Araling Panlipunan Grade 9 Part 2

Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilangpagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapuntasa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sakanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sapamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na angline of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noongpanahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ngmundo na di pa nararating ng mga taga-Europe. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Bakit hinati ni Pope Alexander VI ang mundo sa Portugal at Spain? Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilangpagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapuntasa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sakanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sapamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na angline of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noongpanahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ngmundo na di pa nararating ng mga taga-Europe. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Isinilang si Ferdinand Magellannoong 1480 sa Sabrosa, Portugal kinaRui de Magalhaes, ang kanyang amaat Alda de Mesquita, ang kanyang ina.Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating ang Pilipinas 307

Ang mga Dutch Ano ang mahalagang nbunga ng paglalayag ni Magellan? Sa pagpasok ng ika-17 siglo,napalitan ng mga Dutch ang mga Paano narating ni Magellan angPortuguese bilang pangunahing bansang Pilipinas?kolonyal sa Asya. Inagaw nila angMoluccas mula sa Portugal at nagtatag Si Henryng bagong sistemang plantasyon kung Hudson, sasaan ang mga lupain ay pinatamnan ng kaniyamga tanim na mabili sa pamilihan. Ang ipinangalan angnaging epekto nito ay sapilitang paggawa Ilog ng Hudsonna naging patakaran din ng mga Español sa Manhattan,sa Pilipinas. USA. Nagkaroon din ng mga kolonya Nagtatag din ng pamayanan sa Africaang mga Dutch sa North America. ang mga Dutch sa pamamagitan ngPinangunahan ito ng English na mga Boers; mga magsasakangmanlalayag na si Henry Hudson na nanirahan sa may Cape of Good Hope.naglakbay para sa mga mangangalakal Nguni’t nang ika-17 siglo, humina angna Dutch. Napasok niya ang New York kapangyarihang pangkomersiyo ng mgaBay noong 1609 at pinangalanan itong Dutch at ito’y pinalitan ng InglateraNew Netherland. Noong 1624, isang bilang pinakamalakas na imperyongtrade outpost o himpilang pangkalakalan pangkatubigan ng Europe.ang itinatag sa rehiyon na pinangalanangNew Amsterdam. Ito ngayon ay kilala Halaw mula sa : Ease Modyul 14bilang New York City. Paano pinalitan ng mga Dutch ang Kung ihahambing sa pananakopng mga Dutch sa America, mas nagtagal mga Portuguese bilangang kanilang kapangyarihan sa Asyadahil sa pagkakatatag ng Dutch East pangunahing bansang kolonyal saIndia Company o VereenigdeOostindische Compagnie (VOC) noong Asya?1602. Ang mga daungan nito angnagbigay ng proteksiyon sa monopolyong mga Dutch sa paminta at iba pangrekado. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp.244-245 308

Kahalagahan ng mga Paglalayag Paano nakatulong sa paglawak ng at Pagtuklas ng mga Lupain kapangyarihan ng Europe ang paglalayag at pagtuklas ng mga Nagbunga ng pagbabago ng lupain?mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas atpaglalayag noong ika-15 at ika-16 na Epekto ng Unang Yugto ngsiglo. Nawala sa dating kinalalagyan Kolonisasyonang Italy sa kalakalan na kaniyangpinamunuan sa Medieval Period. Maraming mahahalagang epektoNaging sentro ng kalakalan ang mga ang unang yugto ng kolonisasyon.pantalan sa baybay-dagat ng Atlanticmula sa Spain, Portugal, France, 1. Ang mga eksplorasyon naFlanders, Netherlands at England. Sa pinangunahan ng mga Español atpagkakatuklas ng mga lupain, higit na Portuguese ang nagbigay-daan sadumagsa ang mga kalakal at spices na malawakang pagkakatuklas sa mganagmula sa Asia. Sa North America, lupaing hindi pa nagagalugad at mgakape, ginto at pilak; sa South America, sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rinasukal at molasses; at sa Kanlurang ang nagpalakas ng ugnayan ng SilanganIndies, indigo. at Kanluran. Ang mga produktong ito ang 2. Nakapukaw rin ng interes sanagpalawak sa paglaganap ng mga mga bagong pamamaraan at teknolohiyasalaping ginto at pilak na galing sa sa heograpiya at paglalayag ang mgaMexico, Peru at Chile. Ito ang eksplorasyon.nagpasimula ng pagtatatag ng mgabangko. Sa dami ng mga salapi ng 3. Sumigla ang paglaganap ngmga mangangalakal, kinailangan nilang sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahilmay paglagyan ng kanilang salaping sa kolonisasyon.barya. Kaya ang salaping papel angkanilang ginamit at ipinakilala sa mga 4. Nagdulot ng maraming suliraninmangangalakal. Ang salapi ring ito ang ang kolonisasyon sa mga bansang sakopnagbigay-daan sa pagtatatag ng tulad ng pagkawala ng kasarinlan,kapitalismo, ang sistema kung saan paninikil ng mananakop atmamumuhunan ng kaniyang salapi ang pagsasamantala sa likas na yaman ngisang tao upang magkaroon ng tubo o mga bansang ito.interes. 5. Nagkaroon ng pagbabago sa Sa Medieval Period, hindi alam ecosystem sa daigdig na nagresulta sang mga tao ang pag-iipon ng salapi. pagpapalitan ng hayop halaman, sakit saNasisiyahan na sila kung sapat ang pagitan ng Old World at New World.kanilang kita sa kanilangpangangailangan. Ngunit sa pag-unlad Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig ninang kalakalan, dumami ang kanilang Teofista L. Vivar et’al pp. 185 - 186salaping naipon. Hindi nila ito itinago.Bagkus, ginamit nilang puhunan para Mabuti ba o masama ang naginghigit na lumago ang kanilang salapi. epekto ng unang yugto ng kolonisasyon at imperyalismo? Patunayan. ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ 309

GAWAIN 5: Talahanayan Ng ManlalayagPanuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mgaimpormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon. MGA NANGUNA SA EKSPLORASYONPERSONALIDAD BANSANG TAON LUGAR NA NARATING/ PINAGMULAN KONTRIBUSYONHalimbawa: Portugal 1498 IndiaVasco Da Gama Pamprosesong tanong 1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating? 2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain? 3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na nanguna sa paggalugad sa daigdig? 4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe? 5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang nakararating, papayag ka ba? Bakit?GAWAIN 6: Pin The Flag Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon?Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop.Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang Kanluranin nananguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito.Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang narating atnasakop. 310

Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gifPortuguese Español French Dutch English Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat angkanilang pangalan sa talahanayan. BANSANG KANLURANIN BANSANG NASAKOP1.2.3.4.5.Pamprosesong tanong1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang nasakop?2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang bansa?4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga Kanluranin?5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa iyong bansa, ano ang iyong gagawin? 311

GAWAIN 7: Mabuti O Masama ? Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismoat Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagangkonseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.EPEKTO NG UNANG NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN YUGTO NGIMPERYALISMO AT KOLONISASYON1. Paglakas ng ugnayan ngSilangan at Kanluran.2. Paglaganap ngsibilisasyong Kanluranin saSilangan.3. Pagbabago ngecosystem ng daigdigbunga ng pagpapalitan nghayop, halaman at sakit.4. Paglinang ng mgaKanluranin sa likas nayaman ng mga bansangnasakop.5. Interes sa mga bagongpamaraan at teknolohiyasa heograpiya atpaglalayag.Pamprosesong tanong1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto?2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa? Bakit?3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating bansa? Bakit? Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayari at epekto ng Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. 312

GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko,Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Basahin at unawain ang sumusunod nateksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain Ang Rebolusyong Siyentipiko Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko. Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman”. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista. Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng sansinukob. Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko. Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa sansinukob. Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagong siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ng lipunan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyangpropesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni ChristopherColumbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na siCopernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala attradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na angmga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol saSansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwassa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nitoay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sasarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang nasasentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ngSansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric. 313

Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagadinilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mgapuna mula sa Simbahan at nangangahulugan ngpersekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sapamamagitan ng Inquisition.Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric? Ang Teoryang HeliocentricMga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe) Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw nguni’t mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at mabagal kung ito’y palayo.Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ngpanahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha atpagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa Kilusangnagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kaniyang kontemporaryona si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ngmalaking oposisyon sa SimbahanTaong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyongnteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sakalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro niCopernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isangimbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sakaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibangresulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniyang Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikongpagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika. Halaw mula sa: Ease Modyul 13 Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang kanilang paniniwala? __________________________________________ __________________________________________ Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig? __________________________________________ __________________________________________ 314

Ang Panahon ng Enlightenment Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba’t ibangaspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunladang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging saedukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sabatayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. Bagama’t ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europenoong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. AngEnlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula samahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag napaniniwala noong Middle Ages. Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mgamodernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sasining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mgaintelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugposa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa angkawalan ng katarungan sa lipunan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254Ang Makabagong Ideyang Pampolitika Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mgapilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring magingkasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maginggabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan.Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikongpangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sateoryang pampulitikaAng Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walangpinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan. Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isangkasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan atmaging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan atpoprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatangmagrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad.Ano ang paliwanag ni Hobbes Halaw mula sa: Ease Modyul 13tungkol sa pamahalaan? 315

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke na may parehong paniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng kanilang pinuno. Nguni’t naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kaniyang natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may mataas na moral at mayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at pag-aari. Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayangpangalagaan at ibigay ang kaniyang mga natural na karapatan. Binigyang-diin din niya nakung ang tao ay gumamit ng pangangatuwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isangpamahalaang mabisang makikipag-ugnayan at tutulong sa kaniya. Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaingTwo Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiyasa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Angideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng GreatBritain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay nagingmahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Lockeukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan. Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang Pranses na si Baron deMontesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang pamahalaan.Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na pangunahing gawain ayang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpapatupad ng batas at ang hukuman natumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois Marie Arouet,sa tunay na buhay at isa ringPranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban sa Simbahan at Korteng Royal ng France.Ito ang naging dahilan ng kaniyang dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaonsiya ay napatapon sa Inglatera. Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyangbinigyan ng pagpapahalaga ang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton. Ano ang pagkakaiba ng paniniwala ni John Locke kay Thomas Hobbes? Sa mga paniniwalang nabanggit, alin dito ang higit mong pinaniniwalaan? 316

ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng Paano binago ngmalaking pagbabago sa aspektong agrikultura at Rebolusyong Industriyalindustriya sa mga bansa sa Europe at sa United ang agrikultura atStates. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa industriya sa Europe?katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitannito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ngmga bagong imbentong makinarya. Nagbigay itong malaking produksiyon sa mga bansa,karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mgayaring produkto. Maraming mga naninirahan samga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mgasiyudad at namasukan sa mga industriya upangkumita nang malaki.Ano-ano ang Ang Bagong Uri ng Rebolusyonpagbabagongnaganap sa Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbongpamumuhay ng makinarya sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawag namga taga-Europe Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saandahil sa ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mgaRebolusyong makabagong kagamitan gaya ng makinarya sa kanilangIndustriyal? produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Naging daan ito upang sila’y magkaroon ng malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay. Nagsimula ito noong 1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura. Halaw mula sa: Ease Modyul 13 317

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYALAng Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron nanaging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap angkaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyangkalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ngpagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ngkalakal. Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko (domestic system) ang trabaho sa pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggang sa makabuo ng isang tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan. Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng pagbubuo na matagal. Ang mayayaman lamang ang may oportunidad na magkaroon ng maraming damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay itinuturing na luho lamang ng panahong iyon. Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali angpagprodyus ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinangspinning jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya nang mabilis at samaraming sisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin ngisang manggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya.Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cottongin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mgamateryal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento angcotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malakingproduksiyon para sa paggawa ng tela sa United States. Halaw mula sa: Ease Modyul 13Bakit sa Great Britain 318nagsimula ang RebolusyongIndustriyal?___________________________________________________________________________________________________________________

Ease Modyul 13Ang Paglago at Paglaki ngRebolusyong Industriyal Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine naAng pagkakaimbento sa steam naimbento noong 1705 at 1760 naengine ay naging daan para maragdagan nakatulong sa pag-pump ng tubigang suplay ng enerhiya na magpapatakbo na ginamit para makapagsuplay ngsa mga pabrika. Kaya mas marami pang tubig na magbibigay ng enerhiyangmga sumunod na imbensiyon na ginawa hydoelectric na nagpatakbo ng mgaang tao na karaniwang gawa sa bakal makinarya sa mga pabrika.gaya ng mga makinarya sa bukid, baril,sasakyang dumaraan sa mga riles. Ang Rebolusyong IndustriyalNakatulong ito sa mabilis na pagdadala ay nakatulong din sa pagbibigay ngng mga produkto sa iba’t ibang lugar at maraming oportunidad saugnayan sa pamamagitan ng paghahanapbuhay sa mga tao.makabagong telekomunikasyon. Maraming nagkaroon ng malaking puhunan at nagbago saNaging kilala ang pangalan nina pamumuhay ng mga tao hanggangAlexander Graham Bell bilang imbentor mabuo ang panggitnang uri ng mgang unang telepono at ni Thomas Alva tao sa lipunan.Edison na nagpakilala ng lakas ngelektrisidad upang nang lumaon ay Halaw mula sa: Ease Modyul 13makatulong para ang isang buongkomunidad ay maliwanagan nito atpatakbuhin pa ang mga makabago nilangkasangkapan. Si Samuel B. Morse namanay pinakilala ang telegrapo na nakatulongpara makapagpadala ng mga mensahe samga kakilala, kaibigan at kamag-anakansa ibang lugar. Ibigay ang naitulong ng sumusunod na imbensyon. 1. Steam engine – 2. Telepono – 3. Telegrapo – 4. Bombilya – 319

EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO Ano-ano ang naging epekto ng Rebolusyong lndustriyal? Nagpabago sa pamumuhay ng tao angindustriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga _______________________taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng _______________________pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter. _______________________Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang _______________________naging palaboy. Maging ang mga bata ay _______________________napilitang magtrabaho. Isa ito sa nagingnapakabigat na suliraning panlipunan at pang- Nakatutulong ba ang mgaekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang imbensiyon ng Rebolusyongpampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng Industriyal sa pang-araw-tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle araw mong pamumuhay?class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng Patunayanmga unyon ng mga manggagawa hanggangnoong kalagitnaan ng ika-19 na siglo. _______________________ _______________________ Sa pag-unlad ng industriyalisasyon, _______________________higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa _______________________pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa _______________________pangangailangan nila ng mga hilaw nasangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rinang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilangmga produkto. Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p.189Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makasasama mo sa gawaing ito atmagplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari ringmagsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa. Pangkat 1: Rebolusyong Siyentipiko Pangkat 2: Enlightenment Pangkat 3: Rebolusyong Industriyal 320

Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart angmahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa.Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamag-aral.DAHILAN KAGANAPAN EPEKTO/ KINALABASAN Rebolusyong Siyentipiko Enlightenment Rebolusyong Industriyal EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang dahilan ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal? 2. Sino-sino ang mga indibidwal na nanguna sa bawat panahon? 3. Ano-ano ang naging epekto ng bawat panahon sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe? 4. Bakit naganap ang Rebolusyong Industriyal sa Great Britain? 5. Bakit dapat pahalagahan ng mundo ang naiambag ng mga Rebolusyong ito sa panahon natin ngayon? 6. Maaari pa kayang magkaroon ng mga ganitong rebolusyon ngayon? Sa iyong pananaw, anong rebolusyon ang maaaring maganap sa kasalukyan na may malaki ring maitutulong sa pang-araw-araw mong pamumuhay?GAWAIN 9: May Ginawa Ako! Ikaw Ba?Panuto: Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa mga tekstongbinasa sa aralin, punan ng mahahalagang impormasyon ang talahanayan namaglalaman ng mga naging kontribusyon sa iba’t ibang larangan ng mgapersonalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na maisagawa ito. 321

