ARALING PANLIPUNAN 4 Part 2

Gawain 3: Paglalapat A. Magbigay ng limang pangungusap na naglalarawan ng Growth Development at Sustainable Development. Growth Development Sustainable Development1. 1.2. 2.3. 3.4. 4.5. 5. B. Kung ikaw ang tatanungin, alin sa dalawang pananaw ang dapat nating gawing batayan para sa kaunlaran ng Pilipinas? Ipaliwanag ang iyong sagot at ipatsek sa gurong tagapamatnubay ang iyong ginawa. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 13

ARALIN 2MGA PALATANDAAN NG PAG-UNLAD Naging malinaw ba sa iyo ang konsepto ng pag-unlad? Hindi ito simplengkonsepto lamang di ba? Maaaring maging makitid o malawak ang pagtingin natin sakaunlaran. Ang ikalawang araling ito ay tatalakay sa iba’t ibang palatandaan ng pag-unlad. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? Ano ba ang mga batayan upangmasabing maunlad ang isang bansa? Ang mga batayan bang ito ay makikita sa atingbansa? Masasabi bang maunlad ang Pilipinas? Ilan lamang ang mga ito sa sasagutinng araling ito. Matapos ang araling ito, inaasahan na iyong: 1. Matatalakay ang iba’t ibang palatandaan ng pag-unlad; 2. Maihahambing ang pag-unlad ng Pilipinas sa ibang mga bansa sa daigdig batay sa mga pamantayan ng Nagkakaisang Bansa o UN; at 3. Makapagbibigay ng karagdagang palatandaan ng pag-unlad. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Punan ang mga patlang upang mabuo ang sumusunod na pangungusap:Ang isang bansa ay masasabing maunlad kung may: 1. ________________________________________________________________ 2. ________________________________________________________________ 3. ________________________________________________________________ 14

4. ________________________________________________________________ 5. ________________________________________________________________Ang isang bansa ay maunlad kung walang: 6. ________________________________________________________________ 7. ________________________________________________________________ 8. ________________________________________________________________ 9. ________________________________________________________________ 10. ________________________________________________________________ Iba’t iba ang mga palatandaan na ginagamit upang masukat ang pag-unlad ngisang bansa. Dati-rati, ang pagsukat sa paglago ng isang ekonomiya ang palasak naginagamit upang masabing maunlad o di maunlad ang isang bansa. Ang paglago ngekonomiya ay nasusukat sa pagtaas ng Gross National Product (GNP) at NationalIncome (NI). Ngunit marami ang bumabatikos sa batayang ito dahil hindi nitonaipapakita ang kalidad ng buhay ng mga tao na siyang sinasabing tunay na batayanng pag-unlad. Sa paglago ba ng ekonomiya ay gumaganda ang buhay ng tao?Nakikinabang ba ang mga tao sa pagtaas ng GNP at NI? Mas masaya ba ang mga taosa kanilang buhay at kapaligiran tuwing lumalaki ang ekonomiya? Ang mgapangangailangan ba ng tao ay natutugunan? Ito ang mga katanungan na hindi kayangsagutin at sukatin ng tradisyonal na palatandaan ng pag-unlad kung kaya iba-iba ang 15

ginagamit upang masukat ang kalidad ng buhay ng tao. Ang sumusunod na tsart aynagpapakita ng iba’t ibang palatandaan at pagsukat ng pag-unlad ng kalidad ng buhay. MODELO NAGTATA- SINUSUKAT PALATANDAAN MGA PUNA GUYODECONOMIC  Pagtaas ng Hindi nito GROWTH Ekonomista Paglago ng GNP at nasusukat ekonomiya National ang Income kahirapan, kalidad ng buhay, at distribusyon ng kita ng bansa HUMAN United Haba o tagal May pag-unlad TatlongDEVELOPMENT Nations ng buhay, kung: palatandaan kaalaman, at lamang ng INDEX (HDI) (UN) antas ng • mas mahaba o pag-unlad pamumuhay matagal ang ang buhay ng tao, sinusukat. Dahil dito • mas marami limitado pa rin ang nakakapag- ang mga aral, at palatandaan. • mas mataas ang antas ng pamumuhayGENDER UN Pagkakaiba May pag-unlad Aspeto ng kung ang mga kalagayan ngDEVELOPMENT ng lalake at babae ay: kababaihan sa tatlongINDEX (GDI) babae sa • may matagal na palatandaan buhay ng tulad ng HDI tagal ng sa lalake, lamang ang sinusukat. buhay, • kasing dami ng lalaki ang kaalaman, at nakakapag-aral, at antas ng magkasingtaas ang antas ng pamumuhay pamumuhay ng babae at lalake HUMAN UN Tagal ng May kahirapan Kakulangan POVERTY buhay, kung: sa tatlongINDEX (HPI) kaalaman, at palatandaan antas ng • maikli ang ng HDI. pamumuhay buhay ng tao, Kahirapan • marami ang 16

hindi lamang ang nakakapag-aral, sinusukat at kaya limitado. • may mababang antas ng pamumuhayQUALITY OF Richard Ang antas ng May mataas na Ang magandaLIFE INDEX Estes pagiging kalidad ng buhay sa panukat na kuntento sa dahil may maayos ito ay (QLI) buhay na: maaaring magdagdag • kalusugan ng iba pang • edukasyon mga • trabaho palatandaan • sapat na kita ng pag-unlad. • at iba pa.Ang World Bank ay may ginagamit ding iba’t ibang palatandaan ng pag-unlad.Ang kanilang panukat (nakasulat sa Ingles) ay batay sa mga palatandaan sasumusunod na tsart: Social EnvironmentalEducation Freshwater/groundwaterEmployment Agriculture/secure food supplyHealth/water supply/sanitation UrbanHousing Coastal ZoneWelfare and quality of life Marine environment/coral reef protectionCultural heritage FisheriesPoverty/Income distribution Biodiversity/biotechnologyCrime Sustainable forest managementPopulation Air pollution and ozone depletionSocial and ethical values Global climate change/sea level riseRole of women Sustainable use of natural resourcesAccess to land and resources Sustainable tourismCommunity structure Restricted carrying capacityEquity/social exclusion Land use change Economic InstitutionalEconomic Integrated decision-makingdependency/Indebtedness/ODAEnergy Capacity buildingConsumption and production patterns Science and technologyWaste management Public awareness and informationTransportation International conventions and cooperationMining Governance/role of civic societyEconomic structure and development Institutional and legislative frameworksTrade Disaster preparednessProductivity Public participation 17

Kapansin-pansin ang dami at lawak ng mga palatandaan na ginagamit ng WorldBank. Kung susuriing mabuti, magkaugnay ang mga tsart na iyon at ang mgadimensyon ng kaunlaran na pinagtibay ng UN Agenda 21 ng tsart na ito na hindi simpleang mga palatandaan ng pag-unlad. Samantala, ang Peace and Equity Foundation ay isang organisasyon sa Pilipinasna naglalayong maalis o mabawasan ang kahirapan sa ating bansa lalo na sa mgamahihirap na komunidad. Ginagamit nila ang mga sumusunod na palatandaan upangmalaman kung umuunlad o hindi ang Pilipinas.A. Health / KALUSUGAN 1. Life Expectancy at Birth • Matagal ba ang buhay ng Pilipino? 2. Births Attended by Trained Health Personnel Index • Ang nagpaanak ba sa mga isinilang ay mga hasa at nakapag- aral? 3. Underweight Children Under Age Five (%) • Mataas ba ang porsyento ng mga batang wala pang limang taong gulang na hindi malusog? 4. % Of Families w/ Access to Safe Drinking Water • Marami ba ang pamilyang walang malinis na inuming tubig?B. Education / EDUKASYON 1. % High School Graduate • Marami ba ang tapos ng sekondarya? 2. Primary and High School Enrollment Rate (%) • Malaki ba ang porsyento ng nag-aaral sa primarya at sekondaryang paaralan? 3. Adult Functional Illiteracy Rate (% age 15 and above) • Marami ba sa edad 15 pataas ang hindi marunong magbasa, sumulat, at magbilang? 18

