MEYVE KAHRAMANLARI Dergisi

TURKEY, 2021

ERASMUS+ KA2 STRATEGIC PARTNERSHIP SCHOOL EDUCATION 2019-1-PT01-KA201-060904 Fruit Super Squad: Healthy Schools Süper Meyve Kahramanları: Sağlıklı Okullar MEYVE KAHRAMANI OLMA KILAVUZU A GUIDE TO BECOME A FRUIT HERO This Project has been co-funded with support from the European Commision. This publication and all its contens reflect the views only of the author, and Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. Bu Proje, Avrupa Komisyonu’nun desteğiyle ortak finanse edilmiştir. Bu yayın ve tüm içeriği yalnızca yazarın görüşlerini yansıtmaktadır ve burada yer alan bilgilerin herhangi bir şekilde kullanılmasından Ko- misyon sorumlu tutulamaz.

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD İÇİNDEKİLER/ CONTENTS Yayın Sahibi/ Broadcast Ownership 4 Sunuş/ Introduction Bakırköy İlçe Milli Eğitim 6 Önsöz/ Foreword 7 Teşekkürler/Acknowledgements Müdürlüğü Adına İlçe Millî Eğitim Müdürü 8 Meyve Süper Kahramanları Projesi Uygulama Mustafa ERŞAHİN Okulları ve Öğretmenleri/ Fruit Super Squad Mustafa ERŞAHİN Director of Bakırköy District 10 Project Implementation Schools and Teachers National Education Directorate Projenin Arkasındaki Bilimsel Gerçeklik-Makaleler on behalf of the Directorate Scientific Facts Behind the Project-Articles • Çocukluk Çağında Obezite/Obesity in Childhood Yayına Hazırlayanlar/ Editors • Çok Basit Ama Çok Etkili:Pozitif Pekiştireç Songül SUSAR İŞGÜDEROĞLU It’s Simple But Very Effective: Positive Reinforcement • Çocuklar İçin Renkli Diyet/ Colorful Diet for Kids Ebru BÖREKOĞLU • Sağlıklı Beslenme İçin Meyve ve Sebzelerin Tüketim Oranları Fatma Şeyma AKBIYIK Consuption Rates of Fruits and Vegetables for Healthy Nutrition • Diyet Çeşitliliği, Çocuklara Ne Yedikleri Konusunda Besinler Ferah ERYILMAZ ve Seçenekler Sunar/ Dietary Variety Offers Children Merve BARAN Kader DURSUN 34 Nutrients And Choices In What They Eat Refiye SONTUR Projenin 5 Haftası/ 5 Weeks of the Project Yayın Kontrol/ Broadcast Control İsmail Eray DURSUN 54 Proje Performans Değerlendirme/Project Grafik Tasarım/ Graphic Design Performance Evaluation Gülay ERDOĞAN DÖNMEZ Kapak Tasarım/ Book Cover Design 60 Ropörtaj/Interview FatFish Kreatif MEV Koleji Özel Basınköy Okulları/MEV College Proje Koordinatörü/ Project Coordinator Private Basınköy Schools Songül SUSAR İŞGÜDEROĞLU 64 Proje Paydaşlarından Sağlıklı Beslenme Alanın- Copyright©APCOI Associação Portuguesa da İyi Uygulama Örnekleri/ Examples of Good Contra a Obesidade InfantilGEMENTS Practice in the Field of Healthy Nutrition in Schools from Project Stakeholders Bakırköy İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Kartaltepe Mah. General Şükrü Kanatlı Cd. 68 Dergi Etkinlik Örnekleri/ Activities 69 Oyunlar/ Games No:5 Bakırköy/İSTANBUL 70 Ekler/ Annexes 74 Proje Albümü/ Project Album +90 0212 571 71 11 /BakirkoyMEM bakirkoy.meb.gov.tr /BakirkoyMEM 3 [email protected] /BakirkoyMEM /bakirkoymem

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI SUNUŞ FRUIT SUPER SQUAD Mustafa ERŞAHİN İlçe Millî Eğitim Müdürü Toplumsal sağlık politikalarının ana hedefi sağlıklı bireylerden oluşan sağlıklı bir toplum oluşturmaktır. Sağlıklı bir toplum için ise yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıkları kazandırmak bireylerin yaşam süresi ve kalitesini arttırmaktadır. Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır. Birey- lerin yeterli ve dengeli beslenmesi; hastalıkların görülme riskinin azalması, protein enerji malnütrisyonun, vi- tamin-mineral yetersizliklerinin önlenmesi vb. beslenme ile ilgili sağlık sorunlarının en aza indirilmesinde rol oynayan koruyucu etmenlerden biridir. Tüm dünyada yeterli ve dengeli beslenme ile besin tüketimini iyileştir- meye yönelik stratejilerden biri de bireylerin ve toplumun beslenme düzeylerini ve besin tüketim örüntülerini iyileştirmektir. Günümüzde küreselleşme, yaşam biçimindeki değişiklikler sonucu sürdürülebilir besin güvencesi ve besin güvenliğinin sağlanamaması, beslenme alışkanlıklarında değişiklikler ile geleneksel besin kültüründeki kayıplar ise beslenme sorunlarının bazı nedenleridir. Bireylerin sağlıklı beslenme konusunda bilinçlendirilmesi, eğitilmesi, beslenmeye bağlı hastalıkların önlenmesi ve yaşam kalitesinin arttırılması için besin, beslenme, sağlık, tarımsal politikaların oluşturulması ve geliştirilmesi için rehberlik edilmesi gerekmektedir. Tüm dünyayı etkileyen covid-19 virüsü nedeniyle de insan sağlığının, sağlıklı yaşamanın ve beslenmenin ne kadar önemli olduğu bir kez daha gözler önüne serilmektedir. Okullarda ise sağlıklı beslenme alışkanlığı, çocuklarımızın yalnızca büyüme ve gelişiminde değil, okul başarısı üzerinde de etkilidir. Sağlıklı beslenmenin okul başarısındaki etkisi üzerine yapılan araştırma sonuçlarına göre, yetersiz ve dengesiz beslenen öğrencilerin dikkat süreleri kısalmakta, algılamaları azalmakta, zaman zaman öğ- renme güçlüğü ve davranış bozuklukları gelişebilmekte, daha kolay hastalanmakta ve sonuç olarak okul başarıları düşebilmektedir. Bu noktada velilerimize ve öğretmenlerimize büyük görevler düşmektedir. Çocuklarımıza doğru beslenme alışkanlığının, yaşam boyu sürmesi gereken bir davranış biçimi olması gerektiği öğretilmelidir. Bu amaçlar doğrultusunda sağlıklı beslenme alışkanlıklarına yönelik Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlı- ğı’nın birlikte yürüttüğü geniş kapsamlı çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Toplumdaki bireylerin sağlıklı besinlere erişiminin sağlanması ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması için “Beslenme Dostu Okul- lar Projesi” ve birçok Avrupa Birliği Projesi gibi çalışmalarla sağlıklı beslenme ve yaşam biçiminin desteklemesi hedeflenmektedir. Okullarda uyguladığımız Avrupa Birliği Projelerinden biri de “Süper Meyve Kahramanları Projesi” dir. Bu proje Portekiz ile birlikte yürüttüğümüz art arda beş hafta boyunca devam eden farklı etkinliklerden oluşmaktadır. Projede çocuklarımıza sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırılarak meyve ve sebze tüketiminin ne kadar önemli olduğu konusunda çocuklarımızı bilinçlendirmekle birlikte günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli sağlık sorunları arasında yer alan obezitenin önüne de geçebilmek amaçlanmıştır. Projeyi uygulayan, emek vererek katkı sağlayan tüm öğretmen arkadaşlarımıza, çocuklarımıza ve bizleri destek- leyen tüm velilerimize çok teşekkür ediyor, saygılarımı sunuyorum. 4

INTRODUCTION SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD Mustafa ERŞAHİN Director of Bakırkoy District National Education Directorate The main goal of social health policies is to create a healthy society consisting of healthy individuals. For a healthy society, gaining adequate and balanced nutritional habits increases the life span and quality of individ- uals. Nutrition; is a conscious behavior in order to take the nutrients that the body needs in sufficient quantities and at appropriate times in order to protect and improve health and to increase the quality of life. Adequate and balanced nutrition of individuals; reducing the risk of diseases, preventing protein energy malnutrition, vitamin-mineral deficiencies and so on. It is one of the protective factors that play a role in minimizing health problems related to nutrition. One of the strategies to improve food consumption with adequate and balanced nutrition all over the world is to improve the nutritional levels and food consumption patterns of individuals and society. Today, globalization, the inability to provide sustainable food security and food security as a result of changes in lifestyle, changes in nutritional habits and losses in traditional food culture are some of the causes of nutritional problems. It is necessary to provide guidance for the creation and development of food, nutrition, health, agricultural policies in order to raise awareness and educate individuals about healthy nutrition, to pre- vent diseases related to nutrition and to increase the quality of life. Due to the covid-19 virus, which affects the whole world, it is once again revealed how important human health, healthy living and nutrition are. In schools, healthy eating habits have an impact not only on the growth and development of our children, but also on their school success. According to the results of research conducted on the effect of healthy nutrition on school success, students who are inadequate and unbalanced have a shortened attention span, their percep- tion decreases, learning difficulties and behavioral disorders may develop from time to time, they get sick more easily, and as a result, their school success may decrease. At this point, our parents and teachers have great responsibilities. Our children should be taught that proper eating habits should be a lifelong behavior. In line with these purposes, various wide-ranging studies are carried out by the Ministry of Health and the Ministry of National Education for healthy eating habits. It is aimed to support a healthy diet and lifestyle with studies such as “Nutrition Friendly Schools Project” and many European Union Projects in order to ensure that individuals in the society have access to healthy foods and gain healthy eating habits. One of the European Union Projects we implement in schools is the “Super Fruit Heroes Project”. This project consists of different activities that we run together with Portugal for five consecutive weeks. In the project, it is aimed to raise awareness of the importance of fruit and vegetable consumption by giving our children healthy eating habits, and to prevent obesity, which is among the most important health problems of developed and developing countries today. I would like to thank all of our teachers who implemented the project and contributed with their efforts, our children, and all our parents who supported us. 5

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI ÖN SÖZ FRUIT SUPER SQUAD Bakırköy İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün ‘Erasmus+ Stratejik Ortaklıklar Okul Eğitimi İyi Uygulama Değişimi Programı’ kapsamında ortak olarak katıldığı ‘Süper Meyve Kahramanları’ projesi 5-10 yaş arasındaki çocukların beslenme ve yaşam alışkanlıklarını iyileştirmeyi hedefleyen yenilikçi ve bilimsel bir sağlık eğitimi programıdır. Portekiz Çocukluk Çağı Obezitesiyle Mücadele Derneği (APCOI) tarafından geliştirilen proje 2011 yılından bu- güne Portekiz’in tüm bölgelerindeki okullarda uygulanmaktadır. Meyve Kahramanları Yönteminin bilimsel ortağı olan Lizbon Tıp Fakültesi araştırması sonuçlarına göre, “Meyve Kahramanları” projesine katılan çocukların % 40’tan fazlasında, sadece 5 haftada, günlük meyve ve sebze tüketimini, kilolarını ve beslenme değerlendirmele- rini önemli ölçüde iyileştirdiği gözlemlenmiştir. İlçemizde, 20 okuldan 67 öğretmen, 820 öğrenci ve velileri 5 haftalık pilot proje uygulamasına katılmıştır. Bu dinamik, yenilikçi ve fantastik ögeler taşıyan proje sayesinde, projeye katılan çocukların meyve sebze tüketimin- de sadece 5 haftada %35’lik bir artış gözlenmiştir. Çocuklarımızın beslenme alışkanlıklarını kısa sürede, olumlu yönde değiştiren bu projeyi, Bakırköy’den başlaya- rak, İstanbul ve daha sonra ülkemizin tüm okul öncesi ve ilkokul öğrencileri ile buluşturmayı hedefliyoruz. Projenin uygulamasına yardımcı olmak için hazırlanan bu kılavuzun öğretmenlerimize faydalı olmasını diliyoruz. Songül SUSAR İŞGÜDEROĞLU Proje Koordinatörü FOREWORD The “Super Fruit Heroes” project, which Bakırköy District National Education Directorate has jointly partici- pated in within the scope of the “Erasmus + Strategic Partnerships School Education Good Practice Exchange Program”, is an innovative and scientific health education program that aims to improve the nutrition and life habits of children between the ages of 5-10. The project, developed by the Portuguese Childhood Obesity Fighting Association (APCOI), has been imple- mented in schools in all regions of Portugal since 2011. According to the results of the Lisbon Medical Faculty research, which is the scientific partner of the Fruit Heroes Method, it has been observed that more than 40% of the children participating in the “Fruit Heroes” project significantly improved their daily fruit and vegetable consumption, weight and nutritional evaluations in just 5 weeks. In our district, 67 teachers, 820 students and their parents from 20 schools participated in the 5-week pilot project implementation. Thanks to this dynamic, innovative and fantastic project, a 35% increase was observed in the fruit and vegetable consumption of the children participating in the project in just 5 weeks. Our goal is to bring this project, which changes the nutritional habits of our children positively, in a short time, with all pre-school and primary school students in Istanbul and then in our country, starting from Bakırköy. We hope this guide prepared to assist the implementation of the project will be useful to our teachers. Songül SUSAR İŞGÜDEROĞLU Project Coordinator 6

TEŞEKKÜRLER SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD Portekiz Çocukluk Çağı Obezitesi ile Mücadele Derneği (APCOI) Başkanı mentörümuz ve rehberimiz Mário SILVA ve ekibine, ortaya çıkardıkları bu harika projenin okullarımızda uygulanması konusunda gösterdikleri yorulmak bilmeyen çabaları ve değerli katkıları için derin teşekkür ve minnettarlığımızı ifade etmekten büyük mutluluk duyuyoruz. Tüm proje paydaşlarımıza, proje aracılığıyla gösterdikleri nazik yardım ve işbirliği için teşekkür ederiz. Bu kılavuzun çıkarılması fikrini veren Şube Müdürümüz Sayın İsmail Eray DURSUN’a teşekkür ederiz. Bu kılavuzun hazırlanmasında büyük emek harcayan öğretmenlerimiz Ebru BÖREKOĞLU, Fatma Şeyma AK- BIYIK, Ferah ERYILMAZ, Merve BARAN ve Kader DURSUN Hanım’a son derece müteşekkiriz. Projenin pilot uygulamasındaki çabaları için inanılmaz değerli öğretmenlerimize, değerli öğrencilerimize ve velilerimize içten teşekkürlerimizi sunmak isteriz. Kılavuzun basıma hazırlanmasındaki katkılarından ötürü MEV Koleji Özel Basınköy Okulları Müdürü Sayın Yakup ERDOĞAN’a özel teşekkürlerimizi sunarız. Bakırköy İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ACKNOWLEDGEMENTS It is a genuine pleasure to express our deep sense of thanks and gratitude to our mentor and guide Mr. Mário SILVA, President of the Portuguese Association for the Fight Against Child Obesity (APCOI), and his team for their tireless efforts and valuable contributions to the construction of this wonderful project in our schools. We thank profusely all our project stakeholders for their kind help and co-operation through project. We would like to thank our Vice Manager, Mr. İsmail Eray DURSUN, who gave the idea to publish this guide. We are extremely tankful to our teachers Ms.Ebru BÖREKOĞLU, Ms. Fatma Şeyma, AKBIYIK, Ms.Ferah ERYILMAZ, Ms.Merve BARAN and Ms.Kader DURSUN for elaborating this guide. We would also like to express our special thanks of gratitude to Mr. Yakup ERDOĞAN who is the principle of MEV College Private Basınköy Schools We would like to express our sincere thanks to our incredibly valuable teachers, dear students and parents for their efforts in the pilot implementation of the project. We would like to express our special thanks to the Director of MEV College Private Basınköy Schools Mr. Yakup ERDOĞAN, for her contribution in preparing the guide for publication. Bakırkoy District National Education Directorate 7

