ARALING PANLIPUNAN Patnubay ng Guro Grade 7 Yunit 1 at 2
7 Patnubay ng Guro PAG-AARI NG PAMAHALAAN HINDI IPINAGBIBILI INILAAN PARA SADistrito/ Paaralan: ________________________________________Dibisyon: ________________________________________________Unang Taon ng Paggamit: ________________________________Pinagkunan ng Pondo (Pati Taon): ________________________ Kagawarang ng Edukasyon Republika ng Pilipinas i
! Araling Panlipunan – Ika-Pitong Baitang Patnubay ng Guro Unang Edisyon, 2013 ISBN: 978-971-9990-57-4 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon. Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph.D. Kawaksing Kalihim: Elena R. Ruiz, Ph.D. Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaralConsultant at Editor: Maria Serena I. Diokno, Ph.D.Mga Manunulat: Maria Serena I. Diokno, Ph.D., Maria Bernadette L.Abrera, Ph.D, Rhodalyn C. Wani-Obias, Ph.D., Maria Luisa T. Camagay,Ph.D., Jely Galang,Ruel Pagunsan, at Jely A. GalangMga Tagasuri: Rosemarie Blando, Lorina Calingasan, Angelo Espiritu, andDr. Adelina SebastianMga Tagaguhit: Jose Lorenzo Diokno at Jose Quirovin MabutiMga Naglayout: Rowena V. PandeaguaInilimbag sa Pilipinas ng ____________Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 2nd Floor Dorm G, Philsports Complex, Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072E-mail Address: [email protected] ii
! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Gabay ng Guro 1 Espanyol Gawain Pagpapakilala sa Primaryang Sanggunian 1. Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian Oras 2. Limitasyon ng mga sanggunian 3. Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian Lima (5) GABAY NG GURO Gamitin ang gabay hawak ang modyul sa pagkatuto.Layunin, Tema at Pamantayan sa Pagkatuto Nilalayong ipakilala ng modyul ang mga sumusunod: • Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian • Pagkakaiba at limitasyon ng mga uri ng sanggunian • Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian sa sariling buhay at sa kasaysayan Kaugnay ng mga paksang ito ang dalawang tema ng kurikulum sa AralingPanlipunan: Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago; at Kultura, Pagkakakilanlan atPagkabansa. Ang mga pamantayan sa pagganap at ang kakayahang inaasahangmatututunan ng mga mag-aaral ay ang sumusunod. Pamantayan sa Kakayahan Pagganap • Naipaliliwanag ang kahulugan ng primarya atNakauunawa ng sekundaryang sangguniankahulugan ngprimarya at • Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa kahalagahan ngsekundaryang primaryang sanggunian sa sariling buhaysanggunian • Nakapagbibigay ng halimbawa ng primaryangNatutukoy ang sangguniang pangkasaysayan ayon sa uri ngkaibahan at impormasyonlimitasyon ng mgauri ng sanggunian • Nakabubuo ng heneralisasyon tungkol sa kahalagahan ng primaryang sanggunian sa kasaysayan • Nakapagbibigay ng halimbawa ng mga ito mula sa pang- araw-araw o sariling buhay 1
! Pamantayan sa Kakayahan Pagganap • Natutukoy ang iba-ibang anyo ng primaryang sanggunianNakauunawa ng • Naisasakategorya ang iba’t ibang halimbawa ngkaugnayan atkahalagahan ng sanggunian ayon sa uri nitoprimaryang • Naipaliliwanag ang pagkakaiba ng mga uri ngsanggunian sasariling buhay at sa sanggunian at ang limitasyon ng bawat isakasaysayan • Natutukoy at naipaliliwanag ang iba’t ibang primaryang sanggunian tungkol sa sariling buhay • Natatasa ang kontribusyon at limitasyon ng bawat sanggunian • Nakakukuha ng impormasyon mula sa mga sanggunian • Nakahihinuha mula sa impormasyon • Nakapaghahambing at nakapag-uugnay ng sari-saring impormasyon mula sa mga sanggunian • Nakagagawa ng buod ng mahahalagang impormasyon sa sariling salita • Nakasusuri ng mga primaryang sanggunian gamit ang graphic organizer • Naipaliliwanag ang graphic organizer sa klase • Nakabubuo ng salaysay tungkol sa sarili base sa nasuring impormasyon • Naihahayag ang salaysay na ito sa maayos na paraanGawain 1. Kahulugan ng Primarya at SekundaryangSanggunian 1. Paano nalalaman ang nangyari o nangyayari a. Naranasan ko mismo ang nangyari. b. Nabalitaan ko sa iba (magulang, kapitbahay, kaklase, kaibigan) na nandoon noong naganap ang pangyayari. c. Napanuod ko sa TV o narinig sa radyo. d. Nabasa ko sa pahayagan o magasin. e. Naroon ako noong naganap ang pangyayari. f. Natutunan ko sa silid-aralan. g. Nabasa ko sa teksbuk (aklat, magasin). h. Nalaman ko sa Internet, text sa cellphone, tweet (blogger, anumang pinagmulan online). i. Sinulatan ako ng kaibigan ko tungkol sa pangyayari. j. Naabutan ko ang pangyayari noong halos patapos na. 2
! 2. Kategorya ng mga sagot sa itaas Nasaksihan (a), (e), (j) Nalaman sa iba (b), (c), (d), (f), (g), (h), (i) 3. Mga halimbawa ng dalawang uri ng sanggunian Sanggunian Primarya SekundaryaBandila ! !History of the Filipino People, aklat ni Teodoro ! !Agoncillo, historyador !PahayaganLitratoArtikulo ni Ambeth Ocampo, historyador, tungkolkay Rizal 4. Mga anyo at halimbawa ng primaryang sanggunian Anyo Halimbawa Iba pang HalimbawaNakasulat dyaryo • LihamPasalita • Talaan sa araw-arawBiswal • PahayaganAwdyo-biswalDigital teyp ng talumpati • Transkrip ng pagdinig sa korte o saKumbinasyon Senadong mga ito • Interbyu • Usapan sa telepono litrato • Larawan • Pampulitikang karikatura • Mapa pelikula • Dokumentaryo • Video email • Dyaryo online • Blog • Sulat sa Facebook talaang may • Interbyu at transkrip online larawan • Video ng talumpati 3
!Gawain 2. Limitasyon ng mga Sanggunian 1. Pare-pareho kaya ang isasalaysay ng lahat? Hindi. 2. Mga salik na makaaapekto sa pagbuo ng salaysay ng saksi a. Kung saan ako nakapwesto (sa bandang harapan, malayo, sa likod ng malaking sound system, poste o matangkad na tao) b. Kung ako ay alerto, inaantok, naiinip, o nagugutom habang nanunuod c. Kung maingay o magulo ang katabi ko d. Kung mayroon o wala akong hilig sa konsyerto, laro o pista e. Kung hinahangaan ko ang artista o manlalaro f. Kung mahina o malakas ang aking paningin o pandinig g. Kung mahina ang lighting o sound system ng palabas h. Kung mahusay o mahina ang aking alaala tungkol sa pangyayari i. Kung nadadala ako sa opinyon ng aking barkada o kasama j. Kung pinansin ko lang ang kaakit-akit o mahalaga sa akin k. Kung hindi ako interesado at nagtetext na lang ako o nakipagwento sa aking kaibigan. 3. Mga limitasyon ng primaryang sanggunian a. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayari b. Maaaring may sariling pagkakaunawa ang saksi dahil sa kanyang punto de bista o personal na hilig. c. Maaaring naimpluwensiyahan ang saksi ng ibang naroroon din sa pangyayari. d. Maaaring nalimitahan ng pisikal na kapaligiran ang pagkakaunawa ng saksi. e. Maaaring naapektuhan ng pisikal at/o mental na kundisyon ng saksi ang kanyang pagkakaunawa. 4
! 4. Atasan ang isang mag-aaral na sumulat ng maikling salaysay ngisang konsyerto, laro o pista. (Maaari itong gawing takdang aralin ng pinilingestudyante.) Hatiin ang klase sa dalawang pangkat: • Pangkat A—grupong mananatili sa silid, na makikinig sa kwento ng nakasaksi sa pangyayari; at • Pangkat B—grupong lalabas ng silid, na magbabasa ng kwento ng Pangkat A 5. Ipaliwanag sa lahat na isa lamang sa klase ang nakasaksi ngpangyayari, at malalaman ng iba ang nangyari sa isa sa dalawang paraan: a. Mula sa kwento ng kaklaseng nakasaksi (primaryang sanggunian), o b. Mula sa salaysay ng kaklaseng nakuwentuhan (sekundaryang sanggunian). 6. Palabasin sa siIid ang Pangkat B. Habang nasa labas ang grupo,ipabasa sa mag-aaral na saksi ang kanyang kwento sa naiwang Pangkat A.Matapos marinig ito, ipasulat sa mga miyembro ng Pangkat A ang kani-kanilangsalaysay. 7. Papasukin ang Pangkat B at hayaang pumili ang mga miyembronito ng isang kapares mula sa Pangkat A. Ipabasa ang salaysay na ginawa ngtaga-Pangkat A. 8. Matapos marinig ang mga salaysay ng Pangkat A, ipabasa muliang salaysay ng mag-aaral na nanuod ng konsyerto, laro o pista. Ipakumparaito sa mga salaysay ng Pangkat A at itanong kung pareho ba ang kwento ngsaksi at ng Pangkat A? Bakit magkaiba?! a. Sa tono ng salaysay ng Pangkat A, maaaring binigyang diin ang ibang bahagi ng kwento. b. Sa paggamit ng sariling salita, maaaring binago ang kahulugan ng kwento ng saksi. c. Hindi gaanong naunawaan ng Pangkat A ang kwento kaya maaaring mayroong nabagong detalye. d. Mahina (o malakas) ang pagkaalala ng Pangkat A kaya hindi naisama (o naisama) ang lahat ng detalye. e. Hindi pabor o sang-ayon ang Pangkat A sa nangyari kaya iniba nang kaunti ang detalye. 5