C. Income / KITA 1. Per Capita Income/ Mababa ba ang kita ng bawat isa? 2. Poverty Incidence/ Marami ba ang tinatayang mahirap? 3. Severity/ Gaano katindi ang kahirapang nadaranas? 4. Magnitude of Poor Population (Poverty Incidence X Population)/Gaano karami ang tinuturing na ubod ng hirap?D. Employment / HANAPBUHAY 1. % of Families w/ Gainfully Employed Family Head • Marami bang puno ng pamilya ang may trabaho? 2. % Families w/ Gainfully Employed Members 18 Years Old and Over • Marami bang pamilya na ang mga kasapi na 18 taong gulang pataas ay may trabaho? 3. Open Unemployment Rate • Marami ba ang walang trabaho? 4. Underemployment • Marami ba na hindi sapat o husto ang kanialng trabaho? Balikan mo ang iyong mga kasagutan sa unang gawain. Sa iyong palagay,anong modelo ang iyong ginamit sa paglalarawan ng pag-unlad? May mgakaragdagang palatandaan ka bang nais idagdag? Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang sumusunod na tsart ay galing sa Nagkakaisang Bansa o UN.Ipinakikita rito ang ranggo ng mga bansa batay sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad naginagamit ng UN. Pag-aralan mo ang tsart at pagkatapos ay sagutin mo ang mgatanong. 19

HIGH DEVELOPMENT MEDIUM LOW DEVELOPMENT DEVELOPMENT1 Norway 56 Bulgaria 101 Iran, Islamic Rep. of 142 Pakistan2 Sweden 57 Russian Federation 102 Occupied Palestinian 143 Togo3 Australia 58 Libyan Arab Territories4 Canada Jamahiriya5 Netherlands 59 Malaysia 144 Congo6 Belgium 60 Macedonia,TFYR7 Iceland 61 Panama 103 El Salvador8 United States 62 Belarus9 Japan 63 Tonga 145 Lesotho10 Ireland 64 Mauritius11 Switzerland 65 Albania 104 Guyana12 United Kingdom 66 Bosnia and13 Finland Herzegovina 146 Uganda14 Austria 67 Suriname15 Luxembourg 68 Venezuela 105 Cape Verde16 France 69 Romania17 Denmark 70 Ukraine 147 Zimbabwe18 New Zealand 71 Saint Lucia 106 Syrian Arab Republic19 Germany 72 Brazil20 Spain 73 Colombia 148 Kenya21 Italy 74 Oman22 Israel 75 Samoa (Western) 107 Uzbekistan23 Hong Kong,China 76 Thailand(SAR) 77 Saudi Arabia 149 Yemen 78 Kazakhstan 108 Algeria 150 Madagascar 109 Equatorial Guinea 151 Nigeria 110 Kyrgyzstan 152 Mauritania 111 Indonesia 153 Haiti 112 Viet Nam 154 Djibouti 113 Moldova,Rep. of 155 Gambia 114 Bolivia 156 Eritrea 115 Honduras 157 Senegal 116 Tajikistan 158 Timor-Leste 117 Mongolia 159 Rwanda 118 Nicaragua 160 Guinea 119 South Africa 161 Benin 120 Egypt 162 Tanzania, U.Rep. of 121 Guatemala 163 Côte d’Ivoire 122 Gabon 164 Zambia 123 São Tomé and Principe 20

24 Greece 79 Jamaica 124 Solomon Islands 165 Malawi25 Singapore 80 Lebanon 125 Morocco 166 Angola26 Portugal 81 Fiji 126 Namibia 167 Chad27 Slovenia 82 Armenia 127 India 168 Congo,Dem.Rep. of28 Korea,Rep. of 83 Philippines 128 Botswana the29 Barbados 84 Maldives 129 Vanuatu 169 Central African Republic30 Cyprus 85 Peru 130 Cambodia 170 Ethiopia31 Malta 86 Turkmenistan 131 Ghana 171 Mozambique32 Czech Republic 87 St.Vincent & the 132 Myanmar 172 Guinea-Bissau33 Brunei Darussalam Grenadines34 Argentina 88 Turkey 133 Papua New Guinea 173 Burundi35 Seychelles 89 Paraguay36 Estonia 90 Jordan 134 Bhutan 174 Mali37 Poland 91 Azerbaijan38 Hungary 92 Tunisia 135 Lao People’s 175 Burkina Faso39 Saint Kitts and Nevis 93 Grenada Dem.Rep. 176 Niger40 Bahrain 94 China 177 Sierra Leone41 Lithuania 95 Dominica 136 Comoros42 Slovakia 96 Sri Lanka43 Chile 97 Georgia 137 Swaziland44 Kuwait 98 Dominican Republic45 Costa Rica 99 Belize 138 Bangladesh46 Uruguay 100 Ecuador 139 Sudan 140 Nepal 141 Cameroon47 Qatar48 Croatia 21

49 United Arab Emirates50 Latvia51 Bahamas52 Cuba53 Mexico54 Trinidad and Tobago55 Antigua and BarbudaPinagkunan: UN Human Development Report 2004Mga Katanungan: 1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2004? ______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? ______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 3. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na hindi naging maunlad sa taong 2004? Saang kontinente matatagpuan ang karamihan ng mga bansang iyon? ______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 22

4. Pang-ilan ang Pilipinas sa mga bansang di-maunlad? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________5. Anu-anong mga bansa sa Asya ang mas naging maunlad kaysa sa Pilipinas sa taong 2004? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________6. Anu-anong mga bansa sa Timog Silangang Asya ang hindi naging mas maunlad kaysa sa Pilipinas sa taong 2004? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tandaan Mo! Ang pag-unlad ay nasusukat kung gaano natutugunan ng isang bansa ang pangangailangan ng tao at pagtaas ng kalidad ng kanyang buhay. Ang Human Development Report na inilalathala ng UN ay nagpapakita ngkalagayan sa pag-unlad ng mga bansa batay sa mga naitalagang palatandaan ngpag-unlad.Iba’t iba ang palatandaan ng pag-unlad. Maaari pang magdagdag ng iba pangpalatandaan batay sa panukat ng mga tao mismo sa kalidad ng kanilang buhay.Ang Pilipinas ay itinuturing na medium development country.Ang pagtaas ng Gross National Product (GNP) at Pambansang Kita ay hindi sapatna batayan ng pag-unlad ng isang bansa. 23

Gawain 3: Paglalapat Kumuha ng mga gamit sa pagguhit. Gumuhit ka ng dalawang larawan. Una ay ilarawan mo ang kasalukuyang antas ng pag-unlad ng Pilipinas. Ikalawa, iguhitmo ang hinahangad mong antas ng pag-unlad para sa Pilipinas. May pagkakaiba ba ang iginuhit mong dalawang larawan? Isulat sa patlang angmga inilarawan mong pagkakaiba. Ipakita sa gurong tagapamatnubay ang iyong sagot. 1. _______________________________________________________________ 2. _______________________________________________________________ 3. _______________________________________________________________ 4. _______________________________________________________________ 5. _______________________________________________________________ May mga karagdagang palatandaan ka bang maidaragdag sa mga larawan?Anu-ano ang mga maaari mong idagdag? 6. _______________________________________________________________ 7. _______________________________________________________________ 8. _______________________________________________________________ 9. _______________________________________________________________ 10. _______________________________________________________________ 24