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJESİ UYGULAMA OKULLARI VE ÖĞRETMENLERİ FRUIT SUPER SQUAD PROJECT IMPLEMENTATION SCHOOLS AND TEACHERS ADALET ANAOKULU Beyzanur DOĞRU, Sude BOZKURT ATAKÖY İLKOKULU Gülşen ÖZEN, Mehtap EROLTU, Nebahat ŞEKER, Sabahat YILMAZ, Talat TURAN BAKIRKÖY İLKOKULU Refiye SONTUR BAKIRKÖY MTAL Çölban DAYIOĞLU BEHRAMAĞA İLKOKULU Çağla UZUN, Nimet YETENEK FLORYA KOLEJİ Beyza ATAR, İlkay KARABUDAK, Nurdan ONAY, Sevdan YILMAZ HAMDİ AKVERDİ İLKOKULU Cem DİRLİK, Ebru BAŞ, Ferah ERYILMAZ, Gülay GÜRSOY, Nilüfer ÇELEBİ, Teslime GÜNDOĞDU HAMDULLAH SUPHİ TANRIÖVER İLKOKULU Ezel SEZER, Gülhan MIZRAK, Hatice GÜLSOY, Handan SARAY ÇIRAK, Merve BARAN, Sevgi COŞKUN, Yavuz AYGÜN İBNİ SİNA İLKOKULU Buket ÖZKUL, Suzan KILIÇ, Rahime BİÇER KARTALTEPE İLKOKULU Ayşe AYDIN, Seyhan SAĞDIÇ YARKADAŞ 8

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJESİ UYGULAMA OKULLARI VE ÖĞRETMENLERİ FRUIT SUPER SQUAD PROJECT IMPLEMENTATION SCHOOLS AND TEACHERS MEV KOLEJİ ÖZEL BASINKÖY OKULLARI Fatma Şeyma AKBIYIK, Melek SATIK GÜNAYDIN MURAT KÖLÜK İLKOKULU İlknur KARATAŞ, Mukaddes ERGUVAN, Songül ÇAKIR, Ümran AKYURT, Yusuf AKBAŞ, Özcan ÇAKICI, Serkan KOÇ MUHİTTİN ÜSTÜNDAĞ İLKOKULU Nagihan SALALI, Yasemin DEMİREL MUSTAFA PARS ANAOKULU Hilal YÜZAK, Hülya EROL, Mehmet DAĞ, Özlem Dilek ŞENAY OSMANİYE NURİ PAKDİL İLKOKULU Burcu GÜLER, Şebnem KÜÇÜKHÜSEYİN PİLOT CENGİZ TOPEL İLKOKULU Ebru BÖREKOĞLU, Hava ÖZKAN, Sevtap YURTTAŞER KÜÇÜKDEVECİ SENLİKKOY İLKOKULU Güzin ÇELİK, Jülide KARADAĞ ÖZEL MAVİ KANGURU ANAOKULU Merve GEZER ÖZEL YEŞİLKÖY 2001 KOLEJİ Asya Berfin GÜNEŞ, Alye ARI ERDOĞAN, Bilgen AMAÇ, Demet YEGÜL, Ece ÜSTEN, Lerna TOROSOĞLU, Mehtap PAKSU KINALI, Misli ŞEN, Mutlu YERLİKAYA, Özlem DEMİRCİ, Kader DURSUN, Tülay ARTAR ZEYNEP BEDİA KILIÇLIOĞLU Gülseven YARDIM, Fidan KIRABALI, Pınar CELASİN 9

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJENİN ARKASINDAKİ FRUIT SUPER SQUAD BİLİMSEL GERÇEKLİK ÇOCUKLUK ÇAĞINDA OBEZİTE Fatma Şeyma AKBIYIK Okul Öncesi Öğretmeni “Süper Meyve Kahramanları” projesi sağlıklı beslenme ve günümüz çocuklarının önemli bir sağlık problemi olan obeziteyi biraz olsun engellemek ve öğrencilere bilinçlenmelerini sağlamak amacıyla okullarda uygulanmaktadır. OBEZİTE NEDİR? kolay başarı sağlanan çocuklar şunlardır: Obezite, vücutta depolanan yağ miktarının faz- • Gerçekten zayıflama isteği olan çocuklar veya ebe- la olması biçiminde tanımlanabilir. Klinik ola- veyni yardım isteyenler rak obeziteyi tanımlamak için kilonun boyun karesine oranlanması (kg/m2) ile elde edilen vücut kitle • Şişmanlığa ek olarak başka bir hastalığı olanlar indeksi kullanılır. Buna göre erişkinlerde vücut kütle in- • Şişmanlığa bağlı komplikasyon ve psikolojik sorun- deksi (VKİ)’nin 25’in üzerinde olduğu kişiler aşırı kilolu, 30’un üzerinde olanlar obez olarak tanımlanır. Çocuklar- ları gelişmiş olanlar da ise yaş ve cinse göre hazırlanan VKİ persentil eğrileri • Diyabet veya kardiyovasküler hastalık gibi aile öy- kullanılarak >85 persentil olan çocuklar aşırı kilolu, >90 persentil olanlar ise obez olarak sınıflandırılmaktadır. küsü bulunanlar Ayrıca yaşa göre vücut ağırlığı, boya göre ağırlık, deri • Kan basıncı yüksek olanlar kıvrım kalınlığının ölçümü ve içerdiği yağ bakımından ÇOCUKLUK ÇAĞI ŞİŞMANLIK TEDAVİSİNDE FİZİKSEL vücut kompozisyonu da kullanılan diğer tanı yöntemle- AKTİVİTE ridir. (BABAOĞLU ve HATUN,2002) Çocukluk çağı şişmanlıkta, güncel tedavi yaklaşımı ÇOCUKLUK ÇAĞI ŞİŞMANLIĞIN TEDAVİSİ beslenme tedavi¬si, davranış değişikliği ve egzersizi Çocukluk çağı şişmanlığın tedavisi oldukça zordur ve içeren, bireysel veya gruplara yönelik multidisipliner başarılı bir tedavi için şişmanlığın nedenlerinin doğru bir çalışmayı gerektirmektedir. Obeziteye ilişkin çalış- olarak saptanması ve iyi bir ekip çalış¬ması gereklidir. malar tek başına beslenme tedavisinin başarılı olma- Tedavide uygulanan yöntemler 5 grupta toplanabilir. dığını, fiziksel aktivite ve beslenme tedavisinin birlikte Ancak ilaç tedavisi ve cerrahi tedavinin çok zorunlu daha etkili ve uzun süreli kilo kaybı sağladı¬ğını, kilo durumlar dışında çocuklukta uygulanmasının sakıncalı kaybını korumak için yaşam şekli düzenlenmesi ile dü- olduğu bildirilmektedir. Bu tedavi yöntemlerinin uygu- zenli fizik¬sel aktivitenin şart olduğunu belirtmekte- lanabilmesi için ekipte mutlaka bulunması gereken ele- dir. Egzersizin türü, şiddeti, süresi ve sıklığı ile ilgili net manlar doktor, diyetisyen, psikolog ve egzersiz fizyolo- bilgiler olmamakla beraber, bir çalışmada günlük 250 ğudur. kkal harcanmasının, bir diğer çalışma¬da ise haftada Çocukta olumlu ve kalıcı davranış değişikliklerinin 1500-2000 kkal’lik fiziksel aktivite yapılmasının kilo oluşturulabilmesi ve başarılı bir tedavi için ailenin, akra- kaybı sağlamak için gerekli olduğu bildirilmiştir. Egzer- baların, arkadaş çevresinin, okul çocuğu ise öğret-men- siz türü olarak genellikle aerobik egzersizler (yürüyüş, lerinin ve diğer sağlık personelinin işbirliği sağlanma- koşma, bisiklet, yüzme) ve kas güçlendir¬meye yöne- lıdır. Tedavide öncelikle ele alınması gereken ve daha lik egzersizlerin birlikte yapılmasının gerekli olduğu vurgulan¬maktadır. Çocukluk çağında egzersiz fizyolo- jisi, erişkine göre farklılıklar göstermektedir. 10

SCIENTIFIC FACTS BEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI THE PROJECT FRUIT SUPER SQUAD OBESITY IN CHILDHOOD Fatma Şeyma AKBIYIK Pre-School Teacher “The “Super Fruit Squad” project is implemented in schools to prevent healthy nutrition and obesity, which is an important health problem of today’s children, and to raise awareness among students. WHAT IS OBESITY? have easier success are as follows: Obesity can be defined as the excess amount • Children or parents who really want to lose weight of fat stored in the body. To define obesity • Those who have another disease in addition to clinically, the body mass index obtained by the ratio of weight to the height square (kg / m2) is obesity used. Accordingly, adults with a body mass index (BMI) • Those who have developed complications and above 25 are defined as overweight and those over 30 are defined as obese. In children, using BMI percentile psychological problems related to obesity curves prepared according to age and gender, children • Have a family history of diabetes or cardiovascular with> 85th percentile are classified as overweight and those with> 90th percentile as obese. In addition, body disease weight for age, weight for height, measurement of skin • Those with high blood pressure fold thickness and body composition in terms of fat PHYSICAL ACTIVITY IN TREATMENT OF CHILDHOOD content are other diagnostic methods. (BABAOĞLU and OBESITY HATUN, 2002) TREATMENT OF CHILDHOOD OBESITY The current treatment approach in childhood obe- sity requires a multidisciplinary study for individuals Childhood obesity is very difficult to treat, and for a or groups, including nutritional therapy, behavioral successful treatment, the causes of obesity must be de- change and exercise. Studies on obesity indicate that termined correctly and a good team work is required. nutritional therapy alone is not successful, physi- The methods used in treatment can be divided into 5 cal activity and nutritional therapy together provide groups. However, it has been reported that drug and more effective and long-term weight loss, lifestyle surgical treatment is inconvenient in childhood, except regulation and regular physical activity are essential in very mandatory cases. The staff that must be present to maintain weight loss. Although there is no clear in the team in order to apply these treatment methods information about the type, intensity, duration and are doctor, dietician, psychologist and exercise physiol- frequency of exercise, it has been reported that it is ogist. necessary to spend 250 kcal per day in one study and to do physical activity of 1500-2000 kcal per week in The cooperation of the family, relatives, friends, another study to achieve weight loss. teachers and other health personnel should be ensured It is emphasized that aerobic exercises (walking, run- in order to create positive and permanent behavioral ning, cycling, swimming) and muscle strengthening changes in the child and a successful treatment. Chil- exercises should be done together as an exercise type. dren who need to be handled first in treatment and 11

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJENİN ARKASINDAKİ FRUIT SUPER SQUAD BİLİMSEL GERÇEKLİK ÇOCUKLUK ÇAĞINDA OBEZİTE Çocuk ve ergenler için belirtilen fiziksel aktivite önerileri aşağıda verilmiştir: Preadolesan Dönemde Egzersiz: Çocuklar kısa sü- önerilmektedir. reli ve aralıklı, değişken ve eğlenceli aktiviteleri Çocuklar aşırı sıcak ve soğuk hava koşullarına karşı uzun süreli ve monoton aktivitelere tercih eder- daha az dayanıklıdırlar. Ortam ısısı ve nemi çok yüksek ler. Çocukların anaerobik yolları kullanabilme kapasi- düzeylerde ise, 30 dakikayı geçen aktiviteler kısıtlanma- teleri daha düşük olup, oksijeni daha etkili kullanırlar. lıdır. Yarım saati geçen aktivitelerde her 15-30 dakikada Bu nedenle çocuklar için en uygun fiziksel aktivite şekli, bir 100-150 ml sıvı desteği yapılmalıdır. Hidrasyonu iyi aralarında kısa dinlenme periyotları olan, değişik şid- olan bir çocukta karbonhidrat içerikleri yüksek içecekle- detlerde birkaç saniye süreli, tekrarlayan aktivitelerdir. rin suya karşı hiçbir üstünlüğü bulunmamaktadır. Uygun olmayan egzersizler ise 10-90 saniye süren yük- Preadolesan dönemde önerilen fiziksel aktivite mik- sek şiddette aktivitelerdir. Aşırı fiziksel aktivite, boyun tarı 6-8 kkal/kg/gün olup, bu günde 30-60 dakikalık bir uzaması, iskelet sisteminin olgunlaşması ve cinsel geli- aktiviteye denk gelmektedir. şim açısından hiçbir yarar sağlamamaktadır. Preadolesan dönemde, gerek şişmanlığın önlenmesi, gerek tedavi yaklaşımı olarak amaç, çocuğun aktif olma- sını ve aktiviteden hoşlanmasını ve yaşam boyu sürecek fiziksel aktivite alışkanlığı kazanmasını sağlamaktır. Çocuğun doğal aktivitesine izin verilmelidir, aktivite süre ve şiddetinin kendisinin belirlemesi ve aktiviteden hoşlanması sağlanmalıdır. Televizyon ve bilgisayar kar- Çocukluk döneminde egzersiz sırasında enerji tüketi- şısında saatlerce oturmasına izin verilmemeli, dışarıda mi erişkinlere göre daha yüksek olduğundan vücut ısı- oynamaya özendirilmelidir. Temel motor ve sportif be- sı daha çok artmakta, metabolik yükün fazla, terleme cerileri kazanabileceği organize aktivitelere katılması kapasitesinin ise daha düşük olması sonucunda, ço- sağlanmalı, erişkin dönemde fiziksel aktiviteyi sürdüre- cukların sıcak ortamlarda egzersize toleransları daha cek beceriye sahip olması için özendirilmelidir. Anne-ba- az olmaktadır. Bu nedenle ter emici özellikle, tek kat ve ba ve eğiticiler çocuğa uygun model oluşturmalıdırlar. hafif giysiler giymeleri ve terlemeyi kolaylaştırmak için vücutlarının açık kısımlarının çok olması, terli giysilerin hemen değiştirilmesi ve sentetik giysi kullanmamaları 12