! 9. Mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian a. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng pangyayari. c. Sa pagsasalaysay sa sariling salita, maaaring nabago ng sekundaryang sanggunian ang kwento. d. Maaaring di naunawaan ang salaysay ng saksi o iba ang pagkakaunawa ng sekundaryang sanggunian. 10. Mga limitasyong may kinalaman sa kondisyon at pangangalaga ngsanggunian at mga halimbawa Hindi tumatagal, madaling masira o mapunit ang sanggunian: tiket, papel, liham, resibo Nabubura: mensahe na text, email, tweet, Facebook, blog Kadalasang itinatapon: resibo, lumang papel, gamit na sira, lumang dyaryo Nawawala: ulat, rekord, liham, litrato Nasunog, nabasa: anumang sanggunian Kumukupas: bandila, damit, tinta sa papel, litratoKinain ng insekto: manuskrito, damit, kahoy na gamitNasa ibang bansa o lugar: mga dokumento noong panahon ngEspanyol, Amerikano, Hapon 11. Kung paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ngnakaraan Kapag masira o mawala ang primaryang sanggunian, hindimalalaman o maisusulat ang kasaysayan, o hindi mapupunuan angmga puwang sa kasaysayan. 6
!Gawain 3. Kaugnayan at Kahalagahan ng PrimaryangSanggunian1 1. Mga nilikha ng estudyante at ibang rekord tungkol sa mag-aaral namaaaring gamitin ng historyador ng siglo-22 bilang primaryang pinagmulan ngimpormasyon tungkol sa buhay ng kabataang Pilipino a. Talaan sa araw-araw (diary) b. Mensaheng text sa cell phone c. E-mail d. Liham at greeting card e. Photo album, scrapbook f. Video g. Report card at ibang rekord sa paaralan h. Mga ulat at ibang gawa sa silid-aralan i. Mensahe, larawan sa Facebook o ibang social network site j. Damit, palamuti sa pananamit, sapatos, ibang personal na gamit k. Musika l. Sensus m. Pahayagan n. Rekord na pangkalusugan o. Sertipiko ng kapanganakan, kasal, at kamatayan p. Resibo ng restaurant, mga bilihin q. Tiket sa sinehan, konsyerto, laro r. Katitikan ng pulong ng organisasyong pang-mag-aaral s. Medal, sertipiko at gawad t. Souvenir o alaala u. Pahayagan ng mag-aaral v. Regalo mula sa pamilya at kaibigan1 Halaw ito sa “Seeing Myself in the Future’s Past” ni Ruth W. Sandwell, “Using PrimaryDocuments in Social Studies and History,” p. 299 <http://www.learnalberta.ca/content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf>Accessed November 2011. 7
! 2. Pagmamarka ng mga sagot sa tsart ! a. Tama ang impormasyong nakuha sa sanggunian. b. Wasto ang paghinuha ng impormasyon (may basehan ang hinuha). c. Ang mga limitasyong inilista ay nakabatay sa nilalaman ng sanggunian (halimbawa, may punto de bista ang may-akda at nabigyang kulay nito ang kanyang salaysay), at/o sa kalagayan ng sanggunian (halimbawa, kupas na ang tinta kaya mahirap basahin). 3. Mga primaryang sanggunian ng kasaysayan Ulat ukol sa kalakalan •E stadistika, datos tungkol sa ekonomiya Sensus •B ilang ng populasyon • Patakaran at tuntunin ng pamahalaan Batas, proklamasyon •L okasyon ng mga lugar Mapa Dyaryo •A ng nagaganap araw-araw Dokumentaryo •P amumuhay ng tao at ugnayan sa lipunan 4. Rubric sa pagmamarka ng salaysay (isang pahina) ukol sa sarilibase sa primaryang sanggunian (takdang-aralin) 8
! MAHUSAY SAPAT KAUNTI KULANG PAGGAMIT NG Lahat ng sanggunian ay Lahat ng sanggunian ay Gumamit ng isa o dalawa Gumamit ng sekundarya sa primarya; sari-sari at primarya; sapat ang lamang na primaryang halip na primaryang SANGGUNIAN nagkakaugnay ang mga ito. impormasyong kinuha. sanggunian. Kaunti ang sanggunian. Kaunti ang Mahalaga at marami ang impormasyong kinuha. datos na nakuha o hindi ito impormasyong kinuha, kung mahalaga, kung kaya kaya malaman ang salaysay. maraming puwang ang salaysay. NILALAMAN Mayaman ang salaysay; Sapat ang nilalaman ng Kakaunti lamang ang Halos walang laman ang marami ang detalye at salaysay, bagamat detalye at impormasyong salaysay. halimbawa. Naituhog nang mayroon pang inilahad sa salaysay. maayos ang maraming Paulit-ulit ang mga impormasyon tungkol sa sarili. karagdagang impormasyon halimbawa. Mahalaga ang impormasyon na maaaring magpayaman tungkol sa sarili. dito. PAG-AYOS NG Lohikal ang takbo ng salaysay; Maayos ang pag-organisa May ilang talata na hindi Magulo ang pagkakaayos ng mahusay ang pag-organisa ng ng impormasyon, ngunit magkakaugnay. Patalun- datos; hindi sunud-sunod DATOS datos. Konektado ang mga may ilang talata na maaari talon ang mga ideya. ang mga ideya at walang talata at maayos ang pang ayusin upang maging koneksyon ang mga talata. mas magkakaugnay ang pagkabuo ng mga impormasyon. pangungusap.!9
! M AH U S AY S AP AT K AU N TI K UL AN G PAGSULAT Mahusay ang pagsulat; Sumunod sa mga tuntunin Maraming aspeto ng Hindi nakabuo ng talata; makulay ang paglalarawan at ng epektibong pagsulat at pagsulat ang kailangang mismo ang mga tama ang paggamit ng mga tama ang pagbuo ng mga iwasto at dahil dito, pangungusap ay hindi buo o salita. Sumunod sa mga pangungusap at talata; mahirap basahin ang mali ang pagkakabuo. tuntunin ng epektibong ngunit may ilang kapansin- salaysay. pagsulat; minor lang ang pansing pagkakamali. pagkakamali. TALAAN NG Kumpleto ang talaan ng Hindi kumpleto ang talaan Hindi inilista ang mga Kumpleto ang talaan ng mga mga sanggunian, bagamat ng mga sanggunian at/o ginamit na sanggunian. SANGGUNIAN sanggunian at tama ang may ilang pagkukulang sa may pagkakamali sa pagtukoy ng mga ito. pagtukoy ng sanggunian. pagtukoy ng sanggunian.! 10
!Pagtataya 1. Itaya ang kakayahan ng mag-aaral na kumuha at maghinuha mulasa impormasyon. Ipabasa ang sumusunod na sipi mula sa dalawang liham niJose Rizal (salin mula sa Espanyol): sa kanyang ina, si Teodora Alonso, na nasaHong Kong noong panahong iyon; at kay Manuel (Maneng) Hidalgo, asawa ngpanganay niyang kapatid na si Saturnina, na nasa Maynila. 2. Ipaliwanag ang konteksto ng mga liham at ipagamit ang glosari. a. Isinulat ito ni Rizal habang siya ay nasa Dapitan (sa Mindanao). b. Tinapon siya roon ng gobyernong Espanyol dahil pinaghinalaang lumalaban siya sa gobyerno at simbahang Katoliko. c. Nanatili si Rizal sa Dapitan mula 17 Hulyo 1892 hanggang 31 Hulyo 1896.! Dapitan, 25 Hulyo 1892 Kay Gng. Teodora Alonso [Hong Kong] Pinakamamahal kong Nanay: Sa mga panahong ito ng kakulangan sa komunikasyon, paglalakbay, at deportasyon, lubos akong nababagabag tungkol sa inyo, at dahil dito, agad akong sumulat para sabihin na ako ay nasa mabuting kalagayan dito [sa Dapitan], na parang nagbabakasyon lamang sa isang distritong pampulitika-militar. Walang nawala sa akin kundi ang aking pamilya at ang aking kalayaan…. Ang iyong anak na buong-pusong nagmamahal sa inyo, J. Rizal Glosari ! Pagtapon, … bilang parusa, ang pagdestiyero pagpadala ng tao sa isang lugar kung saan hindi siya makatatakas at makalalaban sa gobyerno! 11
! ! Distritong … distritong pinamunuan ng pampulitika-militar militar na opisyal dahil hindi pa ito sapat na mapayapa o ligtas sa kaguluhan! Dapitan, 5 Abril 1893 G. Manuel T. Hidalgo [Maynila] Mahal kong bayao Maneng, …. Nandito ako, nagtatamasa ng magandang kalusugan; hindi kasing-init dito katulad diyan [sa Maynila]; at sapat ang aking kinikita, kahit maliit, upang suportahan ang aking sarili. Wala akong hinahanap kundi ang aking pamilya at ang aking mga libro…. Sumasainyo, Rizal 3. Ipasagot ang tsart sa ibaba. Ano ang impormasyong Ano ang impormasyong makukuha tungkol … mahihinuha tungkol … Kay Rizal habang • Hinahangad niya ang • Malungkot si Rizal. kanyang pamilya at ang • Malapit siya sa kanyang siya ay nasa kanyang kalayaan. pamilya. Dapitan? • Maganda ang kanyang • Maayos naman ang kalusugan. • Kumikita siya nang sapat kanyang kalagayan sa upang buhayin ang Dapitan. • kanyang sarili. • Mahilig siyang magbasa. • • Bagamat para siyang Hinahanap niya ang nagbabakasyon sa kanyang mga libro. Dapitan, may limitasyon Para siyang pa rin sa kanyang nagbabakasyon sa kalayaan. Dapitan.! 12
