Health Grade 4

DEPED COPYKumonsulta sa doktor bago uminom ng gamot. Iwasang uminom ng gamot na walang konsultasyon mula sa lisensiyadongdoktor. Tanungin ang lahat ng gustong malaman tungkol sa gamot na niresetasa iyo ng doktor bago lumabas ng klinika. Dapat inumin ang gamot sa itinakdangoras. Kapag may hindi nainom sa takdang oras, tanungin ang doktor kung anoang dapat gawin. Para sa mabilis na paggaling ng karamdaman huwag tumigilsa pag-inom ng niresetang gamot hangga’t hindi sinasabi ng doktor.Sundin ang mga panutong nakasaad sa preskripsiyong pangmediko omedical prescription. Napakahalagang sundin ang preskripsiyon ng doktor upang gumalingang karamdaman ng bawat tao. Sundin ang nakasaad kung ilang beses saisang araw iinumin ang gamot at ang tamang dami nito. Suriing maigi ang nakasulat sa pakete ng gamot o medicine label.Siyasatin ang expiration date nito. Karaniwang nakikita ang expiration datepagkatapos ng manufacturing date ng isang gamot. Nababawasan ang bias ng gamot na lipas na o expired na. Ito angnagiging dahilan ng matagal na paggaling mula sa karamdaman at minsannagiging sanhi din ng pagkakaroon ng ibang sakit.Sanggunian:Galvez Tan, J.Z. (2009) The Health Curriculum in Philippine Basic Education. Philippines. PublisherMeeks L. (2011) Comprehensive School Health Education 7th Edition. (2011). Guide to Proper Medication Use and Storage. Retrieved from http://www.maximhome.comKagamitan: aktuwal na preskripsiyon ng doktor, aktuwal na likido at tabletang gamot 180 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPamamaraan: A. Pag-usapan Natin Pagpapakita ng mga larawan. Tingnan sa LM. Alin sa mga larawan ang gusto mong tularan? Bakit B. Pag-aralan Natin 1. Ipabasa ang Bakit Nangyari, unawain ang balita sa pahayagan at ipas- agot ang mga tanong tungkol dito sa LM. Itanong: 1. Bakit hindi naalis ang pananakit ng tiyan ni Omar sa unang ininom niyang gamot? 2. Ano ang payo ng Kagawaran ng Kalusugan upang maiwasan ang nangyari kay Omar? 3. Kung ikaw si Omar, ano ang dapat mong gawin bago uminom ng gamot? 4. Ano ang epekto ng paginom ng expired na gamot? C. Pagsikapan Natin Ipagawa ang Pag-usapan Natin sa LM. Pangkatin ang klase sa lima o anim na pangkat. Pag-uusapan ng pangkat ang kahalagahan ng ibang paraan ng paggamit ng gamot. Itala ang mga ito sa balangkas. D. Pagyamanin Natin 1. Ipagawa ang Ating Alamin. Pangkatin ang mga bata sa tatlong pangkat. 2. Ipagawa ang Kaya Natin. Ipapuno ang patlang upang makabuo ng makabuluhang pangungusap sa LM. E. Pagnilayan Natin Ipasagot ang Sundin Si Dok. Ipapuno ang patlang upang makabuo ng pangungusap sa LM. F. Takdang-aralin Gumawa ng poster tungkol sa kahalagahan ng tamang paggamit ng gamot. 181 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Aralin 8: Wala Nang Bisa ‘Yan!Bilang ng Araw: 1Batayang Kasanayana. Naipaliliwanag ang kahalagahan sa pagsunod sa wastong paraan ng paggamit ng gamotb. Nasusunod ang mga tamang paraan ng paggamit ng gamotKaragdagang Kaalaman para sa GuroMga Tamang Paraan sa Paggamit ng GamotTingnan at suriin kung kailan mawawalan ng bisa ang gamot (expirationdate) DEPED COPY mMaawhaalwagaalanngntgingbnisaanaannggganmakoats(uelxapt irsaatiopnakdeatete)oumpaendgicmineaiwlaabsealnkaunnggkailanproblemang pangkalusugan na maaring mangyari.Isaalang-alang ang tamang pag-iimbakan o pagtataguan ng gamot. Upang maiwasan ang hindi inaasahang pagkalason dahil sa pag-inomng maling gamot, imbakin o itago ang gamot sa lugar na hindi maaabot ngmga bata. Huwag kalimutang isulat ang pangalan ng gamot. Iwasang ihalo anggamot sa mga pamatay insekto at panlinis sa bahay. Mahalagang imbakin o itago ang mga gamot sa tamang lugar attemperatura upang hindi mawala ang bisa ng gamot. Iwasang imbakin o itagoang gamot sa tabi ng bintana, sa sasakyan, o sa palikuran. sAangfreibeaznegr. gamot ay kailangang imbakin sa refrigerator ngunit huwagilagay Ang ibang gamot naman ay kailangang imbakin sa lugar namay mataas na temperatura.Bumili ng gamot sa mapagkakatiwalaang botika. Upang maiwasang makabili ng mga palsipikadong gamot o peke,iwasang bumili ng gamot sa palengke o tindahan. Kailangang bumili samapagkakatiwalaang botika upang mabigyan ng tamang gamot ayon sapreskripsiyon ng doktor .Sanggunian:Galvez Tan, J.Z. (2009) The Health Curriculum in Philippine Basic Education. Manila: UNACOMMeeks L. (2011) Comprehensive School Health Education 7th Edition. (h2tt0p1:1//)w. wGwu.imdeaxtiomPhorompee.rcoMmedication Use and Storage. Retrieved fromKagamitan: aktuwal na lagayan ng gamot, tsart, cartolina, LM 182 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPamamaraan A. Pag-usapan Natin Tumawag ng mga bata upang sagutin ang sumusunod na tanong sa LM. Tanong: Saan ka bumibili ng gamot? Ano ang isinasaalang-alang sa pagpili ng pagbibilhan ng gamot? Bakit? B. Pag-aralan Natin 1. Ipagawa ang Kalusugan Iingatan. Ipabasa ang tula at ipasagot ang mga tanong sa LM. 2. Itanong: a. Paano natin mapapangalagaan ang ating kalusugan? b. Bakit kailangan nating suriin ang araw ng pagkawalang-bisa ng gamot o expiration date? c. Bakit kailangan nating bumili sa botikang mapagkakatiwalaan? 3. Ipagawa ang Gawain sa LM. C. Pagsikapan Natin Ipasagot ang gawain sa Tama Ba Ako. Ipasagot ang mga tanong sa LM. Ipagawa ang gawain sa Pabili Po! Pangkatin sa lima o anim ang buong klase. Magpasulat ng patalastas sa ½ cartolina tungkol sa tamang bilihan ng mga gamot sa LM. D. Pagyamanin Natin Ipagawa ang gawain sa Kaya Natin. Pangkatin ang mga bata sa lima. Ipaliliwanag ng mga bata ang kasabihang: “Kalusugan ay makakamtan sa pagsunod sa paggamit ng gamot sa tamang paraan.” E. Pagnilayan Ipagawa ang “Medicine Organizer” sa LM. F. Takdang-aralin Lumikha ng isang awitin na nagpapahayag ng kahalagahan ng tamang paggamit ng gamot. 