ARALIN 3MGA PAGSISIKAP NG PILIPINAS TUNGO SA PAG-UNLAD: ISANG KRITIKALNA PAGSULYAP Sa nakaraang aralin ay napag-aralan mo ang iba’t ibang palatandaan ng pag-unlad. Sa araling ito ay susuriin mo naman kung ang mga palatandaang ito ay angnaging batayan ng mga patakaran sa pag-unlad ng ating bansa sa iba’t ibang panahon.Paano nagsikap ang Pilipinas upang maabot ang pag-unlad? Naging epektibo ba angating ginamit na pamamaraan? Ito ang mga katanungang sasagutin natin sa araling ito. Matapos ang araling ito, inaasahan na iyong: 1. Mailalarawan ang kasalukuyang kalagayan ng Pilipinas sa pag-unlad; 2. Matutukoy ang iba’t ibang patakaran at programa sa pag-unlad ng Pilipinas sa iba’t ibang panahon; at 3. Masusuri kung naging epektibo ang mga patakaran at programang ipinatupad upang umunlad ang Pilipinas. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ang sumusunod ay mga tsart na nagpapakita ng kalagayan sa pag-unlad ng Pilipinas. Sagutin ang mga katanungan pagkatapos mong pag-aralan ang mga tsart:TSART BILANG 1: Nagpapakita ng mga probinsya na tinatayang pinakamahirap sa Pilipinas.Suriin ang tsart sa pamamagitan ng pagsagot sa sumusunod na mga katanungan: 1. Magbigay ng 5 probinsya na siyang pinakamahirap sa Pilipinas. ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 25

2. Anong rehiyon ang may pinakamaraming mahirap na probinsya? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________3. Anu-anong rehiyon ang walang mahirap na probinsya? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ No. of Provinces Not IncludedRegion Included in Not the Poorest Included in the Included Total Poorest 44 44NCR none 0 4 4 1st District 2nd District 3rd District 4th DistrictCAR Abra 4 1 5 Benguet Ifugao Kalinga Mt. ProvinceRegion none 0 4 4 IlocosI Norte Ilocos Sur La Union PangasinanRegion none 0 5 5 BatanesII Cagayan Isabela Nueva Vizcaya QuirinoRegion none 0 6 6 BataanIII Bulacan Nueva Ecija Pampanga Tarlac Zambales 26

Region Marinduque 5 6 11 AuroraIV Quezon 6 Batangas Romblon 4 Cavite Occidental 1 Laguna Mindoro Palawan Oriental Rizal Mindoro 0 6 noneRegion AlbayV Camarines Norte Camarines Sur Catanduanes Masbate SorsogonRegion Aklan 2 6 IloiloVI Antique Guimaras Capiz Negros OccidentalRegion Bohol 3 4 CebuVII Negros Oriental SiquijorRegion Biliran SouthernVIII Eastern Leyte Samar Northern 5 1 6 Samar Western 2 Samar 2 Leyte 4Region Zamboanga 1 3 BasilanIX del Norte Zamboanga del SurRegion Camiguin 2 4 BukidnonX Misamis Misamis Occidental OrientalRegion Davao del 1 5 Davao delXI Norte Sur Davao Oriental 27

South Cotabato SaranganiRegion Lanao delXII Norte North Cotabato 3 0 3 None Sultan 4 0 4 None Kudarat 4 0 4 NoneCaraga Agusan del Norte Agusan del Sur Surigao del Norte Surigao del SurARMM Lanao del Sur Maguindanao Sulu Tawi-TawiTSART BILANG 2: Porsyento ng pamilya sa bawat rehiyon na tinuturing na mahirapSuriin ang tsart sa pamamagitan ng pagsagot sa sumusunod na mga katanungan: 1. Aling rehiyon ang may pinakamaraming mahirap na pamilya sa taong 2000? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 2. Aling rehiyon ang may pinakakaunting mahirap na pamilya? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 3. Saang bahagi ng Pilipinas matatagpuan ang mga rehiyong may pinakamaraming mahirap na pamilya sa taong 2000? (sa Luzon? Visayas? Mindanao?) 28

________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________4. Anu-anong rehiyon ang bumaba ang bilang ng mahirap na pamilya? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ Region 1997 2000Philippines 28.1 28.4NCR - National CapitalRegion 4.8 5.7Region IRegion II 31.4 29.6Region III 27.1 24.8Region IV 13.9 17.0Region V 22.8 20.8Region VI 46.9 49.0Region VII 37.2 37.8Region VIII 29.8 32.3Region IX 39.9 37.8Region X 31.9 38.3Region XI 37.8 32.9Region XII 31.1 31.5CAR 45.3 48.4ARMM 35.9 31.1Caraga 50.0 57.0 44.7 42.9 29

TSART BILANG 3: Tsart ng mga Piling Palatandaan ng Pag-unladSuriin ang tsart sa pamamagitan ng pagsagot sa mga sumusunod na mga katanungan: 1. Ano ang ibig sabihin ng: Ang GNP ay mas mataas sa GDP? _______________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 2. Ano ang kahulugan ng: Ang Consumer Price Index ay may puntos na 176.9? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 3. Ano ang kahulugan ng: Ang inflation rate ay 4.2%? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 4. Ano ang kahulugan ng underemployment at unemployment rate? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 5. Anu-anong mga palatandaan ang nagpapakita kung ang mga tao ay nakikinabang sa kabuhayan ng bansa? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ _______________________________________________________________ 30

Palatandaan Pinakabagong Datos1. GNP 5.6%Growth Rate(At Constant 1985 Prices) 4.7%2. GDPGrowth Rate P 44,612(At Constant 1985 Prices) million3. National Government Revenues4. Consumer Price Index February 2004 April 2004 1994=1005. Inflation Rate 7/ 176.9 April 20046. Underemployment Rate7. Unemployment Rate 4.2 % 17.5%8. Population Density January 20049. Population Growth Rate (exponential) 11.0%10. Projected Life January 2004Expectancies at Birth 2/ 255 persons Males per sq. km. Females As of 01 May 200011. Infant Mortality Rate 3/ 2.31% 1990-200012. Simple Literacy Rate 67.23 yrs. 2003 72.48 yrs. 2003 36 per 1,000 live births 1998 (official estimate) 93.9% 1994 31

13. School Participation 96.40% Rate SY 2000 - 2001 Elementary Secondary 72.25% SY 2000 - 200114. Average Annual Family Income15. Average Annual Family Expenditures P 144,03916. Annual Per Capita Poverty Threshold 200017. Poverty Incidence P 118,002 2000 P 11,605 2000 28.4% of total families 2000Ang Pag-unlad ng Pilipinas sa Iba’t ibang Panahon Ang kasalukuyang kalagayan ng bansa batay sa mga palatandaang iyong sinuriay bunga ng mga patakaran at programang ipinatupad sa bansa simula pa nangpanahon bago dumating ang mga Kastila hanggang sa panahon ni Pangulong GloriaMacapagal-Arroyo. Ang sumusunod na tsart ay naglalaman ng iba’t ibang patakaran atprogramang pangkaunlaran na ipinatupad sa ating bansa. 32