! Ano ang impormasyong Ano ang impormasyong mahihinuha tungkol … makukuha tungkol … Sa kalagayan ng • Mahina (kulang, mabagal) • Hindi gaanong maunlad ang transportasyon at ang Dapitan, ngunit Dapitan at ng komunikasyon. maganda ang klima. Ang Dapitan ay isang panahong iyon? • distritong pampulitika- • Dahil isang distritong militar. pampulitika-militar ang • Dapitan, may restriksyon Hindi gaanong mainit ang sa pagkilos ng mga tao. Dapitan kumpara sa Manila. \" Bakit mahalaga o di mahalaga ang mga liham na ito bilang primaryang sanggunian? Importante ang mga liham na ito dahil ipinapakita ang sumusunod: a. Ang buhay ni Rizal bilang tapon sa Dapitan, ang pagmamahal niya sa kanyang ina at pamilya, ang hilig niya sa mga libro, at ang limitasyon sa kanyang pagkilos sa Dapitan; at b. Ang pagtrato ng gobyernong Espanyol sa mga Pilipinong lumaban sa kanya, ang distritong pampulitika-militar bilang uri ng lokal na pamahalaan sa panahong iyon. 4. Gamitin ang rubric sa ibaba sa pagmarka ng tsart. KAKAHAYAN MAHUSAY SAPAT KAUNTI KULANG Nakakuha ng tamang impormasyon mula sa dalawang liham Nakahinuha mula sa impormasyon base sa dalawang sipi Naipaliwanag ang kahalagahan ng mga liham ni Rizal bilang primaryang sanggunian! 13
! 5. Maaari ring magpasulat ng salaysay ng komunidad o paaralanbatay sa primaryang sanggunian, katulad ng salaysay ukol sa sarili sa Gawain 3.Gamitin din ang rubric sa sinabing gawain.Kaugnayan sa mga Susunod na Modyul 1. Sabihin sa klase na sa taong ito, pag-aaralan ang kasaysayan ngPilipinas sa pamamagitan ng mga saksi, katulad ng mga naunang Pilipino,prayleng Espanyol, opisyal na Espanyol at Amerikano, manunulat, mga lumabanpara sa kalayaan ng bayan at iba pa, mula sa iba-ibang panahon ngkasaysayan. Ipaalala sa klase ang iba-ibang anyo ng primaryang sanggunian: • Nakasulat • Pasalita • Biswal • Awdyo-biswal • Kumbinasyon ng mga ito 2. Banggitin na, katulad ng mga limitasyon ng mga sangguniantungkol sa sariling buhay, ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan aymay mga limitasyon din. Balik-aralin ang mga limitasyong tinalakay sa mganaunang gawain. 3. Bilang pagtatapos, bigyang diin ang kahalagahan ng mgaprimaryang sanggunian. Katibayan ito na may Nagdudulot ito ng Nagbibigay ito ng buhay naganap, saan at at kulay sa kasaysayan kailan, ano ang sariwa, bago o naiibang pagkakaunawa ng sa pamamagitan ng nangyari, at kung sino nakaraan. kaisipan at damdamin ang naroon. ng mga saksi.! 14
! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Gabay ng Guro 2 Espanyol Gawain Ang Bangang Manunggul at mga Sinaunang Paniniwala 1. Ano ang artefact? Oras 2. Mga katangian ng bangang Manunggul 3. Simbolismo ng banga 4. Mga sinaunang paniniwala Lima (5) GABAY NG GURO Gamitin ang gabay hawak ang modyul sa pagkatuto.Layunin, Tema at Kakayahan Layunin ng modyul na maunawaan ng mag-aaral ang mga sumusunod: 1. Ang kahulugan at kahalagahan ng artefact sa kasaysayan 2. Ang saysay ng bangang Manunggul 3. Ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino Kaugnay sa mga tema ng Araling Panlipunan ang mga paksa ng modyul: • Tao, Lipunan at Kapaligiran • Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago • Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa! 15
! Sa pag-aaral ng mga paksa at temang ito, gamit ang primaryangsanggunian, inaasahang matututunan ang mga kakayahan sa ibaba. Pamantayan sa Kakayahan Pagganap• Nakauunawa sa • Naipaliliwanag kung ano ang artefact artefact bilang • Natutukoy ang iba-ibang artefact at mga gamit nito primaryang sa pang-araw-araw na buhay sanggunian • Naipaliliwanag kung bakit ang artefact ay isang• Nakasusuri ng primaryang sanggunian bangang • Nakasusuri ng disenyo at katangian ng bangang Manunggul bilang Manunggul sanggunian ng • Nakasasagot ng graphic organizer tungkol sa banga sinaunang • Nasasabi ang gamit ng bangang Manunggul paniniwala • Naihahambing ang una at pangalawang paglibing • Nakahihinuha ng impormasyon mula sa banga • Nakauunawa ng simbolo ng bangang Manunggul • Nakabubuo ng heneralisasyon tungkol sa simbolo ng banga• Nakabubuo ng • Nailalahad ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino impormasyong ayon sa gamit at simbolo ng banga nakuha at • Mapanuring nakababasa ng sipi ng mga primaryang nahinuha mula sanggunian tungkol sa paglilibing at sinaunang sa banga at painiwala mga nakasulat • Nakakukuha ng datos mula sa mga siping ito na primaryang • Nakagagawa ng buod ng impormasyon sa sariling sanggunian salita• Nakapag-uugnay • Nakapag-uugnay ng kaalaman na nakuha sa mga ng mga sipi at sa bangang Manunggul paniniwala ng • Nakasusulat ng talata tungkol sa sariling paniniwala nakaraan sa • Nakagagawa ng heneralisasyon tungkol sa kasalukuyan kahalagahan ng sinaunang paniniwala • Nakauunawa ng konsepto ng pananatili at pagbabago • Nakabubuo ng kamalayan tungkol sa sinaunang paniniwala at nakikilala ang pagkakaiba at/o pagkakatulad nito sa kasalukuyan • Nakaguguhit ng mga imaheng inilarawan sa sipi • Nabibigyang kahalagahan ang kultura noon at ngayon! 16
!Gawain 1. Ano ang Artefact? 1. Mga bagay sa larawan at ang kani-kanilang gamit Bagay Gamit a. Kalesa Sakayan b. Bulol Pangrelihiyon c. Cell phone Komunikasyon d. Lampara Ilawan e. Basket Lalagyan 2. Mga halimbawa ng artefact na ginagamit sa iba-ibang panahon atpara sa iba-ibang gawain Gamit sa Panahon ng lolo’t lola Panahon ng mag-aaral a. Pang-araw-araw Kandila Ilaw Telepono Cell phone na buhay Uling Gas stove b. Ritwal o relihiyon Rosaryo Rosaryo Koran Koran c. Komunikasyon Mosque Mosque Bulol Bulol d. Silid-aralan Papel Cellphone Liham Email, Facebook Typewriter Kompyuter Lapis Lapis Pisara Pisara Kuwaderno Kuwaderno 3. Bakit primaryang sanggunian ang artefact # Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ito ay nilikha o ginawa ng tao o mga tao para sa iba-ibang gamit o paniniwala sa buhay. Nagpapahayag ang artefact ng pagsaksi o direktang patunay ng isang pangyayari, kaganapan o kapaniwalaan.! 17
!Gawain 2. Mga Katangian ng Bangang Manunggul 1. Mga katangian ng bangang Manunggul a. Buo ba ang banga? Opo, buo ang banga. b. Ano ang hugis nito? Ito ay hugis pabilog na mas malaki ang gitnang bahagi. Mayroon ding takip ang banga. c. May mga butas ba sa Walang butas sa katawan ng banga. katawan ng banga? Ang takip ay parang baliktad na mangkok na d. Ano ang itsura ng may disenyo ng bangka at dalawang taong takip? nakasakay sa bangka. Parang alon ang disenyo sa itaas ng katawan e. Ano ang disenyo sa habang walang disenyo naman sa ibaba. katawan ng banga? Dalawang tao ang nakasakay sa bangka. Ang isa sa unahan ay naka-ekis ang mga kamay sa f. Ilan ang nakasakay sa kanyang dibdib. Sa likod niya ay taong bangka? Ano ang nagsasagwan. ayos ng mga Mahusay at matibay ang paggawa nila sa mga nakasakay? banga at palayok. Mayroon din silang kakayahan sa paglalayag. g. Ano ang masasabi mo tungkol sa kakayahan ng mga sinaunang Pilipino? 2. Sipi mula kay Padre Plasencia a. Kailan sinulat ang Ito ay isinulat sa pagitan ng 1578 at ito 1590. dokumento? Isinulat ito ni Padre Juan de Plasencia. Nalaman niya ang mga paniniwalang ito b. Sino ang sumulat? dahil nanirahan siya sa Katagalugan sa mga panahong sinulat niya ito. MAY-AKDA c. Paano niya kaya Bahagi ito ng mga kaugaliang napagmasdan niya. Sumunod, bilang nalaman? pari na nais magturo ng Kristiyanismo, interesado siya sa mga paniniwala ng d. Bakit kaya siya interesado mga katutubong Pilipino. sa paraan ng paglilibing?! 18
! a. Saan inilibing ang Inilibing ito sa gilid ng bahay at kung siya ay pinuno, inilagay siya sa ilalim bangkay? ng maliit na bahay o balkon na itinayo para sa kanyang libingan. NILALAMAN b. Kaagad bang inilibing ang Hindi po. Nagluksa muna sila ng apat isang namatay na tao? na araw. Inilagay siya sa bangka na nagsilbing c. Saan nilagay ang bangkay kabaong. upang ilibing?Gawain 3. Simbolismo ng Banga 1. Mula sa sipi, mahihinuha ng mga mag-aaral na ang bangangManunggul ay ginamit bilang libingan ng mga patay. 2. Pansinin: Taong naka-ekis ang kamay Ang kaluluwa ng taong namatay Taong nagsasagwan Isa pang kaluluwa na nagsisilbing gabay Bangka Maaaring kabaong na pinaglibingan ng taong namatay Alon Ang lalakbayin ng mga kaluluwa 3. Kabuuang simbolismo ng banga # Ang bangang Manunggul ay nagpapahiwatig ng sinaunang paniniwala ng mga Pilipino sa kabilang buhay. Ipinapakita nito ang paglakbay ng mga kaluluwa sa tubig gamit ang isang bangka tungo sa kabilang buhay.Gawain 4. Mga Sinaunang Paniniwala 1. Para sa Grupo 1: sipi mula kay Loarca Sinaunang Panahon Sa Kasalukuyan a. Ano ang ugnayan ng mga ninuno a. Ano ang tingin ninyo sa papel ng kay Bathala? mga ninuno? • Ang mga ninuno natin ay nagsilbi • Maaaring magsilbing mga bantay kay Bathala. at o inspirasyon ang ating mga ninuno sa buhay natin ngayon.! 19
