ค่มู ือการนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน ข้อมูลทางบรรณานกุ รม ณฐั กติ ต์ิ พรบณั ฑติ ยป์ ทั มา. คมู่ อื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พน้ื ฐานสำหรบั ประชาชน .กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พ์ชมุ นุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทยจำกัด,๒๕๕๘ 56 หนา้ : ภาพประกอบ ๑.การนวดไทย - พ้นื บา้ น ๒.การแพทย์พืน้ บ้าน ๓.การนวด-ท่าพ้นื ฐาน คณะทปี่ รกึ ษา ผศ.(พเิ ศษ) ดร.นพ. ธวชั ชยั กมลธรรม อธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก นายแพทย์ปภัสสร เจียมบญุ ศร ี รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก นายประสาท ตราดธารทพิ ย ์ รองอธบิ ดีกรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก นางเสาวณีย์ กุลสมบูรณ์ ผู้อำนวยการสำนักการแพทยพ์ ื้นบา้ นไทย บรรณาธิการ นักวิชาการสาธารณสขุ ชำนาญการพเิ ศษ เรือตรีหญิงธนดิ า ขนุ บญุ จันทร ์ คณะบรรณาธิการ นกั วิชาการสาธารณสุขชำนาญการ นางฉันทนา กระภฤู ทธิ์ นกั วชิ าการสาธารณสขุ ชำนาญการ นางสาวสริ ลิ ดา พมิ พา นกั วิชาการสาธารณสขุ ชำนาญการ นางสาวอาภากรณ์ เตชรตั น์ นกั วิชาการสาธารณสุขปฏิบตั กิ าร นายกฤษณะ คตสุข นักวชิ าการสาธารณสขุ ปฏบิ ัติการ นางสาวภัทร วาศนา ผู้ช่วยแพทย์แผนไทย จ.กาญจนบุรี นางวิรงรอง วเิ ศษสิงห์ เจ้าหนา้ ท่ีบริหารงานท่วั ไป นายนครินทร์ แก้วเก็บ ISBN สงวนลิขสิทธ์ิตามพระราชบญั ญัตลิ ิขสิทธ์ิ พ.ศ. ๒๕๓๗ พิมพค์ รัง้ ที่ ๑ กันยายน ๒๕๕๘ จำนวนพมิ พ์ ๕๐๐ เล่ม จัดพิมพ์โดย สำนกั การแพทยพ์ ้ืนบา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข อำเภอเมอื ง จงั หวดั นนทบุรี ๑๑๐๐๐ โทรศัพท/์ โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๗๘๐๘ พิมพท์ ่ี โรงพมิ พช์ มุ ชุนสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด ๗๙ ถนนงามวงศ์วาน เขตจตุจกั ร กรงุ เทพฯ ๑๐๙๐๐ โทรศัพท์ ๐-๒๕๖๑-๔๕๖๗ โทรสาร ๐-๒๕๗๙-๕๑๐๑
คำนำ คมู่ อื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พน้ื ฐานสำหรบั ประชาชน เปน็ หนงั สอื ทร่ี วบรวมและสังเคราะหภ์ ูมปิ ญั ญาการนวดจากหมอพน้ื บา้ นภาคกลาง มาจัดทำเป็น รูปเล่มเพ่ือเผยแพร่ให้กับผู้สนใจทั้งภายในและภายนอกวงการแพทย์และสาธารณสุข โดยสามารถนำความรไู้ ปใชใ้ นการนวดเพอ่ื รกั ษาอาการตา่ งๆ ในเบอ้ื งตน้ ไดด้ ว้ ยตนเอง ภูมิปัญญาการนวดพ้ืนบ้านมีความสำคัญต่อคนในชุมชนมาเป็นเวลานาน ช่วยรักษา อาการเจ็บปวดทำให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้น โดยพบว่าภูมิปัญญาการนวดของ หมอพนื้ บา้ นนน้ั มคี วามชำนาญและเชยี่ วชาญเฉพาะบคุ คล กระบวนการนวดแกอ้ าการ จะแตกต่างกันในแต่ละภูมิภาค การเรียกช่ือของจุดที่นวดหรือแนวเส้นที่นวดก็ แตกต่างกับชื่อของแนวเส้นประธานสิบที่เป็นหัวใจสำคัญของการนวดแบบราชสำนัก ทำให้การนวดแบบพ้ืนบ้านไม่มีชื่อเรียกของจุดหรือแนวเส้นท่ีนวดอย่างเป็นทางการ และการนวดก็ไมไ่ ด้ใชน้ ว้ิ มือแตเ่ พยี งอย่างเดยี ว แต่ยังใชอ้ วัยวะตา่ งๆ เช่น ศอก แขน เข่า เท้า ในการลงน้ำหนกั ตามจดุ หรอื แนวเสน้ ทผี่ ปู้ ว่ ยมอี าการร่วมดว้ ย ทัง้ นเ้ี พ่อื ช่วย รกั ษาอาการตา่ งๆ ใหด้ ขี ้ึน จากการศึกษาและสังเคราะห์องค์ความรู้ของหมอนวดพื้นบ้านภาคกลางท่ีมี ความเชยี่ วชาญในการรกั ษา สามารถรวบรวมและสงั เคราะหอ์ าการตา่ งๆ ทห่ี มอพน้ื บา้ น ภาคกลางสามารถรักษาได้จำนวน ๕๐ อาการ แต่เพ่ือประโยชน์ต่อการเรียนรู้และ ฝึกทักษะจึงได้จัดทำแนวทางการนวดพื้นฐานเบ้ืองต้นจำนวน ๗ ท่า เพ่ือใช้เป็น แนวทางในการเรียนรู้ตามภมู ิปัญญาการนวดพ้นื บ้านภาคกลางขน้ั เรม่ิ ต้น และยังเป็น การสืบทอดอนุรักษ์ภูมิปัญญาการนวดพื้นบ้านของไทยไม่ให้สูญหายไปจากชุมชน ทง้ั นก้ี ารสรา้ งความเขา้ ใจและรกั ทจ่ี ะเรยี นรภู้ มู ปิ ญั ญาดง้ั เดมิ เปน็ คณุ ประโยชนท์ ช่ี ว่ ยให้ ประเทศชาติมีความเจริญก้าวหน้าและการเผยแพร่ช่ือเสียงการนวดพื้นบ้านไทยให้ เป็นที่ประจักษส์ สู่ าธารณชนไดเ้ ป็นอยา่ งดี บัดนก้ี ารรวบรวมองค์ความรู้การนวดแบบ พน้ื บา้ นไดเ้ สรจ็ เรยี บรอ้ ยแลว้ จงึ ไดจ้ ดั พมิ พเ์ ปน็ รปู เลม่ เพอ่ื ถา่ ยทอดภมู ปิ ญั ญาการนวด พ้ืนบา้ นใหก้ ับผู้สนใจได้นำไปใช้ประโยชนเ์ พื่อรกั ษาอาการตา่ งๆ ต่อไป 3 คมู่ ือการนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในท่าพืน้ ฐานสำหรับประชาชน
