Toygun Kitap-Design

Woman with a Dark Blue Hat / Lacivert Şapkalı Kadın Mixed technique on canvas / Tuval üzerine karışık teknik 60x40 cm — 2000 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 151

Woman with a Deep Blue Hat / Woman with an Orange Hat / Lacivert Şapkalı Kadın Turuncu Şapkalı Kadın Mixed technique on canvas Mixed technique on canvas / / Tuval üzerine karışık teknik Tuval üzerine karışık teknik 60x40 cm — 2003 50x40 cm — 2004 152 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Woman with Black Gloves / Woman with a Purple Hat / Siyah Eldivenli Kadın Mor Şapkalı Kadın Mixed technique on canvas Mixed technique on canvas / / Tuval üzerine karışık teknik Tuval üzerine karışık teknik 45x35 cm — 2004 50x40 cm — 2004 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 153

Morning in Galata / Galata’da Sabah Mixed technique on canvas / Tuval üzerine karışık teknik 100x60 cm — 2010 154 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Alone / Tek Başına Mixed technique on canvas / Tuval üzerine karışık teknik 80x60 cm — 2001 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 155

Street in Rain / Yağmurlu Cadde Woman in Red / Kırmızılı Kadın Bayramlık Oil on canvas Mixed technique on canvas Mixed technique on canvas / / / Tuval üzerine yağlı boya Tuval üzerine karışık teknik Tuval üzerine karışık teknik 50x50 cm — 2003 50x40 cm — 2002 70x40 cm — 2008 156 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Nude / Çıplak Nude / Çıplak Good Wine / İyi Kav Mixed technique on canvas Mixed technique on canvas Mixed technique on canvas / / / Tuval üzerine karışık teknik Tuval üzerine karışık teknik Tuval üzerine karışık teknik 50x50 cm — 2002 50x35 cm — 2004 70x50 cm — 2012 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 157

SCULP / HEYK 158 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

TURES ELLER TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 159

Untitled TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI Clay / Kil 2019 160

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 161

Untitled TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI Clay / Kil 2019 162

Untitled Clay / Kil 2019 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 163

Godot Hasn’t Come / Godot Gelmedi Clay / Kil 2019 164 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 165

Igor Stravinsky Clay / Kil 2019 166 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Giuseppe Verdi Clay / Kil 2019 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 167

Giacomo Puccini Clay / Kil 2019 168 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Hector Berlioz Clay / Kil 2019 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 169

Gioachino Rossini Clay / Kil 2019 170 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Vladimir Horowitz Clay / Kil 2019 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 171

Arthur Rubinstein Clay / Kil 2019 172 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

Untitled Clay / Kil 2019 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 173

Untitled TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI Clay / Kil 2019 174

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 175

Untitled TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI Clay / Kil 2019 176

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 177

Untitled TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI Clay / Kil 2019 178

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 179

PLAYW OY 180 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI

RITING UNLAR TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 181

CHECK— MATE Mat Sayfa 188 Copyright 1999 DURATION SYNOPSIS BLURB by Toygun Orbay Approx. 90 minutes The stage is a giant chessboard with a A meditation on life through the prism of position set up on it that inspires the 1st chess. Essentially a monologue, the play CAST Actor to various thoughts as he slowly is enhanced by classical music and, at the 2 actors steers the game toward victory (we do end, choreography. Will appeal to those of 1st Actor: Speaks throughout not see his opponent). He speaks on the an intellectual bent. 2nd Actor: Listens in silence meaning, and meaninglessness, of victory, sacrifice, competition itself, on brilliance and stupidity, the sterility of games vs the glory of music and life (yet games, he say, are indispensable), on the nature of lying to oneself, conformity and its opposite, greatness vs mediocrity, and on beauty fleeting and otherwise. 182 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI CHECKMATE

A One Act Play You have to watch and keep your mouth shut. can’t even ask why. Whether you win or lose, Actually, he plays very well. We’ve been at it for Written by Toygun Orbay Maybe you know the rules, and that’s why you’re at game’s end your king always stands stiffly 39 moves; and believe it or not I’ve gotten so I Translated from the Turkish by Fred Stark silent. But as I said before, what’s the difference? erect on the board. He’s never discarded like the can guess what he’s going to do. Still, just when others. Heedless of his responsibility for all the I think I’ve polished him off he finds the most Note: As chess was invented, and still today in No answer. pieces wretchedly cast aside in weary defeat, amazing replies. It drives you crazy, makes you the East, the most powerful piece is called a he surrenders still standing. As if that were some gnash your teeth. vizier, not a queen. The rooks are castles, the He rises, takes a few steps, and leans up against great virtue! The only time he’s overturned is knights horses, and the bishops elephants. a piece. when all hope is lost. Then you lay down your A brief silence king, and it signifies resignation. So he can’t / You know what? I don’t think I’m doing you even die fighting, but meekly lies down, all his No matter how he struggles, I’m going to win. justice. Right now I spoke as if you didn’t matter. splendour, pride and haughtiness a thing of the I must win. I’ve worked so hard, wracked my A dimly lit stage, with its floor tilted toward the I so to speak banished, obliterated you.... As if past, like his distinction. He spreads his great brains – there’s got to be some reward. You’ll audience and a large chess board in the middle. that were possible. But you ARE there, I know bulk out on the board. In other words, I don’t say he’s striven too, that he too has delved This stage should be neither too small nor too that. Even when you weren’t, you were. I mean, much like this king. I can’t tell you why he’s deep, and still is, so he deserves victory as well. close to the spectators. The large pieces on the without you there’s no play either. Imagine called that, or why he’s the tallest, but...them’s What nonsense! Such logic can only come from board are arranged as in diagram 1. Previously yourself somewhere all alone, just you and the rules. someone sitting in your place, merely observing captured pieces, some of them overturned, your clarinet, let’s say. Or it could be a cello, without making any contribution. For you there’s are scattered on either side of the board. Just whichever you prefer. And there’s not a single Slowly he makes his way over to the rook on g8. a winner and a loser. But for me? Think of the behind the playing area there are bleachers, a listener. Think of it: play that music as you will, Watch closely now. sand castles you made as a child. Did you simple affair made up of just a few rows of seats. there’s not another breathing soul. No breath, ever make them simply to be knocked down? At lower stage right the First Actor sits on an no ear, no feeling. Just blank space. You’d want He carries the rook to a8. Don’t just sit there staring, make an effort to overturned pawn. An undistinguished piece of it though, wouldn’t you? Someone to enjoy the understand. What I’m trying to say is that, just cloth seems not so much to clothe as to cover music, to applaud, sneer, fume, swear? Stay right How do you like that? Not a very showy move, as he’s not me, I’m not him either. But inevitably him as he gazes pensively at the board. He is there. This play is for you. but it will serve a purpose. And that’s what befits there’s an I who wins. Either his I or mine. In spotlighted. In the background we hear a slow, a rook’s personality. Plain, self-contained – but which case I must win, because I am not his I. romantic tune played by a clarinet, and the sound He rises and moves toward the center of the noble and effective. When the game first gets of this music gradually approaches till, at stage board. under way you don’t see the rook strutting Looks the Second Actor in the eye and waits a left, the Second Actor enters slowly, playing the around much. And he’s not such a nimble piece, moment clarinet and dressed exactly like the First Actor. Look, let’s say you know nothing about this he doesn’t come too far out. But in the endgame! He makes his way to the bleachers, sits, finishes game. At first it may seem very complicated. But There he writes sheer poetry, paints glorious You don’t understand, do you? Definitely you his tune, and lays the clarinet down beside him. actually at bottom it’s quite simple. Black versus pictures you could gaze at for hours. Think of don’t understand. Well, whatever. Don’t wear out At no time has the First Actor taken any notice. White. That is to say, you and another. The goal, your school days, and your classmates. That kid your brains. I’m going to win, and that’s that! The Second Actor rests his chin in his hands and as in every game, is to defeat the other. Who is who sat at the back, a little older than the rest of looks at the board. He will remain in this attitude, this other? The other color. And who are you, you, and bigger. Serious, he didn’t laugh much, Once again he looks at the board, puts his foot on speaking not a word, until the end of the play. then? At times White, at times Black. Isn’t that but even though he wasn’t a pawn and remains silent for a time After a rather long silence the First Actor looks peculiar? You have no choice. If you’ve been up toward the Second Actor, as if expecting him given white the other’s black, or if the opposite, specially bright no one made fun of him. Big and It shouldn’t have come to this. I should have to speak first. When no change is seen in the you’re the other and the other’s you. But the strong, but gentle, more childlike than the rest, finished him off long ago, for I’ve played well from latter, the First Actor breaks the silence. rules are there from the outset; your task is soft-hearted, but terrible when he got mad... the beginning, not really made any mistakes, simply to move your pieces accordingly and yet everyone liked him... That kid with a big been careful, punctilious – and made no moves Do you know the game of chess? capture the other’s tallest piece – this one. head, poor but noble. I’m sure you remember, which I wished I could take back. But no! I have there’s one like him in every class. Well the rook no special advantage. He seems to be mocking No answer He goes over to the Black king and lays a hand is that kid, sitting in the corner in the back row me, and reading my mind. It makes things hard. on it. of the chess board. He doesn’t get mixed up in Of course actually, it’s worse to engage a poor Well, what’s the difference? You’d be powerless everyday quarrels. He’s too solid for that. But just or stupid player. Like reading a book when you anyway. It’s called the king. Why is this the tallest piece, let him start fighting.... Anyway, you’ll see in a know the ending. It’s strange. He shouldn’t be and why is this the only piece that if you lose it minute. better than you, he shouldn’t be worse, and he No answer the game ends, don’t ask me. If you really want shouldn’t be you. And that’s the real rub. my opinion, this is the stupidest piece of all. Suddenly shakes himself Ah, he’s moved. I mean, what can you do but sit there and watch? None of the others that you see here is so lead- Silence Ultimately you’re just an observer. Isn’t that footed. Even these little pawns, and no piece Brings the Black bishop to f6 (diagram 3) awful? is smaller, can jump two squares sometimes, What you really should have seen is the opening. but the king, never. He moves one at a time, Doesn’t signify much. Good. This means he’s That’s that part I love. It’s like a holiday out No answer slowly, haughtily and ponderously. Can’t even running out of resources. He’s watching me. And there, with every piece where it belongs, all manage to flee properly. Near the beginning he you know what that means? He’s waiting for me dressed up in uniform and waiting eagerly for To keep silent, sometimes, even when you see trades places with the rook, tucks himself away to make a mistake. So his hopes for success are the first move. Like a taut bow straining to be that it’s all wrong, or knowing full well you could safely, and usually doesn’t budge again till the based on my failure. Well, he’ll have a long wait. released, and it’s hard to hold them back. At the do better... To just be silent, think and not say a game is over. He doesn’t get involved unless edges you see no equine carcasses, their glassy word.... But even this is part of the game, a rule. it’s absolutely necessary, he’s selfish and lacks Silence eyes piercing the heavens, nor any heaped-up talent, but there you are, he’s the king. You pawns. As I said, everything’s where it belongs. TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 183