PANAHON/ PATAKARAN AT MGA RESULTA PANGULO PROGRAMANGPANAHON BAGO PANGKABUHAYAN AT • Maraming suplay ngDUMATING ANG pagkain dahil ang PILIPINAS KAUNLARAN lahat ay may lupa. PANAHON NG • Pagtatanim, pangingisda, • Mayabong ang MGA KASTILA at paggawa ng mga kalakalang panloob at produktong kailangan ng limitado ang mga katutubo. kalakalang panlabas kaya ang mga • Nakikipagkalakalan ang produktong nilikha ay ating mga ninuno sa isa’t angkop sa mga isa. Ang kalakalang pangangailangan ng panloob ay mayabong. mga tao. • Nakikipagkalakalan din • ang ating mga ninuno sa mga bansang Tsina, • Ang sistemang Cambodia, Vietnam hacienda ang minana Thailand, India, at natin sa mga Kastila. Malaysia na noon ay Dahil dito, malaking nasasakop pa ng iba’t porsyento ng lupa ang ibang kaharian at nasa kamay ng iilang imperyo. mayaman at napakaliit naman ang • Ang lahat ay may lupang natira sa tinataniman nakararaming Pilipino. • Isinailalim ang Pilipinas sa • Sa panahon ng mga sistemang enkomyenda. Kastila nagsimula ang Ang mga lupa ay problemang agraryo ipinamigay ng mga Kastila sa ating bansa. sa mga naglingkod sa kaharian maging Kastila, • Nawala ang lupa sa prayle, o Pilipino. kamay ng lahat at napunta sa kamay ng • Nagbabayad ang mga iilan. Pilipino ng tributo sa kanilang enkomendero. • Dahil sa sistemang Ang tributo ay maaaring monopolyo, umasa pera o pananim na tayo sa ilang mga binabayad sa piling produkto upang enkomendero. • Ang mga produktong Pilipino ay ipinagbibili sa Tsina o Mehico sa pamamagitan ng Kalakalang Galleon. Dahil din dito ay dumagsa ang mga kalakal sa Pilipinas na galing sa Mehico at 33

Tsina. maikalakal. Sa • Ipinatupad din ng mga kalaunan ito ay hindi naging maganda para Kastila ang sistemang sa ekonomiya dahil monopolyo. Sa sistemang hindi tayo nagkaroon ito, sa pamahalaan ng maraming lamang maaaring ipagbili mapagpipilian. ang mga produkto na siya • Kapag bumagsak ang naman pinagbibili nito sa presyo ng mga pandaigdigang pamilihan produkto natin ay upang kumita ng ginto at wala na tayong pilak. maipagbili pang iba • Nagtalaga din ng mga bilang alternatibong lugar na iisa lamang ang sa pagbagsak ng pananim tulad ng tabako presyo ng mga sa Ilocos, tubo sa Negros, tradisyonal nating at bigas sa Gitnang produkto. Luzon. Ang sistemang ito ay batay sa paniniwala na mas magiging marami ang makukuhang produkto at tutubuin sa mga pananim kung isa lamang ang itatanim. • • Hindi naging matagal ang  Pagkakatatag ng kanyang panunungkulan Republika ng Pilipinas. upang makapagpatupad ng patakaran at programang pangkaunlaran. Ngunit EMILIO siya ay maituturing na AGUINALDO nakapagbuklod sa mga 1898-1901 teritoryo sa ilalim ng PANAHON NGMGA AMERIKANO bandilang Pilipino. • • Sinasabing naging moderno ang ating • Ipinatupad ang agrikultura at mga Homestead at sistemang inprustructura sa Torrens upang matukoy panahon ng mga kung sino ang dapat mag- Amerikano. ari ng lupa. • Nagkaroon tayo ng • Nagpagawa ng mga kalsada, irigasyon, at inprustrakturang pang- mga kongkretong agrikultura tulad ng gusali sa panahon ng irigasyon, bagong binhi, mga Amerikano. paggamit ng makinarya, at pagsugpo ng mga • Sa kabila ng peste sa pananim. tinatayang magandang ginawa • Ipinakilala sa bansa ang ng mga Amerikano, paggamit ng mga bagong makinaryang pang- 34

MANUEL L. industriya. sila rin ay sinisisi dahil QUEZON • Pinasimulan ang sa pagiging 1935-1944 bangkarote (bankrupt) pagmimina ng mga ng kaban ng bayan.JOSE P. LAUREL mineral at pagto-troso sa Dahil sa malayang 1943-1945 kabundukan. kalakalan, tumaas • Pinalaganap nila sa ang dami ng ating Pilipinas ang tinatawag na inaangkat na produkto sistemang malayang kaysa iniluluwas. Mas kalakalan sa marami tayong pamamagitan ng Batas ginastos kaysa kinita. Payne-Aldrich. Ang batas • Dahil sa mga hindi na ito ay nagsasaad na pantay na batas (tulad malayang makapapasok ng Parity Rights ng sa Pilipinas ang mga nagdedeklara na kalakal ng Amerika ngunit pantay na karapatan ang ating mga kalakal ay ng mga Amerikano at pinatawan ng taripa at Pilipino sa yaman ng kota pagpasok sa Estados ating bansa), at mga Unidos. batas na nagtatatag • Binago ng Batas ng malayang Underwood Simmons ang kalakalan, naitali ng hindi pantay na patakaran Amerika ang ating ng Batas Payne Aldrich. ekonomiya sa Malaya na ring kanilang ekonomiya. makakapasok ang ating Naging kontrolado ng mga produkto sa Amerika. mga ito ang pagpapatakbo ng • Ipinatupad niya ang mga ekonomiya natin. patakarang pangkabuhayan ng mga • Nagkaroon ng batas Amerikano. na nagpalaya sa Pilipinas. • Ang naging sentro ng kanyang administrasyon • Ang epekto ng mga ay ang pagsisikap na patakaran ay katulad maging malaya ang ng pagtalakay sa Pilipinas sa Amerika. panahon ng mga Amerikano. • Ipinatupad niya ang mga patakarang • Dahil ang pangkabuhayan ng mga administrasyong ito ay Hapones. sa panahon ng digmaan, hindi • Naniniwala ang mga maikakaila na ang Hapones sa tinatawag na Pilipinas ay naging Greater East Asia Co- gatasan lamang ng Prosperity Sphere. Ang mga Hapones upang mga bansang Asyano raw masuportahan ang ay para sa mga Asyano kanilang dimgaan sa Asya. 35

SERGIO OSEMEÑA kung kaya ang dapat na • Ang Pilipinas ay nag- 1944-1946 nagkakalakalan ay ang suplay ng mga gamit mga Asyano. pangdimgaan sa mga MANUEL A. Hapon at ginawang ROXAS • Ang paglaya sa mga tambakan ng mga Hapones at basura ng digmaan 1946-1948 pagpapatupad ng batas ang Pilipinas. ng Amerika para ELPIDIO QUIRINO sapagpapalaya ng • Naging bangkarote 1948-1953 Pilipinas ang naging ang Pilipinas sa sentro ng kanyang panahon ng mga administrasyon. Hapones. • Rehabilitasyon ng • Nanumbalik ang mga Pilipinas matapos ang Amerikano matapos ikalawang digmaang talunin ang mga pandaigdig ang sentro ng Hapones. kanyang programa • Katulad ng naging • Ipinatupad sa bansa ang epekto ng mga Batas Bell Trade Agreement sa Payne Aldrich at pagitan ng Pilipinas at Underwood-Simmons, Amerika bilang kapalit ng naging bangkarote ating paglaya. Ang ang kaban ng bayan. kasunduang ito ay nagtatag na muli ng • Nabawasan ang malayang pagpasok ng pagiging bangkarote kalakal ng mga ng ating bansa. Amerikano sa Pilipinas na walang kota at taripa. • Nabigyan ng trabaho ang mga tao dahil sa • Hinigpitan niya ang palitan pagbubukas ng mga ng peso at dolyar. Dahil Multinaitonal dito naging mahirap ang Corporations o MNCs. mag-angkat ng mga produktong galing sa • Ang mga hilaw na ibang bansa. materyales na galing sa Pilipinas ang • Upang magkaroon ng ginagamait ng mga kapalit ang mga hindi na MNCs kung kaya nakakapasok na produkto, nagbunsod to ng mga pinayagan niyang negosyong Pilipino. magtayo ng mga sangay dito ang mga dayuhang • Dahil sa pagkontrol sa kompanya na tinatawag palitan ng pera, na Multinational Corporation. • Ang tawag sa programang ito ay Import Substitution 36