สำนักการแพทย์พ้ืนบ้านไทย ขอขอบคณุ หมอพื้นบา้ น เจ้าหนา้ ทีแ่ ละผูม้ ีสว่ น เกยี่ วขอ้ งทกุ ทา่ น ทไี่ ดร้ ว่ มกนั พฒั นาและจดั ทำหนงั สอื เลม่ นข้ี นึ้ โดยหวงั วา่ ทา่ นทสี่ นใจ และนำความรู้ดังกล่าวไปใช้จะได้รับประโยชน์และเป็นทางเลือกในการรักษาสุขภาพ เบ้ืองต้นได้ ท้ังนี้หากมีข้อเสนอแนะหรือติชมประการใด สามารถแจ้งให้กรมพัฒนา การแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื กทราบ เพ่อื การปรับปรงุ แกไ้ ขในคร้ังตอ่ ไป ให้ดีขน้ึ (ผชู้ ่วยศาสตราจารยพ์ เิ ศษ ดร.นพ. ธวชั ชัย กมลธรรม) อธิบดกี รมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก 4 คูม่ ือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
สารบัญ หนา้ ๓ ๖ คำนำ ๖ สารบญั ตาราง ๙ สารบัญภาพ ๙ ๑. การนวดพ้นื บ้านภาคกลาง ๙ ความสำคัญของการนวดรักษา ๑๑ การจำแนกอาการ ๑๑ ๒. หลกั การนวดพ้ืนบา้ นภาคกลาง ๑๒ การซกั ประวตั ิ ๑๒ การตรวจร่างกาย ๑๓ ข้อควรระวังและข้อห้ามในการนวดรกั ษา ๑๔ ขอ้ ควรปฏบิ ตั หิ ลงั การนวด ๑๕ ๓. การนวดท่าพนื้ ฐาน ๒๓ ทา่ ที่ ๑ ท่านงั่ นวดขา ๒๘ ท่าที่ ๒ ท่านอนนวดขา ๓๗ ท่าท่ี ๓ ท่านอนนวดแขน ๔๒ ทา่ ที่ ๔ ท่านอนตะแคงนวดแขนท่อนบน ๔๘ ทา่ ที่ ๕ ท่านอนตะแคงนวดขา ๕๓ ทา่ ที่ ๖ ท่านอนคว่ำนวดหลงั ๕๙ ท่าท่ี ๗ ท่านอนหงายนวดศรี ษะ ๔. เอกสารอา้ งองิ 5 ค่มู ือการนวดแบบพ้นื บ้านภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรบั ประชาชน
สารบัญตาราง หนา้ ๑๐ ตารางท่ี ๑. การจำแนกอาการและจำนวนอาการที่รักษาได้ หน้า ๑๕ ภาพที่ สารบญั ภาพ ๑๖ ๑๖ ๑. ท่าเริ่มตน้ ๑๗ ๑๗ ๒. นวดนว้ิ เทา้ ๑๘ ๑๙ ๓. นวดหลงั เท้าดว้ ยน้วิ โป้ง ๒๐ ๒๐ ๔. นวดหลังเท้าดว้ ยท่อนแขน ๒๑ ๒๒ ๕. การหมนุ ขอ้ เทา้ ๒๓ ๒๔ ๖. เปิดประตลู มข้อเทา้ ๒๕ ๒๖ ๗. การนวดขา ๒๗ ๒๗ ๘. ท่าเริ่มต้น ๒๘ ๒๙ ๙. การวางแขนของผูน้ วด ๑๐. ขั้นตอนการนวดหนา้ ขา ๑๑. นวดสะบกั ไหล่ ๑๒. ทา่ เร่ิมตน้ ๑๓. การนวดเส้นต้นขาด้านใน ๑๔. ทา่ เรม่ิ ตน้ ๑๕. ขนั้ ตอนการนวดเสน้ ขาด้านใน ๑๖. ทา่ เริ่มตน้ ๑๗. เปิดประตูลม (ทีต่ น้ ขา) ๑๘. ท่าเริ่มตน้ ๑๙. เปดิ ประตูลมมือ 6 คมู่ อื การนวดแบบพนื้ บ้านภาคกลางในทา่ พ้นื ฐานสำหรบั ประชาชน
ภาพที่ หน้า ๒๐. นวดน้วิ มือ ๒๙ ๒๑. หมนุ ข้อมือ ๓๐ ๒๒. นวดฝา่ มอื ด้วยทอ่ นแขน ๓๐ ๒๓. นวดอุ้งมือดว้ ยศอก ๓๑ ๒๔. นวดแขนท่อนล่าง ๓๒ ๒๕. นวดแขนท่อนบน ๓๓ ๒๖. ขัน้ ตอนการนวดแขนท่อนบน ๓๔ ๒๗. ท่าเริ่มตน้ ๓๕ ๒๘. การนวดคลงึ น้ิวมอื หลังมือ ๓๕ ๒๙. การคลึงลกั ษณะขวางลำแขนของผู้ถูกนวด ๓๖ ๓๐. ทา่ เริม่ ต้น ๓๗ ๓๑. ขน้ั ตอนการนวดแขนทอ่ นบน ๓๘ ๓๒. นวดคลงึ เส้นหัวไหล ่ ๓๙ ๓๓. หมุนหวั ไหล่ตามเข็มนาฬกิ า ๔๐ ๓๔. นวดขอ้ ไหลด่ ้านหลัง ๔๑ ๓๕. ท่าเริ่มต้น ๔๒ ๓๖. นวดฝ่าเท้า ๔๓ ๓๗. นวดขอ้ เทา้ ถึงใต้ขาพบั ๔๔ ๓๘. นวดขาท่อนบน ๔๔ ๓๙. นวดขาทีง่ อตง้ั ฉากกับลำตวั ๔๕ ๔๐. นวดคลึงบรเิ วณเหนอื เข่าถึงสะโพก ๔๕ ๔๑. นวดบริเวณขาพบั ถึงตน้ ขา ๔๖ ๔๒. นวดก้นย้อย ๔๗ 7 ค่มู ือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน
ภาพท ่ี หน้า ๔๓. ทา่ เร่ิมต้น ๔๘ ๔๔. ทา่ นวดหลงั ๔๙ ๔๕. แสดงสะบักไหล ่ ๕๐ ๔๖. ทา่ นวดสะบกั ไหล่ ๕๐ ๔๗. การนวดคลงึ ตน้ คอ ๕๑ ๔๘. การนวดคลงึ ศีรษะด้านหลัง ๕๒ ๔๙. ทา่ เริม่ ต้น ๕๓ ๕๐. การนวดศีรษะท่านอนหงาย ๕๔ ๕๑. การนวดบรเิ วณหัวคว้ิ ๕๕ ๕๒. การนวดคลงึ ขอบตาด้านบน ๕๕ ๕๓. การนวดคลงึ แกม้ ด้วยนว้ิ ๕๖ ๕๔. การนวดคลงึ แกม้ ด้วยองุ้ มอื ๕๖ ๕๕. ท่าเรมิ่ ต้น ๕๗ ๕๖. การกดโดยใช้ปลายน้ิว ๕๗ ๕๗. การกดโดยใช้อ้งุ มือ ๕๘ ๕๘. การวางทอ่ นแขนบนหน้าท้อง ๕๘ 8 คูม่ ือการนวดแบบพืน้ บา้ นภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรับประชาชน
การนวดพน้ื บา้ นภาคกลาง ความสำคัญของการนวดรกั ษา การนวดพ้นื บ้าน เป็นภมู ปิ ัญญาดัง้ เดิมของหมอนวดแบบพื้นบ้าน ทีม่ คี ุณคา่ ต่อคนในชาติเป็นอย่างย่ิง โดยเฉพาะในชุมชนที่มีความจำเป็นต้องรับการรักษาท่ี ใกลบ้ า้ นสะดวกรวดเร็ว ประหยัดเวลาและค่าใช้จา่ ย การนวดเพ่ือการรกั ษาจงึ มีความ สำคัญเป็นอย่างมาก สำนักการแพทย์พ้ืนบ้านไทยได้ดำเนินการศึกษาและสังเคราะห์ องค์ความรู้การนวดพื้นบ้านภาคกลาง โดยได้ศึกษาถึงรายละเอียดของการนวด รกั ษาอาการตา่ ง ๆ จากหมอพนื้ บา้ นทวั่ ประเทศ และพบวา่ มคี วามแตกตา่ งกนั ในแตล่ ะ ภมู ิภาค แตส่ ามารถนำมาสังเคราะห์และรวบรวมเป็นภมู ปิ ญั ญาการนวดรักษาอาการ ของหมอพื้นบ้านภาคกลางได้ทั้งส้ินจำนวน ๕๐ อาการ ผู้ที่ผ่านการเรียนรู้ด้านการ นวดแผนไทยมาแลว้ สามารถเรยี นรไู้ ดร้ วดเรว็ กวา่ ผทู้ ย่ี งั ไมเ่ คยศกึ ษามากอ่ น แตอ่ ยา่ งไร ก็ตามกระบวนการนวดเพื่อการรักษาตามภูมิปัญญาของหมอพ้ืนบ้านน้ัน จำเป็นท่ี ผ้เู รยี นจะตอ้ งให้ความเคารพเช่ือม่ันและยดึ ถอื ตามแนวทางในการฝกึ ปฏิบัติ เน่อื งจาก ผทู้ ไี่ ดร้ บั การสบื ทอดความรทู้ กุ คนมคี รผู ถู้ า่ ยทอดวชิ าแทบทง้ั สนิ้ การเคารพครอู าจารย์ จงึ เป็นสิง่ ทผ่ี ู้เรยี นต้องยึดถือและปฏิบัติอยา่ งเคร่งครดั การนวดแบบพ้ืนบ้านน้ัน มีรายละเอียดและกระบวนการนวดที่แตกต่างกัน และค่อนข้างมาก การรวบรวมและสังเคราะห์องค์ความรู้เรื่องการนวดแบบพื้นบ้าน จงึ ไดจ้ ดั ทำเปน็ ความรพู้ นื้ ฐานเบอ้ื งตน้ เพอ่ื ใหผ้ เู้ รยี นมคี วามเขา้ ใจการนวดแบบพน้ื บา้ น และฝึกปฏิบตั ิในทา่ ท่ถี กู ต้องเป็นลำดบั แรกในเบ้อื งต้น โดยไดร้ วบรวมองค์ความรู้และ จัดทำเป็นแนวทางการนวดในท่าพื้นฐานดังกล่าวได้แล้ว ผู้เรียนสามารถนำความรู้ ไปใช้ในการฝกึ ทกั ษะขัน้ สงู ในโอกาสตอ่ ไป การจำแนกอาการ การนวดรักษาอาการของหมอนวดพื้นบ้านภาคกลาง จากการศึกษา รายละเอียดมีจำนวน ๕๐ อาการท่ีสามารถรักษาได้โดยจำแนกอาการที่เป็นและ จัดหมวดหมขู่ องอวัยวะทห่ี มอพ้ืนบ้านรกั ษาไดด้ งั นี้ 9 คู่มือการนวดแบบพนื้ บา้ นภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน
ตารางที่ ๑ การจำแนกอาการและจำนวนอาการทรี่ ักษาได้ ท่ี ส่วนตา่ งๆ จำนวนอาการ หมายเหตุ ของร่างกาย ทรี่ กั ษาได้ (ตวั อย่างของโรค/อาการ) ๑ ศรี ษะ - คอ ๑๔ ปวดต้นคอ,คอแข็ง/คอตกหมอน/ คอเคลด็ ,ปวดหวั ไมเกรน, ปวดระหว่างหวั คว้ิ ๒ หนา้ อก – ท้อง ๓ ทอ้ งตงึ /ตงึ เป็นเถาดาน มดลูกควำ่ /เอยี ง อาการเหน่อื ยง่าย ๓ หลงั บ่า ไหล่ ๖ ปวดสะบัก ไหล่ตดิ ปวดเอว ปวดหลังปวดกระดกู สันหลงั ปวดกน้ ย้อย หมอนรองกระดกู ทบั เส้นประสาทแขน ๔ แขน – มอื ๑๐ ปวดขอ้ ศอกปวดหลงั แขน ปวดข้อพับปวดขอ้ มือ ปวดข้อนวิ้ หวั แมม่ ือนวิ้ ล็อค ๕ ขา – เท้า ๑๖ ปวดต้นขา เข่าเสื่อม ปวดเข่าเข่าเคลือ่ น (เกิดจากอุบัติเหตุ) ปวดใตข้ อ้ พบั ปวดร่องสันหนา้ แขง้ ปวดขอ้ เทา้ ข้อเทา้ แพลง ปวดข้อน้วิ โป้ง/นิ้วก้อย ปลายเท้าชาปวดโคนขาดา้ นใน /ดา้ นหนา้ /ดา้ นหลงั /ด้านนอก (จดุ นั่งพับเพยี บ) เท้าเย็น นอ่ งเปน็ ตะครวิ ๖ ทุกส่วน ๑ อมั พฤกษ์ / อมั พาต รวม ๕๐ 10 คมู่ ือการนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรับประชาชน
หลกั การนวดพน้ื บา้ นภาคกลาง การนวดเพื่อรักษาอาการ สิ่งสำคัญคือจะต้องซักถามอาการผู้ท่ีเป็น โดยการซักประวัติและตรวจรา่ งกายเบอ้ื งต้นดงั ต่อไปน้ี ๑) การซักประวัติอาการสำคญั หรอื อาการแสดงทผี่ ูป้ ว่ ยมาพบ ดังนี้ มีการเจบ็ ปวดหรอื อาการ ลกั ษณะ อย่างไร เปน็ มานานแคไ่ หน ตำแหนง่ ไหนทำให้ปวด/หรือเคลอื่ นไหวไม่ได้ ทา่ ไหนปวดมากทส่ี ดุ ทา่ ไหนปวดนอ้ ยทส่ี ุด เคลื่อนไหวในทา่ ใดไดห้ รือไมไ่ ด้ อื่นๆ ขึน้ กบั อาการทเ่ี ห็น ๒) การซักประวัติเจบ็ ป่วยในอดตี และปจั จบุ ัน ควรสอบถามการเจ็บป่วยในอดีตและปัจจุบัน เพราะอาจเก่ียวข้องกับ การเจ็บป่วยครัง้ นไ้ี ด้ อดตี เคยไดร้ บั อุบตั เิ หตุหรอื ไม่ ไดร้ ับการผ่าตัด หรอื ไม่ เคยป่วยเปน็ โรคอะไรบ้าง ปจั จบุ ัน จะตอ้ งสอบถามการเจ็บป่วย ดังนี้ การเร่ิมเจบ็ ปว่ ยเมื่อไร เป็นทนั ทหี รือคอ่ ยๆ เป็น อะไรเป็นสาเหตุ (เช่น อบุ ตั ิเหตุ การยกของผิดทา่ ) ความรนุ แรงมากแคไ่ หน เคยมีการอกั เสบ เชน่ ปวด บวม แดง รอ้ น หรือไม่ มีอาการบริเวณอืน่ ๆ หรอื ไม่ 11 คมู่ อื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน
๓) การตรวจรา่ งกาย ควรตรวจโดยการดกู ารเคลอื่ นไหว ทำไดม้ ากแคไ่ หน คลำบรเิ วณท่ีปวด เปน็ ตน้ ผ้นู วดจะตอ้ งตรวจดกู ารทำงานของหัวใจจากการจบั ชีพจร การหายใจ เปน็ ต้น ๔) ขอ้ ควรระวังและข้อหา้ มในการนวดรกั ษา ก) ขอ้ ควรระวัง บริเวณศีรษะ บรเิ วณทดั ดอกไม ้ เปน็ บรเิ วณสว่ นทบี่ างของหวั จงึ ควรระวงั โดยการนวดเบาๆ ไปหาหนกั ไม่ตอ้ งลงนำ้ หนกั มาก เพราะถ้าหากนวดแรงอาจทำให้ กระทบกระเทอื นตอ่ สมองโดยตรงทำใหเ้ ส้นเลือดแตก หรือพิการได้ หรอื วูบลงได้ บริเวณใบหน้า เป็นบริเวณที่มีกล้ามเนื้อ หลอดเลือดและ เสน้ ประสาทมาก และยังมีตอ่ มนำ้ ลายทหี่ น้าห ู การนวดหรอื กดจุดต่างๆ บนใบหน้า จะต้องทำดว้ ยความละเอยี ดอ่อน และไม่ควรนวดรนุ แรงที่บริเวณหูมาก จึงอาจทำให้ ตอ่ มนำ้ ลายอกั เสบ หรือมอี าการวูบหรอื หลับได้ บรเิ วณคอ ใต้คาง เป็นบริเวณท่ีมีต่อมน้ำลาย ต่อมน้ำเหลืองและ หลอดเลือดแดง ท่ีไปเลี้ยงสมอง การกดที่หลอดเลือดแดงที่ไปเลี้ยงสมองเส้นน้ี จะทำใหค้ วามดันลดลง หน้ามืด ตาลายได้ ถา้ กดนานๆ อาจทำให้สมองขาดออกซเิ จน ทำให้ชอ็ กหรือหลับไปเลย จงึ ต้องระวังในการนวดบริเวณนี้ ส่วนล่างของคอ ที่บริเวณเหนือกระดูกไหปลาร้าข้ึนมา มีร่างแหของเส้นประสาทที่ไปเล้ียงแขนทั้งสองข้าง และมีเส้นประสาทที่ไปเล้ียง กระบังลม การกดหรอื นวดบริเวณนี้ ตอ้ งระวงั ให้นวดเบาๆ ถา้ หากนวดรนุ แรงหรอื กดนาน อาจทำให้แขนชาหรอื หายใจติดขัด ชอ็ ก หรอื อ่อนแรงลงเรือ่ ยๆ จงึ ต้องระวงั ในการนวด ข) ขอ้ หา้ มในการนวด มะเร็งทุกชนดิ 12 คู่มอื การนวดแบบพ้นื บ้านภาคกลางในท่าพื้นฐานสำหรบั ประชาชน
๕) ข้อควรปฏิบัตเิ กีย่ วกับการนวด ขอ้ แนะนำก่อนนวด หมอนวดส่วนใหญ่จะไม่นวดในวันพระ เพราะหมอต้องไปทำบุญ และปฏิบัติธรรมท่ีวัด หมอพื้นบ้านหลายรายจะมีการนวดท้องก่อนเสร็จส้ินการนวด ในวันนั้น ดังนั้นผู้ที่จะมานวดควรรับประทานอาหารให้เรียบร้อยกอ่ นมานวด ข้อแนะนำหลังการนวด ผู้ป่วยแต่ละคนมีอาการปวดไม่เท่ากัน หากผู้ท่ีมีอาการมาก ควรนวดด้วยตัวเองที่บ้านด้วย จะทำให้ลดจำนวนคร้ังท่ีจะ มานวดลงได้ ผู้ป่วยกลุ่มอัมพฤกษ์ อัมพาต จะแนะนำให้มานวดอย่างน้อย ๕-๗ วันติดตอ่ กัน ถ้าเป็นเด็ก สามารถนวดได้ทุกวัน แต่จะต้องนวดด้วยความ ระมัดระวังและนวดเบาๆ อย่าทำให้เขาเจ็บ แต่ถ้าเขาเจ็บต้องเว้นไป ๓-๔ วัน จึงจะนัดมาใหม่ คำแนะนำเกี่ยวกับการรับประทานอาหาร กรณีผู้ป่วยเป็นอัมพฤกษ์ อัมพาต งดด่ืมเหลา้ หรือเครือ่ งดื่มทมี่ ีแอลกอฮอล์ในชว่ งรักษา ผูป้ ว่ ยที่ปวดข้อจะทำให้ ข้ออักเสบ แพทย์แผนปัจจุบันเรียกว่าเก๊าท์ห้ามรับประทานเนื้อสัตว์ เคร่ืองในสัตว์ หน่อไม้ เพราะอาหารเหลา่ นมี้ ีกรดยรู ิคสูง ๖) ข้อควรปฏิบตั หิ ลังการนวด หลังการนวด ผู้ป่วยควรด่ืมน้ำมากๆ เพ่ือช่วยลดอาการอักเสบ หรอื ปวดลง ห้ามกินยาพาราเซตามอลเพื่อลดอาการปวด เพราะทำให้ผู้ป่วย เกิดการติดยา ต้องกนิ ตอ่ เน่อื ง ควรพกั ผ่อนมากๆ ควรออกกำลงั กายและยดื เหยยี ดกลา้ มเนอ้ื สมำ่ เสมอเพอ่ื ใหเ้ สน้ คลาย ห้ามสะบัดแขน เพ่อื ปอ้ งกันการฉกี ขาดของกล้ามเนื้อ หลกี เลย่ี งอาหารเคม็ , มนั , หวานจดั เพราะจะทำใหอ้ าการหายชา้ ลง 13 คมู่ อื การนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในทา่ พ้ืนฐานสำหรับประชาชน
การนวดท่าพื้นฐาน 14 ค่มู ือการนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในท่าพ้ืนฐานสำหรบั ประชาชน
ทา่ ท่ี ๑ ทา่ น่งั นวดขา ท่านี้ เป็นท่าเริ่มต้นของการนวดพื้นฐาน มีข้ันตอนในการนวดทั้งหมด ๘ ข้นั ตอน คือ ๑.๑ นวดนวิ้ เทา้ ๑.๒ นวดหลังเทา้ ดว้ ยนวิ้ ๑.๓ นวดหลังเทา้ ด้วยท่อนแขน ๑.๔ หมนุ ขอ้ เท้า ๑.๕ เปดิ ประตูลม ๑.๖ นวดร่องหนา้ แขง้ ๑.๗ นวดหน้าขา ๑.๘ นวดสะบักไหล่ ทา่ เริ่มตน้ ผนู้ วด นง่ั คุกเขา่ อยปู่ ลายเทา้ ดา้ นข้างของผถู้ กู นวด (ดงั ภาพ ๑) ผ้ถู ูกนวด น่ังเหยยี ดขาข้างซา้ ยตรง ขาข้างขวางอเข้า ลกั ษณะเหมอื นเลข ๔ ภาพท่ี ๑ ทา่ เรมิ่ ต้น 15 คมู่ ือการนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