Of course they know what’s going to happen to He sets the vizier aside. What I’m getting at is Gazing at the pieces he has a long think water, make sacrificial offerings, spill blood, them, but they don’t seem to mind. What pride that the Orientals are more honest in this matter. suffer and inflict suffering. The vast majority they feel, wearing the thin armor of bravery that You’ll find this silly, and tell me I’m back where bow to the unknown rather than explore it... brings on their demise. These pawns, especially. Silence I started from, but the fact is I MUST win. Once and kill each other, believing that they serve a They’re the first to be pushed forward, and if you’re in this dance, it means you’ve agreed to higher cause – just like these pawns here. They something is going to be sacrificed, we think of What else is missing from this game? Time. its rules. And if the rules demand a loser, that all think their own faith is the holiest, the most them first. Sometimes they’re offered as bait, Yes, there is no time. Tell me, is it night here? loser must not be me. Can you see that? Wait. undisputable; for they are not concerned to think asked to die in broad daylight. But they utter Is this struggle taking place in the dark? Or is Just watch what I do. or ask questions. Simply believing, especially if not a word, leaping into the heart of the blaze. it morning? When did these pieces die? A few you can find a handful of people to share that They’ve never been known to ask why. Not once minutes ago? Or has it been months? And tell Moves the White rook to a7 (diagram 4) How do belief, is enough to create a whole new game, have they asked the king, the cowardly king me this: when they resume their places on those you like that one? Look, he’s non-plussed. one where you can write the rules. There’s no hiding behind these three pawns all the time, little squares to start a new game, will time start need for a brain: your beliefs, urges, fears and why he shouldn’t be the one to go. Even when all over for them? But in the new game they Pauses He’s moving again. Pretty quick! penchants will do. Isn’t that humankind, though? it’s a crazy, pointless move they never hesitate. won’t be the same. They won’t live out the same And now where is the most highly developed No, they submit and attack, to die. Isn’t that moves, and perhaps will be left standing till the Yelling being in the universe? The creature who puzzling? So much self-sacrifice, and a great end game. Their roles, and the places they stand, invented this game. big nothing behind it. To accept as inexorable will be different. But then what purpose will their You think that’s really smart, but it’s stupid! fate this meaningless, pointless annihilation – actions in the present game have served? Will You’re just wasting a move. Silence can you see any logic in it? Is virtue a name for it be as if they had never happened? And in that it? But they have been taught that they serve case, why are they here now at all? Stamps over to the Black bishop and drags it to g7. That was a bit long-winded. In sum, man is an a lofty goal, and that it’s beyond their poor Then, out of breath animal. But he’s a long way from being a thinking understanding. Don’t get me wrong, I’m not A brief silence They are here because time is animal. saying they’re worthless. On the contrary, many absent. It won’t be enough. Smart as he is, it won’t be games have been won thanks to them. What enough. Anyway, there’s nothing worse than Rises and contemplates the pieces for a time, I find strange, as I said a moment ago, is their Silence playing an idiot. The important thing is to prove motionless with hands on hips, before speaking foolish eagerness at the start of the game. But you’re smarter. Because in this four-cornered slowly for the rest, if this game is going to be played, And what about us? Why do we play this game, universe there are only two guests, and in the pawns are absolutely necessary. if it’s just to start all over? Or if, when the game end one of them is doomed to look stupid. Just look at this board. Examine it, look at the starts over, we will not be that we. I mean, you can only be a bright genius in pieces, and ponder. What does it make you They call this game “life itself.” Ridiculous! proportion as the stupid one is a bright idiot. You think of? Sense, intelligence, ambition, conflict, Ludicrous! Is life so pitiless? Reflect for a Looks at the Second Actor and smiles We play get me? superiority, creativity, opportunism, ruthlessness, moment on what’s missing from this game. Well? because there is no time. power, dominion....You can reel it off, and A woman! Which is to say warmth, refinement, Looks at the Second Actor, receives no answer, more: humanity, man’s infatuation with himself, feeling, love! So many different kinds of pieces: Goes to the edge of the board and sits on a piece, nonchalantly lowers his hands to his sides, walks the power of mind over brute force, nobility, horses, elephants, castles... Only a woman is pensively over and again sits on the pawn advanced development – yes. Yes! I agree with missing. This is an Oriental game, you know that. you. After all, I’m not an enemy of this game! I In the West, to make up this lack they’ve called All right then, suppose we create our own game. Intelligence! That’s the whole point in this like it, otherwise would I play? It combines the the vizier a queen, so the game really could be And say that all these pieces love each other. All game, to prove your intelligence. What makes most developed attributes of man with the most like life itself. What’s more, this woman is the mutually loyal and full of respect. We can name us human. Man, they say, is the animal that primitive. A miracle, truly. But did it make you most merciless, fiercest, most warlike piece on them, not king or bishop, but any syllables that thinks. What pretention! The animal that thinks! think of a red flower, a setting sun, or a beloved the board. There are chess sets with carved strike our fancy. Lona, Meti, names like that. Whereas animals think as well, and the true arm touching yours? Or the smell of your beloved, figurines for pieces, expensive sets usually found Let’s say the tallest Black piece is married to statement is that man, too, is an animal. And a or her eyes? Looking at this board, did your mind in the homes of those who can’t play chess. They the shortest White. And among them there are very conceited one at that. To us, humankind conjure up music? Worlds away, isn’t it? And yet stand on special little tables, and only when they brothers, sisters, friends, lovers. We can insist is the upper limit of development. That’s right! so near! Let’s put our heads together on this. are dusted do the pieces move. Well in those that they be happy with little things, teach them No other living creature can challenge a human These wooden pieces with their various shapes sets the vizier is always a slender-waisted, tall, to share and give. And suppose that one of them, at this game. A brain which weighs less than – we call them warriors, whereas they can be elegant lady. No longer a vizier, actually, but... a whichever one, says to some one of the others – one-and-a-half kilograms is enough to make him anything we like, we’re their masters. Close your queen! I always feel the urge to dance with them well, just something. Like “the evenings are cool master of this board. And he believes that he is eyes and think....Put violins in the hands of the on those black and white squares. around here, you’d better wear a sweater.” Or ask terribly intelligent. That mass of nerves, less than pawns, and violas for some of them. Give winds for his glasses from the top drawer of the bureau, one-and-a-half kilos, is actually a tremendous to the knights, and percussion to the rooks. The He bows to the white vizier at the side and grasps while another is saying, “Lona, I could just kiss inheritance. But he can’t manage to use it. Think queens can play cello, the kings double bass. Or it in his right hand, and bringing it to the board you.” You know what would happen? Or rather about it. Man, who invented this game, who can whatever, you decide. Distribute the instruments takes a couple of slow steps, as if dancing, then what wouldn’t happen? There’d be no game. The weigh up the best solution among a countless at will, you’re making the rules now. And then stops with the vizier leaning against him one thing all games have in common is that there number, solve the problem, apply what he has open your eyes!! be a vanquisher. Even when you tell your own found, and bring things to a conclusion. Seems Look here now! Isn’t everything very different? fortune, you’re a party to the transaction, in a marvelous, doesn’t it? If you know this game and As the lights dim, in the background we hear the Where are those squares reeking with blood way taking sides against yourself. But why is this its infinite creativity, you too may be struck with opening theme to Richard Strauss’s Also Sprach and dust and gunpowder? Where is the fear and so? Since generally there’s no use in winning, or wonder. But reflect that it is also man who simply Zarathustra (preferably Karl Böhm’s rendition). combat? For now she is a queen! But the game is knowing you’ve won. accepts his fate. That billions of human beings The First Actor slowly raises his hands, and moves radically altered. believe in charms, drink so-called medicinal them as if conducting the music. 184 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI CHECKMATE

Listen! Do you hear it? Now here it comes... never ever will you catch them weeping. The is required to make you a glorious ruler – maybe there? funny thing is, these pathetic pawns are full of a stick, or an old coat. Or maybe nothing but The double basses enter admiration for all that sobriety!! your imagination. You still have an imagination, Lays a hand on one of the pieces and waits for an but it’s nothing like a child’s. What a boy or answer Something’s going to happen! Can you feel it? Once again sits down on a pawn girl imagines is so real! As you grow up, either Now!!! those dreams lose their reality, or you lose those And please don’t tell me sixty-four. Look at this But you are there too. Controlling everything. dreams. Actually, what happens is that as you bishop. Put yourself in his place and then tell me As the winds come in with the main theme, the Whatever you say goes, you can pick up the king grow up the games change, the board keeps – how many squares? First Actor has his arms spread apart in rapture. As and push him diagonally to the next square. So expanding. It’s still a game, though, and the rules, the melody unfolds and is repeated, he slowly lifts whatever the king is in the eyes of a pawn, that’s like the expectations, stay roughly the same. Raises his voice his arms on high and throws back his head. When what you are in the eyes of the king. That, I think, But remember, as the board grows you yourself it is finished he slowly lowers his arms, as the is the secret. It’s all in your hands, dominion shrink. That’s why childhood is always a fond Tell me! You can’t bring yourself to say thirty-two, second theme is momentarily withheld. absolute. Who and however you wish to rule, memory, because the board was so small. can you? here you have boundless authority. And the goal? The composer calls it sunrise. But you can call There’s only one – to win! And why win? Because Sits down again Mockingly it anything you like. Sunset, if that suits you. All losing is such a drag! While in fact losing is just that matters is that you feel something, that losing, you don’t really lose anything.... The And winning, coming out on top. It’s so funny. All For you are a poor light-square bishop. And the something stir within you. And wait. Look what’s worst part is, there are no excuses. Because our life long we strive to win, and what we win rules command you to wander over those light coming now! luck plays no part in this game. That’s what’s in the end is death. It’s like eating. When you’re squares. You can’t set foot on the dark ones, so ruthless about it. What can you tell yourself? hungry you think of the most scrumptious dishes, that’s the dark-square bishop’s right. And what if The second theme enters, and the First Actor That you’re not as intelligent as the opponent? whereas eating itself, whether a royal banquet or you were a pawn? seems almost to whisper Ha ha! I’ve yet to see the chess player who could just bread and water, simply ends by being full. say that. But after all, man is a creature who tries I mean, once you’re full, it doesn’t matter what Laughs loudly Tell me! Is this love? Or perhaps death? Or nature to deceive himself. Even if that’s impossible. I you ate. And that’s not all. You can wolf your food awakening? Huh? Doesn’t it make you want to do mean, he’ll lie, and seem to believe it though he down, or savor it luxuriantly – the result is the Seven!! That’s right, this entire chess board for something? Dance, for instance... knows all along it’s a lie. But isn’t that just what same, you’re full. Think of it! However you choose you would be just seven squares. And yet how you musn’t know in order to believe? In that case to act, there’s only one result. So what good is many pawns actually set foot on seven squares? As the strings take up their pizzicato he tiptoes it’s impossible for him to really believe that lie, choice, I ask you. They’re usually sacrificed at the third or fourth. among the pieces and comes to the queen, but he’ll try to make himself believe he believes. There is one tiny consolation – they’re told that putting an arm around her to dance just as the And the result of this game is not at all fair – it Spreads his arms briefly waiting for an answer if they do reach the final square they’ll become strings introduce the romantic theme. ends as he wishes, with him believing that he a queen, and can then roam at will. And in the believes. Don’t you see? For example, he says he You’re confused, aren’t you? But the answer is pursuit of this dream they cast themselves into This, this is what makes man human!! Don’t you couldn’t concentrate. Or that he blundered – as very simple: When you’re hungry you’re hungry, the heat of battle. Whereas reaching the final feel like weeping? Or laughing, or shouting, or if games were ever lost without a mistake. And and full when you’re full. square means the end of them – they’re cast embracing someone, as I’m doing? it’s his own error, mind you, but just because it’s aside and REPLACED by that queen. an error, well, he himself is not responsible, some Laughs loudly Shouting other self is. And he vents all his bile on that Stands on a vacant square in the center of the other self. HE would never make such mistakes, You think I’m crazy, but it’s true. The hungry board, stiff and still like a chess piece Doesn’t something stir within you? Tell me! and that other he is expendable, replaceable. But you is not the full you. You are the you of the Have you ever experienced such a feeling? Ever the raw truth is that none of these lies helps a constantly changing moment. So at that moment And us? How many squares are there for us? wanted to sob when you were so happy? smidgen. And the horrible thing about defeat is making a good choice is your right, and in fact a that it’s real. duty. And remember, the choices are infinite. Turns his head toward the Second Actor, Quietly spreading his arms as if in expectation of an Rises and begins slowly moving about A brief silence answer Just be quiet and listen, that’s best. Look, here’s a human voice... And if you win? What do you gain by it? Well, Yes. The choices are infinite. As are the rules. Tell me, if I want to step outside the four small you’ve won! What more do you want? Why do lines that surround me, which way should I go? Seems almost to faint. Before the winds can people play this game? To win! There’s an act, Turns toward the Second Actor and points to the Here? introduce their theme the music fades and is and a result. And if you attain the result, all you’re board How many squares do you see here? gone, during which time the First Actor is on his left with is to have attained it. Your world, even Sets his foot on a square diagonal to his, and knees embracing the queen. Very slowly he rises, if only for a time, is this board. And you suddenly Again sits down on the pawn, and placing hand on immediately withdraws it and the light comes back to normal. realize that in this tiny world you are master. chin continues looking at the other The fact that it’s only a game doesn’t alter the No! First I have to know what I am. If a rook, for Wasn’t that a much lovelier game? The pity fact that you’ve won. Just think for a moment. Don’t bother counting. It’s sixty-four. You can instance, I can’t do that. Yet it’s right next to me, is, it was only a dream. For in real games the Why do children ceaselessly play games, and count them thousands of times, you can’t I can reach it in a flash. Yet so far away.... And kings look after serious matters. Like taking the scorn them the older they get? When you’re change it, there are always sixty-four. then? The square beyond, and the one beyond offensive, and killing. So they don’t understand little you can create whatever world you like. The that, and beyond that? music, read poetry, feel moved by the setting sun, possibilities are boundless. You can be lord of Gets up and walks towards the center of the board or carve their beloved’s name on a tree trunk. To all, sail out on the ocean, glide through the air. Cries out drink and feel blue is unbefitting to a king, and Whenever and wherever you like. And not much But still, give it a think. How many squares are TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 185

