Filipino Grade 7

Linggo 12 Learning Package “Adong!” Sinundan iyon ng papalapit na mga yabag. Napahindik si Adong. Ang basag na tinig ay naghatid sa kaniya ng lagim. Ibig niyang tumakbo. Ibig niyang ipagpatuloy ang kaniyang paglayo. Ngunit ang mga kamay niB Bruno ay parang bakal na nakahawak na sa kaniyang bisig, niluluray ang munting lakasA na nagkakaroon ng kapangyarihang maghimagsik laban sa gutom, sa pangamba atI kabangisan.TAN “Bitiwan mo ako! Bitiwan mo ako!” Naisigaw na lamang ni Adong.G Ngunit hindi na niya muling narinig ang basag na tinig. Naramdaman na lamang niya ang malupit na palad ni Bruno. Natulig siya. Nahilo. At pagkaraan ng ilang sandali, hindi7 na niya naramdaman ang kabangisan sa kapayapaang biglang kumandong sa kaniya.IKALAWANGMARKAHAN 50

Learning Package Linggo 13ANG ALAMAT NI DARAGANG MAGAYON Katulad ng lahat ng alamat, nangyari ang kuwentong ito noong unang panahon. BNaganap ito sa payapang rehiyon ng Ibalong, sa maliit na bayan ng Rawis, na Apinamumunuan ng makatarungang datung si Makusog. Ang asawa ng datu na si Dawani Iay namatay sa panganganak. Kaya’t nanatiling iisa ang anak ni Datu Makusog—isang Tanak na babaeng walang kapares sa kagandahan at kabaitan, si Daragang Magayon. AHindi tuloy nakapagtataka kung bakit dumadayo ang napakaraming manliligaw mula sa Nibang tribu, kabilang na ang nasa malalayong bayan, upang mabihag ang puso ng dalaga. GNgunit wala ni isa sa mga binatang ito ang nakakuha ng pagtingin ng magandang binibini. 7Wala, kahit ang makisig at mapagmataas na si Pagtuga, ang dakilang mangangaso at datu Ing Iraga. Kahit pa pinaulanan ni Pagtuga ng mga handog na ginto, perlas, at iba pang Kkayamanan ang ama ni Magayon, ay hindi pa rin nito nakuha ang loob ng dalaga. A L Isang katangi-tanging binatilyo ang nagpakita si Rawis: si Ulap, ang tahimik ngunit Amatapang na anak ni Datu Karilaya ng Katagalugan. Naglakad siya nang malayo upang Wmakita ng sarili niyang mga mata ang ipinagbuunying kagandahan ni Daragang Magayon. ANgunit hindi katulad ng ibang manliligaw, nagdahan-dahan si Ulap. Tiniis niya ang Nmagnakaw lamang ng mga sulyap mula sa malayo habang nagtatampisaw si Daragang GMagayon sa ilog ng Yawa. M A Pagkatapos ng isang maulang gabi, pumunta ulit si Magayon sa Ilog Yawa upang Rmagtampisaw. Nadulas siya sa batuhan at nahulog sa malamig na ilog. Dagli-dagling Ksumaklolo si Ulap at binuhat ang nangangatog na dilag pabalik sa dalampasigan. Ito ang Anaging simula ng pag-iibigan ni Daragang Magayon at ni Ulap. H A Ilang beses pang nagtagpo si Ulap at si Daragang Magayon. Hanggang sa isang araw, Nsinundan ni Ulap si Magayon sa pag-uwi. Pagdating sa bahay ni Datu Makusog, buonglakas nang loob na ibinaon ni Ulap ang kaniyang sibat sa hagdan. Ipinapahiwatig nito 51ang kaniyang kagustuhang pakasalan si Magayon. Walang nagawa si Magayon kundimamula, magpigil ng tawa, at umiwas ng tingin. Dahil dito, napagtanto ni Datu Makusogna umiibig ang kaniyang nag-iisang anak, kaya’t hindi na siya nagpahayag ng kahitanong pagtanggi. Tuwang-tuwa si Magayon at si Ulap. Binalak nilang gawin ang kasalanpagkalipas ng isang buwan upang mabalitaan ni Ulap ang kaniyang mga kababayan, atupang makapaghanda nang husto para sa pagdiriwang. Mabilis na kumalat ang magandang balita. Nakarating agad ito kay Pagtuga, nanamula sa galit. Nang mangaso si Datu Makusog, dinakip siya ni Pagtuga. Nagpadala si Pagtuga ngmensahe kay Magayon, nagbabantang papatayin ang kaniyang ama at maghahasik ng

Linggo 13 Learning Package digmaan sa kaniyang bayan kung hindi siya pakakasalan. Sinunod ni Magayon ang kahilingan ni Pagtuga, labag man sa kaniyang kalooban. Agad-agad na inihanda ang kasalan. Nang malaman ni Ulap ang masaklap na pangyayari,B nagmadali siya pabalik ng Rawis kasama ang pinakamagigiting niyang mandirigma.AIT Kasisimula pa lamang ng seremonya nang dumating sina Ulap. Sa halip na isangA pagdiriwang para sa kasal, isang madugong labanan ang naganap. Napuno ang langit ngN mga palaso. Napuno ang hangin ng tunog ng nagkikiskisang bolo. Nagtuos si Ulap at siG Pagtuga, isang labanan para sa kamay ng nag-iisang si Magayon.7 Nadaig at napaslang ni Ulap si Pagtuga. Masayang sinalubong ni Magayon si Ulap, akmang yayakapin—nang biglang isang ligaw na palaso ang tumama sa likod ng dalaga. At habang sapo-sapo ni Ulap ang nag-aagaw-hininga niyang iniibig, bigla siyang sinibat sa likod ng isang kawal ni Pagtuga. Agad na hinataw ni Datu Makusog ang kawal ngI kaniyang minasbad, isang matalim na bolo.KAL Pagkatapos ng mabilis na pangyayaring iyon, tumahimik ang lahat ng mandirigma.A Tumigil ang digmaan. Sa halip na marinig ang kasiyahan ng isang pagdiriwang ng kasalan,W mga hikbi at hagulgol para sa mga pumanaw ang lumutang sa hangin. Kahit na halosA walang makita dahil sa walang-tigil na pagluha si Datu Makusog, naghukay siya nangN naghukay. Nang matapos, inilibing niya ang kaniyang nag-iisang anak na si Magayon, atG ang nag-iisa nitong pag-ibig na si Ulap, nang magkatabi at magkayakap.M Habang lumilipas ang mga araw, unti-unting tumaas ang lupang pinaglibingan kinaA Ulap at Magayon. Tumaas ito nang tumaas, at di nagtagal, sinamahan ito ng pagyanigR ng lupa at pagtilapon ng nagbabagang mga bato. Naniniwala ang mga matatanda naK kapag nangyayari ito, ginagalit ni Pagtuga ang bulkan upang maibalik sa kaniya ang mgaA kayamanang iniregalo niya kay Magayon—mga regalong inilibing kasama ng dalaga sang-H ayon sa mga lumang paniniwala.A May mga araw kung kailan natatakpan ng mga ulap ang tuktok ng bulkan. SinasabiN ng mga matatanda na kapag nangyayari ito, hinahalikan ni Ulap si Magayon. At kung pagkatapos nito ay marahang dumampi ang ulan sa magiliw na libis ng bulkan, naniniwala ang mga matatandang lumuluha si Ulap. Pagkatapos ng mahabang panahon ay umigsi na ang pangalan ni Magayon at naging Mayong o Mayon. Ngunit hanggang sa kasalukuyan, kahit na maaliwalas ang panahon, isang anino ng masalimuot na kuwento ng isang natatanging dalaga at ng kaniyang iniibig ang bumabalong sa magandang bayan ni Daragang Magayon. 52

Learning Package Linggo 14 KAY MARIANG MAKILING B A Edgar Calabia Samar I T Nagpaalam noon ang Nanay. A Hindi ipinaalam kung saan siya pupunta. N Anong pook ang maaari niyang puntahan G upang di na magbalik? 7 Anong pook ang maaari niya? I Nagkampo kami ni Tatay sa Makiling. K Inalala ang kuwento ng diwatang A naglaho sa panglaw ng sariling panaghoy. L “Hindi na siya babalik,” sabi ni Tatay. A Pag-uwi, tinanaw ko ang bundok, W at totoo, mas maganda itong tingnan A sa malayo: hindi matitinag, buo. N G M A R K A H A N 53

Linggo 15 Learning Package ANG MGA DUWENDE Isang Kuwentong-Bayan mula sa Bikol Malalim na ang gabi at abalang-abala pa sa pananahi ang dalawang magkapatid na babae. Tinatahi nila ang mga kamisa at saya nila, na isusuot nila para sa isang misa kinaumagahan. Ibinilin ng kanilang ina na siguruhing nakasara ang pinto at mga bintana ng kanilang bahay, kundi ay papasok ang duwende, na bumibisita sa kanila tuwingB hatinggabi. Upang malaman ng kaniyang mga anak kung ano ang duwende, ikinuwentoA niya ito:ITA “Katulad lang ng mga ordinaryong tao ang mga duwende. Tuso silang mga nilalang,N ngunit matulungin din. Ilan sa mga kapilyuhang ginagawa nila ay ang pagsira sa mgaG muwebles at mga larawan, pagbasag sa mga salamin, baso, plato, at tasa. Kung hindi sila makahanap ng mga bagay na sisirain o babasagin, kinukurot nila ang mga pisngi, braso, at katawan ng mga tulog na babae, upang maging mabigat ang pakiramdam nila7 pagkagising. Kung hindi kinaasaran ng mga duwende ang mga nakatira sa bahay na madalas nilang bisitahin, nagpapakita sila ng kabaitan sa mga ito. Sinasabing dinadalhan nila ang mga kaibigan nila ng mga masasarap na pagkain at ipinagtatanggol sila mulaI sa mga masasamang nilalang. Maraming tao tuloy ang sabik ngunit balisang makakilalaK ng duwende. Itinuturing nila ang mga nilalang na nagtataglay ng kakaibang karununganA dahil sinasabing alam na alam nila ang mga lihim at ikinikilos ng mga tao. Ngunit kungL sakaling ang mga naging kaibigan ng duwende ay biglang nagsabi ng anumang masamaA o nagbalak ng masama sa kanila, kahit pa hindi sila marinig ng mga duwende, ayW parurusahan sila at hindi na muling babalikan.ANG “Ang duwendeng binabanggit ko rito ay madalas sa bahay namin habang ang nanay ko, o ang lola ninyo, ay buhay pa. Parati niyang sinasabi sa aming isara ang pinto at mga bintana bago kami matulog. Isang gabi, nang nagtatahi rin kami ng kapatid ko ngM kamisa at saya, nakalimutan naming isara ang mga bintana at pinto. Ilang segundo bagoA maghatinggabi, naroon ang isang maliit na nilalang na nakatayo sa aming pinto. MaliitR siya, kasinliit lamang ng isang dalawang taong gulang na bata; pula ang kaniyang mukha;K mayroon siyang mahabang bigote at maputing kulot na buhok. Maigsi ang mga brasoA niyang balingkinitan, ngunit malaki ang mga kamay niya--malaki para sa kaniyang braso.”HAN Nang marinig ng mga dalaga ang kuwento ng kanilang ina, natakot sila. Nang maghatinggabi, narinig nila ang mga tunog: takla, takla, takla. Gawa ito ng duwende. Takot na takot ang dalawa. Lumingon ang panganay, at nakita niya ang duwende na pumapasok sa pinto. At katulad ng inaasahan, tumakbo at tumalon siya papasok ng bahay, papunta sa mga dalaga. Dahil doon, nasipa niya ang isang gasera, na nagpaliyab sa mga kamisa at saya. Mula noon, naging maingat na ang magkapatid at ang buong bayan ng Legaspi sa duwende. Isinasara na nila ang kanilang mga pinto at mga bintana bago sila matulog sa 54 gabi.

Learning Package Linggo 16 TRESE Isyu 5 Budjette TanPahina 1. “NAG-SHOOT SILA NGAYON NG HULING EKSENA. MINAMADALI NG MGA BCAP: PRODUCER PARA SA FILMFEST.” AGUERRERO: WELL, DAHIL DITO SA NANGYARI, TIYAK NA HAHATAW ITO SA TAKILYA. I TPahina 2. AT ITO BA ANG DRESSING ROOM NI MS. EVANGELISTA? AGUERRERO: OPO, SER. NTAPIA: (off panel) CHOCNUT? AKALA KO SINABI NG MANAGER NIYA NA GGUERRERO: NAGDIDIYETA SIYA NGAYON? 7TAPIA: (off panel) OPO, SER. IGUERRERO: (off panel) NAKU. KGUERRERO: TAPIA, PAKI-DOUBLE CHECK NGA SA CREW KUNG MAY NAWAWALANG A BATA. MAY TSISMIS NA KUMALAT NA NANGANAK SIYA NOONG PUMUNTA L SIYANG STATES NOONG NAKARAANG TAON. AT KUNG WALANG A NAWAWALANG BATA, ANG IBIG SABIHIN NITO... W APahina 3. N GTAPIA: IBIG SABIHIN PO TATAWAGAN NINYO SI TRESE? MGUERRERO: BUTI NAMAN AT NASASANAY KA NA SA KUNG PAANO TUMATAKBO ANG AGUERRERO: MGA BAGAY DITO, TAPIA. R (off panel) SIYEMPRE, TATAWAGAN KO SIYA. AT HANGGANG SA KGUERRERO: MAKARATING SIYA DITO, SIGURUHIN MONG WALANG MAKAKAPASOK SA ATRESE: LUGAR NA ITO, KAHIT NA ANG SOCO. H HELLO, ALEXANDRA, PUWEDE KA BANG PUMUNTA DITO SA... A, A PASENSIYA NA. BUSY KA BA? N CAPT. GUERRERO. TATAWAGAN PA LANG DAPAT KITA. NALAMAN NA NAMIN KUNG SINO’NG HEAD NG KIDNAPPING RING SA ONGPIN. 55Pahina 4. TATAWAG AKO ULIT. OO... KAYA NA NAMIN ITO NG KAMBAL.TRESE: Pahina 5. “ALEXANDRA, KAPAG TAPOS KA NA DIYAN, MAKIPAGKITA KA SA ‘KIN DITOCAP: SA ABC-ZNN, SA STUDIO 4.”GUERRERO: NANG MAKITA KO ITO, KINUTUBAN AKONG MAYROON DITONG NAGANAPTRESE: NA KRIMEN. BAKA MAY NA-KIDNAP NA BATA. O KAYA UNANO. O KAYA... O BAKA KATULAD ITO NUNG KASONG HINAWAKAN NINYO NG TATAY KO NOONG 1977?