SCIENTIFIC FACTS BEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI THE PROJECT FRUIT SUPER SQUAD OBESITY IN CHILDHOOD Exercise physiology in childhood varies according to adults. Physical activity recommendations for children and adolescents are given below: Exercise in Preadolescence: Children prefer short- term and intermittent, variable and fun activities drinks with high carbohydrate content have no superi- to long-term and monotonous activities. Children ority over water. The recommended amount of physical activity in the have less capacity to use anaerobic pathways, and they puberty period is 6-8 kcal / kg / day, which corresponds use oxygen more effectively. For this reason, the most to an activity of 30-60 minutes a day. suitable form of physical activity for children is repet- In the preadolesan period, the purpose of preventing itive activities of several seconds of varying intensity, obesity and as a treatment approach is to ensure that with short rest periods in between. Unsuitable exercis- the child is active and enjoys the activity and gain a life- es are high intensity activities that last 10-90 seconds. long physical activity habit. Excessive physical activity does not provide any bene- The natural activity of the child should be allowed, fit in terms of lengthening the neck, maturation of the the duration and intensity of the activity should be de- skeletal system and sexual development. termined by him and his / her enjoyment of the activity Since energy consumption during exercise in child- should be ensured. They should not be allowed to sit in hood is higher than in adults, body temperature in- front of the television and computer for hours and they creases more, and as a result of higher metabolic load should be encouraged to play outside. Participation in and lower sweating capacity, children have less toler- organized activities where he can gain basic motor and ance to exercise in hot environments. For this reason, it sportive skills should be encouraged to have the skills is recommended to wear sweat-absorbent, single-layer to maintain physical activity in adulthood. Parents and and light clothes and to have a lot of open parts of their educators should create a suitable model for the child. body to facilitate sweating, to change sweaty clothes immediately and not to use synthetic clothes. Children are less resistant to extreme hot and cold weather conditions. If the ambient temperature and humidity are at very high levels, activities exceeding 30 minutes should be restricted. For activities exceed- ing half an hour, 100-150 ml of fluid support should be made every 15-30 minutes. In a well-hydrated child, 13

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJENİN ARKASINDAKİ FRUIT SUPER SQUAD BİLİMSEL GERÇEKLİK ÇOCUKLUK ÇAĞINDA OBEZİTE ÇOCUKLUK ÇAĞI ŞİŞMANLIK TEDAVİSİNDE FİZİKSEL ken, çocukta böyle bir istek yoktur. Tedavide beslenme AKTİVİTE tedavisi önemli yer tutar ancak bu tedaviye çocuğun uyumu olmadan hiçbir işe yaramaz. Beslenme tedavisi Çocukluk çağı şişmanlıkta, güncel tedavi yaklaşımı esnasında birkaç kez tedavi amaçlı görüşme ye da des- beslenme tedavisi, davranış değişikliği ve egzer- tekleyici psikoterapi gereklidir. sizi içeren, bireysel veya gruplara yönelik mul- ÇOCUKLUK ÇAĞI ŞİŞMANLIKTA BESLENME TEDAVİSİ tidisipliner bir çalışmayı gerektirmektedir. Obeziteye ilişkin çalışmalar tek başına beslenme tedavisinin başa- Tedavinin başlangıcında çocuk ve/veya ebeveyn, şiş- rılı olmadığını, fiziksel aktivite ve beslenme tedavisinin manlık ve sakıncaları konusunda bilgilendirilir, çocuğun birlikte daha etkili ve uzun süreli kilo kaybı sağladığını, tanısı, yaşına göre olması gereken ağırlık ve boy uzunlu- kilo kaybını korumak için yaşam şekli düzenlenmesi ile ğu ve tedavi süresi belirlenir. Tedavi süresince belirlenen düzenli fiziksel aktivitenin şart olduğunu belirtmektedir. aralıklarla çocuğun büyümesi izlenmelidir. Çocuğun aile Egzersizin türü, şiddeti, süresi ve sıklığı ile ilgili net bil- yapısı, sosyo-ekonomik ve kültürel durumu, çocuk-ebe- giler olmamakla beraber, bir çalışmada günlük 250 kkal veyn-arkadaş ilişkileri, yaşam tarzı, ilgi alanları öğreni- harcanmasının, bir diğer çalışmada ise haftada 1500- lerek gerekli psikolojik tedavi ile çocuğun desteklenme- 2000 kkal’lik fiziksel aktivite yapılmasının kilo kaybı si, daha etkili ve uzun süreli bir tedaviye olanak sağlar. sağlamak için gerekli olduğu bildirilmiştir. Egzersiz türü Çocuğun ve ailenin beslenme alışkanlıkları ve hatalı uy- olarak genellikle aerobik egzersizler (yürüyüş, koşma, gulamaları, besin hazırlama ve pişirme yöntemleri gibi bisiklet, yüzme) ve kas güçlendirmeye yönelik egzersiz- konularda ayrıntılı bir öykü alınarak saptanır. Bu bilgiler lerin birlikte yapılmasının gerekli olduğu vurgulanmak- yardımı ile çocuğun yaşına uygun, kabul edilebilir bir di- tadır. Çocukluk çağında egzersiz fizyolojisi, erişkine göre yetin düzenlenmesi ve hatalı beslenme alışkanlıklarının farklılıklar göstermektedir. değiştirilmesi gereklidir. Tedavinin yapıtaşı olan diyetin iyi anlaşılması ve uygulanabilmesi, diyetisyen tarafın- Şişmanlık, ailesel ve kültürel olarak önemlidir. Bazı şiş- dan verilen beslenme eğitimi ile sağlanabilir. Bu eğitim man ailelerde genetik ve beslenme alışkanlıkları önemli çocuğun yaş grubuna göre teorik veya uygulamalı ola- yer tutar. Gelişmiş ülkelerde düşük sosyo-ekonomik dü- rak, sağlık ve yeterli-dengeli beslenme ilişkisi, temel be- zeyde, gelişmekte olan ülkelerde ise yüksek sosyo-eko- sin grupları ve değişim listeleri konularını kapsamalıdır. nomik düzeydeki ailelerde çocukların şişmanlık oranı Hedef, çocuğa günlük enerji tüketimini ayarlayabilme, artmaktadır. Bu tüketim toplumu olmaya yönelmenin ideal beslenme modelini geliştirebilme yeteneğinin ka- bir sonucudur ve bu ailelerde şişmanlık, sağlıklı olma- zandırılması olmalıdır. (KÖKSAL ve ÖZEL,2008) nın bir sembolü gibi görülmektedir. Aile içindeki çocu- ğun her tepkisine anneler besin vererek yanıt verirler. KAYNAKÇA Bu tutum çocuğun açlık hissini köreltir. KÖKSAL,G.,ÖZEL,H.(2008)Okul Öncesi Dönemde Obezite.Hacettepe Üniver,Tesi Sağlık Bilimleri Tedavide dikkatin şişmanlık belirtilerine yöneltilmesi Fakültesi,Beslenme Ve Diyetetik Bölümü. başarısızlıkla sonuçlanır. Çünkü aile diyet yapmayı ister- BABAOĞLU,K.,HATUN,Ş.,(2002)STED,11-1-8 14

SCIENTIFIC FACTS BEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI THE PROJECT FRUIT SUPER SQUAD OBESITY IN CHILDHOOD BEHAVIORAL TREATMENT IN CHILDHOOD OBESITY therapy takes an important place in the treatment, but Obesity is a problem that occurs with eating in chil- it does not work without the child’s compliance with dren. The public opinion is that overweight individuals this treatment. During the nutritional treatment, sev- themselves are responsible for these problems. In ad- eral interviews for therapeutic purposes or supportive dition, it is thought that overweight individuals receive psychotherapy are required. less medical help for their illnesses compared to indi- viduals of normal weight. NUTRITION TREATMENT FOR CHILDHOOD OBESITY Fat children can be defined as children who are gen- At the beginning of the treatment, the child and / erally soft, apathetic, timid, and show frequent tan- or the parents are informed about their obesity and trums. Psychological problems accompanying obesity disadvantages, the diagnosis of the child, the weight occur with other symptoms. These are symptoms such and height and the duration of the treatment are de- as school failure and enuresis. Obesity is also common termined according to the age. The growth of the child in mental retardation. should be monitored at specified intervals during the Since there is no symbolic meaning for the fat child, treatment. Supporting the child with the necessary satisfaction is sought. The family, on the other hand, psychological treatment by learning the family struc- tends to nutrition, although it should be educative. In ture, socio-economic and cultural status of the child, these children, the family often has emotional deficien- child-parent-friend relationships, lifestyle and interests cies. Obesity is familial and culturally important. Ge- enables a more effective and long-term treatment can netics and nutritional habits have an important place be provided by the nutrition education given by the di- in some fat families. Obesity rate of children increases etician. This education should cover the topics of the in families with low socio-economic level in developed relationship between health and adequate-balanced countries and high socio-economic level in developing nutrition, basic food groups and change lists, in theo- countries. This is a result of tending to be a consumer ry or practice, according to the age group of the child. society, and obesity in these families is seen as a sym- The goal should be to give the child the ability to adjust bol of health. Mothers respond to every reaction of the daily energy consumption and develop the ideal nutri- child in the family by giving food. This attitude dulls the tional model. (KÖKSAL and ÖZEL, 2008) feeling of hunger in the child. Focusing attention on symptoms of obesity in treat- REFERENCES ment results in failure. Because while the family wants KÖKSAL, G., ÖZEL, H. (2008) Obesity in to diet, there is no such request in the child. Nutritional Preschool Period. Hacettepe University, Tesi Faculty of Health Sciences, Department of Nutrition and Dietetics. BABAOĞLU, K., HATUN, Ş., (2002) STED, 11-1-8 15

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLJBİEMİNLİSİMNELSAEGRLEKGRAEÇSREINÇKELDİKAKLKİKİ FRUIT SUPER SQUAD ÇOK BASİT AMA ÇOK ETKİLİ: POZİTİF PEKİŞTİREÇ Cihan Züleyha AYDIN ÖZDEMİR Gelişim Psikolojisi Uzmanı Eğitim sürecindeki genel hedefimiz çocuklarımızın bazı davranışlarını artırmak bazı davranışlarını ise azaltmak ve mümkünse tamamen sonlandırmaktır. Bir davranışı artırarak ya da azaltarak manipüle etmek için öğrenme mekanizmalarını kullanırız. Bu öğrenme me- kanizmalarından biri olan ‘pozitif pekiştireç’ sınıf orta- mında kullanıldığında kalıcı değişikliği hızlı bir şekilde sağlar. Pozitif pekiştireç mekanizması basit bir formüle dayanır: Keyifli bir sonuca götüren davranış tekrar edilir (Westen 1999). Öğretmenlik Zor Meslek! Neyse Ki Pozitif Pekiştireç Var Bir davranış esnasında yetişkin tarafından fark edilmek ve onaylanmak çocuğa bu davranışın süreçlerini hızlı ve kalıcı bir şekilde etkileyecektir. değerli bir davranış olduğu mesajını verir. Ço- Pozitif pekiştirecin temel süreci, yetişkinin çocuğun olumlu davranışını fark etmesidir. Yetişkin, dikkatini çe- cuk bu dikkat çeken davranışı daha sık yapmaya başlar ken olumlu davranışı fark ettiğini ve bu davranışı onay- (Sigler & Aamidor, 2005). Bilimsel olarak kanıtlanmış ladığını çocuğa bildirir. Bu süreç çocuğun da bu davra- olan bu mekanizmayı, farkında olarak ya da olmayarak nışın önemli ve onaylanan bir davranış olduğunu fark tüm öğretmenler kullanır. Pozitif pekiştireci farkında etmesini sağlar. Böylece çocuk bu davranışı daha sık olarak kullandığımızda bu mekanizma sınıf içi olumlu gerçekleştirir. Pozitif pekiştireç çocuğa hangi davranışın davranışların artmasında en büyük destekçimiz olur. kabul göreceğine, kendisinden nasıl davranılmasının Çocuğun hoşuna gidebilecek her şey pekiştireç olarak beklendiğine dair açık bir mesaj iletir. kullanılabilir. Yeter ki çocuk davranışının sonuçlarından Peki bu neden önemlidir? Bunun cevabı çocuk eğiti- memnun olsun. Onaylayan bir bakış, hedef davranışı minde karşımıza çıkan önemli bir kültürel paradoksta gerçekleştirdiğinde kendisi için bir yıldız boyamak ve yatar. Çocuklar kendileri için önemli olan yetişkinler bu yıldızlar sayesinde kendi yarattığı bir bilekliği takmak tarafından fark edilmek ve onaylanmak isterler. Oysa davranışın sıklığını artırmaya yardım eder. Ve hatta ço- alışkanlığımız çocuğun onaylanan davranışına tepki ver- cuğun keyifle taktığı bu bileklikle çevresindekilerin ilgi- mek yerine onaylanmayan davranışa dikkat kesilmektir. sini çekmesi, bu bilekliği neden taktığına dair gelen so- Pozitif pekiştireç bunun tam tersini tavsiye eder. ruları gururla yanıtlaması da çocuğun davranış değişim 16

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD IT’S SIMPLE BUT VERY EFFECTIVE: POSITIVE REINFORCEMENT Cihan Züleyha AYDIN ÖZDEMİR Developmental Psychology Specialist Our general goal in the education process is to increase some of our children’s behaviors, re- duce some of their behaviors and, if possible, termi- nate them completely. We use learning mechanisms to manipulate a behavior by increasing or decreasing it. When one of these learning mechanisms, “positive reinforcer” is used in the classroom, it provides perma- nent change quickly. The positive reinforcement mec- hanism is based on a simple formula: The behavior that leads to an enjoyable result is repeated (Westen 1999). Teaching Is A Difficult Job! Fortunately, There Are Positive Reinforcers Being noticed and approved by an adult during a behavior gives the child the message that let with pride, it will affect the behavior change processes this behavior is a valuable behavior. The child of the child in a fast and permanent way. The basic process of positive reinforcer is that the starts to do this remarkable behavior more frequently adult becomes aware of the child’s positive behavior. (Sigler & Aamidor, 2005). All teachers, consciously or The adult informs the child that they noticed the posi- unconsciously, use this scientifically proven mecha- tive behavior that caught their attention and that they nism. When we use positive reinforcer consciously, this approve of this behavior. This process makes the child mechanism becomes our biggest supporter in increas- realize that this behavior is an important and approved ing positive behaviors in the classroom. behavior. Thus, the child performs this behavior more Anything the child might like can be used as rein- often. The positive reinforcer conveys a clear message forcer. As long as the child is satisfied with the conse- to the child about what behavior will be accepted and quences of his behavior. An affirming look, painting a how it is expected to be treated. star for himself when he performs the target behavior So why is this important? The answer to this lies in an im- and wearing a bracelet he created thanks to these stars portant cultural paradox in child education. Children want helps increase the frequency of the behavior. And even to be noticed and approved by adults who are important to if the child attracts the attention of the people around them. However, our habit is to pay attention to the unap- him with this bracelet that he wears with pleasure and proved behavior instead of reacting to the child’s approved answers questions about why he is wearing this brace- behavior. Positive reinforcement suggests the opposite. 17