PERSONALIDAD LARAWAN LARANGAN KONTRIBUSYONHalimbawa: Astronomiya TeleskopyoGalileo GalileiPamprosesong tanong1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng kanilang mga kontribusyon?5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabigyang-halaga ang naging kontribusyon nila?GAWAIN 10: MAGSURVEY TAYO!Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutanang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mongnaunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin angmga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.Eskala 3 - Lubos na Naunawaan 2 - Naunawaan 1 - Di - naunawaan Pamantayan 3 211. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan nglikas na agham at karunungang pangkulto.2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikitasa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulongng katuwiran.3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral anginductive method.4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ngEnlightenment.7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ngRebolusyong Industriyal.8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng 322

kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sapamahalaan.9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya “ang tao ay likas na makasarilikaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao”.10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uringpanlipunan - ang proletariat at bourgeoisie. Pamprosesong tanong 1. Alin sa mga kaisipang binanggit sa survey ang hindi mo naunawaan? 2. Ano ang iyong naramdaman habang ginagawa ang pagsagot sa survey? 3. Paano nakatulong ang survey na ito sa iyong pag-unawa ng aralin?GAWAIN 11: ICOLLAGE MO AKO!Panuto: Maraming naiwang pamana ang mga naganap na Rebolusyon sa atingkabihasnan ngayon. Upang maipakita ang pagbibigay-halaga lilikha kayo ng isangcollage na maglalaman ng mga naging kontribusyon o pamana ng mga naganap naRebolusyon (Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal).Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang.Isaalang-alang ang mga miyembrong hindi mo pa nakasama sa bubuuing pangkat. Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat miyembrong pangkat. Pagkatapos magawa ang Collage ay ibahagi ito sa klase. Sagutin rinang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pag-unawa ng gawaing ito.Markahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria.CRITERIA NAPAKAGALING MAGALING MAY MARKA 3 2 KAKULANGAN 1IMPORMA Ang nabuong collage ay Ang nabuong collage Ang nabuong collageTIBO/ nakapagbibigay ng ay nakapagbibigay ng ay kulang sa sapat naPRAKTIKA kumpleto, wasto at wastong impormasyon tungkolLIDAD napakahalagang impormasyon tungkol sa tungkol sa naging impormasyon tungkol sa sa tungkol sa naging kontribusyon o pamana naging kontribusyon o kontribusyon o ng mga naganap na pamana ng mga naganap pamana ng mga rebolusyon. na rebolusyon. naganap na rebolusyon. May kakulangan angMALIKHAI Ang pagkakadisenyo ng Ang pagkakadisenyo elemento ngN collage tungkol sa ng collage tungkol sa pagkakadisenyo ng naging kontribusyon o naging kontribusyon o collage tungkol sa pamana ng mga naganap pamana ng mga naging kontribusyon o na rebolusyon. naganap na pamana ng mga rebolusyon. naganap na rebolusyon at nagpapakita ng limitadong antas ng pagkamalikhain. 323

KATOTOH Ang collage ay Ang collage ay Ang collage ayANAN nagpapakita ng nagpapakita ng nagpapakita ng iilang makatotohanang pangyayari tungkol sa pangyayari lamang pangyayari tungkol sa naging kontribusyon o tungkol sa naging naging kontribusyon o pamana ng mga kontribusyon o pamana pamana ng mga naganap naganap na ng mga naganap na na rebolusyon. rebolusyon. rebolusyon.Pamprosesong tanong1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang iniwan sa kabihasnan ng mga Rebolusyong naganap sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo ang mga pamanang ito? Sa nakaraang paksa ay nilinaw sa iyo ang mga pangyayari atkontribusyon ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at RebolusyongIndustriyal. Sa susunod na gawain ay pag-aaralan mo naman ang Ikalawangyugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.GAWAIN 12: Hiwag Mo Akong Sakupin !Panuto: Itinuturing ang ika-19 na siglo bilang panahon ng Ikalawang Yugto ngImperyalismo at Kolonisasyon. Gusto mong malaman ang mga dahilan ng kanilangpananakop? Anong uri na ng pananakop mayroon sa panahong iyon? Gaanokalawak ang imperyong Kanluranin? Sige, basahin at unawain mo na ang tekstotungkol sa aralin. IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANINAng Pananakop sa Makabagong Panahon Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nangpumalaot ang mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain,Netherlands, France at Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunitlahat ng mga imperyong ito ay bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalanng kolonya sa North America ang Netherlands at France. Matagumpay na nakapag-alsa laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng Britain sa America, ang Timog Canada atang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal. Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unangbahagi ng ika-20 siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang RebolusyongIndustriyal. Ang panahon mula noong 1871 hanggang sa nagsimula ang UnangDigmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang mabilis na paglawak ngpagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 211-213 324

Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sapaggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny maykarapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ngHilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ngkanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mgakolonyang kanilang sinakop.Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo.Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya,protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ngBritain.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 211-213 Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ngibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saankontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa. Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ngibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saankontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng Ano-ano ang mga dahilan at uri ngmga Kanluranin? pananakop sa Ikalawang Yugto ng___________________________________ Imperyalismo at Kolonisasyon?____________________________________________________________________________________________________________________________________________ 325

Paggalugad at Pag-aagawan sa Ang Pag-aagawan sa Africa ng mgaGitnang Africa Bansa ng Europe Hindi gaanong kilala ng mga Nahahati sa tatlong rehiyon angEuropeo ang Africa sapagkat kontinente ng Africa - ang hilagangmahirap marating ang kaloob-looban bahagi na nakaharap sa Dagatnito. Hindi maaasahan ang mga ilog Mediterranean, ang pinakagitnangdahil marami sa mga ito ang bahagi ng tropiko o mainit na bahagimalalakas ang agos at lubhang at ang malamig na bahagi sa maymapanganib. Madilim ang gubat dito tiimog.at maraming hayop na naglipana.Nagkaroon lamang ng kaalaman dito Madaling marating mula sanang marating ito ng isang Europe ang unang rehiyon samisyonerong Ingles, si David pamamagitan ng DagatLivingstone. Mediterranean. Ngunit matapos bumagsak ang imperyo ng Rome, Noong 1854, ginalugad ni nahiwalay ito sa Europe hindi lamangLivingstone ang Ilog Zambesi. Siya sa pamahalaan kundi maging saang unang dayuhan na nakamasid sa relihiyon man. Islam ang nagingmagandang talon ng Victoria na malaganap sa hilagang Africa atipinangalan sa reyna ng England. naging mahigpit na kalaban ngNakita rin niya ang lawa ng Nyasa at Kristiyanismo sa Europe. YumamanTanganyika. Dito siya namatay dahil ang mga lungsod sa bahaging ito tuladsa sakit. ng Tunis at Algiers dahil sa pangungulimbat sa mga sasakyang-Noong panahon ng dagat ng mga Europeo.katanyagan ng pananakop, ang Sa simula, interesado lamang ang mga Europeo sa kalakalan ngpaglaganap ng relihiyon, ang alipin. Ngunit sagana sa likas na yaman ang mga pook na ito tulad ngpambansang ambisyon at mga mga taniman ng ubas, mga punong citrus, butyl at pastulan ng hayop atpangkabuhayang pangangailangan magagandang panirahan ng mga Europeo. Pinaniniwalaang may minaang nagbunsod upang pag-agawan ng bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco. Kahina-hinayang naang gitnang Africa. Sa loob ng 30 palagpasin ang ganitong mga pagkakataon at kayamanan para sataon, ang dating hindi kilalang mga mga Europeo.pook ay naangkin lahat ng mga Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp.Kanluraning bansa. Nakuha ng 213 - 214Belgium noong 1885 angpinakamalaking bahagi ng Congobasin sa pamumuno ng pinakatusongmangangalakal ng Europe, si HaringLeopoldo I. Pinaghatian ng France,Britain, Germany, Portugal at Italyang ibang bahagi.Makatuwiran ba ang ginawang Bakit tinawag ng Great Britain ang India napangangalakal ng mga alipin? Bakit? “pinakamaningning na hiyas” ng imperyo? 326