! Sinaunang Panahon Sa Kasalukuyan b. Bakit iginalang ang mga patay? b. Iginagalang pa ba ang mga • Iginalang ang mga patay upang sumakabilang buhay? pakiusapan silang magsilbing • Patuloy pa ring iginagalang ang tagapamagitan ng mga tao at mga patay dahil sa ating Bathala. pagmamahal sa kanila. c. Paano ipinakita ang paggalang? c. Bakit at paano? • Ipinakita ang paggalang sa • Ipinapakita ito sa pagbisita sa paggawa at pag-alaga ng mga mga sementeryo, pag-alay ng mga idolong gawa sa kahoy na bulaklak, kandila, at pati na rin ng nagsilbing imahen ng mga patay pagkain lalo na sa anibersaryo ng na ninuno; at sa pag-alay ng kanilang kapanganakan at pagkain, alak, at palamuting ginto. kamatayan o sa araw ng mga patay. 2. Para sa Grupo 3: sipi mula kay Plasencia a. Ano ang animismo Ang animismo ay paniniwala na ang lahat ng at paano ito bagay, may buhay man o wala, tao o hayop, ay isinagawa ng mga may kaluluwa. Isinagawa ito sa pamamagitan ng sinaunang Pilipino? paggalang sa iba’t ibang bagay, sa mga ritwal, at sa pag-alay ng gamit. b. Ano ang silbi nito Sa pamamagitan ng animismo, naipaliwanag ng sa pang-araw-araw mga sinaunang Pilipino ang dahilan ng mga na buhay ng tao? pangyayari sa kanilang kapaligiran. c. Ano ang Maaaring iginalang at minsa’y kinatakutan ng mga mahihinuha mo sinaunang Pilipino ang mga bagay dahil sa tungkol sa paniniwalang naimpluwensiyahan ng mga bagay na kaugalian ng ito ang buhay ng tao. Gayun din, maaaring Pilipino noon? sinamba nila ang mga bagay dahil sa paniniwalang ang mga ito ay may kapangyarihan. d. Nananatili pa kaya Maaaring nananatili pa ang animismo sa Pilipinas ang paniniwala sa dahil: animismo? Bakit? • nakaugat ang paniniwalang ito sa katutubong Saan sa Pilipinas? kultura na hindi agad nagbabago; • sa pangangailangang maunawaan ang mga pangyayaring hindi madaling ipaliwanag; • sa ilang mga lugar, hindi pa ito nahahamon ng siyentipikong pag-iisip.! 20
! 3. Rubric para sa pagtataya ng ilustrasyon ng Grupo 2 at 4 Marka Pagganap Kulang • Hindi buo ang salaysay o malabo ito. (0-4 na • Mangilan-ngilang pangungusap lamang ang naibahagi sa puntos) klase. Kaunti (5-6 na • Hindi tugma ang guhit sa salaysay. puntos) • Kulang ang ilustrasyon. Sapat • Manipis ang salaysay; kulang sa detalye. (7-8 puntos) • Walang ipinakitang pagsisikap sa pagguhit. • Ang ilang guhit ay hindi akma sa salaysay. Mahusay • Tama ang mga detalye ng salaysay at maganda at (9-10 puntos) angkop ang mga ilustrasyon. • Maaari pang pagyamanin ang salaysay at pagandahin ang story board. • Ang salaysay ay base sa malalim na pagkakaunawa ng sipi at malikhain ang mga ilustrasyon. • Sa kabuuan, naipamalas ng grupo ang malinaw at malalim na pagkakaunawa sa sipi. Kaakit-akit din ang presentasyon sa klase.! 21
Pagtataya 1. Pagkatapos ng modyul, ipakita ang libingang banga ng PanahongMetal (mga 2000 BCE - 1000 CE) mula sa Maitum, Saranggani sa Mindanao. Mula sa http:/ /asianhistory.tumblr.com/post/10970260829/the-maitum- anthropomorphic-buria{-jar-no-13 22
! 2. Ipasuri ito at ipasagot ang sumusunod na tanong. a. Ano ang dalawang bagay na • Hugis ulo ang takip. katangi-tangi sa disenyo ng • Makikita rin ang dalawang mata, takip banga? ilong, at bibig. b. Ano ang paniniwala ng • Ang disenyo ng banga ay maaaring sinaunang Pilipino na paglalarawan ng taong inilibing dito. magpapaliwanag sa disenyong Malamang ito ay base sa sinaunang ito? paniniwala na ang tao ay may kaluluwa. c. Ano ang dalawang bagay na • Iginagalang ng lipunang ito ang mahihinuha tungkol sa lipunan kanilang patay. na pinagmulan ng bangang ito? • Naniniwala sila sa kabilang buhay. 3. Ipabasa ang sipi (at glosari) mula kay Loarca at ipasagot ang mgatanong sa ibaba.! To these anitos the people offered sacrifices, when they desired anything – to each according to his office. The mode of sacrifice was like that of the Pintados. They summoned a catalonan, which is the same as the baylan among the Pintados, that is, a priest. He offered the sacrifice, requesting from the anito whatever the people desired him to ask, and heaping up great quantities of rice, meat, and fish… If the sacrifice was in behalf of a sick person, they offered many golden chains and ornaments, saying that they were paying a ransom for the sick person’s health. This invocation of the anito continued as long as the sickness lasted. Miguel de Loarca, “Relation of the Philippine Islands,” 1582, sa Blair at Robertson 5: 173. ! Glosari Heap up … magtambak Invocation … dasal Mode … paraan Pintados … mga Bisaya Summon … tawagin Ransom … pagtubos! 23
! a. Sino ang nagbibigay ng alay sa Ang nagbibigay ng alay sa mga anito mga anito: ay: • katawagan ng mga Tagalog • Catalonan (Tagalog) • katawagan ng mga Pintados • Baylan (Bisaya) b. Ano ang dahilan ng pag-alay Nag-alay sa mga anito upang matupad sa mga anito? ang kahilingan ng mga tao. c. Bakit nag-aalay sa anito kung Kapag may sakit ang isang tao, pinaniniwalaang may kakayahan ang may sakit ang isang tao? mga anito na tulungan ang may sakit na gumaling. d. Bakit hindi kay Bathala nag- Sa paniniwala ng mga sinaunang alay? Pilipino, ang mga anito ang nagsilbing tagapamagitan ng tao at Bathala. e. Ano ang posibleng dahilan na Maaaring nabuo ang magkaparehong ang paraan ng pag-aalay ay kultura dulot ng pakikipag-ugnayan ng magkapareho sa mga Tagalog mga tao sa isa’t-isa. at mga Pintados? 3. Gamitin ang rubric sa pagtataya ng dalawang pagsasanay. Pagsasanay Kulang Kaunti Sapat Mahusay 0-4 puntos 5-6 puntos 7-8 puntos 9-10 puntos Pagsusuri Hindi Nabanggit ang Naipamalas Naipamalas sa naipamalas 3 o 4 na bagay ang pag- ang pag-unawa Libingang ang pag- mula sa unawa sa sa katangian Banga unawa sa artefact, ngunit katangian ng ng banga at larawan hindi banga nakahinuha ng nakapagbigay kahulugan nito Pagsusuri Hindi ng kaugnayan Naipamalas ayon sa sa Sipi ukol naipamalas sa sinaunang ang pag- sinaunang sa ang pag- paniniwala unawa sa paniniwala Sinaunang unawa sa Nabanggit ang binasa Naipamalas Paniniwala binasang sipi 2 o 3 bagay ang pag-unawa mula sa sa binasa at dokumento, naiugnay ito ngunit hindi nakapagbigay sa pinag-aralan ng kaugnayan ukol sa sinaunang sa pinag-aralan paniniwala! 24
!Transisyon sa Susunod na Modyul Bilang paghahanda, atasan ang mga mag-aaral na tanungin ang kanilangmagulang o taga-alaga kung: • Paano sila pinangalan, at • Sino ang nagbigay ng kanilang pangalan.! 25
! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Gabay ng Guro 3 Espanyol Gawain Sulyap ng Buhay Panlipunan sa Sinaunang Panahon 1. Pagpapangalan sa mga anak Oras 2. Pagpapakasal sa sinaunang panahon 3. Hanapbuhay 4. Mga uring panlipunan Pito (7) GABAY NG GURO Gamitin ang gabay hawak ang modyul sa pagkatuto.Layunin, Tema at Kakayahan Layunin ng modyul na maunawaan ng mga mag-aaral ang pamumuhay sapamilya ng sinaunang panahon, ang hanapbuhay ng mga Pilipino, at mga uringpanlipunan. Makikita sa pag-aaral na ito na buo, makulay at mayaman angkultura ng sinaunang Pilipino at inaasahang mabibigyan ito ng sapat nakahalagahan. Ang modyul na ito ay ginagabayan ng sumusunod na tema saAraling Panlipunan: • Tao, Lipunan at Kapaligiran • Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago • Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa • Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain sa modyul aymatututunan ng mga mag-aaral ang sumusunod na kakayahan. Pamantayan sa Kakayahan PagganapNakauunawa ng • Nailalarawan ang kaugalian sa pagpapangalan noongpamumuhay, gawain sinaunang panahonat lipunan ng mga • Nakapagbibigay ng pangalan batay sa gawi ngPilipino sa sinaunang panahonsinaunang panahon • Nakasusuri ng mga sinaunang kaugalian saKritikal na pagpapakasalnakababasa ng mga • Nakauunawa ng kahalagahan ng babae at mga anak sasipi ng dokumento lipunanat biswal na • Nailalahad ang sinaunang gawain at hanapbuhayprimaryang • Nakikilala ang halaga ng paggawa sa buhay ng tao atsanggunian ng lipunan! 26
