पुस्तक प्रेमी प्रेम कथा संग्रह

प#ु तक 'ेमी 'ेम कथा स/ं ह 1. Paws of Love........................................................................................ 3 2. मेन %वल बी मेन पण.. ......................................................................... 7 3. कं पनांची कं पने.................................................................................... 11 4. अनँ .. .................................................................................................. 14 5. आकषण5 ...... ..................................................................................... 21 6. 6वास .................................................................................................. 27 7. 8ेमाचा अबोल होकार ........................................................................... 31 8. सदाफु ल? ............................................................................................. 34 9. मेथी - वागं ी - गवार... ............................................................................ 38 10.मन मोराचा.......................................................................................... 40 11.%वभा................................................................................................... 44 12.सफल 8ेम............................................................................................ 47 13.परतफे ड .............................................................................................. 51 14.अजब 8ेमाची गजब कहाणी .................................................................... 57 15.काळी साडी .......................................................................................... 62 16.8ेमाला उपमा नाह?................................................................................ 67 17.कॅ नIहास ............................................................................................. 77 18.आषाढातला पाऊस................................................................................ 80 19.8ेम रंग ….. ......................................................................................... 85 1

20.फु लपाखM ........................................................................................... 90 21.रंग रंग कोणता... .................................................................................. 95 22.अNतथी................................................................................................ 99 23.8ेम असंह? होतं ................................................................................... 104 24.OरमPझम Rगरे सावन... ........................................................................ 109 25.#पाथप5 ाचं ाल?...................................................................................... 112 26.रSता ................................................................................................ 116 27.माफ करा आTं हाला ........................................................................... 123 2

Paws of Love In the bustling city of Mumbai, where the aroma of street food mingled with the cacophony of honking horns, lived two individuals with contrasting pet preferences. Aanya, a lively and eccentric woman, was a self-proclaimed cat person. She found solace in the grace and independence of feline companions. On the other hand, there was Arjun, a warm-hearted and outgoing man, who swore by the loyalty and playfulness of dogs. Fate, with its mischievous ways, brought them together one rainy evening at a quaint cafe. As the rain poured outside, Aanya and Arjun found themselves seeking refuge in the cozy corners of the cafe. Aanya, wearing a quirky cat- shaped pendant, caught Arjun's attention. Intrigued, he struck up a conversation, and soon they discovered their conflicting pet preferences. Despite their differences, their conversation flowed effortlessly, each word revealing their vibrant personalities. Over cups of steaming chai, they delved into their stories, painting vivid pictures of their lives. Aanya, with her wild curly hair and twinkling eyes, spoke of her childhood spent rescuing stray cats and nursing them back to health. Arjun, with his broad smile and infectious energy, recounted tales of playing fetch and going on adventurous hikes with his loyal dog, Bruno. They laughed, they shared, and at that moment, they forgot about their opposing pet choices. Days turned into weeks, and their bond deepened. They explored the vibrant streets of Mumbai, hand in hand, discovering hidden treasures and indulging in local delicacies. Their love grew stronger with each passing day, yet the difference in their pet preferences continued to tug at their hearts. They couldn't deny the joy and companionship their preferred pets brought into their lives. One evening, as they strolled along the Marine Drive promenade, watching the waves crash against the rocks, Aanya and Arjun found themselves engaged in a heartfelt conversation. Aanya confessed her 3

fear that their opposing pet preferences might become an insurmountable obstacle in their relationship. Arjun gently squeezed her hand, his eyes filled with understanding. He spoke of the unconditional love dogs offered and the way they brought joy to his life. However, he acknowledged the beauty and mystery that cats held, appreciating Aanya's fondness for them. They both realized that their love for animals, in different forms, had shaped them into the individuals they were. In a moment of serendipity, as if the universe conspired to bring them closer, they stumbled upon a small pet shelter tucked away in a quiet corner of the city. Aanya and Arjun exchanged glances, curiosity and hope gleaming in their eyes. With their hearts pounding in unison, they ventured inside. Inside the shelter, they were greeted by a chorus of meows and barks, a symphony of love and longing. Aanya's eyes welled up with tears as she witnessed the affectionate nuzzles and purrs of the cats. Arjun's face lit up with a smile as he observed the wagging tails and eager eyes of the dogs. An elderly caretaker, Mr. Kapoor, approached them, sensing their conflicting desires. With wisdom etched into his weathered face, he spoke softly, \"Love is about compromise and acceptance. Sometimes, it's about finding a new perspective.\" His words resonated with Aanya and Arjun, stirring something deep within their souls. After spending time with the shelter animals, Aanya and Arjun discovered an unexpected bond forming between themselves and the animals they thought they could never love. Aanya found herself drawn to a mischievous kitten named Whiskers, whose playful antics brought a new kind of joy to her life. Arjun, with a sparkle in his eye, connected with a gentle old dog named Buddy, whose calm presence offered solace like no other. As they walked out of the shelter, hand in hand, Aanya and Arjun had a newfound understanding. Love had triumphed over their differing pet 4

preferences. They realized that it wasn't about choosing between cats or dogs but embracing the love and companionship that animals, in any form, brought into their lives. Months turned into years, and their love story continued to unfold. Aanya and Arjun filled their home with the playful meows of Whiskers and the contented barks of Buddy. Their once opposing pet preferences had become a beautiful blend, symbolizing their love and the compromises they made for each other. Their home became a sanctuary where cats and dogs roamed freely, engaging in playful chases and occasional snuggles. Whiskers would perch herself on Arjun's lap, her tail swaying in contentment, while Buddy curled up at Aanya's feet, his eyes reflecting the comfort he found in her presence. Aanya and Arjun revelled in the unique dynamics their blended family offered, and their hearts were filled with a love that transcended the boundaries of their pet preferences. And so, in the colourful tapestry of Mumbai, two souls united by love and the spirit of acceptance found their happily ever after, proving that even in the most unexpected places, love could transcend differences and create something extraordinary. As they sat on their balcony, overlooking the bustling cityscape, Aanya and Arjun would often reflect on their journey. They marvelled at how their love had grown, not in spite of their opposing pet preferences, but because of them. Their shared experiences with cats and dogs opened their hearts to new perspectives and taught them the true meaning of compromise. Their friends and family couldn't help but admire the unique bond Aanya and Arjun shared. They were inspired by their ability to look beyond their differences and find common ground, proving that love could conquer even the most contrasting pet preferences. Aanya and Arjun's love story became a testament to the power of acceptance and understanding. Their vibrant personalities and 5

unwavering support for each other created a harmonious union that extended far beyond their furry companions. In their home, the playful banter between Whiskers and Buddy echoed the love that blossomed between Aanya and Arjun. The cats and dogs that once represented opposing choices became a symbol of unity and the willingness to embrace the differences that made their relationship stronger. As the years passed, Aanya and Arjun continued to celebrate their love, always cherishing the memories they had created together. They often volunteered at the same pet shelter where their journey began, spreading the message of acceptance and love to others who believed that pet preferences could divide rather than unite. In the ever-evolving city of Mumbai, Aanya and Arjun's love story became a tale of hope and inspiration. Their willingness to embrace each other's passions, despite their differences, set an example for others to follow. And as they embarked on their journey together, hand in hand, they knew that their love was built on a foundation of compromise, understanding, and the shared joy that their blended family brought into their lives. Sameer Gudhate 6

मेन %वल बी मेन पण.. मबंु ई एयरपोट5 वर टॅ7सीमधनू उतरताना, त>मय?या डो7यात %वचाराचं े वादळ होत.े सEु टF सपं वनू अमेHरके ला परत जाताना पKहLयादं ाच आजी Nयाला सोडायला एयरपोट5 वर आलF नOहती . Pनघाय?या Kदवशी %वषय नको असताना हF आजी ने काढलाच.. ” त>मय, तू आता काय ठरवलं आहेस? “ “ कशा बVदल? “ , “ अरे लWनाबVदल.. Xकती Kदवस असा एकटा भटकणार आहेस ? आता छान सेटल झालायस , आता ३३ वषाच5 ा झालास. काय हरकत आहे?.. वगरै े वगरै े.. दर वेळेला तोच तोच %वषय काढतसे _हणनू Nयाने आजीला झटकू न टाकLयावर आजीसाहेब रागावनू या वेळेला एयरपोट5ला आLया नOहNया. आता चेक इन कaन सॉरFचा फोन करावा या %वचारात असताना, Nया?या कानावर थोडा चढलेला आवाज आला. एक तaण मलु गी एका जीपवाLयाशी हुeजत घालत होती. “ Kदसत नाहF का? या आजी रfता gॉस करत आहेत.. एवढF कसलF घाई?” बरोबर एक आजी होNया, Nया Pतला सावरायचा hयNन करत होNया. चकू जीपवाLयाची असावी, कारण तो Pनमटु पणे ऐकू न घेत होता.. जाऊ दे आपLयाला काय करायचे _हणत, त>मय आत गेला आkण लाउं ज मlये बसला. मKह>याभराची सEु टF संपLयानतं र राKहलेLया कामाचे %वचार आkण ईमेल या मlये तासभर कसा गेला हे NयालाहF कळले नाहF... बोmडगn ची फायनल अनाउं समoट होताच भानावर आलेLया त>मय ने आजीला फोन लावला. आजीसाहेबानी फोन काहF उचलला नाहF. फारच भडकलेलF Kदसतीय fवारF.. असा %वचार कpन OहॉEसअप वर ‘ सॉरF यशू आजी “ चा मेसेज टाकत त>मय बोmडगn गेट कडे गेला.. %वमानात आत qशpन १७ सी चा बोmडगn पास हातात घेऊन, तो आपLया सीट पाशी आला. लॅपटॉप बॅग वर ठे ऊन Nयाने बPघतलं , शजे ारची qमडल सीट मोकळी 7

होती. बराच वेळ झाला तरF Nया सीट वर कोणीच आलं नाहF. आता 14 तास >ययू ॉक5 पयतn ऐसपसै बसायला qमळणार _हणनू त>मय खशू झाला. एवuयात मंबु ई एयरपोट5 बाहेर KदसलेलF ती मलु गी आkण Pतची आजी %वमानात आLया. एयर होfटेस नी Kदशा दाखवत Nयांना तनय?याच रांगेत पाठवले. त>मयने आता Nया मलु Fकडे जरा Pनरखनू पाKहले.. छोटे छान कापलेले के स, सटु सटु Fत मॅvचगं fवेटर आkण fलॅ7स, qभरqभरती नजर. मलु गी खरच गोड होती. Pतने इकडे Pतकडे बघता, त>मय कडे नजर वळवलF आkण एक सरु ेख fमाइल Kदल.ं पKहLया नजरेत त>मय थोडा गागं रला. मनात तर वाटतं होत कw Pतने आपLया शजे ारF १७ बी वर येऊन बसाव . Pतने त>मयला %वचारलं “ ए7स7यजू मी.. एक Hर7वेfट होती. त_ु हाला जर हरकत नसेल तर मधLया सीट वर qशxट होऊ शकाल का yलFज़.. जरा हेLथ इशू आहे.. “ आपLया मनातील इ?छा परु F होणार अस Kदसतय असा %वचार करत.. त>मय _हणाला “ Sure why not, त>मय qमडल सीट ला qशxट होताच.. Pतने मागे उ{या असलेLया आजीला सांvगतले,” आजी तू बस इथे, मी मागे बसत.े ”. त>मय?या डो|यासं मोर *इ_पीHरयल ~लू ची मेन %वल बी मेन* ची जाKहरात झर5कन येऊन गेलF आkण आपला मोp झाला हा %वचार करत तो १७ बी ला टेकला. आता बसा १४ तास या आजी बरोबर. घरF येशू आजी aसनू बसलFय आता या आजी.. आजी िfथरfथावर झाLया. त>मय आपला फ़ोन मlये डोक खपु सनू बसला होता.. आजी _हणाLया “ थक‚ यू बाळा “ मला _हातारFला आधी हा hवास झपे त नाहF Nयात सारखं बाथpम ला जायला लागत _हणनू कड?े या सीटची Hर7वेfट के लF.. “ त>मय _हणाला “ इट इज़ ओके आजी.. Nयात काय एवढं.. “ आजीनी तो धागा पकडू न टकळी सpु के लF.. आज कालची मलु े कशी असतात , Nयांना मॅनस5 कसे नसतात.. तू Xकती वेगळा आहेस वगरै े वगैरे.. त>मय आपला जमेल तसा आजी?ं या संभाषणामlये भाग घेत होता. एOहाना %वमान मंबु ई सोडू न >ययू ॉक5 ?या Kदशने े Pनघाल होत.ं अlया5 तासाने त>मयला दमनू डु लकw लागलF.. 8

थो„या वेळाने एयरहोfटेस ?या आवाजाने तो जागा झाला आkण शजे ारची Oय7ती पाहून Nयाला ध7काच बसला. शजे ारF आता आजी नसनू , Nयाचं ी नात होती.. तचे छोटे छान कापलेले के स, सटु सटु Fत मॅचीगं fवेटर आkण fलॅ7स आkण qभरqभरती नजर. त>मय एकदम …े श झाला. “ गुड मॉPनगn “ ती _हणालF.. “ दचकलात ना.. आजी कु ठे गेलF _हणनू ? “ “ हो , पण त_ु हF? “ “ मी fवरा... आजीला बाथpम जवळ होतं _हणनू ती मागे बसलF.. आkण मी आले इथे.. त_ु हाला काहF हरकत नाहF ना.. “ “ इट इज़ ओके .. Nयात काय एवढं “ त>मय परत _हणता झाला.. “ मी त>मय “ मग काय, पढु चे काहF तास झ7कास गेले. त>मयचा >ययू ॉक5 चा जॉब, fवराचे आट5 mडज़ाइन मधील अनभु व, एयरलाइन फ़ू ड, fवराचा >ययू ॉक5 चा मामा, आजीची गंमत.. १२-१३ तास कसे गेले कळलंच नाहF. >ययू ॉक5 ?या एयरपोट5 मधनू बाहेर पडतानाहF , त>मय आkण fवरा Nयाच भारावलेLया अवfथेत होत.े fवरा आkण आजीनं ा टॅ7सी मlये बसवनू देऊन त>मय आपLया टॅ7सी?या Pनघाला. गyपा?ं या नादात Nयाला आठवले आपण fवराचा पˆा Xकं वा फोन काहFच घेतला नाहF.. Pतचं पणू 5 नाव हF माKहती कaन घेतल नाहF.. इतके Xकती आपण मखू ,5 , आता परत fवरा कधी भेटणार हा %वचार करत, त>मय आपLया टॅ7सी मlये बसला. दसु ‰या टॅ7सी मlये पण थोडीशी अशीच पHरिfथती होती.. fवरा पण त>मय?या %वचारात kखडकw बाहेर बघत होती. आजी माŠ मनातLया मनात हसत मोबाईल वर OहॉEसअप मेसेज करत होNया.. “ यशोमती.. काम फˆे.” “ इंदमु ती, पोचलFस का >ययू ॉक5 ला? “ हो, आताच.. “ “ कसा झाला hवास? “ मfत, छान आहे हो त>मय .. fवरा ऐवजी मी शजे ारF जाऊन बसLयावर एवढासा चेहरा झाला होता. तू सांvगतLया hमाणे, मी सीट बदललF आkण नतं र 9