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLJBİEMİNLİSİMNELSAEGRLEKGRAEÇSREINÇKELDİKAKLKİKİ FRUIT SUPER SQUAD ÇOK BASİT AMA ÇOK ETKİLİ: POZİTİF PEKİŞTİREÇ Negatif Davranıştansa Doğal Olarak Ortaya Çıkan Pozitif Davranışı Gör! Sadece görmekle kalma gördüğünü çocuğa bildir ve bu davra- nışın seni ne kadar memnun ettiğini çocuğa ilet. Bu sayede bu davranış artacaktır. Sadece bu davranış değil aynı zamanda yetişkin çocuk arasındaki tatmin edici ilişki de güçlenecektir. Pozitif Pekiştireç Öğretmenlere De Önemli Bir Bakış Açısı Kazandırıyor Çocuğun Güçlü Yanlarını Gör! Pozitif pekiştireç küçük çocuk- takarak olumlu davranışlarının görü- Kaynak larda kullanılırken sürece so- nürlüğünün artırılması da hedeflen- Sigler, E. A., & Aamidor, S. (2005). From Po- mut bir uyaranın eklenmesi pekiş- miştir. Proje sona erdi fakat Süper sitive Reinforcement to Positive Behaviors: tirme işlevini artırır. Zira çocuklar Meyve Kahramanları meyve tüket- An Everyday Guide for the Practitioner. Early soyut imgeleri sembolik değeri olan mekten keyif almaya devam ediyor. Childhood Education Journal, 32(4), 249–253. somut pekiştireçlerle birlikte aldık- Çünkü pozitif pekiştirecin en önemli https://doi.org/10.1007/s10643-004-0753-9 larında motivasyonları artar. Pozitif gücü kalıcı öğrenmeyi desteklemesi- Westen, D. (1999). Psychology: Mind, brain pekiştireç Süper Meyve Kahraman- dir. Davranışın ardından gelen haz, and culture. New York: John Wiley and Sons. ları projesinde başarılı bir şekilde davranışın içselleştirilmesini ve kalı- kullanılmıştır. Çocuklar sınıf etkin- cı olmasını sağlar. Haz ve davranışın liklerinde tanıdıkları meyveleri evde bir arada oluşu çocukların beyin alt tüketmişler ve bu tüketimi tablola- yapısına işler. Pozitif pekiştireç ve rına yıldız boyayarak kaydetmişler- meyve tüketimini bir arada sunarak dir. Meyve yeme davranışları ertesi Süper Meyve Kahramanlarımızın gün sınıfta yıldız boyama aktivitesi- meyve yeme davranışlarının ömür nin cazibesi ile artmıştır. Ayrıca her boyu sürmesini hedefledik. Şimdilik hafta kendi boyadıkları bileklikleri işler yolunda gidiyor. 18

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD IT’S SIMPLE BUT VERY EFFECTIVE: POSITIVE REINFORCEMENT See The Positive Behavior That Arises Naturally Rather Than The Negative One! Just let the child know what you see, not just seeing it, and let the child know how much this behavior pleases you. This will increase this behavior. Not only this behavior, but also the satis- fying relationship between the adult child will be strengthened. Positive Reinforcement Also Gives Teachers An Important Perspective See The Child’s Strengths! While positive reinforcer is the visibility of their positive behav- References used in young children, ior by wearing their own bracelets Sigler, E. A., & Aamidor, S. (2005). From Po- adding a concrete stimulus to the every week. The project is over, but sitive Reinforcement to Positive Behaviors: process increases the reinforcement the Super Fruit Heroes continue to An Everyday Guide for the Practitioner. Early function. Because when children enjoy consuming fruit. Because the Childhood Education Journal, 32(4), 249–253. take abstract images together with most important power of positive https://doi.org/10.1007/s10643-004-0753-9 concrete reinforcements that have reinforcer is to support permanent symbolic value, their motivation in- learning. The pleasure that comes Westen, D. (1999). Psychology: Mind, brain creases. Positive reinforcement has after the behavior allows the behav- and culture. New York: John Wiley and Sons. been used successfully in the Super ior to be internalized and perma- Fruit Heroes project. The children nent. The coexistence of pleasure consumed the fruits they knew at and behavior penetrates the brain home during the classroom activi- infrastructure of children. By offer- ties and recorded this consumption ing positive reinforcement and fruit by painting stars on their paintings. consumption together, we aimed to Fruit-eating behavior increased with ensure that the fruit eating behav- the attraction of star-painting activ- iors of our Super Fruit Heroes last ity in the classroom the next day. a lifetime. Things are going well for In addition, it is aimed to increase now. 19

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD ÇOCUKLAR İÇİN RENKLİ DİYET Canımız çocuklarımızın sağlıklı beslenmeleri; İpek AĞACA ÖZGER dolayısıyla meyve ve sebzeden zengin beslen- Uzman Diyetisyen meleri çok önemli. Sağlıklı bir sindirim sistemi için günlük posa alımını sağlamak için meyve ve sebze- Çocuklarımız Meyvesiz Kalmasın leri yeterli miktarda tüketmek gerekir. Ayrıca bağışık- Meyvelerin işlenmiş gıdalar gibi abur cuburdan daha lık sistemini güçlendirmede ve mevsimsel hastalıklara az kalorisi vardır. Gün boyunca taze meyve yemek, ço- direnç kazanmalarında meyve ve cuğunuza ,vücudunun ihtiyacı olan temel besinleri vere- sebzeler büyük rol oynar. Özel- bilir ve ara öğünlerinde özellikle beslenme çantalarında likle pandeminin devam ettiği bu bulunan meyveleri tercih etmeleri sağlıksız yiyecekler günlerde bağışıklık sistemimizin güçlü olması daha da önemli. Ay- yemesini önleyebilir.Böylelikle obe- rıca meyve ve sebze tüketimi, ço- zite riskinden çocuklarımızı uzak- cukların büyüme ve gelişmelerine laştırır.Düzenli meyve tüketimi, destek olur.Hücre yenilenmesini çocuğunuzun enerji seviyesini yük- ve doku ,yara onarımını sağlarlar. sek tutar. Daha iyi enerji seviyeleri Deri ,göz ve saç sağlığı için temel ögeleri içerirler. Diş daha iyi konsantrasyon anlamına ve diş eti sağlığını korurlar. Doygunluk hissi sağlayarak gelir; bu da akademik, spor ve diğer çocuk obezitesinden ve kronik hastalıklara karşı çocuk- alanlarda performansı arttırmaya larımızı korurlar. yardımcı olur.Tüm meyveler vita- min ve mineraller açısındanson derece yeterlidir fakat Çocuklarımız Sebzesiz Kalmasın sağlığınız için faydalı olması için her zaman mevsiminde Kış mevsiminde lahana, karnabahar, brokoli, brüksel tüketmeye dikkat edilmesi tavsiye edilir.Çocuklarınıza lahanası, pırasa, maydanoz, havuç, kabak, ıspanak gibi her gün aynı meyveyi vermek yerine her gün farklı bir sebzeler mevcut. Bu besinler çeşitli vitaminler (A, E, D, meyve vermeye çalışın.Yaş meyve tüketimine alternati- C) ve mineraller (magnezyum, potasyum, selenyum, ve olarak kuru meyveleride tercih edebilirler. çinko vb.) bakımından zengindirler. Çocuklarımızın her Meyve mi? Meyve Suyu mu? gün en az 1 kase sebze tüketimini sağlamaları onların Çocuklar meyvenin kendisi yerine meyve suyunun büyüme ve gelişmeleri için çok önemlidir. tadını ve tüketim şeklini daha çok sevebilirler. Ancak bir meyveyi bütün olarak yiyenler, meyve suyu içenle- Sebze Sevmeyen Çocuklar İçin Öneriler re kıyasla daha az şeker tüketir ve daha fazla lif almış Sebze tüketmeyi sevmeyen çocuklar için bu sebzeler- olurlar. Daha fazla şeker tüketimi diş çürüklerine ve den çorba yapmak veya köfte vb yemeklerin içine ekle- çocuklarımızın ileride meyve suyu tüketimini alışkanlık mek iyi bir yöntem olabilir. Tabaklarında sebzeleri fark- haline getirip yerine gazlı içecekleri ve hazır meyve suyu lı formlara sokmak şekilleştirmekte denenmeyi başta tüketimini arttırır. reddedilen sebzelerde kolaylık sağlanabilir.Kapaktan Meyveleri Tatlılarda Kullanabiliriz spagetti veya köfte haline getirilmiş ıspanak ,kabak çu- Mevsime göre seçtiğimiz meyvelerimizi çocuklarımız- bukları ve fırında pancar cipsi değişik alternatifler su- la birlikte yapabileceğimiz besleyici sütlü tatlılarda ve nar. tartlarda tat vermesi ve süslemede kullanabilir meyve- leri farklı bir formda çocuklarınıza sevdirebilirsiniz. 20

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD COLORFUL DIET FOR KIDS İpek AĞACA ÖZGER Don’t Let Our Children Be Without Fruit Specialist Dietitian Fruits have fewer calories than junk food like pro- cessed foods. Eating fresh fruit throughout the day Healthy nutrition for our dearest children;accord- can give your child the essential nutrients that their ingly, it is very important for them to have a diet rich in fruits and vegetables. For a healthy body needs, and they can prevent digestive system, it is necessary to consume fruits and unhealthy foods, especially if they vegetables in sufficient amounts prefer fruits in lunch boxes for to ensure daily pulpy intake. In ad- snacks. Thus, it keeps our children dition, fruits and vegetables play away from the risk of obesity. Reg- a major role in strengthening the ular fruit consumption keeps your immune system and gaining resist- child’s energy level high. Better en- ance to seasonal diseases. Espe- ergy levels mean better concentra- cially in these days when the pan- tion; This helps to increase perfor- demic continues, it is even more mance in academic, sports and other fields. All fruits important that our immune system are extremely sufficient in terms of vitamins and miner- is strong. In addition, consumption of fruits and vegeta- als, but it is recommended to always consume them in bles supports the growth and development of children. season to be beneficial for your health. Try to give your They provide cell regeneration and tissue and wound children a different fruit instead of giving the same fruit healing. They contain essential elements for skin, eye every day. As an alternative to fresh fruit consumption, and hair health. They protect the health of teeth and they may prefer dried fruits. gums. They protect our children against child obesity Is it a fruit? or Fruit juice? and chronic diseases by providing a feeling of satiety. Children may love the taste and consumption of fruit juice more than the fruit itself. However, those who eat Don’t Let Our Children Stay Without Vegetables a whole fruit consume less sugar and get more fiber Vegetables such as cabbage, cauliflower, broccoli, than those who drink fruit juice. Consumption of more brussel sprouts, leeks, parsley, carrots, zucchini and sugar increases the consumption of carbonated drinks spinach are available in winter. These foods are rich in and instant fruit juice instead of tooth decay and mak- various vitamins (A, E, D, C) and minerals (magnesium, ing our children a habit of consuming fruit juice in the potassium, selenium, zinc, etc.). It is very important future. for our children to ensure that they consume at least 1 We Can Use Fruits In Desserts bowl of vegetables every day for their growth and de- You can use the fruits you select according to the sea- velopment. son to taste and decorate in nutritious milk desserts and pies that we can make with our children, and you can Suggestions for Kids Who Don’t Like Vegetables make your children love the fruits in a different form. For children who do not like to consume vegetables, it may be a good method to make soup from these vege- tables or add them to the dishes such as meatballs, etc. It can be easier to put vegetables into different forms in their plates, vegetables that are initially refused to be tried in shape. 21

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD ÇOCUKLAR İÇİN RENKLİ DİYET Meyve ve Sebzelerde Renkler Çok Önemli Çocuklarımız meyve ve sebzeleri ne kadar farklı renklerde tüketirlerse vitamin, mineral ve antioksidan içeriğini zenginleştirmiş olurlar. Ben renkli beslenmeyi çok önemsiyorum. ‘Renklerle Diyet’ isimli ki- tabımda da ayrıntılı bahsettiğim gibi her farklı renk meyve ve sebzede farklı bir pigment/ antioksidan bulunmaktadır. Bu yüzden kırmızı, mor, beyaz, turuncu ve kırmızı renkteki meyvelerden her gün 1 er avuç çocukların tüketmesi önemli. Bu renkler üzerinde çok kısa durmak istiyorum: Kırmızı Meyve & Sebzeler nağı ‘klorofil’dir. Bu gruptaki besin- Kiraz, Kuş üzümü, Siyah dut, Kuru Kırmızı rengi meyve ve sebzelere ler yüksek C vitamini içermeleri ile üzüm, Kan portakalı gibi mor renk- veren pigment likopen antioksida- dikkat çekerler. teki bu meyve ve sebzeleri mevsi- nıdır. Kırmızı meyve ve sebzeler: Bunlar: Yeşil üzüm, Yeşil erik, Kivi, minde düzenli olarak çocuklarını- domates, karpuz, kuşburnu, çilek, Lime, Yeşil soğan, Avokado, Broko- zın tüketmesini ihmal etmeyin. kırmızı ahududu, greyfurt, nar, kır- li, Kara lahana, Marul, Roka, Taze mızı biber, kızılcık bulunur. nane, Dereotu, tere, Kuzukulağı Beyaz Meyve & Sebzeler gibi tüm otlar, Taze fasulye, Kabak, Beyaz renkteki meyve ve sebzeler, Sarı-Turuncu Meyve & Sebzeler Yeşil dolmalık biber, Yeşil sivri bi- rengini ‘antoksantin’ isimli pigment Turuncu renkteki meyve ve sebze- ber, Kuşkonmaz, Bezelye, Bruksel sayesinde almışlardır. Antoksantin, ler, doğal bir bitkisel pigment olan, lahanası, Salatalık, Ispanak, Pazı, antioksidan özellikte olan bir flavo- karotenoidler tarafından renklen- Hardal, Semizotu, Tere ve diğer noidtir. dirilmişlerdir tüm yeşil yapraklı sebzelerdir. Beyaz grupta yer alan meyve ve Sarı-turuncu renk grubunda yer sebzeler: Muz, Elma, Armut, Ayva, alan meyve ve sebzeler: Bal kabağı, Mor Meyve & Sebzeler Karnabahar, Beyaz lahana, Sarım- Havuç, Şeftali, Kayısı, Kavun, Man- Mor renge sahip olan meyve ve sak, Soğan, Zencefil, Mantar, Pata- go, Nektarin, Portakal, Mandalina, sebzelere mavi-mor rengi veren tes, Turp, Yer elması, Hindiba, Ke- Trabzon hurması, Muşmula, Malta pigment, ‘antosiyanin’ dir. reviz, Enginar ve Pırasa’dır. eriği (yeni dünya), Ananas, Papaya, Patlıcan, Kırmızı pancar, Mor laha- Limon, Sarı biber, Tatlı patates, Mı- na, Kırmızı soğan, Mor/kırmızı turp sır ve Sarı domatestir. ,Böğürtlen, Siyah ahududu, Yaban- mersini, İncir, Mor erik, Kuru erik, Yeşil Meyve & Sebzeler Mor&Kırmızı&Siyah üzüm, Vişne, Yeşilin, meyve ve sebzelerdeki kay- 22