๑.๑ นวดนว้ิ เท้า วธิ กี ารนวด ๑) ใชห้ มอนรองบริเวณนอ่ งขาข้างซา้ ย ๒) มอื ขวาของผนู้ วดจบั ขอ้ เทา้ ซ้ายผู้ถูกนวด ๓) ใช้มอื ซ้าย บบี คลึง บริเวณนว้ิ โป้งถึงนิว้ กอ้ ยเท้าแล้วดงึ นิ้วทกุ นว้ิ ภาพท่ี ๒ นวดน้วิ เทา้ ๑.๒ นวดหลังเท้าดว้ ยน้วิ โปง้ วิธีการนวด ๑) ผนู้ วดใช้นิว้ โปง้ มือท้งั ๒ ขา้ งของผนู้ วด นวดคลึงหลงั เทา้ ของผ้ถู กู นวด ๒) ใชป้ ลายนว้ิ มือ องุ้ มอื ประคองฝ่าเทา้ ของผู้ถูกนวด ๓) นวดบรเิ วณหลงั เทา้ ถงึ ขอ้ เทา้ นวดใหท้ ว่ั ๆ หลงั เทา้ ประมาณ ๒-๓ รอบ ภาพที่ ๓ นวดหลงั เทา้ ด้วยน้ิวโปง้ 16 คมู่ อื การนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
๑.๓ นวดหลังเท้าดว้ ยท่อนแขน ภาพที่ ๔ นวดหลงั เทา้ ด้วยท่อนแขน วิธีการนวด ๑) ผนู้ วดใชม้ อื ขวาจบั ขอ้ เทา้ ซา้ ย ของผู้ถกู นวด ๒) ผู้นวดใช้ท่อนแขนข้างซ้าย นวดคลงึ ไปมาจากขอ้ เทา้ ถงึ ปลายเทา้ ๒-๓ ครง้ั ๑.๔ หมุนขอ้ เทา้ วิธีการนวด ๑) ผูน้ วดใชม้ ือขวาจบั ขอ้ เท้า มือซ้ายจบั ปลายเทา้ ของผ้ถู ูกนวด ๒) หมุนขอ้ เท้าในลกั ษณะตามเข็มนาฬกิ าและทวนเขม็ นาฬกิ า ๒-๓ รอบ ภาพท่ี ๕ การหมนุ ข้อเท้า 17 คมู่ อื การนวดแบบพนื้ บ้านภาคกลางในท่าพ้นื ฐานสำหรับประชาชน
๑.๕ เปดิ ประตลู มข้อเทา้ (ใตต้ าต่มุ ดา้ นใน) วธิ ีการนวด ๑) ผู้นวดใช้มอื ซา้ ยจับปลายเทา้ ซ้ายของผ้ถู ูกนวด ๒) ผู้นวดใช้ปลายนิ้วช้ีหรือน้ิวกลางมือขวาคลึงเข่ียบริเวณตาตุ่มด้านใน เพอ่ื เปิดประตูลมทขี่ อ้ เท้า ภาพที่ ๖ เปิดประตูลมขอ้ เท้า ๑.๖ นวดขา (บริเวณเสน้ ร่องหน้าแข้ง) ผูน้ วด ยืนนวด ผ้ถู กู นวด น่งั ทา่ เดมิ วธิ กี ารนวด ๑) ใชห้ มอนรองบรเิ วณน่องขาขา้ งซา้ ยของผถู้ กู นวด ๒) ผนู้ วดใชส้ น้ เทา้ ขวา เหยยี บหรอื นวดกดใหช้ ดิ กระดกู สนั หนา้ แขง้ ทบี่ รเิ วณ เหนอื ขอ้ เทา้ ถงึ บรเิ วณใตเ้ ข่าดา้ นหน้า โดยผูน้ วดกระดกปลายเท้าเล็กน้อยเวลากดลง 18 คู่มอื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พ้ืนฐานสำหรับประชาชน
ภาพท่ี ๗ การนวดขา 19 ค่มู อื การนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในท่าพน้ื ฐานสำหรับประชาชน
๑.๗ นวดหน้าขา ผู้นวด น่ังคุกเข่าหันหน้าเข้าหาผู้ถูกนวดโดยนั่งอยู่บริเวณตรงกับ ขาทอ่ นบนของผูถ้ ูกนวด ผถู้ กู นวด น่ังท่าเดมิ ภาพที่ ๘ ทา่ เริม่ ตน้ วิธีการนวด ๑) ใชห้ มอนรองใตข้ าพับของผถู้ กู นวด ๒) ผนู้ วดใชม้ อื ซ้ายจบั หัวเข่าของผู้ถูกนวด ๓) ใช้ท่อนแขนขวา วางตรงหน้าขาบริเวณเหนือหัวเข่าของผู้ถูกนวดแล้ว นวดคลงึ เหนือหวั เขา่ ถงึ บริเวณตน้ ขาของผูถ้ กู นวด ภาพที่ ๙ การวางแขนของผูน้ วด 20 คู่มือการนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในทา่ พน้ื ฐานสำหรับประชาชน
๔) เวลานวด ผู้นวดใช้มือซ้ายที่จับหัวเข่าอยู่ ผลักขาไปในทิศทางเดียวกับ การใชท้ อ่ นแขนนวดคลึงท่ีหน้าขา ภาพท่ี ๑๐ ข้นั ตอนการนวดหน้าขา 21 ค่มู อื การนวดแบบพน้ื บ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
๑.๘ นวดสะบักไหล่ ผู้นวด นั่งคุกเขา่ ซา้ ยและตงั้ ขาขวา อยู่ด้านหลงั ของผถู้ ูกนวด ผูถ้ กู นวด น่งั ขดั สมาธิ ลำตัวตรง หนา้ ตรง วิธกี ารนวด ผู้นวดนั่งอยู่ด้านหลังของผู้ถูกนวด นวดไหล่ซ้ายของผู้ถูกนวดโดยมือซ้าย จบั บริเวณหวั ไหล่ซา้ ยของผถู้ กู นวดใชศ้ อกขวาวางกด นวด คลงึ บริเวณสะบกั ไหล่ ภาพที่ ๑๑ นวดสะบักไหล่ หมายเหตุ * นวดข้างซ้ายและขวา ให้นวดเหมือนกัน ควรสลับมือ แขน ศอก เท้า ตามความถนัดและเหมาะสมของผนู้ วด 22 คู่มือการนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในท่าพ้นื ฐานสำหรับประชาชน
ท่าท่ี ๒ ทา่ นอนนวดขา เมื่อเสร็จท่าที่ ๑ ท้ัง ๘ ข้ันตอน ให้ผู้ถูกนวดนอนหงายตั้งขาขวาขึ้น ขาซา้ ยงอเหมอื นเลข ๔ มีขนั้ ตอนในการนวดทงั้ หมด ๓ ขน้ั ตอน คือ ๒.๑ นวดต้นขาด้านใน ๒.๒ นวดเสน้ ขาดา้ นในข้างซา้ ย ๒.๓ เปดิ ประตลู ม ทา่ เร่มิ ตน้ ผู้นวด นง่ั บรเิ วณปลายเทา้ ผู้ถูกนวด ผู้ถกู นวด นอนหงายตั้งขาขวา พบั ขาซา้ ยเป็นเหมอื นเลข ๔ ภาพท่ี ๑๒ ท่าเรม่ิ ตน้ 23 คมู่ อื การนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
๒.๑ นวดเส้นต้นขาด้านใน วิธีการนวด ๑) ผูน้ วดใชเ้ ท้าขวาวางบรเิ วณใตเ้ ข่าซ้ายของผถู้ ูกนวด ๒) ผนู้ วดใชเ้ ทา้ ซา้ ยวางตง้ั เทา้ ลกั ษณะขวางขาขา้ งทงี่ อเหมอื นเลข ๔ บรเิ วณ เหนือขาพบั ๓) ผนู้ วดใช้มือขวาจับข้อเทา้ ซา้ ย ใช้มือซ้ายจบั หวั เขา่ ขา้ งขวาของผถู้ กู นวด ๔) ผู้นวดใช้เท้าซ้าย นวดคลึงลักษณะกระดกข้อเท้า บริเวณเหนือขาพับถึง ตน้ ขา ภาพท่ี ๑๓ การนวดเสน้ ต้นขาดา้ นใน 24 ค่มู ือการนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในท่าพน้ื ฐานสำหรบั ประชาชน