१०-१२ तास दोघाचं जे काहF गळू पीठ जमलं होत, काहF %वचाp नको. hवासभर माŒयाकडे बघायलाहF मॅडमला वेळ झाला नाहF “ “ _हणजे fवरा आवडलेलF Kदसतये आम?या त>मयला? आता पढु े? “ पढु े काय पढु े, मला _हातारFला परत काम लागणार आहे..” “ का?” “ दोघं फोन नबं र पण Vयायला %वसरले.. आता परत कसे भेटणार? मलाच काहF तरF उVयोग करायला पाKहजेत , करFन काहFतरF, दोघांच जळु वनू KदLयाqशवाय काहF मी परत येत नाहF “ “ काय माŒया मनातलं बोललFस इंदमु ती, पण तू माझी लहानपणाची मŠै ीण हे माŠ त>मयला आता सागं ू नकोस,, असू दे जरा सरhाईज.. इथे मला सनु ावनू गेला, लWन •बWन आता काहF नाहF _हणनू .. आता बघतचे Nयाला.. Nयाला माKहत नाहF. मेन %वल बी मेन पण आजी %वल बी आजी टू ...” *सRचन के ळकर 10

कं पनाचं ी कं पने... कालच तझु ी क%वता वाचलF. _हणे... \" काहF कं पने fपशान5 ी सpु होतात काहF कं पने fपशान5 ी सावरतात. \" इत7या वषा5?या अनभु वानी सागं ू शके न कw याचे पढु चे कडवे काय असेल त.े .. न7कw हेच असणार... \" काहF कं पने कं पनांनी सpु होतात. काहF कं पने कं पनानं ी सावरतात. \" बरोबर ना ? उˆर सहजासहजी येणार नाहF. तू बोलत राहणार... संदभ5 न देता.... सचु वत राहणार... सरळ उˆर न देता समोर?याने ओळखायचे सदं भ.5 . तू फ7त समोर?याची कं पने अजमावत राहणार... fवतःची जाणवनू देत... मग Pन•कारण _हणणार... ठे वताना जोरात ठे वले गेले पातले े... अगदF चकु ू नहF... तरF धरावा पातLे याचा काठ.. कं पने सांगत असतात पातLे याची... जोरात ठे वले _हणनू पातLे याला ‘मायाचना अqभhेत नसत.े .. 11

Pनदान दरवेळी... fपश5 हवा असतो... उNसकु तने े.. कसं आहे ना... घाईघाईने पाणी %पतो आपण.. लोटF वरचे भाडं े लागतच अशावेळी लोKटला.. कं पने चकु त नाहFत मग... तहान फ7त पा’याचीच नसत.े . कधीच.. कोणालाच... पा’याला जीवन _हणतात ना... पाणी Pनqमˆ असते हेहF... हF परfपर- परू क , बहुआयामी कं पने सागं ताना... Pनह“तकू fवरातं ... आठवण काढणार... भेटायला येताना , म•ै Šणी?या लWनाचे Pनqमˆ कpन , Kहरवा चडु ा घालनू येत का कोणी... या gु तीची सचू क कं पने आय•ु यभर... दरवेळी fपशा5ची .... आkण मग Nयावेळचे सहेतकू नजरेने आkण fपशा?5 या साथीने आलेले श~द... \" एक पंजाबी मलु गी अगदF पंजाबी मलु Fंसारख कोप‰यापय>5 त....\" . hNयेक कोप‰यात कं पने आkण कं पनांचे कोपरे... आkण अशावेळी \" रFतमन \" या माŒया नावाची भाव- %वभोर आवतन5 े... अस सागं त... \" Hरतमन , मन Hरत े नसते ...\". सहवास सागं त राहातो ... कं पने मनाची... कं पने तनाची... पातले े तन- मनाचे लोटF- भाडं े तन - मनाचे 12

बांग„या तन - मना?या आkण कं पने हF . अगदF कं पनाचं ी कं पने सVु धा.. वयPनरपे‘... ”ˆु ी - सापे‘... आता _हणशील ना... \" HरNया नसलेLया मनाने HरNया भासणा‰या ‘णानं ा घातलेलF साद _हणजे कं पने.... ती श~दातं आणायची नसतात आkण मनातनू मनापासनू अनभु वयाची असतात.... Hरतमन.... \". _हणशील आता... \" कं पने श~दांत आणू नाहFत भावनेचा संके त आहे. कं पने अनभु वायची असतात hीतीचा hघात आहे. \" कं पनाचं ी कं पने... fपशान5 ी सpु होणारF... fपशा5नी सावरणारF... चUVशखे र Xटळक 13

अनँ .. सNयिजत .... तू नेहमी _हणतोस ते बरोबरच आहे ....\" History never says goodbye . It only says let us meet again whenever time permits \" . असं तू _हणालास कw पवू – दरवेळी मी तझु ी kखLलF उडवायचे . भोळा आशावादF _हणनू तझु ी Kटगं ल करायचे . आkण तू शातं पणे दरवेळी _हणायचास ...\" कशाचा कधी hPतवाद करायचा आkण कधी कशाकडे दलु ‘5 करायचं हेहF इPतहास qशकवतो .\" पण _हणनू आˆा या email कडे दलु ‘5 कp नकोस . मी सlया मलु ाकडे लडं नला आहे आkण Nयाआधी मलु Fकडे जमन5 ीला होते हे तलु ा माहFत आहे का ? श7यता एकदमच कमी ..... आज तू आkण तझु ी हF वा7य आठव’याचे कारण खपू च भारF आहे . मी जमन5 ीत असताना माŒया कॉलेजात जाणा‰या नातीने Kदड तासांचा \" अनँ …ँ क \" वरचा एकपाŠी hयोग के ला . Nयानतं र मी लडं नला आले तर साधारण Nयाच वया?या माŒया नातवाने श7े स%पअर?या fवगतावर आधारFत दोन तासांचा शो के ला . या दो>हF गो•टF इत7या अचानक , इत7या एकापाठोपाठ आkण इत7या अनपे—‘त होNया माŒयासाठ˜ कw Nया आनंदातनू सावरायला मला वेळच लागला . आkण अगदF मोकळेपणाने सांगायचं तर इतके च कारण नOहते . मन खपू वष5 मागे धावत होतं . रणदFप , माझा नवरा , Nया?याहF ते ल‘ात आलं आहे . तोच मला शांतपणे _हणाला ...\" संगत कौर ....you must Write to Satyajit ...\" सNयिजत , मला खरंच गंमत वाटते कw तू आkण रणदFप या दोघानं ा एकमेकां%वषयी इतका आदर ... इत7या कमीवेळा भेटत असनू हF .... 14

मला माहFती आहे कw रणदFप?या Nया?या ‘Šे ातील पायाभतू कामा बVदल तलु ा आदर आहे आkण Nयाला तŒु या कामाबVदल .... आkण काल तर रणदFपनी सगळं छान श~दातं सांvगतले ...आम?या मलु ानं ा आkण नातवंडानं ा ...अगदF सनू आkण जावई Pतथे असताना .... झालं असं ... कw माझी सनू सागं त होती कw माŒया नातीने बाकw सगळी अनँ …ँ क मfत PनभावलF ...पण Pतला शवे टपयतn तो डो7यावरचा pमाल काहF चांगला बांधता आला नाहF ...दरवेळी %वगं ेत तो Pतला कोणीतरF बाधं नू Vयावा लागला ... हे ऐकLयावर रणदFप , कदाvचत Nया?या नकळत , पटकन _हणनू गेला .... \" हे %पढFजात आहे . Nयाबाबतीत नात अगदF आजी?या वळणावर गेलF आहे .\" हे नातीला सावpन šयायचं _हणनू तो तसं _हणाला अशी सारवासारव Nयाने ताबडतोब के लF . पण ती पट’याइतक लहान आkण वेडं कोणी नाहF ना ... मग काय रणदFपला सगळं सांगावचं लागलं ... आkण तो तर Nयाची वाट च पाहात होता जणू .... सNयिजत .... खरंच सागं ते ... काल राŠभर झोप लागलF नाहF . सोxयावर बसनू होते . सगळं काहF अगदF नकु तचं घडLया सारखं आठवत होतं रे ... अनँ …ँ क . सOवा तासाचं ा एकपाŠी hयोग . सKं हता , Pनqमत5 ी , KदWदशन5 तू ...सNयिजत . कलाकार मी ... आणीबाणी देशात सpु असLयाची पा›वभ5 मू ी ... पण _हणनू काहFहF कामचलाऊ नOहतं Nयात . संKहता - वेशभषू ा - के शभषू ा यांचे तपशील ठरव’यासाठ˜ तझु ी Xकती ती मेहनत . 15

•œटFश कौि>सल , अमेHरकन ए_बसी?या लायœरFतLया पfु तकाचं ा धाडं ोळा ... जमन5 कौि>सल आkण म7समLु लर भवन?या चकरा ... दसु ‰या महायVु धावर?या qसनेमांची अनंत अखडं पारायणं .. अनँ …ँ क ?या फोटोसाठ˜ के लेलF धावपळ ... आणीबाणी मळु े कोणालाच भलताच सशं य येऊ नये _हणनू असं•य वेळी सवं ादाचं ी के लेलF तपासणी - उजळणी आkण पनु ल“खन .... \" The Great Dictator या चालž चाyलFन ?या qसनेमातLया भLया मोŸया monolog चा पडदा उघडताना आkण पडताना के लेला वापर ..... आkण ते दरवेळी _हणताना हमखास तŒु या डो|यांत तरळणार पाणी .... एक ओळ जरF बदललF तरF एका बठै कwत सपं णू 5 सKं हता प>ु हा सलग qलहून काढ’याचा तझु ा अEटाहास .... आkण Nया?या तालमी .. Nया नाटकासाठ˜ माझे लाबं सडक के स कापनू के लेला बॉब - कट . Nयाबाबत माŒयापे‘ाहF जाfत वाईट तलु ाच वाटणं ... नाटक बसवताना तू अनेकवेळा कpन दाखवलेला डा>स ... पKहLयाच hवेशात टाचे?या थो„या वर अशा उं चीचा एकदम भारF कापडाचा काळा fकट5 ..... टेलरला Nया?या yलेEस आkण च’ु या समजावनू सागं ’यासाठ˜ Nया?या दकु ानात तू ठोकलेला म7ु काम ... आkण NयाहFपे‘ा Nया का|या fकट5 वर पाढं रा लोकरFचा फु Wयां?या हाताचा सलै सर ~लाऊज ...कौपरापय’5 त बा यांचा ..आkण Nया बा या कशा सावराय?या याच तझु ं hाNया—‘क ... हा सगळा खच5 तŒु या कॉलेज?या काळात qमळवलेLया अस•ं य ब—‘सां?या पशै ांतनू .. आkण Nयाचबरोबर एका पणू 5 वेळ नोकरFला धpन अनेक जोडधदं े ... आkण तो चे7स चा fकाफ5 ग|याभोवती šयायचा ... मग तो के सांवर बांधायला हेअर - बँड सारखा aमाल ... तो मला कधीच तलु ा हवा असायचा तसा बांधता यायचा नाहF ... 16

दरवेळी तलु ा बाधं नू Vयायला लागायचा ... कारण मी बाधं लेला पटायचाच नाहF तलु ा ... Nयामळु े अगदF hयोगात सVु धा ... संपणू 5 hयोगात तीनदा ... २१ hयोगात ६३ वेळा ... मी दरवेळी _हणायचे ...तलु ा हवा असतो तसा येत नाहF रे मला .. आkण तहू F दरवेळी _हणायचास ना ..दोन श~द कसे ग %वसरतसे नेहमी ...KदWदशक5 _हणनू .... Nया hयोगांनी मला सवाथ5 ा5ने दमायला Oहायचं . hNयेक hयोग सपं ताना तू वाफाळNया चहाचा कप घेऊन उभा असायचास %वगं ेत ... fवतः चकु ू नहF चहा %पणारा नसताना .... मी चहाचा कप हातात घेतला कw तू गलु O यायचास back -fटेज आवरायला . हे खरं कारण नOहतं ना ... hयोगाचं सपं णू 5 ¢ेय मला आkण फ7त मलाच qमळावं _हणनू तू ते तसं करायचास ... हे माŒया ल‘ात नOहतं आलं . रणदFपनी आणनू Kदलं ... आkण तो महNवाचा hसंग ... आपLया या नाटका?या २१Oया hयोगानंतर मी नेहमी सारखी घरF न जाता रणदFप बरोबर गेले आkण Nया?याशी लWन के लं . मी Nया?याशी लWन करणार आहे हे तलु ा माहFत होतं . पण मी NयाKदवशी असं जाऊन लWन करणार आहे हे काहF तलु ा माहFत नOहतं . पण Nयावर Nयावेळी कोणीहF %व›वास ठे वायला तयार नOहतं . तो काळ . Nयावेळचे आपलं गाव . मी महारा•£Fयन आkण रणदFप पंजाबी . मी पळून जाऊन लWन के ले अशी सगळीकडे चचा5 . मी आkण रणदFप तर KदLलFत गेलो . 17