! Pamantayan sa Kakayahan PagganapNakasusuri ng • Nakapaghahambing ng terminolohiyang Tagalog atnakasulat at biswal Bisaya ukol sa mga uring panlipunanna sanggunian • Naipaliliwanag ang kaayusan at mga uring panlipunan ngNaihahayag ang sinaunang pamayananresulta ng pagsusuri • Nakagagawa ng sanaysay tungkol sa kahalagahan ngsa klase ritwal sa sinaunang panahon batay sa nakuhang impormasyon sa mga dokumentoNakauunawa sa • Nabibigyang kahalagahan ang kultura at pamumuhay sakonsepto ng sinaunang panahonpananatili at • Nakakukuha ng datos mula sa mga dokumentopagbabago sa • Nakasusuri ng lawaranpamumuhay noon at • Nakagagawa ng hinuha mula sa nakasulat at biswal nangayon sanggunian • Nakapag-uugnay ng mga datos at hinuha mula sa biswal at nakasulat na sanggunian • Nakasasagot ng tanong base sa ebidensiya mula sa sanggunian • Nakabubuo ng pangkalahatang interpretasyon ukol sa sinaunang kultura at pamumuhay • Nakapaghahambing ng mga gawi, ritwal at pamumuhay noon at ngayon • Nakapagbibigay ng halimbawa ng pananatili at pagbabago sa pamumuhay ng mga PilipinoGawain 1. Pagpapangalan sa Sinaunang Panahon 1. Ang pagpapapangalan ng mag-aaral (takdang-aralin)Ang pangalan ay base o Halimbawa Aling kategorya anghango sa pangalan ng … pinakakaraniwan sa klase?Magulang o kamag-anak Eduardo Jr. (ang tatayBayani o kilalang taoLugar ay ang unang EduardoPangyayari sa pamilya); Carmencita (Carmen ang lola) Jose (Rizal), Gregorio (del Pilar) Luzviminda (Luzon, Visayas, Mindanao) Marcial (martial law o batas militar)! 27
!Ang pangalan ay base o Halimbawa Aling kategorya anghango sa pangalan ng … Mohamed, Maria pinakakaraniwan sa klase?Santo o relihiyosong taoKonsepto o bagay LayaPersonal na katangian Dakila 2. Batayang impormasyon mula sa sipi ni Pedro Chirino, S.J., Relacionde las Islas Filipinas, 1604 Mga Susuriin Sinaunang Panahon Ngayon a. Basehan ng • Mga kaganapan o • Pangalan ng santo o pagpapangalan pangyayaring naranasan ng hinahangaang tao ina sa panganganak • Pangalan ng mga b. Ang nagbibigay • Mga katangiang ninanais ng pangalan ng ng ina para sa kanyang ninuno o mga magulang anak anak • Iba pang binanggit sa c. Tawag ng anak Ang nanay itaas sa mga magulang kapag Ang mga magulang (o kausap lolo at lola) d. Tawag ng anak Bapa at Bai Tatay at Nanay sa mga Papa at Mama magulang kapag Daddy at Mommy pinag-uusapan Ama ko, o ina ko Ang mga magulang ko e. Paggamit ng apelyido Hindi gumagamit Gumagamit ng apelyido ng ama f. Pagpapangalan Maaaring magkapareho May tiyak na pangalang ng babae at ngunit may dagdag na “in” panlalaki at pambabae lalaki para sa babae 3. Mas malalim na pagsuri ng sipi ni Chirino a. Paano ipinakita ng mga Tinawag nila ang kanilang mga magulang bilang anak sa sinaunang “ama ko” o “ina ko.” Bilang paggalang din, hindi panahon ang kanilang nila tinawag sa pangalan ang kanilang mga paggalang sa kanilang magulang, buhay pa man o hindi, dahil naniwala silang mapapahamak sila. Makikita ito sa huling magulang? Tukuyin mula sa talata ng sipi. ! sipi ang basehan ng iyong sagot.! 28
! b. Kung ikaw ay nabubuhay Maaaring ibigay ang mabuting katangian ng noong sinaunang panahon, magulang; halimbawa, Mapagmahal para sa ina ano ang magiging pangalan at Masipag sa ama. ng iyong mga magulang? c. Ano naman ang posibleng Pakinggan ang sagot ng estudyante at ang pangalan mo? Ipaliwanag basehan ng kanyang sagot. kung bakit. d. Ano ang magiging pangalan Maaaring ipinangalan ang aking kapatid na ng iyong kapatid na lalaki lalaki na Langit, habang ang kapatid kong o babae? babae ay ipinangalang Langitin. e. Ano ang nakikita mong • Noon, ang ina lamang ang nagpapasya pagkakaiba at pagkakatulad tungkol sa pangalan ng anak ngunit ngayon, sa pagpapangalan noon at ang mga magulang, at minsan kasama pa ngayon? ang lolo at lola, ang nagdedesisyon tungkol • sa pangalan ng anak. ! Ang mga pangalan noon ay mula sa mga • pangyayaring kaugnay sa kapanganakan ng sanggol o sa mga katangian na nais ng ina sa kanyang anak. Sa ngayon, mas marami ang basehan ng pagpapangalan: mula sa pangalan ng artista, manlalaro, isang lugar, atbp. ! Ngayon ay gumagamit na ng apelyido ang mga tao ngunit hindi ito ginawa noon.! 4. Mga inaasahang katangian ng album na ginawa ng klase a. Base sa magandang katangian ang pangalang ibinigay sa kaklase. b. Iginagalang ang pagkatao ng kamag-aral. c. Malikhain ang pag-ayos ng mga letrato at pangalan.! 29
!Gawain 2. Pagpapakasal sa Sinaunang Panahon 1. Sipi ni Chirino (1609) ukol sa pagpapakasala. Paano pinili ang Ang mga magulang ang nagkakasundo upang mapapangasawa? piliin ang mapapangasawa ng kanilang anak.!b. Matibay ba ang ganitong Opo dahil ito ay ipinagtibay sa ritwal ng kasunduan noong panahong pagdiriwang ng kasal. Ang paglabag sa iyon? Bakit mo ito nasabi? kasunduang ito ay may kabayarang parusa.c. Paano nakatulong ang Ang pagsaksi ng komunidad sa kasunduan at komunidad sa kasunduan sa ang pakikibahagi sa pagdiriwang nito ay pagpapakasal? nagpatibay sa kasal. !d. Mayroon bang ipinakitang Ang pagpapahalaga sa kababaihan ay nakikita pagpapahalaga sa sa pahintulot na kanyang ibinigay sa kasunduan, kababaihan ang ritwal ng na hindi nangangahulugang panghabang-buhay. pakikipagkasundo para sa Ang dowry ay hindi nanggaling sa kanya kundi kasal? Magbigay ng sa lalaki. halimbawa.e. Ano sa tingin mo ang silbi Ang dowry (bigay kaya) ay materyal na tulong ng dowry? sa pagsisimula ng mag-asawa sa sarili nilang buhay. Tanda rin ito ng paghangad at kahandaan ng lalaki sa pagpapakasal. 2. Maaaring gamitin ang rubric sa ibaba sa pagtaya ng sanaysay ngmga mag-aaral tungkol sa kanilang reaksyon sa arranged marriage.! 30
! MAHUSAY SAPAT KAUNTI KULANG Ang panimulang talata ay Ang panimulang talata ay tama Hindi gaanong inugnay ang Hindi maganda o walang nakatatawag pansin at ngunit hindi nakatatawag pansin. panimula sa paksa. panimula. PANIMULA angkop sa paksa. Gumamit ng mahusay na kasabihan, anekdota, katanungan o isang nakatatawag pansin na pahayag. Malinaw ang posisyon ng May posisyon ang mag-aaral at Hindi matibay ang posisyon Walang posisyon ang mag- mag-aaral sa usapin ng naipaliwanag niya ito, ngunit ng mag-aaral; may aaral kaya halos wala rin NILALAMAN arranged marriage at maaari pang pagyamanin ang kalabuan, kung kaya siyang masulat. sinuportahan niya ito sa kanyang paliwanag sa nahirapan siyang pamamagitan ng halimbawa o pamamagitan ng karagdagang masuportahan ito. Magulo sa pagtalakay ng maaaring halimbawa o impormasyon. ang paliwanag. maging epekto nito. Mahusay ang kanyang paliwanag. Mahusay ang pagsulat; Sumunod sa mga tuntunin ng Maraming aspeto ng Hindi nakabuo ng talata; PAGSULAT makulay ang paglalarawan at epektibong pagsulat at tama ang pagsulat ang kailangang mismo ang mga tama ang paggamit ng mga pagbuo ng mga pangungusap at iwasto at dahil dito, pangungusap ay hindi buo salita. Sumunod sa mga talata; ngunit may ilang mahirap basahin ang o mali ang pagkabuo. tuntunin ng epektibong kapansin-pansin na pagkakamali. salaysay. pagsulat; minor lang ang pagkakamali.! 31
!Gawain 3. Hanapbuhay1. Sipi mula kay Loarcaa. Ilista ang mga nakita • Pagtatanim ninyong gawain at • Pag-aararo hanapbuhay • Pangingisda • Pakikipagkalakal ng mga kagamitan, kumot,b. Anong mga salik ang nakaapekto sa naging baka, manok, niyog, mga alipin, isda, mga uri ng hanapbuhay sa iba-ibang isla ng produkto mula sa gubat Pilipinas? • Paggawa ng iba’t ibang uri ng sasakyang dagat • Pagmimina ng ginto at pilak sa ilang mga lugar (Paracale sa Camarines, sa Ilocos, Kabisayaan, sa lugar ng ilog Butuan) • Kababaihan: pagbuburda, paghabi ng mga kumot, paggawa ng sinulid na bulak, pagbayo ng bigas, pangangalaga ng mga manok at baboy • Heograpiya ng isang lugar (halimbawa, pagiging daungan) • Yamang lupa at dagat • Laki ng populasyonc. Ano ang mga gawain ng • Pagbuburdakababaihan? • Paghabi • Paggawa ng sinulid na bulak • Pagbayo ng bigas • Pag-alaga ng manok at baboy • Pag-ayos ng tahanand. Ano ang masasabi mo Malakas ang ugnayan ng mga isla dahil mayabong tungkol sa ugnayan ng ang palitan ng mga produkto. mga isla sa sinaunang panahon? Iba-iba ang lebel ng teknolohiya. • Sa paggawa ng sasakyang dagat, matibay ate. Ano ang mahihinuha mo ukol sa lebel ng mahusay ang kakayahan at teknolohiya. teknolohiya sa panahong • Sa pagmina ng ginto ay payak lamang. iyon? • Ang pagsasaka ay manuwal at simple ang teknolohiya.! 32