183 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Panghuling PagtatayaI. Maramihang Pagpili Panuto: Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Ano ang gagawin mo kapag expired na ang gamot? A. Ilagay sa kahon. B. Ibenta sa kaibigan. C. Ibuhos sa inidoro. D. Itapon sa labas ng bintana.DEPED COPY2. Paano natin maiiwasan ang maling pag-inom ng inaakalang gamot? A. Itapon lahat ng mga gamot sa basurahan. B. Hayaang nakakalat ang mga gamot sa sala. C. Tanggalin ang mga nakasulat sa pakete ng gamot. D. Ihiwalay ang mga gamot sa mga kemikal na panlinis ng bahay o gamit.3. Kanino ka dapat magpakonsulta kapag ikaw ay may sakit?A. Doktor C. NanayB. Midwife D. Nars4. Ano ang dapat mong ipakita sa parmasya upang makabili ng ga- mot? A. Sakit sa katawan B. Listahan ng Nanay C. Pangalan ng gamot D. Preskripsiyon ng doktor5. Saan ka dapat bumili ng gamot? A. Parmasya B. Palengke C. Restaurant D. Sari-sari store6. Alin sa mga sumusunod ang hindi karaniwang nararanasan ng mga bata? A. Ubo at sipon B. Paglilinis ng sugat C. Pagkakaroon ng allergy D. Lagnat at pananakit ng kalamnan 184 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7. Ano ang ipinaiinom sa atin kung masakit ang iyong ulo? A. Analgesic B. Antibiotic C. Atihestamine D. Penicillin8. Kanino dapat magpakonsulta kapag ikaw ay may karamdaman? A. Manggagamot B. Nars C. Albularyo D. Kapitbahay9. Para saan ginagamit ang mga gamot na antihestamine? A. Tuyong ubo B. Sakit sa ngipin C. Sakit sa kalamnan D. pangangati ng kutis10. Saan dapat bumili kung ang kailangan mo ay antibiotic? A. Botika B. Tindahan C. Palengke D. KapitbahayDEPED COPYII. Tama o MaliPanuto: Tukuyin kung Tama o Mali ang pangungusap. Kung Tamaisulat ang salita TAMA at kung mali isulat ang salitang MALI bagoang bilang.__________1. Binabasa nang mabuti ang direksyon at tamang sukat bago inumin ang gamot.__________2. Binibigay sa kapitbahay ang natirang gamot.__________3. Umiinom si Jose ng antibiotics kapag sumasakit ang ulo na hindi nagtanong responsableng nakakatanda.__________4. Gumagamit ng kutsara sa pag-inom ng tabletang gamot.__________5. Hindi na binasa ni Julia ang nakasulat sa pakete ng gamot at uminom siya ng mas marami sa itinakdang gamot upang mabilis ang paggaling.__________6. Gumagamit ng tamang panukat sa pag-inom ng gamot para di masobrahan ang dosis (dosage).__________7. Bumilibili sa tindahan ng gamot para sa allergy ng walang reseta ng doktor.__________8. Iniinom ang analgesic kapag sumasakit ang ulo. 185 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY__________9. Ang tamang pag-inom ng gamot ay makakaiwas sa mas malalang karamdaman. __________10. Ang mag-anak na Reyes ay sa mga ekspertong manggagamot lamang dapat nagpapakonsulta. __________11. Uminom ng gamot na naiwan ng kapatid mo noong isang buwan. __________12. Ang sobra o labis na pag-inom ng gamot ay nagkapagdudulot ng ibang kondisyon o pagbabago sa utak. __________13. Uminom ng gamot ng kaibigan mo kapag sumakit ang ulo. __________14. Bumili ng gamot kahit walang reseta. __________15. Basahin at suriing mabuti ang nakasulat sa pakete ng gamot (medicine label).Susi sa Pagwawasto:I. Maramihang Pagpili 1. D 2. D 3. A 4. D 5. A 6. D 7. A 8. A 9. D 10. AII. Tama o Mali 1. TAMA 11. MALI 2. MALI 12. TAMA 3. MALI 13. MALI 4. MALI 14. MALI 5. MALI 15. TAMA 6. TAMA 7. MALI 8. TAMA 9. TAMA 10. TAMA 186 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY HEALTH GRADE 4 PATNUBAY NG GURO YUNIT IV 187 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 188 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit IVSAKUNA AT KALAMIDAD, ATING PAGHANDAAN, BUHAY AY MAHALAGA, ATING PAG-INGATANPamantayang Pangnilalaman Pamantayang PagganapAng mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ayinaasahang maipamalas ang inaasahang maisagawa angpagkaunawa tungkol sa mga mga wastong paraan sakaligtasan at pangunang lunas batayang pangkaligtasan atsa oras ng kalamidad, sakuna, at pagbibigay ng pangunangkagipitan o mga hindi inaasahang lunas sa oras ng kalamidad,pangyayari (emergency).DEPED COPY sakuna, at kagipitan o mga hindi inaasahang pangyayari (emergency).BATAYANG KASANAYAN a. Natutukoy ang iba’t ibang uri ng kalamidad, sakuna, at kagipitan o mga hindi inaasahang pangyayari (emergency) b. Nakapagpapakita ng mga angkop na tugon bago, tuwing, at pagkatapos ng isang kalamidad, sakuna, at oras ng kagipitan c. Naiuugnay ang paghahanda at angkop na tugon sa oras ngkagipitan sa pagsasalba at pagpapanatili ng buhay. d. Naisasalarawan ang angkop na batayang pangkaligtasan sa panahon o sitwasyon na maaaring magdulot ng kapahamakan sa buhay ng tao e. Naisasalarawan ang maaaring idulot na kapahamakan na bunga ng mapanganib na gawi at kilos tulad ng paggamit ng paputok, armas, at pag-inom ng alak f. Natatangkilik ang paggamit ng alternatibong pamamaraan sa pagdiri- wang ng iba’t ibang okasyon tulad ng Bagong Taon, pista, at iba pang espesyal na okasyon 189 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYSubukin NatinI. Tama o Mali. Isulat sa sagutang papel ang tsek (/) kung ang GAWAIN ayTama at ekis ( X ) naman kung Mali. 1. Masayang naligo ang mga bata sa tubig-baha. 2. Nakinig si Fe sa radyo upang malaman kung walang pasok dahil sa bagyo. 3. Hindi pinansin ni Mang Alfonso ang mga natumbang puno at sirang linya sa kanilang lugar. 4. Inilayo ni Dan sa kurtina ang kandilang may sindi. 5. Ipinaskil ni Inay ang numero ng teleponong dapat tawagan sa oras ng sakuna. 6. Lasing na nagmaneho ang tsuper. 7. Sumali si Erica sa earthquake drill ng paaralan. 8. Gumamit si Michael ng kawayang kanyon noong BagongTaon. 9. Nanonood ng pailaw sa plasa sina Helen at Julia tuwing pista. 10. Pinagsama-sama ni Repot ang mga basura at itinapon lahat sa ilog.II. Maramihang Pagpili Basahing mabuti ang mga tanong at piliin ang tamang sagot. Gumamit ngmalaking titik lamang.______11. Anong ahensiya ang nag-aaral ng panahon at nagbibigay ng signal upang malaman ang lakas at bugso ng hangin dala ng bagyo? A. DOH B. DILG C. DOST D. PAGASA 190 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______12. Kapag ang bagyo ay may lakas at bugso ng hangin na umabot sa 61-100 kph, nasa anong Signal Bilang ang bagyo? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 _______1 3. Anong ahensiya ang nagtatakda kung gaano kalakas ang lindol ? A. DILG B. MMDA C. PAGASA D. PHILVOCSDEPED COPY_______14. Alin ang nagdadala ng malakas na buhos ng ulan at may bugso ng hangin? A. Lindol B. Bagyo C. Tsunami D. Storm Surge______ 15. Sina Mang Raul ay nakatira malapit sa Bulkang Mayon. Ano ang dapat niyang gawin? A. Mamasyal sa paligid B. Gumawa ng malaking bahay C. Makipag-usap sa kapitbahay D. Alamin ang ligtas na lugar para sa paglikas______16. Alin ang mapanganib na pagyanig ng lupa na maaaring dahilan ng pagbagsak ng malalaking gusali? A. Baha B. Bagyo C. Lindol D. Sunog 191 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______17. Alin ang isinagawa sa paaralan o gusali upang maiwasan ang anumang sakuna kung may lindol? A. Fun run B. Athletic meet C. Earthquake drill D. Nutrition program______18. Ano ang maaaring gamitin upang mailigtas ang ating buhay sa pagbaha? A. Karton B. Payong C. Malaking bag D. Malaking gallonDEPED COPY______19. May naaamoy kang tagas ng gasul sa bahay. Ano ang nararapat mong gawin? A. Sindihan ang kalan B. Isara ang mga bintana C. Isawalang bahala lamang D. Buksan ang bintana at pinto______20. May nag-aaway na mga lasing na may mga armas o patalim. Ano ang iyong gagawin? A. Awatin sila B. Kunan ng litrato C. Lumayo sa kanila D. Tawagin ang kapitbahay______21. Aksidenteng naputukan ng labentador ang kamay ng iyong kalaro. Anong paunang lunas na dapat mong gagawin? A. Balutin B. Hugasan C. Magtago D. Sumigaw 192 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______22. Biglang nawalan ng koryente sa bahay at nagsindi ka ng kandila. Saan mo dapat ilagay ito? A. Maliit na lata B. Kabinet ng aklat C. Malapit sa kurtina D. Malambot na upuan______23. Ang bagyo ay nasa Signal No.1, anong antas ng mag-aaral ang otomatikong walang pasok sa paaralan? A. Preschool B. Kolehiyo C. Mataas na paaralan D. Mababang paaralanDEPED COPY______24. Lumilindol sa sa inyong lugar. Anong ahensiya ng pamahalaan ang mabilis na tutugon upang matulungan iligtas ang mga biktima? A. Pulis B. Barangay C. NDRRMC D. Barangay Tanod______25. Nasa loob ka ng bahay at naabutan ka ng lindol. Ano ang iyong gagawin? A. Tawagin ang Nanay B. Sumigaw at umiyak C. Tumalon sa bintana D. Sumilong sa matatag na mesa 193 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Susi sa PagwawastoI. Tama o Mali 1. X 2. ̸ 3. X 4. ̸ 5. / 6. X 7. / 8. / 9. / DEPED COPY 10. X II. Maramihang Pagpili 11. D 12. B 13. D 14. B 15. D 16. C 17. C 18. D 19. D 20. C 21. B 22. A 23. A 24. C 25. D 194 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Ang mga kalamidad at sakuna tulad ng lindol, bagyo, at pagputok ng bulkan ay maaring magdulot ng malaking pinsala sa mga ari-arian at maging sa buhay ng tao. Upang maiwasan ang hindi mabuting epekto at bunga nito, tayo ay dapat maging handa sa lahat ng oras. Kinakailangang matutuhan natin ang iba’t ibang paraan ng angkop na pagtugon sa oras ng kagipitan. Ang pagsunod sa mga alituntunin at batayang pangkaligtasan ay pagtitiyak sa pagpapanatili at pangangalaga sa ating buhay at ari-arian. Sa mga nakalipas na taon, maraming ari-arian at buhay na ang nasira at nawala dahil sa walang kahandaan sa sakuna at kalamidad. Nararapat na ito ay hindi na maulit pa sa pamamagitan ng pag-aaral ukol sa paghahanda sa mga inaasahan at di-inaasahang sakuna at kalamidad na makapagdudulot ng pinsala sa ating buhay at ari-arian. 195 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYAralin 1: Mga Uri ng Kalamidad sa Aking KomunidadBilang ng araw: 2Batayang Kasanayan a. Natutukoy ang iba’t ibang uri ng kalamidad at sakuna na maaaring mangyari sa kanilang komunidad. b. Nauunawaan ang epekto ng iba’t ibang uri ng kalamidad sa ari-rian at buhay ng tao.Karagdagang Kaalaman para sa Guro Ang kalamidad ay pangyayari na sanhi ng mga pagbabago sakondisyon ng kalikasan at maaaring magdulot ng pagkawasak o pagkawalang mga ari-arian at kapahamakan sa buhay ng tao. Ilan sa mga ito aybagyo (pagbugso ng malakas na hangin), storm surge (daluyong ng dagat),lindol (paggalaw ng lupa), volcanic eruption (pagputok ng bulkan), landslide(pagguho ng lupa), at baha (pagtaas ng tubig).BAGYO Ang Pilipinas ay nakararanas ng mahigit kumulang sa 22 bagyo saloob ng isang taon. Maaaring ang isang lugar ay madalas na daanan ng mgabagyong ito. Ang bugso ng hangin, lakas ng pagbuhos ng ulan, at maging angdami nito ay lubhang nakapamiminsala. Madalas ang dulot nito ay ang pagtaasng naiipong tubig (baha), storm surge, at landslide o pagguho ng lupa. Ito ay kadalasang nabubuo sa karagatan katulad ng Dagat Pasipiko.Mayroon itong dalawang bahagi: ang eye wall at ang mata ng bagyo. AngPhilippine Atmospheric Geophysical Astromical Services Administration oPAGASA ay nagbigay ng signal upang malaman ang lakas o bugso ng hanginna dulot ng bagyo. 196 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Signal Bugso ng hangin Signal No. 1 : 30-60 kph Signal No. 2 : 61-100 kph Signal No. 3 : 101-185 kph Signal No. 4 : 186 pataas Sa pamamagitan ng pagsukat at pagtukoy sa bugso ng hangin ngisang bagyo, maaaring malaman ang angkop na paghahanda ng mga tao saisang lugar.file:///C:/Users/Acer/Downloads/Typhoons%20in%20the%20Philippines%20(1).pdfLINDOLDEPED COPY Ang lindol o pagyanig ng lupa ay maaaring dulot ng pagsabog ngbulkan (volcanic earthquake) o paggalaw ng tectonic plates sa ilalim ng lupao earth’s crust.file:///C:/Users/Acer/Downloads/Earthquake-Final.pdfPAGSABOG NG BULKAN May dalawang uri ang bulkan: aktibo at hindi aktibong bulkan. Ang akti-bong bulkan ay pumutok o sumabog sa huling 600 na taon. Ang hindi aktibongbulkan ay natutulog o walang anumang pagsabog o pagbuga ng usok sa loobng mahabang panahon subalit hindi ito ngangangahulugang hindi na ito sasab-og muli. Kung kaya’t mas makabubuting alamin ang panganib na dulot nitoupang maiwasan ang anumang sakunang dulot nito.file:///C:/Users/Acer/Downloads/BEING%20PREPARED%20MODULE%20(1).pdf 197 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPamamaraan A. Pag-usapan Natin 1. Ipaskil ang larawan sa pisara. 2. Pangkatin ang mga mag-aaral at bumuo ng grupo sa na may apat hanggang limang miyembro. 3. Gamitin ang gawain sa “Pag-usapan Natin”sa LM. 4. Bigyan ng oras ang bawat grupo na ibahagi ang gawain sa buong klase. 5. Ibuod ang mahahalagang saloobin at impormasyon mula sa pagbabahagi ng bawat pangkat. 6. Itanong sa klase ang mga sumusunod: a. Ano-ano ang inyong natutuhan batay sa paglalahad ng inyong kamag-aaral? (Itala ang sagot sa pisara.) b. Magkakatulad ba ang inyong naisip na salita/kaisipan? c. Bakit ninyo naisip ang salitang ito? Ano ang maaaring maging epekto ng mga kalamidad na ito sa buhay? sa ari-arian? d. Paano maging ligtas sa panahon ng kalamidad? e. Naranasan na ba ninyo ang ilan sa mga ito? Tumawag ng mag-aaral para sa pagbabahagi ng ilang karanasan. f. Ano-ano ang mga uri ng kalamidad ayon sa inyong paglalahad? B. Pag-aralan Natin 1. Bumuo ng tatlong pangkat, magtakda ng isang uri ng kalamidad o sakuna. 