TRUNG TÂM THÔNG TIN VÀ XÚC TIẾN DU LỊCH BẮC GIANG BAC GIANG TOURISM INFORMATION AND PROMOTION CENTER DU LỊCH BẮC GIANG DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT BAC GIANG TOURISM - THE SPECIAL NATIONAL RELICS https://mybacgiang.vn NHÀ XUẤT BẢN THẾ GIỚI https://bacgiangtourism.vn https://dulichbacgiang.gov.vn THEÁ GIÔÙI
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT SỞ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BẮC GIANG BAC GIANG DEPARTMENT OF CULTURE, SPORTS AND TOURISM NHÀ XUẤT BẢN THẾ GIỚI 46 Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm, Hà Nội Địa chỉ (Add): Số 74 Nguyễn Thị Lưu (st), TP. Bắc Giang (city) Tel: (+84 204) 3 856 310/ 3 554 473 - Fax: (+84 204) 3 856 310 Chịu trách nhiệm xuất bản: Email: [email protected] www.svhttdl.bacgiang.gov.vn GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP: PHẠM TRẦN LONG TRUNG TÂM VĂN HÓA, THÔNG TIN VÀ THỂ THAO HUYỆN TÂN YÊN Biên tập: Ngô Thị Hương Sen TAN YEN DISTRICT CENTER OF CULTURE, INFORMATION AND SPORTS Liên kết xuất bản: Công ty CPQC Nắng Việt. In 1.200 bản, khổ 15 cm x 20 cm tại Doanh Địa chỉ (Add): Thị trấn Cao Thượng (town), huyện Tân Yên (district). nghiệp tư nhân in Hà Phát Địa chỉ: Số 6 Ngọc Hà, Tel: (+84 204) 3 878 270 phường Đội Cấn, quận Ba Đình, TP. Hà Nội Số xác nhận ĐKXB: 4264-2021/CXBIPH/08-267/ThG TRUNG TÂM VĂN HÓA, THÔNG TIN VÀ THỂ THAO HUYỆN VIỆT YÊN VIET YEN DISTRICT CENTER OF CULTURE, INFORMATION AND SPORTS Quyết định xuất bản số: 1182/QĐ-ThG cấp ngày 01/12/2021. Địa chỉ (Add): Thị trấn Bích Động (town), huyện Việt Yên (district). Tel: (+84 204) 3 574 988 In xong và nộp lưu chiểu Qúy 1/ 2022. TRUNG TÂM VĂN HÓA, THÔNG TIN VÀ THỂ THAO HUYỆN YÊN DŨNG YEN DUNG DISTRICT CENTER OF CULTURE, INFORMATION AND SPORTS Địa chỉ (Add): Thị trấn Nham Biền (town), huyện Yên Dũng (district). Tel: (+84 204) 3 763 107 TRUNG TÂM VĂN HÓA, THÔNG TIN VÀ THỂ THAO HUYỆN YÊN THẾ YEN THE DISTRICT CENTER OF CULTURE, INFORMATION AND SPORTS Địa chỉ (Add): Thị trấn Cầu Gồ (town), huyện Yên Thế (district). Tel: (+84 204) 3 534 597 TRUNG TÂM VĂN HÓA, THÔNG TIN VÀ THỂ THAO HUYỆN HIỆP HÒA HIEP HOA DISTRICT CENTER OF CULTURE, INFORMATION AND SPORTS Địa chỉ (Add): Thị trấn Thắng (town), huyện Hiệp Hòa (district). Mobile: (+84) 353 689 879
https://dulich.bacgiang.gov.vn Chùa Vĩnh Nghiêm/ Vinh Nghiem pagoda gate Photo: Việt Hưng 1
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Bắc Giang – là một trong tứ trấn của kinh thành Thăng Long xưa, nơi phên dậu của kinh đô ngàn năm văn hiến, chính vì vậy mà vùng Bắc Giang ngày nay còn lưu giữ những trầm tích văn hóa quý giá của ngàn đời xưa để lại. Những trầm tích văn hóa ấy phải kể đến những di tích lịch sử văn hóa như đình, đền, chùa, miếu. Nhiều di sản phi vật thể có giá trị như những điệu dân ca như ca trù, quan họ (được Unesco công nhận là Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại) hay các lễ hội truyền thống đặc sắc tiêu biểu như lễ hội Thổ Hà, lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm, lễ hội Yên Thế, ... đã được công nhận là Di sản cấp Quốc gia. Bổ Đà cổ tự/ Bo Da pagoda Riêng với di tích, theo thống kê, toàn Photo: Sưu tầm tỉnh Bắc Giang có 2.527 di tích trong đó có trên 720 di tích được xếp hạng; trên 100 di tích cấp quốc gia và 5 di tích quốc gia đặc biệt. Trong cuốn sách này, chúng tôi xin giới thiệu những nét sơ lược về 5 di tích quốc gia đặc biệt của tỉnh Bắc Giang đó là chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Bổ Đà, hệ thống di tích những địa điểm khởi nghĩa Yên Thế; Địa điểm Chiến thắng Xương Giang và di tích An toàn khu II Hiệp Hòa. 2
Bac Giang is known as one of the four shielding towns https://dulich.bacgiang.gov.vn of the ancient Thang Long citadel, where is the hedge of the ancient capital of thousands of years of civilization, Trình diễn võ Sáo, lễ hội Yên Thế and that’s why Bac Giang today still preserves precious Flute martial arts, Yen The festival cultural sediments of thousands of years old. These cultural sediments should be included historical and cultural relics Photo: Nguyễn Văn Dương such as communal houses, temples, pagodas and shrines. Several valuable intangible heritages such as folk songs like 3 ca tru singing, quan ho singing (which have been recognized by UNESCO as a representative intangible heritage of humanity) or typical traditional festivals such as Tho Ha festival, Vinh Nghiem pagoda festival, Yen The festival, etc., that have all been recognized as National Heritages. As for relics, according to statistics, Bac Giang has 2,527 relics in the whole province, of which over 720 are ranked; over 100 national relics and 5 special national monuments. In this booklet, we would like to briefly introduce about 5 special national monuments of Bac Giang province which are Vinh Nghiem pagoda, Bo Da pagoda, the relic system of Yen The uprising sites; the site of the Xuong Giang Victory and Safety Zone II monument in Hiep Hoa district.
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT TP. BẮC GIANG QL 1A Đi Lạng Sơn SƠ ĐỒ VỊ TRÍ CHÙAQL31 VĨNH NGHIÊM QL 31 Location of Vinh Nghiem pagoda Đi Lục Ngạn, Sơn Động UBND TỈNH QL 1AĐT 293 ĐT 293 N BẮC GIANG WE NÚT GIAO TP. BẮC GIANG 30p QL 1A 20,8km S ĐT 293 Đi Bắc Ninh, ĐT 299B Hà Nội ĐT 299 ĐT 284 ĐT 299B HUYỆN YÊN DŨNG ĐT 299 CHÙA VĨNH NGHIÊM ĐT 284 TT. YÊN DŨNG Đi Sao Đỏ, Chí Linh, Hải Dương 4
CHÙA https://dulich.bacgiang.gov.vn VĨNH NGHIÊM Tam quan chùa Vĩnh Nghiêm The Three doors gate of Vinh Nghiem pagoda VINH NGHIEM PAGODA Photo: Xuân Khương XÃ TRÍ YÊN, 5 HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG Tri Yen commune Yen Dung district Bac Giang province
CDU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆTách thành phố Bắc Giang khoảng 20km về phía Đông Nam, chùa Vĩnh Nghiêm (hay còn gọi là chùa Đức La) tọa lạc tại thôn Quốc Khánh, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Với niên đại hơn 700 năm, vào thời Trần, Vĩnh Nghiêm Tự đóng vai trò là một trung tâm Phật giáo, chốn tổ của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử - Trường đại học Phật giáo đầu tiên của Việt Nam. Chùa thờ Phật và 3 vị Trúc Lâm Tam Tổ là Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258-1308), Trúc Lâm Tam Tổ, chùa Vĩnh Nghiêm pháp danh Điều Ngự Giác The three Truc Lam ancestral masters , Vinh Nghiem pagoda Hoàng, thiền sư Pháp Loa (1284-1330) và thiền sư Photo: Xuân Khương Huyền Quang (1254-1334). Với những giá trị lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật độc đáo, chùa được Nhà nươc xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt năm 2015. 6
It is about 20km to the Southeast of Bac https://dulich.bacgiang.gov.vn Giang city, Vinh Nghiem pagoda (also known as Duc La pagoda) is located in Toàn cảnh chùa Vĩnh Nghiêm Quoc Khanh village, Tri Yen commune, Overview of Vinh Nghiem pagoda Yen Dung district, Bac Giang province. With more than 700 years old, in the Photo: Xuân Khương Tran Dynasty, Vinh Nghiem pagoda was a Buddhist center, the ancestral place 7 of Truc Lam Yen Tu Zen Sect - Vietnam’s first Buddhist university. The pagoda worships Buddha and the three first ancestors of Truc Lam, namely Buddha Emperor Tran Nhan Tong (1258-1308), his religious name: Dieu Ngu Giac Hoang, Zen master Phap Loa (1284-1330) and Zen master Huyen Quang (1254-1334). With unique historical and cultural values, architectural and artistic values, the pagoda has been ranked as a special national relic by the State in 2015.