๒.๒ นวดเสน้ ขาด้านใน ผนู้ วด ยนื ระหวา่ งขาของผถู้ กู นวด ผถู้ ูกนวด นอนหงาย ต้ังขาขวา งอขาซ้ายลกั ษณะเหมือนเลข ๔ ภาพที่ ๑๔ ทา่ เร่มิ ตน้ วิธีการนวด ๑) ผู้นวดใช้เท้าขวา วางที่ฝ่าเท้าข้างซ้ายของผู้ถูกนวด โดยลงน้ำหนักไปท่ี ฝ่าเท้าและสน้ ของผ้ถู กู นวด ๒) ผู้นวด ใช้เท้าขวาวางและลงน้ำหนักบริเวณน่องถึงต้นขาข้างซ้ายของ ผถู้ ูกนวด *การลงน้ำหนักของการนวด ควรเรม่ิ จากเบาแล้วคอ่ ยๆ เพ่ิมนำ้ หนัก* 25 คู่มือการนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในท่าพ้นื ฐานสำหรบั ประชาชน
ภาพที่ ๑๕ ขน้ั ตอนการนวดเสน้ ขาด้านใน 26 ค่มู อื การนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรบั ประชาชน
๒.๓ เปิดประตูลม (ที่ตน้ ขา) ผ้นู วด ยืนระหว่างขาของผถู้ กู นวด ผ้ถู กู นวด นอนหงายตัง้ ขาขวา ขาซ้ายเหยยี ดขาตรง ภาพท่ี ๑๖ ทา่ เริ่มตน้ วธิ กี ารนวด ๑) ผูน้ วดใช้มอื ซ้ายจบั หวั เข่าขวาของผูถ้ ูกนวด ๒) ผู้นวดวางมอื ขวาทีเ่ ขา่ ขวาของตนเอง ๓) ผู้นวดใชเ้ ทา้ ขวาวางบรเิ วณต้นขาดา้ นหนา้ ของผูถ้ กู นวด (ชดิ กบั ขาหนีบ) ลงนำ้ หนกั พอประมาณ วางเท้าอยกู่ บั ทน่ี าน ๒๕ วินาที แลว้ ยกเทา้ ออก (ผู้นวดนับ ๑ ถึง ๒๕ ในใจ จะได้เวลาเทา่ กับ ๒๕ วินาท)ี ภาพท่ี ๑๗ เปดิ ประตลู ม (ท่ตี ้นขา) 27 คมู่ อื การนวดแบบพืน้ บ้านภาคกลางในทา่ พน้ื ฐานสำหรับประชาชน
ทา่ ที่ ๓ ท่านอนนวดแขน ทา่ น้ี ผถู้ กู นวดยงั หนอนหงายเหยยี ดแขนตรง ตง้ั ฉากกบั ลำตวั ผนู้ วดนงั่ คกุ เขา่ หันหนา้ ไปทางศีรษะผู้ถูกนวด มขี ั้นตอนการนวดท้ังหมด ๘ ขน้ั ตอน คือ ๓.๑ เปิดประตลู มมือ ๓.๒ นวดนวิ้ มือ ๓.๓ หมนุ ข้อมอื ๓.๔ นวดฝ่ามอื ดว้ ยท่อนแขน ๓.๕ นวดอุง้ มอื ด้วยศอก ๓.๖ นวดแขนทอ่ นล่าง (ทา่ หงายมือ) ๓.๗ นวดแขนท่อนบน (ทา่ แขนต้งั ฉาก) ๓.๘ นวดหลังมือแขนทอ่ นลา่ ง (ท่าควำ่ มือ) ท่าเริม่ ตน้ ผู้นวด นง่ั คกุ เข่า หนั หนา้ ไปทางศรี ษะของผู้ถกู นวด ผถู้ กู นวด นอนหงาย เหยยี ดแขนตรงต้ังฉากกับลำตวั ภาพท่ี ๑๘ ทา่ เร่มิ ต้น 28 คู่มอื การนวดแบบพนื้ บา้ นภาคกลางในท่าพน้ื ฐานสำหรบั ประชาชน
๓.๑ นวดเปิดประตลู มมือ วิธีการนวด ๑) ผู้นวดใชน้ ิ้วโป้งขา้ งขวา นวดระหวา่ งองุ้ มอื กับขอ้ นิ้วโปง้ ของผู้ถกู นวด ๒) ผู้นวดใช้น้ิวช้ีกับน้ิวโป้ง นวดคลึงบริเวณร่องน้ิวระหว่างน้ิวโป้งกับน้ิวช้ี ของผถู้ กู นวด ภาพท่ี ๑๙ เปดิ ประตูลมมือ ๓.๒ นวดนวิ้ มอื วิธกี ารนวด ๑) ผนู้ วดใชน้ ้ิวโปง้ และน้ิวช้ีบีบ คลงึ นิ้วมอื ข้างซา้ ยของผถู้ ูกนวดทกุ น้วิ ๒) การดงึ โดยวิธีการบบี คลงึ นว้ิ เน้นบริเวณขอ้ น้ิวทกุ ข้อทกุ น้วิ ภาพท่ี ๒๐ นวดนวิ้ มือ 29 คมู่ อื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน
๓.๓ หมุนขอ้ มือ วธิ กี ารนวด ๑) ผูน้ วดใช้มือซา้ ย จับขอ้ มอื ของผ้ถู ูกนวด ๒) ผนู้ วดใชม้ อื ขวาจบั บรเิ วณฝา่ มอื ของผถู้ กู นวดหมนุ ลกั ษณะตามเขม็ นาฬกิ า และทวนเขม็ นาฬิกา ภาพท่ี ๒๑ หมุนขอ้ มือ ๓.๔ นวดฝา่ มอื ดว้ ยท่อนแขน วธิ ีการนวด ๑) จับแขนของผถู้ กู นวดกางออกต้งั ฉากกบั ลำตวั แบฝ่ามอื หงายข้ึน ๒) ใชท้ อ่ นแขนของผู้นวด นวดคลงึ ปลายนิ้วถึงข้อมอื ภาพท่ี ๒๒ นวดฝ่ามือด้วยท่อนแขน 30 คูม่ ือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในท่าพื้นฐานสำหรับประชาชน
๓.๕ นวดอุง้ มือด้วยศอก วิธกี ารนวด ๑) ผ้นู วดใชศ้ อกคลึงบรเิ วณกลางฝ่ามอื และอุง้ มือของผ้ถู ูกนวด ๒) นวดคลงึ เปน็ วงกลม ๒-๓ รอบ ภาพท่ี ๒๓ นวดองุ้ มอื ดว้ ยศอก ๓.๖ นวดแขนท่อนล่าง (ท่าหงายมือ) วิธีการนวด ๑) ใช้ท่อนแขนของผู้นวด นวดคลึงลักษณะขวางลำแขนของผู้ถูกนวด บริเวณข้อมอื ถงึ ขอ้ ศอก ๒) นวดคลึงจากข้อมือถึงข้อศอก นวดข้ึนไป ๑ เท่ียว นวดลงจากข้อศอก ถึงข้อมืออกี ๑ เที่ยว 31 ค่มู ือการนวดแบบพ้ืนบา้ นภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรับประชาชน
ภาพท่ี ๒๔ นวดแขนทอ่ นล่าง 32 ค่มู ือการนวดแบบพนื้ บา้ นภาคกลางในท่าพน้ื ฐานสำหรบั ประชาชน