Imperyalismong Ingles sa Timog Ang United States sa Paligsahan ngAsia mga Bansang Mananakop Sa mga mananakop, hindi Hindi nagpahuli ang United States sa mga bansang industriyalisado.natinag ang imperyo ng Great Bagaman marami sa Africa ang hindi sang-ayon sa pananakop ngmgaBritain. Sa halip, lalo pang teritoryo, napasali ito nang nakipagdigmaan ang United Stateslumawak ito. Bagaman lumaya ang laban sa Spain noong 1898. Ang tagumpay ng America laban sa Spain ay13 kolonya sa America sa nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto Rico at Pilipinas. Ayon kay PangulongRebolusyong Amerikano, William Mckinley, pinag-isipan pa niya kung ano ang nararapat gawin sanadagdagan naman ito sa ibang Pilipinas.dako. Ang British East India Nakuha ng United States ang Pilipinas at iba pang dating mga sakopCompany ang naging lubhang ng Spain tulad ng Guam na naging himpilang-dagat patungo sa Silangan atmakapangyarihan sa pamahalaan ang Puerto Rico bilang himpilang-dagat sa Carribean. Matapos ang Unangat dinala ang mga kaisipan, Digmaang Pandaigdig, nakuha rin nila ang dalawang teritoryo - ang Samoa nakaugalian, edukasyon at naging mahalagang himpilang-dagat at ang Hawaii kung saan makikita angteknolohiya sa bansa. Hindi Pearl Harbor, pinakatampok na baseng pandagat ng United States sa Pacific.naglaon, inilipat ang kontrol ng Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig ninakompanya sa pamahalaan ng Teofista L. Vivar et’al pp. 215 - 216imperyo noong huling bahagi ng1800. Tinawag na“pinakamaningning na hiyas” ngimperyo ang India. Sa Kasunduansa Paris noong 1763 na nagwakassa Pitong Taong Digmaan ngFrance at Britain, nawalan ngteritoryo sa India ang France.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 215 - 216Paano napasali ang United States sa Anong paraan ng pananakop ang ginamit ngpananakop ng mga lupain? mga Kanluranin sa West Indies, Australia, New Zealand at Central America? 327

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng EPEKTO NG IKALAWANG YUGTOKolonya NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON Mahihina ang West Indies,Australia, New Zealand at mga Epekto Ng Ikalawang Yugto Ngbansa sa Central America at walang Kolonisasyon sa mga Bansangpagkakaisa ang mga ito upang Nanakopmaipagtanggol ang kanilang bansa.Ang hukbo ng America ang nagsilbing Maraming aspeto ng buhay natagapangalaga sa mga pook na ito naaapektuhan ng pananakop. Ang mgaupang mapanatiling bukas ang gawaing pampolitika, pang-ekonomiya,pamilihan, makakuha ng hilaw na panlipunan at espiritwal at pangkultura aysangkap at mapangalagaan ang ginamit ng mga mananakop upangkanilang ekonomikong interes. Ang ganyakin ang mga bansang sakop namalalaking samahan sa negosyo ng sumunod sa kanilang ipinagagawa tuladAmerica ay nakakuha ng malalaking ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaanbahagi ng lakas-pangkabuhayan sa ng barko at pagsisilbi sa hukbo.pag-aari ng mga minahan, mga balonng langis, mga taniman, mga daang- Epekto ng Kolonisasyon sa mgabakal at samahan ng mga sasakyang Lupang Sakopdagat. Maraming pagbabago ang Isa pang pook na nakaligtas sapagkakaroon ng hidwaan ng mga ibinunga ng kolonisasyon sa lupaingbansang mananakop ang Australia atang kalapit na New Zealand dahil sakop. May pagbabagong pampolitika,matibay itong hawak ng Great Britain.Dito ipinadala ng Britain ang mga pang-ekonomiya, panlipunan atbilanggo matapos ang himagsikan saAmerica. Nang makatuklas ng ginto pangkultura.sa Australia, maraming Ingles anglumipat dito at ito ang simula ng Halaw mula sa: Kasaysayan ngpagtatatag ng mga kolonya sa Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 217 - 218Australia at New Zealand. Ito angisang halimbawa kung paanong ang Epekto ng Imperyalismosakop na lupain ay magagamit na Ang imperyalismo sa Africa at satirahan ng dumaraming tao. Asya ay naging daan upang makaranas Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina ng pagsasamantala ang katutubong Teofista L. Vivar et’al p. 217 populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ng mga dayuhan. Ano-ano ang naging epekto ng Ikalawang Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? ang kanilang likas na yaman at lakas- ___________________________________ paggawa. Naging sanhi rin ito ng ___________________________________ pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang ___________________________________ bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng ___________________________________ impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng ___________________________________ hangganang pambansa, ang pamana ng mga Kanluranin ay ang hidwaan sa teritoryo na namamayani pa rin ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang hindi makatuwirang pagtatakda ng mga hangganan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 294 328

GAWAIN 13: Punuan mo ako!Panuto: Matapos mong mabasa at maunawaan ang teksto ay punan mo anghinihinging impormasyon ng Concept Map. Ibahagi sa klase ang iyong sagot athingan ng reaksiyon ang iyong mga kamag-aral. Magpalitan rin ng mga pananawtungkol sa mga konseptomg nakapaloob sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo atKolonisasyon. IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYONDAHILAN URI NG MGA LAWAK NG TERITORYONG KOLONYA NG MGA ITINATAG MANANAKOPReaksiyon... _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ __________________________________________ 329

Pamprosesong tanong 1. Bakit naganap ang Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonyalismo? 2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga bansa? 3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala? Patunayan. 4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga bansa? 5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga dating kolonya? 6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop? Patunayan. 7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.GAWAIN 14: Talahanayan Ng Pananakop Sa tulong mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain, sagutan angtalahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa maayos na pagsagot sagawain. Itala ang mga bansang nanakop, sinakop at ang naging bunga ngpananakop sa dalawang bansa.BANSANG BANSANG BUNGA NG PANANAKOPNANAKOP SINAKOPHalimbawa: Sa bansang nanakop Sa bansang sinakopGreat Britain India Nakinabang ang mga Nabago ang maraming hilaw na materyales ng aspeto ng kultura at India. tradisyon ng India.Pamprosesong tanong 1. Sino ang higit na nakinabang sa Ikalawang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga bansang nasakop? Pangatuwiranan. 2. Nakaapekto ba sa kasalukuyang ugnayan ng mga bansang nanakop at sinakop ang mga pangyayari sa panaho ng pananakop? Patunayan. 3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa ang pananakop? Bakit? 330

GAWAIN 15: Timbangin Mo! Naging mabuti ba o masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ngImperyalismo at Kolonisasyon? Sa gawaing ito ay titingnan mo kung alin ang masmaraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala ang mga nagingepekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Pagkatapos ay ilagayito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling ang eskala. Ibigay mo rin angiyong reaksiyon sa gawaing ito. Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ngkongklusyon sa naging epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo atKolonisasyon. IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON Kongklusyon: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________Pamprosesong tanong 1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o masama? Bakit kaya? 2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Ipaliwanag. 331

GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad Sa bahaging ito, ay babalikan mo ang Concept Map na sinagutan mo saunang bahagi ng aralin. Sagutin sa pagkakataong ito ang ‘Mga Natutuhan’ at‘Halaga ng Natutunan sa Kasalukuyan’.PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPEAKING ALAM NAIS MALAMAN MGA NATUTUNAN HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYANSa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at iba’t ibang gawainang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ngEurope. Balikan ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin kung ano angpagkakaiba ng mga una mong sagot sa sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mongsagot ang natalakay at nabigyang linaw? Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin paito sa pagpapatuloy ng mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito. PAGNILAYAN / UNAWAIN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at ating simulan. 332

GAWAIN 17: Manifest DestinyPanuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres. WilliamMckinley hinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ngManifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksyon at saloobinhinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapossasagutin mo naman ang Pamprosesong Mga Tanong.Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S.ExpansionismHold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a wordabout the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but don’tdeserve it. The truth is I didn’t want the Philippines, and when they came to us, as a gift fromthe gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was atHongkong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, andhe had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Donswere victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and Californiacoasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thoughtthen.When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not knowwhat to do with them. I sought counsel from all sides—Democrats as well as Republicans—butgot little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islandsperhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I amnot ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty Godfor light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’tknow how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would becowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germany—ourcommercial rivals in the Orient—that would be bad business and discreditable; (3) that wecould not leave them to themselves—they were unfit for self-government—and they wouldsoon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and (4) that there wasnothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilizeand Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-men for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), andI told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on thewall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The ChristianAdvocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 22–23.http://historymatters.gmu.edu/d/5575/ 333

GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo ! Balikan ang napag-aralang mga pamana ng iba’t ibang Rebolusyong naganapsa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin sa mgapamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang lihampasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibangkamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isangsocial media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nilaang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakaysa aralin. ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ 334

Pamprosesong tanong: 1. Ano ang nararamdaman mo habang gingawa mo ang sulat pasasalamat? habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng ibang liham? 2.Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa kasalukuyan? 3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang gusto mong maipamana sa susunod na henerasyon? Bakit?GAWAIN 19: Aking Repleksyon ! Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksyon na maglalaman ng iyongnaramdaman at naranasan sa pagsagot sa mg gawain ng aralin. Itala ang mgamahahalagang bagay na iyong natutunan at kung paano ito tumutulong sapagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais mong baguhin opaunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang indibidwal. _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _______ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ ____________________________ _____________________________ pIImnadgpuelasrtwyrBaiaylikainslim,gnaygoat knEaagntp-ldaigKinihn___ogt___elyos___anan___rmiis___hAea___arns___an_tyl___i_onnn____nag____2,___s_E___iaR_yu___n_aer___go_nb___p_go___me_l___un._g___sa_aA___yg_on___sp_ng___ia_lbg___n_Ui___ng___nSgy___aaiy__b_yea__a_ant__t_yat___riiykpi aainknlaaow,nngaaRngpegbabugyon-uluusgssotbyodoonnnsaggg ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang tatalakayin sa susunod na aralin. 335

ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONGPANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO ALAMIN Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang ng nasyonalismo sa daigdig.GAWAIN .1: Makinig, Mag-Isip, Magpahayag (3Ms)Panuto: Pakinggan ang awiting TATSULOK. Maaari itong awitin gamit angsumusunod na lyrics. . Pagkatapos ay suriin ang mensaheng nakapaloob dito.TATSULOKTotoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo Hindi pula't dilaw tunay na magkalabanIlagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo Ang kulay at tatak ay di syang dahilanTotoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan Hangga't marami ang lugmok sa kahirapanAt baka tamaan pa ng mga balang ligaw At ang hustisya ay para lang sa mayamanTotoy makinig ka, wag kang magpagabiBaka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktokTotoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo Di matatapos itong guloNg di matapos-tapos na kaguluhang ito Hindi pulat dilaw tunay na magkalabanHindi pula't dilaw tunay na magkalaban Ang kulay at tatak ay di syang dahilanAng kulay at tatak ay di syang dahilan Hangga't marami ang lugmok sa kahirapanHangga't marami ang lugmok sa kahirapan At ang hustisya ay para lang sa mayamanAt ang hustisya ay para lang sa mayaman Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktokHabang may tatsulok at sila ang nasa tuktok Di matatapos itong guloDi matatapos itong gulo Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktokIligtas ang hininga ng kay raming mga tao Di matatapos itong gulo.......At ang dating munting bukid, ngayo'y sementeryoTotoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok Di matatapos itong gulo.....Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktokAlam mo bang ang awiting ‘Tatsulok’ ay orihinal na awitin ng bandangBuklod na nilikha bilang reaksiyon sa polisiyang militarisasyon ng datingPang. Corazon Aquino? Layon ng administrasyong Aquino na supilin angarmed revolutionary movement. Ang militarisasyong ito ay nagdulot ngkapahamakan sa malaking bilang ng sibilyan. Muling binuhay ni Bambooang awiting ito bilang paalaala sa di-pantay na istrukturang panlipunan ngbansa. 336

Pamprosesong Tanong 1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng sumulat ng awit? 2. Sino ang kinakausap sa awit? 3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy? 4. Bakit kaya ibig ng sumulat na baliktarin ang tatsulok? 5. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit? 6. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito tungkol sa aralin sa rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong sagot. 7. Ano ang kaugnayan ng awiting ito sa kasalukuyang karanasan ng maraming Pilipino?GAWAIN BLG. 2: Hagdan Ng KarununganPanuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging initial ang iyongnalalaman tungkol sa tanong. Ano ang kaugnayan ngRebolusyong Pangkaisipansa Rebolusyong Amerikano at Pranses? FINAL REFINED DINITIALPagsasakonteksto: Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saanang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at angmahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunanna ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Ito’y mababasa salinyang, “Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mosa tukto”. Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang“rebolusyon”? 259

Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong ito’y huwag limitahan ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman. Sa bahaging ito’y higit mong palalawakin ang iyong nalalaman tungkol sapaksang tatalakayin. Gamit ang iyong mapanuring pag-iisip, subukin angsusunod na gawain. GAWAIN BLG.3: Hula- Arawan Panuto: Suriin ang kasunod na larawan at sagutin ang mga tanong. Bigyang- pansin ang mga simbolong makikita na makatutulong upang higit mong maunawaan ang mensaheng ipinahihiwatig. Pamprosesong Tanong 1. Ano ang ipinakikita ng larawan? 2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan? 3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga taong makikita rito? 4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo? 5. Sino naman ang kinakatawan ng taumbayan? 6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan? 7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig o nasaksihang katulad ng sitwasyong nasa larawan? Ikuwento ito sa klase. 8. Sa iyong pananaw, positibo ba ang mensaheng ipinakikita ng larawan? Pangatuwiranan. 260

BINABATI KITA! Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin. PAUNLARIN Inaasahan sa bahaging ito na iyong mauunawaan ang ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal, partikular ang Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay iyong maipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na babasahin. Pagsasakonteksto: Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500’s-1600’s) sa pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay nagpatunay sa lakas ng ‘reason’ o ‘katwiran’. Napag-isipang kung ito ay nagagamit sa pag-unawa sa ‘physical world’ (physics, geology, chemistry, biology at mga tulad nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan? Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan. Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa ito. PAGSUSURING PANTEKSTO Isa sa mga aral ng kasaysayan na hindi maitatanggi ang katotohanang angisang pangyayari ay hindi sisibol kung walang pinag-ugatan o pinagmulan.Patutunayan ito ng ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan at RebolusyongPampulitikal sa Europa. 261

