สุขภาพจิตและจิตเวชผู้ใหญ่ “ความสุข” สหประชาชาติ หรือ ยูเอ็น ได้กำ�หนดให้วันท่ี 20 มีนาคม ของทุกปี เปน็ วัน “ความสขุ สากล” หรอื The International Day of Happiness การกำ�หนดวันดังกล่าวขึ้นน้ัน “ยูเอ็น” มีวัตถุประสงค์ 2 ข้อ คือ เพื่อให้ ทกุ คนรว่ มเฉลมิ ฉลอง และตระหนกั ถงึ ความสขุ อนั เปน็ เปา้ หมายพนื้ ฐานของ มนุษยชนรวมถึงแรงบันดาลใจในการใช้ชีวิตของมนุษย์ และเพื่อเรียกร้อง ให้แต่ละประเทศผลักดันและเข้าถึงนโยบายสาธารณะท่ีจะเพิ่มความสุขให้ แกป่ ระชาชน การพัฒนาทางเศรษฐกิจจะต้องมาพร้อมกับสังคมและส่ิงแวดล้อมที่ดี เปน็ สิ่งส�ำ คัญท่จี ะท�ำ ให้บรรลคุ วามสุขของโลก โดยได้สำ�รวจวดั ระดบั ความ สุขใน 156 ประเทศทั่วโลก ตัวช้ีวัดความสุขของประเทศต่าง ๆ เช่น รายได้ การมีงานทำ� ความ สัมพันธ์ที่ดี ความไว้วางใจกันในชุมชน การมีค่านิยมท่ีเอ้ือต่อความสุขและ ศาสนา สุขภาพกาย สุขภาพจิต ความสัมพันธ์ในครอบครัว การศึกษา เสรีภาพทางการเมอื ง ความเขม้ แข็งของเครอื ขา่ ยสังคม การไม่มคี อรร์ ัปชน่ั และความเท่าเทียมทางเพศและสงั คม เปน็ ตน้ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจิต” 71 ฉบบั นกั สื่อสาร
สำ�หรับประเทศไทย ได้ทำ�การสำ�รวจความสุขคนไทย ล่าสุด คือ ปี 2558 โดยความร่วมมือระหว่างกรมสุขภาพจิต สำ�นักงานสถิติแห่งชาติ (สสช.) สถาบันวิจัยประชากรและสังคม และสำ�นักงานกองทุนสนับสนุน การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ(สสส.)ดว้ ยแบบส�ำ รวจสขุ ภาพจติ คนไทยฉบบั สนั้ 15ขอ้ พบวา่ การจดั สรรเวลาส�ำ หรบั งาน/ชวี ติ สว่ นตวั /ครอบครวั ไดด้ ี จะมคี วามสขุ มากกวา่ 4.2 เทา่ ขณะท่ี การมสี ขุ ภาพดี จะมคี วามสขุ มากกวา่ 3.9 เทา่ และ การอาศยั อยู่ในชมุ ชนและสังคมทีป่ ลอดภยั จะมีความสุขมากกว่า 2.9 เท่า นอกจากน้ี ยังพบว่า ปัจจัยกำ�หนดความสุขของคนในแต่ละพ้ืนท่ี ได้แก่ การมีสิ่งแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติสวยงาม ชุมชนมีสายสัมพันธ์ท่ีดี ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน ผู้คนรู้สึกปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน อาหาร การกนิ อดุ มสมบรู ณ์ มหี นว่ ยบรกิ ารสาธารณสขุ ใกลบ้ า้ นทไ่ี วใ้ จได้ มเี ศรษฐกจิ ค่อนข้างดี สอดคล้องกับวิถีชีวิตชุมชน ภาคธุรกิจมีความใกล้ชิดกับชุมชน มเี อกลกั ษณท์ างวฒั นธรรม มงี านประเพณที ชี่ มุ ชนภมู ใิ จ ลกู หลานรกั ถน่ิ เกดิ ผู้คนมสี ขุ ภาพดี สว่ นปจั จัยคกุ คามความสุขของประชากร ท่ีสำ�คญั คอื การแพร่ระบาด ของยาเสพติด ปัญหาจราจรในเขตเมือง ปัญหาสิ่งแวดล้อม การขายท่ีดิน ละแวกบ้าน การลงทนุ ขนาดใหญ่ เหลา่ นสี้ ะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ ความสขุ ของประชาชนเกดิ ขน้ึ จากปจั จยั หลาย อยา่ งรว่ มกัน ไมใ่ ช่เพยี งตัวเลขทางเศรษฐกิจเทา่ น้นั แต่รวมถึงการมีสขุ ภาพ ทด่ี ี และสงั คมที่แข็งแรงด้วย 72 “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจิต” ฉบับนกั สอื่ สาร
สำ�หรับแนวทางสร้างสุข ขอเชิญชวนให้ร่วมกันสร้างสุขด้วยบัญญัติสุข 10 ประการ ที่พัฒนาขึ้นจากผลการวิจัย เร่ือง ความสุขคนไทย งานวิจัย ความสขุ จากตา่ งประเทศ และขอ้ คดิ ของปราชญ์ชาวบา้ น ไดแ้ ก่ 1. ออกก�ำ ลังกายเป็นประจ�ำ อย่างน้อย 30 นาที สปั ดาห์ละ 3 ครง้ั 2. คน้ หาจดุ แข็ง ความถนัดและศักยภาพ พฒั นาจนเป็นความสำ�เร็จ 3. ฝกึ หายใจคลายเครยี ด และทกั ษะผอ่ นคลายอน่ื ๆ (เชน่ โยคะ ไทเ้ กก๊ ) 4. คิดทบทวนส่งิ ดี ๆ ในชีวติ และฝึกมองโลกในแงด่ ี 5. บรหิ ารเวลาใหส้ มดุลระหว่างการงาน สขุ ภาพ และครอบครวั 6. คิดและจัดการปญั หาเชงิ รุก อยา่ ปลอ่ ยใหส้ ถานการณช์ วี ติ หรอื ปญั หาตา่ ง ๆ ทผี่ า่ นเขา้ มา ก�ำ หนด ความเป็นไปของชวี ิตคณุ ควรจดั เวลาท�ำ ความเขา้ ใจปัญหา คดิ หาทางเลือก ในการก้าวเดนิ โดยการต้ังคำ�ถามกับตัวเองว่า ปัญหาท่ีประสบอยู่นั้น “มันเป็น ปัญหาอย่างไร” เราหว่ งอะไร กงั วลใจในแง่ใด ในปญั หานน้ั แต่ละเรือ่ งท่เี ราห่วงหรอื กังวลใจ ทบทวนดวู า่ “เราท�ำ อะไรได้บา้ ง” จากนัน้ ให้ลงมอื ท�ำ อยา่ มวั แต่คดิ กังวลใจ “คณุ จะรสู้ กึ เปน็ เจา้ ของชวี ติ ตนเองมากขนึ้ พอใจในชวี ติ มากขนึ้ ” เติมสุขด้วยการเพ่มิ คณุ ภาพจติ ใจ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจิต” 73 ฉบบั นักสอื่ สาร
7. มองหาโอกาสในการมอบสิง่ ดี ๆ ให้กบั ผูอ้ ่นื ความสุขในทางโลก อาจแบ่งออกไดเ้ ป็นสามระดบั หนง่ึ ความสขุ และความเพลิดเพลนิ ทางรา่ งกาย เช่น รบั ประทาน อาหารอร่อย สอง ความสขุ จากชีวิตทล่ี งตวั มีงานท่ีทา้ ทาย มีความรัก และงาน อดเิ รก สาม ความสุขจากชีวิตที่มีความหมาย ได้ใช้ศักยภาพของตน เพื่อ ประโยชนส์ ่วนรวม ทำ�สง่ิ ทเี่ ป็นประโยชนต์ อ่ ชมุ ชนและสังคม กิจกรรมสนุกสนานประเภทต่าง ๆ ไม่สามารถสร้างความสุขใจ ไดล้ ึกซง้ึ เท่ากับการทเ่ี ราได้มอบส่งิ ดี ๆ ใหก้ บั ผอู้ ่ืน เมอ่ื เราชว่ ยเหลอื ผอู้ น่ื ใหเ้ ปน็ สขุ ตวั เราเองกม็ คี วามสขุ มากขนึ้ ไปดว้ ย 8. ศึกษาและปฏบิ ตั ิตามหลกั คำ�สอนทางศาสนา ผศู้ กึ ษาและปฏบิ ตั ติ ามหลกั ค�ำ สอนทางศาสนา ไดร้ บั ประโยชนจ์ าก ศาสนาอย่างนอ้ ย 4 ด้าน ไดแ้ ก่ 1) มีสงั คม เพอื่ นฝูง ที่ศกึ ษาและปฏบิ ัตธิ รรมรว่ มกัน 2) มจี ดุ หมายในการท�ำ สงิ่ ตา่ งๆมากขนึ้ และในเวลาทตี่ อ้ งตดั สนิ ใจ เร่อื งสำ�คญั ก็มีแนวทางที่ชัดเจนจากหลกั คำ�สอนทางศาสนา 3) หลกี เล่ยี งจากพฤติกรรมเสย่ี งต่าง ๆ เชน่ ดืม่ สรุ า ใช้ยาเสพติด 4) เข้าใจชวี ติ มากขึ้น มคี วามสขุ ได้ง่ายขน้ึ 74 “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” ฉบบั นกั ส่อื สาร
9. ให้เวลาและทำ�กิจกรรมความสุขร่วมกับสมาชิกในครอบครัว เป็นประจ�ำ อยา่ คาดหวงั วา่ คขู่ องตนตอ้ งสมบรู ณแ์ บบ ควรยอมรบั ขอ้ จ�ำ กดั ของ กนั และกนั ฝึกรบั ฟังอย่างใส่ใจ ชืน่ ชมกันด้วยความจริงใจ จัดเวลาทำ�กิจกรรมความสขุ ร่วมกัน ชว่ ยกันทำ�งานบา้ น อยา่ ให้ความส�ำ คัญกับเร่ืองเงินทองและวัตถมุ ากเกนิ ให้ความสำ�คัญกับการเพ่ิมทักษะทางอารมณ์และสังคม เติมความ เขม้ แขง็ ทางใจ และฝกึ นิสยั การเรียนรตู้ ลอดชวี ติ ใหก้ บั ลกู หากมเี หตกุ ารณ์ลบ ให้มองแงด่ ไี วก้ อ่ นเสมอ 10. ชนื่ ชมคนรอบข้างอยา่ งจริงใจ คนเราทกุ คนตอ้ งการความรกั การยอมรบั และความชนื่ ชม ค�ำ ชนื่ ชม จงึ เปน็ สิ่งเติมก�ำ ลงั ใจและความสขุ ให้แก่กนั เราฝกึ ชน่ื ชมคนรอบขา้ งได้ ดว้ ยวธิ ตี ่อไปนี้ 1) ปล่อยวางความคาดหวังลง เปิดใจรับและมองหาข้อดี ท่นี ่าช่นื ชมของคนรอบข้าง 2) กล่าวค�ำ ชน่ื ชมด้วยความจรงิ ใจทกุ คร้งั ทีม่ โี อกาส 3) ควรฝึกชื่นชมตนเองด้วยการมองเห็นข้อดีของผู้อื่นเป็นการ ฝึกจิตใจของเราเอง และยงั ชว่ ยเติมความสุขใหก้ ับชีวิต เราทุกคนสามารถสร้างความสุขให้เกิดขึ้นได้ด้วยตนเองในทุกวัน ทุกเวลา และทุกสถานท่ี มารว่ มสร้าง ความสุขและส่งตอ่ ความสุขไปยังคน รอบขา้ งด้วยกันตั้งแต่วันนี้ เพอื่ ความสุขทย่ี ่ังยนื ของสงั คมไทย “Top Hits ความร้สู ุขภาพจติ ” 75 ฉบับนักสื่อสาร