या सग|यात भरडला गेलास तो तू . अगदF पोलFस fटेशनात नेला तलु ा ... तू ठामपणे सग|यानं ा सांगत होतास ...ती पळून गेलF असं _हणनू Pतचा अपमान कp नका ; Pतने Pत?या मज–ने fवतःच लWन कर’याचा Pतला आvधकार नाहF का ? जर Pतने हे लWन करायला नको होते हे _हण’याचा त_ु हालं ा आvधकार असेल तर Nयाच >यायाने हे लWन करावं असं वाट’याचा Pतला आvधकार नाहF का ? तŒु या असLया य7ु तीवादाने hकरण शातं तर झालंच नाहF ; उलट माझा भाऊ आkण Nया?या qमŠांनी तलु ा यथे?छ मारला . Nया मारामारF?या hसंगात तŒु या हातात असलेLया अनँ …ँ क आkण श7े स%पअर fवगता?या सKं हता हF Nयानं ी फाडू न टाकLया . तरFहF पोलFस चौकशीत तू याबVदल एक अ‘रहF बोलला नाहFस . सNयिजत ...जो साडपे ाच फू टF माणसू qशखाला इतर गावातलF मलू Šास देतात _हणनू दहा फू टF qभतं ीवpन उडी माpन .... तू असा गyप . ... कारण माŒया भावाने तलु ा मारलं ...भर रfNयात ...ते तझु ा qशखाशी साखरपडु ा झाला Nया आठवडय़ात .. तू qशखाला _हणालास .... \"साखरप„ु यामळु े पNनीची सरु —‘तता Xकती महNवाची असते हे जाणवतंय मला ...संगत हF आज कोणाचीतरF पNनी आहे ...हेहF मला अन …ँ क ने qशकवलं .\" मला हे सगळं कळतं होतं KदLलFत . qशखा कडू न . Nया काळात मी qशखा माफ5 त तलु ा Pनरोप पाठवला होता ...अन …ँ क चा माŒया जवळ असलेला ¥से परत पाठव’याबाबत .... तू qशखाला _हणाला होतास ...ती हा धोका का पNकरत आहे ? Pतने माŒयाकडे ¥से परत पाठवला आता आkण हे जर कोणाला कळलं बाहेर तर मी तर अडचणीत येइनच ; पण NयाहFपे‘ा जाfत ती अडचणीत येईल . Nयावेळचे तझु ं एक वा7य खपू ल‘ात आहे माŒया ... ते तसं कायमच राहFल रे .... 18

\" Pतला सखु ी आkण आनंदF करणारा रणदFप मी नसलो तरF अनँ ला अडचणीत आणणारा गेfटापो आkण xयरू र मी होऊ शकत नाहF .\" Nयावर qशखाने तलु ा %वचारलं होतं ...सगं त काय करेल Nया ¥से च ... तू _हणाला होतास .... \" Nया अन …ँ क ला तळघरातील पfु तका?ं या कपाटाचा आसरा होता ...या अन ?या ¥से ला मना?या कपाटाचा ..\" हे सगळं काल दपु ारF रणदFप नी सग|यानं ा साvं गतले .तसे सNयिजत - qशखा आम?या घरF सग|यानं ा माहFती आहेतच . आता ते असेहF ..... अशी अनँ Oहायला माझी नात एकदम तयार आहे . अशा श7े स%पअरला माŒया नातवाला भेटायचं आहे . कारण रणदFपने या चच“चा शवे ट करताना सांvगतले कw \" असा सNयिजत आkण रणदFप असLयाqशवाय अशी अन होतं नाहF .\" आkण मग माŒया कडे वळून _हणाला .... \" सगं त कौर , You MUST WRITE TO SATYAJEET .\" मी काल राŠभर आतLया खोलFत एकटF सोxयावर .. आkण बाकwचे सगळे बाहेर?या खोलFत तŒु यावर Hरसच5 .... आkण हो ... माझी नात आता माŒयाबरोबर भारतात येत आहे ...तŒु या नाटकातला अनँ …ँ क चा ¥से घेऊन जायला ... पण Nयाआधी तलु ा भेटू न तझु ी परवानगी šयायला ... हसनू _हणशील ना .. अशीहF DIARY OF ANNE FRANKE . मला खाŠी आहे तू _हणशील कw त_ु हF दोघं आ_हां सग|या?ं या fवागताला तयार .... सNयिजत ...मला आˆा तŒु या एका कथेमधले एक वा7य खपू आठवत आहे .... 19

\" सVसV%ववेकबVु धीला hNयेकच राजवटFत अन …ँ क च ददु ¦व भोगावे लागते आkण फारच 7वvचत Pतला अन …ँ क च साम§य5 लाभते .\" सNयिजत ...अन चंVशखे र Xटळक 20

आकषण5 ...... श¨ु ाने WलोOOह काढले आkण एhन काढू न ती बेqसन जवळ आलF . सपासप पा’याचे हबके चेह‰यावर माpन Pतथे असलेLया नपै कwनने Pतने चेहरा Kटपनू घेतला . अPतशय थकू न ती Pत?या खचु –त येऊन बसलF . आता कॉफw qमळालF तर Xकती छान होईल असा %वचार Pत?या मनात येत होता पण बेल वाजवनू कु णाला बोलवावे इतके हF Šाण उरले नOहते Pत?यात . Pतने टेबलावर डोके टेकले आkण डोळे qमटले . कु णीतरF टेबलावर टकटक के लं . आता कु णीच नको होतं Nयामळु े Pतने डोकं वर न करताच %वचारलं , ' कोण ? काय पाKहजे ? ' . mam कॉफw , तमु ?या साठ˜ ! हे ऐकताच Pतनं मान वर के लF . आनदं ानं Pतचे डोळे चमकले . समोर मनीष उभा होता , कॉफwचा मग Nया?या हातात होता .अरे वा ! कॉफw ! दे , दे बाबा , खपू गरज होती मला असे _हणत Pतने तो मग घेतला . मग भpन गरम कॉफw पाहूनच Pतचा थकवा दरू झाला . अPतशय शांतपणे श¨ु ा हळूहळू एके क घोट घेत कॉफw एंजॉय करत होती . Pन%वच5 ार होऊन ती मनापासनू कॉफw पीत होती . आˆा कॉफw qशवाय दसु रे काहFच नको होतं Pतला . समोर उभा राहून मनीष अगदF एकटक Pत?याकडे बघत होता . माŠ याची कोणतीच जाणीव श¨ु ाला नOहती . मनीष अगदF भ7तीभावाने Pतला Pनरखनू बघत होता . श¨ु ाची कॉफw सपं लF आkण ती भानावर आलF तOे हां Pत?या ल‘ात आलं मनीष अजनू इथेच उभा आहे आkण आपLयाकडचे बघत आहे . ती थोडी सकं ोचलF आkण हळूच Pतने हाक मारलF मनीष ! तो एकदम दचकला आkण गªधळून गेला . श¨ु ा हसलF आkण _हणालF , ' ध>यवाद मनीष ! अरे मला कॉफwची आNयंPतक गरज असताना तू कॉफw KदलFस , खपू बरं वाटतयं मला आता . खरंच ध>यवाद ! 21

आता मनीष सकं ोचनू _हणाला , mam मला वाटलं त_ु हF खपू थकला आहात _हणनू मी कॉफw आणलF . त_ु हF थोडी %व¢ातं ी šया आkण मग थो„यावेळानं आपण राऊं डला जाऊ . Pतने मान डोलावलF आkण मनीष Pनघनू गेला . बापरे Xकती Xकचकट होतं आजचं ऑपरेशन . पण ती ऑपरेशन vथएटर मlये qशरलF आkण सगळं %वसरलF . के वळ पेशंट आkण ऑपरेशन एOहढंच Pतला जाणवत होतं Nयामळु े झपाटLयागत ती कामाला लागलF . अवघड ऑपरेशन करताना Pत?या बVु धीचा कस लागत असे . तसाच याहF वेळी तो कस लागला . सराईतपणे Pतचे हात चालत होते . अजनु5 ाला जसा प‘ाचा डोळाच Kदसत होता तसे श¨ु ाला फ7त ऑपरेशनच Kदसत होते . ते यशfवी पणू 5 झाले तOे हाच ती थांबलF , तOे हा ती hचडं थकलF होती , शHरराने कमी इतका Pतचा मoदू थकला होता . मगाशी के लेLया ऑपरेशनचाच ती %वचार करत होती . अचानक Pतला जाणवलं मगाशी मनीष अगदF एकटक आपLयाकडे बघत होता ती नजर वेगळीच होती . छे ! श7यच नाहF असे मनात _हणत Pतने मानहF नकाराNमक हलवलF पण ... हा पण काहF डो7यातनू जात नOहता . यापवू –हF Pतला एक दोनदा हे जाणवलं होतं पण Pतनं दलु ‘5 के लं होतं . आजहF जाऊ दे _हणत Pतनं तो %वषय बाजलू ाच सारला . कदाvचत हा आपLया मानाचा खेळ असेल असेहF Pतला वाटले . हो Nयाला कारणहF तसचं होतं ना ! ती होती प>नास वषाचn ी आkण तो असावा साधारण पfतीशीचा . Nयामळु े असा काहF %वचार Nया?या मनात येणं श7यच नOहतं . पण मग आपLयाला का असं जाणवतयं . बाईला हे लगेच कळतं . अगदF पKहLयांदा जoOहां Nयाने कौतकु ानं पाKहलं होतं Pत?याकडे तOे हाच खरतरं Pत?या ल‘ात आलं होतं . आkण नतं र शखे र बरोबर _हणाजे नव‰याबरोबर पाटžला जाताना तो रfNयात भेटला होता , तOे हां तर अगदF भारावनू च गेला होता . या दोन hसगं ा नतं रहF छोटया छोटया hसंगात Pतला जाणवायचं Nयाचं आपLयाकडे %वशषे ल‘ आहे . पण Nयाची बायको संदु र होती , दोन गोिजरF मलु ं आहेत याला तो कशाला आपLयाकडे आक%षत5 होईल असेच Pतला वाटत राKहले . पण मग आज काय होते ? Pत?या मनातनू तो %वचार जाईना . तरFहF ती राऊं डला जायला उठलFच . 22

असेच आठ Kदवस गेले आkण सकाळी सकाळीच रोज?या hमाणे मनीषचा गुड मॉPनगn चा sms आला . आkण NयाखालF mam महNवाचं बोलायचं आहे तर आपण बाहेर भेटू या का ? असा h›नहF होता . या hकरणाचा काहFतरF Pनकाल लावलाच पाKहजे _हणनू Pतने होकार कळवला . ठरLयाhमाणे दोघे भेटले . मनीष सफाईदार गाडी चालवत होता . ती पKहLयादं ाच Nया?या गाडीत बसलF होती . मनीष अगदF खषू Kदसत होता . ती Pन%वक5 ार बसलF होती . मेडम मी एका हॉटेलची pम बकु के लFये आपण Pतथे जाऊन छान गyपा माp . मग माŠ ती सावध झालF आkण Pतने pम?या hfतावास नकाराच Kदला . Nयाने खपू आजव5 ं के लF तरFहF ती Pत?या नकारावर कायम राKहलF . मग एका साlयाच हॉटेल मlये ते जेवायला गेले . अगदF Pनवातं असलेLया Nया हॉटेलचं नाव होतं कृ •णा . जेवताना अपे—‘त तो %वषय Nयाने काढलाच . मला तमु ?या %वषयी खपू काहF वाटतं आkण त_ु हF मला हOयात वगरै े तो बोलत राKहला . Pतनं Nयाला बोलनू मोकळं होऊ Kदलं . मग Pतनं बोलायला सaु वात के लF . hथम मला तŒु याबVदल काहFच वाटत नाहF हे fप•ट साvं गतलं तOे हां तो दखु ावLयाचे fप•ट Kदसत होते पण श¨ु ाचा नाईलाज होता . गुळमळु ीत बोल’या पे‘ा एक घाव दोन तकु डचे करायचे हे ठरवनू च ती आलF होती . नतं र Pतने Nयाला वयातलF तफावत Nयाला साvं गतलF तरFहF Nयाचा हEटच . आपण Xकमान एकदा तरF pम मlये जाऊ या . मी वाट पाKहन असेच तो _हणत राKहला . इथे माŠ श¨ु ाचा अदं ाज चकु ला Pतला वाटलं होतं कw तो hेम करतोय आपLयावर पण Nयाला तर फ7त ती हवी होती , Pतचं शरFर हवं होतं . Nयाला फ7त शारFHरक आकषण5 होतं Nयात hेम नOहतं . मनीषला कसं समजावनू सागं ायचं हा h›न Pतला पडला होता पण Nया?या शारFHरक सखु ा?या मागणी मळु े नकार देणं फार फार सोपं गेलं . मनातLया मनात Nयाची कwव करत ती उठलF . दोघे हॉटेल बाहेर आले तOे हां मनीष _हणाला बघा हॉटेलचं नाव कृ •णा आहे . राधा कृ •णा?या वयातहF असचं अतं र होतं . मी _हटलं हो आkण ते कधीच एकŠ आले नOहते . मी fप•ट नकार देऊनहF तो प>ु हां प>ु हां मी वाट पाKहन 23

असेच _हणत राKहला . अनLु लेखानं मारणं हा उपाय Pतला चागं लाच ठावकु होता . Nयाने सोडLयावर घरF येताना जगजीत qसगं यांनी गायलेLया गझल?या दोन ओळी Pतला आठवत राKहLया . ' िजfम कw बात नहFं थी उनके Kदल तक जाना था ! लबं ी दरू F तय करनेमे व7त तो लगता है ! ' बाप रे ! ती fवतःशी दचकलF . हे काय झालयं मला , आज नको Nया ‘णी या ओळी का बरं आठवLया . _हणाजे आपLया मनातनू अजनु हF %व¢ाम गेलाच नाहF का ? Nया?या Xकती आवडNया ओळी होNया या . सतत ऐकवत असायचा . असा %वचार करतच ती घरात qशरलF . Kदवसभर घरात काम करणा‰या काकंु नी दार उघडलं . काहF हवंय का ? Nयानं ी %वचारLयावर काहF नको , नंतर सागं त े _हणत ती Pत?या pम मlये गेलF . कपडे बदलनू बेडवर पडलF तरF Pत?या मनातं %व¢ामच रoगाळत होता . ते Kदवस कॉलेजचे फु लपखं ी Kदवस होते . अ‘रशः उडत होती ती . श~दशः पंख लागले होते Pतला . %व¢ाम सारखा गभ¢5 ीमतं , संदु र , बVु vधमान मलु गा Pत?या hेमात पडला होता . बरेच Kदवस आपLया मागे मागे कु णीतरF सतत असतं याची जाणीव Pतला झालF होती के वळ Pतलाच नाहF तर Pत?या म•ै ŠणींनाहF हे समजलं होतं . Nया तर Pतला Nया?या नावाने vचडवत होNया . पण ती खपू सावध होती कारण तोपयतn Pतला Nयाची पणू 5 माKहती झालF होती . तो अNयंत ¢ीमतं आkण श¨ु ा?या घरची पHरिfतथी जेमतमे च होती . _हणनू च श¨ु ा जपनू वागत होती . अशी मलु ं मलु Fंशी खेळतात आkण सोडू न देतात हे Pतला माKहती होतं Nयामळु े ती %व¢ाम कडे दलु ‘5 करत होती . पण %व¢ामनं Pतचा %व›वास िजकं ला . दोघं एकमेकां?या hेमात पडले . माŠ %व¢ामनं दोघातं योWय ते अतं र राखलं होतं ते हF Nयाच गा’या?या ओळी _हणत _हणत ..... 24