Linggo 16 Learning Package GUERRERO: E... OO. ISA ‘YUN SA MGA BIHIRANG PAGKAKATAONG MAKITA KO SILA NANG HARAPAN. AKALA KO TALAGA MAS MALIIT ANG MGA DUWENDE. AKALA KO TIPONG KAYA NILANG TUMAYO SA BALIKAT MO. TRESE: KAKAIBA ANG PULANG PULBOS NA ITO. DAPAT MAGIGING ABO OB TRESE: ALIKABOK SILA KAPAG NAMATAY.A WALA DITO ANG BAHAY NG DUWENDE... MAY NAKITA BA DITONGI HALAMAN O BULAKLAK NA NASA PASO ANG MGA BATA MO?TAN Pahina 6. “AYON KAY ETHEL DOMINADOR, ANG P.A. NI EVANGELISTA, PARATINGG CAP: MAY DALANG BONSAI SI HEATHER SA LAHAT NG MGA SHOOTING,7 CAP: RECORDING, AT TV GUESTING NIYA. “NAWAWALA RIN ANG BEST ACTRESS AWARD NIYA.” GUERRERO: KAKAUSAPIN KO SI NOVA AURORA. ISA SIYA SA MGA HULING NAKAKITA NANG BUHAY KAY EVANGELISTA. ADIK DIN SIYA SA CHOCNUT. SINOSOLOI GUERRERO: NIYA ANG BUONG BAG.K TRESE: GUSTO MO BANG SUMAMA?A CAP: SUSUNOD AKO. MAY DADAANAN LANG MUNA AKO.L TRESE: MALAPIT SA KANTO NG BALETE AT 13TH STREETA NUNO: TABI-TABI PO. MAGANDANG GABI PO.W KUMUSTA, MUNTING TRESE. NAPADALAW KA YATA? GINAGAMBALA KAA NA NAMAN BA NG MGA BABAENG NAKAPUTI?NG Pahina 7. TRESE: HINDI, HINDI. IBA ITO. NAKITA KO ITO SA KUNG SAAN NAMATAY ANGM CAP: ISANG DUWENDE.A AHHH. PULANG PULBOS. KULAY DUGO. NAGIGING PULANG PULBOSR TRESE: ANG MGA DUWENDE KAPAG PINASLANG SILA NG ISANG MINAMAHAL OK CAP: NAGMAMAHAL SA KANILA. NGUNIT BAKIT NILA GAGAWIN IYON KUNGA MINAMAHAL NGA NILA ANG ISA’T ISA?H NAKITA KO RIN ITO.A MATAMIS. GUSTO NG MGA DUWENDE NG MATATAMIS. ISA ITONGN KABAYARAN, ISANG SUHOL SA DUWENDE UPANG KUMILOS... NUNO: HINDI KASINTAMIS NG INAASAHAN KO. PUNONG-PUNO NG HINANAKIT. KALUNGKUTAN. HITIK SA KALUNGKUTAN. NUNO: KAILANGAN KO NANG LUMISAN. BIGLA KONG INAASAM ANG AKING KASAMA. NUNO: KATULAD NG DATI, MAG-INGAT KA SAAN KA MAN MAPADPAD, MUNTING TRESE. 56

Learning Package Linggo 16Pahina 8. DASMARINAS VILLAGE. MANSIYON NI NOVA AURORA. BCAP: (off panel) NAKITA NA LANG NG MGA KATULONG NIYANG GANITO. AGUERRERO: ANONG KINAKANTA NIYA? ITRESE: THEME SONG NG PELIKULA NIYANG “ANG HULING HIMALA.” TGUERRERO: SINABI NG MGA KATULONG NIYA, OKEY? HINDI AKO FAN, ANO. AGUERRERO: WALA NA SIYA. KASALANAN KO. NNOVA: G 7Pahina 9. “DOON LANG AKO SA BAKURAN. KAILANGAN KO ANG BONSAI, ISANG ICAP: PLANGGANANG TUBIG, AT ISANG PUTING KANDILA.” KCAP: “ANUMANG MANGYARI, ANUMANG MARINIG MO, ‘WAG KAYONG AL.LUPA 1: MANGIALAM. KASAMA NA DIYAN ANG MGA BATA MO. LL.LUPA 2: ANO ANG AL.LUPA 3: GINAWA MO WL.LUPA 4: SA AMING ATRESE: AMO? NL.LUPA: NANDITO AKO PARA IBALIK SIYA. G SINAKTAN MO SIYA! PARUSAHAN SIYA! M APahina 10. MUSTA, BOSING? NAAMOY NAMIN ‘YUNG MGA LAMAN-LUPA NUNG RKAMBAL J: SUMULPOT SILA! KKAMBAL L: SIYEMPRE DI KAMI PAPAYAG NA IKAW LANG ANG MAGSAYA! A HPahina 11. MAY PLANO KA BA, BOSING? AKAMBAL J: OO NGA, DI YATA EPEKTIB ANG “OPLAN BARILIN-HANGGANG-MAUBOS” NKAMBAL L: ITULOY LANG NINYO.TRESE: MABILIS NA NAGKULAY-DUGO ANG TUBIG SA PAGLAGAY NI TRESE NG 57CAP: PULANG PULBOS AT KATITING NA LUPA MULA SA BONSAI.CAP: PAGKATAPOS, HINAYAAN NIYANG PUMATAK ANG KANDILA SA MALADUGONG TUBIGPahina 12. UNTI-UNTING NAGKAHUGIS ANG MGA PULANG PATAK NG KANDILA.CAP: UMAHON ITO MULA SA TUBIG, AT NAG-INAT NA PARA BANG BAGONGCAP: GISING.DUWENDE: TUMIGIL KAYO! NANDITO AKO!

Linggo 16 Learning Package Pahina 13. MAGANDANG GABI. IKAW BA ANG NAG-AALAGA KAY NOVA? O KAY TRESE: HEATHER? DUWENDE: PAREHO. PAREHO KO SILANG ALAGA, NA NAPAKATANGA KONG DESISYON.B CAP: NATAGPUAN KO SI NOVA NOONG TEEN-AGER PA LANG SIYA. PARATIA CAP: SIYANG SUMASALI SA MGA SINGING CONTEST AT PARATING NATATALO.I CAP: MAGANDA SIYA. KAYA NAISIP KO SIYANG TULUNGAN.T NOONG GABING NAGING CHAMPION SIYA, IPINAKILALA KO ANG SARILIA KO AT SINABI KONG AKO ANG TUMULONG SA KANIYANG MANALO.N SINABI KONG GUSTO KO SIYANG AYUSAN. GUSTO KO SIYANG GAWINGG ISANG BITUIN.7 CAP: TINANGGAP NIYA ANG ALOK KO. Pahina 14. DUWENDE: GUSTO KO SANANG IKUWENTO SA IYO ANG LAHAT NG AMING TAGUMPAYI TRESE: PERO WALA NA TAYONG ORAS, TAMA?K CAP: PAUMANHIN PO, PERO WALA PO.A CAP: MAKALIPAS ANG DALAWANG ASAWA AT ILANG MGA NOBYO, NAWALAL CAP: ANG KANIYANG SIDHI SA PAG-ARTE AT PAGKANTA.A CAP: GUSTO LANG NIYA ANG KASIKATAN AT PERA AT ANG DROGA.W KAYA TUMIGIL AKO SA PAGTULONG SA KANIYA. KAHIT NA BIGYAN NIYAA AKO NG GABUNDOK NA TSOKOLATE, HINDI AKO KUMILOS.N TAPOS DUMATING ANG PROYEKTONG ITO. ITONG PELIKULA TUNGKOL SAG BUHAY NIYA. DUMATING SI HEATHER PARA MAKILALA SI NOVA.M Pahina 15. PUMUPUNTA SIYA DITO AT PINANONOOD ANG MGA LUMANG PELIKULAA CAP: NI NOVA, HANGGANG SA MAKABISADO NA NIYA ANG LAHAT NG LINYA ATR LAHAT NG KANTA.K CAP: HABANG MAS NAG-EENSAYO SIYA, MAS LALO SIYANG NAGIGINGA CAP: KATULAD NI NOVA.H CAP: MAS LALO DING NAHUHULOG ANG PUSO KO SA KANIYA.A KAYA NAGPAKITA AKO KAY HEATHER AT SINABI SA KANIYANG AALAGAANN KO SIYA, PALALAGUIN ANG KARERA NIYA, GAGAWIN SIYANG ISANG BITUIN. CAP: TINANGGAP NIYA ANG ALOK KO. CAP: SINABI KO SA KANIYANG KUHANIN ANG BAHAY KO, NA PARATING NASA TABI NG KAMA NI NOVA. CAP: NANG GABING IYON, SINIGURO KONG MAHIMBING ANG TULOG NI 58

Learning Package Linggo 16CAP: NOVA. NANANAGINIP SIYANG NANALO SIYA NG ISANG GANTIMPALANG BCAP: HINDI NAMAN NIYA MAKUKUHA. A KAGABI, PUMUNTA SI NOVA SA SET AT PINAKIUSAPAN AKONG BUMALIK. ICAP: PUWEDE NAMAN AKONG PUMAYAG, NGUNIT GUSTO KO RING TUPARIN TCAP: ANG KANIYANG HULING HILING. KAYA SINABI KONG HINDI NA AKO A BABALIK SA KANIYA. NDUWENDE: ALAM KONG KAPAG SINABI KO IYON, MAGAGALIT SIYA KAY HEATHER. G HINDI KO LANG AKALAIN NA MAKUKUHA NIYANG PATAYIN ANG BATA. 7 HINDI KO RIN INASAHAN NA PAPATAK ANG ISA SA MGA LUHA NIYA SA I TSOKOLATENG IBINIGAY NIYA SA AKIN. NALASAHAN KO AGAD IYON SA K UNANG KAGAT. A NALASAHAN KO ANG GALIT NIYA. ANG KALUNGKUTAN. ANG KAWALAN L NG PAG-ASA. AT NAPUNO AKO NITO NANG LUBOS, SAPAT UPANG A MAMATAY. W APahina 17. SINABI PO NINYONG TUTUPARIN NINYO ANG HULING HILING NI NOVA. NTRESE: ANONG MAKUKUHA NIYA SA PAG-ATAKE KAY HEATHER? GDUWENDE: PANOORIN MO NA LANG. MDUWENDE: TALAGANG... KAHANGA-HANGA. ACAP: SA MGA SUMUNOD NA ARAW, MULING NAGING STAR OF THE SEASON SI RCAP: NOVA. K IBINALITA NG MGA DIYARYO ANG BAWAT NIYANG GALAW, ISINULAT ANG A BAWAT SINABI. LUMITAW ANG LARAWAN NIYA SA BAWAT DIYARYO AT H TABLOID. A NPahina 18. SA KORTE, HABANG DINIDINIG ANG KANIYANG KASO, MULI NIYANGCAP: NAPALUHA ANG MGA MANONOOD. KAHIT ANG HUWES AY HINDI 59CAP: NAPIGILANG MALUHA. SA PAGTATAPOS NG KANIYANG TALUMPATI, HUMINTO SIYA AT HINAYAANCAP: ANG MGA KAMERANG TUMITIG. NAG-FLASH ANG MGA BOMBILYACAP: AT KINUHA NG MGA KAMERA ANG KANIYANG PINAKAMATINDINGCAP: PAGGANAP.CAP: GUSTO KO LANG NAMANG LUMIGAYA KAYONG LAHAT. KUNG ISA IYONG KRIMEN... I. AM. GUILTY. NAPUNO ANG BUONG KUWARTO NG TUNOG NG PALAKPAK. SUMIGAW ANG HUWES PARA SA KAAYUSAN.

Linggo 16 Learning Package CAP: TININGNAN NI NOVA ANG BAWAT ISA SA MGA MANONOOD AT NGUMITI. CAP: AT UNTI-UNTING NAGING ITIM ANG LAHAT. CAP: AYON SA MGA DOKTOR, NA-STROKE DAW SI NOVA.B Pahina 19. ILANG BUWAN ANG LUMIPAS, SA UNANG ARAW NG FILMFEST...A CAP: WOW, ANG GANDA-GANDA NIYA!I BATA: SANA SIKAT DIN AKONG KATULAD NIYA.T BATA: COMING SOON: ANG SUSUNOD NA BITUING MANINGNING.A CAP: NG7IKALAWANGMARKAHAN 60

Learning Package Linggo 16 Mga Kakaibang Nilalang sa Filipinas BDiwata o Engkanto – nilalang na nagbabantay sa kalikasan at karaniwang may katawan ng Atao. Sinasabing nang-aakit sila ng mga binata at dalaga upang gawin nilang asawa. ISirena at Siyokoy – mga nilalang na may katawan ng tao at buntot ng isda. Nakatira sila sa Tilalim ng karagatan at nang-aakit sila ng mga mangingisda. ATiyanak o Impakto – sanggol na hindi nabinyagan at kumakain ng laman ng tao. Nagpa- Npanggap silang inabandonang sanggol na umiiyak. GAswang – nilalang na nag-iibang anyo sa gabi at nag-aanyong tao sa umaga. Kumakain sila 7ng tao at maaaring mag-anyong hayop.Manananggal – nilalang na napuputol ang katawan at nagkakaroon ng pakpak. Mula sa Ibubong, hinihigop ng kanilang mahabang dila ang mga sanggol ng buntis. KKapre - higanteng nilalang na mahilig manabako at nakatira sa malalaking puno. Mahilig Aitong maglaro sa mga bata. LTikbalang – kalahating tao at kabayo. Mahilig itong maghanap ng mga dalaga upang gawing Aasawa. WDuwende at Nuno sa Punso – mga maliliit na nilalang na nagbibigay ng suwerte o malas sa Atao. Nakatira sa isang nuno o tumbok ng lupa ang nuno sa punso. NMambabarang at Mangkukulam – mga nilalang na karaniwang matatandang babae na nag- Gpapahirap sa isang tao. Ang mambabarang ay nagpapalabas ng mga insekto sa katawan ng Misang tao. Ang mangkukulam naman ay sinasaktan o binabago ang anyo ng isang tao. A[Pinagkunan: Philippine Myths and Legends ni Johnny C. Young] R K A H A N 61