1- bagyo, 2-lindol, 3- pagputok ng bulkan 2. Bigyan ng bilang ang bawat miyembro ng grupo. 3. Gamitin ang gawain sa “Pag-aralan Natin” sa LM. 4. Tawagin ang bilang ng pangkat na magbabahagi ng sagot sa klase. 198 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Pagsikapan Natin 1. Hikayatin ang bawat grupo na ibahagi ang gawain sa “Pag- aralan Natin” sa pamamagitan ng sumusunod: • Dula o role-play • Skit • News report • Awitin o sayaw • PagsasalarawanDEPED COPY2. Ipasagot ang gawain sa “ Matuto Tayo”.D. Pagyamanin Natin Ipasagot sa mga mag-aaral ang Gawain A at B sa “Kaya Mo Yan” sa LM.Mga Sagot: 1. Bagyo 4. Lindol 2. Landslide 5. Pagputok ng Bulkan 3. BahaE. Pagninilay Pangkalusugan (Reflection) Bigyan ng oras ang mga mag-aaral na isulat sa notebook ang kanilang sa loobin sa tanong na “Ano sa mga uri ng sakuna o kalamidad ang inyong pinakakinatatakutan? Bakit?”Ipasagot ang Gawain sa LM.F. Takdang-aralin1. Para sa susunod na pagkikita.2. Pagsaliksikin at pagbasahin ang mga mag-aaral tungkol sa mga dapat gawin bago, tuwing at pagkatapos ng kalamidad o sakuna na naiulat sa klase ng bawat grupo. 199 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYAralin 2: Sa Panahon ng Kalamidad, Sakuna at KagipitanBilang ng araw: 3Batayang Kasanayan a. Nakapagpapakita ng mga angkop at nararapat na tugon bago, tuwing at pagkatapos ng anumang kalamidad o sakuna, at kagipitan b. Nakapagbibigay ng mungkahi at paraan upang makaiwas sa hindi mabuting dulot ng mga sakuna at kalamidad c. Natutukoy ang mga mabuting maidudulot ng maagap at maagang pa- ghahanda sa pagdating ng anumang kalamidad o sakuna, at kagipitanKaragdagang Kaalaman para sa Guro Ang sakuna dulot ng kalamidad ay maaring iwasan sa pamamagitanng pagiging laging handa. Ang mga sumusunod ay ilan lamang sa maaaringgawin upang paghandaan ang dulot na epekto ng iba’t ibang uri ng kalami-dad.BAGYOBago dumating ang bagyo: • Manood ng balita sa telebisyon o radyo ukol sa papalapit na bagyo. • Iayos at itabi sa ligtas na lugar ang mga importanteng bagay o papeles. • Mag-imbak ng sapat na dami ng tubig o pagkain. • Siguraduhing kumpleto ang emergency supplies katulad na baterya ng radyo, at first aid kit • Itsek ang bubong ng bahay at ang mga puno sa bakuran sa posi- bleng pagbagsak dahil sa malakas na hangin. 200 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYSa panahon ng bagyo: Signal No.1 • Makinig sa balita sa radyo o TV ukol sa bagyo. • Walang pasok ang pre-school sa paaralan. • Magdala ng payong, kapote, at bota kung lalabas. Signal No. 2 • Makinig sa balita sa radyo o TV ukol sa bagyo. • Walang pasok sa mababa at mataas na paaralan. • Manatili sa loob ng bahay kung kinakailangan. • Iwasang magbiyahe maging sa daan, dagat, o himpapawid. • Maging alerto at handa sa posibleng pagbaha. • Maghanda kung sakaling kinakailangang lumikas sa mataas at mas ligtas na lugar. Signal No. 3 • Walang klase sa lahat ng antas ng paaralan maging sa opisina. • Manatili sa loob ng bahay o sa lugar na mas ligtas. • Kung nakatira sa mababang lugar, lumikas sa mas mataas at mas ligtas na lugar. • Iwasan ang pagpunta malapit sa anumang uri ng anyong tubig. Signal No. 4 • Ipagpaliban ang anumang gawain at manatili sa loob ng bahay. • Lumikas sa mas mataas na lugar sa posibleng pagbaha o land- slide. • Patibayin ang mga bahagi ng bahay na maaaring maapektuhan. 201 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY• Umantabay sa mga ulat sa mass media. • Putulin ang mga sanga na malapit sa bahay. • Siguraduhing walang nakaharang sa kalsada para sa pagdaan ng emergency vehicles, at maghanda ng emergency kit. • Kapag bumaha, patayin ang main switch.Pagkatapos ng bagyo • Kumpunihin ang mga naiwang sira o pinsala sa bahay at bakuran. • Iwasang magtampisaw sa baha ng mahabang oras upang makaiwas sa sakit. • Ipagbigay alam sa kinauukulan ang anumang pinsala sa linya ng koryente, tubig, at telepono. • Kung nasa evacuation site, maghintay ng hudyat kung kailan ligtas nang bumalik sa inyong bahay.file:///C:/Users/Acer/Downloads/Preparing%20for%20Typhoons.pdfLINDOL Hindi tulad ng bagyo, ang lindol ay hindi maaaring masabi kung kailanmagaganap. Isaisip na ang tanging magagawang paghahanda sa pagsapitnito ay ang kaalaman sa kung ano ang dapat gawin kung ito ay nararanasanna. Ito ay mapanganib dahil sa dulot na sakuna pagkatapos yumanig anglupa.Ito ay maaaring magdulot ng pagbagsak ng mga gusali, pagbiyak nglupa, sunog, at tsunami. Ang karampatang paghahanda sa mga nasabingsakuna ay kinakailangang paghandaan upang maiwasan ang pagkawala ngbuhay. 202 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYBago ang lindol • Alamin kung may emergency plan ang opisina, paaralan o ang iyong pinagtatrabahuhan. • Maghanda ng emergency supplies tulad ng sa paghahanda sa bagyo. • Alamin kung nasaan ang electric fuse box sa bahay. Kinakailangan` itong maisara sa pagsapit ng lindol upang maiwasan ang sunog. • Suriin ang mabibigat na bagay kung ligtas sa pagkakakabit at pagka- kalagay sa tamang lugar. Iwasang maglagay ng mga bagay na maar- ing mahulog at magdulot ng malaking panganib. • Magsagawa ng earthquake drill sa paaralan, bahay, at komunidad. Sa panahon ng lindol • Manatiling kalmado. Maging alerto kung saan man abutan nito. • Kung nasa loob ng isang gusali, tumayo sa isang pader malapit sa sentro ng gusali. Maghanap ng matatag na maaaring pagsilungan habang lumilindol. • Kung nasa loob ng sasakyan, ihinto ang sasakyan at hintaying matapos ang pagyanig. • Kung nasa labas, ilayo ang sarili sa anumang maaaring mahulog o mabuwal na puno o poste. Pagkatapos ng lindol • Suriin ang sarili sa anumang sakit o sugat. • Suriin ang linya ng tubig, koryente o gasul sa anumang pagtagas. Kung may pagtagas sa mga ito, lalo na ang gasul, buksan ang bintana at lumikas sa ligtas na lugar. Ipagbigay-alam sa kinauukulan ang pangyayari. • Makinig sa balita sa radyo o tv. • Umiwas sa mga gusaling nasalanta ng lindol. file:///C:/Users/Acer/Downloads/Earthquake-Final%20(1).pdf 203 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPAGPUTOK NG BULKAN Maaaring ang pagputok ng bulkan ay magdulot ng sakuna sa buhay ngtao. Ngunit maaari rin itong magdulot ng maganda sa kalikasan. Nagbabagoang anyo at topograpiya ng isang lugar sa pagputok ng bulkan.Bago pumutok ang bulkan • Tukuyin ang ligtas na lugar para sa paglikas. • Ihanda ang kinakailangan sa paglikas: damit, pagkain, at mahahalag- ang kagamitan. • Mag-imbak ng kinakailangang pagkain, gamot, at tubig sa panahon ng paglikas. • Siguraduhing ligtas ang mga hayop. • Alamin ang lugar na maaaring pagdaanan ng lava mula sa bulkan.Pagkatapos ang pagputok ng bulkan • Maghintay sa hudyat ng mga kinauukulan sa posibleng pagbalik sa tirahan. • Ayusin at kumpunihin ang pinsala sa bahay at linya ng koryente, tubig, at telepono. • Pag-aralan kung paano maaaring magamit ang lupa na may halong mga bato mula sa bulkan.file:///C:/Users/Acer/Downloads/BEING%20PREPARED%20MODULE%20(1).pdf 204 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPamamaraan A. Pag-usapan Natin 1. Magpakita ng halimbawa ng emergency kit sa klase. 