๓.๗ นวดแขนทอ่ นบน (ท่าแขนตงั้ ฉาก) ผนู้ วด นั่งคกุ เขา่ หนั หนา้ ไปทางศรี ษะของผูถ้ กู นวด ผู้ถูกนวด นอนหงาย เหยยี ดแขนตรง แล้วพบั แขนต้ังฉากขนึ้ ภาพท่ี ๒๕ นวดแขนท่อนบน วิธกี ารนวด ๑) ผู้นวดใช้มอื ขวาจบั ขอ้ มอื ขา้ งท่พี ับแขนตัง้ ฉากของผถู้ ูกนวด ๒) ผู้นวดใช้ท่อนแขนข้างซ้าย นวดคลึงลักษณะขวางลำแขนของผู้ถูกนวด โดยผ้นู วดกระดกแขนขน้ึ ลง นวดคลงึ บรเิ วณเหนือขอ้ พับศอกถงึ ต้นแขนด้านหน้า 33 คูม่ อื การนวดแบบพนื้ บ้านภาคกลางในทา่ พน้ื ฐานสำหรับประชาชน
ภาพท่ี ๒๖ ขน้ั ตอนการนวดแขนทอ่ นบน 34 ค่มู อื การนวดแบบพ้ืนบ้านภาคกลางในท่าพ้นื ฐานสำหรบั ประชาชน
๓.๘ นวดหลงั มอื ถึงแขนท่อนลา่ ง (ท่าคว่ำมอื ) ผู้นวด น่งั คุกเข่าหรอื พบั เพียบ หนั หน้าไปทางศรี ษะของผู้ถูกนวด ผถู้ ูกนวด นอนหงาย เหยียดแขนตรงควำ่ มอื ภาพท่ี ๒๗ ท่าเรม่ิ ตน้ วิธีการนวด ๑) ผนู้ วดใชท้ อ่ นแขนขวา นวดคลงึ นวิ้ มอื หลงั มอื ในทศิ ทางตามแนวของแขน คลงึ ข้ึน – ลง ถงึ บรเิ วณข้อมือ ภาพที่ ๒๘ การนวดคลึงนิ้วมอื หลังมือ 35 คมู่ อื การนวดแบบพ้ืนบา้ นภาคกลางในท่าพ้ืนฐานสำหรบั ประชาชน
๒) ผู้นวดใช้ท่อนแขนซ้าย คลึงลักษณะขวางลำแขนของผู้ถูกนวดบริเวณ ข้อมือถึงศอก ขณะคลึงแขนของผู้ถูกนวดต้องกล้ิงไปในทิศทางเดียวกับท่อนแขนของ ผนู้ วด ภาพที่ ๒๙ การคลึงลกั ษณะขวางลำแขนของผ้ถู กู นวด 36 คมู่ อื การนวดแบบพ้ืนบ้านภาคกลางในทา่ พนื้ ฐานสำหรับประชาชน
ท่าที่ ๔ ทา่ นอนตะแคงนวดแขนทอ่ นบน ประกอบดว้ ย ๔ ขั้นตอน คอื ๔.๑ นวดท่อนแขนบนด้วยศอกขวา ๔.๒ นวดคลงึ เส้นหัวไหลด่ ้วยน้วิ มอื ๔.๓ หมนุ หวั ไหล่ ๔.๔ นวดหวั ไหลด่ ้านหลังใต้แขนทอ่ นบน ท่าเรม่ิ ต้น ผู้นวด นงั่ คุกเขา่ อยู่ดา้ นหลัง หนั หนา้ ไปทางเดียวกับผูถ้ กู นวด ผู้ถกู นวด นอนตะแคงทบั ไหล่ขวา ขาขวาเหยยี ดตรง ขาซ้ายงอ ลักษณะต้ังฉากกับลำตัว วางแขนซ้ายแนบกบั ลำตัว ภาพที่ ๓๐ ทา่ เริม่ ต้น 37 คู่มอื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรบั ประชาชน
๔.๑ นวดแขนทอ่ นบน ท่านอนตะแคง วิธกี ารนวด ๑) ผู้นวดใชม้ อื ซ้าย จบั ตน้ แขน วางศอกขวาบนต้นแขนบริเวณหวั ไหล่ ๒) ผนู้ วดใชศ้ อกขวาวางบรเิ วณกง่ึ กลางแขนทอ่ นบน ตรงตำแหนง่ ชดิ กระดกู ข้อต่อของหวั ไหล่ ๓) ผู้นวดลงน้ำหนักท่ีศอก และคลึงท่ีแขนของผู้ถูกนวดในลักษณะการคลึง ขวางลำแขน คลงึ จากตน้ แขนถงึ เหนือขอ้ ศอกของผถู้ กู นวด ภาพที่ ๓๑ ขัน้ ตอนการนวดแขนทอ่ นบน 38 คูม่ อื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในท่าพ้นื ฐานสำหรับประชาชน
๔.๒ นวดคลงึ เสน้ หัวไหล่ (ดว้ ยนว้ิ มือ) วธิ ีการนวด ๑) ผู้นวดใช้มือซ้ายจับบริเวณข้อศอก แล้วยกขึ้นตั้งฉากกับลำตัวของ ผู้ถกู นวด ๒) ผู้นวด ใช้นิ้วมือขวา คลึง เขี่ย เส้นบริเวณข้อต่อหัวไหล่ขณะคลึง หรือ เขี่ยเสน้ ใหผ้ ู้นวดขยับแขนของผูถ้ ูกนวดข้ึนลงเล็กนอ้ ย ภาพท่ี ๓๒ นวดคลึงเสน้ หัวไหล่ 39 คมู่ ือการนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พ้นื ฐานสำหรับประชาชน
๔.๓ หมุนหัวไหล่ วิธีการนวด ๑) ผูน้ วดใชม้ อื ขวาจบั บรเิ วณขอ้ ตอ่ หัวไหล่ของผูถ้ กู นวด ๒) ผนู้ วดใชม้ อื ซา้ ยจบั บรเิ วณขอ้ ศอก โดยพบั แขนทอ่ นลา่ งเขา้ หาแขนทอ่ นบน ของผูถ้ ูกนวด ๓) ผนู้ วดออกแรงมอื ซา้ ย หมนุ ขอ้ ศอกของผถู้ กู นวด ในลกั ษณะตามเขม็ นาฬกิ า และทวนเข็มนาฬิกา (ในขณะหมุนให้สังเกตบริเวณข้อไหล่ ถ้ามีอาการตึงหรือขัด ตอ้ งใช้นิ้วมือคลึง เขย่ี อกี รอบแลว้ หมุนซำ้ ) หมนุ ตามเขม็ ๒ - ๓ รอบ และหมุนทวนเข็ม ๒ - ๓ รอบ ภาพท่ี ๓๓ หมนุ หวั ไหลต่ ามเข็มนาฬกิ า 40 คู่มอื การนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พ้ืนฐานสำหรับประชาชน
๔.๔ นวดข้อไหล่ด้านหลัง (ใตแ้ ขนทอ่ นบน) วธิ กี ารนวด ๑) ให้ผู้ถูกนวดยกแขนด้านซ้ายขึ้นเหนือศีรษะ พาดบริเวณหูและศีรษะ แล้วนำมือขา้ งขวามาจบั ทบ่ี ริเวณข้อศอกข้างซ้าย ๒) ผูน้ วดใชม้ อื ซ้ายวางประคองแขนบรเิ วณใกล้กบั รกั แรข้ องผถู้ กู นวด ๓) ผู้นวดใช้ท่อนแขนขวา วางบริเวณข้อไหล่ด้านหลัง แล้วคลึงถึงต้นแขน ท่อนบน ภาพท่ี ๓๔ นวดขอ้ ไหลด่ ้านหลัง 41 คมู่ ือการนวดแบบพนื้ บา้ นภาคกลางในทา่ พ้นื ฐานสำหรบั ประชาชน