िजfम कw बात नहFं थी उनके Kदलं तक जाना था ! असे _हणत fवतः?या hेमाचा %व›वास Nयानं Kदला होता . तो हF मेmडकलचाच %वVयाथ– होता . पदवी घेतLयावर उ?च qश‘ण घे’यासाठ˜ परदेशी जायचे Nयाचे ठरले तOे हां Pत?या तर पायाखालची जमीनच सरकलF . पं माझे ते fवyन आहे आkण दोन वषात5 परत येणारच आहे . बघ कशी जातील हF दोन वष5 _हणत तो Pनघनू गेला . सaु वातीला खपू पŠ येत असायची , हळूहळू ती कमी कमी होत बदं झालF . तOे हा Pतनेच Nयाला सातNयानं पŠ टाकू न %वचारणा के लF . लWनाचा तगादा लावला तOे हां Nयाचं एक पŠ आलं कw Nयानं Pतथे लWन के लं होतं आkण Pत?यावर के लं ते hेम नसनू Pत?या स-दया5चं ते आकषण5 होतं . श¨ु ा मोडू नच पडलF . XकNयेक Kदवस ती घराबाहेर पडू शकलF नाहF . पण सवच5 आजारावर गुणकारF औषध _हणजे काळ . काळ गेला तसतशा आठवणी बजू नू गेLया . आkण रFतसर आलेLया शखे र?या fथळाने जीवनाला fथयै 5 आलं . शखे र fवभावानं खपू छान होता , hेमळ होता . Nयानं भरभaन hेम Kदलं . आkण ती %व¢ामला %वसरलFच . आज माŠ मनीषनं %व¢ामला पढु े उभं के लं . सव5 पaु ष इकडू न Pतकडू न सारखेच असतात हे अनेकदा ऐकलं होतं Nयाचा जणू Pतला hNययच आला . पaु ष के वळ बाईचं शरFरच पाहतो का ? अमेHरके ला जा’यापवू – %व¢ामनं सVु धा शरFर सखु ाची मागणी के लFच होती . NयाKदवशी ते दोघे Nयांचा qमŠ सहु ास?या pम वर आले होते . यांना दोघानं ा थोडा एकांत qमळावा _हणनू तो दधू आणायला बाहेर गेला होता . तOे हां %व¢ाम थोडा बहकला होता पण तOे हां श¨ु ान ं ' िजfम कw बात नहFं थी उनके Kदल तक जाना था ' याच ओळींची आठवण कpन KदलF होती . थोडया नाराजीनेच पण Nयाने Pतचा Pनणय5 मा>य के ला होता . Nयानंतर दोघे आपापLया संसारात मWन होते . Nया घटनेला दहा वष5 होऊन गेलF . आkण एक Kदवस सहु ासचा फोन आला %व¢ाम आलाय आkण Nयाला तलु ा भेटायचं आहे . Pतनं नकारच Kदला पण सहु ासने खपू %वनव’या के Lया तOे हां ती तयार झालF होती %व¢ामला भेटायला . ठरLयाhमाणे ती सहु ास कडे गेलF . संदु र Kदसणा‰या %व¢ाम?या चेह‰यावरचा सारा aबाब गेला होता . Nयाने श¨ु ा 25

बरोबर जे के लं Nयामळु े तो शरqमदं ा होता . पनु ःप>ु हा तो श¨ु ाची माफw मागत होता . मी प>ु हां कधीच भारतात येणार नाहF आkण या गु> याचं ओझं घेऊन मी जगू शकणार नाहF . असे वारंवार _हणत होता . श¨ु ानं Nयाला माफ के लं , थोडा वेळ बोलनू ती परत घरF गेलF . ते सारं मागे टाकू न नवं आय•ु य Pतनं सpु के लं . तर आता XकNयेक वषानn ंतर मनीष?या pपात हा नवीनच ताप समोर आला होता . अथात5 Pतचे काहFच •बघडणार नOहते , पण मनीषहF सावरावा असे Pतला मनोमन वाटत होते . मनीषनं माझं तŒु यावर hेम आहे _हटलं असतं तरF Nयाला समजावता आलं असतं . पण मनीषनं शHरराची मागणी कpन के वळ बा¯?या शरFराचं मLू यमापन के लं . मन जाणनू घेतलंच नाहF . शखे र बरोबर अNयतं सखु ात असलेLया श¨ु ाला आता कु णी कु णीच नको होत ं पण मनीष ला परावˆृ करावं _हणनू ती गेलF होती पण hेमाला hेमानं समजावता येत ं पण आकषण5 असेल तर ... तर .... Zयो\\Sना चादं गुडे . 26

›वास त>वीने आज Pतचा खास आवडता असा, मोरपीशी रंगाचा कु ता5 कपाटातनू काढला. Nया खालF घाल’यासाठ˜ Kहरवीकं च चmु डदार, नी खाVं यावर šयायची Nयाच रंगाची ओढणीहF बाहेर काढलF Pतने. ब‰याच मKह>यांनी बाहेरचा hकाश Kदसत होता आज, Pत?या या अNयतं आवडNया ¥से ला. हो... गेLया आठे क मKह>यापं ासनू कपाटा?या एका कyyयात, खोल जाऊन कु ठे तरF पडला होता हा सेट. तजे स गेLयापासनू च, आय•ु यातनू रंगच उडाले होते जणू काहF त>वी?या. चार - पाच Xफकट, %वट7या रंगा?ं या ¥से ेसमlयेच गंडु ाळून ठे वलं होतं त>वीने fवतःला. आkण आज इत7या मKह>यानं तं र पKहLयांदाच, त>वी इतका रंगीत ¥से घालनू बाहेर पडणार होती. के स मोकळे सोडू न, त>वी >याहाळत होती fवतःलाच आरशात. \"कोण _हणेल कw तू प>नाशीला आलFयेस?\"... fवतःलाच हा h›न %वचारत, छानशी हसलFहF ती. नाEयगहृ ख?चनू भरलं होतं... आkण मfत वातावरण होतं चहूबाजलू ा. अˆर, पxयमु5 , मोगरा, चाफा हF समfत सवु ासीक मडं ळी... आपापLया मालका?या, मालXकणी?या अगं ावaन, के सांतनू आपापLया वकु बाबरहुकू म घमघमत होती. आत सोडLया सोडLया आपलF जागा शोधनू , Nयावर आपला झoडा रोवत... %वजयी म°ु ेने आजबू ाजचू ी लगबग बघत बसण,ं त>वीला फार आवड.े Pतस‰या घटं ेनतं र तो मंद होत नाहFसा होणारा उजेड... असेपयतn उपभोगायचा असतो परु ेपरु , हे Pतचं तNव Pतने आजहF पाळलं होतं. आतापावेतो अ•ख vथएटर भरलेल,ं फ7त Pत?या इqमिजएट बाजचू ी सीट सोडू न. PतसरF घंटा झालF... भोवतालF अधं ाराचा पडदा पडता पडताच, समोरचा पडदा उघडू लागला. हे नेप§याचं पKहलं दशन5 हF, फारच सखु ावत असे त>वीला. ती Nयात गंतु तच होती कw, कोणीतरF येऊन धyपकन बसलं Pत?या बाजलू ा. त>वी एकदम बावचळलFच. Nया अजनू डोळे न सरावलेLया अधं ारातहF... शजे ारF येऊन बसलेलं सामान Xकमान शभं र Xकलªचं असाव,ं हे अचकू ओळखलं Pतने. आLया आLया Nया बाज?ू याने... fवतः?या डाOया नी Pत?या उजOया बाज?ू या हात टेक’या?या जागेवर, अPतgमण के लं होतं. Nया?या देहा?या एकं दर 27

पसा‰याचा अदं ाज बाधं त... मग त>वीनेच आकंु चन पावत, आपला उजवा हात fवतः?या माडं ीवर ठे वला. \"fŠीदा—‘’य राKहलेलंच नाहF आताशा\"... असा बोजड %वचारहF मनातनू डोकावनू गेला होता Pत?या. एOहाना रंगमचं ावaन येणा‰या hकाशाने, hे‘ागहृ ातील अधं ाराचा ब‰यापकै w ताबा घेतलेला. आजबु ाजचू ी लोकं च नाहF, तर Nयाचं े हसतानं ाचे दातहF आता fप•ट Kदसू लागलेले. पण तरFहF त>वीचं आपLया उजवीकडे बघ’याच,ं मन काहF होईना. Nयाचा तो हस’याचा गडगडाटF आवाज, मधे मधे aमालातलं Nयाचं ते जोराचं नाक qशकं रणं, अधनू मधनू Pनदान शजे ार?या पाचेक जणांना ऐकू जातील अशा ढेकरा देणं, आkण येऊन जागेवर टेकLयापासनू चा तो Nया?या अगं ातनू येणारा घामाचा दप.5 .. एकं दरFतच त>वीला कळून चकु लेलं कw, hकरण सोशल एKटके Eस?या बाबतीत अगदFच हाताबाहेरचं होत.ं पKहला अकं संपला... त>वीने अजनू हF नेटाने उजवीकडे न बघ’याचा Pन›चय पाळला होता. \"हा आता बाहेर जाऊन Xकमान चार वडे उडवणार... _हणजे आता या?या Nया बटाEया?या सारणा?या, Pतखट ढेकराहF ऐकाOया लागणार तर\". Pत?या मनात हा %वचार आला, नी मागोमाग हसहू F फु टलं Pतचंच Pतला. Pतला जाणवलं गेLया आठ मKह>यांत ती, चांगलFच सहनशील झालFये. दसु रा अकं सaु झाला... आkण Pतला उvगचंच असं वाटलं कw, शजे ारचं ते गोदाम हसतांना Pत?याकडे बघतयं ... Pतचा Hरfपा◌ॅ>स मागतंय. असते काहFनं ा सवय... एकEयाने हसता येत नाहF Nयानं ा. त>वी माŠ Pतचं अगं ब‰यापकै w डावीकडे वळवनू , तसं _हंटलं तर Pतर7या डो|यांनीच नाटक बघत होती. \"डावीकडे आeजी आLयायत हे नqशबच _हणायच\"ं ... हा %वचारहF चमकत, सखु ावनू गेला होता Pतला तवे uयातLया तवे uयात. आkण Pतला अचानकच जाणवलF, एक Hरकामी शांतता उजवीकड.े जाणवलं Pतला गेLया काहF qमPनटांपासनू ... Nया बाजनू े ऐकू न आलेलं ते भेसरु हसणं, घसा खाकरणं Xकं वा नाक qशकं रण.ं .. अगदF काहFच नाहF. Pत?या डो|या?ं या कोप‰यातनू तो जागेवरच बसलेला होता, हे Pतला न7कw Kदसत होत.ं त>वी बेचनै झालF... अfवfथ झालF... कारण आतापयतn Pतला, Nया?या इHरटेटFगं अस’याचीहF चांगलFच सवय झालF होती. नाटकाचा 7लायमॅ7स चालू होता... 28

फास5 अगदF Kटपेला पोहोचला होता. सबधं vथएटर वारेमाप हसत होतं... पण तो हसत नOहता, आkण Nयामळु े ती हF. अचानक काहFतरF ठरवनू , त>वी झyपकन उजवीकडे वळलF. हातातLया मोबाईलचा hकाश, Pतने Nया?यावर मारला... आkण चर5 झालं Pत?या छातीत. तो Pत?या %वaVध बाजलू ा मान कaन, Pनपvचत पडला होता. त>वीने ‘णभरच गागं रत... पण नंतर आNम%व›वासाने Nयाचा खांदा पकडत, गदागदा हलवलं Nयाला. पण काहFच hPतसाद qमळाला नाहF Nया?याकडू न. आता माŠ वेळ दवडू न चालणारं नाहF हे ओळखत, त>वी जागेवरच उभी राKहलF जोरात ओरडत... \"कोणी डा◌7ॅ टर आहे का इथे?... इEस अनॅ इमज>5 सी... िyलज समबडी हेLप... कोणीतरF मदत करा िyलज\". Pतचा आवाज वाढत जाऊन... एका पा◌ॅई>टला Xकं चाळू लागलF ती, मदतीचा धावा करत. आता माŠ आजबू ाज?ू याचं ं ल‘ गेल.ं .. धावपळ झालF लोकांची PतथLयातीथे. नाटक बंद कर’यात आलं... Kदवे लाव’यात आले. hे‘कांतनू उपिfथत असलेले दोन - तीन डा◌7ॅ टस5 धावले Nयां?या सीEसकड.े Nयाला काळजीपवु क5 उचलत, एका सपाट प•ृ ठावर Pनजव’यात आल.ं .. CPR देणं सaु कर’यात आलं. त>वी ›वास रोखनू हे सगळं बघत होती... %वठू माऊलFचा जप करत होती. आkण पाचेक qमPनटांनी अखेरFस, डा◌ॅ7टरा?ं या hयNनांना यश आलं. Nयाचा थांबलेला ›वास प>ु हा सaु झाला होता. त>वी Pत?या 'आ' वासलेLया तªडावर हात ठे ऊन, मEटकन खालF बसलF एका खचु –त... ओ7साबो7शी रडतच. Nयाला आधार देत, काहF लोकानं ी उभं के लं. बोलाव’यात आलेLया अ_ॅ ~यलु >सकडे Nयाला धaन नेत असतांना, Nयाने त>वीकडे पाKहल.ं .. आkण हात जोडले Pतला. त>वीचा उर आkणकच भaन आला होता मग हे कळून कw... आपण मदतीसाठ˜ धावा करत असतानं ा, हा इसम थोडातरF का◌ॅि>शयस होता. ब‰याचजणांनी मग Pत?याजवळ येत, Pतची पाठ थोपटलF... काहFनं ी Oय7त होत Pतचं कौतकु के लं... तर काहFनं ी च7क टा|याहF वाजवLया. दाटLया ग|याने नी वाहNया डो|यांनी, त>वी बघत होती सग|याकं ड.े .. आkण... आkण अचानकच Nया गदžत, Pतला तो Kदसला. हो... त>वीला तजे स Kदसला Nया गदžत, टा|या वाजवत उभा Pत?यासाठ˜. तजे स... Pतचा तजे स. जो आठ मKह>यापं वु – गेला होता अचानकच, 'काmडअ5 कॅ 29