2. Itanong sa klase ang sumusunod: • Saan kadalasang makikita ito? • Ano ang tawag dito? • Ano kaya ang gamit nito? 3. Hatiin ang klase ayon sa kasunduan sa unang pagkikita. 4. Ipaguhit ang mga bagay na makikita sa loob ng emergency kit na nakikita sa “Bag Ko ‘To”. 5. Ipasagot sa klase ang gawaing “Ako’y Laging Handa” sa LM. 6. Pangkatin ang klase sa tatlo, Pangkat A , Pangkat B, at Pangkat C at ipasagot ang “Mayroon Akong Ganito”. Ipabahagi nila sa klase ang nagawa. Iguguhit ng pangkat A ang mga bagay na maaaring ilagay sa emergency kit. Iguguhit ng pangkat B ang mga bagay na hindi dapat ilagay sa emergency kit. Iguguhit ng pangkat C ang iba pang mga bagay na hindi nakikita sa larawan na maaaring ilagay sa emergency kit. Ibahagi ang nagawa sa klase. 7. Itanong ang mga sumusunod: a. Ano-ano ang mga bagay na makikita sa inyong emergency kit? 205 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

b. Bakit kinakailangang ihanda ang mga bagay na ito? c. Ano-ano pang pamamaraan ang dapat isaalang-alang sa pag-iwas sa kapahamakang dulot ng iba’t ibang uri ng ka- lamidad, sakuna, at kagipitan? d. Ipaliwanag ang emergency kit.8. Ipagawa sa klase ang gawain sa “Tara Tulong-tulong Tayo”. Tingnan ang larawan at isulat ang sagot sa loob ng bilog. Anong nakikita sa larawan? DEPED COPYPaano ito nakatutulong sa kalamidad? Isulat sa pisara ang salitang ERT. Itanong sa klase: a. Ano ang ibig sabihin ng emergency response team? b. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng emergency response team sa isang komunidad? c. Ano-ano kaya ang tungkulin ng mga miyembro ng emergency response team? d. Maaari bang maging bahagi ng isang emergency response team ang kahit na sinong tao? Bakit? Bakit hindi?B. Pag-aralan Natin Bigyan ng oras ang mga mag-aaral na basahin ang nilalaman ng LM tungkol sa paghahanda sa oras ng kalamidad, sakuna, at kagipitan.C. Pagsikapan Natin 1. Ipasagot sa bawat mag-aaral ang “Gawin Natin Ang Tama” sa LM. 2. Ipasagot ang gawain sa “Ikaw, Sila,Tayo: Anong Dapat Gawin”. 206 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYD. Pagyamanin Natin 1. Ipasagot ang gawain “Tama at Dapat Ba”? 2. Bumuo ang bawat pangkat ng ERT. Pumili ng isang sakuna o kalamidad. Ipakita kung paano tumugon ang kanilang ERT. Bigyan ang bawat grupo ng oras upang gawin ang Gawain B. E. Pagnilayan Natin Ipagawa ang “Tandaan Upang Maging Ligtas”. Ipasulat sa loob ng kahon ang sagot. F. Takdang-aralin Pagsaliksikin sa barangay o paaralan o makipanayam ng kinauukulan tungkol sa earthquake drill, flood drill, evacuation protocol, at emergency protocol ng kanilang komunidad o lugar. 207 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYAralin 3: Mas Ligtas Kung Laging Handa!Bilang ng Araw: 1Batayang Kasanayan a. Naiiuugnay ang paghahanda at angkop na tugon sa oras ng kagipitan sa pagsagip at pagpapanatili ng buhay; at b. Naisasabuhay ang tamang kamalayang nauukol sa kahalagahan ng paghahanda at pag-iingat sa pagsagip ng buhay.Karagdagang Kaalaman para sa Guro Ang Paghahanda ang sagot sa pag-iwas sa anumang sakuna dulotng kalamidad. Kung ito ay maisasakatuparan nang epektibo, masasagip angpagkapinsala, at pagkawala ng buhay. Kinakailangang tumimo sa isipan ng mga bata ang tamang kamalayansa pagiging handa. Mas makabubuting turuan sila ng tamang pag-iisip at kasanayan sapagharap sa anumang sakuna.PamamaraanA. Pag-usapan Natin Ipasagot sa klase ang “Pag-usapan Natin” sa LM. 208 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYB. Pag-aralan Natin 1. Tipunin ang mga miyembro ng bawat ERT. Magtalaga ng tagapag- salita sa bawat pangkat. Bigyan ng panahon na magbahagi ang bawat pangkat ng kanilang pagninilay ang artikulo sa Pag-aralan Natin, “Maging Mapanuri, Mapagmatyag”. 2. Ipasagot sa bawat pangkat sa manila paper ang gawain sa “Mag-ingat Tayo”. 3. Itanong: Paano maiiwasan ang dulot ng ganitong klaseng kalamidad? C. Pagsikapan Natin A. Pangkatin ang klase ayon sa napagkasunduan. Ipagawa ang isang poster sa bawat ERT na naghihikayat sa mga tao sa kanil- ang komunidad na maging handa sa anumang uri ng kalamidad o sakuna na maaaring maganap sa kanilang pamayanan. B. Ipagawa ang Gawain A at B sa LM. D. Pagyamanin Natin Bumuo ng tatlong pangkat. Ipakita ng bawat pangkat sa pamamag- itan ng infomercial ang kahalagahan ng maagang paghahanda sa anumang kalamidad at sakuna. E. Pagnilayan Natin Ipasagot sa klase ang gawain sa “Kaya Natin ‘To”. Kompletuhin ang pangungusap sa loob ng talk balloon upang makabuo ng saloobin. 209 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYF. Takdang-aralin Sasagutin ang mga tanong. (Magpagabay sa magulang) 1. Ano-ano ang mga paghahandang ginagawa ng inyong mag-anak sa panahon ng kalamidad? 2. Anong paghahanda ang ginagawa ng inyong paaralan sa panahon ng sakuna?Aralin 4: Piliin ang Tama, Umiwas sa Masama!Bilang ng Araw ng Pagtuturo: 2Batayang Kasanayan a. Nailalahad ang maaaring idulot na kapahamakan na bunga ng mapanganib na gawi at kilos, tulad ng paggamit ng paputok, armas, at pag-inom ng alak b. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagpili sa mga alternatibong pamamaraan sa pagdiriwang ng iba’t ibang okasyon c. Natatangkilik ang paggamit ng alternatibong pamamaraan sa pagdiriwang ng iba’t ibang okasyon, tulad ng Bagong Taon, pista, at iba pang espesyal na okasyon.Karagdagang Kaalaman para sa Guro Ang sakuna ay hindi lamang maaaring dulot ng kalamidad. Ito rin aymaaaring idulot ng maling gawi at maling pagpili sa masamang gawain. Maymga pagkakataong ito ay sanhi ng labis na pag-inom ng alak, paggamit ngpaputok o armas, at pakikipag-away sa kapuwa. 