“สต”ิ เพอื่ การสรา้ งความสขุ อยา่ งยง่ั ยนื องค์กรและคนทำ�งานสามารถสร้างความสุขให้เกิดข้ึนอย่างยั่งยืนได้ ซง่ึ เปน็ การยกระดบั ของความสขุ ทเ่ี หนอื กวา่ ความสขุ ทางวตั ถุ เงนิ ทอง และ เกยี รตยิ ศชอ่ื เสยี ง ทต่ี อ้ งพฒั นาจากสว่ นลกึ ของจติ ใจ เกดิ เปน็ คณุ คา่ ความดงี าม เชน่ ความรกั ความรบั ผดิ ชอบความซอ่ื สตั ย์เสยี สละอดทนความเหน็ อกเหน็ ใจ และการใหอ้ ภยั เปน็ ตน้ คณุ ลกั ษณะเหลา่ นี้ จะแสดงออกอยา่ งชดั เจน ถา้ คน มีความสงบทางจิตใจ ปัจจุบัน หลายองค์กรที่ทันสมัยและมีวิสัยทัศน์กว้างไกลท้ังในประเทศ และตา่ งประเทศ ไดน้ �ำ “การพัฒนาสติ”ด้วยการใช้สมาธแิ ละสติเปน็ เครื่อง มือสรา้ งสขุ และความสำ�เรจ็ ในการท�ำ งาน และการใช้ชวี ิตประจ�ำ วนั เพราะ การฝึกสมาธิจะช่วยลดอารมณ์และความเครียดท่ีสะสมอยู่ในจิตใจ ทำ�ให้ สามารถทำ�งานได้อย่างต่อเนื่องด้วยความสงบ ขณะที่ การฝึกสติ จะช่วย ท�ำ ให้จิตใจอยกู่ ับปัจจบุ ัน อยู่กบั งานท่ีท�ำ ไม่ว้าวุ่น และไมถ่ ูกแทรกแซงดว้ ย อารมณ์ หากฝกึ เปน็ ประจ�ำ สมา่ํ เสมอจะชว่ ยปอ้ งกนั บรรเทาและบ�ำ บดั อาการ เจ็บป่วยได้หลากหลาย เช่น ความวิตกกังวล อาการซึมเศร้า พฤติกรรม เสพติด อาการปวดเร้ือรงั นอนไม่หลับ ไมเกรน ภมู แิ พ้ หอบหดื ซ่ึงมีสาเหตุ สว่ นหนึ่งมาจากความเครยี ด การฝึกสติ สามารถท�ำ ไดโ้ ดย การรบั รลู้ มหายใจเขา้ ออกในขณะที่ท�ำ งานหรือทำ�กิจต่างๆ ทัง้ ทางกาย ทางการส่ือสาร ตลอดจนความรสู้ กึ นกึ คดิ 76 “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจิต” ฉบับนักส่ือสาร
การฝกึ สมาธิ ท�ำ ไดโ้ ดย 1. ฝกึ หยดุ ความคดิ ดว้ ยการรลู้ มหายใจทผ่ี า่ นเขา้ ออกทป่ี ลายจมกู โดย สังเกตข้างท่ีชดั กว่า ตรงต�ำ แหน่งทช่ี ดั ท่สี ุด 2. ฝึกหยุดความคิดจนเกิดความสงบด้วยการรับรู้ลมหายใจที่ผ่าน เขา้ ออกทปี่ ลายจมกู อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จดั การกบั ความคดิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ โดยไมค่ ดิ ตาม แต่รตู้ ัวและกลบั มาตามรลู้ มหายใจทุกครัง้ ทมี่ ีความคดิ เกดิ ขนึ้ 3. ฝกึ หยดุ ความคดิ จนเกดิ ความสงบและผอ่ นคลายดว้ ยการรลู้ มหายใจ อยา่ งตอ่ เนอื่ งและจดั การกบั ความงว่ งดว้ ยการยดื ตวั ตรง หายใจเขา้ ออกลกึ ๆ หรอื จินตนาการเปน็ แสงไฟที่สวา่ งมากๆ ใหห้ ายงว่ ง แล้วกลับมารู้ลมหายใจ อย่างต่อเน่ือง องค์กรหรือหน่วยงานต่างๆ สามารถเร่ิมฝึกได้จากการกำ�หนดกติกา การประชุมในแต่ละครั้งให้มีการทำ�สมาธิก่อนการประชุม เน้นการสนทนา อย่างมีสติ เพ่ือให้เกิดการฟังอย่างใส่ใจ อภิปรายอย่างสร้างสรรค์ ในการ แก้ปัญหามากกว่าการเอาชนะ แล้วสรุปการประชุมด้วยความเห็นทางบวก รวมทั้ง ทำ�สมาธิกอ่ นและหลังเลิกงาน หรืออาจสร้างบรรยากาศการทำ�งาน อย่างมสี ติ ด้วยการเปิดระฆงั สติระหว่างการทำ�งาน ซ่งึ จะสง่ เสียงระฆงั เปน็ ระยะๆ ตามเวลาทเ่ี รากำ�หนด เพ่ือเตือนใหก้ ลับมารลู้ มหายใจ รใู้ นกจิ ท่ีทำ� เปน็ ตน้ การพฒั นาสตใิ หไ้ ดผ้ ลในระยะยาวและเกดิ ความสขุ ทย่ี งั่ ยนื ไดน้ น้ั จ�ำ เปน็ ต้องมีการฝึกและนำ�ไปใช้อย่างต่อเน่ือง เมื่อผู้ปฏิบัติเห็นประโยชน์ในการ นำ�ไปใชแ้ ล้ว กย็ อ่ มขยายผลดีไปสผู่ ้รู ับบริการหรอื ลูกคา้ ครอบครัว ชมุ ชน และสังคมต่อไปได้ “Top Hits ความรู้สุขภาพจติ ” 77 ฉบบั นักส่อื สาร
“การฝึกสตกิ บั การใช้ชีวิตประจ�ำ วัน” ปัญหาและสถานการณ์ความรุนแรงหลายสถานการณ์ที่เกิดข้ึนในสังคม ปจั จบุ นั ปฏเิ สธไมไ่ ดว้ า่ สว่ นหนง่ึ มาจากการขาดสตขิ องคนเรา ทไ่ี มร่ เู้ นอ้ื รตู้ วั เผลอและหลงไปกบั ความคดิ หลงไปกบั ความรสู้ กึ โกรธ เหงา เบ่ือ อยากได้ อยากมี อยากเปน็ จนท�ำ อะไรทไ่ี มถ่ ูกไมค่ วรลงไป ดงั นัน้ จึงตอ้ งรใู้ ห้เทา่ ทัน ปจั จบุ นั วา่ เราก�ำ ลงั ท�ำ อะไรคดิ อะไรพดู อะไรทตี่ อ้ งไมต่ กอยภู่ ายใตอ้ �ำ นาจของ ความโกรธหรอื ความไมพ่ อใจ ดงั นน้ั ตอ้ งฝกึ สติ ฝกึ ฝนใหร้ กู้ ายรใู้ จอยเู่ สมอๆ เพือ่ ใหจ้ ิตมีความมนั่ คงต้ังม่ัน ไมแ่ กวง่ ไปกับสิง่ ที่เข้ามากระทบมากเกินไป “การฝึกสติ” เริ่มต้นได้จากครอบครัว เพ่ือให้เกิดการคิดดี พูดดี ทำ�ดี เน่ืองจาก “สติ” คือ การร้ตู ัว ไมเ่ ผลอ ไมป่ ระมาท อย่กู บั ความรูส้ ึก ความ คิด การพดู และการกระทำ�ในปัจจุบนั วธิ ฝี กึ คอื ตอนเรม่ิ ฝกึ ใหม่ ๆ ตอ้ งตงั้ ใจใสใ่ จรอู้ ยทู่ ใ่ี ดทห่ี นง่ึ ทน่ี ยิ มกนั คอื ใหร้ ับรูท้ ลี่ มหายใจ โดยผูเ้ ร่มิ ฝึก ควรหลบั ตา หายใจเขา้ ออกยาว สกั 3 ครงั้ สังเกตสมั ผสั เลก็ ๆ ของลมหายใจ ข้างทีร่ สู้ กึ ชัดกวา่ ตรงต�ำ แหนง่ ท่ชี ัดทีส่ ุด ข้างน้ัน แล้วดูไปให้ต่อเนื่อง ด้วยลมหายใจปกติ ทำ�อย่างน้ีสัก 3 นาที ระหวา่ งน้นั หากมคี วามคดิ อ่ืนเขา้ มาแทรกหรือใจลอยไปทอี่ ่นื ก็ใหก้ ลบั มาที่ ลมหายใจใหม่ จากนั้นให้สงบร้ลู มหายใจ โดยไมต่ ้องหลบั ตาอีก สกั 1 นาที “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” 79 ฉบบั นกั สอ่ื สาร
ท�ำ บอ่ ย ๆ กจ็ ะช�ำ นาญ และชนิ กบั การกลบั มารสู้ กึ ตวั ดว้ ยการรบั รลู้ มหายใจ รูใ้ นกิจที่ทำ�ไดเ้ รว็ ขนึ้ โดยไม่ตอ้ งตงั้ ใจหรอื พยายาม สิง่ ท่ไี ด้ตอ่ มา คือ จะรทู้ ันจติ ใจของตวั เอง มีความยบั ยง้ั ชัง่ ใจไดด้ ขี ึ้น เมอื่ เกดิ ความโกรธ หงดุ หงดิ คบั ขอ้ งใจ เพยี งแตก่ ลบั มารบั รลู้ มหายใจใหม้ ากๆ ก็ จะสามารถระงับได้ จิตใจกจ็ ะผ่อนคลาย ปลอดโปร่งข้ึน มเี รอื่ งอะไรกวนใจ ก็จะอยไู่ ด้ไม่นาน “สติ”เป็นทักษะที่ต้องฝึกให้ชำ�นาญ ไม่ใช่ความรู้ ดังนั้น ยิ่งฝึกบ่อยๆ สมํ่าเสมอก็จะยิ่งชำ�นาญ เกดิ สติเปน็ อตั โนมตั ิ ท่สี ำ�คัญ สามารถฝึกได้ทกุ ท่ี ทกุ เวลา และควรปลกู ฝงั ตงั้ แตใ่ นเดก็ เลก็ ซงึ่ จะสง่ ผลใหเ้ ขาสามารถจดจอ่ กบั การเรยี นรไู้ ดด้ ขี น้ึ ผอ่ นคลายลง สงบ โดยเฉพาะในเวลาทมี่ อี ารมณ์ ตลอดจน จะท�ำ ใหเ้ ด็กรับรู้ตนเอง รับรรู้ ่างกาย ทจ่ี ะตอบสนองต่อเหตกุ ารณ์ มีความ ระมดั ระวงั และมคี วามสามารถในการควบคมุ ตนเองไดด้ ขี นึ้ ตามวยั ซงึ่ เดก็ ๆ สามารถพฒั นาสตขิ องตนเองได้ แตพ่ อ่ แมต่ อ้ งเปน็ ตน้ แบบทดี่ ใี นการมสี ตใิ ห้ ลกู กอ่ น โดยฝกึ สตติ วั เองในกจิ วตั รประจ�ำ วนั ในบา้ น เชน่ กอ่ นจะโตเ้ ถยี งกนั ก็ควรหยดุ สกั นิด ถอยออกมากอ่ น เป็นตน้ 80 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบบั นักสือ่ สาร
ท้ังนี้ ในสังคมปัจจุบัน เราสามารถใช้เครือข่ายสังคมออนไลน์ เช่น Facebook หรือ Line มาใชใ้ นการฝกึ สติได้ เช่น เวลาท่เี ราได้รบั ข้อความ ภาพ หรอื คลิปดๆี ขณะทเ่ี ราอา่ นหรือดู ก็ใหร้ สู้ กึ ตวั รบั รูถ้ ึงความปรารถนา ดีของคนที่ส่งมา แต่ไม่ต้องรีบ Like หรือ Share เช่นเดียวกับ เวลาเจอ ข้อความ ภาพ หรอื คลปิ ทีไ่ มช่ อบ ก็ไม่ควรรีบตอบโต้ ให้รบั รถู้ ึงความโกรธ ไมพ่ อใจ แลว้ นง่ิ อยกู่ บั ลมหายใจสักพกั แล้วคอ่ ย ๆ ผ่อนคลาย จากน้นั จงึ ค่อยตัดสินใจว่าจะทำ�อะไรต่อไป สรุปคือ เวลาจะรับจะส่งข้อความ ภาพ หรอื คลิปใดๆ ก็ควรนึกถงึ ใจกันและกนั จะสง่ post ส่ง like ส่ง share ก็ ควรใชส้ ติ ท�ำ ใหช้ า้ ลงสักนดิ “Top Hits ความร้สู ขุ ภาพจิต” 81 ฉบับนกั ส่ือสาร
“ความเครียด” ความเครียดเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตเราทุกคน หากไม่มีการจัดการ ความเครียดอาจทำ�ให้เกิดโรคร้ายแรงได้ การจัดการกับความเครียดโดยใช้ เทคนิคทีไ่ ม่ดี อาจนำ�ไปสปู่ ัญหาทางดา้ นรา่ งกายและความเจ็บป่วย ปญั หา สมั พนั ธภาพและความขดั แยง้ ท�ำ งานไมส่ �ำ เรจ็ ทง้ั ทบี่ า้ นและทท่ี �ำ งาน ปญั หา ความจ�ำ เกิดความยุง่ ยากในการแกป้ ัญหา สาเหตสุ ำ�คญั ท่ที ำ�ให้เกิดความเครียดมี 2 ประการ คอื 1. สภาพปญั หาทเี่ กดิ ขนึ้ ในชวี ติ เชน่ ปญั หาเศรษฐกจิ ปญั หาครอบครวั ปัญหาสังคม ปญั หาการปรบั ตวั ปัญหาการเรยี น ปัญหาการท�ำ งาน เปน็ ตน้ ปญั หาเหล่านี้ล้วนเปน็ ตวั กระตุ้นอย่างดีทจ่ี ะท�ำ ใหเ้ กิดความเครยี ดได้ 2. การคดิ และการประเมนิ สถานการณข์ องบคุ คล จะสงั เกตไดว้ า่ คนที่ มองโลกในแงด่ ี มอี ารมณข์ ัน ใจเย็น จะมคี วามเครยี ดน้อยกวา่ คนทีม่ องโลก ในแง่รา้ ย เอาจริงเอาจงั ใจรอ้ นและวู่วาม ความเครียดซ่ึงมคี วามรุนแรงมาก ไดแ้ ก่ 1) การเสียชีวิตของคูค่ รอง 2) การหยา่ รา้ ง 3) การแยกทางกนั ในชีวติ สมรส 4) การเสียชวี ิตของญาตสิ นทิ 5) การได้รบั บาดเจ็บหรือเปน็ โรคท่ีรา้ ยแรง “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” 83 ฉบบั นกั ส่ือสาร