RAMON Program. Nilalayon nito naipon ang mgaMAGSAYSAY na mapigilan ang kapital sa bansa na paglabas ng pera ng ginamit sa pagtatayo 1953-1957 Pilipinas dahil sa ng mga negosyong malayang kalakalan. Pilipino. CARLOS P. GARCIA • • 1957-1961 • Nagpatupad ng Land • Nabigyang pansin ang DIOSDADO Reform Act of 1955. kapakanan ng mgaMACAPAGAL Nilayon ng batas na ito na magsasaka. magkaroon ng sariling 1961-1965 lupa ang mga magsasaka. • Nanatili pa ring ay nasa kamay ng mga • Naging sentro ng kanyang panginoong may lupa administrasyon ang ang malaking pagpapa-unlad ng sektor porsyento ng lupang na pang-agrikultura. sinasaka. Nagkaroon ng kooperatiba at pautang sa • mga magsasaka, at pinagtibay ang sistema ng • Nagkaroon ng mga pagbebenta ng mga Pilipinong kapitalista. produkto ng mga magsasaka. • Nagkaroon ng lakas ng loob ang mga ito • sa negosyo dahil protektado sila ng • Kilala siya sa paglulunsad pamahalaan. ng “Filipino First Policy”. Nilayon nito na mapalaya • Bumaha muli ng ang ekonomiya sa kontrol produktong dayuhan ng mga dayuhan. sa Pilipinas. • Sa patakarang ito, may • Dahil dito, naging mas mga negosyong itinakda mataas ang ating pag- na para lamang sa mga angkat kaysa sa Pilipino tulad ng pagtitingi. pagluluwas ng mga Unang binibigyan ng produkto. lisensya ang mga Pilipino sa mga negosyong itinuturing na para sa Pilipino. • Kilala siya sa De-control Policy. Ibig sabihin, inalis nito ang pagkontrol sa palitan ng salapi. Naging madali nang muli ang pagpapalit ng peso sa dolyar. • Dahil dito, naging madali ang pag-aangkat ng mga dayuhang produkto. • Inalis nito ang sistemang kasama sa sektor ng 37

FERDINAND E. agrikultura. • Lumobo ang utang ng MARCOS Pilipinas. 1965-1986 • • Dumami ang mahirap CORAZON C. • Nagpatupad ng reporma dahil sa debalwasyon AQUINO sa lupa. at implasyon. 1986-1992 • Nagpagawa ng mga kalye • Hindi nakapagbayadFIDEL V. RAMOS sa buong Pilipinas. ang kanyang mga 1992-1998 pinautang kaya • Naglunsad ng Green lumobo ang ating Revolution na naglayong utang. pataasin ang dami ng produktong bigas sa • Siya ang Pilipinas. nakapagpagawa ng may pinakamahabang • Nagsagawa ng milyahe ng kalye sa debalwasyon ng peso. Pilipinas. • Pinautang niya ang • Umigting ang maraming mga kahirapan mangangalakal upang mapabilis ang • Hindi pa rin industriyalisasyon. nasolusyunan ang problemang pang- • Nagsagawa ng maigting agraryo. na pagluluwas ng Pilipino bilang manggagagawa sa • ibang bansa. • Hindi naging • matagumpay ang CARP. Walang sapat • Ipinatupad ang na pondong inilagay Comprehensive Agrarian sa Kagawaran ng Reform Law o CARD. Repormang Pang- Agraryo upang • Ipinagpatuloy ang de- maisagawa ang control ng palitan ng pera. programa. • Nagpatupad ng Asset • Patuloy ang naging Privatization o paghihirap ng Pilipino pagbebenta ng mga pag- dahil sa kawalan ng aari ng gobyerno sa mga malinaw na pribadong korporasyon. programang pangkabuhayan at • Kauna-unahang pangulo na pangkaunlaran. mayroong malinaw na istratehiya para sa • Tumaas ang GNP sa kaunlaran. Ito ay tinatawag panahon ni Pangulong na Medium Term Philippine Ramos. Development Plan (MTPDP). • Ngunit sa kabila nito ay hindi rin nabawasan ang • Ang MTPDP ay nagsagawa antas ng kahirapan. ng sumusunod: 1. malayang kalakalan sa 38

JOSEPH pamamagitan ng • Mahirap masukat ang EJERCITO pagbibigay ng insentibo epekto ng kanyang ESTRADA sa mga dayuhang programa dahil sa maikli 2001-1998 mangangalakal. lamang ang panahon ng 2. hindi muna pagbabayad kanyang GLORIA ng buwis para sa mga panunungkulan. MACAPAGAL- dayuhang mangangalakal • Ang sektor ng serbisyo ARROYO 3. pag-aalis o pagbababa ng ang pinakamalaking2001 to the present taripa sa import. sektor ng industriya ng Tinatawag itong Import bansa sa kasalukuyan. Liberalization. 4. debalwasyon ng piso • Tumaas ang GNP dahil 5. pagbebenta ng mga pag- sa Overseas Contrast aari ng pamahalaan. Workers (OCWs) na dumami sa kanyang • Kilala siya sa pagpapatupad panunungkulan. ng programang Angat Pinoy. • Ang programa niya ay tulad din ng MTPDP ni Pangulong Ramos; ang tanging pagkakaiba ay ang pagbibigay ng prayoridad sa mga maliit at katamtamang negosyo sa mga pautang at suporta ng pamahalaan. • Ang kanyang programa ay nakasentro ng pagkakaroon ng strong republic sa pamamagitan ng pagpaparami ng hanapbuhay sa loob at labas ng bansa, pagpapataas ng pambansang kita, at pagsugpo sa terorismo na humahadlang sa mga gawaing pagpapaunlad. Ang korupsyon sa pamahalaan ay talamak mula pa ng panahon ng mga Kastilakung kaya ang isyung ito ay hindi nabanggit sa anumang panahon o administrasyon. 39

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman May dalawang gawain para sa pagpapalalim ng kaalaman:A. Suriin ang sumusunod na tsart: May dalawang modelo ng mga patakarang pangkaunlaran ang pinatupad sa ating bansa – Malayang Kalakalan at Proteksyonismo. Sino sa ating mga naging pinuno ang gumagamit ng modelong malayangkalakalan o proteksyonismo? Isulat ang mga sagot sa huling kahon.MGA KATANGIAN MGA KATANGIANNG MALAYANG KALAKALAN NG PROTEKSYONISMO1. Pag-alis o pagbaba ng taripa sa import 1. Paglalagay ng taripa sa mga produktong dayuhan na matatagpuan naman sa Pilipinas.2. Pag-alis ng kota sa import 2. Paglalagay ng kota sa mga produktong dayuhan na matatagpuan naman sa Pilipinas.3. Pag-alis ng kontrol sa palitan ng pera. 3. Paghihigpit sa pagpapalit ng piso sa dolyar upang maging mahirap ang pag- aangkat.4. Paghikayat sa mga dayuhang 4. Pagbibigay proteksyon sa mgamangangalakal mangangalakal na Pilipino5. Debalwasyon ng piso 5. Pagpigil sa halaga ng piso. Pagtulong ng pamahalaan s apiso upang hindi bumaba ang halaga nito. 40