अरेfट' ने... कु ठलFहF मदत वेळेवर न qमळाLयाने. कोणीहF त>वी तOे हा Nया?याजवळ नसLयाने... भर गदžतहF, अगदF एकटा पडू न. चेहरा अqभमानाने फु लला होता Nयाचा, जणू सागं त Pतला कw... \"माझा Nयावेळचा कªडलेला '›वास', तू आˆा मोकळा के लायस\". त>वीने तजे सकडे बघत हात जोडले, ते Pत?या रडणा‰या ओठावं र टेकवतच. हे Nया दोघांचं परfपरांवर असलेलं PनराPतशय hेमच तर होत.ं .. eयामळु ेच तो fवतःचं शरFर नसतानं ाहF Pतथे आला होता, आkण फ7त नी फ7त त>वीच Nयाला पाहू शकलF होती... fवतः?या अतं मन5 ाने. ते दोघेहF एकमेकांकडे अPनqमष नेŠांनी पहात असतानं ाच, धसु र होत गेला होता तजे स... त>वी?या वाहणा‰या डो|यांतनू , fवतः?या हस‰या िजवणीने. ---सRचन श. देशपांड े 30

hेमाचा अबोल होकार एकदा जŠते Nयाने तीला पाKहलं होत.ं अजाणते वय दोघाचं े..म•ै Šणीसं ोबत पायातले पज‚ ण घेत होती. का कोणास ठाऊक...आपLया qमŠांना सोडू न तो तीलाच पाहत बसला होता. ती कोण ? Pतचं नाव काय? कोठू न आलF ? कु ठलाच कशाचाहF संधभ5 >हवता . पण एOहडं न7कw कw Nया चेह‰याने मनात न7कw घर के लं होत.ं जŠा सपं लF ...तो %वषयहF संपला . पण आपLया अतं मन5 ात आज काहFसं वेगळं घडलयं याची Nयाला कLपनाहF >हवती.. आयषु ....Nया गावातील एक पHरvचत नाव होत.ं अगदF लहानपणीच मायेचं छŠ हरपलेले Nयाचे ताa’य. पण हFच माया Nयाला गावातील hNयेक घरातनू qमळत होती. तो hNयेक घरातला मलु गा होता. hNयेक बKहणीचा भाऊ होता. एक चागं ला qमŠ आkण उˆम %वVयाथ– होता. हाती एक %वशषे गणु होता. मेहंदF अPतशय सरु ेख काढायचा. आkण Kह मेहंदF देखील fवतःच तयार करायचा. Nयामळु े hNयेक घराघरात Nयाला अगदF ह7काने बोला%वले जायचे. या छं दानेच तो आपLया वmडलानं ा अथा5जनात मदत करत होता. मेहंदFची पानं खडु ायला गाव?या वेशीवर जायचा. Kह जागा Nया?यासाठ˜ %वशषे होती. कारण तो आkण Nयाची आई इथे तासानतास गyपा मारायचे. मेहंदF तयार कर’याचे hाथqमक qश‘ण Nयाला आईकडू नच qमळाले होत.े आपLया कलेVवारे Nयाने आईला अजनू हF िजवतं ठे वले होत.े Pनसग5 सपं >न पHरसर आkण आपLया मजं ळु आवाजाने वाहणारा तो झरा .....आईशी गyपाहF इथेच Oहाय?या. या जागेचं आkण Nयाचं एक %वशषे नातं होतं. Kह जागा Nयाला आजहF आईसारखंच भरभpन hेम देत होती. एकटेपणात, Pनराशते तो नेहमीच इथे यायचा आkण मग रमायचा. आय•ु यातील अनेक V%वधा hसगं ानं ा Nयाला इथनू च उˆरे qमळालF होती. आ•या गावाला Nयाची कLपना होती. आkण सवच5 जण Nया?या भावनाचं ी कदर करFत होत.े आजहF आईशी गyपा माpन, मेहंदF घेऊन रोKहणी ताई कडे Pनघाला होता. Pत?या लWनात मेहंदFचे काम नेहमीhमाणे Nया?याकडचे होत.े जाताना माŠ बाजारातील 31

Nया दकु ानासमोर ‘णभर थाबं ला. fवतःच हसला. Pतचा तो चेहरा आठवला. मनोमन सखु ावला… अखेर ताईकडे पोहोचला ...!!! Nयाचं fवागत नेहमीhमाणे खपू जंगी होत.ं सग|यांना भेटणं, काहF हवं नको ते पाहणं, नाच - गाणी , पाहु’याचं ं fवागत सवाnमlये Nयाचा सXgय सहभाग होता. जणू काहF Nया?या घरातलेच काय5 असावे. आkण मग मेहंदF काढू न घे’याची लगबग सaु झालF. रोKहणीची मेहंदF काढू न झाLयान>तर Pत?या म•ै Šणी एका मागोमाग एक येत होNया. hNयेकwला आयषु ची पा›वभ5 मू ी एOहाना माKहत झालF होती. Nया?या fवभावाने Nयाने सवाnनाच जवळ के लं होत.ं अचानक Nया?या कानी Nया पज‚ णाचा आवाज आला. लWनातील एOह„या गदžतनू Nयाने Nयाच पज‚ णाचा आवाज Oयविfथत ओळखला होता. Nयाचं मन अfवfथ होत.ं पण Nया पज‚ णाने आयषु ला परु तं ओळखलं होत.ं दसु ‰या?ं या हातावर मेहंदFचा रंग चढ%वणा‰या आयषु ?या चेह‰यावर आता वेगळाच रंग चढला होता. रोKहणीने Nया पज‚ णाची ओळख कpन KदलF होती ... '' Kह माझी मŠै ीण, पायल \" ते नाव ऐकू न पज‚ णाचा Pननाद Nया?या ²दयी उमटला होता. पज‚ ण घेताना िजला दpु न पाKहलं होत,ं Pतचचं नाव पायल असणं हा PनOवळ योगायोग Nया?या नqशबी आला होता. मेहंदF काढ’या?या Pनqमˆाने Pतचा हात Nया?या हाती आला होता. Pत?या हातावर Nया?या मनातील तरंग उमटले जात होत.े दोघा?ं या गyपा वाढत गेLया. ओळख घEट होतं गेलF. तो Kदवस आयषु ?या आय•ु यातील एक अ%वfमरणीय Kदवस होता. पायलहF आज खपू आन>दात Kदसत होती. आयषु ने काढलेलF मेहंदF ती फोनवpन ब‰याच जणानं ा दाखवीत होती. एक अhPतम कलाकृ ती आपLया हातावर उमटLयाचे आन>द Pत?या चेह‰यावर fप•टपणे Kदसत होता. Pत?या याच अवfथेला पाहत आयषु आज मŠं मWु ध होता. आज रोKहणी ताई?या लWनात तो फ7त Pतलाच पाहत होता. Pतचं ते मनमरु ाद वावरण,ं खदु कन हसणं, गालावरची ती बट आkण पायातील पज‚ णाचा तो मदृ ू आवाज यातनू Nयाची आज काहF सटु का होत >हवती. ‘णभरात एक %वचार मनात येऊन गेला Xक Pतला आपण %वचारावं .........!!!! 32

पण Nया लWनान>तरहF तचे ते घडत गेलं..... मनातलF भावना Pत?यासमोर कशी माडं ावी हे कळतच >हवतं . ' hोपोज?या ‘ संfकृ तीत तो वाढलेला >हवता. काय करावं Nयास काहFच समजेना....Kदवस असेच जात होते . अ›याच एके Kदवशी मेहंदFची पाने खडु ू न झ‰या?या काठ˜ बसला होता, नेहमीhमाणे आईशी गyपा मारत असताना झ‰या?या दसु ‰या Xकना‰यावर ती बसलेलF KदसलF . दोघाचं ी नजरानजर झालF. Pतने िfमतहF Kदले. पण आयषु खपू शातं होता. शांत _हण’यापे‘ा खपू अfवfथ. Nयाला आज बोलायचं होतं. पण अबोलांनी घेरलं होतं . Nया?या मनाची हF िfतथी पायल ने हेरलF होती. पण ती शांत होती. दोघे एकमेकानं ा पाहत होत.े दोघामं lये वाहणारा तो झरा होता. Pत?याकडे पाहत Nयाने आपले पाय पा’यात सोडले. Nया?या या Xgयेने Pतने लाजनू आपLया चेह‰यावर हात ठे वला. आkण लाजत लाजत PतनेहF पाय पा’यात सोडले. आयषु ?या fपशान5 े तयार झालेLया तरंगानं ी Pत?या पयतn Nया?या hेमाचा सदं ेश पोहचवला होता. Nया तरंगानं ा fपश5 कpन PतनेहF होकार दश%5 वला. दोघेहF एकमेकांना पाहून ह%षल5 े झाले होत.े एक अhPतम कलेचा कलाकार आज Pतचा सोबती झाला होता. पज‚ णातनू Pनqमल5 ेLया नाद œ_हातनू ती Nयाची सोबती झालF होती. आkण एकमेकांना होकार Pनसगा?5 या माlयमातनू एकहF श~द न उ?चारता qमळाला होता. आयषु ची आई hेमाचा हा अबोल होकार पाहत होती. नOया मेहंदFला पालवी फु टलF होती ..... आqशष पाटFल, डª•बवलF 33

सदाफु लF qमन?ू या आजीने Pत?या म•ै Šणी?या _हणजे सजु ा आजी?या अगं णातLया सदाफु लFचं एक रोप आणलं. qमनलू ा मदतीला घेऊन मोŸया कौतकु ाने गॅलरFतLया एका कंु डीत लावल.ं qमनलू ा सदाफु लFला पाणी घालायला सांvगतलं. इवलशू ा रोपाकडे qमनू कौतकु ाने बघत राKहलF. qमन?ू या गॅलरFतनू रfता Kदसायचा. रfNया?या कडचे ी झाडं Kदसायची. आता सदाफु लF नOया घरात जरा सरावलF होती. पवू – सजु ा आजी?या अगं णात भरपरू मोकळी ढाकळी जागा होती. इथे माŠ जरा आवpन सावpन बसावं लागत होत.ं पण आता कोणी पायाने तडु वेल अशी भीती नOहती. ती छानपकै w कंु डीत बसनू इथे Pतथे बघत राहायची . अजनू तशी vचमकु लF असLयाने Pतला गॅलरFबाहेरचं फारसं Kदसत नOहतं. पहाटे सदाफु लFला गोड आवाजाने जाग आलF. कोणीतरF कानाशी गणु गुणत होतं. डोळे XकलXकले करत आळोखे %पळोखे देत Pतनं पाKहलं , एक vचटं ु कला सनबड5 Pत?याशी बोलू पाहत होता. \" काय ग सोनलु े , qमन?ू या घरF कधी आलFस ?\" सदाफु लF आ›चयच5 Xकत होत _हणालF , \"तू कोण ? आkण qमनलू ा कसा ओळखतॊस?\" \"अगं, मी सनी! रोज आ_हाला बघत , आम?याशी काहF बाहF बोलतचं तर qमनचू ं जेवण चालत.ं गोड मलु गी आहे अगदF.\" \" आkण बरं का , मी असा सगळीकडे Xफरत सग|याशं ी गyपा मारत असतो. त_ु हाला झाडांना कु ठे Xफरता येत नाहF ना मग मीच येऊन गyपा मारतो तमु ?याशी. इकडची Pतकडची खबरबात देतो.\" \"अ?छा ! राहतोस कु ठे रे तू सनी ?\" \" मी ना या इमारती?याच आवारातLया एका aबाबदार अशोका?या झाडावर. तŒु या समोरच कw\" \" मला कसं Kदसत नाहFये मग ते अशोकाचे झाड ?\" 34

\"अगं , लहान आहेस ना अजनू ! जरा तझु ी उं ची वाढलF कw Kदसेल तलु ा. तŒु याशी देईन Nयाची ओळख कpन. एकदम राजा माणसू आहे माझा qमŠ अशोक. नेहमी आनंदF असतो. खाaताई , हळVया , साळंु7या आ_हF सगळे Nया?याच अगं ाखाVं यावर खेळत असतो.\" Nयानंतर रोज सदाफु लFशी गyपा मारायला , Pत?यासोबत गाणी _हणायला खाaताई , qशजं ीर, साळंु7या येत असत. कधीतरF भारVवाज देखील एखाVया पो7त वडीलधा‰या माणसासारखा येऊन गंभीरपणे %वचाpन जायचा,\" बरF आहेस ना ग बयो ? या टव|या?ं या फार नादF लागू नकोस बरं, वा यात आहेत जरा. तो अशोक •बचारा या सग|यांचा दंगा कसा सहन करतो देव जाणे!\" सदाफु लFदेखील शहा’या मलु Fसारखी मान डोलवायची. आता सदाफु लFला उNसकु ता वाटत होती .. अशोकाला बघ’याची. रोज मान उं च उं च कpन बघायची पण गॅलरF?या कठ„यापलFकडे Pतला काहF Kदसायचे नाहF. मग Kहरमसु नू जायची. सनबड5 , हळVया यां?याकडू न Nया?ं या आkण अशोका?या गyपांबVदल ऐकत राहायची. Nयावरच समाधान मानायची. Pत?या मनातले Pतला कोणाला सागं ता येत नOहते बरेच Kदवस गेले. पहाटे नेहमीhमाणे सदाफु लFने डोळे उघडले. आज Pतला गोड गोड आवाजात सhु भात _हणायला कोणीच आले नOहत.े Pतला आ›चयच5 वाटले. गार वारा वाहू लागला. समोर?या आकाशाला qभडणा‰या माडा?या झाव|या अfताOयfत होऊ लागLया. fवतः?या थरथरणा‰या पानानं ा सावरणे Pतला जड जाऊ लागले. पाहता पाहता आभाळात सयू ाऐ5 वजी ढग दाटू न आले. ढगानं ी गजनू5 हाक KदलF .. \"आला पाऊस\" सदाफु लF vचबं vचबं qभजू लागलF, थरथर कापू लागलF. Pतचा हा पावसाचा पKहलाच अनभु व. गारठत होती पण आतनू कु ठे तरF नवचतै >याचा ´ोत Pतला जाणवत होता. पावसामळु े सा‰या qमŠा?ं या भेटFदेखील दqु मळ5 झाLया होNया. पण qभजNया पावसात ती Nया अशोकाचं pप मनोमन रेखाटत तग धpन होती. ते fवyनvचŠच Pतला ऊब देत होत.ं 35