6) ถูกจำ�คุกหรือถูกส่งเข้าไปอยู่ในสถานบ�ำ บดั 7) การสมรส 8) ถกู ให้ออกจากงาน 9) การเกษยี ณอายุ 10) ญาติมีสุขภาพไม่ดหี รือพฤตกิ รรมผิดปกติอยา่ งมาก อาการ วิตกกังวล ปวดศีรษะ ปวดท้อง โรคกระเพาะ หายใจถี่ ท้องผูกหรือ ทอ้ งเสยี อ่อนเพลีย ซึมเศรา้ ปวดหลัง นํ้าหนักเพ่ิมข้นึ หรือลดลง มปี ญั หา สัมพันธภาพ มีปญั หาการนอนหลับหรอื นอนไม่หลบั ความดนั โลหิตสงู แนวทาง/วิธปี ฏิบัตทิ ี่ถูกต้องเหมาะสม • ตระหนกั รู้ถึงอาการของความเครยี ด เช่น ตงึ กล้ามเน้อื บริเวณไหล่ • เปล่ียนแปลงตัวเอง โดยสำ�รวจวิถีชีวิตเพื่อดูว่าจะเปล่ียนแปลง เรื่องไหนได้ • รบั ประทานอาหารทม่ี ปี ระโยชน์ ซง่ึ เปน็ สว่ นส�ำ คญั ตอ่ รา่ งกายและจติ ใจ ท�ำ ให้เรามสี ขุ ภาพท่ดี แี ละรบั มือกบั ความวติ กกงั วลและความเครยี ด • ผอ่ นคลาย เรยี นรวู้ ิธีการผ่อนคลายทช่ี นื่ ชอบ • ออกก�ำ ลังกาย • พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ • เขยี นระบาย • หาหนทางเพ่ือลืมความเครยี ดและเติมพลงั ใหก้ บั ตัวเอง • พูดคุยกับเพ่ือน ครอบครัว ผู้ให้การปรึกษา จะช่วยให้รู้สึกดีข้ึน และให้มุมมองท่ีแตกตา่ ง 84 “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” ฉบับนกั สื่อสาร
• หากจิ กรรมท�ำ • เรยี นรู้ที่จะจัดสมดุลให้กบั ชีวิตในเรือ่ งการท�ำ งาน การพกั ผอ่ นและ การนอนหลบั • หัวเราะให้กับตนเอง การหัวเราะเป็นการออกกำ�ลังกล้ามเนื้อท้อง และน�ำ ความรสู้ กึ มคี วามสขุ มาให้ การยมิ้ จะชว่ ยลดความตงึ เครยี ดของกลา้ ม เนื้อใบหน้า การหวั เราะบ่อยคร้งั สามาถเปล่ยี นชวี ิตของเราได้ • อย่าพยายามเป็นคนสมบูรณ์แบบในทุกเรื่อง การเป็นคนสมบูรณ์ แบบในทุกเรื่องจะกดดันตัวเอง ปล่อยมันผ่านไป ให้ตัวเองมีอิสระในการ สรา้ งสรรค์ • อย่าวิตกกงั วลในเร่อื งที่ควบคุมไมไ่ ด้ • พฒั นาความคิดและทัศนคตเิ ชิงบวก • ให้รางวัลกบั ตัวเอง เมอื่ สามารถชนะกบั ความท้าทาย • คิดวา่ การเปลยี่ นแปลงเปน็ สงิ่ ทา้ ทายและเป็นส่วนหนงึ่ ของชวี ิต • มองปญั หาวา่ เปน็ เรื่องชั่วคราวและแก้ไขได้ • เช่ือว่าเราจะประสบความสำ�เร็จถ้าพยายามทำ�ให้ได้ตามเป้าหมาย ทีว่ างไว้ • หาหนทางเพอ่ื แกไ้ ขปัญหา • รกั ษาสัมพนั ธภาพท่ีดกี ับครอบครวั และเพอ่ื น “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” 85 ฉบับนักสือ่ สาร
“แนวทางจดั การความเครยี ดในทท่ี �ำ งาน” ความเครียดในการทำ�งาน เป็นตัวการสำ�คัญท่ีมีผลต่อศักยภาพ ในการท�ำ งาน คณุ ภาพชวี ติ และคณุ ภาพการท�ำ งานและอาจสง่ ผลใหเ้ กดิ โรค ทางจิตเวชตามมา จึงจำ�เป็นต้องมีทักษะหรือวิธีการจัดการกับความเครียด ใหก้ บั ตวั เองโดยเรว็ การจัดการปัญหาความเครียดมีหลายรูปแบบข้ึนอยู่กับแนวทางที่ เหมาะสมทจี่ ะเลอื กน�ำ มาใช้ สง่ิ ส�ำ คญั ทส่ี ดุ คอื การไดม้ โี อกาสบรหิ ารจดั การ ความสมดุลในร่างกายกบั ความเครียดอยา่ งเหมาะสม แนวทาง 4ส.1ม. สมดลุ คอื การค้นหาความหมายในตัวเราเองและแยกแยะไดว้ า่ เราคือ ใคร งานที่รับผดิ ชอบคืออะไร ซ่งึ การหาสมดลุ ต้องมีการกำ�หนดล�ำ ดับความ ส�ำ คัญว่าส่งิ ไหนสำ�คัญกวา่ กันระหวา่ งตวั เราเองกบั งาน โดยจะต้องคำ�นึงวา่ เราควรเห็นคุณค่าในการดูแลตนเองมากกว่าการมุ่งเน้นที่ให้ผู้บังคับบัญชา ชื่นชมในผลงาน อีกทั้งต้องมีเป้าหมายและสร้างขอบเขตความรับผิดชอบ ของตวั เราเอง มองวา่ ไมว่ า่ สง่ิ ทเี่ กดิ ขนึ้ กบั เราในการท�ำ งานจะเปน็ เชน่ ไร เรา สามารถมองเห็นถึงความทา้ ทายท่ีเกิดข้นึ และใช้ความทา้ ทาย เป็นโอกาสท่ี จะเติบโตเพิม่ การรบั รูใ้ นการท�ำ งานของเรา สมาธิคอื การจดจอ่ มงุ่ เนน้ ในการท�ำ งานตรงหนา้ ไมเ่ สยี สมาธไิ ปกบั เรอ่ื งอน่ื ๆ ในเวลางาน โดยเฉพาะอย่างย่ิงในโลกยุคดิจิตอลปัจจุบันท่ีมักจะมีสื่อต่างๆ เข้ามาก่อกวนสมาธิในระหว่างการทำ�งาน ทำ�ให้เรากังวลใจ และส่งผลให้ งานท่ที �ำ ออกมาไม่ดีพอ 86 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจิต” ฉบับนักส่อื สาร
สื่อสาร คือ การสื่อสารกับเพื่อนร่วมงานด้วยข้อมูลที่มีความถูกต้อง มคี วามจรงิ ใจ ค�ำ นงึ ถงึ บรบิ ทแวดลอ้ ม และประเภทของบคุ คลทมี่ กี ารสอื่ สาร ตลอดจนสอื่ สารดว้ ยค�ำ พดู ทส่ี ภุ าพ ไมก่ า้ วรา้ ว ถา้ รสู้ กึ วา่ ตวั เองเรมิ่ มอี ารมณ์ โกรธ เครยี ด ไม่ควรเผชิญหน้ากนั นอกจากนั้น ควรค�ำ นงึ ถงึ ศกั ยภาพของ แตล่ ะบคุ คลมากกวา่ ขอ้ จ�ำ กดั ของเขา รวมทง้ั รบั ฟงั เสยี งสะทอ้ นทเ่ี กดิ ขน้ึ ใหไ้ ด้ สตั ยซ์ อ่ื คือ การมจี ริยธรรม คุณธรรม ซื่อสัตย์ในการท�ำ งาน ตระหนักรู้ ในบทบาทหน้าที่ของตนเอง รู้ว่าตนเองมีหน้าที่อะไร ทำ�งานอะไร และ พยายามทำ�บทบาทหน้าท่ีน้ันให้ดี แม้ว่าจะเผชิญภาวะวิกฤติในการทำ�งาน อยูก่ ็ตาม เมตตา คือ ตระหนักและเห็นอกเห็นใจต่อความเป็นมนุษย์ท้ังของ ตวั เราเองและผอู้ น่ื เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความรกั ความเมตตา เพราะปจั จบุ นั การแขง่ ขนั ในการทำ�งานมีสูงขึ้น งานมีความท้าทาย ถูกกดดัน มีความขัดแย้ง และ มคี วามเครยี ด การค�ำ นงึ ถงึ ความแตกตา่ งและความเทา่ เทยี ม จงึ ส�ำ คญั อยา่ งมาก ซ่ึงความมีเมตตากรุณาสามารถหยิบยื่นไปยังคนอื่นๆ ได้ โดยท่ีเรา ไมจ่ �ำ เปน็ ต้องยดึ ติดกบั ค�ำ วจิ ารณข์ องคนอ่ืนๆ 10 เทคนิคลดเครยี ด 1. หม่นั ออกก�ำ ลงั กายและนอนหลับพักผอ่ นให้เพยี งพอ 2. รู้จักพักผ่อนหย่อนใจ พักสมอง พักสายตา ทำ�กิจกรรมหรืองาน อดิเรกทีช่ อบ 3. ใชค้ �ำ พดู ทช่ี วนฟงั ทกั ทาย สวสั ดี ขอบคณุ ขอโทษ ชนื่ ชม ใหก้ �ำ ลงั ใจ ให้อภัย ไมพ่ ูดส่อเสยี ดซาํ้ เติม 4. จัดการอารมณ์ ตั้งสติ ไตร่ตรอง คิดถึงผลดี ผลเสียท่ีจะตามมา จากการกระทำ� “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” 87 ฉบบั นกั ส่ือสาร
5. สร้างสัมพันธ์ที่ดีกับเพื่อนร่วมงาน ย้ิมแย้มแจ่มใส เอื้อเฟื้อเผ่ือแผ่ ชว่ ยเหลอื ซงึ่ กันและกัน เอาใจเขามาใสใ่ จเรา 6. บรหิ ารเวลา เรยี งล�ำ ดับความส�ำ คัญหรอื ความเร่งด่วนของงาน 7. กล้าแสดงความคิดเห็นในทางสร้างสรรค์ เปิดใจรับฟังและช้ีแจง ด้วยเหตุผล 8. สร้างพลังสุขภาพจิตหรือความเข้มแข็งทางใจให้ตนเอง ให้กำ�ลังใจ และชื่นชมตนเองเม่ือทำ�อะไรสำ�เร็จ บอกกับตนเอง “ฉันมีความ สามารถทำ�ได”้ อยา่ กังวลกบั ส่งิ ท่ยี งั มาไมถ่ ึง 9. เก็บออม โดยฝึกให้เป็นนิสัยด้วยการแบ่งรายได้ส่วนหน่ึงเพื่อ การออมกอ่ นการใชจ้ า่ ย 10. แก้ปัญหาอย่างถูกวิธี หาสาเหตุท่ีทำ�ให้เกิดปัญหาและแก้ท่ีต้นเหตุ ท่ีสำ�คัญ ไม่แก้ปัญหาด้วยอารมณ์ ตลอดจน ไม่ใช้สุรา ยาเสพติด เปน็ ทางออกในการแกป้ ญั หา หากไมส่ ามารถแกป้ ญั หาไดด้ ว้ ยตนเอง อยา่ อายทจี่ ะปรกึ ษาคนใกลช้ ดิ หรอื คนทไ่ี วว้ างใจ หรอื ขอรบั บรกิ าร ปรกึ ษาสายดว่ นสุขภาพจิต 1323 ฟรี ตลอด 24 ช่ัวโมง 88 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจติ ” ฉบบั นกั ส่ือสาร
“วธิ คี ลายเครยี ดขณะขบั รถ” ปัญหาความเครียดที่สำ�คัญปัญหาหนึ่งของคนในเมืองใหญ่หนีไม่พ้น ปญั หารถตดิ หลายคนอาจมอี าการปวดศรี ษะ ไมเกรน บางคนทอ้ งผกู บางคน ทอ้ งเสยี บางคนปวดหลงั ปวดไหล่ปวดตน้ คอซง่ึ เมอื่ รา่ งกายเจบ็ ปว่ ยแลว้ จติ ใจ กจ็ ะพลอยเจบ็ ป่วยไปด้วย บางคนกลายเป็นคนหงดุ หงิด โมโหงา่ ย กา้ วรา้ ว บางคนอาจทอ้ แท้ ซมึ เศรา้ หมดอาลยั ตายอยาก เบอื่ งาน เบอื่ ชวี ติ และท�ำ ให้ มีพฤติกรรมเปลี่ยนไปในทางลบด้วย เช่น บางคนเก็บตัว ไม่คบเพื่อนฝูง บางคนพูดมาก จจู้ ้ขี ีบ้ ่น ชอบชวนทะเลาะ ทำ�ร้ายกัน ฆา่ กนั ไดด้ ว้ ยสาเหตุ เพยี งเลก็ นอ้ ย หลายคนสบู บหุ รี่ ดม่ื สรุ า ดมื่ เครอื่ งดม่ื บ�ำ รงุ ก�ำ ลงั เพมิ่ ขน้ึ กวา่ เดมิ และอาจมกี ารใช้สารเสพติดอนื่ ๆ หากปล่อยให้อาการเหล่าน้ีคงอยู่เป็นเวลานาน อาจทำ�ให้เจ็บป่วยด้วย โรครา้ ยแรงได้ เชน่ โรคหวั ใจ ความดนั โลหิตสูง เบาหวาน แผลในกระเพาะ อาหาร ริดสดี วงทวาร เปน็ ต้น รบกวนการด�ำ เนินชีวติ ยิง่ ขน้ึ กว่าเดิม วิธีการคลายเครียดในขณะขับรถที่ได้ผล เพ่ือช่วยลดความเครียด และอาการต่างๆ ท่ีเกิดจากความเครียดหลายวธิ ี ไดแ้ ก่ • การฟังเพลง หรือการฟังรายการวิทยทุ ี่ชอบ การไดฟ้ ังรายงานการ จราจร ฟังนักจดั รายการท่ชี ่นื ชอบ เพ่อื ความเพลดิ เพลนิ ในขณะขบั รถ • การฝกึ ทา่ กายบรหิ าร เพอื่ คลายกลา้ มเนอ้ื ทหี่ ดเกรง็ ตวั ในขณะขบั รถ เช่น การกำ�มือและแบมือสลับกัน การก้มเงยศีรษะ หันหน้าไปทางซ้าย และทางขวา การขยับไหล่ข้ึนลง นวดขมบั นวดหัวควิ้ และสนั จมูก นวดบ่า ท้ังสองข้าง เปน็ ตน้ 90 “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” ฉบับนักสื่อสาร