210 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPamamaraan A. Pag-usapan Natin 1. Itanong sa klase: Anong okasyon ang ipinagdiriwang sa larawan? Paano nila pinagdiriwang ang mga ito? 2. Pangkatin ang klase sa tatlo. Sa bawat pangkat, bigyan ng oras upang isadula ang mga pagdiriwang na nasa larawan. Pangkat 1: Bagong Taon Pangkat 2: Pista Pangkat 3: Kaarawan 3. Itanong sa klase ang sumusunod: Paano nila ipinagdiriwang ang mga okasyon? Mabuti ba ang paraan ng pagdiriwang na ginawa nila? B. Pag-aralan Natin 1. Ipasagot sa klase ang nasa larawan sa “Huwag ‘Yan”. Ipagawa ang Gawain A. Ipasulat ang sagot sa loob ng kahon. 2. Itanong ang sumusunod sa klase. a. Ano ang maaaring epekto ng mga gawing ito? b. Magdudulot ba ito ng kapahamakan sa buhay ng tao? c. Paano natin maiiwasan ang anumang sakunang magiging dulot ng ganitong mga gawain? d. Ano ang nararapat gawin sa ganitong sitwasyon? 3. Ipasagot sa klase ang Gawain B at C sa LM. 211 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYC. Pagsikapan Natin 1. Sagutin ang mga tanong sa “Tayo’y Magsaya Huwag Mamroblema” 2. Itanong sa klase ang mga sumusunod: a. Bakit kailangang iwasan ang pag-inom ng alak? b. Bakit kailangang iwasan ang paggamit ng paputok o pagpapap- utok ng armas sa Bagong Taon? c. Ano ang mas makabubuting gawin sa ganitong okasyon? d. Paano natin mahihikayat ang ibang tao sa ating komunidad na maging ligtas sa pamamagitan ng pag-iwas sa ganitong ga- wain? e. Ano-ano ang iba pang pangyayari na maaaring magdulot ng panganib sa buhay ng tao?D. Pagyamanin Natin Ipasagot sa klase ang Gawain sa A at B sa LM.E. Pagnilayan Natin Ipabuo ang pangungusap sa loob ng organizer.F. Takdang–aralin Ipaguhit sa 1/8 illustration board ang maaaring gawin upang makatulong sa pag-iwas ng sakuna sa pagdiriwang ng okasyon. 212 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPanghuling Pagtataya I. Tama o Mali. Isulat sa sagutang papel ang tsek () kung ang GAWAIN ay Tama at ekis ( X ) naman kung Mali. 1. Hindi pumasok sa paaralan si Arnel dahil nasa Storm Signal No. 4 ang bagyo. 2. Umakyat sa mataas na lugar ang mag-anak dahil tumataas ang tubig-baha. 3. Naligo ang mga bata sa malakas na buhos ng ulan. 4. Inilagay ni Pio ang mga balat ng prutas sa basurahang may nakasulat na nabubulok. 5. Sinindihan ng mga bata ang nakitang paputok sa lansangan. 6. Pinanood ng mga mag-aaral ang video tungkol sa iba’t ibang sakuna at kalamidad. 7. Nakalagay sa cellphone ni Matet ang mga numero ng pulisya at bumbero. 8. Namili ng malalakas na paputok ang tatay para sa Bagong Taon. 9. Ipinatong ni Ipe ang kandilang may sindi sa mga papel. 10.Tumulong ang kabataan sa paglinis ng plasa matapos ang pista. 213 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYII. Maramihang PagpiliBasahing mabuti ang mga tanong at piliin ang tamang sagot. Isulat ang mal-aking letra lamang. 11. Niyaya ka ng mga kaibigan mo na maligo sa tabing dagat kahit may bagyong paparating. Ano ang gagawin mo? A. Awayin sila. B. Balewalain sila. C. Sumama sa kanila pero di masyadong lalayo. D. Pagsabihan sila na huwag tumuloy dahil mapanganib. 12. Ito ang pagguho ng lupa dahilan sa pagbaha o pagyanig nito. A. Kanal B. Landslide C. Sink hole D. Storm surge 13. Ito ang ahensya ng pamahalaan na nagtatakda kung gaano kalakas ang lindol. A. DILG B. MMDA C. PAGASA D. PHILVOCS 14. Ayon sa balita, may namumuong bagyo sa Pilipinas, ano ang dapat gawin? A. Ipagwalang bahala B. Yayain si Inay na mag-shopping C. Antabayanan ang susunod na balita tungkol sa bagyo D. Pumunta sa tabing dagat at matyagan ang galaw ng alon 15. Napansin mong may kumikislap sa poste ng koryente at may lumalabas na usok. Ano ang pinakamabuting gawin? A. Panoorin lamang ito B. Ipaalam sa pari ng simbahan C. Ipagbigay alam sa tanggapan ng koryente D. Batuhin ang poste ng koryente o buhusan ng tubig 214 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 16. Sina Mang Raul ay nakatira malapit sa Bulkang Mayon. Ano ang dapat nilang gawin ? A. Mamasyal sa paligid B. Gumawa ng malaking bahay C. Makipag-usap sa kapitbahay D. Tukuyin ang lugar para sa paglikas 17. May sunog malapit sa inyong bahay, ano ang una mong gagawin? A. Tawagan ang bombero B. Lumabas at makiusyuso C. Ilabas lahat ng mga gamit sa bahay D. Buhusan ng tubig ang mga kasangkapan 18. May naaamoy kang tagas ng gasul sa loob ng bahay. Ano ang HINDI mo dapat gawin? A. Sindihan ang kalan. B. Tawagan ang Nanay. C. Buksan ang bintana ng bahay. D. Takpan ng basahan ang gasul. 19. Alin ang DI-NARARAPAT gamitin sa paggawa ng ingay sa bagong taon? A. Kawayang kanyon B. Malaking torotot C. Maliit na baril D. Sirang batya 20. Alin-alin ang laman ng iyong “Emergency Kit”? A. Bola, pulbo, sapatos B. Calculator, notebook, ballpen C. Flashlight, gamot, biscuit, tubig D. Loom bands, slum book, rubber bonds 215 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY21. May nag-aaway na mga lasing na may mga patalim. Ano ang una mong gagawin? A. Awatin sila B. Kunan ng litrato C. Lumayo sa kanila D. Tawagin ang kapitbahay 22. Aksidenteng naputukan ang kamay ng inyong kalaro. Ano ang dapat mong gawin? A. Tumakbo at magtago B. Tumawag ng kapitbahay C. Balutin ng t-shirt ang sugat. D. Buhusan ng tubig ang sugat. 23.Napansin mong lasing ang nagmamaneho ng dyip na inyong sina- sakyan. Ano ang una mong gagawin? A. Agawin ang manibela B. Bababa ng sasakyan C. Awayin ang nagmamaneho D. Sigawan lahat ng pasahero 24. Bumubuga ng usok ang bulkan sa karatig-probinsiya. Maaari itong maging sanhi ng A. Biglaang pag-ulan. B. Malakas na hangn. C. Pagtaas ng tubig. D. Pagyanig ng lupa. 25. Ano ang tawag sa walang habas na pagputol ng mga puno sa kagubatan na isang pangunahing sanhi ng pagbaha at landslide? A. Bush fire B. Forest fire C. Illegal logging D. Kaingin 216 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYSusi sa Pagwawasto: I Tama o Mali 1. 2. 3. X 4. 5. X 6. 7. 8. X 9. X 10. II. Maramihang Pagpili 11. D 12. B 13. D 14. C 15. C 16. D 17. A 18. A 19. C 20. C 21. C 22. D 23. B 24. D 25. C 217 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 218 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 219 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.



Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan – Ikaapat na BaitangPatnubay ng GuroUnang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ngahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mgamaaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names,tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ngkarapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at FilipinasCopyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulangpahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upangmakuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaadlamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindinakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mgatagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala.Inilathala ng Kagawaran ng EdukasyonKalihim: Br. Armin A. Luistro FSCPangalawang Kalihim: Dina S.Ocampo, PhD DEPED COPY Mga Bumuo ng Patnubay ng GuroEdukasyong Pangkatawan Punong Tagapamahala: Jenny Jalandoni Bendal Konsultant: Salve A. Favila, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Lordinio A.Vergara, Jo-ann G.Grecia, at Rachelle U. Peneyra Mga Manunulat: Grace M. Forniz , Ruby TN Jimeno, Sonny F. Menese Jr., Teresita T. Evangelista, Genia V.Santos PhD, Julia B. Sabas, Rhodora B.Peña, at Amphy B. Ampong Mga Tagasuri ng Wika: Norbert C. Lartec, PhD, Jane K. Lartec, PhD, at Crisencia G. Saludez Mga Gumuhit ng Larawan: Gerardo G. Lacdao, Joselito P. Loresto, Niles S. Arguelles, Elvin Neal B. Bersamira, at Jason O. Villena Naglayout: Mark Anthony E. Jalandoni at Mickey C. AcordaEdukasyong Pangkalusugan Punong Tagapamahala: Marilou E. Marta R. Benisano, M.A.P.A. Konsultant: Evelina M. Vicencio, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Rhodora Formento at Cristina Sagum Mga Tagapag-ambag: Mila Taño, Maria Teresita Garcia-Aguilar, Juvy B. Nitura EdD, at Marie Fe B. Estilloso Mga Manunulat: Mark Kenneth Camiling, Minerva David, Aidena Nuesca, Reyette Paunan, Jennifer Quinto, at Giselle Ramos Tagasuri ng Wika: Michael De la Cerna Mga Gumuhit ng Larawan: Roland Allan Nalazon at Sharlyn Sanclaria Naglayout: Ester Daso at Mickey C. Acorda Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600Telefax: (02) 634-1054, 634-1072E-mail Address: [email protected] All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Pambungad Edukasyong Pangkatawan Ang Patnubay ng Guro na ito ng Ikaapat na Baitang ng Edukasyong Pangkatawan ay nilalaan para sa inyong mga guro na magtuturo o mangangasiwa ng asignaturang ito. Ang patnubay na ito ay pinapaunlad upang makatulong sa pagsasakatuparan ang kurikulum ng Ikaapat na Baitang at makapaglaan ng sapat na competencies sa pagtuturo ng asignatura. Sa pamamagitan ng patnubay na ito tiyak na magiging panatag sa pagtugon ng mga ninanais na pamantayan o standards na siyang nakasaad sa kurikulum. Edukasyong Pangkalusugan Magandang Buhay mga Guro! Ang aklat na ito ay naglalayong makapag-ambag ng mahahalagang kaalaman, at kasanayan sa asignaturang Edukasyong Pangkalusugan para sa ikaapat na baitang, batay sa kasalukuyang balangkas ng kurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon na nakapaloob sa kompetensiya ng K to 12 Health Curriculum Guide ng K to 12 Enhanced Basic Education Program. Ang pagkakaroon ng maayos at malusog na pangangatawan ay mai- tuturing na isang kayamanan kung kaya mahalagang maituro at maipaunawa sa bawat mag-aaral ang kahalagahan nang pagkakaroon ng wastong nutri- syon upang maging wasto, balanse, at ligtas sa mga sakit. Matiyak na may kaalaman ang bawat mag-aaral upang maiwasan ang mga posibleng sakit na makukuha sa mga hindi ligtas na pagkain. Gayundin, dapat maituro nang maayos ang tamang paggamit ng gamot at kung kailan nararapat na gamitin, upang hindi malagay sa kapahamakan ang kalusugan ng mga bata. Sa pabago-bagong panahon dahil sa tinatawag nating Global Warming na may malaking epekto sa ating klima, kinakailangang maihanda ang bawat mag-aaral sa kanilang murang edad, ang dapat gawin sa oras ng sakuna upa- ng mailigtas nila ang kanilang sarili at posibleng makapagligtas rin ng ibang buhay. Tungkulin ng guro na bigyang pansin ang mga mahahalagang puntos sa bawat aralin upang matulungan at magabayan ang mga mag-aaral tungo sa kanilang pagkatuto. iii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

TALAAN NG MGA NILALAMAN Edukasyong PangkalusuganYUNIT IV Pahina Mga Uri ng Kalamidad sa Aking Komunidad...............................................................195DEPED COPYAralin 1Aralin 2 Sa Panahon ng Kalamidad, Sakuna at Kagipitan................................................................199Aralin 3 Mas Ligtas Kung Laging Handa..............................................207Aralin 4 Piliin Ang Tama Umiwas sa Masama!.....................................209 vii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Republic of the Philippines Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig CityK to 12 Curriculum Guide HEALTH (Grade 1 to Grade 10) December 2013 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM CONCEPTUAL FRAMEWORK The Kindergarten to Grade 12 (“K to 12”) Health curriculum aims to assist the Filipino learner in attaining, sustaining and promoting life-long health and wellness.The learning experience through the program provides opportunities for the development of health literacy competencies among students and to enhance their over-all well-being. Health Education from Kindergarten to Grade 10 focuses on the physical, mental, emotional, as well as the social, moral and spiritual dimensions of holistic health. Itenables the learners to acquire essential knowledge, attitudes, and skills that are necessary to promote good nutrition; to prevent and control diseases; to prevent substancemisuse and abuse; to reduce health-related risk behaviors; to prevent and control injuries with the end-view of maintaining and improving personal, family, community, aswell as global health. Health Education emphasizes the development of positive heath attitudes and relevant skills in order to achieve a good quality of living. Thus, the focus on skillsdevelopment is explicitly demonstrated in the primary grade levels. Meanwhile, a comprehensive body of knowledge is provided in the upper year levels to serve as afoundation in developing desirable health attitudes, habits