Linggo 17 Learning Package ALAMAT NG WALING-WALING Noong unang panahon sa isang kahariang matatagpuan sa may dagat ng Mindanao, may isang makisig at matapang na sultang nagngangalang Rajah Solaiman. Dahil sa kaniyang galing at tapang sa digmaan siya’y nakilala bilang isang kilabot sa iba’t ibang kaharian. Pinaniniwalaang nasa kaniyang pag-aari ang isang mahiwagang sundang, angB Sundang Lenantatyon. Ibinigay ito kay Solaiman ni Bal-Lido, ang diyosa ng digmaan.A Ipinagkaloob ito sa kaniya dahil sa mahusay niyang taktika sa pakikipagdigma. Malaki angI pasasalamat sa kaniya ng mga taga-Mindanao dahil sa patuloy na pagtatanggol ng Rajah.TAN Isa sa mga digmaang kinasangkutan ng Rajah ang digmaan sa Seta Tem-mon.G Nagwagi siya sa labanang ito, subalit iyon lamang ay naging posible sa tulong ni Bal- Lido. Sa labanang ito siya niregaluhn ng sundang. Subalit bago pa man ito napasakaniya,7 dumaan muna siya sa isang pagsubok. “Kunin mo ang itak,” sabi ni Bal-Lido. Sa pagtingala ni Solaiman nakita niya ang isang lumulutang na itak. “Gamitin mo iyan at putulin mo ang iyong kaliwang braso,” DiI nagdalawang-isip si Solaiman, sa utos ng diyosa ay kinuha niya ang espada at iniakmangK puputulin ang kaniyang sariling braso. Sa pagtama ng itak sa kaniyang braso nagulatA na lamang siya nang mapansing walang dugong dumanak ni balat na napilas mula saL kaniyang katawan.AWA “Mula sa puntong ito Solaiman, hindi ka na magagalaw ng kahit anong sandataN pa man.” Sabi ni Bal-Lido. “Ikaw ay papanaw lamang sa aking utos, sa oras na iyonG siguraduin mong isusuko mo ang ibinigay kong sundang sa lugar na ito. Kung hindi ka makararating, siguraduhin mong may isang taong mapagkakatiwalaang magbabalik ngM sundang sa akin.”AR Kung gaano kabagsik si Solaiman sa digmaan, ganoon rin siya kabagsik sa pag-ibig.K Dahil sa ganitong katangian, kinamumuhian at kinatatakutan siya hindi lamang ngA kaniyang mga kaaway kung hindi pati na rin ng kaniyang mga tagasunod. Sa mga kalyeH pa lamang, rinig na ang mga bulungan ng mga tao. Umaalingawngaw ang mga babala saA lahat ng sulok ng kaharian, “Itago ang asawa’t mga anak na babae dahil si Solaiman ayN paparating.” Nag-uumapaw na ang mga babae sa harem niya subalit, hindi pa rin siya tumitigil sa pangongolekta nito. Para sa isang maharlikang tulad niya, walang dalang bigat ang nag- uumapaw na babae sa kaniyang buhay. Kung may isang aalis, may tatlong darating, kung gaano siya kahusay sa paggamit ng kaniyang sundang, tila mas matalim ang kaniyang mga salita pagdating sa pag-ibig. 62

Learning Package Linggo 17 Sa dulo ng kaniyang kaharian, may naninirahang isang mangingisda. Kasama nito ang Bkaniyang anak na babae sa bahay na siyang nag-aalaga sa kaniya. A I Isang tapat na tagapaglingkod ang mangingisdang ito kay Rajah Solaiman. Subalit, Tdahil sa pag-aalala sa posibleng kahinatnan ng kaniyang anak, itinago niya ito sa gitna ng Agubat. Umaasang walang mga matang makatatanaw sa kaniyang anak, lalo pa ang mga Nmata ni Rajah Solaiman. Alam niyang hinding hindi siya makatatanggi sa kung ano mang Gsabihin ng kaniyang Rajah. 7 I Tumira si Waling-Waling sa itaas ng isang punong lauan. Napaliligiran ito ng mga Kilang-ilang at ilang halamang gubat. Walang nakaaalam ng paraan upang makaakyat Adito kung hindi ang mapag-arugang mangingisda lamang. Pati ang mga pagbisita Lniya ay planadong-planado. Sa umaga, siya’y nagdadala ng pagkain at sa gabi nama’y Asinisiguradong ligtas at maayos ang kaniyang anak. W A Isang di pangkaraniwang kagandahan nga talaga itong si Waling-Waling. Singkinis Nng sutla ang kaniyang balat, singdilim ng uling ang buhok, ang kaniyang mga pisngi ay Gparang dinampian ng rosas, mga matang sing tingkad ng mga alitaptap sa gitna ng dilim, Mat ang kaniyang mga pilik mata’y tila mga alon sa pagkakurbada. Madali sana para sa Adalaga ang ipakasal sa kahit na sino kung isa lamang siyang dugong-maharlika. Subalit, Rnagiging mahirap ang lahat dahil isa lamang siyang pangkaraniwang mamamayan. K A Isang araw habang nangangaso si Solaiman sa gubat, napansin niyang may isang Htirahan sa itaas ng mga puno. Sa gitna ng mga puno, nasulyapan niya ang bahay ni AWaling-Waling. Sa kaniyang paglingon nakita nito ang isang kakaibang kagandahang Nnoon pa lamang niya nakita. 63 Napasigaw si Rajah Solaiman, “Sino ang ama mo? Sigurado akong itinatago kalamang niya sa akin!” Hindi sumagot sa Waling-Waling sa takot na baka kung anonggawin ng Rajah sa kaniyang ama. Sa kaniyang pagtulog, nanaginip ang mangingisda ng mga karimarimarim na ideya.Nang magising ito mula sa masasamang panaginip, kumaripas siya ng takbo upangtunguhin ang tirahan ni Waling-Waling sa gubat. Laking gulat niya nang maabutan niyaang isang nagngingitngit na Rajah. “Paano mo nagawang itago sa akin ang isang nilalang na singganda ng iyong anak?Sabihin mo sa kaniyang bumaba upang makita ko siya ng mas maayos.” Utos ng Rajah samangingisda. “Gawin mo ito kung ayaw mong mahati ng aking sundang.”

Linggo 17 Learning Package Sa utos ng kaniyang ama, bumaba naman si Waling-Waling. Nang umabot siya sa kalahati ng puno, nadampian siya ng ilaw mula sa buwan na lalong nagbigay liwanag sa kaniyang ganda. “Hindi kita papatayin,” sabi ni Solaiman sa mangingisda, “subalit, nais ko sanang pakasalan ang iyong anak. Ipinapangako kong pakakawalan lahat ng babae saB aking harem at siya ang gagawin kong asa…”AIT Bago pa man tuluyang matapos ni Solaiman ang kaniyang sasabihin at bago paA man makababa si Waling-Waling, nanigas ang katawan ng Rajah at ng mangingisda.N Isang liwanag ang bumalot sa buong gubat. Nakita nila ang isang imahen na papaliitG nang papaliit. Ang dating katawan ni Waling-Waling ay tila sumabit sa mga sanga ng puno. Habang paunti-unting nawala ang liwanag tila naging mas malinaw sa dalawa ang imahen ng isang bulaklak. Isang bulaklak na may lila’t pulang batik sa kaniyang mga7 talulot.I Hindi sila makapaniwala sa kanilang nasaksihan subalit, walang nagawa si SolaimanK at ang mangingisda. Pagbalik sa palasyo, inatasan niya ang mga kawal niya na kumuha ngA bulaklak ng Waling-Waling sa gubat at ipalamuti ito sa mga puno sa harapan ng palasyo.L Isang pag-alaala sa mga pag-ibig na sana’y maabot na niya.A Pp 49-53 The Legend of the Waling-Waling ni Gaudencio V. AquinoWANGMARKAHAN 64

Learning Package Linggo 18 MGA ALAMAT NI JOSE RIZAL Kabanata 3, El Filibusterismo ni Jose Rizal Pumapasok na nga noon sa lawa ang bapor at tunay na napakaringal ang tanawing Btumambad sa kanilang paningin. Humanga ang lahat. Sa harap, nakalatag ang kaakit- Aakit na lawa, naliligid ng luntiang pampangin at asul na bundok, kahawig ng isang Inapakalaking salamin na may kuwadrong esmeralda at sapiro upang masalaminan ng Tlangit. Sa kanan, nakalatag ang mahabang pampangin, lumilikha ng mga look na may Akaaya-ayang kurba. At doon sa malayo, may kalabuan ang kawit ng Sugnay. Sa dakong Nlikuran ng harap, maharlikang nakatindig ang Makiling, mahirap limutin, napuputun- Ggan ng maninipis na ulap. At sa kaliwa, ang pulo ng Talim, ang Susong Dalaga na may 7malalambot na kunday at nagpapatunay sa pangalan nito. I K Isang sariwang simoy ang buong tamis na kumulot sa malawak na mukha ng lawa. A “Siya nga pala, Kapitan,” ani Ben Zayb na lumingon, “alam ba ninyo kung sang Ldako ng lawa namatay ang isang nagngangalang Guevarra, Navarra o Ibarra?” A Tumingin ang lahat sa Kapitan maliban kay Simoun na bumaling sa ibang dako Wupang hanapin ang kung ano sa pampangin. A “Oo nga!” ani Donya Victorina. “Saan Kapitan? May Naiwan bang palatandaan sa Ntubig?” G Ilang ulit kumindat ang butihing ginoo, bilang patunay ng kaniyang pagkaligalig . MNgunit nang makita niya ang samo sa mga mata ng lahat, lumapit nang ilang hakbang Asa dulo ng bapor at sinuri ang pampangin. R “Tumingin kayo doon,” aniya sa tinig na halos hindi marinig pagkatapos matiyak Kna walang ibang tao sa malapit. “Sang-ayon sa kabo na namahala sa pagtugis, nang Amakita ni Ibarra na mapipikot siya, tumalon siya mula sa bangka doon sa malapit sa Hkinabutasan at, sumisid nang sumisid sa gitna ng dalawang tubig, tinawid ang distansi- Ayang mahigit dalawang milya, at sinasalubong ng punglo tuwing lilitaw ang ulo upang Nhuminga. Sa banda pa roon siya nawala sa kanilang paningin at sa malayo-layo pa,malapit sa pampang may nakita silang tila kulay dugo…At iyon na nga! Labintatlong 65taon na ngayon, walang labis walang kulang nang maganap ito.” “Samakatwid, ang kaniyang bangkay?…” Tanong ni Ben Zayb “Ay kapiling na ng bangkay ng kaniyang ama,” tugon ni Padre Sibyla. Hindi ba’t isarin itong filibustero, Padre Salvi?”

Linggo 18 Learning Package “Napakamurang mga libing, hindi po ba, Padre Camorra?” tanong ni Ben Zayb. Lagi kong sinasabi na isang filibustero ang ayaw magbayad para sa mariringal naB libing,” sagot ng tinukoy habang tumatawa nang buong saya.AI “Pero, ano ang nangyayari sa inyo, Senyor Simoun?” Tanong ni Ben Zayb, nangT mapansing walang tinag at buong lalim na nagninilay ang alahero.A “Nahihilo ba kayo, kayo na isang biyahero! At sa sampatak na tubig tulad nito?”NG “Ang masasabi ko sa inyo,” wika ng Kapitan na tinubuan na ng pagmamahal sa pook na iyon. “Huwag ninyo itong tawaging sampatak na tubig. Higit na malaki ito kaysa alin-7 mang lawa sa Suiza at malaki pa kahit pagsamahin ang lahat ng lawa sa Espanya. Marami na akong nakitang matandang marino na nalula dito.”I Pp 21-23 Kabanata 3 ng El Filibusterismo, Mga AlamatKALAWANGMARKAHAN 66

Learning Package Linggo 19 Napagawi Ako sa Mababang Paaralan Lamberto E. AntonioNapagawi ako sa mababang paaralan BNa dating karnabal ng kambing, baboy at kalabaw, AAt dating kubeta ng ilang kababaryo IPag bakasyon grande o Sabado’t Linggo. TDi na ito ang ilang tiwangwang na kuwartong may tapal ANa sawali’t atip na kugong butas-butas, na ang klaseng NNagdidiskas ng Pepe en Pilar at gudmaners GAy tanaw na tanaw ng mga sabungerong naglalakad. 7Ngayon, may arko nang bakal at alambre ang geyt;May bakod na pader, magarang plagpol, entablado’t IBasketbolkort na kainauukitan ng nagdudumilat na K“Donated by Gov. Mokong delos Oros” at ng A“Alay nina Don at Dona Pilipito Palapatok.” LSa sementadong saydwok, sa pasimano’t haligi ng munting pasilyo AAt ibabang panig ng kongkretong dingding, kundi nakapila WAy nagsisiksikan ang mga pangalang karamiha’y APatrong taga-ibang bayan: ilan dito’y mga nakaklaseng NKabisote, mapangopya, tugain, nakalasprend o naiihi GSa salawal sa pagkuha ng test – MKundi may DR. o ENGR., may ATTY. ABawat pinto, may karatula ng ngalan ng guro – RNarito pa rin si Mrs. Monay na mahilig manghinuli, KSi Mr. Pangan na laging ngumangata ng babolgam. ASa likod ng gusali, ang marikotitos na letering HNg pagdiskarte sa babae’y nabasa ko sa haligi ng wari’y ANarseri; sa mga puno ng papayang bunga’y tambulukan; NSa tambak na retasong mga tabling may bakas ng anay.Komo nabakante ako sa pandadayuhan bilang karpintero,Naawitan akong gumawi sa mababang paaralangNagpautang sa akin noon ng musmos na karansan;Kasama ang aking martilyo, lagari’t radela’y nagpaunlak ako:Wika nga’y ito lang ang kaya kong paraan ng paglingonSa pinanggalingan (na di ko napuspos nang mahinto ako’tMaulila sa mga magulang). Gumawi akoRito para atipan at palitadahan ang mga komportrum,Dahil nakabingit na naman ang pasukan –at para maiyukit ko,Kahit papa’no, ang aking pangalan. 67

Linggo 20 Learning Package Paglisan sa Tsina ni Maningning Miclat (1) Isinulat ko ang una kong tula “Isn’t It?” noong high school. Labing-isang taong gulang ako noon. Nakakatuwa iyon, ang saya ko. Nakasulat sa malayang taludturan, nakilala ko na mayroon pala akong indayog. Nang mabasa ng mga kaibigan ko, sinabi nila na walang katuturang tula daw iyon at tinawag ko nga na tula ng kawalang katuturan.BA (2) Katawa-tawa ang panahong kinalakhan ng henerasyon ko sa Tsina. HindiI naapektuhan ng Rebolusyong Pangkultura ang tadhana namin. Wala noongT consumerismo na tutukso sa aming mga hangarin, ni hahamon na paninindigan naminA sa Sosyalismo. Dapat kaming maging Spartan. Dapat makakuha kami ng mataas na gradeN para makapasok sa magandang eskuwela.G (3) Alam naming lahat na ang mga senior student sa eskuwela namin na nakatira sa7 dorm ay lumalabas sa kalsada kapag oras nang patayin ang mga ilaw para makapag- aral sa ilalim ng poste. Marami kang hahangaan doon. May isa akong kaklase na makapagrerecite nang paabante at paatras sa buong nobelang Water Margin. MarunongI magkaligrapiya at magpiano ang isa kong pinakamatalik na kaibigan sa klase, kayaK kung maglalakad siya at maramdamang hindi tama ang lakad niya, babalik siya saA pinanggalingan sa paniniwalang “practice makes perfect”.LA (4) Pagkatapos ng klase, magkasama kaming maglalakad papuntang bus stop; at angW tagal-tagal naming makarating sa bus. Paulit-ulit naming iwinawasiwas pataas ang amingA kanang kamay dahil baka mahulog ang iniimagine naming relo. Noon nadevelop angN ilang kakatwang manerismong dala ko pa hanggang ngayon. Ang maganda nito, hindiG ako ngayon nahihirapan sa ginagawang rebisyon ng mga sulat dahil sa munting ehersisyo ng pagpapabalik-balik-lakad na ginagawa ko noon sa Beijing.MA (5) Marami akong isinusulat at binabasa habang nagkaklase – sa ilalim ng desk. Pag-uwi,R sumasakay ako sa swing sa laguwerta namin. Ganoon ko pinananatili ang nararamda-K mang indayog para sa aking malayang taludturan. Noon ako nag-umpisang mangarapA na maging makata at pintor balang araw.HA (6) Nang matapos sa junior high school, na halos kasunod ng EDSA Revolution sa Filipi-N nas, bumalik na kaming mag-anak sa eskuwela. Hanggang kunin ako ng ICM sisters ng St. Theresa’s College. Nailathala naman ako sa student page ng World News, pahayagang broadsheet ng komunidad Tsino sa Filipinas. Pagkatapos, nagtrabaho ako bilang isa sa mga translator ng balita sa diyaryong iyon, nag-atubili, at huminto. Pero nalatha pa rin ako; nagkaroon ng promoter ng mga trabaho o sa literary page, sa katauhan ng isang makata-photographer-businessman, si G. James Na. 68