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Chùa tọa lạc ở nơi có vị thế cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, bia khắc dựng ngày 04 tháng 9 năm 1606 về việc trùng tu Vĩnh Nghiêm ghi: “Chùa Vĩnh Nghiêm là một danh lam thắng tích. Trước mặt bên phải thì có Xương Giang, Đức Giang, chẽ nhánh hội vào Lục đầu giang mênh mông uốn khúc đưa con thuyền từ bi cứu vớt chúng sinh...”. Chùa nhìn ra ngã ba Phượng Nhãn - nơi hợp lưu của hai con sông là sông Thương và sông Lục Nam, vùng Cẩm Lý - cửa ngõ ra vào núi Yên Tử. Bên kia sông là vương phủ của Trần Hưng Đạo, đền Kiếp Bạc. Chùa Vĩnh Nghiêm được xây dựng với quy mô lớn, vừa là nơi thờ tự, vừa là nơi đào tạo tăng đồ cho cả nước. Trải qua hơn 700 năm, với nhiều lần trùng tu, tôn tạo, hiện nay chùa mang nét kiến trúc hai triều Lê Trung Hưng và triều Nguyễn. Các công trình được sắp xếp trong một không gian hình chữ nhật, theo trục dọc, hướng Nam - Bắc, thứ tự gồm: Tam quan; Tam bảo; Nhà Tổ đệ nhất; Gác chuông và Nhà Tổ đệ nhị,.... Nhằm bảo tồn và phát huy gia trị kho mộc bản - di sản quý giá của nhân loại, năm 2017, nhà lưu giữ và trưng bày mộc bản được xây dựng để du khách tham quan. 8
The pagoda is situated in a place with beautiful https://dulich.bacgiang.gov.vn natural landscape. The stele carved and erected on September 4, 1606 in regard with the restoration of Vinh Nghiem pagoda stated: “Vinh Nghiem pagoda has been a scenic spot. In front of the right side, there are Xuong Giang river, Duc Giang river, flow together into Luc Dau Giang, winding the vast meandering river, bringing the boat of compassion to save sentient beings ...”. The Lễ đón nhận bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt pagoda overlooks Phuong Nhan junction, which The ceremony of receiving the Special National Relic cefiiticate is the confluence of Thuong and Luc Nam rivers in Photo: Việt Hưng Cam Ly area - the gateway to Yen Tu mountain. Across the river, it is the royal palace of Tran Hung Dao, Kiep Bac temple. Vinh Nghiem pagoda was built on a large scale, both as a place of worshipping and training monks for the whole country. Over 700 years, with several times of restoration and embellishment, the pagoda now bears the architectural features of Le Trung Hung dynasty and Nguyen dynasty. The works are arranged in a rectangular space, along the vertical axis, in the South - North direction, in the order of The Three doors gate; The Three Jewels palace; The First Patriarch’s palace; The bell tower and the Second Ancestral palace, ect. in order to preserve and promote the value of the woodblocks - a precious heritage of mankind, in 2017, the woodblocks exhibition hall was built for tourists to visit. 9
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ The Great Truc Lam master downtown Photo: Sưu tầm Hiện chùa Vĩnh Nghiêm còn lưu giữ 3.050 bản ván gỗ khắc chữ Hán và chữ Nôm gồm các bộ kinh sách đạo Phật, sự nghiệp, trước tác của các vị cao tăng và nhiều sách hướng dẫn cách chữa bệnh bằng những bài thuốc dân gian...trải qua thời gian dài, nhưng đến nay chữ khắc trên mộc bản vẫn sắc nét. Mộc bản không chỉ có giá trị tư liệu về Phật giáo mà còn có giá trị cao về nghệ thuật. Tháng 5 năm 2012, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được UNNESCO công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm được tổ chức từ ngày 12 - 14 tháng Hai Âm lịch hằng năm. Lễ hội diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, trò chơi dân gian: Bóng chuyền, kéo co, vật, bịt mắt đập niêu, đi cầu kiều…. Lễ hội cũng là dịp tưởng nhớ đên công lao của 3 vị sư tổ có công khai sáng Thiền phái Trúc Lâm. Năm 2013 lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. 10
Currently, Vinh Nghiem pagoda still preserves https://dulich.bacgiang.gov.vn 3.050 woodblocks carved with Chinese and Nom Photo: Việt Hưng characters, including Buddhist scriptures, careers, books of master Monks and a lot of books to healing guide Photo: Việt Hưng with folk remedies...through a long time, up to now, these inscriptions on the woodblocks are still sharp. Photo: Xuân San Woodblocks not only have documentary values about Buddhism, but high artistic values. The woodblocks of 11 Vinh Nghiem pagoda have been recognized by UNESCO as a Documentary Heritage under the Memory of the World Program for Asia - Pacific held in May 2012. Vinh Nghiem Pagoda Festival is yearly held from the 12th- 14th of lunar February. There are many cultural and art activities or folk games in this festival like Volleyball, tug of war, wrestling, blindfolded beating pots, bridge walk, etc. The festival is also an occasion to commemorate the merits of the three first monks who openly founded the Truc Lam Zen Sect. In 2013, Vinh Nghiem pagoda festival was recognized as the National Intangible Cultural Heritage.
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT N WE SƠ ĐỒ VỊ TRÍ CHÙA BỔ ĐÀ LocatioQLn37 of Bo Da pagoda S 39p ĐT 295B TP. BẮC GIANG Đi Lạng Sơn 22,2km QL 37 QL 1A ĐT 284 UBND TỈNH BẮC GIANG NÚT GIAO TP. CHÙA BỔ ĐÀ BẮC GIANG HUYỆN VIỆT YÊN QL 1A ĐT 295B ĐT 293 QL 1A ĐT 284 QL 1A ĐT 284 Đi BPắhcoNtinoh:,Phú Đức Ảnh: Phi ĐT 284 Hà Nội Yến 12
Cổng chùa Bổ Đà/ Gate of Bo Da pagoda https://dulich.bacgiang.gov.vn Photo: Việt Hưng CHÙA BỔ ĐÀ BO DA PAGODA XÃ TIÊN SƠN, HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG Tien Son commune Viet Yen district Bac Giang province 13
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Chùa Bổ Đà là một danh lam cổ tự, một trong những trung tâm Phật giáo lớn thuộc thiền Am Tam Đức, chùa Bổ Đà/ Tam Duc temple, Bo Da pagoda phái Lâm Tế của vùng đất Photo: Nguyễn Văn Dương văn hiến Bắc Giang. Chùa nằm cách Hà Nội khoảng 14 40km về hướng Bắc và cách thành phố Bắc Giang khoảng 20km về phía Tây. Chùa Bổ Đà hay còn gọi là chùa Bổ, chùa Quán Âm, nằm ở phía Bắc chân núi Phượng Hoàng, thuộc thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên. Chùa thờ Phật và phối thờ Trúc Lâm Tam tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) và các vị tiên thánh như: Khổng Tử, Lão Tử, Thạch Linh Thần Tướng.