आषाढ सpन ¢ावण आला. कोवळे सोनेरF ऊन पावसा?या HरमkझमNया धारांना देखील सोनसळी करत होत.े HरमkझमNया हल7या पावसात पहाटे सदाफु लF उठलF आkण काय गंमत ! ती चांगलFच उं च झालF होती. गॅलरF?या कठ„यापलFकडे Pतला Kदसू लागले होत.े मान उं चावनू बघताना Pतला Pतचे qमŠ Kदसले बागडताना. उं च देखणा,Kहरवागार , हसरा अशोक hस>नपणे Nया?ं या दंWयाला हसनू दाद देत होता. Pतला कळून चकु ले कw हाच तो अशोक. न राहवनू Pतने हाक मारलF, \"सनी .. सनी \" एकजात सग|यांनी आवाजा?या Kदशने े पाKहले. qमन?ू या गॅलरF?या कठ„यावpन डोकावनू बघणारा एक उNफु ल उNसकु चेहरा Nयानं ा Kदसला. Nया?ं या लाड7या सदाफु लFचा! अशोकानेहF उNसकु तने े पाKहलं. पोपटF कोव|या पानात खलु नू Kदसणारा चेहरा, Nयावर पावसा?या हल7या सरFमं ळु े उ>हात चमकणारे Kहरे मोती आkण सग|यात सदंु र _हणजे चेह‰यावर hस>न हाfय . मWु ध होऊन तो सदाफु लFकडे बघत राKहला. सगळयाचं ा एकच Xकल•बलाट सaु झाला. सदाफु लFला पाहून सारेच खशु होत.े पण या दोघांचे माŠ ल‘ कु ठे होते इतराकं डे ! दोघाचं ी नजर गंुतनू राKहलF. सदाफु लF?या ²दयाचे ठोके वाढले. Pतचे fवyनvचŠ सा‘ात समोर साकार झाले होत.े hPतमेहून अvधक सदंु र वाfतव. Nयाचे ते असे एकटक Pत?याकडे पाहत राहणे Pतला अvधकच गुलाबी कpन गेले. सग|या?ं याच ल‘ात आले पण सग|यांनी शातं राहणेच पसंत के ले. या दोघानं ा पाहून सग|यांनाच आनदं झाला होता. Nयाचं ी मोहक भाव समाधी मोडू नये असेच Nयानं ा वाटत होत.े एका आगाऊ काव|या?या आवाजाने सग|यांची तं°F भगं लF. कक5 ›यपणे सदाफु लFला हाक मारत सागं त होता , \"वाकू नकोस मखु ा5सारखी एवढF , मोडशील.\" चपापनू सदाफु लFने आपला चेहरा लपवला. मग काय प>ु हा Xकल•बलाट सaु अशोका?या अगं ाखांVयावर आkण नंतर qमन?ू या गॅलरFत. vचडवनू vचडवनू सा‰यानं ी हैराण के लं दोघांना . दोघानं ाहF एकमेकांना भेट’याची ओढ लागलF. पण भेटणार कसे ? बोलणार कसे ? एकमेकानं ा >याहाळत Kदवस जाऊ लागले. सारF डो|यांची भाषा. सारे नजरेचे खेळ. सदाफु लF रोज गलु ाबी रंगात >हाऊ लागलF. अशोक अvधक उNसाहाने सळसळू लागला. 36

सदाफु लFची उं ची छान वाढलF होती. आता कठ„या?या पार बाहेर येऊन सयू f5 नान ती कp लागलF होती. अशोका?या फाVं याहF भरघोस झाLया. उं ची देखील वाढलF. तो आता qमन?ू या गॅलरF?या अगदF जवळ येऊ लागला. Nयां?यातलं अतं र कमी होताना पाहून सदाफु लF माŠ बावpन जात होती. मनात गोड हुरहूर होती. सरNया पावसाचे Kदवस होत.े परतीचा पाऊस धमु ाकू ळ घालत होता. राŠभर सोसाEयाचा वारा आkण पाऊस. कु डकु डणा‰या सदाफु लFने पहाटे आपले डोळे उघडले. ऊब जाणवत होती Pतला. पाहते तर काय वा‰या-पावसाने अशोका?या फांVया झुकLया होNया आkण थेट qमन?ू या गॅलरFत डोकावLया होNया. पावसात qभजनू vचबं झालेला तो qमि›कल नजरेने आपLया fवyनसदंु रFकडे पाहत होता. आkण ती ... हे fवyन कw सNय अशा सं¨मात Nया?याकडे अPनqमष नेŠानं ी Nया?याकडे पाहत होती. आपLया पानांवरचे पावसाचे थoब अशोकाने Pत?यावर उडवले. सदाफु लF भानावर आलF. आपले fवyन सNयात उतरलेले पाहून आनदं F झालF. Nया?या बाहुपाशात fवतःला पाहून लाजनू चरू झालF. Nयाने %वचारले Pतला , \" बोलणार नाहFस का ? वादळ वा‰याचा सामना करत आलोय तलु ा भेटायला.\" बरेच Kदवसापं ासनू मनात असलेला h›न धाडस कpन %वचारला Pतने , \"का आवडले मी तलु ा ? मी तर Xकती साधी सधु ी, रंग pपहF फार देखणे नाहF, वेडावनू टाकणारा गंध देखील नाहF.. मग !!!!\" भाब„या नजरेने Nया?याकडे पाहत राKहलF. मनापासनू हसत , आपLया फांVया Pत?याभोवती अvधक वेढू न टाकत अशोक _हणाला, \"हाच Pनरागसपणा आवडला. तझु ं सतत फु लणं, कु ठलाहF खेद ख>त न करता आनदं F राहणं, तझु ं मWु ध Kदसणं या सा‰या?या hेमात पडलो.\" हलके च नजर वर करत _हणालF , मी देखील तŒु या याच आनदं F, hस>न, स²दयपणावर भाळले .. तलु ा न बघताहF\" अशोकाने hेमभराने Pतला वेढू न घेतले आkण सदाफु लF अvधकच गुलाबी होत राKहलF. ¢ेया राजवाडे 37

मेथी- वांगी- गवार... घरF जाऊन काय fवपै ाक करायचा या %वचारातच ती भराभर चालत होती. खरं तर आज Pतचा Kदवस समु ारच गेला होता. एकतर सकाळी ऑXफसला Pनघता Pनघता साधं दधू उतू गेLयाचं Pनqमˆ होऊन Nया?यासोबत भांडण झालं. Nयाचा सगळाच राग मग Hर‘ावाLयावर Pनघाला. मीKटगं चे HरपोEस5 वेळेत Kदले नाहFत _हणनू दपु ारF ऑXफसमधLया eयPु नअरवर vचडvचड झालF. आkण Kदवसभर दडी माpन बसलेला पाऊस आता बरो~बर घरF Pनघायची वेळ पाहून हजर झाला! पण पाऊस असो कw ऊन, ऑXफस असो कw सEु टF, मडू चागं ला असो कw वाईट... Nया पो|या लाटणं आkण फोड’या घालणं काहF आपLयाला चकु त नाहF, Pत?या मनात आल.ं मलु ं घरF होती, तोपयतn Kदवस हसत खेळत जायचा, पण ती बाहेर qशकायला गेLयापासनू Nयाची आkण आपलF लहानसहान कारणांवpन जरा जाfतच भांडणं होतायत, हे Pत?या ल‘ात आल.ं Nयाचं ं लWन झाLयानतं रचे Kदवस Pतला आठवले. तो कसा काहFतरF कारण काढू न भोवती घटु मळायचा, सहज fवपै ाकघरात आLयासारखं दाखवत जाता जाता पटकन एखादं काम कpन टाकायचा, कं टाळा आला _हणनू उगीच Xफरायला घेऊन जायचा.... Pतला तaणपणी?या fवतःचाच हेवा वाटला. खरं तर Nयाचं hेमच आता आटत चाललयं . नOया नOया ससं ारातला गोडवा आता प>नाशीला येईपयतn कसला Kटकतोय _हणा! नाहFतर Nयाने नसती का थोडी मदत के लF? सगळीकडे मीच का ल‘ Vयायच?ं ते काहF नाहF, आज fवपै ाकघरात पाऊल ठे वायचं नाहF, Nयाला सांगू वरणभात लावायला, अगदFच नाहF _हणाला, तर बाहेpन मागव,ू पण आज आपण fवपै ाक करायचा नाहF _हणजे नाहF... Pतनं प7कं ठरवलं. मनात येणारे उVया?या ड~याचे, मथं लF टाग“टचे, दखु ‰या कं बरेचे %वचार मिु ›कलFनं बाजलू ा सारत ती र%ववार?या qभशीचे %वचार जाणनू बजु नू मनात आणू लागलF. तं°Fत के Oहा आपण घरF येऊन पोहोचलो, ते Pतचं Pतलाच कळलं नाहF. 38

Nयाची गाडी बाहेरच आहे, _हणजे आज लवकर आलेला Kदसतोय. पण उपयोग काय, सोxयावर लोळत पडला असेल नेहमीसारखा. आता Nयाने दरवाजा उघड’याची कु ठे वाट पाहा, Nयापे‘ा पसम5 धलF XकLलF काढू न Pतनं दरवाजा उघडला, पण तो Pतला सोxयावर Kदसला नाहF. _हणजे न7कw कु ठे तरF भटकायला गेला असेल, असं वाटू न ती सरळ आपLया खोलFत Pनघनू गेलF. चेह‰यावर पाणी मारLयावर Pतला थोडं बरं वाटलं. कपडे बदलनू ती खोलF?या बाहेर येत,े तर हा Pतची वाट पाहत बसला होता. समोर गरम पो याचं ी बशी आkण वाफाळता चहा. \"लगेच कामाला नको लाग,ू बस, गरम पोहे खाऊन घे आधी\" तो _हणाला. Pतला एकदम आईची आठवण येऊन डो|यात पाणी आल.ं जरा ऊब लागताच बफ5 %वतळावा तसा Pतचा सकाळपासनू चा Šागा Nया?या तवे uयाशा बोल’यानं %वतळून गेला. Pतचं सखु ावणं Nयाला Pत?या नजरेत Kदसलं. fवतःसोबत NयालाहF हEटानं पोहे šयायला लावनू Pतनं पKहला घास खाLला आkण Pतला तyृ त वाटलं. आपLयाला कधीची भकू लागलF होती, हे Pतला या ‘णापयतn ल‘ातच आलं नOहतं! पोटात दोन घास गेLयावर ती शातं झालF. \"मी काय _हणतो, आज बाहेpन मागवयू ा जेवायला?\" Nयानं Pतला भानावर आणलं. \"काssहF नको बाहेpन मागवायला. तलु ा लगेच ॲqसmडटF होते बाहेर?या जेवणानं. गरम पो|या आkण साडं Wयाची भाजी करत.े अlया5 तासात जेवायला बस!ू \" असं _हणत ती Pन›चयानं उठलF. Nयाचं hेम इत7यात काहF आटत नाहF, जाता जाता Pतची खाŠी झालF! समोर?या Hरका_या पो या?या बशीकडे पाहत तोहF डो|यां?या कडांतनू हसला. - सौ. चतै ालF ढवळीकर - क‰हाडे 39

मन मोराचा..... “ऊठ ना रे साके त s\" “एकच र%ववार आहे गं... झोपू दे कw.” \"चल कw रे .. एरवी कु ठे qमळतं एकŠ भटकायला..” पावसाचे भpु भpू थoब kखडकw?या काचे वpन ओघळत खणु ावताहेत.आमची नेहमीची Xफरायची जागा Kहरवी गार होऊन गेलF असेल... \"पाऊस बघ मfत पडतोय.. नील ला पण सEु टFये. _हणजे परतायची घाई नाहF...\"पण तो पाय दखु ताहेत चा राग आळवत राKहला. “बरं थोडस Xफp जाfत नको.”असलF मनधरणी कामाला आलF. वाटा वाटा KहरOया KहरOया झालेLया.. शहरा बाहेरची टेकडी. इथLया वाटा ठरFव पाक5 मlये qसमoट ने बांधनू काढलेLया असतात तसLया नOहNया. वेड वाकडं qशfत नसलेलं जंगलच त.े . गद5.मन मोहणारं .hNयेक ऋततू वेगळी Kदसायची हF जागा. आखीव रेखीव नसLयानं मोकळी म7ु त वाटायची. शोधावी तर नवीनच वाट. नवनOया hयोगाचं काहFतरF जqमनी?या तकु „यांवर सaु ... आजबू ाजचू े शते करF करत असणार..fपायडर qललFचं शते Nयातलंच...... जोडीला खपू सगळे qशलकwतले %वषय .. एकदम दाट झाडीतLया रfNयाला के Oहा लागलो कळलचं नाहF. अधे मधे पावसानी तयार के लेलF छोटF तळी.Nयावर ओणावलेलF एखादF फांदF आkण Nया फांदFवर बसलेला Pन|या पंखाचा ख„ं या…अमं ळ थाबं नू पहावं वाटलं. अनेकदा पाKहलेलं ·›य असलं तरF पाय थबकलेच. अPनqमष नजरेनं Pनळे पंख Pनरखताना पाहून साके त हळूच हसला.. “अजनू हF के वढं Pन|याचं आकषण5 आहे तलु ा..”नसु तच हू _हटलं..तर _हणाला, “अलFकडे मोराचं ा नाद सोडलास वाटतं..” \"मोरांचा पाठलाग करायचा तर आडवाटेनं बरंsच चालावं लागेल आत आत दाट झाडीत.तझु े पाय दखु तात ना आज..” साके त काहFच बोलला नाहF पण आपोआप Pतकडचे Pनघाला िजथे आ_हF जातो आkण हमखास मोर Kदसतात…वेडावLया सारखी मोरानं ा नजर शोधायला लागलF. झाडीमlये मोराची Pनळी गद5 मान KदसलF आkण भान हरपनू पहातच राKहले.. साके त आवाज न करता फोटो घेऊ लागला. असं वाटायला लागलं या?या मानेपे‘ा सदंु र रंग बनलाच नाहF. याची खरF qमजास %पसा‰याची …पण माने?या रंगासाठ˜ वेडी Oहायची 40