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD COLORFUL DIET FOR KIDS Colors Are Very Important in Fruits and Vegetables The more colors our children consume fruits and vegetables, the more they enrich their vitamin, min- eral and antioxidant content. I give a great importance to a colorful diet. As I mentioned in detail in my book called “Diet with Colors”, there is a different pigment / antioxidant in each different color fruit and vegetable. Therefore, it is important for children to consume 1 handful of red, purple, white, orange and red fruits every day. I would like to explain very briefly on these colors: Red Fruits & Vegetables vegetables is ‘chlorophyll’. Foods berry, Fig, Purple plum, Prune, Pur- The pigment that gives the red in this group attract attention with ple & Red & Black Grape, Cherry, color to fruits and vegetables is ly- their high vitamin C content. Cherry, Currant, Black Mulberry, copene antioxidant. Red fruits and Raisin, Blood Orange Do not forget vegetables: Tomato, watermelon, These are: Green grapes, Green that your children consume these rosehip, strawberry, red raspberry, plum, Kiwi, Lime, Green onion, Av- purple fruits and vegetables regu- grapefruit, pomegranate, red pep- ocado, Broccoli, Collard, Lettuce, larly during their season. per, cranberry. Arugula, Fresh mint, Dill, cress, All Yellow-Orange Fruits & Vegetables herbs such as Sorrel, Green beans, White Fruits & Vegetables Orange fruits and vegetables are Zucchini, Green bell pepper, Green White colored fruits and vegeta- colored by carotenoids, a natural pointed pepper , Asparagus, Peas, bles got their color thanks to the herbal pigment. Bruksel cabbage, Cucumber, Spin- pigment named ‘antoxanthin’. An- Fruits and vegetables in the yel- ach, Chard, Mustard, Purslane, thoxanthin is a flavonoid with anti- low-orange color group: Pumpkin, Cress and all other green leafy veg- oxidant properties. Carrot, Peach, Apricot, Melon, Man- etables. Fruits and vegetables in the white go, Nectarine, Orange, Tangerine, group are: Banana, Apple, Pear, Persimmon, Medlar, Maltese Plum Purple Fruits & Vegetables Quince, Cauliflower, White cab- (new world), Pineapple, Papaya, The pigment that gives pur- bage, Garlic, Onion, Ginger, Mush- Lemon, Yellow pepper. Sweet pota- ple-colored fruits and vegetables room, Potato, Turnip, Jerusalem ar- to, Corn and Yellow tomato. the blue-purple color is “anthocya- tichoke,Chicory, Celery, Artichoke nin”. and Leek. Green Fruits & Vegetables Eggplant, Red beet, Purple cab- The source of green in fruits and bage, Red onion, Purple/red radish, Blackberry, Black raspberry, Blue- 23

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD SAĞLIKLI BESLENME İÇİN MEYVE VE SEBZELERİN TÜKETİM ORANLARI Kader DURSUN Eğitim Yönetimi Uzmanı Bir Porsiyon Nedir? Porsiyon bir kişinin tek bir öğünde belirli bir be- Vücudumuz için gerekli olan bir diğer yardımcımız sinden veya yemekten yediği miktardır. Porsiyon olan sebzeler ise vitamin, mineral, diyet lifi ve antioksi- miktarı arttıkça aldığınız enerji de artar, azaldıkça danlar bakımından çok zengin besin kaynaklarıdır. Sağ- doğal olarak aldığınız enerji de azalacaktır. Bu yüzden de lıklı ve dengeli beslenmenin şartlarından biri kesinlikle porsiyon kontrolünü yapmak beslenmenin en önemli bi- bol sebze tüketmektir. Peki “1 porsiyon sebze ne demek- leşenlerinden biridir. tir?” Sebzelerde ise bu oran 6 yemek kaşığı veya elimiz Her bireyin besin ve besin öğeleri gereksinimi farklıdır. kadardır. Önemli olan bu besin öğelerini vücuda yeterince sağla- yabilmektir. Bu konuda en büyük yardımcımız olan mey- Porsiyon büyüklükleri her insanın yaşı, cinsiyeti, fizik- sel aktivite düzeyi, ağırlığı veya hastalık durumuna göre veler ise vitamin, mi- değişiklik gösterir. neral ve lif açısından oldukça zengin bir Toplam enerji ihtiyacını ve porsiyon miktarlarını etki- besin grubu olup, vü- leyen nedenler; cudumuzun ihtiyacı olan çoğu besin öğe- Cinsiyet; kadınların erkeklere göre daha az enerjiye ih- sini karşılamaktadır. tiyacı vardır. “1 porsiyon meyve ne demektir?” Biz genel Yaş; yaşlıların, gelişme çağındaki ve genç kimselere olarak 1 su bardağı- göre enerji ihtiyacı daha azdır. nın içini kapsayacak kadar veya başka bir deyişle yumruğunuz büyüklüğün- Fazla kilolu olmak; boyuna göre kilosu fazla olan biri- deki meyveyi bir porsiyon olarak kabul ediyoruz. nin sağlıklı bir kiloya gelmesi için daha az enerji alması gerekir. Fiziksel olarak fazla faaliyet göstermek; çok aktif olan birinin enerji ihtiyacı fazladır. Öğün Sayısının Önemi Vücuda alınan besinlerin sin- rumlarda organizmanın bu sistem- kullanmadığı azotu atacak bir uyum dirilmesi ve vücut tarafın- lerde oluşturduğu değişimler sağlığı mekanizması geliştirir. Yemek kısa dan kullanılması besinlerin da olumsuz yönde etkileyecektir. aralıklarla yendiğinde ise vücutta bileşimlerine ve öğünler arasında pozitif bir azot dengesi oluşmakta geçen süreye bağlı olarak farklılık Öğünlerin uzun aralıklarla tüke- ve vücut proteinleri artmaktadır. gösterir. Besinlerin miktarı ve tü- tilmesi sonucu vücut daha az pro- Uzun aralıklarla beslenmede ise ketilme zamanlarına göre, vücutta tein ve su tutup idrarla fazla azot bunun aksine, vücutta yağ birikimi hormonal ve enzimatik birtakım de- (protein yapısında bulunur) atar. artar, bu durum kan yağları (koles- ğişimler olmaktadır. Vücut, yaşamını Organizmanın protein sentezi için terol ve lipit) düzeyini artırarak kalp bu koşullara uydurarak sürdürmeye protein kullanımı belirli zamanla sı- hastalıkları ve diyabet riskini arttırır. çalışır. Ancak tek yönlü beslenme, aç nırlıdır. Vücuda fazla miktarda pro- kalma veya aşırı beslenme gibi du- tein alındığında idrarla azot atımı artar. Çünkü organizma kendisinin 24

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD CONSUMPTION RATES OF FRUITS AND VEGETABLES FOR HEALTHY NUTRITION Kader DURSUN Education Management Specialist What Is A Serving? Aportion is the amount a person eats from a Portion sizes vary according to the age, gender, physi- particular food or meal in a single meal. The cal activity level, weight or disease state of each person. more the portion size, the more energy you The reasons affecting the total energy need and por- take, the lower the naturally the energy you take will tion amounts; also decrease. Therefore, portion control is one of the Gender; women need less energy than men. most important components of nutrition. Age; The energy needs of the elderly are less than Each individual’s nutritional and nutritional require- those of the developing age and young people. ments are different. The important thing is to provide Being overweight; A person who is more weight for these nutrients enough to the body. The fruits, which his height needs to take less energy to reach a healthy are our biggest helpers in this regard, are a very rich weight. food group in terms of vitamins, minerals and fiber and Being physically overworked; A person who is very ac- meet most of the nutrients our body needs. “What does tive has high energy needs. 1 portion of fruit mean?” In general, we consider a serv- ing of fruit that covers the inside of 1 cup, or in other words, the size of your fist. Vegetables, which are another help for our body, are very rich food sources in terms of vitamins, minerals, dietary fiber and antioxidants. One of the conditions for a healthy and balanced diet is to consume plenty of veg- etables. So “What does 1 portion of vegetable mean?” For vegetables, this rate is 6 tablespoons or as much as our hands. The Importance of the Number of Meals The digestion of nutrients the changes that the organism cre- cause the organism develops an ad- taken into the body and ates in these systems will also nega- aptation mechanism that will expel their use by the body differ tively affect health. the nitrogen that it does not use. depending on the composition of As a result of long periods of con- When the food is eaten at short in- the nutrients and the time elapsed sumption of meals, the body retains tervals, a positive nitrogen balance between meals. Hormonal and en- less protein and water and excretes is formed in the body and body zymatic changes occur in the body excess nitrogen (found in protein proteins increase. On the contrary, according to the amount of food structure) in the urine. The use of in long-term feeding, the accumu- and the time of consumption. The protein for the protein synthesis of lation of fat in the body increases, body tries to survive by adapting to the organism is limited in a certain this increases the level of blood fats these conditions. However, in cas- time. When a large amount of pro- (cholesterol and lipids) and increas- es such as unidirectional nutrition, tein is taken into the body, nitrogen es the risk of heart disease and dia- starvation or excessive nutrition, excretion in the urine increases. Be- betes. 25

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD SAĞLIKLI BESLENME İÇİN MEYVE VE SEBZELERİN TÜKETİM ORANLARI Günde Kaç Öğün Tüketmelisiniz? Sağlıklı Yemek Tabağı Vücudun fizyolojik dengesini sağlamada ve organların Günümüzde sıklıkla görü- ve fizyolojik (gebe ve emzik- düzenli çalışmasını sürdürmede yemeklerin tüketim sık- len şişmanlık ve şişmanlığa lilik) durumunun özellikleri- lığı ile öğünlere düşen enerji ve besin öğelerinin miktarı bağlı kronik hastalıklar ile ne dayalı, besinlerin posa, ve oranları önemli rol oynar. Özellikle bireyi günlük yaşa- vitamin ve mineral yeter- yağ, tuz ve eklenmiş şeker mın baskılarına hazırlama, yorgunluğu giderme, sağlıklı sizliklerinin önlenmesi hem içerikleri dikkate alınarak düşünmeyi sağlama ve hastalıklardan koruma açısından birey hem de toplum için seçimler yapılmalıdır. He- da düzenli beslenmek önem taşır. Dünya Sağlık Örgütü önem taşımaktadır. Sağlıklı def her öğünde tabakta yer (DSÖ) çocuklara; 3 ana öğün, 2 ara öğün aralıklarında yaşam biçimi; sağlıklı bes- alan her besin grubundan beslenmelerini ve bu öğünlerde ise 2 porsiyon sebze ve lenme ile aktif bir yaşam bir besinin seçilerek tüke- 3 porsiyon meyve tüketilmesini öneriyor. için artırılmış fiziksel aktivi- tilmesidir. Tabağın yanında te düzeyine dayalıdır. Besin yer aldığı üzere günlük bes- gruplarında yer alan besin- lenmede önerilen su tüke- lerden sağlıklı seçim yapıla- timinin sağlanması, günlük bilmesi için besinlerin renk beslenmede zeytinyağının çeşitliliğine, yapısal özellik- yer alması, aktif yaşamın lerine, bireyin sağlık ve has- desteklenmesi sağlıklı ya- talık durumuna, yaşına ve şam biçiminin tamamlayıcı- cinsiyetine, fiziksel aktivite sı olarak önem taşımaktadır. Meyve ve Sebzelerin Standart Porsiyon Ölçü ve Miktarlarının Belirlenmesi Meyve ve sebzelerin standart porsiyon miktarları geleneksel mutfağımızda meyvelerin ve sebze yemeklerinin servis miktarları dikkate alınarak belirlenmiştir. Bu miktarlar aynı zamanda kupa, yumruk, küçük ve büyük kase ölçüleri ile aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir. 1 standart porsiyon meyve 150 g = 1 küçük kase (küçük taneli meyveler ve doğranmış olanlar için) = 1 kupa =1 yumruk (büyük meyveler için) 1 standart porsiyon pişmiş sebze 150 g = 1 kupa = 4-5 yemek kaşığı = 2 orta kepçe 1 standart porsiyon, çiğ söğüş/sala- 150 g = 1 küçük kase dolusu ta sebze (yaprak olanlar hariç) İri doğranmış çiğ yeşil yaprak sebze- 75 g = 2 kupa = 1 büyük kase = 2 küçük kasedir. lerin salata veya söğüş olarak yenen (Bu tür sebzeler 2 kat daha hacimli servis edilmelerine karşın yaprak olmayan diğer çiğ sebzelerin yarısı kadar ağırlığa sahiptir. Bu nedenle 1 standart porsiyonu servise uygun miktarları ½ standart porsiyon olarak kabul edilmiştir.) 1 standart porsiyon patates 90 g (Enerji değerleri yüksek olduğu için porsiyon miktarları veya mısır diğerlerinden daha düşüktür. 26

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD CONSUMPTION RATES OF FRUITS AND VEGETABLES FOR HEALTHY NUTRITION How Many Meals Should You Have A Day? Healthy Food Plate Prevention of chronic dis- health and disease status, The frequency of consumption of meals and the eases related to obesity and age and gender of the indi- amount and rates of energy and nutrients per meal play obesity, and vitamin and vidual, physical activity and an important role in maintaining the physiological bal- mineral deficiencies, which physiological (pregnant and ance of the body and maintaining the regular function- are frequently seen today, lactating) status selections ing of the organs. Regular nutrition is also important, are important for both the should be made. The goal especially in terms of preparing the individual for the individual and the society. is to choose and consume a pressures of daily life, relieving fatigue, ensuring healthy Healthy lifestyle; It is based food from each food group thinking and protecting against diseases. World Health on a healthy diet and an in each meal. As it is located Organization (WHO) to children; He recommends eat- increased level of physical next to the plate, ensuring ing 3 main meals at intervals of 2 snacks and consuming activity for an active life. the recommended water 2 portions of vegetables and 3 portions of fruit at these In order to make a healthy consumption in daily nutri- meals. selection from the foods in tion, the inclusion of olive the food groups, it is nec- oil in the daily diet, sup- essary to take into account porting active life is impor- the fiber, fat, salt and added tant as a complement to a sugar content of the foods, healthy lifestyle. based on the color variety, structural characteristics, Determination of Standard Portion Sizes and Amounts of Fruits and Vegetables The standard portion amounts of fruits and vegetables are determined in our traditional cuisine by considering the serving amounts of fruits and vegetables. These amounts are also expressed in the following table with cup, punch, small and large bowl sizes. 1 standard portion of fruit 150 g = 1 small bowl (for small fruit and chopped ones) = 1 mug = 1 punch (for large fruit) 1 standard portion of cooked vegetables 150 g = 1 cup = 4-5 tablespoons = 2 medium scoops 1 standard portion, raw cold cuts / 150 g = 1 small bowlful salad vegetables (except leaf ones) 1 standard portion of coarsely chop- 75 g = 2 cups = 1 large bowl = 2 small bowls. ped raw green leaf vegetables eaten (Although these types of vegetables are served 2 times more in volume, they weigh half the weight of other raw vegetables without leaves. There- as a salad or cold cut fore,thequantitiessuitableforserviceare acceptedas½standardportion.) 1 standart porsiyon patates 90 g (The portion amounts are lower than others because of veya mısır their high energy values.) 27

