเ หตุผลไดทาํ ใหเกิดองคความรูใหมแ นวความคิดใหมๆ สง่ิ ที่สรางสรรคแ ละมีประสิทธิภาพเพ่ือทํา ใหปญ หา ความตองการและความสงสัยนั้นหมดไป ดงั แผนภูมิตอไปน้ี สง่ิ เราŒ ท่เี ปšนป˜ญหา ผลของการคดิ ส่งิ เรŒาท่เี ปšน ความ คาํ ตอบ วธิ ีการแกไŒ ขปญ˜ หา ตอŒ งการ ขัน้ ตอนปฏบิ ตั ิงาน ส่ิงเรŒาท่ีชวนสงสยั ขŒอตดั สนิ ใจ ความเขาŒ ใจ การคาดการณในอนาคต องคค วามรŒูใหมๆ‹ และสิ่งทส่ี ราŒ งสรรค ภาพท่ี 2-1: กระบวนการคดิ ของมนษุ ย ทีม่ าภาพ: https://pixabay.com/th/สมอง-ธรุ กจิ -หนว ยสบื ราชการลบั เครดติ -1294854/ 6.2 ประเภทของการคดิ การคดิ ของคนเรายอมแตกตางกันไปตามวัตถุประสงค เหตุการณที่เกิดขึ้นประจําวัน ตลอดจนสภาพแวดลอ ม จึงจดั ประเภทของความคิดไวอยางเปน หมวดหมู ดงั ตอ ไปน้ี 6.2.1 แบง ตามขอบเขตความคิด ซึง่ มี 2 แบบ คือ 6.2.1.1 การคิดในระบบปด เปนการคิดที่มีขอบเขตจํากัด มีแนวความคิด ไมเ ปล่ยี นแปลง 6.2.1.2 การคิดในระบบเปด เปน การคิดในขอบเขตของความรูความสามารถ ของแตละบคุ คล ซง่ึ แตกตา งกันตามส่งิ แวดลอ มและประสบการณ 6.2.2 แบง ตามความแตกตาง มี 2 แบบ คือ 6.2.2.1 การคดิ แบบวเิ คราะห เปน การคิดโดยอาศยั ส่ิงเรา ทเี่ ปนจริงเปนเกณฑ การคดิ แบบนเ้ี ปนการคิดของผูมอี ารมณมน่ั คง มองสิ่งตางๆ โดยไมถือเอาความคิดของตนเปนใหญ เปน การคิดซงึ่ เปนพ้นื ฐานของการคิดแบบวิทยาศาสตร เปน ลกั ษณะการคดิ ของผูช ายเปน สว นใหญ Thinking Skills For 21st Century Teachers 49

6.2.2.2 การคิดแบบโยงความสัมพันธ เปนการคิดท่ีเกิดจากการมองหา ความสัมพนั ธข องส่ิงเราตง้ั แต 2 ชนดิ ขึน้ ไป โดยสัมพันธก นั ทางดา นหนาที่ สถานทหี่ รอื กาลเวลาเปน การคิดทสี่ มั พนั ธกับอารมณ มกั ยึดตนเองเปนใหญเปนความคดิ ของผหู ญงิ เปน สวนใหญ 6.2.3 แบงตามความสนใจของนักจิตวทิ ยา มี 3 แบบ คอื 6.2.3.1 ความคิดรวบยอด เปนการคิดไดจากการรับรูโดยจัดเอาของอยาง เดยี วกันไวดวยกัน มีการเปรียบเทียบลกั ษณะทเี่ หมือนและแตกตา งกนั 6.2.3.2 การคดิ หาเหตุผล การคดิ หาเหตุผลแบบน้เี ปน การคิดทางวทิ ยาศาสตร และจะตองมีการทดสอบกอน