Bo Da pagoda is a famous https://dulich.bacgiang.gov.vn ancient pagoda, one of the major Buddhist centers of the Toàn cảnh chùa Bổ Đà/ Overview of Bo Da pagoda Lam Te Zen Sect of the cultural Photo: Xuân Khương land of Bac Giang. The pagoda is situated about 40km to the 15 North of Hanoi and about 20km to the West of Bac Giang city. Bo Da pagoda, which is also known as Bo pagoda or Quan Am pagoda, is in the North of Phuong Hoang mountain, in Thuong Lat village, Tien Son commune, Viet Yen district. In this pagoda, the Buddha and the three first ancestors of Truc Lam (Tran Nhan Tong, Phap Loa, Huyen Quang) and Gods such as Khong Tu, Lao Tu, Thach Linh Than Tuong.
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT ương truyền chùa Bổ Đà được xây dựng từ thời nhà Lý (thế kỷ TXI) và được trùng tu, mở mang xây dựng vào năm 1720, thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII). Chùa Bổ Đà là một trong những ngôi chùa còn giữ nguyên bản nét kiến trúc cổ, độc đáo và khác biệt so với các ngôi chùa truyền thống ở miền Bắc Việt Nam, đó là lối kiến trúc “nội thông, ngoại bế” tạo nên không gian u tịch, thanh vắng, linh thiêng. Quần thể Chùa Bổ Đà gồm các hạng mục: Chùa Tứ Ân, am Tam Đức, chùa Quan Âm (chùa Cao), khu vườn tháp và vườn Chùa. Khu nội tự chùa gồm 18 tòa nhà ngang, dãy dọc kết nối liên hoàn với tổng số 100 gian. Các chất liệu xây dựng được làm bằng gạch nung, ngói, tiểu sành và hệ thống tường bao được làm bằng đất rất độc đáo. Trong chùa Chùa Cao, chùa Bổ Đà/ Cao pagoda, Bo Da pagoda lưu giữ 39 pho tượng Phật thời Lê Trung Hưng Photo: Phạm Đình Mạnh tạo bằng gỗ có giá trị lịch sử và thẩm mĩ cao. Các pho tượng bài trí theo tín ngưỡng thờ Nho Giáo, Đạo Giáo và tín ngưỡng dân gian bản địa thể hiện rõ dấu ấn tam giáo đồng nguyên. Đây là một trong những điểm khác biệt trong thờ tự của chùa Bổ Đà với các ngôi chùa khác trong cả nước. 16
https://dulich.bacgiang.gov.vn Legend has it that Bo Da pagoda was built during the Ly Dynasty (11th century) and was restored and expanded in 1720, during the Revival Lê dynasty (18th century). Bo Da pagoda is one of the pagodas that still retains the original ancient, unique and different architecture from the traditional temples in the North of Vietnam, which is the “ inside connects and outside-formed fences” architecture that creates a quiet, empty and sacred space. The complex of Bo Da pagoda includes the following items: Tu An pagoda, Tam Duc pagoda, Quan Am pagoda (Cao pagoda), tower garden and pagoda garden. The interior of the pagoda consists of 18 horizontal and vertical buildings connecting continuously with a total of 100 palaces. The building materials were made of fired bricks, tiles, small pottery urns, and the wall system that Đền thờ đức Thánh Hóa, chùa Bổ Đà was made of very unique soil. In the pagoda, Thanh Hoa temple, Bo Da pagoda there are 39 wooden statues of Buddha of The Le Ảnh: Xuân Khương Trung Hung dynasty, which were made of wood of high historical and aesthetic values. The statues are decorated according to the beliefs of Confucianism, Taoism and indigenous folk beliefs, clearly showing the impression of the three religions out of the same source. This is one of the differences in worshipping of Bo Da pagoda with other pagodas in the country. 17
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Với chức năng là nơi đào luyện tăng đồ của Thiền phái Lâm Mộc bản chùa Bổ Đà Tế, đến nay chùa Bổ Đà còn lưu Engraved wooden board of Bo Da pagoda giữ được gần 2.000 mộc bản kinh Photo: Sưu tầm Phật cổ bằng gỗ thị được san khắc từ năm 1740 và nhiều đời cao tăng 18 sau này. Trải qua gần 300 năm, bộ kinh hiện nay vẫn còn khá nguyên vẹn. Bộ mộc bản kinh Phật chùa Bổ Đà được công nhận là bộ mộc bản kinh Phật khắc bằng gỗ thị cổ nhất Việt Nam (năm 2016) và Bảo vật quốc gia (năm 2018). Đặc biệt chùa còn có khu vườn tháp cổ được đánh giá là đẹp và lớn nhất Việt Nam. Với những giá trị về lịch sử kiến trúc nghệ thuật và văn hóa, năm 2016 chùa Bổ Đà được Nhà nước công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt.
https://dulich.bacgiang.gov.vn With the function of being a training location for monks of Lam Te Zen sect, up to now, Bo Da pagoda still preserves nearly 2,000 woodblocks of ancient Buddhist scriptures carved from Diospyros wood since 1740 and several later generations of master monks . After nearly 300 years, the present sutra is still quite intact. The set of woodblocks of Buddhist scriptures at Bo Da pagoda was recognized as the oldest woodblock set of Buddhist scriptures in Vietnam (in 2016) and the national treasure (in 2018). Particularly, the pagoda also has an ancient tower garden which has been considered as the most beautiful and largest one in Vietnam. With historical architectural, artistic and cultural values, Bo Da pagoda was recognized as the Special National relic by the State in 2016. Lễ đón nhận bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt The ceremony of receiving the Special National Relic cefiiticate - Photo: Việt Hưng 19
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Lễ hội chùa Bổ Đà được tổ chức từ ngày 16 đến 18 tháng Hai âm lịch thu hút Chùa Bổ Đà/ Bo Da pagoda đông đảo du khách thập phương về dự. Lễ Photo: Việt Hưng hội còn là dịp để các liền anh, liền chị quan họ trong vùng gặp gỡ, giao duyên cất lời 20 ca quan họ mượt mà, đằm thắm. Lễ hội được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia Bo Da pagoda festival is annually held from the 16th to 18th day of the lunar February, attracting a large number of tourists from all over the country. The festival is also an opportunity for the Quan Ho male and female singers in the region to meet and communicate with each other to sing the song of Quan Ho smoothly and lovingly. The festival is recognized as the National Intangible Cultural Heritage.