Learning Package Linggo 20(7) Nag-umpisa akong dumalo sa workshop ng tula sa Filipino, na ginaganap sa Adarna BHouse, tagapaglathala ng mga aklat pambata. Pagkatapos sa Rio Alma Poetry Clinic, Anatanggap akong kasapi ng LIRA, isang grupo ng mga kabataang makata sa Filipino. IAko ang pinakabata noon. Iniindex ko pa ang mga salita noon sa diksyunaryong Tagalog Tpara makapagtugma, dahil wala naman akong makitang rhyming dictionary sa Filipino. AKadalasan ay nagsusukat ako ng pantig para mabawasan ang mga mali ko sa wika. N(8) Nang panahong iyon, nagsusulat pa ako sa Tsino habang nag-aaral ng Filipino. Saman- Gtala, binabasa ko sa pagitan ng mga linya ang mga liham na natatanggap ko mula Tsina. 7(9) Katagalan, matagal na matagal, pagkatapos ng crackdown sa Tian An Men, ipinadalasa akin ng kaklase ko sa high school ang librong Tuanang Singsing na Luntian na inilathala Ing Palimbagan ng Beijing. Kalipunan iyon ng mga sanaysay na isinulat ng mga freshman Kng Unibersidad ng Peking noong magtraining military sila sa Kampo Shijachuang bago Apasimulan ang kanilang regular na klase sa kampus. L(10) Isinulat sa akin ng kaibigan kong may artikulo sa libro: “Ipinakikita ng librong ito, sa Anapakatanging punto de bista, ang buhay namin noong mismong taong iyon, at mararan- Wansan mo dito ang pagsasama ng paglikhang pampanitikan at propagandang Apampolitika, lalo na sa military.” N(11) Naniniwala ako na nalampasan nang maluwalhati ng lahat ng kaibigan ko sa Tsina Gang 1989. Freshman ako sa kolehiyo sa UP Baguio nang maganap ang crackdown. MHuminto ako ng pagpapalathala sa World News matapos makitunggali sa isang huling Asanaysay at ilang tula sa Tsino. Pagkatapos, ipinasiya kong hindi na ako taga-Tsina, hindi Rko na wika ang Tsino. K(12) Doon natapos ang isang panahon. A H A N 69

Linggo 21 Learning PackageB PimpleAI ni Pol Medina, Jr.TANG7IKATLONGMARKAHAN 86

Learning Package Linggo 21 braces ni Pol Medina, Jr. the gwapigs B A ni Pol Medina, Jr. I T A N G 7 I K A T L O N G M A R K A H A N 87

Linggo 22 Learning Package Sipi mula sa librong Tutubi, Tutubi, ‘Wag Kang Magpapahuli sa Mamang Salbahe (pahina 140-143) Sa halip ang sinabi niya, “No, Jojo, you don’t understand. Bata ka pa kasi. Balang araw, kapag naging magulang ka na, maiintindihan mo rin ang sinasabi ko.” Ayaw ko ng logic niya, pirming siya ang matanda. Pirming siya ang tama. Pirming ako ang bata, kayaB pirming ako ang mali, at pirming ako lang ang dapat matuto. Pero nakapagtatakang kamiA na kulang sa isip ang pirming hinahanapang maging tama. Bakit kaming kulang sa isipI ang kailangang umunawa sa husto raw ang pag-iisip?T A Sa pag-iisa, sa aming uri ng insecurity, bakit walang makaalalang magtanongN kung ano ang iniisip namin? Kung sa paghahanap ng solusyon sa problema ay maliG ang makuhang paraan, nagagalit sila. Paano naman ang gagawin namin sa mundo? Tumigil na lang basta sa paghinga? A, kay hirap mabuhay sa mundo na panay bawal,7 wala namang magturo ng tama. Kung sa pagtanda ko’y magiging kamukha ko rin sila, hindi bale na lang. Ayaw kong tumanda. Bawal maging pilyo. Mas lalong bawal maging seryoso. (Mag-i-idiot na lang ako.)I K Kamukha ngayon, daig ko pa ang napagkaisahan. Nagtatanong lang naman, peroA nakakagalitan. Umiiwas sa kaguluhang hindi naman ako ang may kagagawan. Para na rinT akong daga na tulirong nangangapa sa lungga. Ano ang gagawin ko sa aking sarili? ParaL rin akong may sakit na nakakahawa na hindi basta puwedeng lumapit sa kapwa.O N Saan ba ako pwedeng magpasiya? ‘Yong kaluluwa ko, kargo ng pari. ‘Yong markaG ko sa eskuwelahan, nakasalalay sa dulo ng pulang ballpen ng titser ko. ‘Yong gusto kong kurso, nakatali sa dulo ng bulsa ng tatay ko. ‘Yong kalayaan ko, kahit bahagya ko pa langM nagagamit ay pinutol na nila. Sila na rin ang nagbibigay ng bagong kahulugan noon,A kahit hindi kami kinonsulta. Ano nga ba ang pakialam nila sa kapalaran ng mga hamakR na estudyante. Kapirasong pangalang wala namang katuturan ang naiwan sa amin. NiK hindi magamit dahil hindi naman galing sa malaking tatak. Pamilyang walang sinabi,A batang walang silbi. Ay naku. Gusto ko lang magtanong, gusto ko lang matuto, kasalananH na pala iyon at ang ayaw maniwala sa kanila’y nakakaligtaan. Hindi galit ng ama saA anak o ng Diyos sa tao; galit ng maligno, kahit saan ka magtago, hindi ka makakatakas.N Bugbog –sarado pag nahuli.Torture kapag ayaw umamin, firing squad kapag nakunan ng ebidensiya. Salvage kapag nakagalitgan, salvage rin kapag nakatuwaan. Kung magrereklamo pati kaluluwa mo, pati ito buburahan ng anino. Saan na ako pupunta, ano na’ng gagawin ko sa sarili ko? Magbabad na lang kaya ako sa disco? Sayaw na lang kaya ang problemahin ko? Pero Iglesia ni Kristo naman ang mga paa ko, hindi marunong kahit na pandanggo. Tumambay na lang kaya ako sa mga kanto tulad ng ginagawa ng mga propesyonal na 88

Learning Package Linggo 22taong kanto? Ano naman ang gagawin ko roon, mag-abang sa pamumulaklak ng poste? BAy naku ulit, pinipilit ko lang maging matino sa sarili kong paraan, wala pang kaubrahan. AHindi naman siguro ako ginawa ng sino mang gumawa para sa lang maging basta yagit. IWala rin akong balak maging kontrabida sa buhay. Marami lang talagang tanong ang Tisip ko na naghahanap ng kahit na kapirasong sagot. At sa lipunan, bago man o luma, Amaraming pikon. N Silang punot’t dulo ng problema ko ngayon, silang namamahala, kung Gtotoong parang tatay at nanay sila, tulad nina Malakas at Maganda, bakit ibang klase 7silang magpatupad ng disiplina? Bakit hindi magkasya sa pangaral? Bakit hindi nila Imaintindihan na ang ginagawa lang naman naming mga kabataan ay bilang pagsasanay Ksa paghahanda sa aming kinabukasan? Kung dadaanin kami sa bugbog, di lalaki Akaming mga tuliro. Kung kami na ang mga pinuno, paano magpapasiya ang isang hilo? TAkala mo’y hindi sila marunong mamatay. Kung sila nang sila, at kung wala na sila, Lpaano naman kami? Kung mamana namin ang ugali nila, di kawawa ang susunod na Ohenerasyon, kami na matanda na ang siya namang mambubugbog sa kanila. Bakit Nayaw nilang matuto kaming makialam, makisangkot? Habang buhay bang tagapalakpak Gna lang kami sa mga talumpati nilang hindi naman sila ang gumawa? Dapat bang Mmaging utak-sakristan lang kami na amen lang ang bokadurang lumalabas sa bibig Akapag kinausap? Saka kung itinuturing kaming parang anak, bakit kami sinisiraan? RTatatawaging misguided elements, adventurists, communists, terrorists. Basta masama, Kkami. Basta tama, sila? Kung ganoon silang klaseng magulang, hindi na lang baleng Amaging ulila, ayaw kong sumali sa kanilang pamilya. Hindi baleng mabobo, tulad ng Htingin nila sa aming mga aktibista, huwag lang maging baliw na tulad nila. A Bakit ba ganito, kapag makikinig ka sa usapan ng matatanda parang parating Npanahon lang nila ang mahalaga. Mahusay na estudyante, baka noong panahon niQuezon. Mahusay na sundalo, baka noong panahon ng Hapon. Walang naaalala kung 89hindi “noong araw” (Parang sila ang una at huling Pilipino.) Saka idagdag din kunggaano kaganda ang kanilang panahon na hindi katulad ngayon, panay kahulugan. Parangkami ang umimbento ng salitang kahirapan at problema. At kami na bunga nito, nadapat unawain ang siyang nakagagalitan kapag napag-uusapan ang kamalasan. Sagananoong araw, pero bakit tayo utang ng utang sa mga dayuhan? Saka bakit kami angtagabayad nito balang araw? Pakikinig ba sa matatanda sa Ilog Pasig ang solusyon samga problema? Baka kaya sila ay isang malaking problema? Parati silang tama, ang mgaMam at Sir at mga Gardonet , sila lamang ang tanging nakakaalam sa pagpapatakbong mga bagay-bagay sa mundo. Sila lamang ang may monopoly ng talino. Saka nilapilit palalakihin ang papel nila sa lipunan. Ipagpipilitan ang kanila, bakit hindi sila angpakinggan at pamarisan? Sabagay, lahat naman yata ng matanda ay ganoon, ang kilala

Linggo 22 Learning Package lamang ay ang sarili. Kahit saan mapunta ang usapan, ang halimbawa nila ay ‘yong tungkol sa sarili. Kahit saan mapunta ang usapan, ang halimbawa nila ay ‘yong tungkol sa sarili. Kung doktor ang kausap, sasabihin nitong iyon ang pinakamahusay na kurso ngayon. Ganoon din ang sasabihin kung mga titser o inhinyero ang tatanungin. PeroB paano kaya makikinig kung ang kausap ay isang pulitiko o armado? E, kung armadongA pulitiko? Di pangako ng baril, argumento ng bala, halakhak ng kanyon, ano pa? LahatI yata ng matanda, sarili lamang ang nakikitang mainam. ‘Yon lang kasing karansan nilaT ang kabisadong ikuwento. Pag iba na ang usapan, tulad ng halimbawa ng buntong-A hininga ng mga katulad ko sa mundo, hindi na sila interesado. Parang kami ang nag-usoN ng salitang rebolusyon. Pag narinig ito, tumataas ang lahat ng buhok nila, pati sa kilikili,G kaya bumabaho tuloy ang usapan. Saka magtatatalak, kami ang makakagalitan. Luma na ‘yon, tanungin mo si Bonifacio. Kung ayaw mong maniwala, e bakit nakikiselebrasyon ka7 sa araw ng mga bayani? Saka ba’t mo siya tinitingnan sa mga pera? Ayaw ko nang makinig sa mga usapang “noong araw” na hindi ko makitaI ang kabuluhan sa kasalukuyan. Ayaw kong maging ulyaning paulit-ulit ang sinasabi.K Ayaw kong maging (mas) makulit. Ayaw kong maging inutil. Kay hirap ng maramingA tanong sa buhay. Kay hirap ipanganak na “erehe” at “pilibustero” sa mundo. Kay hirapT mapagsabihang bandido at terorista. Kay hirap maghanap ng kahulugan ng pangalan.L Wala akong balak malagay sa pera ang retrato ko. Gusto ko lang may sumagot at makinigO sa tanong ko.NGMARKAHAN90

Learning Package Linggo 23 Taglish: Hanggang Saan? Bienvenido LumberaMay nagtanong kung ang paggamit ng Taglish sa kolum na ito ay recognition on my part na Btinaggap kong maaaring gawing basis ng wikang “Filipino” and Taglish. Ngayon pa man ay Anililinaw ko nang hindi lengguwahe and Taglish. Ito ay isa lamang convenient vehicle para Imaabot sa kasalukuyan ang isang articulate sector ng ating lipunan na unti-unting nagsisikap Tgumamit ng Filipino. AImportanteng makita nang sinumang gumagamit ng Taglish na limited and gamit nito. Dahil Nsa binubuo ito ng mga salitang galing sa dalawang wikang not of the same family, makitid Gang range of expressiveness nito. Ang sensibiliteng ni-reflect nito ay pag-aari ng isang maliit 7na segment ng ating lupinan, at ang karanasang karaniwang nilalaman nito ay may pagka- Isuperficial. KIsang makatang malimit banggitin kapag pinag-uusapan ang paggamit sa Taglish ay si ARolando S. Tinio. Sa kaniyang koleksyon ng tulang tinawag na Sitsit sa Kuliglig, may ilang mga Ttula na pinaghalong English na sulatin. Effective lamang ang Taglish, gaya ng pinatutunayan Lna rin ng mga tula ni Tinio, kapag Americanized intellectual ang speaker, at ang tone ng Otula ay medyo tongue-in-check or sarcastic. At kahit na sa ranks ng Americanized Filipino Nintellectual, and profounder aspects of cultural alienation ay hindi kayang lamanin nang Gbuong-buo ng Taglish. MBetter described marahil and Taglish as a “manner of expression.” Ibig sabihin, sa mga Ainformal occasions, mas natural sa isang English-speaking Filipino na sa Taglish magsalita. RSa light conversation, halimbawa. Pero para sa mga okasyong nangangailangan ng sustained Kthought, Taglish simply won’t do. Walang predictive patterns ang paghahalo ng vocabulary Aat syntax ng dalawang lengguwaheng magkaiba ng pamilya. Dahil dito, maraming stylistic Hand logical gaps na nag-iinterfere sa pag-uunawaan ng manunulat at mambabasa. AKailangan sa Taglish ang spontaneaous interaction ng nagsasalita at ng nakikinig. Sa Npamamagitan ng physical gestures, facial expressions, o tonal inflection, nagagawa angfilling-in na siyang remedyo sa mga stylistic at logical gaps. Maaari namang sa pagtatanong 91linawin ng nakikinig ang anumang ambiguity sa sinasabi ng kausap.Samakatuwid, ang pagsusulat sa Taglish, cannot be a permanent arrangement. Kungtalagang nais ng manunulat na magcommunicate sa nakararaming mambabasa, haharapinniya ang pagpapahusay sa kaniyang command ng Filipino. Para sa manunulat, isangtransitional “language” lamang ang Taglish. Kung tunay na nirerecognize niya na napakaliitat lalo pang lumiit ang audience for English writing, hindi siya makapananatiling Taglishlamang ang kaniyang ginagamit. Maliit pa rin ang audience na nakauunawa sa Taglish pagkatnagdedemand ito ng adequate control of English. Magbalik sa English. O tuluyang lumapit saFilipino. Ito ang alternatives para sa Taglish users ngayon na hangad pa ring magpatuloy sapagsusulat.