REBOLUSYONG PANGKAISIPAN Mas kinilala ang kaisipang balance Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang of power Nipagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na Montesquieu Nanagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo’t tumutukoy SAhigit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at paghahati ngkonserbatibong pamumuhay. kapangyarihan ng pamahalaan SA Isa sa mga bunga ng pamamaraang tatlong sangaymakaagham ang pagbabagong ginawa nito sa iba’t (ehekutibo,ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang lehislatura atnagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang hudikatura).mapaunlad ang buhay ng tao sa larangangpangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon at maging Paano kayasa edukasyon.Tinawag itong Panahon ng nakapangyayari angKaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang ‘balance of power’ saideyang ito sa paggamit ng ‘reason o katuwiran’ sa isang bansang maypagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at tatlong sangay ngpang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayangkaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. pamahalaan?Kaisipang Politikal Umunlad ang Enlightenment o RebolusyongPangkaisipan sa ika-18 siglo (1700’s). Isa sakinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron deMontesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyangtahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyangnararanasan sa France ng panahong iyon. Sa kaniyang aklat na pinamagatang The Spiritof the Laws (1748), tinalakay niya ang iba’t ibangpamahalaang namayani sa Europa. Hinangaan niyaang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ngpamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan aynililimitahan ng parliament. Ngunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang balance of power na tumutukoy sa paghahati ng kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay (ehekutibo, lehislatura at hudikatura). Ayon sa kaniya, ang paglikha ng ganitong uri ng pamahalaan ay nagbibigay proteksiyon sa mga mamamayan laban sa pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.Philosophes Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 siglo, isang pangkat ng mga taongtinatawag na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa Pransya.Pinaniniwalaan ng pangkat na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahatng aspeto ng buhay, tulad ni Isaac Newton na ginamit ang katuwiran sa agham.Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang pilosopiya. 262

Sumasang-ayon 1. Naniniwala ang mga philosophes na ang ka ba sa katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay angmga philosophes kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag--unawa sa sa mga bagay-bagay. kanilang 2. May paggalang ang philosophes sa paniniwala na kalikasan (nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila, ang likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila maaaring na may likas na batas (natural law) ang lahat ngmaranasan ang bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon din. kaginhawaanhabang ikaw ay 3. Ang kaligayahan para sa mga philosophes ay matatagpuan ng mga taong sumusunod sa nabubuhay? batas ng kalikasan. Naniniwala sila na ang maginhawang buhay ay maaaring maranasan sa mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na kailangang tanggapin ang kahirapan habang nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan sa kabilang buhay. 4. Ang mga philosophes ang unang Europeong naniwala na maaaring umunlad kung gagamit ng “makaagham na paraan”. 5. Nagnanais ng kalayaan ang mga philosophes. Tulad ng mga British, ninais nilang maranasan ang kalayaan sa pagpapahayag, pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalan at maging sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung gagamitin ang reason. 263

Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si Bakit ganoon naFrancois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire. lamang angSiya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang paghanga nikasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama. Voltaire sa pamahalaang Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa Ingles?kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats atmaging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mgaito, beses siyang nakulong. Matapos nito’y ipinatapon siya saEngland ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan athinangaan ang pamahalaang Ingles. Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya angpambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sarelihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maramingkaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sapakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sapamamahayag at pagpili ng relihiyon, at tolerance. Anong aspeto ng pamahalaang Ingles ang hinangaan ni Voltaire? Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke tungkol sakatangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga mamamayan, isa pangphilosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Jean Jacques Rousseau(roo-SOH). Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sakahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ngkalayaang pang-indibidwal (individual freedom). Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya aynaniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnakaw sa‘kabutihan’ ng tao. Ayon sa kaniya, ‘likas na mabuti ang tao’. Nagiging masama lamang ang taodahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nangumusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siyanamang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya na ang kasamaan nglipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yamanat labis na kagustuhan sa pagkamal nito. Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyangaklat na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon lamang ng maayosna pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa ‘pangkalahatang kagustuhan’ (general 264

will). Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sapamahalaan. Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon saFrance.Pagpapalaganap ng Ideyang Liberal Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga philosophe sapamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume na Encyclopedia natumatalakay sa iba’t ibang paksa. Naglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisipng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mgausaping pamamahala, pilosopiya at relihiyon. Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyunal na relihiyon.Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng Encyclopedia atbinantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito. Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya angnaimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika,naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindilamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya atAfrica. ‘Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya at Africa.’ Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment Ang islogang ‘kalayaan at pagkakapantay’ ay tinitignan ng mga philosophes na hindi akma sa mga kababaihan. Naniniwala sila na limitado lamang ang karapatan ng kababaihan kung ihahambing sa kalalakihan. Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18 siglo (1700’s) nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. Kinuwestiyon nila ang paniniwalang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan. Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft ang laban ng kababaihan. Sa kaniyang akdang A Vindication of the Rights of the Woman, hiningi niya na bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang magkaroon ng pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan. Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito. Ngunit isa ang malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang diskriminasyon laban sa kababaihan. 265

Makatuwiran ba ang Bakit kaya hindi agad ipinaglalaban nina Mary pinakinggan ang Wallstonecraft? ipinaglalaban ng kababaihan Pangatuwiranan. ng panahong iyon? _______________________ _______________________ ________________________ _______________________ ________________________ _______________________ ________________________ _______________________ ________________________ _______________________ ________________________ _______________________ ____________ __Kaisipang Pang-ekonomiya Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabagosa panahong ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal na namayanisa Europa at kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang-diin sakaisipang ito ang malayang daloy ng ekonomiya na hindi nararapat napakialaman ang pamahalaan. Taliwas ito sa nakagisnang merkantilismo napinagbabatayan ng yaman ang dami ng ginto at pilak. Tinanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ngyaman o nakatutulong sa pagpapayaman. Tinawag na Physiocrats ang mgananiwala at nagpalaganap nito ng ganitong kaisipan. Si Francois Quesnay ay isa sa naniniwala sa doktrina ng malayangekonomiya. Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan angproduksiyon upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British nanagpanukala na ang market o pamilihan ay maaaring dumaloy nang maayosnang hindi pinakikialaman ng pamahalaan. Pangunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ang pagbibigay-proteksiyon ng mga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, atpamahalaan ang mga pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayong mga ospital at pagpapagawa ng mga tulay at kalsada. Kung maisasagawa ang mga ito’y higit na madaling magkakaroon nginteraksiyong pang-ekonomiko sa bawat indibidwal na siya namangmagpapaangat ng ekonomiya at pamumuhay ng mga mamamayan. Sa pulitika, ipinakilala niya ang bagong patakaran sa samahan ng isangmakatarungang pamahalaan. Ito ang pagkakaroon ng tatlong sangay ngpamahalaan- tagapangasiwa, tagapagbatas at hukuman- na nagtutulungan atnagsusuri ng kanilang mga gawain. Ang prinsipyong ito ang ginamit ng mgaAmerikanong mambabatas tulad nina Thomas Jefferson at John Quincy Adamsbilang batayan sa paggawa ng kanilang Saligang Batas. Samantala, ipinahayag ni George Berkeley na walang laman ang utak ng taokundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay sa pag-iisip ngtao. 266