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD SAĞLIKLI BESLENME İÇİN MEYVE VE SEBZELERİN TÜKETİM ORANLARI Meyve ve Sebzelerin Standart Porsiyon Ölçü ve Miktarlarının Belirlenmesi Kupa hacmi aynı zamanda diğer ölçü araçlarının da boyutlarının belirlenmesinde temel ölçü aracı olarak kullanılmıştır: • 1 yumruk = 1 kupa • 1 küçük kase; 14-16 cm çapında, 240 ml hacminde = 1 kupa • 1 büyük kase; 18-22 cm çapında, 480 ml hacminde = 2 kupa • 1 büyük bardak; 360 ml hacminde = 1.5 kupa Yaş Gruplarına Göre Günlük Tüketilmesi Önerilen Porsiyon Miktarları Yaş ve Cinsiyet Grupları Yaş Aralıkları Besin Grubu 1-3 4-6 7-9 10-18 19-65 65+ 19-65 65+ Sebze ve Meyveler Erkek Kadın Yetişkin Yaşlı Yetişkin Yaşlı Erkek Erkek Kadın Kadın 2.5 3.5 4 5 5 5 5 5 5 Meyve ve Sebzelerin Bir Porsiyonlarının Ölçü (Gram veya Mililitre) Miktarları M Büyük meyveler (elma, armut, muz, şeftali, portakal, dilim karpuz ve 150 g E kavun, yaş hurma vb.) Y Orta büyüklükteki meyveler (erik, kayısı, incir, kivi, yeni dünya vb.) 150 g V E Küçük meyveler (çilek, kiraz, üzüm, dut, vişne, böğürtlen, ahududu vb.) 150 g L 30 g E Kuru meyveler R 100 ml Taze meyve suları 100 ml S Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, semizotu, pazı, lahana vb.) 200 g E 150 g B Diğer sebzeler (tümü dahil) 25 g Z 150 ml E L Kuru sebzeler E Taze sebze suları R Çocuklarımıza Süper Meyve Kahramanları Projesi ile Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) önerdiği günlük doğru porsiyonu öğrettik ve anımsatıcı kartpostallarla buzdolaplarına asmalarını istedik. Artık onlar da birer Süper Meyve Kahramanı oldular! 28

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD CONSUMPTION RATES OF FRUITS AND VEGETABLES FOR HEALTHY NUTRITION Determination of Standard Portion Sizes and Amounts of Fruits and Vegetables The cup volume was also used as a basic measurement tool in determining the dimensions of other measurement tools: • 1 punch = 1 mug • 1 small bowl; 14-16 cm diameter, 240 ml volume = 1 mug • 1 large bowl; 18-22 cm diameter, 480 ml volume = 2 mugs • 1 large glass; 360 ml volume = 1.5 cups Suggested Portion Amounts to Consume Daily According to Age Groups Yaş ve Cinsiyet Grupları Age Ranges Besin Grubu 1-3 4-6 7-9 10-18 19-65 65+ 19-65 65+ Sebze ve Meyveler Adul Boys Girls Adul Old Female Old Male Male Male 5 2.5 3.5 4 5 5 5 5 5 Measure (Gram or Milliliter) Amounts of One Serving Fruits and Vegetables F Large fruits (apple, pear, banana, peach, orange, slice watermelon and 150 g R melon, fresh dates, etc.) U Medium-sized fruits (plum, apricot, fig, kiwi, new world, etc.) 150 g I Small fruits (strawberries, cherries, grapes, mulberries, cherries, blackberries, raspberries, etc T 150 g S Dried fruits 30 g Fresh juices 100 ml 100 ml V Green leafy vegetables (spinach, purslane, chard, cabbage, etc.) 200 g E G E Other vegetables (including all) 150 g T A B Dried vegetables 25 g L E S Fresh vegetable juices 150 ml We taught our children the correct daily portion recommended by the World Health Organiza- tion (WHO) with the Super Fruit Heroes Project and asked them to hang them in refrigerators with reminder postcards. They are now also Super Fruit Heroes! 29

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD DİYET ÇEŞİTLİLİĞI, ÇOCUKLARA NE YEDİKLERİ KONUSUNDA BESİNLER VE SEÇENEKLER SUNAR Christos Ntroumpogiannis Okul Müdürü Heraklion, GREECE Diyet çeşitliliği, çocuklara ne yedikleri konu- leceğimiz şey, onların yeme alışkanlıklarını bu şekilde sunda besinler ve seçenekler sunar. Sürek- şekillendirmek ve günlük yaşamlarını uygun yiyecekler- li gelişme döneminde oldukları için, günlük le zenginleştirmektir, böylece ara sıra “negatif” gıdalar- beslenmelerinde sağlıklı beslenme alışkanlıklarının be- dan keyif almak tolere edilebilir bir şeydir. Çocuklarımı- nimsenmesi, günümüzde vücudun uygun şekilde olgun- za küçük yaşlardan itibaren her türlü ürünü öğrenmeyi laşması ve sonraki rahatsızlıkların önlenmesi için tek te- ve yemeyi öğretmek, bu şekilde sağlıklı bir besleyici mel faktördür. yaşam tarzı şekillendirmek hayati önem taşımaktadır. Daha spesifik olarak, çok küçük yaştaki çocukların eşit Çocukların günlük diyetleri tüm kategorilerdeki yiye- miktarda meyve ve sebze, süt ürünleri ve et tüketme- cekleri içermelidir: süt ve süt ürünleri, et, balık, tavuk, sini sağlamalıyız. Ayrıca, erken yaşlardan itibaren çeşitli yumurta, baklagiller, ekmek, makarna, pirinç, patates, meyve suları içmek çok önemlidir. meyve ve sebzeler, zeytinyağı. Gün içinde yiyecekler küçük ve sık öğünler halinde dağıtılmalıdır. Yiyecekler İçerisine yüksek miktarda meyve suyu tüketimi de öncelikle “ev yapımı” olmalıdır. Hazır yiyecekler seyrek eklenirse çocukların iyi beslenmesi kesin bir şekilde tüketilmelidir. Gerekli olan tek içecek sudur. Çocuklar yükselir. Bunun nedeni, meyve sularının vücudumuzun hiperaktif oldukları için ve ayrıca susuzluk hissini tanı- detoksifikasyon mekanizmalarını harekete geçiren sin- mayı öğrenemedikleri için dehidrasyona karşı daha sa- dirilebilir vitamin ve mineraller içermesidir. vunmasız olduklarından, vücutlarının kilosu başına 30 ml su tüketmeleri önerilir. Neredeyse her gün çocuklarımızın toksinlere maruz kalmasının kaçınılmaz olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Gıda, toksinlerin ana kaynaklarından biridir. Fast food, yağlı yiyecekler, gıda boyası ve yüksek şeker içeriği, ço- cukları toksinlerle dolduran yiyeceklerin özelliklerinden sadece birkaçıdır. Ve onları bu tür yiyeceklerden koru- mak her ebeveyn için büyük bir gerekliliktir. Elbette hiç kimse çocuğunun mükemmel besleneceği- ni garanti edemez. Sonuçta, tüm çocuklar sağlıkları için kötü olan yiyecekleri sever ve hiçbir ebeveyn onları her zaman yemekten alıkoyamaz. Bununla birlikte, yapabi- 30

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD DIETARY VARIETY OFFERS CHILDREN NUTRIENTS AND CHOICES IN WHAT THEY EAT. By Christos Ntroumpogiannis School Principle; Heraklion, GREECE Dietary variety offers children nutrients and We live in a period that it is inevitable for our children choices in what they eat. Because they are to be exposed to toxins almost every day. Food is one constantly in a period of development, the of the main sources of toxins. Fast food, fatty foods, adoption of healthy eating habits in their daily diet is food coloring and high sugar contents are just some of today the only essential factor for the proper matura- the characteristics of foods that burden children with tion of the body and the prevention of subsequent dis- toxins. And protecting them from such foods is a great orders. necessity for every parent. The daily diet of children should include foods from Of course, no one can guarantee that his/her child all categories: milk and dairy products, meat, fish, will eat perfectly. After all, all children like foods that chicken, eggs, legumes, bread, pasta, rice, potatoes, are bad to their health, and no parent can stop them fruits and vegetables, olive oil. Foods should be distrib- from eating them all the time. What we can do, how- uted in small and frequent meals during the day. The ever, is to shape their eating habits in such a way and food should be primarily “homemade”. Prepared foods to enrich their daily lives with corresponding foods so should be consumed infrequently. The only necessary that the occasional enjoyment of “negative” foods is drink is water. It is recommended to consume 30ml of wa- something that is tolerable. It is of vital importance to ter per kilo of body as children are more vulnerable to de- teach our children from a young age to learn and eat all hydration because they are hyperactive and also because kinds of goods, shaping in this way a healthy nutrient they may not have learned to recognize the feeling of thirst. lifestyle. More specifically, we have to make sure that children from a very young age consume equal quantity of fruits and vegetables, of dairy products and of meat. Furthermore, it is crucial to drink various juices from an early age. Τhe good nutrition of children is decisively upgraded if the high consumption of juices is added to it. This is because juices contain digestible vitamins and minerals that activate detoxification mechanisms of our body. 31

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PRBOİLBJBİEİMİLNLİİSMİMNESLSAEEGRLLEKGGRAEEÇSRREIÇNÇKEELDKİKAKLLKİİKKİ FRUIT SUPER SQUAD DİYET ÇEŞİTLİLİĞI, ÇOCUKLARA NE YEDİKLERİ KONUSUNDA BESİNLER VE SEÇENEKLER SUNAR Christos Ntroumpogiannis Heraklion, GREECE Dengeli bir bebek maması örneği şunları içermelidir: yum, bir çocuğun iskeletinin, dişlerinin vb. Düzgün geli- • Her öğünde küçük bir porsiyon salata ve pişmiş şimi ve yapısı için gereklidir. Süt ve süt ürünleri önemli kalsiyum kaynaklarıdır. Çinko, dokuların ve çocuğun vü- sebze veya sebze çorbası, cudundaki tüm sistemlerin düzgün gelişimi ve sentezi • Günde 2-4 meyve (çiğ, ezilmiş, meyve suyu veya için gereklidir. Ette ve ürünlerinde olduğu kadar tahıllar- da daha az emilebilir bir biçimde bulunur. Demir, sağlı- komposto olarak), ğın çok önemli bir bileşenidir, ancak çocukluk çağında • Günde 2-3 porsiyon süt ürünü (süt, peynir, yoğurt, en yüksek besin eksikliği unsurlarına sahiptir. Bu neden- le et, süt, yumurta gibi demir içeren gıdalar ve ikincil krema), olarak ıspanak, baklagiller ve mercimek gibi yeşil • Haftada 1-2 defa bakliyat, • Haftada iki kez balık, 4-5 yumurta ve haftada bir ila yapraklı sebzelerin yeterli miktarda alınması gerekir. Kahvaltı çok önemli bir öğündür - gününüzü ya güzel- üç kez et veya tavuk. leştirebilir ya da bozabilir. Çalışmalara göre ihmal edil- • Zeytin yağı mesi daha yüksek obezite oranına bağlanmıştır. Ana öğünlere gelince, araştırmalar, ebeveynleri ile günde en az bir öğün yemek yiyen çocukların, kendileriyle yemek yemeyenlere göre daha iyi beslenme alışkanlıklarına sa- hip olduklarını göstermiştir. Çocukların besleyici değeri yüksek olduğu süre- ce küçük atıştırmalıklar yemeleri de önemlidir, örneğin fındık, meyve, sebze, süt, yoğurt, ek- mek ve tam tahıllı gevrekler, kızarmış ekmek vb.yağlar ve tatlılar ölçülü tüketilmelidir. Çocukların beslenmesi mineraller, vitaminler ve eser elementlerle tamamlanmalıdır. Yeterli kalsiyum, çinko ve demir alımı, gelişimleri için özellikle önemlidir. Kalsi- 32

BSİCLIİEMNSTTEIHFLIEGCPEFRRAÇOCEJTEKSCLBİTKEHIND SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD DIETARY VARIETY OFFERS CHILDREN NUTRIENTS AND CHOICES IN WHAT THEY EAT. By Christos Ntroumpogiannis Heraklion, GREECE A balanced sample of baby food should include: vitamins and trace elements. Adequate intake of calci- • A small portion of salad at each meal and cooked um, zinc and iron is particularly important for their de- velopment. Calcium is essential for the proper devel- vegetables or vegetable soup, opment and structure of the skeleton, teeth, etc. of a • 2-4 fruits per day (raw, mashed, as juice or com- child. Milk and dairy products are important sources of calcium. Zinc is essential for the smooth development pote), and synthesis of tissues and all systems of the child’s • 2-3 servings of dairy products per day (milk, body. It is found in meat and its products as well as ce- reals, in a less absorbable form. Iron is a very important cheese, yogurt, cream), component of health, but it has the highest elements • 1 -2 times a week legumes, of nutrient deficiency in childhood. For this reason, it • Twice a week fish, 4-5 eggs, and one to three is necessary to have an adequate intake of iron-con- taining foods such as meat, milk, eggs and green leafy times a week meat or chicken. vegetables such as spinach and legumes and lentils sec- • Olive oil ondarily. Breakfast is a very important meal - it can either make or break your day. Its omission has been linked, accord- ing to studies, to a higher rate of obesity. As for the main meals, research has shown that children who eat with their parents at least one meal a day have better eating habits than those who do not eat any meals with them. It is also important for children to eat small snacks, as long as they are of high nutritional value, such as nuts, fruits, vegetables, milk, yogurt, bread and whole grain cereals, toast, etc. Fats and sweets should be consumed in moderation. The diet of children should be complete with minerals, 33

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI PROJESİ Pilot Uygulama Kılavuzu Hoş geldin süper öğretmen! Yiyeceklerle sağlığı iyileştir- meyi ve ayrıca çocukların hayal gücünü besleyen süper güçleri hedefleyen Süper Meyve Kahramanları isimli bu Avru- pa projesine katılmayı kabul ettiğiniz için teşekkür ederiz! Hoş geldin süper öğretmen! Yiyeceklerle sağlığı iyileştirmeyi ve ayrıca çocukların hayal gücünü besleyen süper güçleri hedefleyen Süper Meyve Kahramanları isimli bu Avrupa projesine katılmayı kabul ettiğiniz için teşekkür ederiz! Öncelikle, bu kılavuzun boyutundan endişe etmemenizi rica ediyoruz, çünkü burada yazılan hiçbir şey zorunlu değil- dir, sadece sağlıklı beslenme alışkanlıklarının benimsenmesini kolaylaştırmak için yaygın eğitim tekniklerini kullanan, Portekiz’de son 10 yıldır çocuklar üzerinde test edilen bir modele dayalı pedagojik önerilerdir. Burada sunulan tüm önerileri ülkeniz, okulunuz ve tabii ki sınıfınıza daha iyi uyacak şekilde uyarlayabilirsiniz. Bu projenin önerilen minimum süresi 5 ardışık okul haftasıdır. Önerimiz, pazartesi günleri haftanın temalarının baş- latılması ve cuma günleri yeni meyve ve sebzelerin tadımı yapılması ve haftalık ödüllerin verilmesi: sembolik bilezikle- rimiz. Bu iki haftalık etkinlik biraz daha fazla zaman alabilir, ancak kalan günlerde “ödül çizelgesini” yıldızların resmiyle doldurmak 5 dakikadan az sürecektir. Lizbon Tıp Fakültesi araştırmacıları tarafından yürütülen birkaç bilimsel araştırmaya göre, bu zamanlamaları ve öne- rilen tüm aktiviteleri yerine getirirseniz, sınıfınızın yaklaşık yarısı bu sağlıklı alışkanlıkları yaşam boyu benimseyecektir. 34