Linggo 24 Learning Package Ang Kapangyarihan ng Wika, Ang Wika ng Kapangyarihan ni Conrado de Quiros Hanggang ngayon, hindi ko maintindihan kung bakit kinakausap natin ang ating mga aso sa wikang Ingles. Wala kang naririnig na nagsasabing, “Upo, Bantay, upo,” o “Habol, Kidlat, habol.” Ang maririnig mo ay “Sit, Rover, sit,” o “Fetch, Fido, fetch.” O kung poodle, Fifi. Kung sa bagay tayo mang mga taong Filipino ay may mga pangalang Rover, Fido, atB Fifi, kaya hindi nakapagtatakang pangalanan din natin ang ating mga aso ng ganoon.  AI Ang nakapagtataka ay kung bakit kinakausap natin sila sa Ingles. Ibig sabihin, kakaiba baT ang korte ng kanilang mga utak at natural silang sumusunod sa mga utos sa Ingles? AngA tinig ba ng Ingles ay hawig sa mga tunog na ginagawang silent dog whistle? NG Ipauubaya ko sa mga dalubhasa sa sikolohiya ng hayop ang pagpapaliwanag nito. Pero may punto rito. At ang punto ay ito: marami at sari-sari ang gamit ng wika; hindi lamang7 bilang isang paraan ng komunikasyon ng dalawang tao. Sa tingin ko, lubos na simplistiko ang paniniwalang ang wika ay isa lamang kasangkapan sa komunikasyon. Sa tingin ko, lubos na simplistiko ang paniniwalang ang tanging papel na ginagampanan ng wika saI lipunan ay ang pagbibigay-daan sa palitan ng mga idea ng mga tao sa lipunang iyon. KA Totoong ang isang wika ay isa ring paraan o kasangkapan sa komunikasyon. At bagama’tT isang bahagi lamang ito ng kabuuan ng wika ay malaking bahagi ito. Sa bagay na ito,L malaki ang halaga ng Ingles bilang isang paraan ng komunikasyon. May punto ang mgaO nagsasabi sa atin na hindi natin maaaring kaligtaan ang Ingles. Talaga namang hindi.N Ang Ingles ay ang ating susi–o sabi nga ng mga bata, ang ating “connect”–sa mundo.G Ito ang ating susi sa pandaigdigang impormsyon. Lalong-lalo na sa panahong ito na masasaksihan natin ang isang “information explosion” na likha ng computers. MalamangM ay narinig na ninyo ang Internet, ang pandaigdigang electronic board para sa lahat ng uriA ng impormasyon. Sa pamamagitan ng Internet ay maaari nating ma-access pati na angR US Library of Congress at mag-research doon. Maaari din tayong makapanood ng sine oK retratong bomba. Walang MTRCB sa Internet. AH Pero kailangan pa rin ang Ingles para mapakinabangan ang mga biyayang ito. Bagama’tA ang computer programs ay nagiging mas graphic na kaysa word-based—gumagamitN ng icons kaysa salita—kailangan pa ring magbasa kahit katiting. At ang iskrip ay sa Ingles. Bukas ang information highway sa anumang uri ng sasakyan, kahit kariton, pero nakasulat sa Ingles ang mga signs sa kalye. Pag hindi tayo marunong mag-Ingles, mawawala tayo sa kalye. At talaga namang pagkalalawak ng mga kalye rito. Pero huwag nang isipin ang Internet; isipin na lang ang simpleng paglalakbay. Kailangan pa rin ang Ingles—maliban na lang kung sa Filipinas ka lang maglalakbay. At kung tutuusin, hindi bale na rin ang mundo—o ang pisikal na paglalakbay sa mundo na 92

Learning Package Linggo 24maaaring magawa ng iilang Filipino lamang. Isipin na lang ang paglalakbay ng isip na Bmagagawa sa pagbabasa, panonood ng sine, pakikinig ng balita. Kailangan pa rin ang AIngles—liban na lang kung ang papanoorin lang ay mga sine ni Silvester Stallone. IWalang duda na kailangan natin ng Ingles. Walang duda na mahalaga ang Ingles. Subalit, Tdito man ay marami nang mga maling akala tungkol sa kahalagahan ng Ingles. Isa sa Amga maling akalang ito ay ang paniniwalang ang Ingles ay ang susi sa kaunlarang pang- Nekonomiya. Ito ang paboritong argumento ng mga nagtataguyod ng Philippines 2000.  GPinabubulaanan ito ng Thailand. Mahirap kumilos sa Bangkok hindi lamang dahil sa 7ang sulat dito ay sulat-bulate, ayon nga sa isang kaibigan, kundi dahil iilan lamang ang Imarunong mag-Ingles. Iba pa kung paano nila bigkasin ang Ingles, na talaga namang Kpapawisan ka ng dugo bago mo maintindihan. Kahit na hotel clerks ay hindi makapag- AIngles ng diretso. Ang pinakamadaling paraan para makapagtalastasan sa taxi driver at Ttindero ay sign language.  LPero gayumpaman, ang Thailand ay isang tigre, samantalang tayo, na Oipinangangalandakan ang ating Ingles, ay isang basang-sisiw lamang. Ayon kay Peter NLimqueco, isang kaibigan na nag-eedit ng isang diyaryo sa Bangkok, pumapangalawa Glamang ang Thailand sa Japan sa computer technology sa Southeast at South Asia. MMakikita ang ebidensiya ng kaunlaran sa Bangkok—sa mga gusali, sa mga skyway, sa Amga pagawaan. Ang kaunlaran dito, ayon kay Peter, ay hindi sinusukat sa taon kundi sa Rbuwan. Mawala ka lang ng ilang buwan at nagbago na ang hitsura ng lugar.  KBale ba, bagama’t hindi marunong mag-Ingles ang mga Thai ay higit na malaki ang Akanilang turismo kaysa atin. Ihambing mo ang turismo nila at turismo natin at parang Hpinaghahambing mo ang daga at elepante. Ang bilang ng mga turistang pumapasok sa Aatin sa isang taon ay ang bilang ng turistang pumapasok sa Thailand sa isang buwan. NMalinaw na ang mga tao ay bumibisita sa ibang bansa hindi dahil sa kaalaman ng mgamamamayan doon ng Ingles.  93Subalit hindi pa ito ang problema sa Ingles. Sapagkat gaya ng nasabi ko kanina, hindilamang isang paraan ng komunikasyon ang wika. Lalong-lalo na ang Ingles. Lalong-lalona sa bansang ito. Ang Ingles ay hindi lamang isang paraan para makapag-usap; ito ay isaring paraan para makapaghari. Hindi lamang ito isang susi sa impormasyon; isang susi itosa kapangyarihan. Ang Ingles ay kapangyarihan sa isang paraan na higit pa sa karaniwangkahulugan na kapag matatas kang magsalita ay may kapangyarihan ka sa kaligiran mo.Kapangyarihan ang Ingles sa isang payak o literal na paraan. Marunong kang mag-Ingles, makararating ka sa itaas. Hindi ka marunong mag-Ingles, mauuwi ka sa pagigingkargador. 

Linggo 24 Learning Package Sa bansang ito, hindi lamang salita ang Ingles kundi orasyon, na pinanghahawakan ng isang kaparian. Ano man ang sabihin mo, matino man o hindi, kapag sinabi mo sa Ingles ay nagkakaroon ng bigat, o halaga. Ang “marunong mag-Ingles” ay hindi lamang palatandaan ng kagalingan sa lengguwahe. Palatandaan ito ng kaalaman, ngB pagkakaroon ng “class,” ng pagkakaiba sa karaniwang mamamayan. Kapag sinabi mo angA isang bagay sa Ingles ay tila pinag-isipan mo ito ng malalim. IT Siguro ito ang dahilan kung bakit kinakausap natin ang ating mga aso sa Ingles. Siguro,A akala natin, kapag nag-Ingles ka, aso man ay seseryosohin ka.NG Sa mula’t mula pa ay nasapol na ng mga Kastila ang katotohanang ang wika ay kapangyarihan, at sinikap nilang pakinabangan ang kapangyarihang ito sa pamamagitan7 ng pagkakait sa mga Indio ng salitang Espanyol. Kung sa bagay, sa umpisa ay hindi ito tuluyang sinadya. Nakita ng mga misyonerong kagaya ni Pedro Chirino na mas madaling pag-aralan ang mga salitang indio kaysa turuan sila ng Espanyol. Mas madaling turuanI ang mga Indio ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng kanilang mga wika kaysa Espanyol.K Makikita rin ang mga bagay na ito nina Mike Velarde at iba pang mga matagumpay naA “misyonero” sa kasalukuyan. Sa bandang huli na lamang sadyang ipinagbawal ng mgaT Kastila ang wikang Espanyol sa mga eskuwelahan at iba pang institusyon ng mga Indio.L Ito ay para ipuwera sila sa alta sosyedad at tuloy sa pagpapalakad ng bayan. ON Iba ang naging karanasan ng mga bansa sa America Latina. Kaiba sa Filipinas, angG mga bansang ito ay naging settler colonies, o mga kolonyang tinirahan ng mga taong galing sa kanluran. Para matirhan ang madaming lugar dito ay pinagpapatay ng mgaM settler o kolonyalista ang katutubong populasyong Indio. Isang malinaw na kaso ngA genocide. Umusbong ang isang populasyong creole, na galing sa mga dayong Espanyol atR nagsasalita ng Espanyol. KA Naunawaan ng mga Espanyol na ang wika ay kapangyarihan pero nagkamali sila saH pagsasamantala nito. Ang mga Amerikano ang makakikita ng wastong pagsasamantalaA nito. Ito ay hindi ang pagkakait ng wikang kolonyal sa mga Indio kundi angN pagpapalaganap sa kanila nito. Ang pagkakait ng mga Espanyol ng wikang Espanyol sa mga Filipino ay hindi nakapagpabait sa mga Indio. Naging rebelde sila. Ang pagtuturo ng Ingles sa mga Filipino ay hindi nakapagrebelde sa kanila. Naging masunurin sila. Ito ang totoong problema sa Ingles, ang dahilan kung bakit hindi natin dapat akalaing ito ay isang purong grasya. Malinaw sa ating kasaysayan na ang Ingles ay hindi lamang naging paraan ng komunikasyon kundi paraan ng kolonisasyon. Ang Ingles ay hindi naging paraan para sa pag-uusap ng mga mamamayan. Naging paraan para ito ay sa 94

Learning Package Linggo 24paghahati ng mga mamamayan. Ang tanging diyalogo na ginawa nito ay ang diyalogo Bsa pamamagitan ng pamahalaang kolonyal at ng lokal na naghaharing-uri. Kasunod sa Akaputian ng balat, ang galing sa paggamit ng Ingles ay naging pasaporte sa sirkulo ng Ikapangyarihan.  TNalikha ng mga Amerikano sa pamamagitan ng Ingles ang isang naghaharing-uri na Asumasawsaw sa kanilang kultura. Ang wika ay hindi lamang koleksiyon ng mga salita Nat mga paraan sa paggamit nito. Ang wika ay isang buhay na bagay. Tumutubo ang Gwika mula sa puso ng isang bayan. Sumususo ang wika sa pambansang kasaysayan at 7karanasan. Ang pag-aral ng Ingles ay hindi lamang pagkabisa ng mga salita at paggamit Inito. Ang pag-aral ng Ingles ay pagbabad sa kultura na lumikha nito.  KAlam ko. Bilang isang manunulat sa Ingles, alam ko na para ka magkaroon ng kumpiyansa Asa salitang iyon ay kailangan angkinin mo ang kaluluwa noon. Hindi lamang grammar at Tsyntax ang wika. Ang wika ay kultura at sensibilidad.  LKung tutuusin, ang wika ay hindi laging nagdudulot ng komunikasyon. Kung minsa, Onagdudulot ito ng kawalan ng komunikasyon. Malinaw na malaki ang ambag ng Ingles Nsa pangalawa. Higit tayong pinaghiwalay kaysa pinag-isa nito. Makikita ang puwang sa Glipunan sa ating mga sine, ang pinakapopular na uri ng entertainment dito sa atin. Kapag Mmayaman ang pamilya ay tiyak na Ingles ang dialogue. Kapag katulong ang karakter ay Amag-tatagalog, lalong-lalo na ang tipong may puntong Batangas o Bulacan. Para maging Rclass ang dating, ang mga artista mismo ay sumasagot sa Ingles sa mga interview. KBagama’t sikat siya sa labas, si Melanie ay laging magiging api rito dahil hindi siya Amarunong mag-Ingles.  HAno ang dapat gawin? Paano natin pagtutugmain ang pangangailangan natin sa Ingles Asa isang banda at ang pangangailangan natin ng isang wikang magbubuklod sa atin sa Nkabila? Ang sagot ay ang pagpapalakas ng wikang pambansa. Ang wikang iyan ay hindi maaaring 95maging Ingles. Iyan ay isang kaso ng, sabi nga sa Ingles, the “tail wagging the dog.” Hindimaaaring ipagpag ng buntot ang aso. Ang pambansang wika ay maaari lamang magingFilipino. Ang maling akala, o fallacy, ay ang paniniwalang kapag gustgo mong palakasin angFilipino ay gusto mong pahinain ang Ingles. Hindi totoo iyan. Gusto nating palakasin angFilipino, pero gusto rin nating palakasin ang Ingles—bilang pangalawang lengguwahe,o second language. Ang mahalaga ay ang katagang “pangalawa” or “second.” Hindimaaaring maging una ang Ingles. 