Insert photo: Rene Descartes, John Locke, Immanuel Kant kasama ang kanilang mga ideya Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay 1. Ano ang kaibahan ngmabilis na lumaganap sa Europa at iba’t ibang prinsipyongbahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinag- merkantilismo sa prinsipyo ng laissezaralang Europeo ang nagnais na basahin ang faire?Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin 2. Ano ang pinaniniwalaan ng mgana tumatalakay sa maling paniniwala at physiocrats?kaugalian. 3. Paano lumaganap ang kaisipang liberal sa Nagkaroon ng mga salon na naging kabuuan ng Europa?lugar ng talakayan ng mga pilosopo,manunulat, artists at iba pang katulad nito.Nagmula sa Paris ang salons noong 1600’stuwing nagkakaroon ng pagbasa ng tula angkababaihan. Sa pagsapit ng 1700’s, angkababaihang mula sa gitnang-uri aynagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon. Kalaunan ay naging lugar ito ngpagkikita ng mga middle-class at noble na maypagkakaunawaang pantay sila lalo’t higit sapagtalakay ng mga ideyang liberal.Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan Nagbigay ang ‘pagkamulat-pangkaisipan’ ng ideya atwika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sakanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ngpagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatangmakapili ng sariling pilosopiya. Higit ngang naging mapanuri ang tao at iba’t ibangpananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Maramiang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyongmatagal na sinunod. Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa saestruktura ng lipuan samantalang ang iba ay nagnais nabaguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isapang uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal. 267

Pinagkunan:World History: Connections to Today (Discovery Channel School)World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang RebolusyongPangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawinmo ang unang hamon para sa iyo.GAWAIN BLG.4: Tala-hanayan (3-2-1 Chart) CHART)PANUTO: Gawaing IndibidwalPunan ang sumusunod na chart. .MGA BAGAY NA AKING NALAMAN   3   MGA INTERESANTENG IDEYA   2  MGA TANONG NA NAIS MASAGOT  1 PAMPROSESONG TANONG1. Ano-anong pangkaisipang politikal, ekonomikal, medikal at pilosopikal ang sumibol at kumalat sa malaking bahagi ng Europa?2. Paano binago ng iba’t ibang kaisipan ang pagtingin ng mga Europeo sa kanilang pinuno at pamahalaan?3. Naging makatuwiran kaya ang mga kaisipang ipinanukala ng mga Philosophes? Pangatuwiranan.4. Paano binago ng Rebolusyong Pangkaisipan ang pagtingin ng mga marami sa:a. relihiyonb. pamahalaanc. ekonomiyad. kalayaan 268

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipanbilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaansa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano atRebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.PAGSUSURING PANTEKSTO REBOLUSYONG AMERIKANO: SANHI, KARANASAN AT Sa huling bahagi ng ika-18 IMPLIKASYON siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito Ang digmaan para sa ay naimpluwensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noong Panahon kalayaan sa America ay lalong kilala ng Enlightenment. Inilatag nito ang mga pagtatanong tungkol sa sa katawagang Rebolusyong absolutong monarkiya at sa dominasyon ng Simbahan sa mga Amerikano. Nagsimula ang panlipunan at pampolitikang galaw ng mga tao. Ang ganitong kaisipan ay himagsikan nang ang mga Ingles na naging daan upang patalsikin ang tradisyunal na rehimen sa America at naging mga migrante sa Timog France. Amerika ay nagrebelde sa labis na Nagsimula ang digmaan noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng sa Timog America at Great Britain. Ito ang unang himagsikan na naghangad Parliamentong Ingles dahil wala ng kalayaan at pagbabago sa lipunan. Naging daan din ito sa silang kinatawan sa Parliamento paglawak ng mga prinsipyong rebolusyonaryo sa France at sa isang upang sabihin ang kanilang mga madugong himagsikan noong 1789. Itinuturing na mas malaki ang hinaing. naiwang epekto ng Himagsikan sa France sa kabuuan ng Europa at iba Nagdeklara sila ng paglaya pang panig ng mundo sa dahilang iniwan nito ang tatlong mahahalagang sa mga Ingles noong 1776. prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado: ang kalayaan, Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang pagkakapantay-pantay at ang kapatiran. malakas na hukbo na magiging tagapagtanggol sa British. Ang Digmaan para sa kalayaan ang naging dahilan ng pagbubuo ng United States of America. 269

Ang Labintatlong Makikita sa mapa ang labintatlong kolonya ng Kolonya Britanya sa Hilagang AmericaAng malaking bilang ng mgaIngles ay nagsimulang lumipat atmanirahan sa Hilagang Amerikanoong ika-17 siglo. Karamihan sakanila ay nakaranas ngpersecution dahil sa kanilangbagong pananamplataya naresulta ng Repormasyon atEnlightenment sa Europa. Sakalagitnaan ng ika-18 siglo aynakabuo na sila ng 13magkakahiwalay na kolonya naang hangganan sa Hilaga ayMassachusetts at sa Timog ayGeorgia. Bawa’t isa sa mgakolonya ay may sariling lokal napamahalaan. Noong 1750 aygumastos ng napalaking halagaang British laban sa France upangmapanatili sa ilalim ng kanilangimperyo ang 13 kolonya. Nais ngBritish na ang mga kolonya aymag-ambag sa kanilang gastusinsa pamamagitan ng pagdaragdagng mga buwis. Isa-isahin ang 13 kolonya ng British sa North America1. 7.2. 8.3. 9.4. 10.5. 11.6. 12. 13. 270

DahilanWalang Pagbubuwis KungWalang RepresentasyonAng mga kolonya ay walangkinatawan sa Parliamento ngBritish sa London kaya sila aynagprotesta sa pagbabayad salabis na buwis na ipinapatawsa kanila. Ang kanilang nagingpaboritong islogan ay ang”walang pagbubuwis kungwalang representasyon”.Noong 1773 ay isang pangkatng mga kolonista ang nagsuotng kasuotan ng mgaKatutubong Amerikano atnakapasok sa isangpangkalakal na bapor ng mgaIngles. Kanilang itinapon angmga tone-toneladang tsaa sapantalan ng Boston harbor saMassachusetts. Sila’ynagprotesta sa ipinataw nabuwis sa tsaa na inaangkat samga kolonya. Kinilala sakasaysayan ang pangyayaringito bilang Boston Tea Party.Nagpasa ang pamahalaan ngBritanya ng kaparusahan samga kolonista na nagingkabahagi ng nabanggit nainsidente.Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwispara sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagayng mga selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mgakolonya. 271

Ang Unang Kongresong Ang Pagsisimula ng DigmaanKontinental Ang mga kolonyang Noong Abril 1775bumubuo sa 13 kolonya ng GreatBritain sa Amerika ay dagling nagpadala ang Britanya ng tropasumaklolo sa naging kinahinatnanng insidente sa Massachusetts. ng mga sundalo sa Boston upangBinuo nila ang Unang KongresongKontinental na dinaluhan ng mga kunin nang puwersahan ang isangkinatawan ng bawat kolonyamaliban sa Georgia. tindahan ng pulbura sa bayan ng Ang pagpupulong na ito at Concord.pagsasama-sama ng mga kolonyaay isang pagpapakilala ng kanilang Isang Amerikanong pandaypaglaban sa mga batas atpolisiyang ipinatutupad ng mga na nagngangalang Paul RevereIngles sa kanila. ang naging kasangkapan upang Noong ika-5 ng Setyembre,1774, 56 kinatawan ng mga malaman ng mga tao na maykolonya ang dumalo dito. Binigyangdiin ng grupo na sa pagkakataong paparating na mga sundalongiyon mula sa isang kilalangkinatawan na si Patrick Henry, na British. Sa pamamagitan ngwala nang dapat makitangpagkakaiba ang isang taga-Virginia, pagsakay sa kanyang kabayo atPennsylvania, New York at NewEngland. Dapat na tandaan na pagligid sa buong bayan aysila’y nagkakaisa at sama-samangmagtataguyod para sa kapakanan napagsabihan niya ang mga tao nang kabuuang kolonya. Nagkaisasila na itigil na ang maghanda sa pakikipaglaban.pakikipagkalakalan sa Great Britainat ito’y nagpasimula pagkatapos ng Kaya mayroong grupo ng mgaSetyembre, 1775. tagapangalaga at tagapagbantay Marami sa mga kolonya angdeterminadong bumuo at gumamit na Amerikano ang humadlang sang mga radikal na pamamaraanupang labanan ang puwersa ng mga sundalong British na papalapitGreat Britain. Sa bawa’t kolonya aybumuo ng magiging kabilang sa sa bayan ng Lexington.boluntaryong army at handangmakipaglaban sa pamamagitan ng Nagpalitan ng putukan angdigmaan. magkabilang pangkat hanggang walong Amerikano ang napatay. Dito na nagpasimula ang Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano. Sa Concord naman ay nagkaroon ng pagkakataon ang mga Amerikano na mag-organisa at puwersahang mapabalik ang mga sundalong British sa Boston. Dito na nila tuluyang nakubkob ang mga sundalong British sa loob ng siyudad. Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Great Britain. 272