“อปุ ทานหม”ู่ อาการกรีดร้องราวกับคนไร้สติ มือเท้าเกร็ง ตะโกนเอะอะโวยวาย สลบั กบั เสยี งหวดี รอ้ ง ถอ้ ยค�ำ มากมายพรงั่ พรเู พอ้ เจอ้ ไมส่ ามารถจบั ใจความได้ แสดงกริยาก้าวร้าว ช้ีหน้าด่าทอ บุคคลใกล้เคียง จากนั้นคนอ่ืนๆ ที่อยู่ ในเหตุการณ์ก็เกิดอาการลักษณะคล้ายๆ กัน ทีละคนน้ัน อาการเหล่านี้ คือ การเจบ็ ป่วยทางจิตรปู แบบหนง่ึ สามารถเกดิ ขนึ้ ได้ 2 รปู แบบ แบบแรก คือ โรคจิตอุปทาน (Dissociative Disorder) ซึ่งมีลักษณะ สำ�คัญ คือ ผู้ป่วยมีการสูญเสียความเป็นตัวของตัวเองเพียงบางส่วนหรือ ทั้งหมด ในเรือ่ งของความจำ� การรบั รู้อตั ลกั ษณ์ และประสาทสัมผัส ท�ำ ให้ ไมส่ ามารถควบคมุ การเคลอ่ื นไหว ความคดิ และพฤตกิ รรม อาจแสดงอาการ ทง้ั ทางรา่ งกายและจติ ใจ เชน่ ชกั เกรง็ กลา้ มเนอ้ื หายใจถี่ แนน่ หนา้ อก เปน็ ลม หมดก�ำ ลงั เปน็ ตน้ แบบทส่ี อง คอื อุปทานหมู/่ อปุ ทานกลุ่ม (Mass Hysteria) อาการที่พบ เชน่ หวดี รอ้ ง ตกใจกลวั หวาดผวา พดู เพอ้ ถา้ เชอื่ เรอ่ื งไสยศาสตรก์ อ็ าจบอก ไดว้ า่ เปน็ ทา่ ทางหรอื อาการคลา้ ยคนถกู ผเี ขา้ หรอื รา่ งทรง บางรายเหน็ ภาพ หลอน แสดงกริ ยิ ากา้ วรา้ วออกมา พฤตกิ รรมเหลา่ นเ้ี กดิ ขนึ้ พรอ้ มๆ กนั หรอื ในเวลาใกล้เคียงกัน หากเกิดขึ้นกับคนต้ังแต่สองคนขึ้นไปจนถึงกลุ่มใหญ่ๆ เมอื่ ใดทค่ี นหนง่ึ เกดิ อาการขน้ึ กเ็ สมอื นหนงึ่ วา่ เปน็ ตวั กระตนุ้ “อารมณร์ ว่ ม” “Top Hits ความรู้สุขภาพจติ ” 91 ฉบบั นักส่อื สาร
ของคนขา้ งเคยี งในกลมุ่ ใหแ้ สดงออกตามๆ กนั ไป เปน็ ปฏกิ ริ ยิ าลกู โซ่ คลา้ ยๆ “ตดิ เชอื้ ” หรอื “ระบาด” ซง่ึ อาการเหลา่ นอี้ าจเกดิ ขน้ึ เองหรอื คลา้ ยจงใจจะ ให้เกิดข้ึนก็ได้ โรคจติ อปุ ทาน(Dissociative Disorder) และอปุ ทานหมู่ (Mass Hysteria) เปน็ ปรากฏการณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ เกยี่ วกบั จติ สงั คมซงึ่ เกดิ ขนึ้ กบั บคุ คล ตง้ั แต่ 1 คน ขน้ึ ไป เหตกุ ารณด์ งั กลา่ วจะเกดิ ขน้ึ ในกรณที ค่ี นหรอื กลมุ่ บคุ คลนน้ั มคี วามคดิ ความเชื่อว่า ตนเจ็บป่วยเป็นโรคเดียวกันหรือเผชิญสถานการณ์/ปัญหา เดยี วกัน จงึ แสดงอาการออกมาแบบเดียวกนั มักมีลกั ษณะเด่นตรงทไี่ มอ่ าจ หาสาเหตุแนช่ ดั ได้ อาการท่ีเกดิ กม็ กั มคี วามคลุมเครอื และมกั เกย่ี วข้องกับ ความเช่ือหรือพิธีกรรมเก่ียวกับเรื่องเหนือธรรมชาติ ซึ่งมีปัจจัยหลายอย่าง ประกอบกัน ได้แก่ 1. มีปัจจัยเหนี่ยวนำ� เช่น ความเชื่อในท้องถิ่น เรื่องภูตผี ส่ิงเหนือ ธรรมชาติ 2. มกี ารสอื่ สารขอ้ มลู ออกไป ท�ำ ใหเ้ กดิ ความเชอ่ื เดยี วกนั แพรก่ ระจาย อยา่ งรวดเร็ว 3. มปี ัจจัยความเครยี ดในเร่อื งสังคมและเศรษฐกจิ ก่อให้เกิดการขาด ความเชื่อถือในตนเอง ซึ่งเป็นส่ิงกระตุ้นให้กลุ่มบุคคลเกิดการรับและการ แปลขอ้ มูลท่ีผดิ 4. มีประเพณี วัฒนธรรมท้องถิ่นท่แี ต่ละภูมภิ าคนบั ถือ 5. มกี ารระบาดของอาการอยา่ งผดิ ปกติ จนตอ้ งมหี นว่ ยงานเขา้ ไปดแู ล 92 “Top Hits ความร้สู ุขภาพจิต” ฉบบั นักสือ่ สาร
วิธีการรักษา โรคจิตอุปทาน (Dissociative disorder) การพยายามหาขอ้ ขดั แยง้ ทางจติ ใจ หรอื ความเครยี ดทางจติ สงั คม ใหก้ บั ผู้ป่วยได้รู้จักตนเอง เข้าใจและแก้ไขข้อขัดแย้งต่างๆ ซ่ึงอาจใช้วิธีต่างๆ เช่น การทำ�จิตบำ�บัด (Psychotherapy) วิธีการสะกดจิต (Hypnosis) การรกั ษาแบบพน้ื บ้าน (Indigenous therapy) อปุ ทานหมู่ (Mass hysteria) ในระดับบุคคล เมื่อเกิดอาการข้ึนไม่นานก็จะหายไปเองเมื่อผู้ป่วยรู้สึก ผอ่ นคลาย วธิ เี บอ้ื งตน้ คอื แยกผปู้ ว่ ยคนแรกทเ่ี กดิ อาการ หรอื “คนเหนยี่ วน�ำ ” ออกจากกลมุ่ เพอ่ื ท�ำ การรกั ษาดว้ ยการตรวจวเิ คราะหร์ า่ งกาย ท�ำ ใหร้ า่ งกาย ผอ่ นคลาย ไดพ้ กั ผอ่ น สกั พกั อาการจะดขี นึ้ จนเปน็ ปกตไิ ด้ แตห่ ากกลบั เขา้ ไป ในกลมุ่ กอ็ าจเกดิ อาการซา้ํ ไดอ้ กี หากความเชอ่ื ยงั คงมอี ยู่ จากนน้ั ใหป้ ระเมนิ สภาพจติ ใจรว่ มกบั สง่ิ แวดลอ้ ม หรอื พดู คยุ ใหค้ ลายความกงั วลใจ ท�ำ จติ บ�ำ บดั รายบุคคล เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดเป็นซํ้า โดยอาจให้หยุดเรียนหรือทำ�งาน สกั พกั โดยเฉพาะรายทเี่ ปน็ ผเู้ หนยี่ วน�ำ ผอู้ น่ื ใหเ้ กดิ อาการควรไดร้ บั การตรวจ วินิจฉยั และใหก้ ารรกั ษา ในระดับกลุ่ม เช่น เพ่ือนนักเรียนในโรงเรียน หรือเพ่ือนบ้าน เพื่อนท่ี ทำ�งาน อาจมีอาการตามกันมาได้ และมักมีความเช่ือไสยศาสตร์มาอธิบาย ปรากฏการณเ์ หลา่ นี้ ยง่ิ ท�ำ ใหเ้ กดิ ความวติ กกงั วล และการแพรก่ ระจายของ อาการไปยังคนอื่นๆไดง้ า่ ย ควรจัดการเรื่องความเช่อื เหลา่ นโ้ี ดยเรว็ อาจให้ ผ้นู ำ�ทางจิตวิญญาณ หรือผู้เป็นท่ีเคารพในชุมชนเปน็ หลกั ในการแกไ้ ขความ เชอ่ื นน้ั ๆ โดยอาจอนญุ าตใหม้ กี ารกระท�ำ พธิ กี รรมเพอื่ ลบลา้ งความผดิ ความ เช่อื ท�ำ ใหส้ ภาวะทางจิตใจสว่ นรวมกลบั มาโดยเร็วท่ีสุด การทำ�กลุ่มจิตบำ�บัด(Group Psychotherapy) ให้กับกลุ่มผู้มีอาการ ดังกล่าว หรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นี้จะช่วยให้เห็นถึงปัญหาท่ีแท้จริง และทำ�การแก้ไขปัญหาทางจิตใจ ไดต้ รงจดุ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจติ ” 93 ฉบับนักสอ่ื สาร
“การดูดวง” การดูดวงในสังคมไทยได้กลายเป็นส่วนหน่ึงในการดำ�เนินชีวิตของ คนหลายกลมุ่ ไมว่ า่ จะเปน็ พอ่ คา้ นกั ธรุ กจิ แมบ่ า้ น นกั การเมอื ง ดารานกั แสดง นกั รอ้ ง ซงึ่ เรอ่ื งทจี่ ะไปดดู วงนน้ั กม็ ตี ง้ั แตเ่ รอื่ งในบา้ น การตดั สนิ ใจในเรอ่ื งตา่ งๆ บางคนจะคลอดลูกยังต้องไปหาฤกษ์งามยามดีด้วยซ้ําไป จะเห็นได้ว่า ดูดวงมีผลกระทบและมีบทบาทกับทุกเรื่องราวในชีวิตต้ังแต่เกิดจนตาย เนื่องจาก คนส่วนใหญ่เมื่อเกิดความไม่มั่นใจในตนเอง ต้องมีการตัดสินใจ ต้องการหาที่ปรึกษาหรือหาคนที่จะให้กำ�ลังใจ ช่วยเหลือ ส่งเสริม สนับสนุน ให้มีความเข้มแข็งทางใจมากยิ่งข้ึน ผิดกับวัฒนธรรมตะวันตก ท่ีหันหน้าเข้าหาจิตแพทย์ นักจิตวิทยา เพ่ือช่วยบำ�บัดความเครียดต่างๆ แต่ในประเทศไทยกลับพบว่า การไปพบบุคลากรทางการแพทย์เหล่าน้ี จะถูกมองว่าเป็นคนเสียสติหรือบ้านั่นเอง ด้วยเหตุน้ีธุรกิจการดูดวง ในประเทศไทยจึงเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วและมีเงินสะพัดปีๆ หน่ึง หลายรอ้ ยหลายพนั ล้านบาท ศาสตร์ท่ีเกี่ยวกับการดูดวง การทำ�นายทายทักน้ันมีอยู่ด้วยกัน หลายแขนง เช่น โหราศาสตร์ การดไู พ่แบบต่างๆ การดูลายมอื และการดู โหงวเฮ้ง เป็นตน้ ย่งิ นบั วนั มีความแปลกและสรา้ งจดุ ขายใหก้ บั ตนเอง เชน่ การดลู ายเทา้ การดกู ระดองเตา่ เป็นต้น 94 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจิต” ฉบบั นักสอื่ สาร