Linggo 24 Learning Package Makikita natin sa halimbawa ng Thailand at iba pang mga bansag Asyano na hindi lamang ito posible kundi kailangan, Ayon sa mga nagtataguyod ng Philippines 2000, ang mga bansang ito sa kasalukuyan ay puspusang nagpapalaganap ng Ingles: bakit tayo pupunta sa kabilang direksiyon? Simple. Dahil sa kung ang mga bansang ito ayB kasalukuyang nagpapalaganap ng Ingles, ito ay dahil sa mayroon na silang sarili nilangA wika—Thai, Bahasa, Intsik, Hapon, Koreano. Bagama’t puspusan nilang itinutulak angI pag-aaral ng Ingles, wala sa mga bansang ito ang magpupumilit na palitan ang sarilingT wika ng Ingles. AN Kung bumisita ka sa ibang bansang Asyano, o Arab, ang unang maiisip mo ay kung gaanoG tayo kaiba sa kanila. Hindi tayo ang rule, tayo ang exception. Ang mga higanteng diyaryo sa mga bansang ito ay nasa wikang pambansa. Iilan lamang ang nasa Ingles, at ito ay7 nakatutok sa mga banyaga. Hindi aksidente na mas marami ang mambabasa ng mga diyaryong Thai, Arab, Bahasa. Natural na gustong basahin ng mga tao ang naiintindihan nila.IK Maaaring ang mga bansang ito ay puspusang nagtuturo ng Ingles, pero matapos lamangA silang magkaroon ng isang matatag at malusog na wikang pambansa, isang wikangT pinagmulan ng national discourse, o usapang pambansa, isang wikang pinagmumulanL ng kanilang puri at karangalan. Ganito nila nagagamit ang Ingles habang naiiwasan angO alienating effects nito.NG May kaibhan sa paghango at pagpapalit, may kaibhan sa paghiram at sa pagkopya. “God bless the child that’s got his own,” ayon nga sa isang kanta. Totoo iyan hindi langM para sa mga indibidwal kundi para rin sa mga bansa. Ang ibang bansa ay mayroongA pinanghahawakan, tayo ay wala. Sila ay humahango at humihiram, tayo ay nagpapalitR at kumokopya. At tingin natin sa sarili natin ay cosmopolitan tayo. Hindi ito pagigingK cosmopolitan, ito ay simpleng pagiging uprooted. AH Bakit hindi Filipino Engllish bilang wikang pambansa? At ano naman ang gamit sa atin ngA Ingles na tayo lamang ang nakakaintindi. At kung tutuusin, ano naman ang naging ambagN ng Filipino English—ang mga salitang “aggrupation” at “actuation”? Walang ganyang mga salita sa Ingles. Ang mga salita doon ay “group” at “action.”  Ang Filipino ba ay mayamang wika? Kaya ba nito ang seryosong diskusyon? Makikita natin sa mga talk show sa TV—salamat sa pinasimulan ng Public Forum—na ganito na nga. Sayang lamang at hindi pa ito nagyayari sa diyaryo. Ang Filipino ay lengguwahe 96

Learning Package Linggo 24lamang ng mga tabloids at hindi broadsheets.  BKung tutuusin, ano ba naman ang likas na mahusay na wika? Bago dumating si Goethe, Amahusay lamang ang Aleman para sa barbarians. Bago dumating si Pushkin, ang Russian Iay mahusay lamang para sa pag-toast ng vodka. At bago dumating si Shakespeare, ang TIngles ay mahusay lamang sa isang sakop. Ang husay ng lengguwahe ay nasa mga taong Agumagamit nito.  NAng paborito ko pa ring kuwento rito ay ang isang direktor ng teatro na minsan ay Gtinanong ng isang estudyanteng pa-wers-wers: “Talaga bang epektibo ang Filipino sa 7teatro?” Sumagot ang direktor, “Putang ina mo.” Namutla ang estudyante at dali-dalingumalis.  I“Tingnan n’yo,” sabi ng direktor sa kaniyang crew, “epektibo ang Filipino sa teatro.” K A T L O N G M A R K A H A N 97

Linggo 25 Learning Package PANDESAL “Tinapay na may asin” ang literal na ibig sabihin ng Espanyol na pan de sal. Ang sangkurot na asin (sal sa Espanyol) marahil ang ikinatangi nito upang maging paboritong panghalili sa almusal ng isang bansang higit na nasanay kumain ng kanin.B Maliwanag na isang pamana ng kolonyalismong Espanyol ang pandesal. Ni hindiA nagtatanim ng trigo ang mga Filipino nang dumating ang mga Espanyol noong ika-16I dantaon. Subalit kailangang ipag-utos ang pagmasa ng galapong na trigo para gawingT tinapay dahil ito ang nakamihasnang pagkain ng mga mananakop. Bukod pa, gawa mulaA sa pinakapinong arina ang ostiyang Kristiyano.NG Bukod sa pandesal, nahilig ang mga Filipino sa ibang tinapay bilang meryenda at siyempre pa’y naging kakompetensiya ng katutubong kakanin at puto. Naging popular7 ang ibang tinapay kaugnay ng mga pistang panrelihiyon. Halimbawa, ipinasok ng mga Espanyol ang pagkain ng tinapay tuwing Setyembre 10 sa mga parokyang patron si San Nicolas Tolentino, isang ermitanyong Italyano at kasapi ng ordeng Agustino. KaraniwangI inilalarawan siyang nakadamit ng itim at may hawak na liryo. Kung minsan, may hawakK siyang bulsikot o piraso ng tinapay na sumasagisag sa kaniyang patuloy na pagtulong saA mga maralita hanggang mamatay siya noong 1306.TL Sa Filipinas, itinuturing na patron ng mga panadero si San Nicholas. Sa kaniyangO pista binabasbasan ang pan de san nicolas, isang uri ng panecito, na pinaniniwalaangN nakapagpapagaling ng karamdaman.G Mga Tsinong bihasa mula pa noong panahon ng dinastiyang Sung sa paggawa ngM pinasingawan at hinurnong tinapay ang unang nangasiwa sa mga hurnong Espanyol saA Intramuros. Hindi kataka-takang mga Tsino ang unang sumikat na may-ari ng panaderyaR sa Maynila at sa mga poblasyon sa probinsiya.KA Isa namang paborito tuwing Pasko ng Pagkabuhay, Todos los Santos, at Pasko angH matamis at mamantekilyang ensaymada. Winisikan lamang ng puting asukal angA tradisyonal na ensaymada. Nadagdag ang kinudkod na keso, karaniwang Eden, nitongN Peacetime sa Maynila. Bago magkadigma sinasabing ipinasok ang pagpapalamuti ng itlog na pula at kesong puti sa ensaymada ng Malolos, Bulacan. Samantala, bukod sa tradisyonal na galyetas at biskuwit, napuno ang estante ng panaderya sa iba’t ibang tinapay na may sari-saring palaman at pampalasa. Maituturing na Filipino ang mga tinapay na may lahok na niyog at saging. Hindi rin nanatili sa almusal kasama ng kape ang pandesal. Ibinabaon itong sandwits, gaya ng naging turing sa mahigpit nitong kalaban—ang pan amerikano, isang mahaba, malambot, at tinitilad na tinapay, na naging popular nitong panahon ng Amerikano. 98

Learning Package Linggo 25Naging pamantayan din ang pandesal ng ekonomyang pambansa. Itinuring ang Bpatuloy nitong pagliit bilang patunay na tumataas ang presyo ng inaangkat na arina, at Asamakatwid, na humihina ang halaga ng piso. Naging pagkakataon naman ito sa naging Imalakas na benta nitong dekada 70 ng hot pandesal—na maliit nga ngunit dahil sa Tbagong teknolohiya’y napananatiling laging mainit. A N G 7 I K A T L O N G M A R K A H A N 99

Linggo 26 Learning Package Pork Empanada ni Tony PerezB Madalas ka ba sa Katipunan?A Siguro’y nakita mo na ang Frankie’s Steaks and Burgers, sa tabi ng bagongI Cravings, malapit sa Lily of the Valley Beauty & Grooming Salon. Kung nakita mo na iyon,T nakita mo na rin siguro si Bototoy.A Lunes hanggang Sabado, inaakyat ni Bototoy ang liku-likong landas mulaN Barangka hanggang service gate sa likod ng Ateneo Grade School, kasama ng tatayG niyang maintenance engineer sa paaralan at ng mga kalaro niyang sina Nono, Itoc, at7 Radny. Karamihan sa mga batang umaakyat doo’y humihimpil sa malawak na coveredI court ng College, sa tabi ng Our School, malapit sa Obesrvatory, kung saan sila nag-K aabang ng magba-badminton at tennis na tatawag ng pulot boy. Si Bototoy naman ayA hindi humihimpil doon. Lalakarin niya ang malayu-layo pang Gate 2, at doon ay tatawidT siya sa Katipunan, upang maupo sa sentadong island sa harap ng Frankie’s Steaks andL Burgers.O Natatandaan mo na ba siya?N Anim na taong gulang si Bototoy. Ahit ang kaniyang ulo maliban sa tumpokG na buhok sa ibabaw ng kaniyang noo. Mabilog at masigla ang kaniyang mga mata.M Mabilog din ang kaniyang pisngi, lagi siyang nakangiti, at mayroon siyang mga ngiping-A kuneho. Suot-suot niya’y kamiseta’t shorts at sandals na Happy Feet na laging kupas atR maluwang, pagkat pinaglakhan ng kaniyang mga kapatid.K Maliit si Bototoy, kaya’t di siya humihimpil sa covered court. Doon ay lagiA siyang nauunahan sa pagpulot ng bola nina Nono at Itoc at Radny at ipa pang batangH Barangkang higit na maliksi at higit na malaki sa kaniya. Kaya nga’t isang araw ayA napadpad siya sa harap ng Frankie’s Steaks and Burgers, at doon ay nagkusa siyangN mag-watch-your-car. Kaniya-kaniya ang lugar na iyon, pagkat ang ibang bata’y nasa harap ng Shakey’s at ng Jollibee at ng McDonald’s at ng Kentucky’s, sa iba pang mga 100 bahagi ng Katipunan, kung saan marami at sunud-sunod ang pumaparadang sasakyan. Bagamat mangilan-ngilan nga lamang ang tumitigil sa harap ng Frankie’s ay kuntento na si Bototoy – kahit kung minsan ay hindi siya inaabutan ng kahit singko, at kung minsan ay hindi siya pinapansin, at kung minsan ay binubulyawan pa siya ng may-ari ng sasakyan. Kung mahina ang raket ay magdamag siyang nauupo sa sementadong island sa harap ng Steaks and Burgers, na parihaba niyang trono, maalikabok tuwing tag-init at tuwing tag- ulan ay maputik. Ngayon – naaala’la mo na ba siya?

Learning Package Linggo 26 Labing-isa ang kapatid ni Bototoy – ang apat na panganay ay nagsipag- Basawa’t mayroon nang pamilya. Ang sumunod pang apat ay nagtapos ng hay iskul at Akasalukuyang iginagapang ang pag-aaral ng tatay nilang maintenance engineer at ng Inanay nilang hilot. Ang sumunod na dalawa’y nasa elemetari pa. Si Bototoy at ang Tbunsong si Nining ay pinagpasiyahang huwag munang pag-aralin, pagkat libre man ang Amatrikula’y sakit ng ulo ang pambili ng gamit at kasangkapan sa mga prodyek. N Paboritong kapatid ni Bototoy si Nining. Tuwing papanaog sa Barangkang kasa- Gkasama ng tatay at mga kalaro, bago umuwi’y nagdaraan siya sa tindahan ni Aling Rory: 7sa gaano mang kaliit na kinita sa pagwa-watch-your-car ay ibinibili niya ang bunso Ing kahit na anong munting pasalubong: isang supot na Oishi o Ding Dong o Tomi, o Kdalawang balot na Choc-Nut o Kripy Bar o Cloud 9, o tatlong pirasong White Rabbot Ao Snow Bear o Judge. Saka lamang siya papasok at susuot sa pasikut-sikot na looban, Ttungo sa kanilang tinitirhan. Sa may poso pa lamang ay tanaw na niya ang malinggit na Lsi Nining, nakaupo sa may pintuan, naghihintay, nakadamit at sadals na Happy Feet na Okupas at maluwag din, ang mga mata’y mabilog at masigla rin, ang mga pisngi’y mabilog Ndin. Nakangiti. At tulad niya’y mayroong mga ngiping-kuneho. G Pagkatapos maghapunan ng patis at kangkong, o kung minsa’y bagoong, sina MBototoy at Nining ay tumutulong sa nanay sa pagtitiklop ng sinampay, pagkatapos ay Anakikipanood ng telebisyon sa kapitbahayna sina Aling Mela. Bago mag-alas-otso’y Rpinapapanhik na sila, kaya’t naglalaro’t naghuhuntahan na lamang sa magkabila ng maliit Knilang kahon ng mga laruang plastik. A “Bukas, Kuya, ano’ ’uuwi mo?” laging tanong ni Nining. H “’Di ko sasabihin, sorpresa,” lagi namang sagot ni Bototoy. A “Marami’ klase’ kendi?” N “Maraming-marami. ’Pag marami’ ’ko’ makuha’ pera, mas marami’ ’ko’ mabibili.” “Kuya, sa’n ka ku’kuha’ pera?” 101 “Sa Katipunan. Don ako nagtatrabaho.” “Do’n sa trabaho ni Tatay?” “Hindi, mas malayo pa. Tatawid ka pa. Mi’san, kung gusto mo, ‘sasama kita.” “Gusto ko, Kuya.”

Linggo 26 Learning PackageB At tulad ng dati, magbibida si Bototoy tungkol sa kaniyang pagwa-watch-your-A car sa harap ng Frankie’s. Tungkol sa mga taong nagagawi roon. Tungkol sa kanilang mgaI kasuotan. Tungkol sa kanilang mga sasakyan. Tungkol sa minsa’y nag-abot sa kaniya ngT limang piso.A Si Nining ay mangangarap ng kendi at damit at laruan. At si Bototoy naman ayN mangangarap nng pagbabantay ng pagkarami-raming sasakyan, sa harap ng Frankie’sG Steaks and Burgers, sa Katipunan.7 Madalas ka ba roon?I Siguro’y narinig mong tunay na masarap ang pagkain doon. Taga-MabalacatK ang may-ari at ubod ng linamnam ang kaniyang tenderloin at t-bone at spare ribs atA Hawaiian at Salisbury at a la pobre at beef teriyaki at tocino at skinless at tapa at arrozT a la Cubana, na laging hanap-hanap ng nagsisidayo roon. Maliit at makitid ang puwesto,L ngunit malinis at naka-aircon. Nakagigiliw sa paningin ang mga ilaw na pendiyente saO ibabaw ng mga mesa, at laging may masayang tugtugin. Sa tabi ng kaha, may lata-latangN turrones de casuy at basket-basket na petit fortunes at gara-garapong yemas at balot-G balot na espasol at bote-botelyang garlic peanuts.M Pero iisa ang pambato ng Frankie’s Steaks and Burger – di lamang sa mga regularA na parokyano kundi sa lahat ng nagsisidaan, pagkat sa tabi ng pintuang salamin ay mayR aluminyum na bintanang pan-take-home, at sa ilalim ng bintana’y may makulay naK paskil na tinitikan ng pentel pen na pula at asul sa isang parisukat na pirasong dilaw naA kartolina:H FRANKIE’S ESPECIALA PORK EMPANADAN P 10.50 Nakakain ka nab a ng pork empanadang iyon? 102 Uma-umaga, tangha-tanghali’t hapon-hapon, di iilan ang nagsadya sa Katipunan at tumigil sa harap ng Frankie’s at kumatok sa bintana at nag-order ng pork empanadang iyon: isa-isa, dose-dosena, grosa-grosa – pambaon, pangmeryenda, panregalo, panghain sa bisita. Di rin iilan ang nag-order at doon mismo kumain, kung hindi sa tapat ng bintana’y sa harap o gilid ng munting restawran, at kung hindi sa harap o gilid noon ay sa nakatigil nilang sasakyan. Lagi silang pinanonood ni Bototoy, nakatuntong sa sementadong island, tahimik at nag-iisa.