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD FRUIT SUPER SQUAD Pilot Implementation Guide Welcome, super teacher! Thank you for accepting to participate in this European project called Fruit Super Squad that aims to improve health through food and also the superpowers that feed children’s imagination! First of all, we ask you not to be alarmed by the size of this guide, because nothing written here is mandatory, it is only pedagogical suggestions based on a model that uses non-formal education techniques to facilitate the adoption of healthy eating habits by children, tested in the last 10 years in Portugal. You can adapt ALL the suggestions presented here to better suit the context of your country, your school and, of course, your class. This project has a minimum recommended duration of 5 consecutive school weeks. Our suggestion is that on Mondays the themes of the week are launched and that on Fridays tastings of new fruits and vegetables are held and weekly rewards are offered: our symbolic bracelets. These two weekly activities can take a little more time, but on the remaining days, filling in the “reward chart” with the painting of the stars should take less than 5 min- utes. If you meet these timings and all the proposed activities, approximately half of your class will adopt these healthy habits for life, according to several scientific studies carried out by researchers from the Faculty of Medicine of Lisbon. 35

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 1. HAFTA-WEEK 1 FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN START THE FUNNIEST ADVENTURE EĞLENCELİ MACERASINA OF ALL TIME! BAŞLAYIN! İlk haftaTnıÜn PMazarZteAsiMgüAnüN, bLuAönReIrNilerEi tNakip edin On Monday of the first week, follow these EĞLENveCbEaşLaİrıMgarAanCtilEidRir!ASINA suggestions and success is guaranteed! 1. GBeArçŞeLğiAnYÇIiNzim! leri 1. Drawings of the Truth Çocuklarla proje hakkında konuşmaya başlamadan önce, proje konusuyla ilgili çocukları tanımaya çalışı- Before starting to talk to the children about the pro- nız. Herhangi bir yetişkinden izin almak zorunda olma- ject, make a small initial diagnosis. Ask them to draw dan herhangi bir yiyecek seçebilselerdi her gün yemek on a blank sheet of paper what would be the first food isteyecekleri ilk yiyeceğin ne olacağını boş bir kâğıda they would like to eat every day if they could choose çizmelerini isteyin ve seçimleri konusunda onları eleş- any one, without having to ask any adult for permission. tirmeyiniz, sadece izleyin. Birçoğu, bu alışkanlıklara Don’t judge or criticize the choices, so as not to intimi- günlük olarak sahip olmayanlar bile, kesinlikle tatlılar, date them, just watch. Many will surely draw sweets, ice dondurma ve diğer güzellikleri çekecektir. Daha sonra cream and other goodies, even tho- onlardan öğretmenin en sevdiği yiyeceklerden birini se who don’t have these habits on a çizmelerini isteyin (kasıtlı olarak daha az bilen veya na- daily basis. Just comment that you sıl doğru çizileceğini, örneğin pancar veya alabaş gibi had no idea what they were going bir meyve veya sebze seçin. Bazı- to answer. Then ask them to draw larının bu yiyecekleri görmezden one of the teacher’s favorite foods gelip proje hakkında küçük bir (intentionally choose a fruit or ve- sohbete başlayınız, ancak çok fazla getable less likely to know or how to açıklama yapmayınız. Şöyle soru- draw correctly, for example beets or lar sorun: kohlrabi). Take the opportunity of some to ignore these • Meyve veya sebzeleri nasıl doğ- foods to start small chat about the project, but without revealing much. Ask questions like this: ru çizeceğini çok azınızın bildi- • Have you tried these foods? ğini görüyorum. Bu yiyecekleri • Who has eaten fruit today? denediniz mi? • Did you know that 2021 is the International Year of • Bugün kim meyve yemiş? • 2021’in Uluslararası Meyve ve Sebze Yılı olduğunu bi- Fruits and Vegetables? liyor muydunuz? • Why is eating these foods so important? • Bu yiyecekleri yemek neden bu kadar önemli? • Did you know that 2021 is the International Year of Yaratılan merak ortamından yararlanın ve bir sonraki Fruit and Vegetables? adıma geçin. Take advantage of the environment of curiosity created and proceed to the next step. 36

1. HAFTA- WEEK 1 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN EĞLENCELİ MACERASINA START THE FUNNIEST ADVENTURE OF ALL TIME! BAŞLAYIN! 2. Sınıfınız İçin Gizemli Davet Mektubu 2. The Mysterious Invitation Letter For Your Class Hollywood’da Oscar kazanmak için Use all your talent for winning an tüm yeteneğinizi kullanın ve okula Oscar at Hollywood and ... sudden- geldiğinizde size teslim edilen ve sı- ly remember about a letter (An- nıfınıza hitaben yazılmış bir mektu- nex-1) that was delivered to you bu (Annex-1) aniden hatırlayın. Ama when you arrived at school and mektubu nereye sakladın? Elbette ki- that was addressed to your class. taplarınızın ortasında ... (sınıf okumayı But where did you keep the letter? zaten biliyorsa, bir gönüllüden mektu- Oh, of course in the middle of your bu okumak için yardım isteyin). books ... (if the class already knows how to read, ask a volunteer for help reading the letter). 37

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 1. HAFTA- WEEK 1 FRUIT SUPER SQUAD THE MOST OF ALL TIME FUN TÜM ZAMANLARIN EN ADVENTURE GET STARTED! EĞLENCELİ MACERASINA BAŞLAYIN! T3Ü. DMünZyAanMınAEnNBLüAyRükINGizElNi 3. The Map Of The Greatest Secret EĞLEHNaCziEneLsİinMinAHCaEriRtaAsıSINA Treasure In The World BAŞLAYIN! After reading the letter, check again if there is something else inside the envelope and as if by magic, be surprised by Mektubu okuduktan sonra, zarfın içinde başka bir şey a folded paper that almost escaped you. Unwrap the paper olup olmadığını tekrar kontrol edin ve sanki sihirle, nere- and “tatatataaam…” seems to be a map… but where to? deyse sizden kaçan katlanmış bir kağıt olduğunu hissetti- If you decide to proceed with this activity, remember that rerek şaşırtın. Kağıdı açın ve “tatatatammm…” bir harita you will have to spend some time preparing it, as you will gibi görünüyor… ama neresi bu? Bu aktiviteye devam et- have to draw a map adapted to the place where you deci- meye karar verirseniz, “hazine sandığını” saklamaya karar ded to hide the “treasure chest”. If it is somewhere inside verdiğiniz yere uyarlanmış bir harita çizmeniz gerekece- the classroom, there should be some reference that can be ğinden, onu hazırlamak için biraz zaman harcamanız ge- identified or a clue ... You can do the same, but by burying rekeceğini unutmayın. Sınıfın içinde bir yerdeyse, tanım- the treasure box in a flower bed in the schoolyard or in a lanabilecek bir referans veya bir ipucu olmalı ... Aynı şeyi vase. If you are doing this activity by video call (if schools yapabilirsiniz, ancak hazine kutusunu okul bahçesindeki are closed due to the pandemic) you can hide the chest in bir çiçek kenarına veya bir vazoya gömerek. Bu aktiviteyi your own room, for example in the cupboard behind you görüntülü görüşme yoluyla yapıyorsanız (pandemi nede- and on the map there are clues that allow the class to gu- niyle okullar kapalıysa) sandığı kendi odanızda gizleyebilir- ess that it will be behind a frame with a photograph. siniz, örneğin arkanızdaki dolapta ve haritada sınıfın bunu tahmin etmesine olanak tanıyan ipuçları olsun. 38

1. HAFTA- WEEK 1 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN EĞLENCELİ MACERASINA THE MOST OF ALL TIME FUN ADVENTURE GET STARTED! BAŞLAYIN! T3Ü. DMünZyAanMınAEnNBLüAyRükINGizElNi 3. The Map Of The Greatest Secret EĞLEHNaCziEneLsİinMinAHCaEriRtaAsıSINA Treasure In The World BAŞLAYIN! For example the more fun you have to prepare this game, the more children will love it too. Of course, the chest and Örneğin fotoğraflı bir çerçevenin arkasında olacaktır. the treasure inside are also slow to prepare. Cut out ima- Bu oyunu hazırlarken ne kadar çok eğlenirseniz, çocuklar ges of fruits and vegetables, they can be from magazines da o kadar çok sevecek. Tabii ki sandık ve içindeki hazine or brochures from the supermarket or even images prin- de yavaş hazırlanıyor. Meyvelerin ve sebzelerin resimleri- ted from the internet and make small cards. Of course, you ni kesin, süpermarketteki dergilerden veya broşürlerden should include those most consumed by children, but bet veya hatta internetten basılmış resimlerden olabilir ve kü- mainly on those who know that the majority of students çük kartlar hazırlayın. Elbette, çocuklar tarafından en çok don’t have tried it yet.prepared beforehand to put them in tüketilenleri dâhil etmelisiniz, ancak esas olarak öğrenci- the treasure chest. Of course, these fruit and vegetable pi- lerin çoğunun henüz denemediğini bilenlere bahis yapın. ctures should be the products most consumed by children and that most of the students have not tried yet. 39

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 1. HAFTA- WEEK 1 FRUIT SUPER SQUAD THE MOST OF ALL TIME FUN TÜM ZAMANLARIN EN ADVENTURE GET STARTED! EĞLENCELİ MACERASINA BAŞLAYIN! 4. Bilinmeyen Tatların Süper Grafiği 4. The Super Graphic Of The Unknown Flavors Hazine sandığını açtıktan sonra tüm kartları tek tek After opening the treasure chest, present all the car- sınıfa sunun ve kartları tahtaya yapıştırın ve her kar- ds to the class, one by one, and glue the cards on the tın yanına henüz o meyve veya sebzeyi tatmamış her blackboard and beside each card, draw a line for each çocuk için bir çizgi çizin. Sonunda, sınıftaki daha fazla child who hasn’t tasted that fruit or vegetable yet. At çocuğun henüz tatmadığı bir meyve ve sebze frekans the end, they will have a frequency chart with fruits çizelgesi ortaya çıkacak. Öğrencilerle, önümüzdeki 5 and vegetables that more children in the class have not hafta, örneğin Cuma günleri, hepsinin bu yiyeceği/ye- yet tasted. Arrange with the students that, for the next meği bir araya getirmelerini sağlayın. 5 weeks, for example, on Fridays, they will all bring this food to taste together. 40

1. HAFTA- WEEK 1 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN EĞLENCELİ MACERASINA THE MOST OF ALL TIME FUN ADVENTURE GET STARTED! BAŞLAYIN! E5TĞ.ÜLGEMüSNanğdCZleBıAEkBALvMiŞİer YLMANıAleNdAYşıeLzICıNAVBEeR!oRryIiArNa!mSEIaNNkA 5. Painting a Star a Day Brings Health and Joy Son olarak, her öğrenciye bireysel “ödül çizelgesi- ni” (Annex-2) verin ve sonraki 5 hafta için sınıf mü- Finally, give each student the individual “reward cadelesini seçin. Yıldızı yalnızca hedefi yerine geti- chart” (Annex-2 ) and choose the classroom challen- rirlerse günlük olarak boyayabilirler. Aralarından ge for the next 5 weeks. They can only paint the star seçim yapabileceğiniz zorluklar için bazı öneriler daily if they meet the challenge. We leave some sug- bırakıyoruz: gestions for challenges to choose from: • Okul atıştırmalık aralarında en az 1 porsiyon • Eat at least 1 fruit portion in the school snack meyve yiyin. break • % 100 sağlıklı bir okul atıştırmalık molası ve- • Eat a 100% healthy school snack break (inclu- rin (meyve dahil ve şekersiz) ding fruit and no candy) • % 100 sağlıklı ve çevre dostu bir okul atıştır- • Eat a 100% healthy and eco-firendly school sna- malık molası verin (sadece ulusal ürünler) ck break (only national products) 41

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 1. HAFTA- WEEK 1 FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN THE MOST OF ALL TIME FUN EĞLENCELİ MACERASINA ADVENTURE GET STARTED! BAŞLAYIN! ETĞ5.ÜLGEMüSNanğdCZleıAEkBLMviİer MAYNılNedAşıLezCAıVEBReRorIyAiNra!SmEIaNNkA 5. Painting a Star a Day Brings BAŞLAYIN! Health and Joy Haftanın her günü, meydan okumayı kimin kar- Every day of the week, you should dedicate about şıladığını kontrol etmek için yaklaşık 5 dakikanızı 5 minutes to check who met the challenge and ayırmalısınız ve sadece bu öğrenciler günün yıldızını only these students will be able to paint the star of boyayabilecektir. Gerçekten basit görünüyor ancak the day. It looks and it is really simple, but totally tamamen etkili! effective! 42

1. HAFTA- WEEK 1 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD TÜM ZAMANLARIN EN EĞLENCELİ MACERASINA THE MOST OF ALL TIME FUN ADVENTURE GET STARTED! BAŞLAYIN! İLK HAFTANIN CUMA GÜNÜ ON FRIDAY OF THE FIRST WEEK 1. Yeni Lezzet & Yeni Ödül: Haftanın Bilekliği! 1. New Flavor, New Reward: The Bracelet Of The Week! Önerimize uyduysanız, Cuma günü, her çocuğun daha önce hiç tatmadıkları bir meyveyi okula getirdi- If you have followed our suggestion, Friday should ği gün olmalıdır (ilk gün sınıf frekans grafiğini oluştu- be the day of the week when each child takes a fruit rurken hepiniz keşfetmişsinizdir). Bu hafta sınıfın tüm to school that they have never tasted before (which çabalarını kutlamak için bu anın tadını çıkarın! “Ödül you all discovered when creating the class frequency çizelgesinde” yıldızları günlük boyama anından önce graphic on the first day). Enjoy this moment to celeb- gerçekleşebilir. Herkes bu hedefi gerçekleştirmemiş rate all the effort of the class this week! It may happen olsa da, hafta boyunca HERKES denediği için bir ödü- before the daily moment of painting the stars on the lü hak eder: Haftanın bileziği (Annex-3). “reward chart”. Even though not everyone managed to meet the challenge, throughout the week, EVER- YONE deserves a reward for trying: the bracelet of the week (Annex-3). If you want you can also offer anot- her prize to the class that everyone will love: let the children choose a song and invent the choreograp- hy of the victory dance of the week. Let’s celebrate! On Fridays in ALL five weeks the routine should always be this: only the fruits, the bracelets and the songs can change. 43