https://dulich.bacgiang.gov.vn Vườn tháp chùa Bổ Đà/ Garden tower in Bo Da pagoda Photo: Xuân Khương 21
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT YÊN 6 5 TAM HIỆP 9 SƠ ĐỒ NHỮNG ĐỊA ĐIỂM KHỞI NGHĨA YÊN THẾ THẾ CẦU GỒ HỒNG KỲ Location of relics of Yen The Uprising 21 ĐỒNG LẠC TÂN HIỆP 8 3 4 7 20 22 1 ĐỀN THỀ/ The temple 13 ĐÌNH, CHÙA HẢ 2 Ha pagoda, NHÃ NAM 3 ĐỒN PHỒN XƯƠNG Ha communal house 18 13 KÉP 4 Phon Xuong stronghold ĐÌNH DƯƠNG LÂM 17 19 21 5 CHÙA LÈO/ Leo pagoda Duong Lam 14 6 communal house 7 14 ĐÌNH CAO THƯỢNG Cao Thuong SONG VÂN NGỌC CHÂU CAO THƯỢNG LẠNG 8 ĐỒN HỐ CHUỐI 15 communal house GIANG Ho Chuoi stronghold ĐÌNH NỘI/ Noi 23 12 15 9 ĐỀN CẦU KHOAI 16 communal house VÔI 10 Cau Khoai stronghold 17 ĐÌNH LÀNG CHUÔNG THẮNG TÂN YÊN 16 11 ĐỒN HOM 18 Chuong communal VIỆT LẬP Hom strong hold 19 housse HIỆP 12 CHÙA THÔNG CHÙA PHỐ/ Pho pagoda HÒA Thong pagoda ĐỀN GỐC KHẾ ĐÌNH DĨNH THÉP Goc Khe temple Dinh Thep communal ĐỀN THỜ CẢ TRỌNG house Ca Trong temple AO CHẤN KÝ 11 TP. BẮC ĐỘNG THIÊN THAI ĐỒI NGÔ Chan Ky lake GIANG Thien Thai cave NGHĨA ĐỊA PHÁP VÀ BÍCH ĐỘNG 20 ĐỒI PHỦ/ French military cemetery and Phu hill VIỆT YÊN YÊN CHÙA KEM/ Kem pagoda 21 CỤM DI TÍCH CẦU VỒNG DŨNG ĐÌNH ĐÔNG 22 Cau Vong relics group 22 Dong communal house 23 10 KHU LƯU NIỆM DANH NHÂN HOÀNG HOA THÁM NHAM SƠN Hoang Hoa Tham memorial area NEO
https://dulich.bacgiang.gov.vn Lễ hội Yên Thế/ Yen The festival - Photo: Xuân San NHỮNG ĐỊA ĐIỂM KHỞI NGHĨA YÊN THẾ/ RELICS OF YEN THE UPRISING CÁC HUYỆN TÂN YÊN, VIỆT YÊN, YÊN DŨNG, YÊN THẾ, TỈNH BÁC GIANG Districts: Tan Yen, Viet Yen, Yen Dung, Yen The of Bac Giang province 23
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Người dân vùng Yên Thế, tỉnh Bắc Giang luôn tự hào về mảnh đất quê hương, nơi đã từng là căn cứ của Tượng đài anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám “Hùm xám Yên Thế” Hoàng Hoa Thám, một vị thủ lĩnh Monument of the National hero Hoang Hoa Tham tài năng của phong trào khởi nghĩa nông dân Yên Thế. Photo: Xuân San Đây là phong trào khởi nghĩa nông dân quy mô lớn nhất, kéo dài nhất và trên bình diện rộng nhất trong 24 lịch sử dân tộc ta chống thực dân Pháp kéo dài gần 30 năm (1884 – 1913). Hiện nay, những dấu tích về cuộc Khởi nghĩa Yên Thế còn lưu lại trải rộng trên địa bàn 4 huyện (Yên Thế, Tân Yên, Việt Yên và Yên Dũng). Đó hầu hết là những công trình kiến trúc cổ như đình, đền, chùa…và hệ thống đồn lũy tạo một hệ thống di tích liên hoàn có ý nghĩa lịch sử to lớn với 23 điểm và cụm di tích. Những di tích Khởi nghĩa Yên Thế là bằng chứng thuyết phục cho tinh thần quả cảm, bất chấp hy sinh của nghĩa quân Đề Thám nhằm giành lại độc lập, tự do cho dân tộc. Để ghi nhận, tôn vinh những giá trị và ý nghĩa đặc biệt đó, năm 2012 nhà nước đã công nhận 23 điểm di tích thuộc Khởi nghĩa Yên Thế là Di tích Quốc gia đặc biệt.
The people in Yen The area, Bac Giang province are https://dulich.bacgiang.gov.vn always proud of their homeland, which was once the base of “The Tiger of Yen The” Hoang Hoa Tham, who was a 25 talented leader of the Yen The peasant uprising movement. This was the largest, longest and most extensive peasant uprising movement in our nation’s history against the French colonialists lasting nearly 30 years (1884-1913). Currently, vestiges of Yen The uprising are still left and spread over 4 districts (Yen The, Tan Yen, Viet Yen and Yen Dung), which are mostly ancient architectural works such as communal houses, temples, pagodas... and the system of fortifications creating a continuous system of monuments of great historical significance with 23 sites and clusters of monuments. The relics of Yen The Uprising are convincing evidences of the brave spirit and the sacrifice of De Tham insurgent army in order to regain independence and freedom for the nation. To recognize and honor those special values and meanings, the State recognized 23 relics belonging to Yen The Uprising as the Special National relic in 2012.
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT 1. ĐỀN THỀ Đền Thề nằm trong Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế, thuộc thị trấn Phồn Xương, huyện Yên Thế. Tại đây, Hoàng Hoa Thám cùng nghĩa quân thường tổ chức nghi lễ tế cờ, làm lễ cắt máu ăn thề trước khi xuất quân đánh trận. Ngôi đền có kiến trúc kiểu chữ Đinh (丁)gồm tòa tiền tế 3 gian 2 chái nối vuông góc với tòa hậu cung Photo: Xuân San hai gian. Trong đền có hệ thống tượng Phật được bài trí kết hợp các yếu tố văn hóa dân gian bản địa. Đền Thề còn là nơi cầu siêu cho các linh hồn nghĩa sỹ tử trận của nghĩa quân được siêu thoát. Hiện nay trong đền có đặt tượng thờ thủ lĩnh nghĩa quân Hoàng Hoa Thám. THE TEMPLE The temple is located in the Yen The Uprising relic site, in Phon Xuong town, Yen The district. In this temple, Hoang Hoa Tham and the insurgents often held a flag-offering ceremony, blood-oath ceremony before leaving the army to fight. The temple has the architecture like the Dinh (丁) character, including the Tien Te palace with 3 compartments and 2 winged roof connected perpendicular to the two-compartment of Hau Cung palace. In the temple, there is also a system of Buddha statues decorated with indigenous folklore 26
https://dulich.bacgiang.gov.vn cultural elements. The temple is also a place of intercession for the souls of martyrs who died in the battle. Currently, in this temple, the leader of the insurgent army Hoang Hoa Tham is worshipped. 2. ĐỒN PHỒN XƯƠNG Photo: Xuân San Cạnh đền Thề là đồn Phồn Xương, trung tâm của khởi nghĩa Yên Thế, thuộc thị trấn Cầu Gồ, huyện Yên Thế. Đồn được xây dựng năm 1892, trấn giữ con đường độc đạo đi vào căn cứ nghĩa quân. Đồn Phồn Xương được coi là đại bản doanh của nghĩa quân Yên Thế, là nơi đào tạo tuyển nạp binh sỹ, nơi thu hút các bậc tướng lĩnh, nơi tập hợp lực lượng yêu nước từ các địa phương tới như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh. Đặc biệt đây là địa điểm diễn ra cuộc hòa hoãn lần thứ hai giữa nghĩa quân Yên Thế với thực dân Pháp. Đồn Phồn Xương có kiến trúc gần giống hình chữ nhật chạy dọc theo hướng Bắc Nam. Đồn có diện tích chừng hơn một mẫu Bắc Bộ được bao bọc bởi hai vòng thành. Trong vòng thành là một không gian rộng bao gồm hệ thống nhà ở, nhà khách, nhà kho… tất cả đều là nhà tranh, vách đất trộn rơm. Đây chính là nơi ăn ở sinh hoạt của gia đình Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân. 27
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT PHON XUONG STRONGHOLD Next to The temple is Phon Xuong stronghold, which was the center of Yen The uprising, in Cau Go town, Yen The district. The stronghold was built in 1892 for guarding the only path leading to the insurgent base. Phon Xuong stronghold was considered the headquarters of Yen The insurgent army, a place to train and recruit soldiers, a place to attract generals, a place to gather patriotic forces from localities such as Phan Boi Chau, Phan Chau Trinh. Especially, this was the place where the second conciliation between Yen The insurgent army and the French colonialists was took place. Phon Xuong stronghold has a rectangular-like architecture running along the north-south direction. The stronghold has an area of more than an acre of Tonkin surrounded by two rounds of the citadel. Within the citadel round is a large space consisting of a system of houses, guest houses and warehouses... all of which are cottages and earthen walls mixed with straw. This is the living place of Hoang Hoa Tham’s family and the insurgent army. Photo: Xuân San 3. CHÙA LÈO 28 Chùa Lèo nằm bên cạnh trục đường QL17 thuộc thị trấn Phồn Xương, huyện Yên Thế. Chùa được xây dựng từ thế kỷ XVI và đã được tu sửa qua nhiều giai đoạn để làm căn cứ chiến đấu và địa điểm liên lạc của nghĩa quân. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, chùa Lèo còn là nơi cứu chữa thương binh, là trụ sở uỷ ban hành chính