ดังนั้นการคิดหาเหตุผลจะตองเร่ิมตนจากการตั้งสมมติฐานและ การทดสอบสมมตฐิ านเสมอ 6.2.3.3 ความคิดสรางสรรค เปนการคิดเพื่อสรางสิ่งใหมๆ ขึ้นมาโดยอาศัย การหยั่งเห็นเปนสําคัญหรือเปนการคนหาความสัมพันธใหมๆ ระหวางสิ่งตางๆ ทําใหสามารถ แกปญหา คดิ ประดษิ ฐเ ครอ่ื งมือหรือคิดหาวธิ กี ารใหมๆ มาแกป ญ หา 6.2.4 แบงตามลักษณะทว่ั ไปได ดังน้ี 6.2.4.1 การคิดประเภทสัมพันธเปนความคิดที่ไมมีจุดมุงหมายแตเกิดจากส่ิง เรา มากระตุนใหเ กิดสญั ลกั ษณใ นสมองแทนเหตกุ ารณหรือวตั ถุตา งๆ 6.2.4.2 การสรา งวิมานในอากาศ เปน การคิดเพอฝนในขณะท่ยี งั ตน่ื อยู ฝน โดย รูตัว เชน ขณะทกี่ ําลังนัง่ เรียนอยู ผเู รยี นอาจคดิ ฝนไปวาตนเองกาํ ลังเดนิ เลน ตามชายหาด 6.2.4.3 การฝน เปน การฝนโดยไมร ูตวั มักเกดิ ในขณะหลับ เชน ฝน ถงึ เรอ่ื งราว ตา งๆ ซ่ึงบางเรื่องเกี่ยวขอ งกบั เรื่องท่พี บในเวลากลางวนั บางเรื่องเปน เรอ่ื งท่ตี ดิ คา งอยใู นใจ เมื่อตื่น ขึน้ บางทอี าจจําความฝน ไดห รือบางทีก็จาํ ไมได 6.3 การคดิ เกยี่ วกบั เรอ่ื งสว‹ นตัว 6.3.1 การคิดที่เปนอสิ ระ เปน การคิดท่ไี มม จี ดุ มงุ หมาย เมอ่ื เกดิ ขน้ึ แลวจะทําใหคิดถึง เรือ่ งอน่ื ๆ ทีม่ ีความสัมพันธตอ เนือ่ งกันไปเรอื่ ยๆ การคิดประเภทน้ี ซิกมันด ฟรอยด นํามาใชโดยให คนไขโ รคประสาทไดร ะบายความปรารถนาหรือปญ หา ซึ่งอยูในระดับจิตใตสํานึก เพื่อจิตแพทยจะ ไดใชเปน ขอ มูลสําหรบั วิเคราะหและหาทางแกไขปญหาใหกับคนไข สําหรับวิธีการใหคนไขคิดแบบ อิสระนี้ จติ แพทยจ ะใหคนไขไดผ อ นคลายความตงึ เครียดเสยี กอ น โดยใหนอนพักผอนบนเกาอ้ีนอน แลว จึงใหพ ูดเลา เรื่องและเหตุการณตางๆ ตลอดจนความฝนที่เกิดขึ้น จิตแพทยจะพยายามคนหา ความปรารถนาหรือความตอ งการ และปญ หาของคนไขจ ากสิง่ ท่เี ขาพูดใหฟง นน่ั เอง 6.3.2 การคดิ ที่ถูกควบคมุ เปนการคิดโดยอาศัยสง่ิ ท่ีเปน แนวใหค ิดแลว คิดถงึ เรื่องเดิม ตอเนื่องกันไป โดยอยภู ายใตก ฏเกณฑว า จะตองอยภู ายใตก ารแนะนาํ คือ ถกู ควบคุมใหคดิ แตเฉพาะ เร่อื งน้ันๆ 6.3.3 ความคดิ โดยตรงท่ีใชในการแกปญ หา มี 2 แบบ คือ 50 Thinking Skills For 21st Century Teachers