Learning Package Linggo 26 Minsa’y isang binata at isang dalaga ang nagparada ng Galant, at nag-order ng Bpork empanada at Coke, at doon nagpalamig sa loob ng sasakyan. A “Bos, watsyorkar,” magalang na mungkahi ni Bototy, na winalang-bahala lamang Ing dalawa, palibsahang may masayang biro silang pinagtatawanan. Muling naupo si TBototoy sa sementadong island. Pagkat bukas ang bintana ng Galant, dinig ni Bototy ang Akanilang usapan habang sila’y kumakain, maging sa kaniyang kinauupan: N “I always buy this, it’s so ‘sarap,” sabi ng dalaga. G “’Galing the crust,” sabi ng binata. 7 “Yeah, it’s so manipis and it’s so malutong, ‘di ba?” I “When you bite it, it’s like manamis-namis.” K “This one’s really, really, really may Tita’s favorite. She’ll go out and make lakad Ajust to buy. It has giniling with no taba, and bacon bits, and chips, and raisins, and water Tchestnuts, and chopped onions and carrots, and grated cheese. So diff’rent from the Lcommercial ones you buy in other places, how harang, it’s all potatoes and it’s so maalat Oand it tastes like flour.” N Matapos magmirindal ay hinagis nila sa labas ang mga basyong plastik, na Gmatapos inuma’y kinuyumos muna’t pinilasan, at ang mga pirasong wax paper na Mpinagbalutan ng empanda, at ang manipis na sorbelyeta. A Sabi ni Bototoy sa kaniyang sarili, “Pag yumaman ako, kakain ako no’n.” R Pinagmasdan niya ang dilaw na paskil, at ang aluminyum na bintana, at ang Kweytres na naroo’t nag-aayos ng bunton-buntong pork empanadang nangagkabalot ng Awax paper sa mga plastik na bandeha. H Sinuksuk ni Bototoy ang isa niyang kamay sa kaliwang bulsa ng maluwang Aniyang shorts: doo’y may dalawang beinte-singkong bagol. Sinuksik ang kabila sa Nkanang bulsa: isang diyes, tatlong singkol, dalawang mamera. Matagal-tagal pa, atmarami pang sasakyang babantayan, bago si makabili ng kahit isang pork empanada. 103Kung sana’y malaki-laki lamang siya, nang makapag-pulot-boy sa covered court, okaya’y makapangagaw ng iwa-watch-your-car sa harap ng Shakey’s at ng Jollibee at ngMcDonald’s at ng Kentucky’s!

Linggo 26 Learning PackageB Tatlong piso at kuwarenta sentimos lamang ang kinita niya sa buong maghapon.A Nang sunduin niya ang tatay niysa sa Maintenance Department ay tahimik siya’t malayoI ang tingin. Kagyat na naisip ng tatay niya’t mga kalaro kung siya’y nadapuan ng sakit,T ngunit dahilan niya’y napagod lamang siya sa kawa-watch-your-car sa harap ng Frankie’s.A Sa tindahan ni Aling Rory ’y matagal niyang pinagmunimunihan angN ipapasalubong sa bunsong kapatid. Nakuntento siyang bumili ng isa balot na ruweda.G May dalawang piso’t labimpitong sentimo siyang natitira – imbes ibili ng lastiko o holen7 o teks o ihulog sa alkansiya ng nanay ay maitatabi niya. Bilang simula ng kaniyang pag-I iipon.K Noong gabing iyon, bago ganap na makatulog ay nanagimpan siya ng masarapA na buhay na walang takot at walang pagod at walang sakit at walang kakulangan sa peraT at walang problema, at sa pinilakang tabing ng kaniyang diwa’y kasama niya si Nining,L at sila’y nagbibiruan, at sila’y nakasakay sa isang (maliit, mangyari’y panagimpang-bata)O Galant, at sila’y nagparada sa harap ng Frankie’s, at sila’y nag-order ng pork empanada atN Coke, at doon sila nagpalamig sa loob ng sasakyan.G Pagdilat niya’y maliwanag na sa labas, at yinuyugyog siya sa balikat ng tatay niy.M “’Toy – sasama ka ba?” dinig niyang bulong ng tatay niya.A “Opo,” tugon niya, bagamat talos niya na sa umagang iyon ay manghuhuli sinaR Nono at Itoc at Radny ng alupihang-dagat sa San Roque, at noong makalawa lamang ayK naghanap siya ng malinis na basyo ng Ligong paglalagyan, at nagpaalam siya sa nanay.A Dalawang piso lamang ang kinita niya noong araw na iyon, kayat sa tindahan niH Aling Rory ’y higit pa siyang nagmunimuni bago nagpasiyang bumili ng apat na pirasongA Tootsie Roll, na siyang pinasalubong niya kay Nining. Ang basyo ng Ligong ginawaN niyang sisidlan ng sinsilyo’y kaniyang nadagdagan – nang kaunti lamang, gayunpama’y nadagdagan. Inalog niya iyon at pinagmasdan. At inisip na sa loob ng sanlinggo’y 104 maaaring mangalahati na ang laman niyon. At inisip din na sa loob ng isang buwan ay makabibili na siya ng pork empanada. At muli niyang inalog at pinagmasdan. “Nag-iipon ako, Nining,” pagtatapat niya sa bunsong kapatid, bago niya ibinaon ang basyo sa ilalim ng maliit nilang kahon ng mga plastik na laruan. “’Pag marami na ’ko’ pera, bibili tayo’ empanada. Masarap iyon.” “Parang litson, Kuya?” usisa ni Nining.

Learning Package Linggo 26 “Mas masarap. Mayayaman ang kumakain no’n.” B “Sa bertdey ko, Kuya?” usisang muli. A “Oo. ’Pag marami na ’ko’ pera. Kakain tayo do’n.” I At sandaling nagliwanag sa isip ni Nining ang larawan ng sari-saring maririkit na Tkainan, na madalas nilang matanaw ng nanay mula sa mga dyipni at bus na kanilang Anasasakyan. N Tulad ng maraming kainan sa Katipunan, hindi ba? G Tulad ng mga kainan doon na hinihimpilan ng mga batang watch-your-car. Sa 7harap ng Shakey’s, at ng Jollibee, at ng McDonald’s at ng Kentucky’s at ng Frankie’s ISteaks and Burgers. K At Isa si Bototy sa mga batang iyon, kaya’t siguro’y nakita mo na siya. A Pagkat kinabukasa’y naroroon na naman si Bototoy, naghihintay at nagbabantay. TUma-umaga, tangha-tanghali, hapon-hapon. Nakilala niya ang mukha ng pagtitiyaga at Lng pagtitiis, at ng pagsisikap, at ng pag-aasam, at ng pagbabakasakali. Ng ginhawa ng Opagpanhik sa bahay na may bulsang puno ng sinsilyong kumakalansing. Ng lungkot ng Npagkaalat, ng paghiga sa banig na malakas ang pagnanasang makabawi kinabukasan. At Gkinabukasan pa. At kinabukasan na naman. At kinabukasang muli. M Datapuwat sa pagdaan ng mga araw, ang sisidlang basyo ng Ligo’y nangalahati Arin, at dumami ang nilalaman. Nang bilangin ni Bototoy ang sinsilyo’y umabot na sa Rbeite-uno, at maibibili na niya ng pork empanada para sa kanilang dalawa ng bunsong Kkapatid. A “Bukas tayo bibili,” malapad na ngiti ni Bototoy. Naghagikgikan sila at nanggigil sa Htuwa, at nagsilitaw ang kanilang mga ngiping-kuneho. A Madaling-araw pa lamang ay gising na gising na ang magkapatid. Nagbihis si NNining ng kaisa-isa niyang barong panlakad – kulay-koton kendi at may kuwelyong may-palibot na kulay-sapin-sapin at malaking lasong kulay-koton kendi rin – na binibihisan 105lamang tuwing may binyag o kasal o pistang-bayann o simbang gabi o dalaw-aginaldo.Nagpulbos siya’t nagsuot ng hikaw niyang plastik at hugis-bituin. Si Bototoy naman,pagkat walang sariling maayos na panlakad ay nagsuot pa rin ng maluwang niyangshorts, at ng kamisetang may dibuhong kupas na oso at mga titik na “so happy summerday be many friends”, na hiram sa nakatatandang kapatid.

Linggo 26 Learning PackageB “Papasyal ang dalawa, ha,” biro ng nanay nang sila’y paalis na.A “’Be-bertdey parti kami Kuya,” masayang bitiw ni Ninging, at humawak siya nangI mahigpit sa kamay ni Bototoy.T Inakyat nila ang liku-likong landas mula Barangka hanggang service gate sa likodA ng paaralan, kasama ng tatay nila at nina Nono, Itoc, at Radny. Nagdaan sila sa coveredN court, at nilakad ang malayu-layo pang Gate 2, at doon ay tumawid sila sa Katipunan,G patungong Frankie’s Steaks and Burgers.7 Samatala’y malihis muna tayo.I Kung madalas ka nga sa Katipunan, at kung nakita mo na nga ang Frankie’s SteaksK and Burgers, at kung nakakain ka na nga ng Frankie’s Especial Pork Empanada, nakita moA na rin siguro ang weytres na madalas matoka sa aluminyum na bintana roon.T Noong umagang iyon ay muling gumising nang may toyo sa utak ang weytres.L Noong kasing nakaraang linggo at nagsara sila ng kainan, nang magbilangan ng pera’yO natuklasang kulang ng beinte-uno ang kabuuang bayad sa empanada. Sinabunan ngN may-ari ang weytres sa pagiging burara, at pinaghinalaan pang nangupit ng dalawangG empanada. Bagamat di siya inawasan ng sahod, labis na dinamdam ng weytres angM pangyayaring iyon. Totoo ngang siya’y burara – bukod sa suplada at masungit at lagingA nakaismid – ngunit sa pangungupit ng empanada’y wala siyang kasalanan.R Noong umagang iyon, nang ipasok ng nagdedeliber ang mga kahon ng sariwangK empanada, isa-isa yaong binuklat ng weytres, at ang nilalaman ay maingat niyangA binilang. Inayos niyang bunton-bunton sa mga plastic na bandeha. Dinala’t pinatong saH pasemano ng aluminyum na bintana. At hinugot ang drower sa ilalim ng bintana, upangA ilabas ang librito ng mga resibong puti at rosas at pirasong carbon paper at bolpen naN matagal nang nawawala ang takip (at bunga ng kaniyang pagiging burara). Noong umagang iyon – bago dumating sina Bototoy at Nining – ang nalalabing 106 mga resibong puti sa librito’y naubos. Muling hinugot ng weytres ang drower sa ilalim ng bintana – sa sulok kasi niyon ay may nakasalansang mga buong librito. Nang humila siya ng librito, dalawang empanada ang nasagi ng kaniyang kamay. Nangakabalot pa ng wax paper, ngunit papanis na – noong nakaraang linggo’y nahulog sa drower at natulak sa loob (na bunga rin ng kaniyang pagiging burara). Nakaramdam ng inis ang weytres. Naalala niya ang masasakit na salitang bitiw ng may-ari ng kainan, at ang paghihinala nitong nangupit siya ng empanada. Nakaramdam din siya ng itim na gala – galak ng paghihiganti, at galak ng pagwawagi.

Learning Package Linggo 26 Napaisip ang weytres. Hawak-hawak niya ang mga empanada sa kaniyang mga Bkamay: parang dalawang shoulder pads ng blusang dapat niyang tubusin sa mananahi Amamayang gabi. Parang dalawang malalaking kwei, mga pulang kahoy na pinahagis Isa kaniya sa templong Tsino, minsang samahan siya ng kaibigan upang magpahula ng Tmagandang hanapbuhay. A Nang sandaling iyon ay may kumatok sa aluminyum na bintana, at pagsungaw ng Nweytres ay may dalawang maliit na batang naroroon, nakatingala sa kaniya, mabibilog at Gmasisigla ang mga mata, mabibilog din ang mga pisngi, nakangiti, at may mga ngiping- 7kuneho. I “Pabili po ng dalawa’ empanada,” bati ng batang lalaki. K At bilang kaganapan ng itim niyang galak ay kinuha ng weytres ang beinte-unong Aabot-abot ng bata, at iyon ay lihim niyang binulsa, iniabot naman niya ang dalawang Tlumang empanada. L “’Upo tayo, Nining,” ngiti ni Bototoy, dala-dala ang kanilang kakanin. Upang di Omarumhan ang damit ng kapatid ay pinagpagan niya ng alikabok ang isang bahagi ng Nsementadong island. Naupo silang magkasiping, nagngingitian, naghahagikgikan at Gnanggigigil sa tuwa. M “Dito ‘ko nagtatrabaho,” pagmamalaki ni Bototoy, at pinagmasdan ni Nining nang Abuong pagmamangha ang kanilang kapaligiran. R Maingat nilang binuklat ang wax paper, at masayang tiningna ang mga Kempanada, at masaya yaong sinubo, at kinain nang marahan upang namnamin ang lasa’t Adi nila agad maubos. H “Kaka’nin mo’ balat, Nining, kasi malutong,” bilin ni Bototoy, A “Masarap, Kuya.” N “Masarap.” Sa Katipunan, patuloy na nagdaan ang mga sasakyan, mabilis at mabagal 107

Linggo 27-28 Learning PackageB Lumang ortograpiya Modernong ortograpiyaA Unang bahagi: Unang bahagi:I Virgeng Ináng mariquit Birheng Inang marikitT Emperadora sa Langit, Emperadora sa Langit,A tulungan po yaring isip tulungan po yaring isipN matutong macapagsulit. matutong makapagsulit.G Sa aua mo po’t, talaga Sa awa mo po’t talaga7 Vírgeng ualang macapára, Birheng walang makaparaI acong hamac na oveja akong hamak na ovejaK hulugan nang iyong gracia. hulugan ng iyong grasya.A Dila co’i iyóng talasan Dila ko’y iyong talasanT pauiin ang cagarilán, pawiin ang kagarilanL at nang mangyaring maturan at nang mangyaring maturanO ang munting ipagsasaysay. ang munting ipagsasaysay.N At sa tanang nangarito At sa tanang nangaritoG nalilimping auditorio, nalilimping awditoryoM sumandaling dinguin ninyo sumandaling dinggin ninyoA ang sasabihing corrido. ang sasabihing korido.R Na ang sabi sa historia Na ang sabi sa historyaK nang panahong una-una, nang panahong unang-una,A sa mundo’i nabubuhay pa sa mundo’y nabubuhay paH yaong daquilang monarca. yaong dakilang monarka.A At ang caniyang esposa At ang kaniyang esposaN yaong mariquit, na reina, yaong marikit na reyna ang pangala’t bansag niya ang pangala’t bansag niya 108 ay si doña Valeriana. ay si Donya Valeriana. Itong hari cong tinuran Itong hari kong tinuran si don Fernando ang ngalan si Don Fernando ang ngalan ang caniyang tinubuan ang kaniyang tinubuan ang Berbaniang caharian. ang Berbanyang kaharian.