https://dulich.bacgiang.gov.vn kháng chiến. Cho đến kháng chiến chống Mỹ cứu nước, chùa Lèo là cứ điểm phòng không bắn máy bay Mỹ. Hiện nay, chùa có kiến trúc hình chữ Công (工 ) gồm tòa tiền đường 5 gian 2 chái. Lễ hội chùa nằm trong không gian văn hóa chung của lễ hội Yên Thế được tổ chức vào ngày 16 tháng 3 dương lịch. LEO PAGODA Leo Pagoda is situated next to National Highway 17 in Phon Xuong town, Yen The district. The pagoda was built in the 16th century and restored in several stages to serve as a combat base and a contact location for the insurgents. During the resistance war against the French colonialists, Leo pagoda was also a place to treat wounded soldiers and the headquarters of the administrative and resistance committee. Until the resistance war against the America to save the Nation, Leo pagoda became the anti-aircraft base for shooting American aircrafts. Currently, the pagoda has the architecture of a Cong (工 ) character, including a front hall with 5 compartments and 2 winged roof. The pagoda festival is held in the common cultural space of Yen The festival which has been taken place on the 16th of March. 4. ĐỒN HỐ CHUỐI Đồn Hố Chuối hay còn gọi là “Đồn thần chết” nằm ở thung lũng Hố Chuối thuộc thị trấn Phồn Xương cách đồn Phồn Xương 2km về phía Đông Nam. Di tích này được xây dựng từ giai đoạn đầu của cuộc Khởi nghĩa nông dân Yên Thế (1887-1891). Tại đây, vào đầu những ngày cuối năm 1890 đầu năm 1891, nghĩa quân Yên Thế dưới sự chỉ huy của Hoàng Hoa Thám với lực lượng chỉ khoảng 150 người, đã liên tiếp đánh bại bốn cuộc tấn công lớn của thực dân Pháp do các tướng Gôđanh, Tannơ, Mayơ rồi Phơrây chỉ huy. Hiện nay, những kiến trúc của đồn Hố Chuối không còn giữ được hiện trạng. 29
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT Chỉ còn các hiện vật đạn trái phá, đạn chì, súng, các đồ dùng vật dụng sinh hoạt của nghĩa quân đã được đưa về nhà trưng bày khởi nghĩa Yên Thế. HO CHUOI STRONGHOLD Ho Chuoi stronghold or also known as “God of Death Base”, is located in Ho Chuoi valley in Phon Xuong town, 2km to the southeast of Phon Xuong stronghold . This relic was built from the early stage of the Yen The peasant uprising (1887-1891). Here, at the beginning of the last days of 1890 and early 1891, Yen The insurgent army under the command of Hoang Hoa Tham with a force of only about 150 people successively defeated four major attacks of the French colonialists commanded by the General Godanh, General Tanno, General Mayo and General Phoray. Currently, the architecture of Ho Chuoi base no longer keeps its initial status quo, but only the artifacts of high explosive ammunition, lead shots, guns, and other living items of the insurgents on display of memorial house for the Yen The uprising. Photo: Xuân San 5. ĐỀN CẦU KHOAI 30 Đền Cầu Khoai thuộc xã Tam Hiệp, huyện Yên Thế. Đền còn được gọi là đền Cô, thờ Đàm Thị Dung Hoa và Đàm Thị Quế Hoa, con gái của Đàm Thận Huy (vị quan lớn dưới triều Lê – Mạc đã có nhiều công lao với dân với nước). Đền Cầu Khoai được xây dựng năm 1524, có kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm tòa tiền tế và hậu cung. Hậu cung bài trí tượng thờ hai Cô và các thị nữ hầu cận. Đền Cầu Khoai là
https://dulich.bacgiang.gov.vn một trong số nhiều điểm căn cứ của nghĩa quân Yên Thế trong thời kỳ khởi nghĩa. Lễ hội hàng năm được tổ chức vào các ngày 23, 24, 25 tháng Giêng âm lịch. CAU KHOAI TEMPLE Cau Khoai temple is in Tam Hiep commune, Yen The district. The temple is also known as Co temple, worshiping Ms. Dam Thi Dung Hoa and Ms. Dam Thi Que Hoa, who are the daughters of Mr. Dam Than Huy (a great mandarin under the Le - Mac dynasty who had many merits for the people and the country). Cau Khoai temple was built in 1524, with the architecture like the Dinh character, including the Tien Te palace and Hau Cung palace. The Hau Cung palace is decorated with statues to worship the two Ladies and the attendant maids. Cau Khoai temple was one of many bases of Yen The insurgent army during the uprising period. The annual festival is held on the 23rd and 24th and 25th of the Lunar January. 6. ĐỒN HOM Đồn Hom thuộc địa phận xã Tam Hiệp, huyện Yên Thế. Toàn bộ khu đồn được xây dựng bằng đất đắp, xây lần đầu vào năm 1891 do Đề Dương đóng giữ. Quy mô thành và kiểu thành cũng là loại vô băng giống đồn Hố Chuối. Trong cùng là các khu vực nhà ở của nghĩa quân, các pháo đài và ổ chiến đấu. Tiếp theo là hào và giao thông hào, các hầm chiến đấu cá nhân. Hiện nay thành vẫn còn lại hình dáng của một số vòng đồn xưa. Với địa hình hiểm trở cộng với sự lãnh đạo tài tình của thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám, tại đây đã diễn ra hai trận chiến nổi tiếng vào tháng 3/1892 và tháng 2/1909 khiến quân địch phải kinh hồn bạt vía. Đồn Hom tồn tại trong toàn bộ quá trình của cuộc khởi nghĩa, là căn cứ an toàn của nghĩa quân Yên Thế. 31
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT HOM STRONGHOLD Hom stronghold is located in Tam Hiep commune, Yen The district. The entire base was built with earthen embankment, first built in 1891 and guarded by De Duong (Hoang Hoa Tham). The scale and type of citadel are also the Vauban type as the same as Ho Chuoi base. In the innermost, those are the housing areas of the insurgents, fortresses and fighting camps. Next are the trenches and communication trenches, and individual battle tunnels. Currently, the citadel still has the shape of some old military base rounds. With the rugged terrain plus the ingenious leadership of the leader Hoang Hoa Tham, two famous battles in March 1892 and February 1909 were taken place here, which caused the enemies to be terrified. Hom Military Base existed in the entire process of the uprising and became the safe base of Yen The insurgent army. 7. CHÙA THÔNG Chùa Thông thuộc xã Đồng Lạc cách trung tâm huyện Yên Thế khoảng 3km về phía Đông Bắc. Tại đây đã diễn ra cuộc hòa hoãn lần thứ nhất giữa nghĩa quân Yên Thế và thực dân Pháp. Đây cũng là nơi tuyển nạp, luyện tập binh sỹ của nghĩa quân. Chùa hiện nay có kiến trúc kiểu chữ Photo: Xuân San Đinh (丁) gồm tòa tiền đường ba gian nối tòa thượng điện hai gian. Trong chùa bài trí hệ thống gồm 17 pho tượng Phật và một số tài liệu, hiện vật, đồ thờ tự có giá trị lịch sử và khoa học. Hội chùa Thông được tổ chức theo lễ hội Yên Thế ngày 16 tháng 3 dương lịch. 32