B. Batay sa iyong napag-aralan, anong pananaw sa pag-unlad ang kadalasan ay ginagamit ng ating mga naging pinuno? Growth Model o Sustainable Development? Ipaliwanag ang iyong sagot. ______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ __________________________ Tandaan Mo! Ang ating mga programang pangkaunlaran ay umiikot lamang sa pagitan ng pagpapatupad ng malayang kalakalan o proteksyonismo. Ang madalas na gamiting pananaw sa pag-unlad ng pamahalaan ng Pilipinas ay ang Growth Model. Ang pag-unlad o di-pag-unlad ng ating bansa ay mauugat sa mga patakarang ipinatupad simula sa panahon ng ating mga ninuno hanggang sa kasalukuyan. Magiging ganap lamang ang pambansang kaunlaran kung kasabay ng pagtaas ng pambansang kita at tataas din ang antas ng kagalingang pantao at kalidad ng pamumuhay ng nakakaraming mamamayan. 41

Gawain 3: PaglalapatNgayong nabatid mo na ang iba’t ibang sukatan ng pambansangkaunlaran, ano ang iyong maimumungkahi upang maisama ang ibapang aspeto ng kaunlaran sa mga programang pangkaunlaran ng Pilipinas? Magbigayng tig-isang sagot at isulat sa loob ng tsart. Isangguni sa gurong tagapamatnubay. MUNGKAHING ] MUNGKAHING PROGRAMA/ PROGRAMA/PATAKARAN PARA SA MUNGKAHING PATAKARAN PARA SAKAUNLARANG PANTAO PROGRAMA/ KAUNLARANG PANG- PATAKARAN PARA SA EKONOMIYA KAUNLARANG PANLIPUNAN MUNGKAHING MUNGKAHING MUNGKAHING PROGRAMA/ PROGRAMA/ PROGRAMA/PATAKARAN PARA SA PATAKARAN PARA SA PATAKARAN PARA SAKAUNLARANG PANG- KAUNLARANG KAUNLARANG PANG- PANLIPUNAN EKOLOHIYA KULTURA 42

MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano angmahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan? Ang pag-unlad ay nasusukat hindi lamang sa pagtaas ng pambansang kita. Ang tunay na pag-unlad ay pagtugon sa pangangailan ng mga tao upang maging mataas ang kalidad ng kanilang buhay. Kasama dito ang ispiritwal, kagalingang pantao, kagalingang panlipunan at kaunlarang pang-ekonomiya, pampulitika, pangkultura at pang-ekolohiya. Ang Growth Model ang naging batayan sa kaunlaran ng bansa. Isinusulong ng iba’t ibang organisasyon ang mas malawak na pagtanaw sa pag-unlad sa pamamagitan ng paggamit ng Sustainable Development Model. Ang susi sa tunay na pag-unlad ay ang paggamit ng mga palatandaan ng Sustainable Development Model na iminungkahi ng iba’t ibang bansa/organisasyon. Sa pamamagitan nito ay masusukat at mailalarawan natin kung ang mga tao nga ang tunay na nakikinabang sa pag-unlad. Ang bawat isa sa atin ay maaring magpanukala sa kinauukulan ng iba pang palatandaan ng pag-unlad dahil ang tao ang siyang tunay na nakakaranas ng kanyang sariling buhay. 43

PANGHULING PAGSUSULITI. Panuto: Piliin ang pinakatamang sagot.1. Ang sumusunod ay palatandaan ng pag-unlad, maliban sa:A. haba ng buhay. C. kita ng pamilya.B. dami ng nakapag-aral D. dami ng inangkat na produkto.2. Ang sumusunod ay mga pangulong nagpatupad ng malayang kalakalan, malibankay:A. Diosdado Macapagal. C. Carlos P. Garcia.B. Manuel A. Roxas. D. Ferdinand E. Marcos.3. Kilala si Carlos P. Garcia sa patakarang __________________.A. Land Reform. C. Import Substitution.B. Filipino First Policy. D. Asset Privatization.4. Nagpatupad ang mga Kastila ng mga patakarang ito, maliban sa:A. Kalakalang Galleon C. MonopolyoB. Enkomyenda D. Hacienda5. Ang mga Amerikano ay nagpatupad ng mga sumusunod na patakaran, malibansa:A. Torrens Title Act. C. Underwood Simmons Act.B. Payne Aldrich Act. D. Import Substitution.6. Ang pag-unlad ay may iba’t ibang dimension:A. pisikal C. pulitikalB. pangkabuhayan D. Lahat ay tama7. Ang mga sumusunod ay katangian ng proteksyonismo maliban sa A. Pagbibigay diin sa mga negosyong Pilipino. 44

B. Paglalagay ng taripa. C. Pagkontrol sa palitan ng pananalapi. D. Pagbebenta ng mga pag-aari ng pamahalaan.8. Ang mga sumusunod ay pinatupad ni Pangulong Marcos, maliban sa A. Inprustraktura B. Reporma sa lupa C. Pangungutang sa ibang bansa D. Pagkontrol sa pagtaas ng piso9. Ang sumusunod ay mga epekto ng malayang kalakalan sa Pilipinas maliban sa: A. Mas maraming import kaysa export. B. Debalwasyon. C. Maraming mapagpipiliang produkto. D. Mas maraming export kaysa import.10. Alin sa mga sumusunod ang ginagamit na panukat ng pag-unlad? A. Gender Development Index. B. Human Development Index. C. Quality of Life Index. D. Lahat ay tama.11. Ang mga sumusunod ay sinusukat ng Human Development Index maliban sa A. Dami ng mahihirap. B. Dami ng marunong magbasa at magsulat. C. Haba ng Buhay. D. Kita.12. Ano ang sinusukat ng Quality of Life Index? A. Dami ng Babae at Lalake na nakikinabang. B. Dami ng tao na kuntento sa buhay. 45

C. Dami ng may kakulangan sa buhay.D. Dami ng hindi nakapag-aral.13. Ayon sa 2004 Human Development Report, ang kaunlaran Pilipinas ayitinuturing na:A. Underdevelopment. C. Medium Development.B. High Development. D. Low Development.14. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang mali? A. May pag-unlad kahit walang demokrasya. B. Mag-pag-unlad kung may kapayapaan. C. May pag-unlad kung nakikinabang kapwa ang babae at lalake. D. May pag-unlad kung nakikinabang ang lahat ng tao.15. Sinusukat ng mga ekonomista ang pag-unlad batay sa: A. Human Development Index. B. Economic Growth. C. Gender Development Index. D. Quality of Life Index.16. Sinusukat ng United Nations ang pag-unlad batay sa: A. Human Development Index. B. Gender Development Index. C. Quality of Life Index. D. Lahat ay tama17. Ang mga sumusunod ay mga pangulong nagpatupad ng reporma sa lupa:A. Ferdinand E. Marcos C. Ramon MagsaysayB. Corazon C. Aquino D. Lahat ay tama 46