ท่าที่ ๕ ทา่ นอนตะแคงนวดขา ประกอบด้วย ๓ ขั้นตอน คือ ๕.๑ นวดขาที่เหยียดตรง ๕.๒ นวดขาทง่ี อ ลักษณะตั้งฉากกบั ลำตัว ๕.๓ นวดเส้นขาด้านหลังก้นยอ้ ย ทา่ เริ่มตน้ ผนู้ วด ยืนบรเิ วณปลายเท้าของผู้ถูกนวด หนั หนา้ ไปทศิ เดียว กบั ผถู้ กู นวด ผู้ถูกนวด นอนตะแคงทบั ไหลซ่ า้ ย ขาซา้ ยเหยียดตรง ขาขวางอ ลักษณะตั้งฉากกบั ลำตัว วางแขนขวาแนบลำตัว หรอื เอาไวด้ า้ นหนา้ ของลำตวั (ตามถนัด) ภาพท่ี ๓๕ ท่าเร่ิมต้น 42 คู่มอื การนวดแบบพ้นื บ้านภาคกลางในท่าพื้นฐานสำหรับประชาชน
๕.๑ นวดขาท่เี หยยี ดตรง วิธกี ารนวด ๑) ผู้นวดใช้ส้นเท้าวางบริเวณฝ่าเท้าของผู้ถูกนวด นวดท่ัวทั้งฝ่าเท้า โดยลงนำ้ หนักพอประมาณ ภาพที่ ๓๖ นวดฝา่ เทา้ ๒) นวดเหนอื ข้อเทา้ เลก็ น้อย โดยใช้ส้นวางกลางนอ่ ง นวดถงึ ใต้ขาพับ 43 คู่มือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในท่าพน้ื ฐานสำหรับประชาชน
ภาพท่ี ๓๗ นวดข้อเทา้ ถึงใต้ขาพับ ๓) นวดบรเิ วณหวั เขา่ ดา้ นขา้ ง (ขาทเ่ี หยยี ดตรง) ใชฝ้ า่ เทา้ คลงึ ลกั ษณะขวางขา ใช้นำ้ หนกั เบาๆ กอ่ น แลว้ คอ่ ยๆ ลงน้ำหนักเพม่ิ ขึ้น ๔) ผู้นวดใช้ส้นเท้าวางเหนือขาพับเข่าเล็กน้อย แล้วลงน้ำหนักท่ีขาท่อนบน ถงึ บริเวณชิดกับกน้ ภาพท่ี ๓๘ นวดขาทอ่ นบน 44 คมู่ อื การนวดแบบพน้ื บ้านภาคกลางในทา่ พื้นฐานสำหรับประชาชน
๕.๒ นวดขาท่ีงอตั้งฉากกับลำตัว วิธกี ารนวด ๑) ผู้นวดใช้เท้าขวาวางที่ข้างเท้าซ้ายของผู้ถูกนวด (เท้าท่ีตะแคง) แล้ว ลงน้ำหนกั จากปลายเท้าข้นึ มาถงึ บรเิ วณข้อพับท่ชี ิดกับหวั เข่าด้านข้าง ๒) ใช้หมอนรองบริเวณต้นขาซ้ายของผูถ้ ูกนวด ๓) ให้ผูถ้ กู นวดควำ่ ก้นลงเล็กนอ้ ย ๔) ผู้นวดใช้เท้าซ้ายวางบนขาที่งอ บริเวณเหนือเข่าคลึงลักษณะขวางขา จนถงึ สะโพก ภาพท่ี ๓๙ นวดขาท่ีงอตงั้ ฉากกบั ลำตวั ภาพท่ี ๔๐ นวดคลึงบริเวณเหนอื เขา่ ถงึ สะโพก 45 คมู่ ือการนวดแบบพน้ื บา้ นภาคกลางในทา่ พืน้ ฐานสำหรับประชาชน
๕.๓ นวดเสน้ ขาดา้ นหลงั ท่านอนตะแคง (ท่านวดกน้ ย้อย) ผ้นู วด นั่งระหว่างขาของผถู้ กู นวด ผถู้ ูกนวด นอนทา่ เดิม วิธกี ารนวด ๑) ผู้นวดใชม้ อื ซา้ ยจบั ข้อเท้าข้างซ้าย (ทงี่ อ) ของผูถ้ ูกนวด ๒) ผนู้ วดใช้มอื ขวาจับขาขวาของผ้ถู กู นวด ๓) ผู้นวดใช้เทา้ ซ้ายวางเหนือขาพับ บริเวณขาท่อนบนของผถู้ ูกนวด ๔) ผู้นวดลงน้ำหนักท่ีส้นเท้า นวดบริเวณชิดขาพับ ถึงต้นขา (ก้นย้อย) ขา้ งซา้ ย โดยการลงน้ำหนักเบาๆ แลว้ คอ่ ยๆ เพ่มิ น้ำหนักขึน้ ภาพที่ ๔๑ นวดบรเิ วณขาพบั ถงึ ตน้ ขา 46 ค่มู ือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในท่าพนื้ ฐานสำหรับประชาชน
ภาพที่ ๔๒ นวดกน้ ย้อย หมายเหต*ุ ๑) หลังจากนวดก้นย้อยขาด้านซ้ายเสร็จแล้ว ผู้นวดเปล่ียนมานวดขา ทางด้านขวา โดยเรม่ิ ตง้ั แตท่ ่าท่ี ๑ ถงึ ทา่ ท่ี ๕ ๒) หลังจากนวดขาท้ัง ๒ ข้างเสร็จแล้ว ผู้นวดต้องทำความสะอาดมือ ของตนเอง แล้วจึงมานวดตอ่ ในท่าที่ ๖ ถึง ทา่ ที่ ๗ โดยนวดท้ัง ๒ ด้าน ของแผน่ หลงั และศีรษะ 47 ค่มู อื การนวดแบบพ้ืนบ้านภาคกลางในทา่ พนื้ ฐานสำหรบั ประชาชน
ทา่ ที่ ๖ ทา่ นอนควำ่ นวดหลัง ท่านี้ ผถู้ กู นวดนอนคว่ำ มี ๔ ขัน้ ตอน คอื ๖.๑ นวดหลัง ๖.๒ นวดคลงึ สะบักไหล่ ๖.๓ นวดคลงึ ตน้ คอ ๖.๔ นวดคลึง ศรี ษะดา้ นหลงั เรมิ่ ต้น ผูน้ วด น่งั คกุ เขา่ อยู่ดา้ นหลงั บรเิ วณเอวของผถู้ ูกนวด ผู้ถกู นวด นอนตะแคง คว่ำตัว ทับไหลข่ วา ใช้หมอนรองหน้าอก ภาพที่ ๔๓ ท่าเรมิ่ ต้น 48 คมู่ อื การนวดแบบพ้ืนบา้ นภาคกลางในท่าพืน้ ฐานสำหรับประชาชน
๖.๑ นวดหลงั วิธกี ารนวด ๑) ผูน้ วดใช้ทอ่ นแขนข้างซ้ายนวดคลงึ บรเิ วณเหนอื สะโพกของผถู้ กู นวด ๒) ผนู้ วดใชศ้ อกซา้ ยกดคลงึ บรเิ วณเสน้ ชดิ กระดกู สนั หลงั ดา้ นซา้ ยและดา้ นขวา ๓) มือขวาของผู้นวดวางชิดกับศอกซ้าย ใช้นิ้วชี้ถึงนิ้วก้อยปิดบริเวณ กระดกู สนั หลงั ไว้ คลึงจากเหนือสะโพกถงึ แนวสะบกั ภาพท่ี ๔๔ ท่านวดหลงั 49 ค่มู ือการนวดแบบพื้นบา้ นภาคกลางในท่าพ้ืนฐานสำหรับประชาชน
๖.๒ นวดคลึง สะบกั ไหล่ วธิ ีการนวด ๑) ผู้นวดยกตัวให้สูงขนึ้ เล็กนอ้ ย ๒) ใช้ศอกซา้ ยคลึงรอบสะบักไหลซ่ า้ ยของผู้ถกู นวด ๓) ใชท้ อ่ นแขนคลึงรอบสะบักไหล่ซ้าย ๒ - ๓ รอบ หลังจากน้นั ผนู้ วดจึงไป นวดหลงั และคลึงสะบกั ด้านขวาต่อไป โดยนวดดา้ นละ ๒ - ๓ รอบเช่นกนั ภาพท่ี ๔๕ แสดงสะบกั ไหล่ ภาพที่ ๔๖ ท่านวดสะบกั ไหล่ 50 คมู่ ือการนวดแบบพื้นบ้านภาคกลางในท่าพนื้ ฐานสำหรับประชาชน
Search