https://dulich.bacgiang.gov.vn THONG PAGODA Thong pagoda is located in Dong Lac commune, about 3km to the northeast of the center of Yen The district. The first détentes between Yen The insurgent army and the French colonialists was taken place here. This was also the place to recruit and train soldiers of the insurgent army. The current pagoda has the the architecture of a Dinh (丁) character, including a three-compartment of the Tien Duong palace connecting the two- compartment of Thuong Dien palce. The pagoda is decorated with a system of 17 Buddha statues and a number of documents, artifacts, and worshiping objects of historical and scientific value. The Thong pagoda festival is organized according to Yen The festival on the 16th day of March. 8. ĐÌNH DĨNH THÉP Đình Dĩnh Thép thuộc xã Tân Hiệp, huyện Yên Thế, cách thành phố Bắc Giang 31km về phía Tây Bắc. Đình Dĩnh Thép được xây dựng từ lâu đời và đã được tu sửa, tôn tạo qua nhiều giai đoạn. Hiện nay đình được tu sửa tôn tạo khang trang gồm ba gian hai chái, toà tiền đình nối hậu cung hai gian, kiến trúc kiểu chữ Đinh (丁). Trong đình thờ thần Cao Sơn, Quý Minh, Minh Giang Đô Thống, thờ Hoàng Hoa Thám Photo: Xuân San và nghĩa quân Yên Thế tử trận. Giá trị nổi bật nhất của đình Dĩnh Thép là nơi diễn ra hội nghị ghi dấu thời điểm củng cố lại tổ chức của nghĩa quân Yên Thế. Lễ hội đình Dĩnh Thép diễn ra ngày mồng 6 tháng Giêng âm lịch và ngày 16 tháng 3 dương lịch hàng năm. 33
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT DINH THEP COMMUNAL HOUSE Dinh Thep communal house is in Tan Hiep commune, Yen The district, about 31km to the Northwest of Bac Giang city. Dinh Thep communal house was built a long time ago and has been also repaired and embellished through many stages. At present, the communal house is being renovated and embellished, including the Tien Duong palace with 3 compartments and 2-winged roof connected to the Hau Cung palace with 2 compartments, with the architecture of a Dinh (丁) character. In the communal house, the Gods Cao Son, Quy Minh and Minh Giang Do Thong, leader Hoang Hoa Tham and Yen The insurgent died in the battle are being worshipped. The most outstanding value of Dinh Thep communal house is the place where the conference marked the time to consolidate the organization of Yen The insurgent army was taken place. Dinh Thep communal house festival is celebrated on the 6th day of the Lunar January and the 16th day of the March. Photo: Xuân San 9. ĐỘNG THIÊN THAI Động Thiên Thai thuộc xã Hồng Kỳ huyện Yên Thế có tổng diện tích trên 1 ha. Tại đây nhân dân đã lập lên ngôi chùa để tôn thờ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm - một danh nhân yêu nước tài hoa, nhiều công đức, đầy bản lĩnh trong cuộc Khởi nghĩa của nghĩa quân Yên Thế (những năm 90 của thế kỷ XIX). Động Thiên Thai xưa vốn chỉ là ngôi nhà tranh nhỏ bé được Kỳ Đồng xây dựng 34
https://dulich.bacgiang.gov.vn lên. Sau đó chính nhân dân chuyển nó thành nơi thờ phụng Kỳ Đồng sau khi ông mất. Đền có bố cục kiểu chữ Đinh (丁), gồm tòa tiền tế 5 gian và hậu cung 2 gian. Hằng năm, cứ vào ngày 23 tháng Hai âm lịch, nhân dân các dân tộc trong xã lại tụ tập về đây mở hội, thắp nén hương thơm để tỏ lòng thành kính và tưởng nhớ đến công lao của Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm và nghĩa quân. THIEN THAI CAVE Thien Thai cave in Hong Ky commune, Yen The district has a total area of over 1 hectare. Here, people built a temple to worship Ky Dong Nguyen Van Cam, who is a talented patriot with a plenty of merits, full of bravery in the uprising of Yen The insurgent army (in 1990s of the 19th century). The Thien Thai cave was previously just a small cottage built by Ky Dong. It was then converted into a place to worship Ky Dong after his death. The temple has a layout in the style of a Dinh (丁) character, including a 5-compartment of the Tien Te palace and a 2-compartment of Hau Cung palace. Every year, on the 23rd day of the Lunar February, people of all ethnic groups in the commune gather to celebrate and light incense sticks to pay their respects and remember the merits of Ky Dong Nguyen Van Cam and his insurgent army. 10. CHÙA KEM Chùa Kem có tên chữ là Sùng Nham Tự thuộc thôn Kem, xã Nham Sơn, huyện Yên Dũng. Vị sư tổ hưng công xây dựng chùa là bà Hoàng Thị Tuế vốn theo dòng Thiền phái Trúc lâm Yên Tử do Giác Hoàng Điều Ngự Trần Nhân Tông sáng lập. Chùa Kem được tạo dựng theo lối kiến trúc cổ, đan xen phong cách kiến trúc thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII) và thời Nguyễn (thế kỷ XIX-XX). Trong cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế, Hoàng Hoa Thám cùng nghĩa quân Yên Thế đã về đóng quân trong khu vực 35
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT chùa Kem (giai đoạn 1906-1908). Hàng năm, hội chùa Kem được tổ chức vào ngày 24 tháng Tám âm lịch. KEM PAGODA Kem pagoda is named as Sung Nham Tu in Kem village, Nham Son commune, Yen Dung district. The ancestor who built this pagoda is Ms. Hoang Thi Tue, who followed the Truc Photo: Xuân San Lam Yen Tu Zen sect founded by Giac Hoang Dieu Ngu Tran Nhan Tong. Kem Pagoda was built in the ancient architectural style, interwoven with the architectural style of the Le Trung Hung dynasty (18th century) and the Nguyen dynasty (19th -20th centuries). During the Yen The peasant uprising, Hoang Hoa Tham and Yen The insurgent army returned to camp in the Kem pagoda area (in the period of 1906-1908). Every year, the Kem pagoda festival is held on the 24th day of the Lunar August. Photo: Xuân San 11. ĐÌNH ĐÔNG 36 Đình Đông thuộc thôn Đông, thị trấn Bích Động, huyện Việt Yên. Đây là ngôi đình cổ được xây dựng từ thời Lê, thế kỉ XVIII, với quy mô to rộng bề thế, gồm 1 tòa tiền tế 5 gian 2 chái nối với tòa hậu cung 3 gian. Trong đình tôn thờ Đức Thánh Trương Hống, Trương Hát (hai vị tướng giỏi của Triệu Quang Phục đã tiêu diệt giặc nhà Lương vào thế kỉ thứ
https://dulich.bacgiang.gov.vn VI). Đình Đông là nơi Hoàng Hoa Thám đã tập hợp nghĩa quân tổ chức lễ tế cờ, trở thành thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa sau khi Đề Nắm bị sát hại. DONG COMMUNAL HOUSE Dong communal house is located in Dong village, Bich Dong town, Viet Yen district. This is an ancient communal house built in the Le Dynasty in the 18th century, with a large and spacious scale, including a Tien Te palace with 5 compartments and 2-winged roof connected to the Hau Cung palace with 3-compartment. In the communal house worshiping Saints Truong Hong and Truong Hat (two good generals of Trieu Quang Phuc defeated the Luong invaders in the 6th century). Dong communal house was the place where Hoang Hoa Tham gathered the insurgent to hold the flag-offering ceremony and became the leader of the uprising after De Nam was murdered. 12. KHU LƯU NIỆM DANH NHÂN HOÀNG HOA THÁM Photo: Xuân San Khu lưu niệm danh nhân Hoàng Hoa Thám thuộc làng Trũng, xã Ngọc Châu, huyện Tân Yên. Đây là nơi gắn bó nhiều kỉ niệm của Hoàng Hoa Thám từ thời niên thiếu đến khi trưởng thành. Khu di tích này bao gồm các công trình như: Đình, đền, chùa, điếm, nơi ở và khu mộ thân tộc Hoàng Hoa Thám. Các hạng mục được xây dựng đều nhằm mục đích tôn thờ, lưu niệm người anh hùng dân tộc áo vải Hoàng Hoa Thám. Hàng năm, hội lệ khu di tích được tổ chức chung vào mồng 5 tháng Giêng âm lịch. 37
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT HOANG HOA THAM MEMORIAL AREA The memorial area for famous celebrity Hoang Hoa Tham was built in Trung village, Ngoc Chau commune, Tan Yen district. In this area, there are a plenty of memories of Hoang Hoa Tham, which were attached from his childhood to his adulthood. This relic includes the works such as communal house, temple, pagoda, watch-post, accommodation and tombs of Hoang Hoa Tham’s relatives. The items were built for the purpose of worshiping and commemorating the national hero Hoang Hoa Tham. Annually, the festival of this relic site is also held on the 5th day of January of the lunar calendar. 13. CỤM DI TÍCH ĐÌNH, CHÙA HẢ Cụm di tích đình, chùa Hả thuộc làng Hả, xã Tân Trung, huyện Tân Yên. Đây là quê hương của Đề Nắm, vị thủ lĩnh đầu tiên của phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Đây cũng là nơi Đề Nắm làm lễ tế cờ chính thức phát động cuộc khởi nghĩa Yên Thế ngày 15/3/1884. Cụm di tích đình, chùa Hả ngày nay vẫn giữ nguyên được dáng vẻ cổ kính Photo: Xuân San uy nghiêm với những nét kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu mang phong cách thời Nguyễn. Đình, chùa Hả được liên kết theo lối truyền thống “tiền Thần hậu Phật”. Đình thờ thánh Cao Sơn, Quý Minh và người anh hùng Lương Văn Nắm. Hàng năm vào ngày 15, 16 tháng Giêng, dân làng Hả lại long trọng tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công lao của vị tướng tài áo vải Lương Văn Nắm. 38