คนไทยกับการดูดวงจึงเป็นของคู่กันมาทุกยุคทุกสมัย ยิ่งสมัยนี้ มีอินเทอร์เน็ต เราสามารถเข้าไปเช็คดวงได้ฟรีตลอดเวลา แต่การไปดูหมอ ดูดวงแบบเสียค่าใช้จ่ายก็ยังคงนิยมไม่เปล่ียนแปลง เช่น การดูไพ่ยิปซี ดูลายมือ และคำ�นวณวันเกิด หรือแม้แต่ร่างทรง แม้จะมีค่าบริการท่ี สงู ขึน้ เรอื่ ย ๆ ลกู ค้าก็ไปอุดหนนุ กันอย่างตอ่ เนื่อง เหตุผลหลกั ๆ ที่คนไทย ยึดติดกับการดดู วงมสี าเหตตุ า่ งๆดงั น้ี • คนกลวั กับสงิ่ ทีย่ งั มาไมถ่ ึง จงึ มองหาอะไรที่มาเสรมิ ความมนั่ ใจ ใน การตัดสินใจท�ำ อะไรสกั อยา่ ง • ก�ำ ลงั อยใู่ นหว้ งความทกุ ข์ หาทางออกไมไ่ ด้ อยากหาวธิ แี กไ้ ขใหช้ วี ติ ดขี น้ึ • อยากประสบความสำ�เร็จในการงาน หรืออยากมีโชคลาภ ถามหา เทคนคิ วิธแี ก้เคล็ดตา่ ง ๆ • กำ�ลังมคี วามรัก แตไ่ มแ่ น่ใจ วา่ เขาเป็นเน้อื ค่เู ราจริงหรอื ไม่ เพราะ คนสมยั นร้ี ู้หน้าไม่รู้ใจ • เพอ่ื ตดิ ตอ่ หรอื ถามเรอื่ งราวทลี่ ล้ี บั คนทต่ี ายไปแลว้ หรอื เทพ เทวดา ทมี่ องไมเ่ หน็ ท้ังน้ี สาเหตุที่แท้จริงก็มาจากความเครียดในเรื่องต่างๆ ของชีวิต เช่น การงาน การเงิน และความรัก ย่ิงคนเครียดมากก็ย่ิงไปดูดวงกันมาก และพ่ึงพาการดูหมอเป็นกำ�ลังใจ ซ่ึงจะห้ามคนไม่ให้ไปดูดวงก็คงจะไม่ได้ แตใ่ นทางจติ วทิ ยาแลว้ การจดั การความเครยี ดทเ่ี หมาะสมสามารถท�ำ ไดด้ งั นี้ “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจิต” 95 ฉบบั นักสอ่ื สาร
1. ตระหนักรู้ หรือจับความรู้สึกเครียด วิตกกังวลที่เกิดขึ้นให้ได้ก่อน โดยการสงั เกตความเปล่ยี นแปลงทีเ่ กิดขึน้ กับร่างกาย จติ ใจ ความคิด และ พฤติกรรม เชน่ บางคนเครียดแลว้ มักกัดเลบ็ ปวดศรี ษะ หงุดหงดิ ความคดิ บดิ เบอื นจากความเปน็ จรงิ หรอื มพี ฤตกิ รรมซา้ํ ๆ ยา้ํ คดิ ยาํ้ ท�ำ เปน็ ตน้ ซงึ่ เรา สามารถสังเกตไดด้ ว้ ยตนเอง หรอื จากการบอกกลา่ วของคนรอบข้าง หรือ เข้าไปประเมินไดท้ ี่ Mobile Application ชอ่ื Smile Hub 2. หลีกเลี่ยง ตัวกระตุ้นที่ทำ�เครียด แต่ต้องเป็นการหลีกเล่ียงที่ไม่นำ� ตนเองไปสทู่ างตนั เปน็ ตน้ วา่ การเรยี นหรอื การท�ำ งานท�ำ ใหเ้ ครยี ด จงึ ตดั สนิ ใจ ไม่เข้าเรียนหรือไม่ไปทำ�งาน เช่นน้ีแทนที่จะเป็นการไขปัญหาระยะยาว แตก่ ลับจะสร้างปญั หาใหมๆ่ ตามมาอกี ได้ การหลกี เลย่ี งที่ถกู ตอ้ ง คือ การ ไม่เผชิญกับตัวกระตุ้นท่ีก่อให้เกิดความเครียดหรือความวิตกกังวล เช่น เม่ือต้องเผชิญสถานการณ์ท่ีชวนให้เครียด หากเล่ียงได้ก็ควรรีบออกจาก สถานการณน์ น้ั โดยเรว็ ทงั้ นี้ ต้องตั้งอยูบ่ นพ้นื ฐานการคดิ และการตดั สนิ ใจ ทไี่ มก่ อ่ ใหเ้ กิดปญั หาใหม่ตามมา 3. จดั การความเครียดท่ไี ด้ผล เช่น การหนั มาท�ำ กจิ กรรมท่สี นกุ สนาน หรอื ทช่ี ่นื ชอบ การออกก�ำ ลงั กาย การเล่นกฬี า การเทย่ี วพกั ผอ่ น รวมไปถงึ เทคนคิ ตา่ งๆ เชน่ การฝึกสติ ฝกึ หายใจ การทำ�งานศิลปะ เป็นตน้ 4. การปรับเปล่ยี นความคิด พยายามมองหาแง่ดี หรือ ประโยชนจ์ าก สถานการณ์ที่ทำ�ให้เกิดความเครียด แทนท่ีจะหมกมุ่นครุ่นคิดแต่ปัญหา ที่เกิดขึ้นซึ่งยังไม่สามารถหาทางออกได้ ก็ปรับเปล่ียนมาเป็นการเริ่มมอง หาบทเรียนหรือส่ิงที่เราได้เรียนรู้จากสถานการณ์เลวร้ายน้ันๆ การมองหา แง่มุมอื่นๆท่ีแตกต่างออกไป อาจมาจากการอ่านหนังสือ หรือการพูดคุย กับคนหลากหลายจะช่วยให้เกิดมุมมองใหม่ๆต่อปัญหาและสามารถเห็น แนวทางแก้ปญั หาทเี่ ราคิดไมถ่ ึงก็เปน็ ได้ 96 “Top Hits ความร้สู ขุ ภาพจิต” ฉบบั นกั ส่ือสาร
การดูดวงเพื่อให้เกิดความสบายคลายเครียดน้ัน มองในแง่หนึ่งก็เป็น วิธีการระบายความเครียดได้ดี ทั้งนี้ ต้องต้ังอยู่บนพ้ืนฐานของความพอดี คือ ไมห่ ลงเชือ่ งมงายจนขาดสติ เพราะอาจเปน็ ช่องทางให้พวกมจิ ฉาชพี มา หลอกลวงได้ ในอีกแง่หนึ่งการดูดวงเป็นเพียงเครื่องมือในการบรรเทาภาวะยุ่งเหยิง และสับสนทางความคิด ซึ่งหากพิจารณาให้ถ่องแท้แล้วปัญหาก็ยังอยู่และ ยังไม่ได้รับการแก้ไขแต่อย่างใด หากเราจะมัวแต่โทษโชคชะตา หรือรอฟ้า รอดิน ปัญหาแทนท่ีจะได้รับการแก้ไขอย่างทันท่วงทีก็อาจสายเกินไปได้ ทางทด่ี เี ราควรตงั้ สติ มองโลกตามความเปน็ จรงิ และมกี �ำ ลงั ใจเสมอ ปญั หาใด ไมว่ ่าใหญแ่ คไ่ หน ย่อมแก้ไขได้ไมย่ าก “Top Hits ความร้สู ขุ ภาพจติ ” 97 ฉบับนกั สือ่ สาร
“สรุ ากบั ปัญหาสขุ ภาพจติ ” จากการสำ�รวจระบาดวิทยาสุขภาพจิตของคนไทยระดับชาติ ปี 2556 พบ คนไทยมปี ญั หาจากการใช้สรุ า ถึงร้อยละ 18 หรอื ประมาณ 9.3 ลา้ น คน ผลกระทบจากการดมื่ สรุ า มที งั้ ท�ำ ใหส้ มองเสอื่ ม ความดนั โลหติ สงู เลอื ด ออกในสมอง เกดิ ความวิตกกงั วลสงู ซมึ เศรา้ ฆ่าตัวตาย มีปญั หาการทำ�งาน การทะเลาะวิวาท และเกดิ คดคี วาม เป็นต้น ผู้ปว่ ยตดิ สุราจะมีอาการอย่างน้อย 3 อาการ ตามเกณฑ์ ดังน้ี 1) ดมื่ มากกว่าที่ตัง้ ใจไว้ 2) ไมส่ ามารถหยุดหรอื เลิกการดม่ื สุราบ่อยครั้ง 3) มอี าการทนตอ่ สรุ ามากขน้ึ เชน่ ตอ้ งดม่ื มากกวา่ เดมิ อยา่ งมากจงึ จะ รสู้ กึ เชน่ เดมิ 4) มีอาการถอนเหล้า เช่น มือสั่น เหง่ือแตก คลื่นไส้ นอนไม่หลับ เวลาที่ลดการดมื่ ลง 5) ยังคงใชส้ ุรา แม้รวู้ า่ จะท�ำ ใหเ้ กิดปัญหาทางกายหรอื ทางจติ ใจ 6) เวลาในแต่ละวันหมดไปกับการด่ืม การซื้อ การคิดถึงการด่ืมสุรา การเมา หรือการฟ้ืนจากฤทธิส์ รุ า 7) ใช้เวลาลดลงกับการทำ�กิจกรรมที่สำ�คัญเพราะมัวแต่ใช้เวลาไปกับ การดมื่ เหลา้ ส�ำ หรบั การบ�ำ บดั รกั ษา จะประกอบดว้ ย การคดั กรองและบ�ำ บดั ระยะสน้ั ด้วยการใหค้ �ำ แนะน�ำ /ปรึกษาเบ้อื งตน้ การบ�ำ บัดอาการถอนพิษ การฟ้นื ฟู สภาพด้วยยาและจิตสังคมบำ�บัด และการติดตามหลังการรักษาเมื่อกลับสู่ ชุมชน 98 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบับนกั ส่อื สาร
5 เทคนคิ สร้างพลังใจ เพอื่ เลกิ สรุ า ไดแ้ ก่ 1. มีความรู้สึกดีและภาคภูมิใจในตนเอง ใคร่ครวญถึงการไดท้ �ำ หนา้ ท่ี และการงานต่าง ๆ ที่ผ่านมา ตลอดจนการประสบความสำ�เร็จในชีวิต ด้านตา่ ง ๆ ซ่ึงเปน็ ทยี่ อมรับนับถอื ทงั้ ในระดบั บคุ คลและสงั คม ค้นหาข้อดี ของตัวเอง ไดท้ ำ�งาน หรอื รว่ มกิจกรรมทางสงั คมต่างๆ 2. มีใครสักคน หรือสักกลุ่มที่เช่ือม่ันได้ว่า รักและจริงใจต่อกันจริงๆ ซ่งึ อาจเป็นคนในครอบครวั สายเครือญาติ เพ่อื น เพอ่ื นบ้าน ผ้รู ่วมงาน ซึ่ง จะเปน็ “แรงบนั ดาลใจ” ชว่ ยใหเ้ ลกิ ด่มื สุราได้ 3. มีการตั้งเป้าหมายในชีวิตทั้งเฉพาะกิจ ระยะสั้น ระยะกลาง และ ระยะยาวว่าจะท�ำ อะไร เพอื่ ใครและท�ำ อย่างไร เชน่ เพ่ือพอ่ แม่ เพื่อลกู เพอ่ื คู่รัก เพ่ือพระเจ้า เพื่อพระพุทธเจ้า เพ่ือสร้างตำ�นานให้ตนเอง เพื่อการมี สุขภาพท่ีดีขึ้น เพ่ือเปน็ ของขวัญใหใ้ ครบางคน เพื่อความสุขของครอบครัว และตัวเอง เพ่อื ใหเ้ จา้ นายและผู้รว่ มงานมองตนเองในด้านดี เพ่ือถวายเปน็ พุทธบูชา เป็นต้น โดยกำ�หนดเวลาให้ชัดเจน ตลอดจนเข้มงวดและมีวินัย ต่อการปฏิบัติตนในกระบวนการรกั ษา 4. พบความสำ�เร็จในเป้าหมายท่ีตั้งไว้เป็นระยะๆ เช่น เลิกด่ืมสุราได้ นานขนึ้ เรอื่ ยๆ ท�ำ งานไดด้ ขี น้ึ เรอ่ื ย ๆ และมคี วามพยายามขนึ้ เรอื่ ยๆ เปน็ ตน้ ซึง่ จะชว่ ยส่งเสรมิ ใหม้ ีความภมู ใิ จและรูส้ กึ ดีต่อตนเองข้นึ เรือ่ ยๆ 5. มสี ายสมั พนั ธท์ เี่ กอ้ื หนนุ ชว่ ยใหส้ ามารถเลกิ ดมื่ สรุ าได้ ทงั้ ญาติ บคุ คล ใกล้ชิด เพ่ือน เพ่ือนบ้าน เพ่ือนร่วมงาน หัวหน้างาน ผู้นำ�ชุมชน ชมรม สมาคม สโมสร มลู นธิ ิ และสถาบนั ทงั้ ทางวชิ าชพี และวชิ าการทง้ั ภาครฐั และ เอกชน เป็นต้น “Top Hits ความร้สู ุขภาพจิต” 99 ฉบบั นกั สื่อสาร