18. Ang mga patakarang ito ay nagbunga ng problemang agraryo sa Pilipinas,maliban sa:A. Torrens Title Act. C. Tributo.B. Sistemang Enkomyenda. D. Lahat ay tama.19. Ang patakarang ito ay nagpatupad ng malayang kalakalan sa Pilipinas.A. Payne Aldrich Act. C. Bell Trade Agreement.B. Decontrol Program. D. Lahat ay tama.20. Ang patakarang ito ay itinuturing na nagsusulong ng interes ng Pilipino malibansa:A. Control Program C. Reporma sa LupaB. Filipino First Policy D. Pribatisasyon 47

GABAY SA PAGWAWASTOPANIMULANG PAGSUSULIT 6. B I. 7. A 1. D 8. A 2. D 9. D 3. D 10. D 4. A 5. B HANAY C Fidel V. Ramos II. HANAY B Mga Amerikano HANAY A Magsaysay Ramos Mga Kastila1. Land Reform Act Corazon Aquino2. Medium Term Philippine Aquino Carlos P. GarciaDevelopment Plan Macapagal Ferdinand Marcos3. Privatization Marcos Joseph Ejercito Estrada4. De-Control Garcia Diosdado Macapagal5. Green Revolution Quirino Ramon Magsaysay6. Filipino First Policy Kastila Elpidio Quirino7. Import Substitution Progam Amerikano8. Kalakalang Galyon Estrada9. Malayang Kalakalan10. Angat Pinoy 48

ARALIN 1 MGA PANANAW SA PAG-UNLADGawain 1: Pag-isipan Mo! Lahat ng bilang ay OO ang sagot.Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 8. B 1. A 9. A 2. A 10. A 3. B 11. B 4. B 12. A 5. B 13. A 6. B 14. A 7. BGawain 3: Paglalapat Sustainable DevelopmentA. 1. Pagtaas ng kalidad ng Growth Development pamumuhay 1. Pagtaas ng GNP o pambansang 2. Pagtaas ng antas ng edukasyon kita 2. Pagdami ng inprustraktura3. Pagdami ng produkto at serbisyo 3. Paghaba ng buhay4. Pagtaas ng kita ng pamilya 4. May pagkapantay-pantay sa5. Pagtaas ng empleyo lipunan 5. Napangangalagaan ang ekolohiyaB. Nararapat na batayan ng kaunlaran ang Sustainable Development Model. 49

ARALIN 2 MGA PALATANDAAN NG PAG-UNLADGawain 1: Pag-isipan Mo! Ang iyong sagot ay batay sa sarili mong kuru-kuro. Ipatsek sa gurongtagapamahala ng modyul ang iyong sagot.Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 6. Belgium 1. Sampung maunlad na bansa: 7. Iceland 1. Norway 8. United States 2. Sweden 9. Japan 3. Australia 10. Ireland 4. Canada 5. Netherlands 1. Europa 2. Sampung may mababang pag-unlad 168 Congo,Dem.Rep. of the 169 Central African Republic 170 Ethiopia 171 Mozambique 172 Guinea-Bissau 173 Burundi 174 Mali 175 Burkina Faso 176 Niger 177 Sierra Leone3. Aprika4. Ang Pilipinas ay bilang 835. Japan, Hongkong, Singapore, South Korea, Brunei, Bahrain, Kuwait, Qatar, UAE, Lebanon, Kazakhstan, Saudi Arabia, Thailand, Oman, Malaysia, at Libya.6. Indonesia, Vietnam, Cambodia, Myanmar, at Laos. 50

ARALIN 3 MGA PAGSISIKAP NG PILIPINAS TUNGO SA PAG-UNLAD: ISANG KRITIKAL NA PAGSULYAPGawain 1: Pag-isipan Mo!Tsart Bilang 1: Mga Sagot sa Tanong 1. Mahihirap na lalawigan sa Pilipinas Included in the Poorest 44noneAbraIfugaoKalingaMt. ProvincenonenonenoneMarinduqueQuezonRomblonOccidental MindoroOriental MindoroAlbayCamarines NorteCamarines SurCatanduanes 51

Masbate Sorsogon Aklan Antique Capiz Negros Occidental Bohol Biliran Eastern Samar Northern Samar Western Samar Leyte Zamboanga del Norte Zamboanga del Sur Camiguin Misamis Occidental Davao del Norte Davao Oriental South Cotabato Sarangani Lanao del Norte North Cotabato Sultan Kudarat Agusan del Norte Agusan del Sur Surigao del Norte Surigao del Sur Lanao del Sur Maguindanao Sulu Tawi-Tawi2. Region V ang may pinakamaraming mahirap na lalawigan. 6 na lalawigan ang galing sa Region V Bicol Region3. NCR, Region 1, 2 at 3 ay walang lalawigan ang napasama sa pinkamahirap sa Pilipinas 52

Tsart Bilang 2: Mga Sagot 1. Region V 2. NCR 3. Mindanao 4. Regions 1, 2, 10, CAR at CARAGATsart Bilang 3: Tsart ng mga Piling Palatandaan ng Pag-unlad 1. Kailangan ng Pilipinas ang ibang kita na galing sa labas ng Pilipinas. 2. Tumaas ang presyo ng mga pangunahing bilihin ng 76.9% kung ikukumpara sa presyo noong 1994. 3. Tumaas ang bilihin ng 4.2%. 4. May mga taong may hanapbuhay ngunit kulang sa oras o hindi regular. Ang iba naman ay tahasang walang trabaho. 5. literacy rate, poverty threshold, school participation, income, life expectancy, mortality rate at poverty incidence.Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Mga Pinuno ng ProteksyonismoA. Quirino, Garcia Mga Pinuno ng malayang Kalakalan Amerikano, Roxas, Macapagal, Marcos, Ramos, Aquino, EstradaB. Ang Growth Model ang pananaw na naging batayan ang mga patakaran ng iba’t ibang pinuno ng pamahalaan.Gawain 3: Paglalapat Ang iyong mga sagot ay depende sa iyong kuru-kuro at pananaw. Ipatsek saguro tagapamahala ng modyul ang iyong sagot. 53

PANGHULING PAGSUSULIT 11. A 12. B 1. D 13. C 2. C 14. A 3. B 15. B 4. D 16. D 5. D 17. D 6. D 18. D 7. D 19. D 8. D 20. D 9. D 10. D 54

(Effective Alternative Secondary Education) ARALING PANLIPUNAN IV MODYUL 17 MGA SULIRANIN, ISYU,AT PROGRAMANG PANGKAUNLARAN BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City 1

MODYUL 17 MGA ISYU, SULIRANIN, AT PROGRAMANG PANGKAUNLARAN Ikaw ay nasa ika-18 modyul na. Sa puntong ito ay mayroon ka nang ganap nakaalaman sa mga batayang konsepto sa ekonomiks na maaari mong magamit upangmaunawaan ang mga aspetong pangkaunlaran ng isang bansa. May matibay napaggagap ka na rin sa iba’t ibang salik na kinakailangan upang umunlad ang isangbansa tulad ng Pilipinas. Ang iyong kaalaman sa iba’t ibang palatandaan ng pag-unlad mula sa nakaraangmodyul magagamit mo upang masuri ang kalagayan ng Pilipinas sa modyul na ito. Inaasahan sa modyul na ito ay masusuri mo ang iba’t ibang isyu, suliranin, atmga programang pangkaunlaran na nararanasan ng Pilipinas at daigdig sakasalukuyan. May tatlong araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito: Aralin 1: Mga Suliranin sa Pag-unlad ng Pilipinas Aralin 2: Mga Programa sa Pag-unlad ng Pilipinas Aralin 3: Ang Pandaigdigang Programa sa Pag-unlad Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo angmga sumusunod: 1. Maipaliliwanag ang mga suliranin sa pag-unlad ng Pilipinas; 2. Masusuri ang kahalagahan ng mga programa sa pag-unlad ng Pilipinas; 3. Mapahahalagahan ang pandaigdigang programa sa pag-unlad ng mga nagkakaisang-bansa; 4. Makapagbibigay ng alternatibo sa dapat na maging tunguhin ng Pilipinas sa pag-unlad; at 2