https://dulich.bacgiang.gov.vn COMPLEX RELICS OF HA COMMUNALHOUSE AND PAGODA The relic cluster of of Ha communal house and pagoda is situated in Ha village, Tan Trung commune, Tan Yen district. This is the hometown of De Nam, who was the first leader of Yen The uprising movement. In this place, the flag-offering ceremony was made by De Nam in order to officially launch the Yen The uprising on March 15, 1884. The relic cluster of Ha communal house and pagoda still retains the ancient and majestic appearance with typical artistic architectural features of the Nguyen Dynasty. Ha communal house and pagoda are linked in the traditional way of “before God, after Buddha”. In this communal house, Saints Cao Son and Quy Minh and the hero Luong Van Nam are being worshipped. Every year, on the 15th and 16th of Lunar January, the inhabitants of Ha villager solemnly hold a festival to commemorate the merits of the talented general Luong Van Banh. 14. ĐÌNH DƯƠNG LÂM Đình Dương Lâm thuộc làng Dương Lâm, xã An Dương, huyện Tân Yên. Đây là một ngôi đình cổ được xây dựng từ thời Hậu Lê, thờ Thánh Cao và 3 vị Quận công Dương Đình Bột, Dương Đình Tuấn và Dương Đình Cúc, những người đã có công giúp dân đánh giặc, bảo vệ đất nước. Đình gồm 3 gian 2 chái tiền Photo: Xuân San đình nối với hậu cung một gian, kiến trúc hình chữ Đinh (丁). Đình Dương Lâm là nơi đã chứng kiến nhiều cuộc hôi họp quan trọng diễn ra giữa các tướng lĩnh của nghĩa quân Yên Thế. Đây cũng là nơi đi về của nghĩa quân trong những năm tháng của cuộc khởi nghĩa. 39
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT DUONG LAM COMMUNAL HOUSE Duong Lam communal house is in Duong Lam village, An Duong commune, Tan Yen district. This is an ancient communal house built in the Late Le Dynasty, worshiping Saint Cao and 3 Dukes Duong Dinh Bot, Duong Dinh Tuan and Duong Dinh Cuc, who contributed to helping the people fight the enemies and protect the country. The communal house consists of the Tien Dinh palace with 3 compartments and 2-winged roof connected to the 1-compartment Hau Cung palace with the architecture of a Dinh (丁) charater. Duong Lam communal house witnessed many important meetings taken place between the generals of Yen The insurgent army. This is also the house of the insurgents during the years of the uprising 15. ĐÌNH CAO THƯỢNG Đình Cao Thượng là một ngôi đình cổ to đẹp lộng lẫy, bề thế thuộc thị trấn Cao Thượng, huyện Tân Yên. Đình được xây dựng thế kỉ thứ XVII, thờ đức thánh Cao Sơn, Quý Minh. Đình bố cục theo lối kiến trúc hình chữ Nhị (二). Đình Cao Thượng vẫn còn bảo lưu được nhiền nét kiến trúc cổ kính, với ghệ thuật Photo: Xuân San chạm khắc, trang trí hết sức cầu kì, tinh xảo. Trong thời kì khởi nghĩa Yên Thế, Đề Thám đã cho xây dựng căn cứ trên núi Yên Ngựa (khu vực đình Cao Thượng) và thường tổ chức hội họp tại đây. Hội làng được tổ chức từ ngày 12 đến ngày 14 tháng Giêng âm lịch. 40
https://dulich.bacgiang.gov.vn CAO THUONG COMMUNAL HOUSE Cao Thuong communal house is a beautiful and splendid ancient communal house in Cao Thuong town, Tan Yen district. The communal house was built in the 17th century, worshiping the saints Cao Son and Quy Minh. The layout of the communal house is designed in the parallel architecture style of a Nhi (二) character. Cao Thuong communal house still retains several ancient architectural features, with very sophisticated carving and decoration art. During the Yen The uprising, De Tham built a base on Yen Ngua mountain (Cao Thuong communal house area) and often held meetings in this base. The village festival is yearly held from the 12th day to the 14th day of the Lunar January. 16. ĐÌNH NỘI Photo: Xuân San Đình Nội hay còn gọi là Tiên đình ở xã Việt Lập, huyện Tân Yên. Đình được xây dựng thời vua Lê Hiển Tông, thờ đức thánh Cao Sơn, Quý Minh, có bố cục theo lối chữ Nhất (一). Đình Nội gắn với làng Nội, là nơi xưa kia thường diễn ra các cuộc họp bàn của nghĩa quân Yên Thế. Đồng thời hướng đình ngoảnh về phía Đông Nam hiện nay là do Hoàng Hoa Thám xoay chuyển để tạo điềm lành cho dân làng. Lễ hội đình được tổ chức vào ngày 10, 11 tháng Giêng âm lịch. 41
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT NOI COMMUNAL HOUSE Noi communal house, also known as Tien communal house, is located in Viet Lap commune, Tan Yen district. The communal house was built during the reign of King Le Hien Tong, worshiping the saints Cao Son and Quy Minh, with a layout in the style of a Nhat (一) charater. Noi communal house is associated with Noi village, where the meetings of Yen The insurgents were often taken place in the past. Also, the direction of the communal house facing the Southeast was now turned by Hoang Hoa Tham to create a good omen for the villagers. The communal house festival is yearly held on the 10th day and 11th day of January of the lunar calendar. 17. ĐÌNH LÀNG CHUÔNG Đình làng Chuông thuộc thôn Tiến Phan 2, xã Nhã Nam, huyện Tân Yên. Đây là ngôi đình cổ được xây thời Lê Trung Hưng (thế kỉ XVIII) thờ đức thánh Cao Sơn, Quý Minh và Chấn Giang Đô Thống. Ngoài ra đình cũng thờ nàng Giã Đại Thần – một vị nữ tướng của Hai Bà Trưng và ông Nguyễn Đức Hiên – người con Nhã Nam đã có công đức tiền của Photo: Xuân San tu sửa đình. Đình làng Chuông, là nơi Hoàng Hoa Thám đã tổ chức nhiều cuộc họp quan trọng, bàn việc tổ chức những trận đánh lớn. Hội đình được tổ chức vào ngày 12, 13 tháng Giêng. 42
https://dulich.bacgiang.gov.vn CHUONG COMMUNAL HOUSE Chuong village communal house is belonged to Tien Phan 2 village, Nha Nam commune, Tan Yen district. This is an ancient communal house built during the Le Trung Hung Dynasty (18th century) to worship saints Cao Son and Quy Minh and Chan Giang Do Thong. In addition, Gia Dai Than - a female general of Hai Ba Trung and Mr. Nguyen Duc Hien - the son of Nha Nam who has contributed money to repair the communal house are also worshipped in this communal house. In this Chuong village communal house, Hoang Hoa Tham held many important meetings, and discussed the organization of big battles. The festival is yearly held on the 12th and 13th of Lunar January. 18. CHÙA PHỐ Chùa Phố còn có tên gọi là chùa Nam Thiên thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Chùa nằm cùng khuôn viên với đình Phố tạo thành một trung tâm sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng lớn của nhân dân trong vùng. Chùa Phố có bố cục mặt bằng theo lối chữ Đinh (丁) gồm tòa tiền đường 3 gian, 2 chái 8 mái đao cong nối vuông góc với 3 gian thượng điện. Chùa Phố là Photo: Xuân San cơ sở cách mạng của Đảng ta trong thời kỳ 1943 - 1945. Bên cạnh những giá trị lịch sử, chùa Phố là nơi tưởng niệm các lãnh tụ và nghĩa quân Yên Thế đã hy sinh vì sự nghiệp bảo vệ dân tộc. Lễ hội chùa Phố được tổ chức từ 14 đến 16 tháng Giêng. 43