Don’t you see. There’s no end to it!! There’s no pawn means being pawn-like. Even that little bit bishops that can go straight forward. Can you way we changed everything a while back. And end to these squares. There are squares at the missing is unacceptable. The pawns wouldn’t think how much richer the game would be? Ah, it wasn’t so hard, either. Look, let’s try again. A edge of the board, too. And you’re sitting on one want him in their midst, either, one with the little but then the board would be too small. We’d bit differently this time, not so crowded. We’ll all – points to the audience – and they’re sitting on sphere missing. require a brand new one, maybe even without listen – you, me, the kings and rooks.... Have a the little squares marked out for them, and every squares. There would be no little worlds to modest piece play something for all of us, step we take is bound by rules. Asks the Second Actor conquer, no tiny realms for dominion. There’d be no losers in that game, everyone would be on the something that will tell us we’re alive and can Marches over to a knight Do you think they’re right? winning side. love, that we have longings, that the moment belongs to us. Just once, all together, let’s share Look here!! My favorite piece. He’s not like the Raising his voice Hopelessly what someone has. others, for he can leap over obstacles. He’s the freest in his movement...and yet I mean, one pawn can’t be less of a pawn than That’s why there are so many pawns. Goes to a toppled bishop at the side and brings the others, right? it to the middle of the board, where the spot In a light, mocking voice he imitates the movement Silence comes up on it as the other lights darken. The First of a knight Laughs Actor turns his back to the king and sits down, But I feel we can be happy even within these while in the background is heard Traumerei from Two forward, one to the side. Or one forward and Come on, now, that’s a con. squares. Schumann’s Kinderszene (preferably Idil Biret’s two to the side. Ooor one backward and two to rendition). The First Actor speaks in a barely the side Goes and gets a hat from the edge of the stage, Silence audible voice. and puts it on top of one pawn Bellows Just think. A moment ago, together with that And thus we are alive again. This moment is now And now what? Is this acceptable, do you glorious music, we brought up the sun. And I said ours. No longer are we chasing after beauty that Does it befit a piece like this? His mane should think? Can one pawn be different from the that if you wanted you could imagine it setting. flees. For it turns out we possess it. Not so hard flow, he should take the bit in his teeth and... rest? Of course not, we’ve got to get rid of the It’s always the same. To be moved, we wait for after all, hey? We wished, and it was so. There’s hat immediately, so that the pawn will be fit the sun to rise or set. Can you think of any songs such an abundace of beauty to be known. Right Seizes the knight by its head and flings it from the for the game. But what exactly is the problem? or stirring lines written to the noon-day sun? within our grasp! And one doesn’t have to board That pawn has nothing missing, in fact it’s the Man is a strange creature, he never realizes the overturn all the rules, either. Notice what we’ve opposite, he’s got something extra, but it’s still value of what he’s got. He’s moved by loss, or done. This time we didn’t invent a new game. Nor Leave this prison to tell us “In my game there are no good. else what is newly acquired. At evening, when have we played according to the rules of chess. no squares!! In my game there is no bloodshed!!” the sun, when life, when abundance slowly begin No, just this once we’ve written our own rules. And roam abroad, love the black bishop, roll on Laughs loudly to slip from has grasp, it gives him a peculiar And we’re alive!! Right here, feeling and sharing, the sward with a pawn, embrace the queen... thrill. Something he’s going to lose is now soaking in these sounds. If you like we can close So one pawn can’t be MORE of a pawn either. unattainable, and therefore has beauty. Reflect a our eyes and imagine a loved one, or dream as Pauses moment: for mankind, happiness always belongs we will – for the board has shrunk. Or we can Bellows to the past. Or the future. It’s the same story weep together, it’s up to you. For we are alive. Do you think he’s capable? with sunrise – regaining what was lost, the start You see it, don’t you. The end is no longer a goal. Long live the rule of the average!!! of a new day. So why not the end of the night? On the contrary, we hope that this music will Having no alternative, he hauls the knight back to The answer is very simple: what they call night never end. We’re not worried about winning or its place, muttering all the while Quasi-whispering takes the world away from us. That lovely toy is losing, being superior, crushing someone, getting removed from our perception. And all the beauty the upper hand. We don’t pant violently in a race Well, he might be, but his actions wouldn’t turn That’s the whole problem. For centuries people that’s left is in the form of details which serve toward the finish line. Because we are alive. into rules. For rules are made by the majority, and have chased after various beliefs, policies and these two little globes, our eyes. Sometimes the majority is, in most cases, a group of pathetic doctrines. But the lords of the earth are plain to candlelight, sometimes the stars. The music fades out, and the lights dim up again. souls who have come together. Those pathetic see. The constant lords.... The First Actor rises and carries the bishop back to souls are well aware of this, and that’s why they And yet we still don’t much like the noon-day where it was. group so easily. The only way not to be pathetic, His voice rises steadily sun. you see, is to belong to a large group of the Don’t fret because it’s over. Remember, we were pathetic. And you can’t find ten other knights. They who make the rules and, in those rules, lose Rises alive, and it ended. themselves. Those who are nothing to begin Silence with. Those who reject shortfalls and put down This game, too. Believe me, what you feel while Points to a pawn at the side. any excess. actually playing is not happiness. Just the desire Look here. Look at these pawns. They’re all the to win. That’s what gets you excited, or angry, or What about them? Why didn’t they experience same, aren’t they. The same size and shape, the Crying out intense. And all you hope for is a happy ending. that beauty? Why did they blindly, idiotically same height and width. Right down to the color, Whereas all endings are the same – the pieces attack and die? Because they were alone and either black or white. Well, what if one of them, Ordinary, average pawns. To hell with all of you!!! are set up again. And what you’re left with, as I helpless. They did as they had been taught. On a any of them at all, were different in some way? said not long ago, is merely the knowledge that tiny dot of a world in this vast universe, on a tiny For example, if this little sphere at the top were Calms down you’ve won. There’s something missing from speck of land with its miniscule chess board that missing. We’d immediately replace it, have a this game. One should savor the play, not race can’t even count as a dot, they were pathetic new one made, discard the old. For that would You know what’s needed? Pawns that can jump toward the finish line. But how? We’ve been over pawns. That’s what they had been taught. They be a pawn with a difference, whereas being a three squares, rooks that can move diagonally, that – rules! We need new rules. You know, the were details. Therefore they had to submit, 186 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI CHECKMATE

for the universe has its rules. Whereas if they And I’m not sure yet just how I feel about pawns. Arms spread wide, he begins to run about among Takes the bishop on e4 with the rook on d4, then had known, thought for a single moment, that They have many good sides. For example, they’re the pieces motions toward the Second Actor as if afraid he they were at the very center of that boundless plain and simple. And well-behaved, they never will move, and stands for a time statue-like. Then, universe. And that the whole infinitude, in all its cause trouble – and taken individually they’re Just look at them! They’re full of life. Gone are in a hushed voice splendour, was there to serve them.... good-hearted. But they’re primitive, you know those spiritless, tedious men! Hey-hey! I’m what I mean? Primitive. They’re the least talented surrounded by colors, swimming in a pool of If I’m not mistaken.... No, I’m not Pauses and peers at the Second Actor as if to see of the bunch. Of all the pieces, they’re the them. Look at yourself, you’re a rainbow. Isn’t whether he has understood. most numerous. Have you ever asked yourself it amazing how everything’s changed? At one Cries out for joy why? For the primitive, there’s strength only stroke. You’re like the rest of them. Lonely and helpless. in numbers. By themselves they’re worthless, I’m right!! He’s done for! Finished! Absolutely But why? Just think, why are we acting this they immediately get shoulder to shoulder. And Bellows finished! I’ve beaten him!!! Ground him down!!! play, and why are you watching? In fact you’re generally, even when the game’s over, there are This is the moment the game was all for!!! Don’t watching for our sake, and we’re playing for more of them left on the board than any other And that’s the miracle! If we’re alive, it’s not just stare like that. You don’t understand, do you? Of yours. Or for the sake of others. Right now there piece. They’re dangerous too, you know that? thanks to breathing, eating, drinking and gaining course not, you’d have to be a player like me to are no others, but if they were here the three of The primitive scares me. victory. We owe our life to this miracle, the grasp it. Wait, I have to be sure. us would be acting for them. Now just imagine. miracle called art. And if we just add music now, Imagine that hundreds of people are watching. Silence or even read a few lines of verse... Full of excitement, he scans the pieces Points to the hall Whereas that music just now, that too was for He stops Yes, I’ve definitely got him. Look now, do you our sake. We were far from anything primitive. see this piece? This rook? All I have to do is Let this space be filled by hundreds of pairs of Our brains absorbed the creation of another It would be nice. But we’re back where we exchange it for mine. And then it’s over. Because eyes. And let them all be watching us. All we’d person’s brain. Yes, that music was written by a started. Then it would be a new game. if he doesn’t recapture he’ll be helpless against have to do is work to please them. So they’d human being. Think for a moment: first he felt two rooks. And if he does? He’s a bishop to the become our very reason for being. Whereas something inside, and then he transferred that The lights come back to normal, and there is a good, isn’t he? Ahead! But then I’ll just bring my when we make the rules ourselves, we can feeling into dots and lines on white paper. Those brief silence rook down a square and give check. Then he change roles at will. Watch now... dots and lines impinged on another person’s eye, can’t give back his bishop, that’s an easy pawn and that impingement was relayed to the brain, And you, with that instrument in your hand, are win, so he’ll have no choice but to flee. Runs to the Second Actor’s and sits in the stands. which from hundreds of thousands of previous part of this miracle. But remember, just as this Then shouts tries had learned which finger to move when it play could not exist without you, without me that Indicates the h5 square saw which dot. So that brain moved the right thing you’re holding would be worthless. We’ve Lights!!! fingers at the right time on the right keys. And to discussed this before. Here. And then? that movement of the fingers added candor, and And the lights are swung onto the audience. Now feeling, and the composer, and you and me. And A brief silence. He shakes himself Runs to the pawn on f2 and shouts they see nothing but the bright spots, and can only the keys put the little hammers in motion. They hear the actor’s voice. in turn hit the taut wires, which vibrated, so the Wait! When I push this one square forward, it’s over! air vibrated, and made a thin membrane vibrate You see what’s happened? If there were in our ear, till tiny bones, acting through a fluid, After a rather long silence Peers at the Second Actor to see if he gets it thousands, or millions, instead of hundreds, stimulated nerve ends sending they’s still be playing for us. Motionless, silent, Don’t you dare speak!! Because the next move is mate! When I push their eyes fixed, they are playing the role of these vibrations to the brain, and they were the pawn next to my king he’ll be hog-tied, and spectator. And playing it very well. They and perceived as sound. So much you know, even Silent and motionless, he regards the pieces there’s absolutely nothing he can do to prevent those beyond them, everything living, everything little children know this. Very well, when these it! Unless he wants to give up a whole rook. inanimate, the coats, seats, trees and mountains, swelling, receding, high and low-pitched sounds I think I’ve got him. At his weakest point. the star beyond and the emptiness of space, yes of various length are heard, what happens then? Spreads his arms wide, exulting the whole universe suddenly is spread before Did they teach you that as well? How is it you can With slow and thoughtful steps he drags the White us...in a twinkling...and just because we wished weep on perceiving those vibrations, or feel like bishop to e4, and spins the Black pawn off to the Mate!! A stroke of genius, no? Admit it, this was it. crying out, is that in the books too? side (diagram 6) genius! In a moment I’ll just slowly go over to his rook, take hold of it and... you know the rest. The lights go back to normal, and the First Actor, A brief silence Come on! I’m waiting. He’s still blissfully unaware. But just you wait till it moving slowly, advances to the center of the happens! The whole sequence, every move, will board again Not only sounds, but colors too are at our service. Turns excitedly to the Second Actor pass before his eyes. And at each move he’ll feel Look at these pieces, they’re all alike. Suppose helpless. At first he won’t believe it, no, he’ll say, You know what? I’m waiting for him to make a we paint them, make them green, red, yellow, What do you think of the position? Will he take there’s got to be a way out. mistake. Just one mistake. And then? Then it blue... my bishop? And if he does, what then? A bishop will all have been worth it. Worth all the effort down, will I lose? Huh? Laughs loudly and excitement, worth even these pawns that The lights flood the chess pieces in many colors, lie here. No, don’t think I despise them. They’re all of which are in constant motion. Laughing out Whispers But no! In the end there’ll be just one thing he my men, and they died for me. As I said before, loud, the First Actor cries can do. Dejected, seething but helpless, he’ll lay their absolutely needed in this game. But it’s He’s taking it. The fool!! his king down on its side. funny, you feel a special bond with some pieces. Say now! How’s that for you? TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 187