“ปัญหาสขุ ภาพจิตจากสภาพอากาศ” อากาศร้อน นอกจากจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพกาย เส่ียงต่อการเกิด โรคลมแดด หรือ ฮีตสโตรก (Heat stroke) ที่ต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ ในกลุ่มเด็กเลก็ ผสู้ ูงอายุ คนดื่มเหลา้ จัด คนอว้ น ผู้ท่ตี อ้ งทำ�กิจกรรมกลาง แจ้งเป็นเวลานานและผู้ที่มีโรคประจำ�ตัวแล้ว อากาศร้อนยังส่งผลกระทบ ต่อสภาพจิตใจอีกด้วย ท่ีเห็นได้ชัด คือ จะทำ�ให้หงุดหงิดง่ายข้ึน ส่งผลให้ มีความทนทานต่อความเครียดน้อยลง เมื่อมีอะไรมากระตุ้นกับจิตใจก็จะ ทำ�ใหเ้ ครียดงา่ ยกวา่ ปกติ และอาจเกดิ การตดั สนิ ใจท่ไี มไ่ ด้ย้ังคิดต่างๆ ตาม มา เกิดการกระทบกระทั่ง ทะเลาะเบาะแว้ง และเกิดความรุนแรงขึ้นได้ ผู้ท่ีมีประวัตกิ ารใช้ความรุนแรง จึงต้องใหค้ วามระวังเปน็ พิเศษ อากาศร้อนไม่มีผลต่อจำ�นวนการเจ็บป่วยทางจิตท่ีมากข้ึน เป็นเพียง ตวั กระตนุ้ หรอื เพม่ิ ความเครยี ดเดมิ ทมี่ อี ยแู่ ลว้ ใหม้ ากขนึ้ มากกวา่ หากไมม่ วี ธิ ี การจัดการกับความเครียดท่ีดี เม่ือมาอยู่ในส่ิงแวดล้อมที่มีอากาศร้อนย่อม จะเพ่มิ ความเครียดใหส้ งู ขนึ้ ได้ สำ�หรับผู้ป่วยจิตเวช การได้รับยาเป็นประจำ� เป็นส่ิงสำ�คัญที่สุดที่จะ ช่วยให้ไม่เกิดอาการกำ�เริบมากกว่าการมีสาเหตุมาจากสภาพอากาศที่ร้อน เพยี งเทา่ นัน้ คนในครอบครวั จงึ ตอ้ งสอดส่องดแู ล อยา่ ให้ขาดยา ตลอดจน ให้ผู้ป่วยจิตเวชทำ�กิจกรรมร่วมกับสมาชิกในครอบครัว เพ่ือไม่ให้รู้สึก โดดเด่ียว เกดิ ความเพลิดเพลนิ ท่สี ำ�คญั ต้องไม่ใหด้ มื่ เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ทุกชนิด เนื่องจากจะมีฤทธิ์โดยตรงกับสมอง และมีผลต้านฤทธิ์ยาที่แพทย์ รักษา ทำ�ให้ผปู้ ว่ ยเกดิ อาการกำ�เริบได้ “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” 101 ฉบบั นกั ส่ือสาร
นอกจากน้ี คนในครอบครัว ญาติหรือผู้ดแู ลกจ็ ำ�เปน็ อย่างย่ิงท่ีต้องรูจ้ กั จัดการความเครียดของตนเองให้ดี เน่ืองจากมีความเครียดมากกว่าผู้ป่วย อยู่แล้ว ทัง้ ต้องท�ำ งาน ต้องดูแลผู้ปว่ ย มีปญั หาชีวติ ปญั หาครอบครัว และ อน่ื ๆ อีกมากมาย ถ้าจัดการความเครียดไมด่ ี ก็อาจไปลงท่ผี ปู้ ่วย ซึง่ ผูป้ ่วย จะมคี วามสามารถในการจดั การความเครยี ดไดน้ อ้ ยกวา่ คนทว่ั ไปอยแู่ ลว้ จงึ มโี อกาสทจี่ ะเกดิ อาการก�ำ เรบิ ขน้ึ ได้ ดงั นนั้ จงึ จ�ำ เปน็ ตอ้ งดแู ลทงั้ เรอ่ื งยาของ ผูป้ ว่ ยและก็ต้องดแู ลจติ ใจตวั เองใหด้ คี วบคู่กันไปดว้ ย ท้ังนี้ ให้สังเกตสัญญาณเตือนอาการทางจิตกำ�เริบ คือ นอนไม่หลับ หงุดหงิด มีความคิดแปลกๆ มีพฤติกรรมก้าวร้าว หวาดกลัว ฉุนเฉียวง่าย ให้รบี พาไปพบแพทยห์ รอื โทรปรึกษาสายดว่ น 1323 ฟรี ตลอด 24 ชั่วโมง วิธีรับมอื กบั ปัญหาสขุ ภาพกายและสุขภาพใจ จากสภาพอากาศที่รอ้ น • ไม่ควรปล่อยให้ร่างกายขาดน้ําเป็นระยะเวลานานๆ ควรดื่มนํ้า ให้มากเพยี งพอต่อวนั • ระมดั ระวงั เรอื่ งการรบั ประทานอาหาร ทานอาหารทท่ี �ำ สกุ ใหม่ หลกี เลี่ยงอาหารรสเผ็ดร้อน หรือเคร่ืองด่ืมที่มีคาเฟอีน เพราะจะทำ�ให้ร่างกาย ขาดนาํ้ • หลกี เลย่ี งการอยกู่ ลางแดดหรอื อยทู่ า่ มกลางสภาพอากาศทรี่ อ้ นสงู • สวมเสอื้ ผา้ ทใี่ สส่ บาย ใหอ้ ากาศถา่ ยเทไดส้ ะดวก สวมหมวก/กางรม่ ใชค้ รีมกนั แดด เมอ่ื ออกสูท่ แี่ จง้ • นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ เน่ืองจากสภาพอากาศในตอน กลางวนั จะท�ำ ให้เหนื่อยง่าย เสียเหงื่อ และเสียพลงั งาน ทำ�ให้ไมค่ ่อยสดชน่ื สมองไมป่ ลอดโปรง่ 102 “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจิต” ฉบับนกั ส่อื สาร
• รู้เท่าทันความเครียดของตนเอง โดยสังเกตได้จากการเริ่มมีอาการ ทางร่างกาย เช่น ปวดศีรษะ อ่อนเพลีย นอนไม่หลับ เบ่ืออาหาร หายใจ ไม่ค่อยอิ่ม อาการทางจิตใจ เช่น ว้าวุ้น สมาธิไม่ค่อยดี หงุดหงิด สับสน คดิ อะไรไมอ่ อก ถา้ มอี าการเหลา่ นอ้ี ยู่ แสดงวา่ มคี วามเครยี ด จ�ำ เปน็ ตอ้ งหาทาง จัดการความเครียดให้ได้ เช่น การออกกำ�ลังกาย ทำ�สมาธิ โยคะ ทำ�งาน อดิเรก ปลูกต้นไม้ หรือทำ�กิจกรรมต่างๆ ท่ีเพลิดเพลิน เพื่อพักสมอง จากความเครยี ดต่างๆ ย่งิ เครียดมากเสีย่ งตอ่ การเกดิ อาการทางจติ ได้ • หลีกเลีย่ งการดมื่ แอลกอฮอล์ เพราะจะยิ่งท�ำ ใหร้ ้อนขา้ งในรา่ งกาย แอลกอฮอล์ถูกดูดซึมผ่านเข้าสู่กระแสเลือดได้เร็ว และจะเพ่ิมแรงดันเลือด ให้สูงขึ้นกว่าช่วงที่มีอากาศหนาวเย็นหรือในช่วงท่ีมีอากาศปกติ โดยฤทธ์ิ ของแอลกอฮอล์จะทำ�ให้หลอดเลือดฝอยใต้ผิวหนังขยายตัว ทำ�ให้ร่างกาย สูญเสียน้ําและเกลือแร่ ส่งผลให้ร่างกายขาดน้ํารุนแรง อาจทำ�ให้ช็อก หมดสติ และมโี อกาสเสยี ชวี ติ ได้ รวมทง้ั ท�ำ ใหค้ วบคมุ สตไิ มอ่ ยแู่ ละอาจท�ำ ให้ มีอาการประสาทหลอนตามมาได้ “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจิต” 103 ฉบับนกั สอ่ื สาร
“เสพตดิ สงั คมออนไลน”์ Social Networking คอื รปู แบบของสงั คมประเภทหนง่ึ ทอี่ อนไลนอ์ ยบู่ น อินเตอรเ์ นต็ หรืออาจจะเรียกได้ว่าเปน็ สังคมเสมือน Virtual Community หรือ Online community ซงึ่ มีการขยายตัวแบบ Network หรอื เครือข่าย เช่น MySpace, Facebook, Line แนวทางการสังเกต อาการเสพติดเครอื ข่ายสงั คมออนไลน์ มีดงั นี้ 1. ใชเ้ วลาอยกู่ ับสังคมออนไลนม์ าก ท�ำ ใหไ้ มม่ เี วลาพบหนา้ เพื่อนและ ครอบครวั 2. ใชเ้ วลาอยู่กับเครือข่ายสงั คมทำ�ให้ไม่รูว้ า่ ใช้เวลาไปนานเทา่ ใด 3. อย่ดู กึ กว่าเวลาเข้านอนปกติ 4. รู้สกึ วิตกกงั วล หากไม่ได้อย่ใู กลโ้ ทรศัพท์มือถือ เพือ่ ตรวจดหู นา้ จอ และท�ำ ให้ขอ้ มลู เปน็ ปัจจบุ ัน 5. ไม่ท�ำ งานท่ีส�ำ คัญหรอื การบ้าน เพิกเฉยต่องานอดิเรกหรือกจิ กรรม ท่ีชอบใชเ้ วลาส่วนมากในการออนไลน์ 6. คิดถงึ แต่เครือข่ายสังคม 104 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบับนักส่อื สาร
ข้อแนะน�ำ • ทบทวนว่าเป็นปัญหาต่องานหรือชีวิตหรือเปล่า ควรตระหนักว่า สิ่งนเ้ี ป็นเพยี งเคร่อื งมือสำ�หรบั การใชง้ าน ถา้ ใชม้ ากกวา่ ทต่ี ง้ั ใจ จะเปน็ การ เสยี เวลาเปล่า • จบั เวลาการใชง้ าน ก�ำ หนดขอ้ ตกลงส�ำ หรบั ตวั เอง จ�ำ กดั เวลาในการ เข้าใช้ อย่าเปิดไว้ตลอดเวลา พยายามทำ�ให้การเข้าถึงยาก จำ�กัดการเป็น สมาชกิ เครือขา่ ยสังคมออนไลน์ไม่ให้มากจนเกินไป • หากิจกรรมท่ีเหมาะสมเสริมแทรกแทน ใช้เวลาอยู่กับเพื่อนและ ครอบครัวให้มากข้ึน มีความสุขกับชีวิตจริง ไม่ใช้ชีวิตทดแทนจากการ ใช้สงั คมออนไลน์ • แบ่งเวลาเล่นและเวลางาน จัดลำ�ดับความสำ�คัญ และหยุดการ ผัดวันประกันพรุง่ ท�ำ งานท่ีรบั ผดิ ชอบใหเ้ สรจ็ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจิต” 105 ฉบับนกั ส่อื สาร
“โนโมโฟเบยี ” “โนโมโฟเบยี ” (Nomophobia) ในนยิ ามทางการแพทย์นนั้ ไม่ใช่โรค แต่เป็นกลุ่มอาการ เพราะมีการสังเกตพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปของคน หรือสังคม เวลามีการเปล่ียนแปลงบางอย่างเกิดขึ้นมักจะมีคำ�เรียกเฉพาะ อย่างเช่น อาการติดสมาร์ทโฟน เป็นไปตามเทคโนโลยีที่เข้ามาใหม่ ซึ่งคำ� ว่า “โนโม” เป็นคำ�ทใี่ ช้เรียกแทนโมบายโฟน ส่วนคำ�ว่า “โฟเบีย” แปลวา่ กงั วลอยา่ งมากตอ่ สง่ิ ใดสงิ่ หนงึ่ หรอื กงั วลมากเกนิ กวา่ เหตุ จงึ เรยี กรวมกนั เปน็ “โนโมบายโฟนโฟเบยี ”แต่เราเรียกกันส้ัน ๆ วา่ “โนโมโฟเบีย” มาจากการ ท่ีโทรศัพท์มือถือเข้ามาเป็นส่วนหน่ึงของชีวิตประจำ�วัน และเราเกิดความ กังวลใจว่าถา้ ไมม่ ีโทรศัพท์แล้วจะทำ�อย่างไร พฤตกิ รรมทเ่ี ข้าขา่ ยกลุ่มอาการ “โนโมโฟเบยี ” คอื • พกโทรศัพท์มือถือติดตัวตลอดเวลา ต้องคอยคลำ�กระเป๋ากางเกง หรือกระโปรงตลอดวา่ โทรศัพท์อยขู่ า้ ง ๆ ตัวหรือไม่ • หมกมนุ่ อยกู่ บั การเชก็ ขอ้ ความในโทรศพั ทม์ อื ถอื ตลอดเวลา แมก้ ระทง่ั ไดย้ นิ เสยี งคลา้ ย ๆ เสยี งขอ้ ความเขา้ • ถ้าไม่ได้ตรวจดูโทรศัพท์จะมีอาการกระวนกระวายใจ ไม่สามารถ ทำ�งานหรือปฏิบัติภารกิจตรงหน้าได้สำ�เร็จ ต้องดูหน้าจอโทรศัพท์เพื่อเช็ก ขอ้ ความกอ่ น “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจิต” 107 ฉบับนักส่ือสาร