!f. Anong mga katangian Ang mga sinaunang Pilipino ay masisipag dahil ng sinaunang Pilipino lahat ay may gawain. ang mahihinuha mo • Masigasig silang nakipag-ugnayan sa mga mula sa impormasyon? taga-ibang lugar at isla sa Pilipinas at sa mga Tsino. • Kaya nilang matugunan ang kanilang batayang pangangailangan. • Napakinabangan ng pamayanan ang gawain ng mga Pilipino.2. Hanapbuhay at pang-araw-araw na produkto noon at ngayona. Anong mga hanapbuhay • Pagtatanim at pag-araro noon ay ginagawa pa • Pagbabayo ng bigas Pangingisdangayon? • Pakikipagkalakalan • Pag-alaga ng manok at baboy Pagmimina • Pagbuburda, paghabi ng mga kumot, paggawa ng sinulid na bulak • Paggawa ng sasakyang pandagat Bigas, kamote, sitaw, kamote, sagingb. Anong mga hanapbuhay • Isda, baboy, kalabaw, kambing at manoknoon ay bihira o wala Kumot Borona, millet at bulakna ngayon? • Damit na gawa sa sagingc. Anong mga produkto • Nagbago na ang pangangailangan ng mga tao kaya may mga produktong hindi na ginagamitnoon ay ginagawa at o • ngayon. ! Natutugunan na ng modernong teknolohiya angtinatanim pa ngayon? ! pangangailangan sa ibang mga produkto.! Hindi na kasing yaman ang likas na kapaligirand. Anong mga produkto • dahil sa pagsira nito, kaya kakaunti na lang noon ay bihira nang • ang produkto mula rito.!itanim, gawin, o gamitin •ngayon? !e. Ano sa palagay mo ang •dahilan ng pagbabago atpananatili ng mga uri nghanapbuhay at produkto? • •! 33
!Gawain 4. Mga Uring Panlipunan1. Mga pisikal na katangiang ipinapakita sa tatlong larawanIlista/Ilarawan Larawan A Larawan B Larawan C ang Babae at lalaki Tatlong lalaki Dalawang babae,Mga tao isa mas matanda • Bahag at sa isa turbanMga bagay • Sa lalaki: turban, • Simpleng damit,Pagkilos gintong espada sa • Palamuti sa baiwang, makulay at hindi gaanong tuhod magarang damit, at makulay gintong palamuti sa • Simpleng leeg, pulsuhan palamuti sa leeg hanggang sa dibdib, at pulsuhan ng at tuhod isa, at hikaw naman sa isa • Sa babae: hikaw na ginto, palamuti sa Nag-uusap Nag-uusap leeg, makulay at magarang damit NaglalakadPisikal na Nasa unahan ang lalaki Nasa unahan ang Halos pantay atposisyon ng ngunit halos mas batang babae nasa sentro angmga tao sa magkapantay ang laki at mas malaking dalawang lalakiisa’t isa ng dalawang pigura pigura siya kaysa at ang kausap sa nakatatandang nila ay nasa tabi babae 2. Mga hinuha tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao salarawan at bakit (basehan ng hinuha) Larawan A Larawan B Larawan CKatayuan o Mukhang sila ay Maaaring sila ay Maaaring sila aykatungkulan nagmula sa mataas panggitnang uring nanggaling saBasehan na uring panlipunan. panlipunan. mababang uring panlipunan. Magara ang mga Simple lamang ang Walang palamuti at damit at palamuti; damit at palamuti. nakabahag lamang; may armas ang wala ring armas lalaki! 34
!3. Sipi mula sa ”Customs of the Tagalogs” ni Plasencia, 1589Uring Panlipunan Tungkulin KatangianDato • Namahala sa • Malaya • MapagtiwalaMaharlica barangay • Handang ipagtanggol ang • Namuno saAliping barangaynamamahay digmaan • Malaya • Hindi nagbabayad ng buwisAliping saguiguilir Tumulong sa dato sa pakikidigma at sa ngunit nagsilbi sa dato tuwing pang-araw-araw na kailangan gawain • Nakatira sa sariling bahay • Nagsilbi sa isang • May sariling ari-arian na maaaring ipamana sa mga tao (dato man o inapo hindi) • Sinamahan siya sa • Hindi malaya kanyang • Nakatira sa bahay ng kanyang paglalakbay Nagsilbi sa isang tao pinagsilbihan sa bahay nito sa lahat • Maaaring ipagbili ngunit bihirang ng mga gawain ginawa maliban sa mga bihag sa digmaan na ginawang alipin 4. Tumbasan ng mga terminolohiyang Tagalog at Bisaya tungkol samga uring panlipunan ayon sa sipi ni Colin, 1663 Tagalog BisayaDato (Maginoo) DatoMaharlica TimauasAliping namamahay Oripuen (Namamahay)Aliping saguiguilir Oripuen (Halon) Ipaliwanag na ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na ”datu” ngmga Bisaya at ”maginoo” ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang ”datu” aygamit din ng mga Tagalog; nagmula ang datu sa uring panlipunang tinawag ngmga Tagalog na ”maginoo.” 5. Bakit commoner o karaniwang mamamayan ang tawag ni Plasenciasa aliping namamahay at ”tunay na esklabo” (”true slave”) naman ang pagtukoyni Colin sa aliping sanguiguilir! 35
!! • Tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang mamamayan ang aliping namamahay dahil itong uri ng alipin ay may sariling bahay, ginto, at iba pang ari-arian. • Ayon naman kay Colin, ang aliping sanguiguilir ay ”tunay na esklabo” dahil nanirahan siya sa bahay ng kanyang amo at maaari rin siyang ipagbili.6. Mga hinuha mula sa impormasyong galing kay PlasenciaKatangian ng • Ang barangay ay may malinaw na paghahati ng uringbarangay panlipunan—datu, maharlika, aliping namamahay, at aliping saguiguilir—ngunit hindi mahigpit ang mga paghahating ito.Access ng tao Ang mga aliping namamahay, halimbawa, ay may sarilingsa lupa at ari-arian. Pati ang mga aliping sanguiguilir ay bihirangibang likas na ipinagbili.yamanKonsepto ng • Ang barangay ay isang anyong panlipunan dahil binuo itoawtoridad at ng mga pamilya, hindi katulad ng barangay ngayon nakapangyarihan nagsisilbing pinakamababang pulitikal na yunit ng pamahalaan. • Ang paggamit ng lupa at ibang yamang likas ay itinakda ng datu upang lahat ng miyembro ng barangay ay makagamit at makinabang sa kapaligiran. • Bilang pinuno ng barangay, ang datu ang nagtakda ng paggamit sa lupa at ng pangingisda upang tiyakin na lahat ng pamilya sa barangay ay may sariling hanapbuhay at sa ganoon ay makapamuhay nang sarili. Mahihinuha dito na kaakibat sa konsepto ng awtoridad ay ang pantay na paggamit ng yamang-likas sa lugar ng barangay. • Bahagi rin ng konsepto ng awtoridad ang tungkulin ng may hawak ng kapangyarihan sa mga tao na kanyang pinamumunuan. Halimbawa, ipinagtatanggol ng datu ang barangay. • Kasama sa konsepto ng awtoridad ang mga pribilehiyo ng nanunungkulan. Halimbawa, tinutulungan ng barangay ang datu sa paglawig ng kanyang lupa. • May paggalang din sa datu na masasabing isang katangian ng konsepto ng kapangyarihan sa sinaunang panahon.! 36
!Pagtataya 1. Pasulatin ang mga mag-aaral ng isa o dalawang talata tungkol sakahalagahan ng mga larawan mula sa Boxer Codex bilang primaryangsanggunian ukol sa sinaunang lipunan. Hilinging magbigay ang mag-aaral ngmga konkretong halimbawa bilang patunay sa kanyang sagot. 2. Isa pang pagtataya ay ang paggawa ng primaryang sanggunianukol sa hanapbuhay sa ating panahon. Sa ibaba ang gabay para sa mag-aaral. a. Gamit bilang gabay ang mga talata na sinulat ni Morga at ni Loarca, gumawa ng isang maikling sanaysay na may habang tatlong talata tungkol sa hanapbuhay ng mga tao sa ating lipunan ngayon. b. Iulat ang sumusunod. • Mga produktong nakikita at alam mong itinatanim sa iyong lugar at nabibili sa palengke; at • Mga gawaing panghanapbuhay o mga propesyon sa komunidad, kasama ang hanapbuhay ng iyong mga magulang at mga kapatid. c. Isumite ang sanaysay pagkatapos ng isang linggo.Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Matatag ang sinaunang kultura, ngunit humarap ito sa malaking hamonsa ika-16 siglo, nang dumating ang Espanya sa Pilipinas at sinimulan angpananakop ng mga isla. Sa susunod na modyul ay aaralin ang mga primaryangsanggunian tungkol sa pagtatag ng kolonyang Espanyol at mga patakaran atparaang ginamit ng Espanya upang sakupin ang Pilipinas.! 37
!Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng KolonyangGabay ng Guro 4 EspanyolGawain Pagtatag ng Kolonyang Espanyol at mga Patakarang KolonyalOras 1. Pagtatag ng kolonya 2. Kristiyanisasyon bilang paraan ng pananakop 3. Reducción: ang paglipat ng mga kinaroroonan 4. Tributo at polo bilang instrumento ng pananakop Sampu (10) GABAY NG GUROGamitin ang gabay hawak ang modyul sa pagkatuto.Layunin, Tema at Kakayahan Sa pamamagitan ng mga primaryang sangguniang nilikha ng mgakolonisador, pag-aaralan sa modyul ang sumusunod:1. Mga pananaw ukol sa labanan nina Lapu-lapu at Magellan2. Mga kolonyal na patakaran: reducción, tributo, at polo3. Iba’t ibang pananaw tungkol sa mga patakarang kolonyal4. Epekto ng patakarang kolonyal sa mga Pilipino Itong mga paksa ay kaugnay sa sumusunod na tema ng AralingPanlipunan. • Tao, Lipunan at Kapaligiran • Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala Inaasahan na sa pagsusuri ng mga sanggunian ay matututunan ang mgakakayahan sa ibaba. Pamantayan sa Kakayahan Pagganap • Nailalahad ang mga pangyayaring nagbigay daan sa• Nakauunawa ng labanan nina Lapu-lapu at Magellan pagtatag ng kolonyang • Nakauunawa ng iba-ibang pananaw tungkol sa labanang Espanyol sa ito Pilipinas • Nakikita ang papel ng isang punto de bista o perspektibo sa pagkakaunawa ng nakaraan • Nailalarawan ang papel ni Magellan sa malikhaing paraan! 38
!• Mapanuring • Naipaliliwanag ang ugnayan ng Kristiyanisasyon at nakababasa ng kolonisasyon nakasulat at biswal na • Nakasusuri ng mga instrumentong ginamit ng Espanya primaryang sa pananakop ng Pilipinas sanggunian • Naipaliliwanag ang kahulugan, pagsasagawa at epekto ng mga instrumentong ito sa mga Pilipino• Nakatataya ng • Naiuugnay ang mga instrumentong ito sa isa’t isa saepekto ng mga loob ng konteksto ng mga layunin ng Espanya sapatakarang Pilipinaskolonyal sa • Nailalarawan ang naging reaksyon at pagkilos ng mga mga Pilipino sinaunang Pilipino sa mga Espanyol• Naipaliliwanag • Nakapupuna at nakasasagot ng taliwas na posisyon oang kahulugan punto, batay sa impormasyon mula sa sanggunianng kolonyalismo • Nabibigyang kahulugan ang kolonyalismo • Nakasasagot ng mga tanong base sa sanggunian • Nakahihinuha mula sa mga datos o ebidensya • Nakapag-aayos ng datos mula sa sanggunian sa isang graphic organizer • Nakauunawa ng ugnayang sanhi at epekto • Nakakukuha at nakapag-uugnay ng datos mula sa iba’t ibang sanggunian • Nakatutukoy ng punto de bista ng mga may-akda • Nakikita ang epekto ng punto de bista sa pagsasalaysay o paglalarawan ng pangyayari • Nakatataya ng impormasyon sa pamamagitan ng pagkilala sa punto de bista ng awtor • Nakapagpapakita ng pantay na pakikitungo at paggalang sa mga may ibang pag-iisip • Nakapaghahambing at nakapag-uugnay ng iba-ibang impormasyon tungkol sa kolonisasyon ng Pilipinas • Nailalahad ang impormasyong nakuha at nahinuha sa maayos at malinaw na paraan • Nakasasagot ng mga argumento o posisyon laban o taliwas sa sariling pagtingin base sa ebidensiya • Nakabubuo ng konklusyon base sa interpretasyon ng impormasyon mula sa mga sanggunian! 39
!Gawain 1. Pagtatag ng Kolonya1. Pagsuri ng dalawang palatandaanPagsusuri Palatandaan ni Magellan Palatandaan ni Lapu-lapuNilalaman Namatay siya sa sugata. Paano namatay si mula sa engkwentro sa Pinatay siya ni Lapu-lapu mga sundalo ni Lapu-lapu. at ng kanyang mga Magellan? Si Lapu-lapu ay hepe ng tauhan sa isang labanan. islang Mactan. Si Lapu-lapu ang unangb. Paano ipinakilala si Pilipinong lumaban sa Lapu-lapu? mga Espanyol. Si Lapu-lapu ang unangc. Ano ang Si Ferdinand Magellan ang Pilipinong lumaban sa kahalagahang unang taong lumigid sa dayuhang mananakop. historikal ng tao na mundo. pinararangalan? 1958 1941Pagsasakonteksto Ito ang panahon bago Sa panahong ito aya. Kailan ginawa ang naging independyente ang nagsasarili na ang bansang Pilipinas. bansang Pilipinas. mga palatandaan?b. Anong mahalagang Punto de bista ito ng Punto de bista ito ng dayuhan. mga Pilipino. kaganapan sa mga panahong ito ang maaaring nakaapekto sa nilalaman ng mga palatandaan?Pag-unawaKaninong punto debista ang ipinahihiwatigng palatandaan? 2. Pag-ugnay ng dalawang palatandaan sa salaysay ni Pigafetta: Alinang mas malapit sa sipi at bakit?! • Ang palatandaan noong 1958 tungkol kay Lapu-lapu ay mas malapit sa salaysay ni Pigafetta dahil parehong tinukoy ang labanan nina Magellan at Lapu-lapu, na hindi simpleng engkwentro ng dalawang tao o grupo. • Ngunit ang konklusyon sa palatandaan ni Lapu-lapu ay hindi nanggaling o base sa salaysay ni Pigafetta.! 40
! 3. Mga kriterya sa pagmarka ng simbolo at motto ni Lapu-lapu! a. Malikhain ang simbolo. b. Kinakatawan o sinasalamin nito ang papel ni Lapu-lapu sa kasaysayan at ang kanyang mga katangian. c. Ipinaliwanag nang mahusay ang kahulugan ng bawat bagay o guhit sa simbolo. d. Angkop ang motto sa simbolo.Gawain 2. Kristiyanisasyon bilang Paraan ng PananakopSipi mula kay Pigafetta, mga 1525Gabay na Tanong Sagot ng Grupoa. Anong mga • Kristiyanisasyon: pagbinyag ng mga Pilipino, pagsunogparaan ang nila ng kanilang mga idolo, pagtayo at pagsamba saginamit ng krus;Espanya upang • Sapilitang pagkolekta ng pagkain at tributo mula samakontrol ang mga Pilipino; atlokal na • Pagbanta at paggamit ng mga Espanyol ng dahas opopulasyon? puwersa.b. Ano ang reaksyon • Pagtanggap ng ilang mga Pilipino (tulad ni Humabon)ng mga Pilipino sa kapangyarihan ng mga Espanyolsa mga Espanyol? • Di pagtanggap ng ibang mga Pilipino sa mga Espanyol (katulad ng ilang hepe ni Humabon, mga taga-islang Bulaia, at mga Muslim)c. Ano ang tingin ng • Ang mga Pilipinong ayaw maging Kristiyano aymga Kastila sa itinuring na kalaban dahil ang hindi pagtanggap samga Pilipino sa Kristiyanismo ay tanda ng paghamon o pagtutol sausapin ng kapangyarihan ng Espanya.kumbersyon saKristiyanismo?! 41
!Gawain 3. Reducción: Ang Paglipat ng mga Kinaroroonan 1. Pagsuri sa sipi mula kay Obispo Domingo de Salazar, 1583, atLuis de Jesus at Diego de Santa Theresa, 1660-1666a. Bakit ginawa ang • Inilipat ang mga katutubong tirahan mula sa kalat-kalatreducción? at malalayong lugar tungo sa siksik na komunidad upang mapadali ang pagpapalaganap ng Katolisismo sa mga Pilipino. • Hindi sapat ang bilang ng mga prayleng Espanyol upang isagawa ang kumbersyon ng buong populasyong Pilipino, kung kaya mas madali kung nasa iilang lugar lamang ang mga lokal na komunidad.b. Ano ang • Tutol ang mga Pilipino sa reducción dahil ilalayo sila reaksyon ng sa mga pampang ng ilog o di kaya sa baybay ng mga Pilipino? dagat o mga lugar (gubat o ilog) kung saan nila kinukuha ang kanilang ikinabubuhay. • Maaari ring ayaw iwanan ng mga Pilipino ang kanilang mga ninuno na nakalibing sa lugar ng kanilang tirahan (base sa napag-aralan sa ikalawang modyul).c. Ano ang naging • Naghirap ang mga Pilipino dahil sa sapilitang paglipat epekto sa mga ng kanilang tirahan. Pilipino?d. Nakamit ba ang • Ayon kina de Jesus at de Santa Theresa, nabawasan layunin ng pa nga ang Kristiyanismo sa mga lugar na pinailalim reducción? Bakit sa reducción. Ito ay dahil sa pagtutol ng mga Pilipino o bakit hindi? sa paglipat ng kanilang tirahan.2. Ang reducción bilang instrumento ng pananakop! Ang reducción ay instrumento ng pananakop dahil sa paniwala ng mga Espanyol na lalo nilang mapapasunod ang mga Pilipino kapag maging Kristiyano ang mga ito. Praktikal na sagot din ang reducción sa kakulangan ng pari sa Pilipinas; hindi nila kayang ikalat ang Katolisismo sa lahat ng isla.! 42
!Gawain 4. Tributo at Polo bilang Istrumento ng Pananakop1. Pagbayad ng buwis sa kasalukuyan! Nagbabayad ng buwis ang mamamayan • bilang tungkulin ng isang miyembro ng lipunan na nag- aambag sa kapakanan ng lahat; • upang magkaroon ng iba’t ibang serbisyong pampubliko katulad ng edukasyon, kalusugan, mga daan at tulay.2. Presentasyon ng mga posisyon Grupo Posisyon1. Opisyal at Kahulugan at dahilan ng tributo • Ang tributo ay buwis na ibinabayad ng Pilipinong sakop ng encomendero encomienda sa pamamagitan ng produkto katulad ng bigas,2. Simbahang manok, at ginto. Katoliko • Ipinapataw ang tributo dahil nagsilbi itong pagkilala ng mga Pilipino sa kapangyarihan ng Espanya at pantustos sa mga gastusin ng Espanya sa pangangasiwa ng kolonya. • Ang polo ay sapilitang pagsisilbi o pagtatrabaho sa iba’t ibang proyekto ng gobyerno tulad ng pagkuha ng kahoy para sa sasakyang pandagat, paggawa ng mga sasakyang ito, pagtayo ng tulay, kalsada, at iba pang imprastruktura. • Ang polo ay ipinataw upang magkaroon ang mga Espanyol ng patuloy at matatag na mapagkukunan ng kinakailangang trabahador sa anumang lugar at panahon at para sa anumang proyekto ng gobyerno. Reklamo sa tributo at polo • Hindi makatao ang pagkolekta ng mga encomendero sa tributo. Halimbawa ay ang pagkuha ng palay na wala nang naiiwan sa mga Pilipino, ang sapilitang pagbabayad ng tributo sa anyo ng ginto kahit wala sila nito, at ang pagkolekta ng tributo sa mga bata, matatanda at mga alipin. • Ang implementasyon ng polo ay labag sa utos ng hari. Halimbawa, hindi ipinatupad ng mga Espanyol ang patakaran na dapat hindi magtrabaho ang mga Pilipino sa panahon ng anihan o taniman; dapat silang bigyan ng sahod para sa bawat trabahong ginawa; at hindi sila dapat ipadala sa malayong lugar. • Dahil sa pang-aabuso, nais umalis ang mga Pilipino at lumipat sa ibang isla.! 43