बाकw आहे मी…मानेचं वळण देखील ऐटदार.. खपू वेळ या मोराचा पाठलाग के Lयावर पढु ?या वळणावर एक मोठं झाड आkण Nया?या फांदFवर ऐट दाखवत दसु रे मोर महाराज…यावेळेस मीच कॅ मेरा काढला आkण ि7लक करत राKहले तर मोर महाराज सरावLया सारखे पोझसे देतायहेत. हरखनू जायला झालं.. XकतीहF पाKहलं तरF मन भरेना……साके त पाहतोय XकतीतरF वेळ हे ल¸यातच आलं नाहF..पाऊस सर धावत आलF तशी पाचो|यावर नादावनू वाजायला लागलF…. एकदम त°ं F तटु लF.. पावसा?या थoबामं धनू Kदसणा‰या qभजलेLया मोरा?या मानेचा रंग अvधकच गद5.. सगळं साठवनू भरग?च.. दरू कु ठू न तरF जईु सारखा सगु ंध हवेवर तरंगत आला.. साके त _हणाला,, “fपायडर लFलF?या शते तकु „यावpनच येतोय हा वास…Pतकडू नच बाहेर पडू .. ….. थोडचं चालू _हटलेलं तरF खपू चालला साके त माŒया मोरांपायी..वळण वाटांमधनू बाहेर पडत म•ु य रfता लागला…मोरां?या दशन5 ामळु े सखु ावनू भारावनू काहFच बोलत नाहFये हे साके त नेहमीच समजनू घेतो.. दरवेळेस अशी मोKहनी पडत.े इत7या वेळेस मोर पाहूनहF मन भरत नाहF याची साके तला सवय झालFय. सaु वातीला Nयाला आ›चय5 वाटायचं. आता हा वेडपे णा Nयाला चांगलाच ठाऊक झालाय.. …घर Kदसलं तरF मोर मनात ठाण माडं ू न.., नेमकं तचे गाडीत लागलेलं गाणं साके त गुणगणु त होता,\"काश ऐसा कोई मजं र होता..तरे े काधं ेपे s s “साके sत…”तो सवय झाLयासारखा _हणाला, “तलु ा मोरां?या माने?या रंगाचा ¥से , साडी, टॉप हवाय.. मला माKहNयेय. qमळेल तOे हा šयायचा. आˆा पयतn साध_य5 असलेले दोन आणनू झालेत. पण तसा नाKहये रे…असं हF ऐकलंय.”Nया?या इत7या पटकन आलेLया hPतXgये मळु े दोघानं ा हसू यायला लागलं…kखदळत घरात qशरलो. घरात रामायण सaु होतं.. आeजी नी नातवावर चांगले सfं कार Oहावे _हणनू दर र%ववारF एक ए%पसोड नीलला दाखवायचा असा चगं बांधलेला.. नातू अनेक h›न आeजीला %वचाpन भंडावनू सोडत होता. ल¸मण सीतले ा सांगत होता, “मात,े या रेखे?या बाहेर काहFहF झालं तरF आपण जाऊ नये..”लगेच िOहडीओ पा्ऑज झाला.. “आeजी अशी लाईन मlये श7ती असते का ग? कw Nया?या आत कु णाला जाता येत नाहF?”आeजीनं kखडं लढवलF, “असेल कw रे. अलFकडे _हणे इलेि7£क करंट असणारF तारेची कंु पणं असतात. तसंच हे..” शंका समाधान झालं. आkण िOहmडओ पढु े सaु झाला.. ए%पसोड ?या शवे ट पयतn काहF नवीन शकं ा आजी?या नqशबानं आलF नाहF… मग ना•टा.. अचानक 41

आeजी वर बॉ_ब पडला.. “ आeजी मगाशी मी काहF बोललो नाहF. पण माग?या कु ठLया तरF ए%पसोड मlये दाखवलेलं कw सीता qशवधन•ु य घेऊन घोडा घोडा खेळायची.. चागं लFच शि7तमान असेल ना..” “ हो तर .. _हणनू तर qशव धन•ु य उचलनू Nयावर बाण लावायचा असा पण fवयवं रात होता नं,” नील चा मVु दा अजनू हF fप•ट होत नOहता. मlयेच बोलले, “ पण मग Pत?या शि7तशालF अस’याचा काय सबं ंध..?” “ _हणजे आई ती qशव धन•ु य उचलू शकत होती तर चालवू शकत असेलच…” “असेलहF” नीलन आता माŠ खरोखर सग|यांना गारद के ल.ं “ जर ती धन•ु य बाण चालवू शकत होती तर ती fवतःच सवु णम5 गृ आणनू Nयाचा ~लाऊज qशवू शकलF असती.. रामाला कशाला साvं गतलं कw मला ते सवु णम5 गृ हवं वगैरे”…आता काय कyपाळ संfकार करणार? %वषय बदलत Nयाची आवडती qमसळ खायला बाहेर जाऊ असं ठरल.ं . घरचा ना•टा कpन बाहेर qमसळ खाLलF कw जेवण बनवायला नको असा Kहशोब घालत बाहेर पडलो….. %वषय तवे uयावरच राKहला असला तरF माŒया डो7यात Xफरत होता…नीलला Nया?या चलु त भावाकडे खेळायला सोडू न परत येताना साके तला _हटलं, “ नीलचा मVु दा काहF चकू नOहता.. पण असं का? असं माŠ सारखं डो7यात येतंय…” साके त पटकन _हणाला, “ Nयात काय वषान5 ु वष5 चालत आलंय. fŠी हEट. बाल हEट.. वगैरे…सार•या माग’या असतात च कw बायकां?या.. काय बायको?”हात उडवत _हटलं, “ मी काहF तŒु याकडे कु ठLयाहF गो•टF साठ˜ हEट के लेला नाहF कw माvगतलF नाKहये…”यावर %वचार करत तो लाबं असं ह_म _हणाला.. मग _हणाला, “ माvगतलं नाहFस कधी . तू आणनू दे, तŒु याकडू न vगxट हवं असहं F _हणालF नाहFस. पण असं बरेचदा _हणालF आहेस कw मोरा?या माने?या रंगाचा ¥से šयायचाय एकदा…” “ हो तो तर šयायचाच आहे एकदा..” थोडा वेळ कार?या समोर?या काचेवर पाऊस पडत राKहला.. मग साके त हळूच _हणाला, “ पण घेतला नाहFस…hमोशन झाLयावर सVु धा नाहFस…,, आkण मी तशा रंगाचं साध_य5 असलेला टॉप आणला तर हरखनू जाऊन एका आठव„यात तीनदा घातलास…”आ›चया5नं Nया?याकडे पहातच राKहले…. qशकलेलF, कमावणारF मी Nया?याकडू न का अपे‘ा करत होत?े इतकw Kट%पकल आहे मी? मनाशी हा h›न परत परत %वचारत होत.े . मी vगxट साठ˜ हपापलेलF नाहF असचं उˆर qमळत राKहल.ं “ 42

XकतीतरF वेळा माŒया कमाईतनू भरपरू शॉ%पगं मी के लंय कw रे” उगीच तªडू न गेलं…साके त परत _हणाला, “ हो के लंस कw.. पण अगदF चपखल मागणी होती ती माŠ घेतलF नाहFस. मोरा?या मानेचा रंग काय आkण सवु णम5 गृ काय……अशा माग’या नव‰याने परु वाOया असा fŠी हEट होताच…..”यावर काहFच उˆर नOहतं. %वचारात पडले.. थोडी खEटू झाले.. खरsच आपLयाला आनदं झालेला Nयानं मोरा?या माने?या रंगाचा टॉप आणायचा hयNन के ला _हणनू .. Xकती सyु त मनात होतं हे.. Nयानं ल¸यात आणनू देई पयतn ल¸यात हF आलं नOहतं.%वचार थांबतच नOहत…े Xकती %पuया र7तातनू हे fŠीNव वहात आलंय. आदFम असं काहFसं…माŒया पaु षाकडू न काहFतरF मागायचं…ह7क दाखवायचा.. hेम qसVध कpन šयायच.ं . आपLया fŠीNवा?या श7तीचा वापर कpन fवतःशीच सखु ावायच…ं Nयानं माŒयासाठ˜ हे िजकं ू न आणावं ते िजकं ू न आणावं…fवतः मlये ‘मता असनू हF? हF कसलF hेमाची परF‘ा…‘णभर fवतःची लाजच वाटलF…. गyप झालेलF पाहून साके तच _हणाला, “ एवढं काय वाटू न घेतसे Nयात? hाणी प‘ी सग|या?ं यात रFत आहे हF…तलु ा सगु रण माKहNये, आपLया नर जोडीदाराकडू न घरटं %वणनू घेत.े . Nयात नाचनू पाहत.े . घरटं मजबतू असेल तर तो Pत?या %पLलाचं ा बाबा Oहायला योWय.. Nयाला ती पाट5नर _हणनु Pनवडत…े . हे सगळं जे आपLयाला वाटतं ते आपLया DNA मlये %पuयान%पuया साठवलंय. येणारच कw कधीतरF बाहेर…” हे ऐकLयावर थोडसं हसू आल.. “ सगळ मेलं %पलांसाठ˜….” असं _हणत नजर kखडकwबाहेर गेलF…. qभजलेLया साळंु7या एकमेकwं?या ओLया पखं ांमlये चोची खपु सनू एकमेकwंना कोरडं करत होNया. नकु Nयाच ओसpन गेलेLया सरFचा गारवा, ओलेतपं ण सगळीकडे भaन राKहलेल.ं . मातकट चॉकलेटF रंग आkण %पव|या चोचीचं ा %पवळाजद5 रंग पाहून डोळे चमकू लागलेले…तªडू न सहज Pनघालं, “ साके sत..” तो लगेच _हणाला, “ आय नो तलु ा हे मातकट आkण जद5 %पवळं कॉि_बनेशन आवडतं…साळंु7यां सारखं.” परत हसू फु टलं …मनात येत राKहल…ं “ असलं काहF Nयानं नाहF आणलं तरF चालेल. पण माŒया नजरेचा वेध घेत…माŒया 'साके sत' हाके ला असं मनकवडं काहFतरF उˆर देत रहाव…ं …… इला माटे ( कोLहापरू ) 43

%वभा अqमत नेहमी hमाणे बाLकनीत उभा राहून œश करत होता. रfNयावpन नेहमी सारखी वद5ळ चालू होती गाडयाचं ी, माणसांची. रfNयापलFकडLया चाळीतLया सामदु ाPयक नळावरहF नेहमीचाच गलका, भाडं ाभांडी. एवuयात Nयाचे ल‘ हंडा घेऊन मागे उ{या असलेLया Nया शाळकरF मलु F कडे गेले आkण तो बघतच राKहला आkण %वभा आठवलF Nयाला. %वभा, Nयाची लहानपणीची सखी. तो अqलबागला रहात होता Nया वा„यात बदलF होऊन आले होते Pतचे बाबा आkण ती फॅ qमलF. %वभा लहान होती तOे हा.. असेल PतसरF चौथीत. मलु Fंची शाळा वेगळी होती. Nयामळु े शाळेत आkण जाताना येताना कधी Pत?याशी संबधं येत नसे. वा„यात खेळताना माŠ ती सगळी मलु े एकŠच खेळत. हस‰या, साव|या, टपो‰या डो|या?या %वभाला vचडवायला सग|यांनाच आवडायचे कारण ती लगेच रडकंु डीला यायची. तो माŠ ब‰याच वेळा Pतची बाजू घेऊन इतरांना दम Vयायचा, Nयामळु े Nया दोघाचं ी चागं लF गEटF जमलF होती. नवीन नवीन होती ती, तOे हा लागोपाठ ३-४ Kदवस Nयाने Pतला शाळेत जाताना लागणारा रfता टाळून एका झाडाखालF बसलेले बPघतले होत.े कु तहू ल _हणनू मVु दाम वॉच ठे वला Nयाने Pत?यावर Pतला समजू न देता. घpन Pनघायची शाळेत जाय?या वेळेवर आkण घरF यायची हF तशी रोज?या वेळेतच, पण मग हF शाळेत न जाता असा टाईमपास का करत,े ते Nयाला कळेना. एकदा शवे टF Pतला Pतथे एकटFला गाठू न %वचारलेच Nयाने. लगेच गोरFमोरF होऊन रडायला सaु वात के लF Pतने. मग कळले ते असे.. ती आधी रहात होती, Pतथे शाळा छोटF होती, Nयामळु े बाईना ती आवडायची, मलु ांमlये हF ती आवडती होती पण इथे तलु नेने मोŸया शाळेत कोणी Pत?याकडे %वशषे ल‘ देत नOहत,े Nयामळु े हF शाळा Pतला आवडत नOहती. Nयात एकदा बाई काहFतरF ओरडLया Pतला Nयामळु े तर शाळा Pत?या मनातनू च उतरलF. Pतने ठरवले, या शाळेत जायचेच नाहF, पण घरF ऐकू न कोण घेणार, _हणनू Pतचा Pतने माग5 काढला.. मी या शाळेत जाणारच नाहF आkण _हणनू हे झाडाखालF बसणे चालू झाले. नशीब, हे कोणा?या ल‘ात आले नOहते आkण हे आˆाच सpु झाले होत.े घरF न 44