Exuberant mapped out, what’s the point in my making that move, or holding back? This is triumph! There’s no other way I can tell you. One has to live the feeling; win or lose, A brief silence you have to go through it yourself and cry out. If you’ve won, it’s cries of joy, singing at the top But this is no fair! It was my game, I brought it of your lungs. If you’ve lost you must bellow in along this far. Suddenly I’m no better than one of anger, cursing the very game. these pawns, how can I possibly accept that? The thirty-two dancers (sixteen dressed in white Bellows at the top of his lungs and the other sixteen in black) who represent the chess pieces fill the stage while in the background Tell me!! What do I do now? What am I is heard the aria “Es geschah” from Schnittke’s SUPPOSED to do? Huh? Just because the rules Faust Cantata (Seid nüchtern und wachet). The demand it should I agree to be a nothing? No, no, choreography is built on a White victory and Black there must be something. Still something left to defeat, with the White vizier (queen) the center of do.... the dance. Slowly goes up to his king, pensive ALTERNATIVELY Yes, there is... The same scene can be played by just two dancers, one in white and the other in black, male Grabs his king and knocks it over So once again or female as the choreographer decrees. the game is mine. When the music ends Turns and leaves the stage via the right, looking at the Second Actor as he goes Y Wasn’t it all worth it? All that effort, excitement, suspense and labor...Well worth it just to know You get up too. The game, and the play, are over. this moment? When the First Actor has left, the Second briefly A brief silence maintains his immobility, then deliberately rises, takes his clarinet, and playing the same tune as And now the last move. A single move. Deadly at the beginning slowly walks off stage left. The and alluring. One which has been there since lights go out. the beginning, and is the whole point. The point of every preceding move, every distress, all helplessness and hope. A single, last move.... Gazes at the Second Actor as if to see whether he has understood, his smile gradually fading. Slowly he sits down on a pawn, and now there is anxiety in his expression. Yes, I have just one move. But is it really mine? Silence Well, what happens to me now? Shouts at the Second Actor Tell me!! Where do I fit in this game?? I’ve brought it this far, and it’s plain what move is expected of me. I was so glad to find it, but just think, it’s the rules that decree what I play from here on out. It’s unthinkable to play anything else!! For a good chess player has only one choice. If he doesn’t play it, and wins some other way, it’s worthless. But then who am I now? If what I must play, and what he will do, are all 188 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI CHECKMATE

DIAGRAM 1 DIAGRAM 2 DIAGRAM 3 DIAGRAM 4 DIAGRAM 5 DIAGRAM 6 DIAGRAM 7 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 189

MAT Checkmate Page 180 Telif hakları SÜRE ÖZET TANIM Toygun Orbay’a Yaklaşık 90 dakika Sahne dev bir satranç tahtası şeklindedir. Satranç üzerinden hayat üzerine bir aittir, 1999 Oyuncu bir yandan yavaşça oyunu meditasyon. Klasik müzikle iç içe gelişen OYUNCULAR zafere doğru götürürken, bir yandan ve kareografiyle sona eren oyun, aslında bir 2 oyuncu da düşüncelerini yapılandırır. (Seyirci monologdan oluşmaktadır. Birinci oyuncu: Oyun boyunca konuşur oyuncunun rakibini görmez). Anlam ve İkinci oyuncu: Sessizce dinler anlamsızlık, zafer, fedakarlık, kendiyle yarışma, zeka ve aptallık, oyunların sonuçsuzluğuna karşın zafer, müzik ve yaşam, kendini kandırma dürtüsü, uyum ve uyumsuzluk, yücelik ve bayağılık, güzelliğin geçiciliği ve tam tersi sorgulanmaktadır. 190 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI MAT

Oynanmamak Üzere Yazilmiş Oyun 1 Perde konuştum demin, sanki yok ettim seni, bir hiç öyle işte... Senin için bir kazanan vardır, bir kaybeden. Oysa Yazan: Toygun Orbay ettim... Yapabilirmişim gibi... Oysa oradasın, benim için öyle mi ? Çocukken yaptığın kumdan biliyorum. Olmadığın zaman bile oradaydın. -yavaş adımlarla g8 deki kalenin yanına gider- kuleleri düşün... Hiç sonunda yıkmak için yaptığın [Loş bir sahne. Zemin seyirciye doğru eğimli Nasıl anlatayım, yani sen yoksan bu oyun da oldu mu ?.. Bakma öyle boş boş, anlamaya çalış. olup, ortasında büyük bir satranç tahtası vardır. yok... Herhangi bir yerde yanlız başına kaldığını Bak ne yapacağız şimdi... Demek istiyorum ki, o nasıl ben değilse ben de Sahne, seyirciye çok yakın ve küçük olmamalıdır. düşün, diyelim sen ve klarinetin. Çello da o değilim. Ama kazanan mutlaka bir ben olacak. Üzerindeki büyük taşlar, diagram 1 de gösterildiği olabilir, hangisini istersen. Ve bir tek dinleyicin -kaleyi a8 e taşır (diagram 2)- Yani ya onun ben’i ya da benimki. O zaman ben gibi dizilmişlerdir. Oyun tahtasının her iki yanında, yok... Düşünebiliyor musun, nasıl çalarsan çal, kazanmalıyım çünkü onun ben’i ben değilim... daha önce yenmiş olan taşlar dağınık ve kimi kendinden başka bir tek nefes yok...Soluk, kulak, Beğendin mi? Pek gösterişli bir hamle değil devrilmiş olarak yer alır. Oyun alanının hemen duygu yok... Yok... Peki istemez misin ? İstemez ama, çok işe yarayacak...Kalenin kişiliğine de -II. adamın yüzüne bakarak kısa süre bekler- gerisinde, birkaç basamaktan oluşan basit bir misin beğenecek, alkışlayacak, dudak bükecek, uygun olan bu zaten. Gösterişsiz, kibirsiz, ama tribün bulunur. Sahnenin sağ alt tarafında, 1. kızacak, küfredecek biri olsun ?...Kal orada... Bu soylu ve etkin... Kaleyi oyun başlarında pek Anlamıyorsun değil mi? Kesinlikle anlamıyorsun. adam devrik bir piyon üzerinde oturmaktadır. oyun senin için... ortalarda göremezsin. Çok kıvrak bir taş da Neyse...Yorma kafanı. Kazanacağım, o kadar!. Üzerinde giyinmekten çok örtünmeye yaradığı değildir, ortalara fazlaca çıkmaz. Ama sonlar!... izlenimi veren, özelliksiz bir kumaş parçası vardır. -yerinden kalkar, oyun alanının ortasına doğru Sonlarda şiir yazar kale, rengarenk resimler yapar, -yine gözlerini oyun alanına çevirir, ayağını bir Düşünceli bir biçimde oyun alanına bakmaktadır. ilerler- bakmaya doyamazsın... Okul günlerini düşün, piyonun üzerine koyup bir süre sessiz kalır- Işık 1. adamı aydınlatmaktadır. Fonda klarinetle arkadaşlarını... Hani sınıfın en arkasında oturan, çalınan, ağır, romantik bir ezgi duyulur. Ses Bak, diyelim ki hiç bilmiyorsun bu oyunu. sizlerden birazcık daha yaşlı, iri yapılı, ağırbaşlı, Bu noktaya gelmemeliydi bu oyun... Çok daha giderek yaklaşır. Sahnenin sol tarafından 2. adam Başlangıçta çok karmaşık gelebilir. Aslında fazla gülmeyen, çok zeki olmadığı halde kimsenin önce bitirmeliydim işini, çünkü başından beri klarinet çalarak ağır adımlarla girer. Üzerinde temeli çok basit. Beyazlar ve siyahlar. Yani sen dalga geçemediği, güçlü, kuvvetli, ama sevecen, güzel oynadım, pek hatam olmadı, dikkatliydim, 1. adamın giysilerinin aynı vardır. Oyun alanının ve öbürü... Amaç öbürünü alt etmek, her oyunda ama sizlerden daha çocuksu, ama yufka yürekli, titizdim, oynadıktan sonra “ah keşke şu taşı arkasındaki basamaklara ilişir, ezgiyi bitirir, olduğu gibi... Öbürü kim ? Öbür renk... Peki sen ama kızdığında gözü birşey görmeyen, yine de oynasaydım” dedirtecek hamlem de olmadı... klarineti yanına koyar. Bu arada 1. adam yeni kimsin ?.. Kimi zaman beyaz, kimi zaman siyah. herkesin çok sevdiği o koca kafalı fakir ama soylu Ama yok !!!... Büyük bir üstünlüğüm yok... gelenle hiç ilgilenmemiştir. İkinci adam çenesini Ne ilginç değil mi ? Seçme şansın yoktur, sana çocuk vardı ya...Vardı, mutlak vardı...Her sınıfta Sanki alay ediyor benimle, her düşündüğümü elleri arasına alarak oyun alanına bakmaya başlar. beyaz verilmişse öbürü siyahtır, ya da tersi olursa olur o çocuktan...İşte kale, satranç tahtasının en düşünüyor. Zor böylesi. Aslında, karşındakinin Oyun sonuna dek bu durumda, sessiz kalacaktır. sen öbürüsündür, öbürü de sen. Ama kurallar arka sırasının en köşesinde oturan o çocuktur. kötü bir oyuncu olması ya da aptallığı daha Uzunca bir sessizlik döneminden sonra 1. adam baştan konmuştur ve tüm yapacağın kendi Sıradan kavgalara karışmaz. Öylesine ağırbaşlıdır. çekilmez birşeydir. Sonu belli bir kitabı okumaya başını kaldırarak 2. adama bakmaya başlar. İlk taşlarını bu kurallar içinde oynatıp, öbürünün şu Ama birkez kavgaya girmeyegörsün, neyse, benzer. Ne garip! Senden iyi olmayacak, senden sözün ondan gelmesini bekler gibidir. İkinci en uzun boylu taşını esir almaktır. izleyeceksin birazdan... kötü olmayacak, ve sen olmayacak...Asıl adamda hiçbir değişiklik gözlenmez, 1.adam olmayacak olan da bu. konuşmaya başlar.] -siyah şahın yanına gider, elini üzerine koyar.- -birden silkinir- -sessizlik- Satranç bilir misin?... İşte bunu...Şah denir adına. Neden en uzun Ah ! Oynadı. boylusu budur, neden başka bir taşı kaybedersen Aslında oyunun başını görecektin... Ben çok -sessizlik- oyun bitmez de bunu kaybedersen biter, sorma -siyah fili f6 ya getirir (diagram 3)- severim başlangıçları. Ortalık bayram yeri gibidir. bana... Aslında bana kalsa en aptal taştır. Her taş yerli yerindedir, pırıl pırıl üniformaları Hoş ne fark eder ki... Nasıl olsa elinden bir şey Şurada gördüklerinin hiçbiri onun kadar hantal Çok anlamı yok bunun. ..İyi... Demek tükeniyor içinde coşku ile beklerler ilk hamleyi. Boşanmaya gelmez... değildir. En küçücükler, şu piyonlar bile kimi yavaş yavaş... Beni izliyor...Bu ne demektir hazır bir yay gibi, kıpır kıpır eder dururlar, zor zaman iki kare atlayabilirler, ama şah yapamaz biliyor musun? Benim hatamı bekliyor...Yani tutarsın. Çevrede, ne şu yan yatmış, soğuk cam -sessizlik- bunu. Tek tek, ağır ağır, kibirli ve okkalı hareket başarısını benim başarısızlığım üzerine kurdu... gözleri göğü delen at leşi, ne şuradaki birbiri eder... Kaçmayı bile doğru dürüst beceremez. Çok bekler daha... üzerine devrilmiş piyonlar vardır... Dedim ya, Yani, şuracıkta durup seyretmekten öte ne Başta, kale ile yer değiştirir, kendini sağlama yerli yerindedir herşey... Bilmezler mi, bilirler yapabilirsin ? Gözlemcisin sonunda. Ne korkunç alıp, çoğu kez oyun sonuna dek yerinden -sessizlik- ne gelebilecek başlarına. Yine de umursamaz değil mi ! kımıldamaz bile... Çok zorda kalmadıkça oyuna görünürler. Sonlarını hazırlayacak kahramanlığın o katılmaz, bencildir, yeteneksizdir ama şahtır işte. Aslında, güzel oynuyor... Tam 39 hamledir karşı incecik zırhını bir gururla taşırlar ki üzerlerinde... -sessizlik- .Neden diye soramazsın bile...Oyun sonunda, karşıyayız. İnanır mısın artık ne oynayacağını Hele şu piyonlar. İlk onlar sürülür ortaya, bir taş kazansan da, kaybetsen de şahın hep tahtanın kestirebiliyorum. Yine de, tam işini bitirdim feda edilecekse, önce onlar akla gelir. Bazan yem Bazen ortada dönenlerin yanlış olduğunu görüp üzerinde dimdik durur, diğerleri gibi kenara dediğim anda öyle hamleler buluyor ki..Deli olarak kullanılırlar, yani göz göre göre ölmeleri de susmak, ya da daha iyisini yapabileceğini atılıvermez. O kenardaki işi bitmiş, perişan, ediyor insanı, kahroluyorsun. istenir. Yine de gık demezler, atarlar kendilerini bile bile susmak... Sadece susmak, düşünmek yorgun, yenilmiş taşların sorumlusu kendisi ateşin ortasına... “Neden” diye sordukları ve yine susmak...Ama bu bile oyunun bir kuralı. değilmişcesine, yenilgiyi ayakta karşılar... Sanki -kısa süre sessizlik- görülmemiştir, bir kez olsun şaha, oyun başından Yani bu oyunu seyredeceksen, susacaksın. Belki büyük bir erdemmiş gibi!... Devrildiği tek zaman, beri korkakça şu üç piyonun ardına sığınıp emirler biliyorsun kuralları, suskunluğun ondan...Ama oyunun çıkmaza girdiği zamandır. Tüm umutların Ne kadar çabalarsa çabalasın yeneceğim onu. yağdıran şaha “neden sen değil?” dediklerini dediğim gibi, ne fark eder ki... kaybolduğu anda deviriverirsin kendi şahını. Bu Yenmem gerek. Onca uğraştım, kafa patlattım, duyan da yoktur... Son derece saçma, anlamsız pes etmek demektir. Yani çarpışarak ölmeyi bile bir karşılığı olmalı değil mi?.. Diyeceksin ki, bir hamle için bile duraksadıkları olmaz. Boyun -sessizlik. Yerinden kalkar, birkaç adım atıp beceremez, yatıverir yere. Artık ne o heybeti, ne o da çalıştı, o da sonuna dek zorladı beynini, eğer ve saldırır, ölürler... Anlaşılmaz değil mi ?. taşlardan birine yaslanır.- gururu, ne de kibiri ve ayrıcalığı kalmıştır. Koskoca hala da zorluyor, onun da hakkı kazanmak... Bunca özverinin ardında koskoca bir hiç olsun... gövdesi ile tahtanın üzerine yayılıverir...Kısaca, Ne boş düşünce !. Bu mantık ancak senin Nedensiz, amaçsız, yok olmayı bir yazgı gibi Biliyor musun, aslında haksızlık ediyorum ben pek sevmem şahı. Sorsan bilmem, neden şah oturduğun yerde oturanlara, yani hiç bir katkıda kabullenebilmenin mantığı var mı sence? Ya da galiba sana. Sanki sen olmasan da olurmuş gibi demişler, neden en uzun boyludur, ama kurallar bulunmaksızın sadece gözleyenlere uyar... böyle erdem olur mu ?.. Ama onlara öğretilen, TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 191