!3. Opisyal at Sagot sa reklamo encomendero • Sumusunod lamang ang mga encomendero sa utos ng hari;4. Simbahang karapatan nilang mangolekta ng tributo. Hindi naman Katoliko kaibigan ang mga Pilipino kundi sakop ng Espanya. • Mayroon namang mga Pilipinong handang magbayad ng5. Hari tributo batay sa mga produktong tinatanim o makukuha sa kanilang lugar. Masagana ang kapaligiran at kalakalan at hindi nagkukulang sa mga produkto gaya ng tela, bulak, banga at porselana, palamuti, ginto at alak. • Hindi tamang akusahan ang mga encomendero base lamang sa mga indibidwal na kaso ng pang-aabuso. Iba-iba ang batayan ng buwis sa mga lugar at iba-iba rin ang kayamanan ng mga Pilipino. Ang iba ay mayaman samantalang ang iba naman ay namumuhay sa pagnanakaw. Sa Bisayas, halimbawa, tamad ang mga tao at laging naglalasing. • Kung may mga Pilipinong nais umalis, ito ay dahil matitigas ang ulo nila, samantalang ang iba naman ay kadalasang lasing at sa gayon ay walang pambayad ng tributo. Pagtanggol at paggiit ng posisyon ng Simbahan • Hindi lang indibidwal na kaso ng pang-aabuso ang pinag- uusapan kundi mga pang-aaping nangyayari sa iba-ibang bahagi ng kolonya. • Maaaring mangolekta ang mga encomendero ng tributo ngunit dapat nilang sagutin ang gastos sa kumbersyon ng mga katutubo sa Katolisismo. Ngunit hindi ito ginagawa. • Dapat wala ring pang-aabuso sa pangongolekta ng tributo. Dapat sundin ang utos ng hari. Hindi nga makareklamo ang mga Pilipino sa alcalde-mayor dahil inaaresto sila at sinisingil pa habang nasa preso. Nararapat ang mga patakarang tributo at polo dahil kailangang kilalalanin ng mga nasasakop ang kapangyarihan ng hari at bilang tugon sa mga serbisyo ng gobyerno katulad ng Katolisismo. Ngunit dapat ipatupad ang mga ito sang-ayon sa utos ng hari. Ang utos na ito ay: • Ukol sa polo: hindi dapat kumuha ng trabahador sa polo kung mayroong boluntaryong manggagawa; hindi dapat dalhin sa malayo ang mga trabahador sa polo; dapat silang bayaran at bayaran agad; hindi dapat maapektuhan ang taniman at anihan; pagbutihin ang mga sasakyang dagat upang hindi makapinsala sa seguridad at kalusugan ng mga manggagawa. • Ukol sa tributo: hikayatin ang mga Pilipino na magbayad…! 44
!… 5. Hari • …ng tributo; dapat katamtaman lamang ang singil at nanggagaling sa mismong lugar.Pagtataya 1. Ipasulat sa mga estudyante ang kahulugan at katangian ngkolonyalismo, mga halimbawa ng pamamaraang ginamit ng Espanya sa Pilipinas,at ang epekto ng kolonyalismo sa mga nasasakupan.Ang kolonyalismo ay ang pagsakop, paglawak, at pamamahala ng isang estadosa ibang teritoryo.Katangian • Ipinatutupad nito ang sariling interes ng mananakop. • Pinakikinabangan ang mga yamang-likas at ang pagtatrabaho ng nasakop na populasyon.Pamamaraan ng • Kadalasang mapang-abuso ang relasyon ng mgaEspanya sa mananakop at mga nasakop.Pilipinas • Kristiyanisasyon • Reducción • Tributo • PoloEpekto Hindi umuunlad ang buhay ng nasakop na populasyon dahil sa pangingibabaw o pangunguna ng interes at layunin ng mananakop. 2. Maaari ring atasan ang mag-aaral na sumulat sa hari ng Espanyaupang a. Ihayag ang kanilang pagtutol sa reducción o tributo at polo; b. Ipaliwanag ang mga dahilan ng kanilang pagtutol; at c. Ilahad ang mga rekomendasyong magbibigay ng solusyon sa mga suliranin. Hindi lalabis sa isang pahina ang haba ng liham. Kung may oras,maaaring ipabahagi sa klase ang mga sulat.Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Nabuo na ng klase ang lahat ng modyul para sa unang markahan ngAraling Panlipunan, na nag-umpisa sa sinaunang panahon at nagtapos sapagtatag ng kolonyang Espanya sa Pilipinas. Sa susunod na markahan aysusuriin ang iba pang primaryang sanggunian tungkol sa paghubog ngkamalayang Pilipino, mula sa mga pag-aalsa laban sa iba’t ibang pamamaraangkolonyal hanggang sa rebolusyon para sa kalayaan.! 45
!Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang PilipinoGabay ng Guro 1 Pag-aalsa Laban sa Pang-aabusoGawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622 2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660Oras 3. Mga pag-aalsang agraryo sa mga Tagalog na probinsya, 1745 Lima (5) GABAY NG GUROGamitin ang gabay hawak ang modyul sa pagkatuto.Layunin, Tema at Kakayahan Inaasahang mauunawaan ng mag-aaral ang konteksto ng mga pag-aalsalaban sa Espanya, ang dahilan ng mga ito, kung sinu-sino ang namuno atlumahok sa mga pagkilos, ang takbo ng kanilang kilos at epekto nito sa mgaPilipino. Ang mga ito ay tatalakayin bilang balangkas sa pagsusuri ng mga sipiukol sa pag-aalsa. Kaugnay ito sa mga tema ng Araling Panlipunan. • Tao, Lipunan at Kapaligiran • Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa • Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan • Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala • Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo Sa pamamagitan ng mga tema at sipi, inaasahan ding mauunawaan anghistorikal na kahalagahan ng mga pag-aalsa. Sa pagsusuri ng mga ulat ng mgaprayle at opisyal na Espanyol, magkakaroon ang mag-aaral ng pagkakataongmatutunan ang sumusunod na kakayahan. Pangkalahatang Tiyak na Kakayahan Kakayahan • Naipaliliwanag ang konteksto ng mga pag-aalsaNakauunawa ng • Natutukoy ang mga historikal na aktor sa mga pag-ugnayang sanhi atepekto aalsaNakasusuri ng sipi ng • Nailalarawan sa sariling salita ang kilos ng mgamga primaryangsanggunian tungkol lumahok sa pag-aalsa at ang reaksyon ng mgasa pag-aalsa Espanyol • Nakauunawa ng sanhi at epekto ng mga pag-aalsa • Base sa mga sanggunian, naipaliliwanag kung bakit hindi nagtagumpay ang mga pag-aalsa • Naipaliliwanag ang kahalagahan ng mga pag-aalsa…! 46
!Naipaliliwanag ang …sa kasaysayan ng Pilipinaskalahagahan ng mga • Nakakukuha ng datos mula sa mga salaysaypag-aalsa sa • Nakahihinuha mula sa mga salaysaykasaysayan ng • Nakagagawa ng buod ng impormasyon mula sa iba-Pilipinas ibang sipi • Nailalahad ang impormasyon sa maayos na paraan • Natatalakay ang resulta ng pagsuri ng mga sipiGawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-16221. Impormasyon mula sa sipi ni Francisco Leandro de Viana, 1765a. Kadalasan o dami Mula 1521 hanggang 1765, halos lahat ng mga lalawiganng pag-aalsa ay nag-alsab. Impormasyon • Masasabing hindi naging mapayapa ang proseso ngnakuha at kolonisasyon. Nagkaroon ng malakas at maramingnahinuha mula sa pagtututol ang mga Pilipino.sipi • Hindi pinansin ang dahilan ng mga Pilipino sa pag- aalsa. Bagkus ay lalo pang pinaigting ng mga Espanyol ang kanilang pagsupil sa pamamagitan ng pagtaas ng tributo.2. Pagsusuri ng sipi hinggil sa pag-aalsa ni Tamblot Konteksto Naganap ang pag-aalsa sa Bohol noong 1621-1622 habang Aktor karamihan ng mga pari ay nasa Cebu upang ipagdiwang ang Sanhi beyatipikasyon ni San Francis Xavier. Pagkilos Tamblot kasama ang isa o dalawa pang paring katutubo (pari ng mga diwata) at apat na nayon! • Ibig bumalik ng mga katutubo sa dati nilang relihiyon at talikuran ang Katolisismo. • Naniwala ang mga rebelde na kung bumalik sila sa dati nilang relihiyon, giginhawa ang kanilang buhay. • Nag-alsa ang apat na bayan sa islang Bohol; ang Loboc at Baclayon lamang ang hindi lumahok sa pag-aalsa. • Pumunta sa Bohol si Juan de Alcarazo, alcalde-mayor ng Cebu, para supilin ang pag-aalsa, ngunit hindi pumayag ang mga rebelde. Sinunog nila ang apat na nayon at mga simbahan nito. Inihagis nila sa lupa ang mga rosaryo at krus at sinaksak ng 18 beses ang imahen ng Birhen Maria. 47
Search