5. Makasusuri ng mga datos mula sa iba’t ibang pag-aaral at makabubuo ng mga kongklusyong may kongkretong batayan. Handa ka na ba? Una muna ay sagutin mo ang panimulang pagsusulit. Huwagkang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para sa iyo. PANIMULANG PAGSUSULIT:I. Panuto: Bilugan ang tamang sagot. 1. Ang mga sumusunod ay maaring gamiting panukat upang malaman ang kahirapan ng isang bansa, maliban sa A. peso purchasing power. B. cost of living. C. Gini co-efficient. D. Gross National Product. 2. Alin ang pinakamaigting na problema ng Pilipinas? A. Kahirapan B. Kawalan ng trabaho C. Kawalan ng kapayapaan D. Katiwalian sa pamahalaan 3. Ang sumusunod ay dahilan ng kahirapan, maliban sa A. katiwalian sa pamahalaan B. kawalan ng kapayapaan. C. katamaran. D. maling programa. 4. Ang tawag sa programang pangkaunlaran ni Pangulong Gloria Macapagal- Arroyo ay: A. 10-Point Legacy. B. Angat Pinoy. C. Pilipinas 2000. D. Millenium Development Goals. 5. Isa sa tunguhin ng Millenium Development Goals ay A. modernisasyon ng transportasyon. B. liberalisasyon. C. likas-kayang paggamit ng kalikasan. D. pribatisasyon. 6. Isa sa mga hangarin sa pag-unlad ni Pangulong Arroyo ay 3

A. pandagidigang pagtutulungan.B. modernisasyon ng transportasyon na magkakabit sa mga pulo ng Pilipinas.C. pagpapatawad ng utang panlabas.D. pagsusulong ng karapatang pantao.7. Ang Millenium Development Goals o MDGs ay itinakdang matatapos sa taong A. 2020. B. 2015. C. 2025. D. 2010.8. Ang ahensiya na naatasang mangasiwa sa pagpapatupad ng MDGs ay ang A. UNESCO. B. UNICEF. C. UNDP. D. World Bank.9. Ang sumusunod ay mga istratehiya ng pamahalaan upang matupad ang mga tunguhin ng MTPDP, maliban sa A. Malayang kalakalan. B. Pagbubuwis. C. Pribatisasyon. D. Edukasyon.10. Ang Medium Term Philippine Development Plan o MTPDP ay nagsusulong ng aspetong pulitikal ng pag-unlad. Alin sa mga sumusunod ang kasama sa aspetong iyon? A. Good governance B. Pantay na karapatan ng babae at lalaki C. Modernisasyon D. Kawalan ng KorapsyonII. Lagyan ng X ang tamang hanay kung ang programang pangkaunlaran ay nagpapakita ng katangian ng Growth-Oriented Development o Sustainable Development. PROGRAMANG PANGKAUNLARAN GROWTH- SUSTAINABLE1. Paglikha ng 6 hanggang 10 milyong trabaho ORIENTED HUMAN sa pamamagitan ng pagpapautang sa mga maliliit na negosyante at pagtatalaga ng 2 DEVELOPMENT DEVELOPMENT milyong hektaryang lupa para sa mga 4

negosyong pang-agrikultural2. Edukasyon para sa lahat sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga paaralan, pagpapagawa ng silid-aralan, libreng pagpapaaral sa mga mahihirap na estudyante, at pagkakaroon ng aklat at kompyuter.3. Pagbabalanse sa pambansang badyet upang maiwasan ang sobrang gastusin.4. Pagpapaunlad sa iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng transportasyon na magkakabit-kabit sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas5. Paghahatid ng elektrisidad at tubig sa bawat barangay ng bansa6. Pagbabawas ng kasikipan sa Metro Manila sa pamamagitan ng pagpapakalat ng mga ahensiya ng pamahalaan sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas at pagpapatayo ng mga pabahay sa labas ng Metro Manila7. Modernisasyon ng Clark at Subic bilang sentro ng Asya8. Ang paggamit ng makina at awtomasyon ng botohan9. Pagpapatibay ng kasunduang pangkapayapaan sa pagitan ng pamahalaan at mga rebeldeng grupo10. Pagpapahilom ng sugat na dulot ng hidwaan ng EDSA 1 at EDSA 2. 5

ARALIN 1MGA SULIRANIN SA PAG-UNLAD NG PILIPINAS Sa araling ito ay tatalakayin ang iba’t ibang suliranin sa pag-unlad nanararanasan ng Pilipinas. Ilalarawan dito ang mga suliranin ng bansa sa pagtatamo ngkaunlaran at tatalakayin kung paano naaapektuhan ng mga ito ang personal na buhayng mga Pilipino. Sisikapin sa araling ito na matukoy ang ugat ng mga suliraningpangkaunlaran ng Pilipinas. Matapos ang araling ito, inaasahan na iyong: 1. Mailalarawan ang mga suliranin sa pag-unlad ng Pilipinas; 2. Maipaliliwanag kung paano nakaaapekto sa buhay ng mga Pilipino ang mga suliranin sa pag-unlad ng Pilipinas; at 3. Matutukoy ang ugat ng mga suliraning ito. Gawain 1: Pag-isipan Mo! A. Ang mga sumusunod na datos ay nagpapakita ng kalagayang pang-ekonomiya ng Pilipinas. Gumawa ng isang pangungusap na naglalahad ngipinapakita ng bawat datos. Buuin ang simula ng pangungusap at isulat sa patlangang iyong sagot.Tsart A: Latest Year-Ago Previous Indicator 5.5% 4.8% 6.2% 4th Qtr 2004 4th Qtr 2003 3rd Qtr 2004GNPGrowth Rate (revised)(At Constant 1985 Prices) 5.6% 6.1% Annual 2003 Annual 2004 (revised) (revised)Ayon sa mga datos, ________________________________________________ 6

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Tsart B:GDP 5.4% 5.0% 6.3%Growth Rate 4th Qtr 2004 4th Qtr 2003 3rd Qtr 2004(At Constant 1985 Prices) 6.1% 4.7% Annual 2004 Annual 2003 (revised) (revised) Ayon sa mga datos, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Tsart C:Exports 1/ US$ 3,281.7 US$ 2,843.9 US$ 3,267.5Imports 1/ million million millionTrade Balance Balance of Payments 2/ January 2005 January 2004 December /p /r 2004 /r US$ 3,111.8 US$ 3,179.5 US$3,045.3 million million million January 2005 January 2004 December /p /r 2004 /r US$ 169.9 US$ (335.6) US$ 222.2 million million million January 2005 January 2004 December /p /r 2004 /r US$ 44 US$ (129) US$ (407) million million million as of Sep 2004 as of Sep as of Jun 2004 2003 Ayon sa mga datos, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 7

Tsart D:National government P 3,729.0 P 3,195.8 P 3,629.2outstanding debt billion billion billion September September August 2004 2004 2003 Ayon sa mga datos, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Tsart E:Consumer Price Index 126.6 116.7r 126.3 February February January 2005 2000=100 2005 2004 8.4Headline Inflation Rate January 2005 8.5 4.0r 2000=100 February February 2005 2004 Ayon sa mga datos, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Tsart F:Unemployment Rate 11.3% 11.0% 10.9% January 2005 January 2004 October 2004 /p Ayon sa mga datos, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 8