Learning Package Linggo 27-28Ang haring sinabi co na Ang haring sinabi ko na Bay may tatlóng anác sila, ay may tatlong anak sila Atuturan co’t ibabadyá tuturan ko’t ibabadya Inang inyo ngang maquilala. nang inyo ngang makilala. TSi don Pedro ang panganay Si Don Pedro ang panganay Ana anác nang haring mahal, na anak ng haring mahal, Nat ang icalaua naman at ang ikalawa nama’y Gsi don Diego ang pangalan. si Don Diego ang pangalan. 7Ang icatlo’i, si don Juan Ang ikatlo’y si Don Juan Iito’i siyang bunsong tunay, Ito’y siyang bunsong tunay, Kparang Arao na sumilang parang Araw na sumilang Asa Berbaniang caharian. sa Berbanyang kaharian. TIto’i, lalong mahal baga Ito’y lalong mahal baga Lsa capatid na dalaua, sa kapatid na dalawa, Osalang malingat sa mata salang malingat sa mata Nnang caniyang haring amá. ng kaniyang haring ama. GPara-parang nag-aaral Para-parang nag-aaral Mang manga anác na mahal, ang mga anak na mahal, Amalaqui ang catouaan malaki ang katuwaan Rnang hari nilang magulang. ng hari nilang magulang. KAy ano’i, nang matuto na Ay ano’y nang matuto na Ayaong tatlóng anác niya, yaong tatlong anak niya Hay tinauag capagdaca ay tinawag kapagdaka Anitong daquilang monarca. nitong dakilang monarka. NLumapit na capagcuan Lumapit na kapagkuwanang tatlóng príncipeng mahal, ang tatlong prinsipeng mahal, 109cordero’i, siyang cabagay kordero’y siyang kabagaynag-aantay pag-utusan. nag-aantay pag-utusan.Anáng hari ay ganitó Anang hari ay ganito:caya co tinauag cayó, “Kaya ko tinawag kayo,dito sa itatanong co dito sa itatanong koay sabihin ang totoó. ay sabihin ang totoo.

Linggo 27-28 Learning PackageB Linoob nang Dios Amá “Niloob ng Diyos AmaA na cayo’i, nangatuto na, na kayo’y nangatuto na,I mili cayó sa dalaua mili kayo sa dalawaT magpare ó magcorona. magpari o magkorona.”A Ang sagót nila at saysay Ang sagot nila at saysayN sa hari nilang magulang, sa hari nilang magulang,G capua ibig magtangan kapwa ibig magtangan7 nang corona’t, cetrong mahal. ng korona’t setrong mahal.I Nang itó ay maringig na Nang ito ay marinig naK nang haring canilang amá, ng haring kanilang ama,A pinaturuan na sila pinaturuan na silaT na humauac nang espada. na humawak ng espada.L Sa Dios na calooban Sa Diyos na kaloobanO sa canilang pag-aaral, sa kanilang pag-aaral,N di nalao’i, natutuhan di nalao’y natutuhanG ang sa armas ay pagtangan. ang sa armas ay pagtangan.M Ito’i, lisanin co muna Ito’y lisanin ko munaA yaong pagcatuto nila, yaong pagkatuto nila,R at ang aquing ipagbadyá at ang aking ipagbadyaK itong daquilang monarca. itong dakilang monarka.A Nang isang gabing tahimic Nang isang gabing tahimikH itong hari’i, na-iidlip, itong hari, naiidlip,A capagdaca’i, nanaguinip kapagdaka’y nanaginipN sa hihigán niyang banig. sa hihigan niyang banig. At ang bungang panaguimpan At ang bungang panagimpan 110 nitong hari cong tinuran, nitong hari kong tinuran ang anác na si don Juan ang anak na si Don Juan pinag lilo at pinatay. pinaglilo at pinatay. Ang dalauang tampalasang Ang dalawang tampalasang sa caniya ay pumatáy, sa kaniya ay pumatay inihulog at iniuan inihulog at iniwan sa balón na calaliman. sa balon na kalaliman.

Learning Package Linggo 27-28Sa pananaguinip bagá Sa pananaginip baga Bnitong mahal na monarca, nitong mahal na monarka, Anagbangon capagcaraca nagbangon kapagkaraka Isa hihigán niyang cama. sa hihigan niyang kama. TAt hindi nanga na-idlip At hindi na nga naidlip Asa malaqui niyang hapis, sa malaki niyang hapis, Nsa hirap na masasapit sa hirap na masasapit Gniyong bunsong ini-ibig. niyong bunsong iniibig. 7Ito ang niyang dahilán Ito ang niyang dahilan Inang sa bungang panaguimpan nang sa bungang panagimpan Ktuloy ipinagcaramdam tuloy ipinagkaramdam Aat sa banig ay naratay. at sa banig ay naratay. TNagpatauag nanga rito Nagpatawag na nga rito Lmarurunong na médico, marurunong na mediko, Odili masabi cun anó dili masabi kung ano Nang saquit nang haring itó. ang sakit ng haring ito. GSa gayong carami bagá Sa gayong karami baga Mmedicong tinauag nila, medikong tinawag nila Aay ualang macapagbadyá ay walang makapagbadya Rsa saquít na dinadalá. sa sakit na dinadala. KAy mayroon namang isá Ay mayroon namang isa Ana bagong cararating pa, na bagong kararating pa Hsiyang nagpahayag bagá siyang nagpahayag baga Asaquit nang bunying alteza. sakit ng bunying alteza. NAng damdam mo haring mahal “Ang damdam mo haring mahalay galing sa panaguimpán, ay galing sa panagimpan, 111sa iyo’i, aquing tuturan sa iyo’y aking tuturanang iyo pong cagamutan. ang iyo pong kagamutan.May isang ibong maganda “May isang ibong magandaang pangalan ay Adarna, ang pangalan ay Adarna,cun marinig mong magcantá kung marinig mong magkantaang saquít mo’i, guiguinhaua. ang sakit mo’y giginhawa.

Linggo 27-28 Learning PackageB Sa Tabor na cabunducan “Sa Tabor na kabundukanA ang siyang quinalalaguian, ang siyang kinalalagianI cahoy na hinahapunan kahoy na hinahapunanT Piedras Platas ang pangalan. Piedras Platas ang pangalan.A Cun arao ay uala roon “Kung araw ay wala roonN itong encantadang ibon, itong engkantadang ibon,G sa iba sumasalilong sa iba sumasalilong7 at nagpapaui nang gutom. at nagpapawi ng gutom.I Cun gabing catahimican “Kung gabing katahimikanK ualang malay ang sino man, walang malay ang sino man,A ay siyang pag-oui lamang ay siyang pag-uwi lamangT sa Tabor na cabunducan. sa Tabor na kabundukan.L Cayá mahal na monarca “Kaya mahal na monarkaO yao’i, siyang ipacuha, yao’y siyang ipakuhaN gagaling pong ualang sala gagaling pong walang salaG ang saquít mong dinadalá. ang sakit mong dinadala.”M Nang sa haring mapaquingan Nang sa haring mapakingganA ang caniyang cagamutan, ang kaniyang kagamutan,R capagdaca’i, inutusan kapagdaka’y inutusanK ang anác niyang panganay. ang anak niyang panganay.A Si D. Pedro’i, tumalima Si Don Pedro’y tumalimaH sa utos nang haring amá, sa utos ng haring ama,A iguinayác capagdaca iginayak kapagdakaN cabayong sasac-yán niya. kabayong sasakyan niya. Ikalawang bahagi: Ikalawang bahagi: 112 Yao nanga’t, lumacad na Yao na nga’t lumakad na cabunducan ang pinuntá, kabundukan ang pinunta, at hahanaping talagá, at hahanaping talaga, mahal na ibong Adarna. mahal na Ibong Adarna. Mahiguit na tatlong buan Mahigit na tatlong buwan paglacad niya sa párang, paglakad niya sa parang, at hindi nga maalaman at hindi nga maalaman ang Tabor na cabunducan. ang Tabor na kabundukan.

Learning Package Linggo 27-28May dinatnang landás siya May dinatnang landas siya Bmataas na pasalungá, mataas na pasalunga, Atumahan capagcaraca tumahan kapagkaraka Iitong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla. TSa masamáng capalaran Sa masamang kapalaran Asa Dios na calooban, sa Diyos na kalooban Nnang dumating sa ibabao nang dumating sa ibabaw Gcabayo niya’i, namatáy. kabayo niya’y namatay. 7Di anong magagaua pa Di anong magagawa pa Iuala nang masac-yán siya, wala nang masakyan siya, Kang bastimento’i, quinuha ang bastimento’y kinuha Aat lumacad capagdaca. at lumakad kapagdaka. TSa Dios na calooban Sa Diyos na kalooban Lna sa tanong bininyagan, na sa tanong bininyagan Odumating siyang mahusay dumating siyang mahusay Nsa Tabor na cabunducan. sa Tabor na kabundukan. GMay cahoy siyang naquita May kahoy siyang nakita Mna tantong caaya-aya, na tantong kaaya-aya Asa caagapay na ibá sa kaagapay na iba Rsiyang tangi sa lahat na. siyang tangi sa lahat na. KAng daho’i, sacdal nang inam Ang daho’y sakdal nang inam Apara-parang cumiquinang, para-parang kumikinang, Hdiamante’i, siyang cabagay diyamante’y siyang kabagay Asa mata’i, nacasisilao. sa mata’y nakasisilaw. NAng naisipan nga niya Ang naisipan nga niyasa loob at ala-ala, sa loob at alaala, 113doon na tumiguil bagá doon na tumigil bagaitong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla.Ang nasoc sa calooban Ang nasok sa kaloobanang cahoy na ito’i, siyang “Ang kahoy na ito’y siyangmarahil hinahapunan marahil hinahapunannang ibong cong pinag-lacbay. ng ibong kong pinaglakbay.”

Linggo 27-28 Learning PackageB Ay ano’i, nang gagabi na Ay ano’y nang gagabi naA ang Arao ay lulubóg na, ang Araw ay lulubog na,I madláng ibo’i, narito na madlang ibo’y narito naT at manga cauan ang ibá. at mga kawan ang iba.A Sa gayóng daming nagdaan Sa gayong daming nagdaanN ualang dumápo isa man, walang dumapo isa man,G naguló ang gunam-gunam nagulo ang gunam-gunam7 nitong príncipeng timtiman. nitong prinsipeng timtiman.I Ganitong diquit na cahoy “Ganitong dikit na kahoyK ualáng ibong humahapon, walang ibong humahaponA aco’i, dito nalingatong ako’y dito nalingatongT paghihintay cong malaon. paghihintay kong malaon.”L Ang nasoc sa ala-ala Ang nasok sa alaalaO sa loob niyang mag-isá, sa loob niyang mag-isaN ang siya ay magpahingá ang siya ay magpahingaG at búcas lumacad siya. at bukas ay lumakad siya.M Humilig nanga’t, sumandal Humilig na nga’t sumandalA doon sa cahoy na mahal, doon sa kahoy na mahal,R sa malaquing capaguran sa malaking kapaguranK siya’i, tambing nagulaylay. siya’y tambing nagulaylay.A Ay ano’i, nang tahimic na Ay ano’y nang tahimik naH ang gabí ay lumalim na, ang gabi’y lumalim naA siya nangang pagdating na siya na ngang pagdating naN niyong ibong encantada. noong ibong engkantada. Dumapo na siyang agad Dumapo na siyang agad 114 sa cahoy na Piedras Platás, sa kahoy na Piedras Platas, balahibo ay nangulág balahibo ay nangulag pinalitán niyang agad. pinalitan niyang agad. At capagdaca’i, nagcantá At kapagdaka’y nagkanta itong ibong encantada, itong ibong engkantada, ang tinig ay sabihin pa ang tinig ay sabihin pa tantong caliga-ligaya. tantong kaliga-ligaya.

Learning Package Linggo 27-28Ang príncipe ay hindi na Ang prinsipe ay hindi na Bnacaringig nang pagcantá, nakarinig ng pagkanta Apagtúlog ay sabihin pa pagtulog ay sabihin pa Ihimbing na ualang capara. himbing na walang kapara. TAng sa ibong ugali na Ang sa ibong ugali na Acun matapos na magcantá, kung matapos na magkanta Nay siyang pag-táe niya ay siyang pagtae niya Gat matutulog pagdaca. at matutulog pagdaka. 7Sa masamáng capalaran Sa masamang kapalaran Iang príncipe’i, natai-an, ang prinsipe’y nataihan Kay naguing bató ngang tunay ay naging bato ngang tunay Aang catauan niyang mahal. ang katawan niyang mahal. TDi anong magágaua pa Di anong magagawa pa Lnang siya’i, maguing bató na, nang siya’y maging bato na, Opaghihintay sabihin pa paghihintay sabihin pa Nnang haring caniyang amá. ng haring kaniyang ama. GIkatlong bahagi: Ikatlong bahagi: MAt nang maguing isang-taon na At nang mag-iisang taon na Ahindi dumarating bagá, hindi dumarating baga, Rinutusan capagdaca inutusan kapagdaka Ksi don Diegong pangalauá. si Don Diegong pangalawa. ASumunód at di sumuay Sumunod at di sumuway Hsa hari niyang magulang, sa hari niyang magulang, Aiguinayác capagcuan iginayak kapagkuwan Ncabayo niyang sasac-yán. kabayo niyang sasakyan.Pagca-handa’i, lumacad na Pagkahanda’y lumakad na 115cabunducan ang tinumpá, kabundukan ang tinumpaat hahanapin nga niya at hahanapin nga niyaang bunying ibong Adarna. ang bunying Ibong Adarna.Mahiguit sa limang buan Mahigit sa limang buwannag-lacad niya sa párang, naglakad siya sa parang,hindi naman maalaman hindi naman maalamanang Tabor na cabunducan. ang Tabor na kabundukan.