• เมอ่ื ตน่ื นอนรบี ควา้ โทรศพั ทม์ าเชก็ ขอ้ ความ หรอื กอ่ นนอนเลน่ โทรศพั ท์ จนกระท่ังหลับ • ใช้โทรศัพท์ระหว่างทานข้าว เข้าห้องนํ้า ขับรถ นั่งรอรถโดยสาร ประจำ�ทาง และรถไฟฟ้า • หากใครลมื โทรศพั ทไ์ วท้ บี่ า้ น ชว่ั โมงแรกทร่ี ตู้ วั วา่ ลมื โทรศพั ทจ์ ะรสู้ กึ มคี วามกงั วลใจมาก หรอื หาโทรศัพท์ไมเ่ จอจะรสู้ ึกต่ืนตระหนกตกใจมาก • ไมเ่ คยปดิ โทรศพั ทม์ อื ถอื เลย ใชเ้ วลาพดู คยุ กบั เพอื่ นในโลกออนไลน์ มากกวา่ คุยกับเพ่อื นท่นี ่ังอยตู่ รงหนา้ • ห้ามใจไมใ่ ห้เลน่ โทรศพั ท์ภายใน 1 ชัว่ โมงไม่ได้ ผลกระทบและขอ้ แนะนำ� สุขภาพกาย : ปัญหาสายตา การนอนยาก อบุ ัติเหตุ กล้ามเน้อื และ กระดูก โรคอ้วน เปน็ ตน้ สุขภาพจติ : ซึมเศร้า วิตกกังวล ขาดสมาธิ ก้าวร้าว ทำ�ร้าย ตนเอง กลนั่ แกล้งทางออนไลน์ มีเพศสมั พนั ธ์กอ่ นวยั อนั ควร มเี พศสัมพนั ธ์ ไม่ปลอดภัย ชวี ิตในแตล่ ะวันจึงตอ้ งมีชว่ งเวลาทีต่ ้องปลอดมอื ถอื พักสมองบา้ ง เช่น จดั ชว่ งเวลาไมใ่ ชโ้ ทรศัพท์มอื ถือ ได้แก่ เวลารบั ประทานอาหาร เวลาทำ�งาน อาจจะเรมิ่ จากก�ำ หนดเวลา 30 นาที และเพม่ิ เปน็ 1 ชวั่ โมง จากนนั้ เพมิ่ เวลา ไปเรอื่ ย ๆ โดยเฉพาะในหอ้ งนอนถา้ ก�ำ หนดเปน็ เขตปลอดมอื ถือเลยไดย้ งิ่ ดี 108 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจติ ” ฉบับนักสอ่ื สาร
อาการโนโมโฟเบีย แค่ปรับเปลี่ยนชีวิตประจำ�วันของตัวเอง หา กิจกรรมอน่ื ๆ ท�ำ เช่น ออกไปวิง่ ออกกำ�ลงั กายที่สวนสาธารณะ ไปดหู นังที่ โรงภาพยนตร์ นัง่ พดู คยุ กับเพอื่ นแบบเหน็ หน้ากัน แต่ทั้งนี้อย่ทู ว่ี า่ ถ้าเราเร่ิม ร้สู กึ วา่ มผี ลกระทบ เช่น รู้สกึ กังวลใจมาก ไมส่ บายใจบ่อย ๆ หงุดหงดิ ง่าย ควรเร่ิมปรับเปลีย่ นซึ่งสามารถแกไ้ ขได้ด้วยตวั เอง หากมอี าการหนกั มากๆทางการแพทยอ์ าจใชว้ ธิ กี ารรกั ษาแบบCognitive Behavior Therapy (CBT) ท่ีนิยมใช้รักษาคนที่มีอาการวิตกกังวล และ อาการกลัวในระดับต่าง ๆ ด้วยการปรับเปล่ียนความคิด เปลี่ยนแปลง ความเชื่อเฉพาะตวั ใหเ้ รารสู้ กึ เปน็ อสิ ระมากขึ้นเม่ือไม่มโี ทรศัพทม์ อื ถอื “Top Hits ความรู้สุขภาพจติ ” 109 ฉบับนักสอื่ สาร
“การแอบถ่ายใตก้ ระโปรง” การแอบถ่ายใต้กระโปรง คำ�ถามที่มักเกิดข้ึนจากสังคม คือ ผู้กระทำ� เข้าข่าย เป็น “โรคจิต” หรือไม่ ผู้กระทำ�เช่นนี้ ไม่เข้าข่ายโรคจิต แต่เป็น ปญั หาสุขภาพจิต อยู่ในกลมุ่ ผดิ ปกติทางเพศ เกดิ ขึน้ ได้หลากหลายรปู แบบ อาทิ การแอบถ่าย ถํ้ามอง การขโมยชุดช้ันใน การโชว์อวัยวะเพศ การมี เพศสมั พนั ธก์ บั สตั วห์ รอื สงิ่ ของรวมถงึ SexPhoneซง่ึ สว่ นใหญ่พบวา่ ผกู้ ระท�ำ เช่นน้ีมักไม่มีความภาคภูมิใจในตนเอง ไม่สามารถสร้างความสัมพันธ์กับ เพศตรงข้าม ไม่สามารถมเี พศสมั พันธไ์ ดต้ ามปกติ พบในชายมากกว่าหญงิ การแอบถ่าย ถือเป็นการสร้างความตื่นเต้นให้กับผู้กระทำ� ทำ�แล้ว มคี วามสขุ เปน็ การกระตนุ้ ใหเ้ กดิ อารมณท์ างเพศได้ อยา่ งไรกต็ าม พฤตกิ รรม เหล่านี้ควรได้รับการดูแลรักษาด้านสุขภาพจิต ถ้ามีการใช้สารเสพติดหรือ มีโรคทางจิตเวชร่วมด้วย อาจก่อให้เกิดพฤติกรรมล่วงละเมิดท่ีร้ายแรง เปน็ อนั ตรายตอ่ ตนเองและคนรอบขา้ งไดม้ ากยิ่งข้ึน สาเหตุของการเกิดความผิดปกติทางเพศ เกิดจากการเรียนรู้ทางเพศ ท่ีไม่เหมาะสมในวัยเด็กส่งผลมาถึงวัยผู้ใหญ่ อาทิ เด็ก 4-6 ขวบ จะมี พฒั นาการ Sex Play คลา้ ยกบั การชว่ ยตวั เองในวยั ผใู้ หญ่ ถา้ เดก็ ไมม่ เี พอ่ื นเลน่ ผใู้ หญไ่ มม่ เี วลาให้ เขากจ็ ะมเี วลาในการส�ำ รวจตนเองและจะเลน่ กบั ตวั เองมาก ซึ่งถือเป็นพัฒนาการปกติ แต่ท้ังน้ีจะส่งผลผิดปกติเมื่อเขาโตเป็นผู้ใหญ่ได้ ถ้าผู้ปกครองไม่เข้าใจพฤติกรรมที่เกิดข้ึน มีการด่าว่ารุนแรง หรือตีรุนแรง บอกวา่ เปน็ เรอ่ื งนา่ อาย เดก็ เหลา่ นน้ั กจ็ ะฝงั ใจ ถกู กดดนั มองวา่ การเปดิ เผย ความสนใจด้านเพศเป็นส่ิงผิด เม่ือโตขึ้นอาจไม่กล้าสนใจเพศตรงข้ามหรือ 110 “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” ฉบับนักสื่อสาร
มกี จิ กรรมทางเพศทไ่ี มเ่ หมาะสม ประกอบกบั ถา้ ไดเ้ รยี นรผู้ า่ นสอื่ ลามกหรอื มตี ้นแบบทไ่ี ม่เหมาะสม ก็อาจเลียนแบบ ยึดติด หรือหมกมุ่นกบั พฤตกิ รรม ทางเพศทผ่ี ิดปกตไิ ดใ้ นท่ีสุด การบ�ำ บดั รกั ษา จะใหย้ าทจ่ี ะชว่ ยลดความตอ้ งการดา้ นเพศ รวมถงึ การ ปรบั เปลยี่ นความคดิ และพฤตกิ รรม เพอ่ื ใหผ้ ปู้ ว่ ยภาคภมู ใิ จในตวั เองมากขน้ึ สามารถสร้างความสัมพันธ์กับเพศตรงข้ามและมีการหาความสุขทางเพศ ไดอ้ ยา่ งเหมาะสม รวมทงั้ หากจิ กรรมเสรมิ ให้ทำ�เพอ่ื ไมใ่ ห้หมกมุ่นทางเพศ มากเกินไป ซ่ึงใช้เวลารักษาเป็นเดือน ทั้งนี้ ถ้าคนในครอบครัว เข้าใจ และใหก้ ำ�ลังใจกจ็ ะช่วยให้บุคคลเหล่าน้เี ข้าสู่ภาวะปกตไิ ด้ดยี งิ่ ขน้ึ การปอ้ งกนั ระยะยาว เพอ่ื ไมใ่ หบ้ คุ คลเกดิ ความผดิ ปกตทิ างเพศเพม่ิ มากขน้ึ จำ�เป็นต้องสร้างภูมิต้านทานทางจิตใจให้ต้ังแต่เด็ก ให้พวกเขารู้ว่า ความ ภูมิใจของตนเอง อยู่ท่ีการมีคุณธรรม มีจิตใจที่ดี ไม่ใช่อยู่ท่ีพฤติกรรมทาง เพศที่ท้าทาย การปอ้ งกนั ตัวเองสำ�หรบั ผ้หู ญงิ • ตอ้ งสงั เกตวา่ สถานทใี่ ดบา้ งมคี วามเสย่ี งและใครมพี ฤตกิ รรมพริ ธุ บา้ ง ซึ่งคนเหล่านี้อาจแยกตัวอยู่คนเดียว และโดยทั่วไป จะพบตามที่อับ มุม ตึก สะพานลอย ตามที่เป็นข่าว จึงต้องระมัดระวังตัวเองให้มากข้ึน และ แต่งตัวอยา่ งมิดชดิ • มีความรู้ในการป้องกันตัวเองบ้างและถ้าเกิดเหตุการณ์ดังกล่าวข้ึน อยา่ มองวา่ เปน็ เรอื่ งน่าอาย ควรดำ�เนินการทางด้านกฎหมายทนั ที เพื่อให้ ผ้กู ระท�ำ ผิดรบั ผลจากการกระท�ำ นั้น “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” 111 ฉบบั นักสอื่ สาร
“ฆาตกรตอ่ เน่อื ง” ฆาตกรต่อเนื่อง ในทางอาชญาวิทยา หมายถึง ผู้ท่ีก่อเหตุฆ่าผู้อ่ืนด้วย ลักษณะรว่ มกัน 4 ประการ คือ 1. ใชว้ ธิ กี ารฆา่ เหมอื นกนั ทุกราย 2. เป็นการฆ่าที่ไม่มีเหตุผล เหยื่อกับฆาตกรไม่มีความเชื่อมโยงหรือ สมั พนั ธ์กันเลย 3. สงิ่ ทเ่ี ชอื่ มโยงกนั คอื แผนประทษุ กรรม กบั บคุ ลกิ ลกั ษณะของเหยอ่ื 4. เป็นกลุ่มคนทมี่ ปี ัญหาทางจิต แต่ไมไ่ ดเ้ ป็นโรคจติ หรือจิตเภท ทไ่ี ม่ สามารถควบคุมตนเองได้ เพียงแค่มีความผิดปกติทางจิตใจเท่านั้นฉะนั้น ฆาตกรตอ่ เนอ่ื งจะอา้ งความผดิ ปกตทิ างจติ เพอื่ ยกเวน้ โทษไมไ่ ด้ การเฝา้ ระวงั ฆาตกรต่อเนื่องเป็นเร่ืองยาก ส่วนใหญ่ ดูไม่ออก เพราะลักษณะอาการก็ เหมือนคนปกติทว่ั ไป ทอ่ี าจแตกตา่ งบ้าง คือ เก็บตวั ไมเ่ ขา้ สงั คม แต่ฆาตกร ต่อเนื่องจะมีกลุ่มเป้าหมายเฉพาะในการก่อเหตุ ซึ่งก็คือกลุ่มที่จะกระตุ้น ภาวะจติ ใตส้ �ำ นกึ ของเขานน่ั เอง การเปน็ ฆาตกรตอ่ เนอ่ื ง ไมใ่ ชเ่ หตผุ ลความผดิ ปกตขิ องฮอรโ์ มน การรกั ษา ดว้ ยยาจงึ ท�ำ ไมไ่ ด้ ตอ้ งบ�ำ บดั ตอ้ งเกบ็ ขอ้ มลู และรกั ษาจากประวตั ขิ องแตล่ ะคน เน่ืองจากไม่ร้วู า่ จิตใจถูกกระทำ�อย่างไรมาบ้าง และอะไรคอื ส่ิงเร้าความรู้สกึ ของเขา 112 “Top Hits ความร้สู ขุ ภาพจติ ” ฉบบั นักส่อื สาร
“ขม่ ขนื ผสู้ งู อายตุ อ่ เนอ่ื ง” การข่มขืนผู้สูงอายุต่อเน่ือง เป็นภาวะท่ีมีความสุข ความพอใจทางเพศ กับผู้สูงอายุ ที่เรียกว่าเจอโรฟีเลีย (Gerophilia) หรือ เจอรอนโตฟีเลีย (Gerontophilia) ซง่ึ จดั เปน็ สว่ นหนง่ึ ของกลมุ่ กามวติ ถาร (Paraphilia) โดย กลมุ่ บคุ คลเหลา่ นจ้ี ะมคี วามเบย่ี งเบนจากปกตใิ นดา้ นรสนยิ มทางเพศ จนสง่ ผลกระทบต่อการใช้ชวี ิตและการมีปฏิสมั พันธ์กบั บคุ คลอน่ื ส�ำ หรบั การด�ำ เนนิ คดกี บั บคุ คลเหลา่ นต้ี อ้ งพจิ ารณาเปน็ กรณไี ป โดยตอ้ ง ดูจากพฤตกิ ารณ์คดี แรงจูงใจ และความเจ็บปว่ ยทางจิตรว่ มดว้ ย แนวทางการรักษา ประกอบด้วย การบำ�บัดทางกาย จิต และสังคม ได้แก่ การใช้ยา เพื่อช่วยลดความต้องการทางเพศลง การทำ�จิตบำ�บัด พฤติกรรมบำ�บัด การเรียนรู้ในการมีความสุขทางเพศที่เหมาะสม และการ ฟื้นฟูให้อยู่กับสังคมได้ รวมทั้ง การระแวดระวังของสังคมเม่ือพ้นคดีท่ีต้อง มีการระบุวา่ อยูท่ ไ่ี หนเพื่อให้สงั คมรับทราบและเฝ้าระวังตอ่ ไป แนวทางสงั เกตบคุ คลทเ่ี ขา้ ขา่ ยมอี าการในกลมุ่ กามวติ ถาร อาทิ กลมุ่ ท่ี ชอบร่วมเพศกับเด็ก สามารถดูได้จากการชอบคลุกคลีอยู่กับเด็กหรือเอ็นดู เด็กเกินปกติ รวมทั้งชอบอยกู่ ับเด็กตามล�ำ พัง ซ่ึงเช่นเดียวกบั กลมุ่ ผู้สูงอายุ ทงั้ น้ี ถา้ มีพฤตกิ รรมเชิงชสู้ าวมากเกนิ ไปให้ควรระวังเปน็ พิเศษ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจิต” 113 ฉบับนกั ส่อื สาร