and practices. In order to facilitate the development of health literacy competencies, the teacher is highly encouraged to use developmentally-appropriate learner-centered teachingapproaches. This includes scaffolding on student experience and prior learning; utilizing culture-responsive scenarios and materials; incorporating arts, and music in impartinghealth messages; engaging learners in meaningful games and cooperative learning activities; and using life skills and value-based strategies particularly in discussingsensitive topics such as substance abuse and sexuality. The teacher is also advised to use differentiated instruction in order to cater to the learners’ various needs andabilities.DEPED COPYK to 12 Health Curriculum Guide December 2013 Page 2 of 66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM Conceptual Framework of Health Education HolisticDEPED COPY Values-based Preventive Growth and Development Community and Personal Health Environmental HealthHealth and Consumer Achieve, Nutrition Learner-Life Skills- Health Sustain and centered Substance Use based Injury Promote and Abuse Prevention and Lifelong Wellness Safety Culture- Disease Family Health Rights-basedresponsive Prevention and Conrtol Standards and Epidemiological Outcomes-basedK to 12 Health Curriculum Guide December 2013 Page 3 of 66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUMHEALTH CONTENT AREASInjury Prevention, Safety and First Aid: Discusses the causes, costs, and prevention of accidents and injuries while performing various activities at home, in school or inthe community. Prevention can be done through the promotion of safe environments, the development of safety programs, procedures and services, which includes first aideducation and disaster preparedness programs.Community and Environmental Health: Situates the learner as an integral part of the community and the environment, with a great responsibility of protecting theenvironment, with the support of individual and community actions and legislation promoting a standard of health, hygiene and safety in food and water supply, wastemanagement, pollution control, pest control, as well as the delivery of primary health care.Consumer Health: Focuses on the application of consumer knowledge and skills in the effective evaluation, selection and use of health information, products, and services.Family Health: Covers information on the human life cycle and also on family dynamics that influence an individual’s development of ideals, values and standards ofbehavior with regard to sexuality and responsible parenthood.Growth and Development: Emphasizes developmental milestones and health concerns during puberty and adolescence with focus on personal health and thedevelopment of self-management skills to cope with life’s changes.Nutrition: Addresses the importance of eating healthy and establishing good eating habits especially for children and adolescents as a way to enhance health and preventdiseases.Personal Health: Comprises personal health habits and practices that promote physical, mental, social, emotional, and moral-spiritual health and prevent or managepersonal health issues and concerns.Prevention and Control of Diseases and Disorders: Involves the prevention and control of both communicable and non-communicable diseases and disorders throughthe development of health habits and practices and the adoption of health programs supported by legislation with provisions on school and community health services.Substance Use and Abuse: Highlights the prevention and control of the use, misuse, and abuse of substances and drugs by providing comprehensive information on thenature of abused substances, the negative impact of substance abuse on the individual, family and society in general; and the importance of learning and using resistanceskills to protect oneself from drug risk-taking behaviors. DEPED COPYK to 12 Health Curriculum Guide December 2013 Page 4 of 66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUMCHARACTERISTICS OF THE HEALTH CURRICULUMCulture-responsive: Uses the cultural knowledge, prior experiences, and performance styles of the diverse student body to make learning more appropriate and effectivefor them (Gay, 2000).Epidemiological: Relates to the incidence, prevalence and distribution of diseases in populations, including detection of the sources and causes of epidemics.Health and Life skills-based: Applies life skills to specific health choices and behaviors.Holistic: Analyzes the interrelationship among the factors that influence the health status, the areas of health, and the dimensions of health (physical, mental, social,emotional, moral and spiritual).Learner-centered: Focuses on the student's needs, abilities, interests, and learning styles with the teacher as a facilitator of learning.Preventive: Characterizes something that helps people take positive health action in order to prevent diseases and to achieve optimum health.Rights-based: Advances the understanding and recognition of human rights, as laid down in the Universal Declaration of Human Rights and other international humanrights instruments.Standards and outcomes-based: Requires students to demonstrate that they have learned the academic standards set on specific content and competencies.Values-based: Promotes an educational philosophy based on valuing self, others and the environment, through the consideration of ethical values as the bases of goodeducational practice.DEPED COPYK to 12 Health Curriculum Guide December 2013 Page 5 of 66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUMKey Stage Standards K–3 DEPED COPY 4–6 7 – 10The learner demonstrates an understanding and The learner demonstrates an understanding of The learner demonstrates an understanding of key healthobservance of healthy habits and practices in how changes, which are part of growth and concepts related to the achievement, sustainability andachieving wellness. development, impact health practices that help promotion of wellness as it improves the quality of life of achieve and sustain optimum health and well- the individual, the family and the larger community. being.K to 12 Health Curriculum Guide December 2013 Page 6 of 66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.