yüce bir amaca hizmet ettikleri ve buna onların Rolleri farklı olacak, yerleri de...Peki, şimdiki Çok zeki olduğunu sanıyor ama aptalca !!! -ayağa kalkar, elleri belinde, bir süre taşlara o küçücük akıllarının ermeyeceğidir. Yanlış oyunda yaptıkları ne işe yarayacak o zaman? Sadece hamle kaybediyor... bakarak hareketsiz durur, ağır ağır konuşmaya anlama, bir işe yaramazlar demek istemiyorum, Olmamış, yaşanmamış mı kabul edilecek? Eğer başlar- tam tersine, onların sayesinde oyun kazanıldığı öyle olacak ise, şu anda neden varlar ki ?... -hırsla siyah filin yanına gider, g7 karesine çok sıktır. Bana garip gelen, demincek de dedim sürükler (diagram 5), nefes nefese- Şu tahtaya bir bak... İncele, taşlara bak ve düşün. ya, oyun başındaki o aptalca coşkuları. Yoksa, -kısa bir sessizlik- Ne çağrıştırıyor sende ? Akıl, zeka, hırs, kavga, bu oyun oynanacaksa, piyonlar gerekli, mutlaka Yetmeyecek... Ne denli zeki olursa olsun, üstünlük, yaratıcılık, fırsatçılık, acımasızlık, gerekli... Varlar, çünkü zaman yok... yetmeyecek... Zaten aptal biri hiç çekilmez kudret, erk... Söyle, dahasını söyle, insan de, karşında. Önemli olan, daha zeki olduğunu insanoğlunun kendine hayranlığı de, zekanın -sessizlik- -sessizlik- göstermek. Çünkü, bu dörtköşe evrenin sadece kaba kuvvete üstünlüğü de, soyluluk de, iki konuğu vardır ve sonunda biri aptal rolünü gelişmişlik de, tamam...Tamam !. Katılıyorum, ben Bu oyun için “yaşamın ta kendisidir” derler. Ya bizim için?... Biz niye oynuyoruz bu oyunu, oynamaya mahkumdur. Yani aptal ne denli zeki de bu oyunun düşmanı değilim ki! Seviyorum Saçmalık !.Deli saçması !...Yaşam bu denli sonunda yeniden başlayacak isek? Ya da, yeniden bir aptal olursa, sen o denli zeki bir zeki olursun... bu oyunu, sevmesem oynar mıydım? İnsanın en acımasız mı? Bir düşün bak, ne eksik bu oyunda oyun başladığında biz o biz olmayacaksak? Anlamadın değil mi ?... gelişmiş ve en ilkel yanlarını biraraya getiriyor, ? ...Ha ?... Kadın ! Yani sıcaklık, yani incelik, yani ne mucize değil mi?... Ama hiç aklına kırmızı duygu, yani aşk ! Şu kadar taşın arasında neler -II. adama bakar, gülümser- Oynuyoruz, çünkü -II. adama bakar, yanıt alamaz, umursamaz bir bir çiçek, batan bir güneş, ya da sevdiğinin yok ki ! Atlar, filler, kaleler. Bir eksiği kadın... Bu zaman yok... tavırla ellerini iki yana bırakır, yürür, tekrar piyonun koluna değen kolu geldi mi? Ya da kokusu, ya da bir doğu oyunu, bilirsin. Batılılar kendilerince üzerine oturur- gözleri?..Ya da bir müzik düşledin mi bu alana bu açığı kapamak için vezir yerine kraliçe -tahta kenarına gelir, bir taş üzerine oturur, bakarken? Ne kadar uzak değil mi? Aslında ne deyivermişler, olmuş sana “yaşamın ta kendisi”. düşünceli- Zeka!...Bu oyunda tüm kanıtlamaya çalışılan şey... kadar da yakın!.. Birlikte düşünelim, şu tahtadan Hem de, en acımasız, en kırıcı, en dövüşken taşı İnsanı insan yapan...İnsan düşünen hayvanmış, yapılıp çeşitli biçimler verilmiş olan taşları biz kadın yapmışlar. Bazı satranç takımları vardır, Peki, biz kendi oyunumuzu yaratsak... Desek ki, ne havalı bir söz ! Düşünen hayvan!. Oysa savaşçı kılıyoruz, oysa ne istersek o olurlar, taşlar oyma heykelciklerden oluşur, bazıları buradaki taşlar hep severler birbirlerini. Hepsi hayvanlar da düşünür, doğru olan asıl insanın da efendisi biziz onların. Kapa gözlerini ve düşün... fildişindendir, pahalı oldukları için genellikle birbirine bağlı ve saygılıdırlar desek...Adlarını da hayvan olduğu. Hem de kendini çok beğenen Piyonların ellerine kemanlar ver, bazılarına viyola, satranç bilmeyenlerin evlerinde, özel küçük öyle şah, fil değil, ne bileyim, değişik heceleri bir hayvan... İnsan için kendisi gelişmişliğin üst nefesliler fillerle atların olsun, vurmalılar kalelerin. masaların üzerinde dururlar. Taşlar bir tek tozları gönlümüzce dizip koysak. Lona, Meti gibi... sınırıdır. Öyle ya!, karşısında bu oyunu daha iyi Vezirler viyolonsel çalsınlar, şahlar kontrabas. Ya alındığı zaman oynarlar yerlerinden. İşte o Siyahların en uzun boylusu beyazların en kısası oynamaya yetecek beyni olan bir canlı yoktur. da ne bileyim ben, istediğin gibi dağıt, sayılarını takımların vezirleri hep incecik belli, uzun, zarif ile evlidir desek. Aralarında kardeşler, arkadaşlar, Bir buçuk kiloyu bulmayan bu beyin, onun için da kendin sapta, kurallar senin artık. Ve aç hanımlardır. Vezir demem söz gelişi, artık ne denir sevgililer vardır desek. Küçük şeylerden mutlu bu tahtanın efendisi olmaya yeter. Ve çok zeki gözlerini şimdi !! onlara? Kraliçe !..Hep içimden o siyahlı beyazlı olmayı şart koşsak onlara, paylaşmayı, vermeyi olduğuna inanır. O bir buçuk kilodan az sinir karelerin üzerinde, kollarımda kraliçe, dans etmek öğretsek. Biri, herhangi biri, yine herhangi birine yumağı aslında büyük, çok büyük bir mirastır, ama -ışıklar iyice loşlaşırken, zeminde Richard gelir. herhangi şeyler söylese. Dese ki “akşamları kullanmayı beceremez. Bir düşün, bak... Şu oyunu Strauss’un Also Sprach Zarahustra’sının giriş bayağı serin oluyor, bir hırka al sırtına” ya da bulan insan. Sonsuz sayıdaki çözümler içinde en ezgisi (Karl Böhm yorumu yeğlenir) duyulmaya -kenarda duran beyaz yavaşça vezire reverans komodinin üst çekmesinden gözlüğünü istese, uygun olanı değerlendiren, çözümleyen, sonuca başlar. Müzikle birlikte, I. adam yavaş yavaş yapıp sağ eliyle kavrar, tahtaya taşır, dans edermiş bir başkası dese ki, “Lona” dese “seni her an ulaşabilen, uygulayan insan. Ne harika gözüküyor ellerini kaldırır, müziği idare eder gibidir- gibi, ağır bir iki adım atar, veziri kendisine öpebilirim”... Ne olur biliyor musun? Ya da ne değil mi ? Şu oyunu biliyorsan insan beynine yaslamış olarak durur - olmaz?... Oyun olmaz o zaman... Tüm oyunlarda ve onun sonsuz yaratıcılığına sen de hayran Dinle!.. Duyuyor musun? İşte geliyor... ortak şart, bir yenen olması. Kendi kendine fal bile olabilirsin. Ama düşün ki kaderi kabullenen de Şuraya bak! Her şey ne kadar farklı değil mi?... baksan, tarafsın, kendine karşı. Peki ama neden insan. O insanın milyarlarcası ağaçlara çaput -(kontrabasların girişi)- Nerede şimdi o toz, kan ve barut kokan kareler? bu böyle? Çoğu kez kazanmanın, kazandığını bağlıyor, şifalı sulardan içiyor, adak adıyor, kan Nerede korku, savaş nerede? İşte şimdi bir bilmek dışında bir yararı da yokken... döküyor, acı çekiyor, çektiriyor, çoğunluğunun Birşeyler olacak!... Hissedebiliyor musun?... Ve kraliçe o ! Ama oyun, başka bir oyun. yaptığı bilinmeyeni araştırmak değil, bilinmeyene işte!!! -taşlara bakarak uzunca bir süre düşünür- boyun eğmek... Ve biribirlerini öldürüyorlar, -veziri kenara bırakır- yüce bir amaca hizmet ettiklerine inanarak, -nefesliler asıl ezgiyi girdiğinde, I. adam ellerini Şimdi komik gelecek sana, yine başa döndün aynı şu piyonlar gibi...Hepsi için kendi inançları yana açmış, kendinden geçmiş gibidir. Ezginin Demek istediğim, doğulular daha dürüst diyeceksin, ama, kazanmak zorundayım. Bir en kutsal, en tartışmasız. Çünkü düşünmek, ilerleyişi ve tekrarı boyunca ellerini yavaş yavaş davranmışlar bu konuda. kez bu işe soyundun mu, kuralları kabullendin çünkü sorgulamak için bir kaygıları yok. Çünkü yukarı kaldırırken başını geri atar. Ezgi sona demektir. Ve o kurallar bir kaybeden istiyorsa, o en kolayı inanmak...İnandıktan, hele bu inancını erdiğinde ağır ağır ellerini indirir, bu arada ikinci -sessizlik- ben olmamalıyım anlıyor musun?... Dur ! Seyret paylaşabildiğin üç beş kişi de bulduktan sonra, ezgiye hemen geçilmez.- bak, ne yapıyorum... çok kafa yormadan yepyeni bir oyun yaratmış Başka ne yok bu oyunda? ... Zaman... Evet, zaman oluyorsun, kurallar da senin istediğin gibi Güneşin doğuşu demiş besteci... Ama sen nasıl yok...Söylesene, gece mi şimdi?... Bu kavga -beyaz kaleyi a7 ye getirir (diagram 4)- artık. Beynine gerek yok, inançların, güdülerin, istersen öyle olsun...Tam tersine, batır istersen karanlıkta mı sürüyor? Ya da sabah ?...Şu taşlar korkuların, düşkünlüklerin yeter...Peki bu insan güneşi...Yeter ki duy içinde birşey, birşeyler ne zaman öldüler? Birkaç dakika önce mi, aylar Nasıl? Beğendin mi? Şaşırdı bak... değil mi?... Nerde kaldı evrenin en gelişmiş kımıldasın yüreğinde...ve bekle! Bak ne geliyor! mı geçti yoksa ? ... Peki, yeni bir oyuna başlamak canlısı?... Bu oyunu yaratan nerde? üzere tekrar o küçük karelerinde yerlerini -duralar- -ikınci ezgi girer. I.adam adeta fısıldayarak aldıklarında zaman yeniden mi başlayacak -sessizlik- konuşmaya başlar- onlar için?... Ama yeni oyunda onlar aynı onlar Yine oynuyor... Ne çabuk ! olmayacaklar ki...Aynı hamleleri yaşamayacaklar, Uzun ettim...Kısaca, insan hayvandır... Düşünen Söyle!.. Aşk mı bu ?... Ölüm mü yoksa ?... Yoksa oyunun sonuna dek ayakta kalabilecekler belki. - bağırarak- hayvan olmasına daha çok var. doğanın canlanışı mı? Ha?... İçinden birşeyler 192 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI MAT