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 1. HAFTA- WEEK 1 FRUIT SUPER SQUAD THE MOST OF ALL TIME FUN TÜM ZAMANLARIN EN ADVENTURE GET STARTED! EĞLENCELİ MACERASINA BAŞLAYIN! İLK HAFTANIN CUMA GÜNÜ ON FRIDAY OF THE FIRST WEEK Yeni Lezzet & Yeni Ödül: Haftanın Bilekliği! New Flavor, New Reward: The Bracelet Of The Week! 44

2. HAFTA -WEEK 2 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD SÜPER GÜÇLERİNİZİ BESLEYİN FEED YOUR SUPER POWERS Meyve ve sebzeleri dünyadaki en önemli yiyecekler The week has come that will reveal the secret that makes fruits and vegetables the most important foo- yapan sırrı ortaya çıkaracak hafta geldi. Hazır mısınız? ds in the world. Ready? Only these foods give us su- perpowers! Because? I’m sure you’ve heard of vita- Sadece bu TyiÜyecMekleZrAbiMze sAüNpeLr AgüRçleINr veEriNr! Çünkü? mins, right? Some vitamins, minerals and other super Eminim vEitaĞmLinEleNriCdEuyLmİuMşsuAndCuEr, RdeAğiSl mINi?ABazı vi- nutrients are found ONLY in fruits and vegetables and taminler, minerallerBvAe ŞdiLğeArYsüINpe!r besinler sadece help us stay protected and more powerful than we once thought possible. And there are 5 different su- meyve ve sebzelerde bulunur ve korunmamıza ve perpowers: bir zamanlar mümkün olduğunu düşündüğümüzden daha güçlü kalmamıza yardımcı olur. 5 farklı süper güç var.Bunlar: 45

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 2. HAFTA- WEEK 2 FRUIT SUPER SQUAD FEED YOUR SUPER POWERS SÜPER GÜÇLERİNİZİ BESLEYİN Turuncu renkli meyveler süper görmemizi besler. Orange colored fruits feed our super vision Yeşil renkli meyveler süper gücümüzü besler. Mor (ve mavi) meyveler süper hafızamızı besler. Green colored fruits feed our super strength. Purple (and blue) fruits feed our super memory. Sarı (ve beyaz) meyveler süper hızımızı besler. Kırmızı renkli meyveler süper enerjimizi besler. Yellow (and white) fruits feed our super speed. Red colored fruits feed our super energy. Renk hakkında konuştuğumuzda, açıkça yenilebilir kı- When we talk about color, we are sımdan bahsediyoruz. Mesela karpuzda dıştan yeşil, içten obviously talking about the edible kırmızı, süper güçler açısından kırmızı grupta yani bize part. For example in the case of wa- süper enerji veriyor! Bu kavramı pekiştirmek için sınıfa termelon, it is green on the outside “Renkli yersen süper güçlü olacaksın” adlı bir kafiye yarış- and red on the inside, in terms of ması önerin? superpowers, it is in the red group, that is, it gives us super energy! Her çocuğa bir meyve veya sebze adı çizerek başlayın. To reinforce this concept, propose Her biri daha sonra, verdiği süper güçle ilgili olarak o meyvenin adını taşıyan bir kafiye icat etmelidir. to the class a hyme contest called you Örneğin: ‘If you eat carrot, you will see more than par- rot’ “If you eat colorful you will be super powerful”? “Havuç yerseniz papağandan çok daha fazlasını görürsü- Start by drawing a name for a fruit or vegetable for n46üz” (Bu kafiye elbette sadece İngilizce’ye uyuyor). each child. Each one must then invent a rhyme with the name of that fruit related to the super power it gives it. For example: “if you eat carrot you will see much more than a parrot” (This rhyme only works in English, of course) In the end give everyone the opportunity to pre- sent their rhyme to the class and have fun while they go up your level of creativity to the top!

3. HAFTA -WEEK 3 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD MAKSİMUM GÜÇTE SÜPER GÜÇLERE SAHİP OLMAK İÇİN RIGHT DOSE TO HAVE SUPER POWERS AT DOĞRU DOZ MAXIMUM POWER Süper güçlerin matematiği gerçekten çok kolay. Sü- The math of superpowers is really super easy. The ri- per güçlerin maksimum ght dose to have the su- seviyede olması için doğru perpowers at the maxi- doz, her gün en az 3 porsi- mum level is to eat at yon meyve ve 2 porsiyon least 3 servings of fruit sebze yemektir. Ama por- and 2 servings of vege- siyon ne kadar? Bir por- tables every day. But how siyon meyve genellikle tenis topu büyüklüğündeki bir much is a serving? One meyve parçasına eşittir. Yani çoğu meyve için kolay: bir serving of fruit is generally equivalent to a piece of fruit porsiyon elma, portakal veya muza eşittir. Ancak bu her the size of a tennis ball. So for most fruit it’s easy: one meyve için her zaman geçerli değildir. Aşağıdaki liste serving equals an apple, an orange or a banana. But this diğer meyve ve sebzeler için eşdeğerleri içermektedir: is not always the case for every fruit. The following list has the equivalences for other fruits and vegetables: 1 serving of fruit is: • 10 strawbery or grabes • ½ melon or papaya • 2slicesofwatermelon,mangoormelon • 2 tangerines,kiwis,figs,plums 1 serving of vegetables is: • ½of the plate of raw vegetables (salad) • ¼ of the plate of cooked vegetables (not coun- ting legumes: beans, grains, etc.) • 2 soup bowls (not including chicken or fish soup) 1 porsiyon meyve: 47 • 10 çilek veya üzüm • ½ kavun veya papaya • 2 dilim karpuz, mango veya kavun • 2 mandalina,kivi,incir,erik 1 porsiyon sebze: • ½ çiğ sebze tabağı (salata) • Vegetables pişmiş sebze tabağı (baklagiller ha- riç: fasulye, tahıl vb.) • 2 çorba kasesi (tavuk veya balık çorbası hariç)

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 3. HAFTA-WEEK 3 FRUIT SUPER SQUAD RIGHT DOSE TO HAVE MAKSİMUM GÜÇTE SÜPER SUPER POWERS AT GÜÇLERE SAHİP OLMAK İÇİN MAXIMUM POWER DOĞRU DOZ Bu yiyecekler süper güçlerimizi arttırırsa, süper güçle- If these foods increase our superpowers, is there any ri azaltan herhangi bir yiyecek var mı? Ne yazık ki evet. food that reduces superpowers? Sadly yes. All foods Fazla şeker, tuz veya yağ içeren tüm yiyecekler süper that have excess sugar, salt or fat have the ability to re- güçlerimizi azaltma yeteneğine sahiptir çünkü vücudu- duce our superpowers because they deceive our body’s muzun sensörlerini aldatırlar ve sağlığımızın düşmanı- sensors and are enemies of our health! There is no point dırlar! Telafi etmek için daha fazla meyve veya sebze in eating more fruit or vegetables to compensate. The yemenin bir anlamı yok. İşin püf noktası, süper güçleri- trick is not to eat sweets, fried and salty food more than mizi maksimumda tutmak istiyorsak, ayda beş günden five days a month if we want to keep our superpowers fazla tatlı, kızarmış ve tuzlu yiyecekler yememek! at their maximum! Temayı sonlandırmak için, öğrencilere evde buzdola- To conclude the theme, suggest that students draw bına koyacakları güzel bir kartpostal çizmelerini ve ebe- a beautiful postcard to put in the fridge at home to veynlere günlük meyve ve sebzelere ihtiyaç duydukla- remind parents that they too need their daily dose of rını hatırlatmalarını önerin. Yazmayı zaten biliyorlarsa, fruits and vegetables. If they already know how to wri- “Baba, bugün senin dozunu süper güçleri yedin mi?” te, they can even use some phrases like: “Dad, have Gibi bazı ifadeler bile kullanabilirler. you eaten your dose of superpowers today?” Sonunda herkese kafiyelerini sınıfa sunma ve onlar ya- Finally, give everyone the opportunity to present their ratıcılık seviyenizi zirveye çıkarırken eğlenme fırsatı verin! rhymes to the class and have fun while they peak your creativity! İsterseniz sınıfa herkesin seveceği başka bir ödül de ve- rebilirsiniz: bırakın çocuklar bir şarkı seçsin ve haftanın You can also give the class another prize that everyone zafer dansının koreografisini icat etsin. Hadi kutlayalım! will love: let the kids choose a song and let him invent the choreography of the victory dance. Let’s celebrate! Beş haftanın tümü Cuma günleri rutin her zaman şöyle olmalıdır: meyveler, bilezikler ve sadece şarkılar değişir! The routine on Fridays of all five weeks is always like this must have: fruits, bracelets and only songs change! 48

4.HAFTA- WEEK 4 SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI FRUIT SUPER SQUAD EKSTRA SÜPER GÜÇ: EXTRA SUPERPOWER: GEZEGENİ BİR ISIRIKLA KURTARIN SAVE THE PLANET WITH A BITE Bugün yediğimiz meyve nereden geldi? Öğrencileri- Where did the fruit we eat today come from? Ask your nize hiç düşünüp düşünmediklerini sorun. Tabii bazıla- students if they ever thought about it. Of course, some rı ağaçlardan diye cevap verecek. Tamam, ama önemli will answer from the trees. Ok, but the important ques- soru şu: bu ağaçlar nereye dikildi? Örneğin, Amerika gibi tion is: where were these trees planted? For example, gezegenin diğer tarafındaki bir ülkeden ithal edilen bir an apple imported from a country on the other side of elma, kamyon, uçak veya botla seyahat etmek zorunda the planet, such as America, had to travel by truck, plane kaldı, üreticisinden süpermarkete binlerce kilometre yol or boat, traveling thousands of kilometers from its pro- kat etti ve bu dünyaya daha fazla kirlilik ekledi. Ve okulda ducer to the supermarket, adding more pollution to this bir meyve çiftliğimiz olsaydı, yediğimiz her elma kirlilik world. And if we had a fruit farm at school, would every ekler miydi? Yok! Elbette günlük yediğimiz tüm yiyecek- apple we eat add any pollution? None! Of course, we leri ekemiyoruz ama her zaman yerel veya milli ürünleri cannot plant all the food we eat daily, but we can always tercih edebiliyoruz. Kaynak ne kadar yakınsa, o kadar az choose local or national products. The closer the source, kirlilik. Artık bu konuyu tanıttığınıza göre, aşağıdaki et- the less pollution. Now that you have introduced this to- kinlik önerilerinden en az birini yapmanızı öneririz: pic, we suggest that you do at least one of the following activity suggestions: 49

SÜPER MEYVE KAHRAMANLARI 4. HAFTA-WEEK 4 FRUIT SUPER SQUAD EXTRA SUPERPOWER: EKSTRA SÜPER GÜÇ: SAVE THE PLANET WITH A BITE GEZEGENİ BİR ISIRIKLA KURTARIN 1. Meyve Dükkanına Çalışma Ziyareti 1. Study Visit To The Fruit Shop Mümkünse bölgenizde (pandemi bağlamında), pazara veya If possible in your region (in the pandemic context), organi- en yakın meyve dükkanına kısa bir çalışma ziyareti düzenle- ze a short study visit to the market or the nearest fruit shop. yin. Kahramanlar, bir not defteri, kalem ve mümkünse, de- The heroes should go with a notepad, pen and, if possible, dektifler tarafından kullanılanlar gibi (kağıttan yapılmış olsa a magnifying glass, like those used by detectives (even if it’s bile) bir büyüteçle gitmelidir. Amaç: ulusal kökenli tüm meyve made of paper). Objective: to find all fruits and vegetables of ve sebzeleri bulmak ve bu bilgilere başvurabilecekleri yerlere national origin and learn to pay more attention to the places daha fazla dikkat etmeyi öğrenmek, böylece ebeveynlerin ge- where they can consult this information, so they can help pa- zegen dostu seçimler yapmalarına yardımcı olabilirler! rents make the planet friendly choices! 2. Ok2u.laPlBainrtBAahGçaervdeeynaOKar hHrearmoeasn’laFrrıunitMFeayrmveAÇtifStlciğhioDoilkin 2. Plan3t.AViGrtauradleSntuOdryHVeisroiteTso’ FTrhueitFFruairtmShAotpSchool WDohğartubdeatntebr afeheçleindgenthvaenypaicakğinaçgttahneyfioyoedcewğeimairzeygioyeincgektole-eat driirteocptllyamfraokmtatnhedaghaardiyeinnoerotlraebei?lirI?f Osckhuoloklocşounlldairtıiounysgupnesram, it, WIfhyaotubaerteteurnfeaebllientgothmaankepitchkeinvgistiht efofroroedaswoensarreelgatoeindgtototheeat start a vegetable garden or a fruit farm at your school, even if dpiraencdtleymfrioc,mwethseugggaerdstenthaotr ytoreuev?isIift sacfhrouoitlschoonpdoitriotnhse psueprmeri-t, ibt iirssianksaı poolsta. Sbtialertowkuitluhntuozmdaatboierss,esbtzreawbbaherçreiesisvaenyda mareoymveatic stmaratrkaevteingeatdavbalnecgeawrditehnyoour ramfroubitilefaprhmonaet aynodurtaskcehsoooml, eevpehno-if hçeifrtbliğs,i wkuhriucnh.uGseunaellylligklreowhızflaısbtüaynüdyeant vvaeriyoıluıns tçiemşietsli ozafmthaenylae-ar. it is in a pot. Start with tomatoes, strawberries and aromatic rında yetişen domates, çilek ve aromatik bitkilerle başlayın. tos and then show them to the class where they can identify herbs, which usually grow fast and at various times of the year. where to find information about the country of origin of food. 2. P3l.aMnteAyvGeaDrdüeknkOanrıHnaerSoaensa’ lFrÇuailtışFmaramZAiytaSrechtiool 2. Plant A Garden Or Heroes’ Fruit Farm At School WShalagtınbleattielgrilfieneelindgenthlearndepnickdionglatyhı ezifyoaordetwi yeaapraemgıoyionrgsatonıeza, t What better feeling than picking the food we are going to dcireepcttlyelefrfoomnutnhuezlgaaördnecnedoerntrbeier?mIfeysvcehodoülkckoanndıitvieoynas spüepremri-t, eat directly from the garden or tree? If school conditions per- start a vegetable garden or a fruit farm at your school, even if itmisarinkeati pzoiyt.arSettartetwmiteh- mit, start a vegetable tonmiziatvoeesb, irkstarçawfobteorğrrieasf garden or a fruit farm açnedkmaernoizmi avteicardhınedrbasn, at your school, even if wnheicrehduesubaullylabgriloewcekfalest- it is in a pot. Start with tomatoes, strawberries arnidni atbevlairrlieoyuesbtiilemceskloef- and aromatic herbs, thrie yseınaırf.a göstermenizi which usually grow fast and at various times of öneririz. Gıdanın ye- the year. tiştiği ülkesi hakkında bilgi. 50