1. Ano-anong polisiya ang nagtulak sa mga Amerikano na lumaban sa mga British?2. Ano ang nais ipabatid ng 13kolonya nang binuo nila angUnang KongresongKontinental? Ang Ikalawang Kongresong Kontinental Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawangpagkakataon noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawagnilang “United Colonies of America” (Pinagbuklod na mga Kolonya ngAmerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na “Continental Army” at angnaatasan na commander-in-chief ay si George Washington. Sinubukan nghukbong militar na makuha ang Boston nguni’t natalo sila sa Digmaan saBunker Hill. Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada nguni’t natalo rinsila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ayhindi pa rin sila nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mgasundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776. Ang mapa sa kaliwa ay nagpapakita ng digmaan sa pagitan ng Amerikano laban sa mga mananakop na British. 273

Ang Deklarasyon ng Kalayaan Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa Atlantikoupang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan angganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan angDeklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat niThomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin ng dokumento na ang dating mgakolonya ay di na kasalukuyang teritoryo ng Britanya. Sila, sa panahong iyon ay kinikilalana bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika. Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at sinakopnila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George Washington na umatrassa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mgasundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000sundalo lamang ang bilang. Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ngDisyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atakelaban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington ang Ilog Delaware upangmaisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagianang Digmaan sa Trenton at Princeton nguni’t sila’y di nagtagumpay sa pagkuha sa NewYork.Paglusob mula sa Canada Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan Simula noong 1777 ay Ang bansang France ay tradisyunalsinimulan ng mga British ang pag- na kalaban ng British at ang mga Frenchatake sa Amerika mula sa Canada, ay naging lihim na taga-suporta ng mgangunit sa bawa’t pagtatangka nila sila rebeldeng Amerikano simula pa lamang ngay napipigil ng mga hukbong labanan. Noon pang 1778 ay nagsimulaAmerikano. Ang Continental Army ay nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaanglumaki na sa bilang at umaabot na sa Pranses ang United States of Americahalos 20,000 sundalo ang bumubuo bilang isang malayang bansa. Nagpadalanito. sila ng mga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa Noong Oktubre sa taon ding kanilang pakikipaglaban sa mga British.iyon ay nanalo sa Labanan saSaratoga ang mga Amerikano at ito Kaya dahil sa lumalakas naang naging dahilan sa pagwawakas puwersa ng mga rebelde ay minabuti ngng mga pag-atake ng mga British Britanya na sakupin ang timugang bahagimula sa Canada. Ang pagsuko ng ng kolonya isa-isa.hukbong British ay mula sapamumuno ni Heneral John Noong Disyembre, 1778 ay nakuhaBurgoyne laban sa hukbong ng mga British ang daungan ng Savannahpinamumunuan ni Heneral Horacio at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil ditoBates. ay naging mahirap sa mga Amerikano upang muling makuha ang Savannah kahitPaano ipinaglaban ng mga may tulong na nagmumula sa mgaAmerikano ang kanilang Pranses. Kinubkob naman ng mga Britishkalayaan? ang Continental Army sa daungan ng Charleston at pinuwersa itong sumuko sa pamahalaan ng British. 274

Ang Labanan sa Yorktown Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis aytinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ngmagkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British saLabanan sa King’s Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan saCowpens ng mga unang bahagi ng 1781. Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kayapansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ngmga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kayanapagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kayanoong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito aytuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.Paghahangad ng Kapayapaan Ang Digmaan para sa Kalayaan ng Amerika ay nagbago Ang pagkapanalo ng mga sa mukha ng kasaysayan ngAmerikano sa digmaan ay mundo sa dahilang ito ang nagingmalaking pagkamangha sa mga dahilan ng pagbuo ng isangBritish sa mundo. Ang Britain ay bagong nasyon na umunlad atitinuturing ng panahong iyon bilang naging isang makapangyarihangisang malakas na kapangyarihan bansa sa hinaharap.na mayroong mahuhusay nasinanay na mga sundalo subalit Ang mga ideyang iniwantinalo ng mga Amerikanong ng digmaan para sa kalayaan aysundalo na di nagkaroon ng mga naging simbolo at inspirasyon sapagsasanay sa pakikipaglaban. maraming mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga Sa isang kumperensiya sa mananakop at lalo na sa mgaParis noong 1783 ay pormal na rebolusyonaryong Pranses.tinanggap ng Britanya angkalayaan ng kanilang dating Ang mga rebolusyonaryongkolonya, ang Amerika. Pranses na ito ang naglunsad ngSamantalang ang mga nasa pagpapabagsak sa rehimen ngAmerika na nagnanais pa ring absolutong monarkiya sa Francepamahalaan ng hari ng England ay noong 1789 at nagbuo ng isanglumipat sa Canada na nanatiling republika nang lumaon.kolonya ng Britanya. 275

Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Pinagkunan:World History: Connections to Today (Discovery Channel School)Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15Mga Mungkahing Babasahin:Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228-230)Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266) Pagtapos mong matutuhan ang Rebolusyong Amerikano, subukin mong isagawa ang sumusunod na gawain upang masukat ang iyong kaalaman sa paksa.GAWAIN BLG.5: Pulong- IsipPANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin angmga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro. LEARNING LEARNING CENTER I CENTER IIAno-anong dahilan Paanoang nagtulak sa mga isinakatuparan ngAmerikanong mga Amerikano anghumingi ng kalayaan tahasang paghingimula sa ng kalayaan?Gran Britanya? LEARNING LEARNING CENTER III CENTER IVPaano nakaapekto Ano ang nagingang pagtulong ng kinalabasan ngPransya sa mga RebolusyongAmerikano sa Amerikano?pagtamasa nito ngkalayaan? 276

Pamprosesong Tanong 1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong Amerikano? 2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa kamalayan ng mga Amerikano? 3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang militar ng Great Britain? 4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng daigdig sa Great Britain? United States? Pangatuwiranan. 5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga Pilipino para sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatwiranan. Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi lamang sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig. Tunghayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng Rebolusyong Pranses.PAGSUSURING PANTEKSTOREBOLUSYONG PRANSES: Ang Pamumuno ng Karaniwang UriMga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses Ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mgaito ang kawalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga intelektuwal sanamamayaning kalagayan, walang hangganang kapangyarihan ng hari, personal nakahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sapananalapi na kinaharap ng pamahalaan. 277

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789 Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring LouisXVI, isang Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ayitinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat angkanilang ginagamit na basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine righttheory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmulasa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa. Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat natinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilanpang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ngmga maharlikangPranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ngnakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ngmga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa. Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ngmalaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuong una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang samga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag parito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilyakaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin,ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpayna Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera paragamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniwang Pranses.Paano nakatulong ang prinsipyongdivine right sa pagpapanatili ngkapangyarihan ng hari ng France?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Bakit ang nasa ikatlong estate lamang ang inatasang magbayad ng buwis? Makatwiran ba ito? Ipahayag ang iyong saloobin. __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ 278