gelmiyor mu? Dansetmek gibi... bile inanmış gözükür, oysa inanmak için yalan eylemini nasıl seçersen seç, sonuç aynı...Peki, Ya biz ?... Bizim için kaç kare var? - Yanıt bekler olduğunu bilmemek gerekir değil mi? O halde seçim ne işe yarıyor o zaman?.. gibi II. adama başını çevirir, ellerini iki yana açar- -Yaylıların psiccato’su ile birlikte, ayaklarının gerçekten inanması olanaksızdır, ama inandığına ucunda adımlarla taşların arasında dolaşır, vezirin inandırmaya çalışır kendini... Bu oyunun sonu -kısa bir süre ellerini iki yana açıp, yanıt bekler- Söyle, beni çevreleyen şu küçük dört çizginin yanına gelir, romantik ezginin yaylılarca sunulması hiç te adil değildir, sonuç istediği gibidir. Yani dışına çıkmak istersem, nereye adım atmalıyım? ile vezire sarılarak dansetmeye başlar.- inandığına inanır. Anlamadın mı?... Örneğin ya Kafan karıştı değil mi? Oysa yanıt çok basit... Buraya mı? kafasını toplayamamıştır, ya da bir büyük hata Açken açsındır, tokken de tok... İşte bu!! İnsanı insan yapan bu!! Ağlamak yapmıştır, sanki hatasız oyun kaybedilebilirmiş -ayağını bir çapraz kareye koyup, hemen geri gelmiyor mu içinden? Ya da gülmek, ya da gibi...Ayrıca hata kendi hatasıdır ama sırf hata -kahkaha atar- çeker- haykırmak, ya da birini kucaklamak, benim olduğu için kendisi değil, bir başka kendisi yaptığım gibi? sorumlu oluverir. Ve tüm hırsı o bir başka Saçmaladığımı düşünüyorsun ama doğru. Aç olan Yoo, Önce ben neyim, onu bilmem gerek. Bir kendisine yönelir. Kendisi böyle hatalar yapmaz, senle tok olan sen aynı sen değilsiniz ki. Sen bir kale isem, sözgelimi, bunu yapamam. Oysa ki -haykırarak- bir başka kendisi ise, kolaylıkla atılan, yenisi tek yaşadığın anın senisin. Yani o an en doğru yanıbaşımda. Hemencecik ulaşabiliyorum. Ama bulunan bir şeydir. Aslında tüm bu yalanlar bir işe seçimi yapmak hakkın, daha doğrusu ödevin...Ve o kadar uzak ki.... Peki sonrası?... Daha ötedeki Birşeyler kopmuyor mu içinden? Söylesene ! yaramaz. Yenilginin korkunçluğu da gerçekliğinde unutma, seçenekler sonsuz... kare, onun ötesi, onun da ötesindeki?... Böylesine bir duyguyu tattın mı hiç? Bu denli yatar. mutluyken hıçkırmak, ağlamak istemiş miydin -kısa bir sessizlik - Evet... Seçenekler sonsuz... haykırır- daha önce? -ayağa kalkar, ağır adımlarla dolaşmaya başlar- Kurallar da... -II. adama döner, tahtayı işaret eder- Kaç kare görüyorsun şurada ? - tekrar Görmüyor musun? Sonu yok !!! Sonu yok bu -hafif bir sesle- Ya yenersen? Ne geçer eline? Yenmişsin işte, piyonun üzerine oturur. Elini çenesine koyup karelerin. Bu tahtanın sonunda da kareler var, sen daha ne geçecek? Bu oyun niçin oynanıyor? II. adama bakmaya devam eder- Sayma de bir karede oturuyorsun -seyircileri gösterir- En iyisi sus ve dinle! Bak insanın sesi bu... Yenmek için. Yani bir edim var, bir de sonuç. boşuna... Altmışdört...Binlerce kez saysan, onlar da kendileri için çizilmiş küçük karelerinde Sonuca ermişsen elinde kalan tek şey, sonuca değiştiremezsin, yine altmışdört... -ayağa kalkar, oturuyorlar, ve her adım kurallara bağlı... -kendinden geçmiş gibidir. Nefeslilerin ezgisi ermiş olduğun...Senin dünyan, bir süre için de tahtanın ortasına doğru yürür- Düşün bakalım girmeden, müzik hafifleyerek kesilir. Bu arada olsa şu tahtadır. Ve sen, bir anda şu küçücük yine... Kaç kare var ?... -hırsla atın yanına gider- I. adam, dizlerinin üzerinde vezire sarılmış dünyanın hakimi olduğunun farkına varırsın. durumdadır. Çok ağır hareketlerle doğrulur. Işık Bunun bir oyun olması, kazandığın gerçeğini -elini taşlardan birinin üzerine koyup, yanıt Şuna bak!!! En sevdiğim taştır. Diğerlerine eski halini alır- değiştirmez. Düşünsene, niçin çocuklar sürekli bekler- benzemez o. Engellerin üzerinden aşar. En özgür oyun oynarlar da, büyüdükçe dudak bükerler hareket edenidir.Yine de, Çok daha güzel bir oyundu değil mi? Ne yazık oyunlara? Küçükken istediğin an istediğin dünyayı Sakın altmışdötr deme bana...Şu file bak... ki, bir düştü. Çünkü, gerçek oyunlarda şahlar, yaratabilirsin. Sınır yoktur senin için. Her şeyin Kendini onun yerine koy bir kez ve söyle, kaç kare -alaycı ve hafif bir sesle konuşurken atın ciddi işlerle uğraşırlar. Saldırmak, öldürmek hakimi olabilirsin, denizlere açılabilir, göklerde var? hareketlerini taklit eder- gibi...Bu yüzden müzikten anlamazlar, şiir süzülebilirsin. İstediğin an, istediğin yerde... okumazlar, batan güneş duygulandırmaz onları, Bir yüce hükümdar olmak için fazla birşey de -sesini yükseltir- İki ileri, bir yana... Ya da bir ileriii, iki yana, ya sevdiklerinin ismini ağaçlara kazımazlar. İçip gerekmez, bazan bir dal parçası, bazan bir eski daaaaa, bir gerii, iki yana... -bağırır- efkarlanmak yakışmaz şahlara, hele ağladıkları ceket. Hatta hiçbir şey olmayabilir elinde, hayal Söyle! Otuziki demeye dilin varmıyor değil mi? görülmemiştir... Ve ilginç olan, şu zavallı piyonlar gücün yeter... Şimdi de hayal kurabilirsin, ama Şu taşa yakışıyor mu, söyle...Uçursa yelelerini, bayılırlar şahlarının bu ciddiyetine!!! nerede çocukluğundaki hayaller...Onlar o kadar -alaycı- alsa gemini azıya ve... gerçektir ki... Sen büyüdükçe gerçekliklerini -tekrar bir piyonun üzerine oturur- yitirirler, ya da sen onları yitirirsin. Aslında Çünkü sen, bir zavallı beyaz filsin...Kurallar sana -atı başından tutup, tahtanın dışına fırlatır- büyüdükçe oynanan oyunlar değişir, yani şu beyazlar üzerinde gezinebileceğini buyuruyor. Ama bir de sen varsın...Herşeye hükmeden...Sen satranç tahtası büyür gitgide...Ama oyun yine Siyah bir kareye adım atamazsın, o siyah filin Çıksa karelerin dışına ve dese “benim oyunumda ne dersen o olur, şahı yerinden kaldırır, çapraz bir oyundur, kuralları üç aşağı beş yukarı aynıdır, hakkı...Ya piyon olsaydın? kareler yok!!! Benim oyunumda kan dökmek kareye sürüverirsin, yani piyonun gözünde şah beklentiler de...Ama unutma, tahta büyüdükçe yok” dese, gezinse alabildiğine, siyah fili sevse, neyse, şahın gözünde sen O’sundur. Galiba işin sen küçülürsün. Çocukluğun hep güzel yönleri ile -kahkaha atar- piyonla yuvarlansa yerlerde ve vezire sarılsa... can alıcı noktası burada...Herşey senin elinde, hatırlanmasının nedeni, tahtanın küçüklüğüdür. kayıtsız şartsız bir egemenlik. Kime, neye, nasıl Yedi !!! Evet, şu satranç tahtasının tümü yedi -duraklar- hükmetmek istiyorsan, işte sana uçsuz bucaksız, -yeniden oturur- kare olurdu senin için...Ama kaç piyon yedi sonsuz yetki. .Amaç ? Tek !. Sadece kazanmak... kareye de ayak basabilir ki? Genellikle üçüncü, Yapabilir mi dersin?... Niçin kazanmak?.. Kaybetmek son derece V e yenmek...Kazanmak...Ne komik, yaşam dördüncü karede feda edilirler... Yine de bir can sıkıcıdır da ondan! Yoksa kaybettiğinde boyu kazanmaya uğraşırız, yaşam sonunda parmak bal çalınır ağızlarına. Denir ki, “son kareye -atı çaresiz yerine taşırken söylenir- kaybettiğinle kalırsın. Başka birşey eksilmez kazandığımız ölümdür. Yani yemek yemek gibi ulaşabilirsen, vezir olursun”, yani istediğin ki senden!...İşin kötüsü, ardına sığınacağın birşey bu. Açken dünyanın en lezzetli yiyecekleri yere adım at artık... Ve bu düş uğruna atarlar Yapar yapmasına da, onun yaptıkları kurallaşmaz. hiçbir mazeret yoktur. Çünkü şansa yer yoktur gelir aklına, oysa ki kral sofralarında da otursan, kendilerini ateşin ortasına. Oysa ki son kareye Çünkü kurallar çoğunluklar tarafından konulur. bu oyunda. İşin acımasızlığı da burada. Ne kuru ekmek de yesen, sonunda varacağın yer ulaştıklarında da bitiktir işleri, kenara atılıp, Çoğunluklarsa, çoğu kez biraraya gelmiş diyeceksin kendine? Ben onun kadar zeki tokluk... Yani bir kez doyduktan sonra, ne yemiş yerlerini vezire terk ederler. zavallıların oluşturduğu topluluklardır. Zavallılar, değilim mi? Ha ha!!.. Bunu söyleyebilen satranççı olduğunun da önemi kalmıyor. Üstelik, ne kadar bunun farkında oldukları için çok kolayca biraraya görmedim. Ama insan kendi kendini aldatmaya hızlı yersen ye, ya da ne kadar sindire sindire, -tahtanın ortasında boş bir karede, bir taş gelebilirler. Zavallı olmamanın tek yolu, zavallılar çalışabilen bir yaratıktır. Becermesi imkansız keyfini ala ala lokmaları çevirirsen çevir ağzının imişcesine dik ve hareketsiz durur- topluluğuna üye olmaktır çünkü. Ve sen, on tane olsa da... Yani yalanı söyler, yalan olduğunu bile içinde, sonuçta yine doyacaksın. Düşünsene, at bulamazsın... TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 193