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT PHO PAGODA Pho pagoda, also known as Nam Thien pagoda, is in Nha Nam town, Tan Yen district. The pagoda is located on the same campus as Pho communal house, which forms a major local center of cultural, religious and belief activities of the people. Pho pagoda has a layout in the style of a Dinh (丁) charater, including the Thuong Dien hall with 3 compartments, 2-winged roof and 8 curved roofs connected rectangularly to 3 compartments of the Thuong Dien hall. Pho pagoda was the revolutionary address of our Party in the period of 1943 - 1945. Besides historical values, Pho pagoda is a memorial house for leaders and Yen The insurgents who sacrificed for the cause of national defense. The Pho pagoda festival is annually held from 14th day to 16th day of Lunar January. Photo: Xuân San 19. ĐỀN GỐC KHẾ Đền Gốc Khế thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Đền được xây dựng từ những năm đầu của thế kỷ XX, thờ Thánh Mẫu và Trần triều Đại vương Trần Quốc Tuấn. Đền có kiến trúc hình chữ Đinh (丁) gồm một tòa tiền tế 3 gian và 1 gian hậu cung. Trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế, đền Gốc Khế là địa điểm để tổ chức nhiều cuộc họp giữa những tướng lĩnh của Hoàng Hoa Thám như: Đề Công, Đề Nguyên, Đề Cần, Thống Ngò… Lễ hội đến Gốc Khế được tổ chức ngày 15, 16 tháng Giêng âm lịch hằng năm. 44
https://dulich.bacgiang.gov.vn GOC KHE TEMPLE Goc Khe temple is located in Nha Nam town, Tan Yen district. The temple was built in the early years of the 20th century, worshiping the Holy Mother and Tran Dynasty of King Tran Quoc Tuan. The temple has a architecture like the Dinh (丁) charraterr, including a Tien Te hall with 3-compartment and the Hau Cung palace with 1-compartment. During the Yen The uprising, Goc Khe temple was the place to hold many meetings between the generals of Hoang Hoa Tham such as De Cong, De Nguyen, De Can, Thong Ngo, etc. The festival of Goc Khe temple is often held on the 15th day and 16th day of Lunar Januarymonth every year. 20. ĐỀN THỜ CẢ TRỌNG Đền thờ Cả Trọng còn có tên gọi là đền Đức Trọng (đền Gốc Dẻ) thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Trong đền thờ Hoàng Đức Trọng (tức Cả Trọng), con trai cả của người anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám - vị tướng tài giỏi của nghĩa quân Yên Thế. Đền có 3 gian tiền tế và hai gian hậu cung, kiến trúc theo lối chữ Đinh (丁). Hằng năm, Photo: Xuân San vào ngày mồng 3 tháng Sáu âm lịch, nhân dân trong vùng lại sắp lễ ra đền thắp hương tưởng nhớ ngày mất của Hoàng Đức Trọng. 45
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT CA TRONG TEMPLE Ca Trong temple is also known as Duc Trong temple (Goc De temple) in Nha Nam town, Tan Yen district. In the temple, Mr. Hoang Duc Trong (i.e Ca Trong), who is the eldest son of the national hero Hoang Hoa Tham - a talented general of Yen The insurgent army is being worshipped. The temple has the Tien Te hall with 3-compartment and the Hau cung palacce with 2-compartment, built like the Dinh (丁) charater. Every year, on the 3rd day of June of the lunar calendar, the inhabitants in the region prepare offering things go to the temple to burn incense to commemorate the death of Mr. Hoang Duc Trong. 21. AO CHẤN KÝ Ao Chấn Ký còn gọi là ao ông Chấn Ký hay ao Chợ thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Nhân dân trong vùng gọi là ao ông Chấn Ký bởi đó là ao của nhà ông Hoa kiều có tên Chấn Ký – chủ một cửa hàng gạo ở chợ Nhã Nam. Ao Chấn Ký là nơi thực dân Pháp và tay sai của chúng đã thả tro cốt của Đề Thám và thủ hạ của ông sau nhiều ngày bêu ở chợ Nhã Nam. Với những giá trị lịch sử lớn lao liên quan đến cuộc khởi nghĩa Yên thế, Ao Chấn Ký là một trong 23 điểm di tích và cụm di tích thuộc Hệ thống di tích lịch sử Những địa điểm khởi nghĩa Yên Thế được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt. CHAN KY POND Chan Ky pond, also known as Mr. Chan Ky’s pond or Cho pond, is situated in Nha Nam town, Tan Yen district. The local people call it as Mr. Chan Ky’s pond as it was a pond of an overseas Chinese named Chan Ky, who was the owner of a rice shop in Nha Nam market. Chan Ky pond is the place where the ashes of 46
https://dulich.bacgiang.gov.vn De Tham and his followers were dropped after several days of displaying them at Nha Nam market. With the great historical values related to Yen The uprising, Chan Ky pond is one of 23 relic sites and cluster of relics belonging to the historical relic system of Yen The uprising sites recognized as the Special National Relics. 22. NGHĨA ĐỊA PHÁP VÀ ĐỒI PHỦ Nghĩa địa Pháp thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên. Đây là nơi chôn cất những lính Pháp, Việt (theo Pháp) chết trận khi giao chiến với nghĩa quân Yên Thế. Trong khu đất của nghĩa địa xưa chia làm hai khu phần mộ: Mộ dành cho sỹ quan (xây bằng đá khối vuông và chữ nhật) và mộ binh lính (đắp đất có bia đá). Tất cả các ngôi mộ của nghĩa Photo: Xuân San địa này nay đã bị san phẳng không còn dấu tích. Mặc dù vậy nhưng các dấu tích của nó đã trở thành địa danh lịch sử, chứng minh rõ nét nhất cho các chiến thắng của nghĩa quân Yên Thế suốt 30 năm trường kỳ. Đồi Phủ thuộc thị trấn Nhã Nam, huyện Tân Yên, là địa điểm tập kết của quân Pháp cho các cuộc hành binh; là nơi hai lần chứng kiến nhiều sự kiện liên quan đến hai cuộc hoà hoãn giữa thực dân Pháp và Đề Thám. Đây cũng là nơi diễn ra các hoạt động của lực lượng cách mạng Yên Thế nhằm phá bỏ thủ phủ của chính quyền thực dân, phong kiến trên mảnh đất Yên Thế. Tại Đồi Phủ hiện nay đã được chính quyền địa phương cho dựng bia ghi dấu sự kiện Cách mạng tháng Tám năm 1945 để giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ mai sau. 47
DU LỊCH BẮC GIANG - DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT FRENCH MILITARY CEMETERY AND PHU HILL French military cemetery is located in Nha Nam town, Tan Yen district. This is the burial place of French and Vietnamese soldiers (who followed the French) who died in battle with Yen The insurgents. In the land of the old cemetery, there are two grave areas: the grave for officers (built of square and rectangular stones) and the grave for soldiers (soil filled with stone steles). All graves of this cemetery have now been flattened without any trace. However, its vestiges have become historical landmarks, which are demonstrating the most clearly the victories of Yen The insurgent army during thirty (30) long years. Phu Hill is in Nha Nam town, Tan Yen district, which was the gathering place of French troops for marches; where witnessed twice many events related to the two détentes between the French colonialists and De Tham. In this hill, the activities of Yen The revolutionary forces were taken place to destroy the capital of the colonial and feudal government on Yen The land. At Phu hill now, the local government has erected a stele marking the August Revolution in 1945 to educate patriotic traditions for future generations. 23. CỤM DI TÍCH CẦU VỒNG (GỒM ĐÌNH, ĐỀN, CHÙA VÀ NGHÈ VỒNG) Cụm di tích Cầu Vồng thuộc xã Song Vân, huyện Tân Yên, được xây dựng thời Hậu Lê, là nơi thờ đức thánh Cao Sơn, Quý Minh và 18 vị Quận công họ Dương. Đây là nơi Đề Thám cùng nghĩa quân thường làm lễ tế cờ trong mỗi lần xuất quân đánh trận. Hội đình Vồng diễn ra vào 15 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Đặc biệt trong lễ hội có lễ tế ngựa thể hiện tinh thần thượng võ của người dân nơi đây. 48
Search