सांगाय?या कबलू Fवर ती बोलती झालF होती. हळू हळू Pतची समजतू घालनू , शाळेत बा¯ना थोडा Pतचा इPतहास सांगनू मी Pतला शाळेत aळायला मदत के लF होती. अशा hकारे Pत?या घर?या?ं या नकळत Pतला अशी मदत के Lयाने आमची चागं लFच दोfती जमलF होती. तशी लाघवी होती ती. एकदा जीव लावला कw जीव ओवाळून टाकणारF. hथम शाळेत जाताना एवढा Šास देणारF %वभा नंतर Nया शाळेत एवढF रमलF कw शाळेतफ“ खोखो खेळून शाळेला fपध“त िजंकवनू पदके आkण £ॉxया qमळवनू दे’यात Pतचे मोठे योगदान होत.े फु लाचं े बरेच वेड होते Pतला. आम?या वा„यासमोरच रfNया पलFकडे गॅरेज होतं, दaु fतीला आलेले £क पडू न असतं Pतथे. %वभा आkण Pत?या म•ै Šणींचा सकाळ, सlं याकाळ अ„डा जमायचा Pतकडे न चकु ता. टायर वर पाय देऊन पटापट एके क जण एके का £क वर चढायची आkण …ॉका?या ओ?यात, पडलेलF बकु ळीची फु ले गोळा कpन आणायची. मग अगं णात Nयाचं े गजरे करत बसाय?या सग|या आkण मग Nयाचे Pनगुतीने वाटप हF चाले. अशा अनेक आठवणी. बरोबरच नजरेसमोर एकŠ वाढत असLयामळु े Nया वा„यातLया मलु ामं lये फरक वाटायचाच नाहF, सगळे एका कु टुंबासारखे एकŠ qमळून qमसळून गेलो होतो. अ{यासात हF कोणाला काहF अडले कw %वचार’यासाठ˜ आई वmडलांपे‘ा हे qमŠ म•ै Šणीच जाfत आठवायचे. मला आठवत, गkणत %वषय Pतचा जरा क?चाच. Nयामळु े छोEया छोEया शकं ा घेऊन बाईसाहेब याय?या माŒया कडे (अfमाKदकांचे गkणत चागं ले होत,े वगा5त हायेfट असे बरेच वेळा) मग हातातले बाजलू ा ठे वनू आधी Pतचे शंका Pनरसन करावे लागे. नंतर सांगतो _हणले तर लगेच गाल फु गायचे बाईसाहेबाचं े. झोपा|यावर झोके घेता घेता समजावलेLया अशा XकतीतरF क%वता हF आहेत आठवणीत. भाषा %वषय माŠ आवडीचे होते तीचे, Nयामळु े Nया बाबतीत Pतची आघाडी असे. शाळे?या अ{यासा?या पfु तकात नसलेLया अशा अनेक कथा क%वता येत मग अशा अ{यासामlये, गyपानमlये . आमचा वा„यातLया मलु ाचं ा असा ºुप मग एकŠ येऊन खपू धमाल करायचा. कधी जवळ?या गडावं र fवारF Oहायची, चौल ?या दˆा?या देवळासारखी देवळे तर धावत धावत Nया?या पाय‰या चढाय?या fपध“मळु े कायम ल‘ात 45

रहायची. कधी सायकलची रेस लागायची. कधी सकाळ सकाळी सम°ु XकनारF वाळूमlये पळायची fपधा5 लागायची. खरचं %वल‘ण Kदवस होते त.े आपापLया कु टुंबापे‘ा आ_हF आम?या या ºुप सोबतच जाfत असायचो. आवडी Pनवडी, दखु ले खपु ले घर?यापं े‘ा या दोfताशं ीच जाfत बोलले जायचे. Nयामळु े घरचे हF •बनघोर असायचे, घरF काहF साvं गतले नाहF तरF ºुपमधLयापं कै w कोणालाहF बोलवनू कोणीहF %वचाp शकत होत,े एवढा मोकळेपणाहF होता सवाnमlये. पण तवे uयातच आ_हF मंबु ईला qशxट झालो आkण Pत?या वmडलांची हF वlयाल5 ा बदलF झालF Nयामळु े ते सगळे हF Pतकडे गेले. छान जळु लेLया तारा मlयेच बेसरू होऊन तटु ाOयात तसं झालं काहFसं. मŠै ीच जाfत होती आमची पण NयातहF कु ठे तरF हळुवार अकं ु र तराp लागले होत,े पण ते सगळं Pतथेच थाबं लं. \"अरे अqमत, झालं कw नाहF तझु ं तªड धवु नू , चहा गार होतोय कधीपासनू \" आईचे हे बोलणे ऐकू न जसा fवyनातनू जागा झालो मी आkण मकु ाट तªड धवु ायला आत वळलो. h»ा पावगी 46

सफल hेम खरंतर ती दपु ारची वेळ होती. पण Kदवस माŠ पावसा|यातले होत.े Nयामळु े खपू अधं ाpन आलं होतं. ढगांची qशवण कधीहF उसवनू Nयातनू पाऊस कोसळ’याची श7यता दाट होती आkण झालहं F तसचं . आता Nया अधं ारलेपणाला सोबत होती ती फ7त Pन फ7त कोसळणा‰या पावसाची. बाकw वातावरणात एक Pन:fत~ध शातं ता पसpन राKहलF होती. आभाळातनू झाडा?ं या शo„यांवर कोसळणा‰या आkण पानावं pन खालF ओघळत जाणा‰या पावसा?या जड थoबानं ा झले ता झले ता झाडाचं ी पानहF जडावनू खाल?या Kदशने े वाकत होती. छोEया छोEया वा„यानं ा जोडणारे डाबं रF रfतहे F Nया कोसळणा‰या पावसात मनमरु ाद qभजत होत.े अधनू मधनू असणा‰या रfNया?ं या गालावर?या ख|या मातकट पा’याने भpन वाहत होNया. झाडांवर कोसळणा‰या पावसाचा आवाज वेगळा होता, घरा?या कौलावं र कोसळणा‰या पावसाचा आवाज वेगळा होता आkण पागो|यामं धनू पडणा‰या पाऊस माळेचा आवाज वेगळा होता. हे सगळे आवाज कानानं ी Kटपत आkण ते Pन:fत~ध वातावरण अनभु वत ती घरा?या Oहरा„ं या?या जाळीत Pनवातं बसलF होती. जेवण आवpन fवयंपाक घराची झाकपाक झालF होती आkण दपु ार?या कॉफwला अजनू वेळ होता. हF जी मधलF वेळ होती ती कायम Pतची fवतःची. यात ती कधी qलखाण करत बसायची तर कधी वाचत. पण Oहरा„ं यातलF हF Pतची खास आवडती जागा. आज?यासारखा पाऊस पडत असेल तर माŠ ती Pत?या बाकw सग|या आवडीPनवडी बाजलू ा ठे वनू फ7त पाऊस बघत बसायची XकतीहF वेळ… न कं टाळता. पाऊस _हटलं कw लोकानं ा qभजायची, Nयात दंगा करायची हौस असत.े पण हF माŠ Nया सग|यांपे‘ा वेगळी. पावसाचा आवाज जसजसा वाढत जाईल तसतशी हF आतनू शांत शातं होत जायची. qभजायला चल _हणनू आºह करणारंहF Pत?या घरF कोणीच नOहतं, कारण एकटFच तर राहत होती ती घरात. पावसा|यातलं असं वातावरण असलं कw, Pतला एकटचं राहणं अvधक आवडायचं. Pत?या समाधीत कोणाचाहF OयNयय Pतला चालायचा नाहF. अथा5त तसा Šास देणारं कोणी नOहतचं Pत?यापाशी… तरFहF. पण Nया Kदवशी दपु ारF माŠ Pत?या या समाधीत अचानक OयNयय आला. अगं णातLया बे„यावpन, वाटेत साठलेLया पा’यातनू उ„या 47

मारत एक vचबं qभजलेलF Oय7ती Pत?या घरा?या qभतं ीलगत येऊन उभी राKहलF. पावसात पणू 5 qभजलेलF असलF तरFहF आता माŠ पागो|यांपासनू शरFराला साभं ाळत ती Oय7ती qभतं ीला अvधकाvधक vचकटत होती. जाळीतLया Pत?या जागेवpन ती Oय7ती Kहला Oयविfथत Kदसत होती, पण पावसापासनू आडोसा qमळव’या?या hयNनात Nया Oय7तीला माŠ हF KदसलF नOहती.आपLया समाधीत कोण हा अचानक उपटला _हणनू खरंतर ती नाराज झालF, पण के सांवpन पाणी ओघळणा‰या Nया?या चेह‰याकडे Pतचं ल‘ जाताच ती अचानक थबकलF. हा चेहरा तोच होता जो Pतला माग?या आठव„यात बाजार?या वाटेवर Kदसला होता. तवे ढF एक गो•ट आठवताच बाकw गो•टF पटापट Pत?या नजरेसमोpन सरकत गेLया. झाडाचं एखादं वाळलेलं पान नदF?या वाहNया hवाहात पडलं तर कसं पटकन नजरेआड होईल ना Nया गतीने Pतने माग?या Nया आठव„यातLया गो•टF पाहून घेतLया. माग?या आठव„यात बाजारातनू परत घरF येताना वाटेत हाच तर कॅ नOहास आkण रंग-œशचा पसारा घेऊन बसलेला Pतला Kदसला होता. अचानक काहF छान नजारा ·•टFस पडLयावर गडबडीने बसला असणार हे Nया?या िfथतीवpन Pतने ओळखलं होतं. पण Nया?या vचŠ रेखाट’यात माŠ ती गडबड कु ठे हF Kदसनू येत नOहती. कॅ नOहासवरची ती …े श रंगसंगती, Nयावरचे Nयाचे ते सहज f£ो7स, हळूहळू िजवंत होत जाणारं vचŠ…हे सगळं पाहून ती भोवताल %वसpनच गेलF. आपण अशा अवfथेत Xकती वेळ उ{या आहोत हे देखील Pतला कळलं नाहF. डो|यांसमोर वाजणा‰या Kटचकwने ती भानावर आलF. थोडे खिजल भाव Pत?या चेह‰यावर उमटले पण Nयापे‘ा इतकw छान कलाकारF hNय‘ पाहायला qमळाLयाचा आनंद Nयावर जाfत होता. Nयानं भानावर आणLयावर काय बोलावं हे न कळून ती फ7त मदं हसत Nया?याजवळून Pनघनू गेलF. ती जात असलेलF वाट आkण Pतची पाठमोरF आकृ ती याकडे तो बराच वेळ बघत उभा राKहला. शवे टF Nयाची नजर तर कलाकाराचीच होती ना. हे सगळं आठवनू Pत?या चेह‰यावर थोडं हसू फु टलं खरं, पण Nयाला घरात šयावं कw नाहF हा सं¨म Nयावर जाfत उठू न Kदसत होता. कलेवर?या hेमानं Pतला दार उघडायला भागच पाडल.ं दारात Pतला उभी पाहून Nयाची अवfथाहF काहF वेगळी झालF नOहती. दारातनू तो आत येईपयतn ती आतनू टॉवेल घेऊन आलF आkण Nयाला अगं पसु ायला टॉवेल देऊन कॉफw कर’यासाठ˜ ती आत वळलF. गॅस शगे डीजवळ उभी असताना Pत?या मनात हळूहळू वेगवेग|या भावनांचे वारे वाहायला लागले. Nया भरातच के लेLया कॉफwचे 48

दोन मग £ेमधनू घेऊन ती जेOहा बाहेर आलF, तOे हा Oहरां„यातLया दोन आरामख?ु या5 थोडं अतं र ठे वनू शजे ारF शजे ारF ठे वलेLया Pतला KदसLया. पाऊस अजनू थांबला नOहता, पण Nयाचा जोर माŠ कमी झाला होता. आता पागो|यातनू पडणा‰या पाऊस माळेचे मणी Kदसत होत.े दोघं काहF न बोलता शांतपणे पाऊस बघत गरम कॉफwचे घोट घेत होत.े श~द नसले तरF नजर आkण चेह‰यावरचे भाव तर गyप राहू शकत नOहत.े यात Pतचा चेहरा अvधक बोलका. कॅ नOहासवर?या रंगामं ळु े Pत?या आय•ु यात रंग उधळ’याची श7यता Pनमा5ण झालF होती. पण….Pनसगा5तले अनेक%वध रंग जरF Nयानं ा मोहात पाडत असले तरF आय•ु यातLया या रंगात माŠ….तो कलाकार होता आkण ती जाणकार ददž. NयाKदवशी Nयाला vचŠ काढताना Pतने पाKहलं होतं. कलेशी Nयाचं एकpप होणं, Pनसग5 जे म7ु तहfते देतोय ते म7ु तपणे कॅ नOहासवर vचतारणं यावरच तर ती मोहून गेलF होती. Nया?या f£ो7स वpन Pत?या ल‘ात आलं होतं कw, हा काहF कु ठLयाहF बधं नाला पाळणारा, बंधनात राहणारा कलाकार नाहF. hNयेक गो•टFत स-दय5 शोधणारा, पाहणारा आहे हा. कलाकार _हणजे तसाच हवा ना! एकाच फु ला?या स-दयात5 कधी फु लपाखp अडकत नाहF. एका फु लावpन दसु ‰या फु लावर qभरqभरत राहतं _हणनू तर हF स•ृ टF रंगीन होत.े Pतचं मन Nया?याकडे धावत होतं, पण मनाला आवर घाल’यासाठ˜ Pतला काहF क•ट करावे लागले नाहFत. कारण Pतला माहFत होतं कw, बधं नात अडकवनू ठे वणारं hेम काहF खरं hेम नाहF. एकŠ आय•ु य नाहF घालवलं तरF Nया?या कलेवरचं माझं हे hेम काहF कमी होणार नाहF न7कwच. मग मी कशाला Nयाला अडकवनू ठे ऊ. जेवढF म7ु तपणे तो भरारF घेईल तवे ढF Nयाची झपे उं च असेल. मनातLया मनात ती खपू बोलत होती आkण डो|या?या कोप‰यातनू Nयाला हळूच >याहाळत होती. पण तो माŠ fवतःतच रमलेला होता. इकडे पाऊसहF थांबत आला होता. मनात घªघावू पाहणारं वादळ Pतने शातं के लं होतं. दपु ारचं अधं ारलेपण जाऊन आता ताजी सlं याकाळ उमलायला लागलF होती. पाऊस उघडLयानतं रची शातं ता आता पसरलF होती. आवाज येत होता तो फ7त पागो|यांमधनू खालF साचलेLया पा’यात पडणा‰या एखाद दसु ‰या थoबाचा. तो Pतचा Pनरोप šयायला उठला तशी PतनेहF उठू न Nयाचा Pनरोप घेतला…नावहF न %वचारता. आला तसा तो भराभर Pनघनू हF गेला. आता परत Nया घरात उरलF ती एकटF आkण 49

Nया?या अिfतNवाची ताNपरु ती खणू …Nया?या ओLया कप„यांमळु े ओले झालेले आरामखचु –चे कापड. जिfमन जोगळेकर. तासगांव 50