-sessizlik- Oysa, neye gereksinim var, biliyor musun? birinin sahip olduklarını paylaşalım. ama olsalardı üçümüz de onlar için oynuyor Üç kare atlayan piyonlara, çapraz gidebilen olacaktık... Şimdi, düşle... Bu oyunu yüzlerce Şuraya bak. Şu piyonlara... Hepsi birbirinin aynı kalelere, düz hareket edebilen fillere... Oyun -gider, kenarda devrik duran bir fili satranç kişinin izlediğini düşle... değil mi? Aynı boydalar, biçimleri aynı, boyları, ne kadar zenginleşirdi, düşünebiliyor musun?.. alanının ortasına getirir, ışık kararırken fil genişlikleri... Renkleri bile. Ya siyah, ya beyaz... Ama tahta, işte o zaman yetmezdi.Yepyeni bir aydınlatılır. I. adam sırtını şaha vererek oturur. -salonu gösterir- Peki, biri, herhangi biri, diğerlerinden herhangi tahta gerekirdi, belki kareler bile olmazdı. O Fonda Schumann Kinderszene’den Traumerei bir fark gösterse? Diyelim, şu tepesindeki zaman fethedilecek küçük dünyalar, yani küçük (orijinal piyano versiyonu, İ.Biret yorumu Şurayı yüzlerce çift göz doldurmuş olsun. Hepsi küçücük kürecik eksik olsa diğerlerinden... egemenlik alanları olmazdı, kaybedeni olmazdı yeğlenir) duyulur. I. adam ancak duyulabilecek seyretsinler bizi...Tüm yapacağımız, kendimizi Hemen değiştiririz onu, yenisini yaptırırız, atarız bu oyunun, herkes kazanan tarafta olurdu... kısık bir sesle konuşmaya başlar- beğendirmeye çalışmak olacaktı. Yani şuradaki bir kenara... Çünkü o farklı bir piyondur. Oysa, varlığımızın nedeni olacaktılar... Oysa kuralları piyon olmak, piyon gibi olmayı gerektirir. Yani o -ümitsiz- Piyonlar bu yüzden çok... -sessizlik- Ve işte yeniden yaşıyoruz...Bu an bizim artık... kendimiz koyduğumuzda, rolleri de kolayca küçücük eksiklik bile kabullenilemez. Piyonlar da Elimizden kaçan güzellikler peşinde değiliz... değiştirebiliriz. Bak şimdi... istemezler aralarında, tepesindeki küçük küreciği Ama şu kareler içinde de mutlu olabiliriz gibi Demek ki elimizde imiş. Pek zor da değilmiş, ne eksik birini... geliyor bana... dersin ?.. İstedik ve oldu... Ne çok güzellik var -koşarak II. adamın yanına , tribüne gelip, oturur yaşanacak değil mi ? Hem de elimizin hemen - haykırır- -II. adama sorar- Haklılar mı dersin? -sesini -sessizlik- altında !.. Öyle tüm kuralları altüst etmek de yükselterek- Yani, bir piyon diğerlerinden daha az gerekmiyor. Dikkat et ne yaptık ? Yeni bir oyun Ve ışıklar !!! bir piyon olamaz, öyle mi? -güler- Düşünsene, demin o güzelim müzikle birlikte yaratmadık bu kez. Satrancın kuralları ile de güneşi doğurttuk... Ve ben dedim ki, istersen oynamadık. Kendi kurallarımızı yazdık bir kerecik -ışıklar seyircinin üzerine döner. Seyirci sadece Yok canım, bu aldatmacası... batışını düşle. Hep aynı şey... Duygulanmak olsun...V e yaşıyoruz !!!...Şuracıkta duygulanıp parlak spotları görüp, oyuncuların ancak sesini için ya güneşin doğuşunu bekleyeceğiz, ya , paylaşıyoruz. İçimize sindiriyoruz şu sesleri... duyabilmelidir- -gider, sahne kenarından aldığı bir şapkayı da batışını. Öğle güneşi üzerine yazılmış bir İstersen gözlerimizi kapatıp sevdiklerimizi piyonlardan birine geçirir- melodi ya da birkaç duygulu dize geliyor mu düşünebiliriz, ya da istediğimiz düşü kurabiliriz Ne oldu gördün mü? Yüzler değil, binler, aklına ? Insanoğlu gariptir, elindekinin değerini artık, çünkü tahta küçüldü... Ya da ağlarız birlikte, milyonlar olsa, hepsi yine bizim için oynuyorlar. Ne oldu şimdi?.. Bu kabullenilebilir mi sence? bilemez bir türlü. Ya kaybettiğinde, ya da yeniden nasıl istersen...Çünkü yaşıyoruz... Farkındasın Kıpırdamadan, konuşmadan, gözlerini dikmiş, Bir piyon, diğerlerinden farklı olabilir mi? Elbette kazandığında duygulanır. Akşam güneş, yani değil mi ? Artık son, bir amaç değil. Tam tersine, seyirci rolünü oynuyorlar... Hem de güzel hayır, o şapkayı atmalı derhal, hemen atmalı yaşam, yani canlılık, yani bereket avucundan usul bitmesin istiyoruz şu müzik. Kaygımız kazanmak oynuyorlar... Onlar da, onların daha ötesindekiler ki, piyon oyuna uygun bir piyon olsun...Peki o usul kayıvermeye başladıkça garip bir zevk duyar ya da kaybetmek değil. Üstün olmak, ezmek, de, hepsi, canlısı, cansızı, ceketi, koltuğu, ağacı, zaman sorun nerede? Şimdi onda bir eksiklik bundan. Yitirmeye başladığı şey, artık ulaşılmazdır, yenmek, altetmek değil. Nefes nefese bitiş dağı, daha da ötedeki yıldızı, boşluğu ile tüm yok, tersine, fazlası var onun , ama yine de kabul o halde güzeldir. Düşünsene, mutluluk hep çizgisine koşmuyoruz... Çünkü yaşıyoruz... evren seriliverdi gözlerimizin önüne... Hem de şıp görmüyor... gerilerde kalmış bir duygudur insanoğlu için. Ya diye...Hem de biz istedik diye... da gelecekte. Güneşin doğması da öyle. Yitirdiğini -müzik giderek kesilir. Işıklar tekrar eski loş halini -kahkaha atar- yeniden kazanmak. Yeni bir günün başlangıcı... alır. I. adam doğrulur, fili eski yerine taşır- -ışıklar eski halini alır. I. adam yavaş hareketlerle Peki, neden gecenin sonu değil ? Basit ! Çok tekrar tahtanın ortasına ilerler- Demek ki, bir piyon, diğerlerinden daha fazla bir basit ! Gece dediğin şey dünyayı elimizden alıyor Bitti diye üzülme hiç...Unutma, yaşadık ve bitti... piyon da olamaz... da ondan. O güzelim oyuncak, senin algılarının Biliyor musun, bir hatasını bekliyorum. Tek bir dışına çıkıveriyor. Tüm güzellikler artık şu iki -kenardaki piyonları gösterir- hatasını...Sonra ? Sonra her şeye değecek. -haykırır- küçük kürenin, yani gözlerinin işine yarıyan Onca emeğe, heyecana, hatta şu kenarda yatan ayrıntılardır. Bazan bir mum ışığı, bazan yıldızlar... Ya onlar? Onlar neden yaşamadı o güzellikleri ?.. piyonlara bile. Yoo, onları aşağıladığımı sanma, Yaşasın ortalamaların egemenliği !!! Ve biz, yine de öğle güneşini fazla sevmeyiz... Neden aptalca, salakça saldırıp öldüler?.. Çünkü benim taşlarım onlar, benim için öldüler. Daha yalnız, çaresiz ve acizdiler. Öyle öğretilmişti önce de söyledim ya, bu oyunda onlar mutlaka -fısıldar gibi- -ayağa kalkar- onlara... Şu uçsuz, bucaksız evrende bir küçücük gerekli... Ama ilginçtir, bazı taşlara başka bir nokta kadar kalan dünyamızın,, bir küçücük yakınlık duyarsın. Piyonlara karşı ne duyduğumu İşte sorun burada...İnsanlar, yüzyıllardır değişik Bu oyun da öyle. İnan ki oynarken duyduğun şey noktası kadar bir kara parçasında, nokta bile hala tam tartamıyorum... Güzel yanları çoktur, inanışlar, politikalar, öğretiler peşinde...Oysa ki bu mutluluk değildir. Sadece kazanmak istersin. Bu olamayacak, minicik bir satranç tahtası üzerinde saf ve temizdirler örneğin. Uysaldırlar. Sorun dünyanın efendileri belli...Değişmez efendiler... yüzden heyecanlanırsın, kızarsın, hırslanırsın, zavallı piyoncuklardı onlar. Öyle öğretilmişti. çıkarmazlar, aslında iyi yüreklidirler tek tek. Ama beklediğin sadece mutlu bir sondur. Oysa ki Ayrıntıydılar... O halde boyun eğmelidiyler, çünkü ilkeldirler, ne demek istediğimi anlıyor musun?... -sesi giderek yükselir- sonlar hep aynıdır. Her sonun ardından, taşlar evrenin kuralları vardı ... Oysa bilselerdi, bir İlkel...En az yeteneğe sahip olan onlardır. Tüm yerli yerine dizilir... Sana da kalan, demin dediğim kerecik düşünselerdi ki o koskoca evrenin tam taşlar arasında en kalabalık olanlar da piyonlardır. Kuralları koyup, o kurallar içinde kendileri gibi, kazandığını bilmektir... Bir eksiklik var bu ortasındaydılar. Ve bütün o sonsuzluk, olanca Neden, hiç düşündün mü ?.. İlkellik birarada kaybolanlar. Zaten birşey olmayanlar... oyunda. Oynarken içine sindirebilmeli insan. görkemiyle onlara hizmet için vardı... güç kazanır da ondan...Tek başlarına bir işe Kendilerinden eksikleri itenler, fazlaları boğanlar... Sona yaklaşmak için koşaradım gitmemeli. Ama yaramayacaklarını bilirler, omuz omuza verirler nasıl ? Dedik ya, kurallar ! Yeni kurallar konmalı... - duralar, II. adamın anlayıp anlamadığını sınar gibi hemencecik. Ve çoğu kez, oyunun sonunda bile, -haykırır- Hani biraz önce herşeyi nasıl değiştirivermiştik... bakar- tahtanın üzerinde kalmış taşların arasında en çok Çok da zor değildi hani. Bak yine deneyelim. Bu onlar vardır...Çok da tehlikelidirler, bilir misin? Sıradan, ortalama piyonlar...Topunuzun canı kez başka türlü. Öyle kalabalık olmasın, hepimiz Sen de onlar gibisin... Yalnız ve çaresiz... Ama Ben korkarım ilkellikten... cehenneme !!! dinleyelim, sen, ben, şahlar, kaleler...Gösterişsiz neden ?...Düşünsene bir, ne için oynuyoruz bu bir taşa, hepimize yaşadığımızı, sevdiğimizi, oyunu, sen niçin seyrediyorsun? Aslında bizim -sessizlik- -sakinleşir- özlediğimiz, şu anın bizim olduğunu farkettirecek için seyrediyorsun, biz de senin için oynuyoruz.. birşeyler çaldıralım... Yani bir kez de, hep birlikte, Ya da başkaları için.... Şu anda başkaları yok, Oysa deminki müzik de bizim için vardı. Çok 194 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI MAT

uzaktık ilkelliklerden... Beynimiz, bir başka Ve sen, elindeki o aletle bu mucizenin bir kaçacak mecburen şuraya. Değmez miydi, söyle...Onca çaba, heyecan, insanın beyninin ürününü emdi içine... O müziği parçasısın. Ama unutma, sen olmadan bu oyun gerilim, emek...Sırf şu anı yaşamak için değmez yazan bir insandı. Düşün bak, önce içinde olmayacağı gibi, ben olmazsam o elindeki bir işe -h5 karesini gösterir- miydi? .. birşeyler duydu o insan. Sonra, beyaz kağıtların yaramaz, bunu daha önce de konuşmuştuk... üzerine çizilmiş nokta ve çizgilere aktardı bu Peki sonra ? -kısa bir sessizlik- duygularını. O çizgi ve noktalar, bir başkasının -kısa bir sessizlik-birden silkinir- gözüne yansıdı. O yansıma beyne gitti, her bir -koşarak f2 deki piyonun yanına gider, haykırır- Ve işte son hamle...Tek bir hamle... Öldürücü... noktayı gördüğünde hangi parmağı oynatacığını Dur !... Can alıcı...Oyunun başından beri var olan her önceden yüzbinlerce kez deneyerek öğrenmiş Bunu bir kare ileri aldığımda bitiktir işi !... şeyin amacı...Her hamlenin...Her sıkıntının...Her olan beyin, uygun parmakları uygun zamanlarda, -uzunca bir süre sessizlik- çaresizliğin...Ve her umudun amacı olan son ve uygun tuşların üzerinde hareket ettirdi. Ve -II. adamın anlayıp anlamadığını sınar gibidir- tek hamle... içtenlik kattı parmakların hareketine, duygu Sakın konuşma !! kattı, besteciyi kattı, seni ve beni de kattı...Ve Çünkü bir sonraki hamle mat ! Yani -Anlayıp anlamadığını bilmek ister gibi, uzunca tuşlar, küçük çekiçleri hareket ettirdiler. Çekiçler, -sessiz ve hareketsiz taşlara bakar- şahımın hemen yanındaki piyonu bir ileri bir süre II. adama bakar. Bu arada yüzündeki gerilmiş tellere vurdu, teller titreşti, havayı sürdüğümde hiçbirşey yapamayacak ve bunu gülümseme giderek kaybolur. Yavaşça bir titreştirdi, titreşen hava kulağımızdaki incecik Galiba yakaladım onu. En zayıf yerinden... engelleyebilecek hiçbir hamlesi de yok !!! piyonun üzerine oturur. Yüzüne endişeli bir ifade bir zarı titreştirdi, küçücük kemikcikler bir sıvı gelmiştir- aracılığı ile sinir uçlarını uyardı, beyne gitti bu -yavaş ve düşünceli adımlarla beyaz fili e4 -ellerini iki yana açar, coşkulu- titreşimler, ve algılandılar, ses olarak....Buraya e sürükleyerek, siyah piyonu kenara savurur Evet, tek bir hamlem var... Ama bu benim hamlem kadarını biliyorsun, küçücük çocuklar da biliyor. (diagram 6)- Mat ! Dahice değil mi ? Kabul et, dahice ! Biraz mi gerçekten ?... Peki, yükselen, alçalan, inceli, kalınlı, uzunlu kısalı sonra yapacağım tek iş, yavaşça kelenin yanına birçok sesi duyduktan sonra ne oluyor? Onu da Haydii...Bekliyorum... gitmek, onu kavramak ve ... Ve biliyorsun -sessizlik- öğrettiler mi sana?...O titreşimleri algıladığında gerisini... O hala farkında değil bunların. Ama nasıl ağlayabiliyorsun, ya da haykırmak geliyor -II adama döner, heyecanlıdır- o anı gör ! Teker teker tüm hamleleri getirecek Peki ben ne olacağım şimdi ? içinden, bunu da yazar mı kitaplar? gözünün önüne...Ve her birinde, aynı çaresizliğe Nasıl durum sence ? Filimi alır mı dersin ? Alırsa düşecek...İnanmayacak önce, hayır diyecek, bir -II adama bakar, haykırır- -kısa sessizlik- durumum ne olur ? Kaybeder miyim oyunu, bir fil çıkar yol olmalı, mutlaka olmalı... eksikle ? Ha ?... Söylesene !! Benim yerim ne bu oyunda ??... Sadece sesler değil, renkler de hizmetimizde. Şu -kahkaha atar- Şu ana getirdikten sonra, benden beklenen taşlara bir bak, hepsi birbirine benziyor... Boyasak - fısıldayarak- hamle belli. Çok sevindim, buldum diye, ama onları, ne dersin, yeşiller, kırmızılar, maviler, Ama yok! Sonunda yapabileceği tek şeyi yapacak. düşünsene, artık neyi oynayacağıma bile kurallar sarılar... Alıyor...Aptal !!! Üzgün, hırslı ama çaresiz, şahını tutup yere karar veriyor... Başka birşey oynarsam olmaz artık yatıracak boylu boyunca... ! Çünkü iyi bir satranççının tek bir seçeneği var. -ışıklar taşların üzerine rengarenk yayılır. Renkler - d8 deki siyah kale ile e4 teki fili alır (diagram 7)- Onu oynamaz, başka bir yolla oyun kazanırsan sürekli hareket etmektedir-- kahkahayla- -coşkulu- hiçbir değeri yok...Peki ama artık ben kimim?... -elini II adama doğru kaldırır, onun hareket Benim neyi oynayacağım, onun ne yapacağı kesin Heyy! Nasıl oldu ha!... etmesinden korkar gibidir, bir süre heykel gibi İşte zafer bu. Başka türlü anlatmak olanaksız. Bu çizgilerle belli oldu ise ne anlamı var o hamleyi durur. Kısık bir sesle- duyguyu yaşamak gerek, kazansan da, kaybetsen yapıp yapmamanın? -taşların arasında kolları açık, koşturmaya başlar- de, bu anı yaşamak gerek, bağırmak gerek, Yanılmıyorsam...Hayır yanılmıyorum. kazandıysan sevinç çığlıkları atıp, avazın çıktığı -kısa sessizlik- Şunlara bak!. Cıvıl cıvıl hepsi. Artık o ruhsuz, kadar şarkılar söylemek gerek. Kaybettiysen de tekdüze taşlar yok! Heyyt! bana bak, rekler -sevinçle haykırır- öyle. Bağıra çağıra kızmak, lanetlemek gerek bu Bu haksızlık ama ! Oyun benim oyunumdu, içindeyim, yüzüyorum renklerin havuzunda. oyunu... ben getirdim bu hale. Ama bir anda şuradaki Kendine bak, rengarenksin...Nasıl değişti değil mi Yanılmıyorum ! Bitti işte ! Tükendi ! Tükendi !!Alt piyonların durumuna düşmeyi nasıl kabullenebilir herşey, nasıl değişti birdenbire... ettim onu !!! Bitirdim !!! İşte bu an içindi bu oyun -sahneyi satranç taşlarını sembolize eden otuziki insan ? !!! Öyle boş boş bakma. Anlamıyorsun değil mi ? dansçı (onaltı siyah, onaltı beyaz giysili) doldurur -bağırır- Tabii anlamazsın, benim gibi bir oyuncu olman iken, fonda Schnittke’nin Faust Cantata’sından -var gücüyle bağırır- gerek kavramak için. Dur, emin olmam gerek ! (Seid nüchtern und wachet) “Es geschah” aryası İşte mucize bu. !.. Bizi yaşatan sadece nefes duyulur. Koreografi, beyazların utkusu, siyahların Söylesene !!! Söyle ne yapmalı şimdi ?... Benden alıp vermek, yemek, içmek ve yenmek değil... -heyecan içindedir, taşları gözden geçirir- yerinmesi üzerine kuruludur. Beyaz vezir giysili bekleneni mi ? Ha ?... Kurallar böyle istiyor diye Yaşamamızı bu mucizeye borçluyuz...Sanat oyuncu dansın merkezidir. - bir hiç olmayı kabullenecek miyim ?...Yoo..Yoo, denen mucizeye...Bir de müzik eklesek şimdi, Evet, kesinlikle bitirdim işini. Bak şimdi, şu taşı birşeyler olmalı... Hala yapacak birşeyler olmalı... hatta birkaç dize okusak... görüyor musun? Şu kaleyi ? İşte tek yapacağım SEÇENEK iş onu oynayıp kale değişmek.. Bitiyor o zaman. -yavaşça şahının yanına gider, düşüncelidir- -durur- Çünkü o da benim kalemi almazsa, iki kale -aynı sahne, biri beyaz, biri siyah giysili iki başetmesi olanaksız. Peki alınca ne olacak ? Bir dansçı tarafından da (erkek veya kadın oluşları Evet var... Güzel olurdu...Ama yine aynı noktaya geldik... fili fazla değil mi ? Yani önde ! Oysa kaleyi inip şah koreografın seçimine bırakılmıştır) oynanabilir.- Başka bir oyun olurdu o zaman deyivereceğim, yapacak birşeyi yok, fili ile önümü -şahını tutar, yere savurur- kesmeye çalışsa, çok kolay bir son olur kendisi -müziğin bitişi ile- -ışıklar eski haline döner-kısa bir sessizlik- için, filini de aldıktan sonra elinde birşey kalmıyor, İşte oyun, yine benim oyunum... TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 195

-döner, sahneyi sol tarafından terkederken başını II adama çevirir- Sen de kalk artık, oyun bitti... -I. adam çıktıktan sonra, II. adam kısa bir süre hareketsizliğini korur, sonra ağır ağır doğrulur, klarinetini alır, girişte çaldığı ezgiyi tekrar çalarak yavaş adımlarla sağ taraftan sahneyi terkeder. Işıklar söner- 196 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI MAT

DIAGRAM 1 DIAGRAM 2 DIAGRAM 3 DIAGRAM 4 DIAGRAM 5 DIAGRAM 6 DIAGRAM 7 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 197

NINE Yirmibironbeş Treni FIFTEEN TRAIN Sayfa 206 Copyright 2002 DURATION SYNOPSIS BLURB by Toygun Orbay 80 min. A man and woman meet at a tiny train A man and woman meet at a tiny train station, waiting for a train that never station where the train never seems CAST seems to come. They use this time to get to come. They get to know each other, 3-5 total, 3 men, 1 woman acquainted and share views on art and sharing views on human existence, life, Man: Mature, self-assured music, life, humanity, and what it means to hardship and other topics. A play with a Woman: Mature, willing to learn truly exist, with the man in the role of philosophical bent. Station Master: Middle-aged, ignorant but mentor and the woman eager to learn, friendly though sometimes she resists. Meanwhile 2nd Man: -non-descript.- puts in brief they get to know the station master, who appearance at end tells them what it’s like to run a station where the trains never arrive. In the end the train does roar through, and the man vanishes, leaving the woman to show the way for the 2nd man. 198 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI NINE FIFTEEN TRAIN

TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI 199

A One Act Play W: What do you mean no? (Points to clock) Look, M: I didn’t say that. On the contrary, I said it’s (Another moment’s silence, as each seems to be Written by Toygun Orbay it’s nine-fifteen. sure to come. All I said was it’s never come waiting for the other to speak) Translated from the Turkish before. by Fred Stark (The station master closes the window, leaves M: Excuse me if I offended you just now. the room, takes the broom and starts sweeping W (exasperated) : All right, all right. Could you Characters: A Woman, middle-aged or older. again. The woman watches him in astonishment) please tell me how I can leave this place. It W: (Laughs) No, not at all. I was thinking about Nothing about her clothing should suggest that doesn’t matter where I go, or how, a cab, a bus, what you said. she is either rich or poor. SM: It always shows nine-fifteen. anything will do. Just tell me, please, how can I leave? M: Well? A Man, the same age and similarly dressed in W (angry): For God’s sake, what time does this non-descript clothing. damned train usually come? M: On the nine-fifteen train. W: I must say I didn’t understand much. A Second Man, of the same age and style of SM: It doesn’t. W: (Without hope) Isn’t there any way out of M: It’s because I didn’t explain very well. I mean, clothing. here. Won’t there be some other train? what we’re doing now, how can I put it, it’s like W: What do you mean it doesn’t? eating... The Station Master, near retirement age, male. M: No. His uniform is clean but worn. SM: So far it’s never come. W: (Laughs out loud) Ah, that’s the ticket. Now I W: So willy-nilly we have to wait, is that it? understand perfectly. A small train station. The set stands on a platform (The station master once again leans the broom extending to both sides of the stage. Stage right against the wall and goes back to the room. The M: Not so bad, eh? M: Sure, like eating. Listen, why do we eat? there is a small room with a door that opens onto woman is left to her astonishment. She slowly the platform, toward the audience, and with a turns, drags her suitcase to the bench beside the W: What do you mean, not so bad? Do you love W: To get full. small window looking onto the stage and bearing man, and sits down. She starts looking at him, but waiting around like this? And how long have you the legend “TICKETS – INFORMATION.” Facing he ignores her) been doing it? M: Right! To get full. And as long as you’re eating, the audience are three side-by-side benches, it’s inevitable that in the end you’ll be full. Right? and behind them lamp-posts with bulbs that W: Excuse me. M: I’ve been here all along. All I do is wait. give off a weak yellow light. Stage right, near Actually you’re not aware of it (smiles), but W: Of course! the room, is a post bearing a clock that shows (He doesn’t hear her) you’ve been here all along too. And why do the time 9:15. The stage lighting should suggest you complain so? There’s nothing wrong with M: In that case, there’s no point rushing madly night time. W (louder) : Excuse me! (Startled, the man waiting. through your meal and stuffing yourself. Think removes his headphones and smiles) about it, which is better? To be full, or to sit down / W: There’s certainly nothing good about it. to a fine table and begin the meal? Now don’t tell W: I’m sorry to disturb you, but what train are you me the answer is to be full. When the curtain opens, the man is sitting on waiting for? M: Oh, come on now. If you’re waiting it means the left-most bench reading a newspaper and you have a goal. In that case, what has to be W: I won’t. wearing headphones that are attached to a M: The nine-fifteen. done to reach it? walkman beside him on the bench. The station M: But if you don’t undertake your action master is sweeping up with a long-handled W: Do you know when it’s going to come? I just W: Wait? M: (Laughs loudly) There now, you’re properly, you can’t create your goal or yourself. broom. He gathers the sweepings into a dustpan, asked the station master but he gave me a lot of catching on. The advantages of waiting... W: leans the broom against the wall, and goes into nonsense. Please, I’m in no state to put up with jokes. W: That’s pretty philosophical, but I think I the room. The woman enters stage left, hauling at understand. What you’re saying is that this a suitcase with wheels. She steps briskly to the M: What did he say? W: He said it never comes. M: I’m not joking. But what I don’t get is your blankety-blank train is going to come in any case. ticket window and taps on the glass. The station haste. It doesn’t make much sense to me, this And in any case you have to wait in this hell-hole, master opens the flap of the window. M: (laughs) That is crazy. It’ll come all right. For wish to run to the finish. so you may as well enjoy it. sure it will come. SM: Can I help you? W: Why not? M: (Laughs) Not exactly. Your aim should be not W (relaxing): Is it always late like this? to catch that train as soon as possible, but to W (anxiously): Has the nine-fifteen train arrived? M: Because I exist. wait properly -- That might translate what I said. M : Always? It’s never come before. SM: No. W: Don’t I? W: Are you waiting properly? (Once again the woman is astonished) W: When will it come? M: Not for the moment. (Points to station master) M: Of course. Look, I get a lot of pleasure. I read, I W : Never come? Well then, what are you waiting He doesn’t exist either. Never has. listen to music, and more important I think. SM: I don’t know. for? (There is a moment’s silence) W: (An outburst of laughter) Therefore you exist. W: What do you mean? I just wondered if there’s M: I told you, the nine-fifteen train. been a delay. W: I’m keeping you from your newspaper and M: No, it’s not that simple. The most important W: I’m going nuts here. First you say it won’t music. thing is I share. SM: No. come... M: Never mind, we’ve got lots of time yet. W: With whom? 200 TOYGUN ORBAY DÜŞLERİN PAYLAŞIMI NINE FIFTEEN TRAIN