“โรคกลวั เฉพาะอยา่ งและกลวั สงั คม” โรคกลวั (phobia) แตกต่างจากความกลัวโดยท่ัวไป ตรงท่โี รคกลวั เปน็ ความกลวั อยา่ งมาก ไม่มเี หตุผล และไม่เหมาะสมกับสิ่งทม่ี ากระตุ้น ผู้ป่วย จะพยายามหลีกเลี่ยงหรือหลบหนีจากสิ่งทก่ี ลัว สาเหตุ 1. ปัจจยั ทางด้านจติ ใจ สมั พันธก์ ับเหตุการณส์ ะเทือนใจ เช่น กลวั ท่ี สงู เพราะเคยตกลงมาจากทสี่ ูง 2. ปจั จยั ดา้ นชีวภาพ เปน็ เรอ่ื งความผิดปกติของสมอง 3. พนั ธุกรรม โรคกลวั เฉพาะอยา่ ง (Specific phobia) เชน่ กลวั หนู กลวั งู กลวั ลฟิ ท์ กลวั เลือด กลวั ความมดื กลวั หมอฟัน หรอื กลวั ลกู เจ๊ยี บ อาจเกดิ จากในอดตี มเี หตกุ ารณเ์ กดิ ขนึ้ เชน่ ตอนเปน็ แดก็ ถกู สนุ ขั กดั ท�ำ ใหก้ ลวั สนุ ขั เคยตดิ อยใู่ น ลฟิ ท์คนเดียวเป็นเวลานท�ำ ใหก้ ลวั การขึน้ ลิฟท์ ส่วนโรคกลัวสังคม(Social phobia) คือ ความกลัวในสถานการณ์ เช่น กลัวเวที กลัวการปรากฏตวั ในท่ีสาธารณะ กลัวที่จะต้องทำ�ความรู้จกั กบั คนแปลกหนา้ ผทู้ ก่ี ลวั ประเภทนม้ี กั จะหลกี เลย่ี งการเขา้ สงั คมเพราะกลวั ว่าตนเองอาจแสดงอะไรไมเ่ ข้าทา่ ท�ำ ใหข้ ายหน้าได้ พดู งา่ ยๆ ก็คือ คลา้ ยคน ขอี้ าย แตเ่ ปน็ การอายแบบสดุ ขวั้ ชนดิ ทแ่ี ทบจะไมส่ ามารถไปไหนโดยล�ำ พงั ได้ ผู้ที่ตกอยู่ในภาวะเช่นน้ีไม่คิดหาทางแก้ไข อาจส่งผลร้ายถึงขั้นท่ีทำ�ให้เกิด อาการเก็บกดหรือซึมเศร้า จำ�เป็นต้องได้รับการรักษาจากจิตแพทย์หรือ นักจติ วิทยาท่ีไดร้ บั การฝกึ ทางดา้ นพฤติกรรมบำ�บัดมาโดยเฉพาะ 114 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบบั นกั สอ่ื สาร
นอกจากนั้น พวกที่เป็นโรคกลัวยังมักจะเป็นผู้นิยมความสมบูรณ์แบบ (Perfectionist) คอื พวกทค่ี ลมุ้ คลงั่ มอี าการทางประสาทตอ่ ความผดิ พลาด แมเ้ พยี งเลก็ นอ้ ย และมกั จะเปน็ คนชา่ งเกบ็ ความรสู้ กึ ซงึ่ หากมองยอ้ นกลบั ไป คนประเภทนมี้ กั จะไดร้ บั การเลย้ี งดใู นครอบครวั ทปี่ ระคบประหงมบตุ รหลาน เป็นพิเศษ มักจะได้รับส่ิงท่ีดีท่ีสุดเสมอตั้งแต่วัยเด็ก เม่ือโตขึ้นจึงกลายเป็น ผทู้ ี่มภี ูมติ ้านทานต่อความผดิ พลาดตา่ํ เกินไป ข้อแนะนำ� 1. เผชิญความจริง ยอมรับว่าตนเองมีอาการจริงๆ ไม่ต้องสนใจว่า คนอื่นจะคดิ อยา่ งไร 2. ปลอ่ ยตนเองตามสถานการณ์ สงั่ ตวั เองวา่ “ไมม่ อี ะไรมากหรอก แค่ กงั วลมากไปหนอ่ ย ไม่ถึงตายหรอก 3. ขนั้ สดุ ทา้ ย กลา้ เผชญิ หนา้ กบั ความกลวั โดยตงั้ เปา้ หมายเลก็ ๆ งา่ ยๆ เอาไวแ้ ต่ละวนั เช่น ถา้ พบคนมากไป ก็ตั้งเป้าหมายวา่ วนั นฉ้ี ันจะชวนเพือ่ น ไปกนิ ข้าว ค่อยขยับจากร้านเลก็ ๆ จนเป็นภตั ตาคาร คิดว่า “โธเ่ อย๊ !ไมเ่ หน็ เปน็ ไรเลย!” การรักษา มีท้ัง การบำ�บัดพฤติกรรมของผู้ป่วยโดยการใช้ จินตนาการบำ�บัดก่อนขยับเข้าสู่ตามจริง และบางรายอาจจำ�เป็นต้อง ใช้ยารว่ มดว้ ย “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจิต” 115 ฉบบั นักสือ่ สาร
“โรคกลัวอ้วน” โรคบูลเิ มีย เนอร์โวชาส์ (Bulimia Nervosa) หรอื โดยทั่วไปรู้จกั กัน ในชอ่ื “โรคกลวั อว้ น” เปน็ อาการทางจติ ชนดิ หนง่ึ อาจไมร่ นุ แรงเทา่ โรคจติ ท่ีมีอาการคลุ้มคล่ังและทำ�ร้ายผู้อื่น แต่เป็นอาการทางจิตที่ส่งผลทำ�ร้าย ทั้งสขุ ภาพกายและสุขภาพจิตของผูป้ ว่ ยเอง โรคบูลิเมยี มี 2 ชนดิ ชนิดแรก คือ มักจะล้วงคอทำ�ให้ตนเองอาเจียน มีการใช้ยาระบาย ยาขับปัสสาวะ หรอื ยาสวนถา่ ยเปน็ ประจ�ำ ชนิดที่สอง คือ มีพฤติกรรมชดเชยที่ไม่เหมาะสมอื่นเป็นประจำ� เช่น อดอาหารตดิ กนั 3-4 วนั หรอื ออกก�ำ ลงั กายหกั โหมโดยไมม่ กี ารท�ำ ใหอ้ าเจยี น หรือใชย้ าขับปสั สาวะเหมือนชนิดแรก โรคบูลิเมีย จะทำ�ให้คนที่เป็นโรคเกิดอาการผิดปกติเก่ียวกับอาหาร คอื มคี วามเชอ่ื ผดิ เกยี่ วกบั อาหารวา่ อาหารทกุ อยา่ งทรี่ บั ประทานเขา้ ไปจะ ท�ำ ให้อ้วน สาเหตุของโรคนี้ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อกันว่าส่วนหนึ่งมาจาก ปจั จยั ทางพนั ธกุ รรม สว่ นใหญจ่ ะเกดิ กบั เดก็ และวยั รนุ่ ซง่ึ เปน็ ชว่ งวยั ทรี่ กั สวย รักงามมีความเปน็ ตัวเองสูง ไดร้ บั คา่ นยิ มทผี่ ิดๆ จากสังคมภายนอกได้ง่าย สาเหตุการเกิดโรค อาจเกดิ จากสาเหตุ ดงั น้ี 1. พนั ธกุ รรม ซงึ่ ในตา่ งประเทศไดท้ �ำ การศกึ ษาและพบวา่ ถา้ บคุ คลใน ครอบครัว โดยเฉพาะมารดาเคยเป็นโรคนม้ี ากอ่ น ลูกมีแนวโนม้ จะเป็นดว้ ย 2. ความผิดปกติของสารเคมีในสมอง ต่อมควบคุมการบริโภคอาหาร และฮอรโ์ มนท�ำ งานผิดปกติ 116 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจิต” ฉบับนกั สือ่ สาร
3. ค่านิยม ผู้หญิงบางคนมีค่านิยมในเร่ืองรูปร่าง คือ ให้ความสำ�คัญ เร่ืองรูปร่างผอมว่า เป็นมาตรฐานที่ดี หรือผู้ที่คิดว่าตนเองไร้ค่า ผู้ป่วย โรคซึมเศร้ามโี อกาสเปน็ โรคน้ีง่าย อันตรายจากโรคบูลิเมีย ผู้ที่เป็นโรคบูลิเมียนั้นจะเห็นชัดท่ีพฤติกรรม การบริโภค คอื มักจะบริโภคอาหารในประมาณมากในแตล่ ะครั้ง แล้วก็จะ ลว้ งคอใหอ้ าเจยี น ใชย้ าถา่ ย บางทกี อ็ ดอาหารตดิ ตอ่ กนั 3-4 วนั หรอื พยายาม ออกกำ�ลงั กายอยา่ งหนักติดตอ่ กันนานมากกว่า 5 ชั่วโมง ทุกๆ วัน การรกั ษา สำ�คัญท่สี ดุ คอื ผูป้ ว่ ยตอ้ งสมคั รใจรกั ษาจงึ จะไดผ้ ล 1. สังเกตอาการแล้วปรึกษาแพทย์ ต้องรักษาทางกายและปรึกษา จติ แพทย์ควบคกู่ นั 2. ปรับเปล่ียนค่านิยมเร่ืองรูปร่าง อาจจะปรับเปล่ียนการแต่งกาย เปล่ียนทรงผม โดยอาศัยพวกดีไซเนอร์และอาจารย์เก่งๆ ทางด้านเส้ือผ้า และทรงผม เพื่อเปลี่ยนภาพลักษณ์ให้ดูดีโดยไม่ต้องอดอาหาร อาเจียน อาหารออก อาจจะชว่ ยให้คุณค่าในตนเองดีขนึ้ “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” 117 ฉบบั นกั สอื่ สาร
“โรคชอบหยิบฉวย” อาการของโรคชอบหยิบฉวย (Kleptomania) ผู้ป่วยไม่สามารถควบคุมแรงกระตุ้นที่ทำ�ให้เกิดการลักขโมยสิ่งของ ซึ่งสิ่งของท่ีขโมยมาน้ันไม่มีความจำ�เป็นท่ีจะนำ�มาใช้ส่วนตัวหรือไม่มีความ จำ�เป็นในเร่ืองเงินทองแต่อย่างได ส่วนใหญ่ผู้ป่วยไม่ได้วางแผนไว้ล่วงหน้า การลกั ขโมยนม้ี กั ท�ำ คนเดยี วและจะหลกี เลย่ี งสถานการณท์ อ่ี าจถกู จบั กมุ ได้ โดยงา่ ย สง่ิ ของทล่ี กั ขโมยมานน้ั กไ็ มไ่ ดม้ คี า่ เทา่ ใดนกั เมอ่ื ขโมยมาแลว้ กไ็ มส่ นใจ สง่ิ ของนน้ั อาจเอาไปทงิ้ ซอ่ นไว้ หรอื อาจแอบเอาไปคนื เจา้ ของ ผปู้ ว่ ยสว่ นใหญ่ รสู้ กึ วา่ การลกั ขโมยเปน็ สงิ่ ทผ่ี ดิ และมกั รสู้ กึ ผดิ ซมึ เศรา้ หลงั จากการลกั ขโมย ส่วนใหญ่เปน็ เพศหญิง อายุท่ีอาจเริม่ ต้ังแต่เด็กหรือวัยรนุ่ จนถงึ ผู้ใหญ่ สาเหตขุ องโรค ยงั ไมแ่ นช่ ดั แตน่ า่ จะเกดิ ความผดิ ปกตทิ างชวี ภาพ ท�ำ ให้ สมองหล่ังสารบางอย่างออกมา ผู้ป่วยโรคหยิบฉวยจะเป็นโรคซึมเศร้าร่วม ด้วยถึงรอ้ ยละ 40 โรคแพนิกรอ้ ยละ 40 เป็นโรคกลัว รอ้ ยละ 40 เปน็ โรค ย้าํ คดิ ยํา้ ทำ� รอ้ ยละ 45 เปน็ โรคบลู เิ มีย ถงึ รอ้ ยละ 60 นอกจากนี้ ยังพบมี การใชส้ ารเสพตดิ ดว้ ยถงึ ร้อยละ 50 โรคนไ้ี มต่ อบสนองการรกั ษาใดๆ เพราะแมว้ า่ ผปู้ ว่ ยจะเคยถกู จบั กมุ จาก การกระทำ�เช่นนี้หลายคร้ังแล้ว แต่ผู้ป่วยก็หักห้ามใจไม่ให้หยิบฉวยในคร้ัง ต่อๆ ไปไดเ้ ลย การบำ�บัดรักษา รักษาตามอาการของโรคที่เกิดโดยการใช้ยา เช่น ซึมเศร้า ร่วมกับการทำ�พฤตกิ รรมบำ�บัด จติ บำ�บัด จะสำ�เรจ็ หรือไม่ ขน้ึ อยู่ กบั การร่วมมือของผปู้ ่วยและผใู้ กล้ชดิ อย่างไรก็ตาม เช่ือว่า การอบรมเล้ียงดูให้เด็กมีสุขภาพจิตดี สร้าง สัมพันธภาพท่ีดีกับเด็กอย่างใกล้ชิดและจัดการปัญหาต่างๆ อย่างมีเหตุผล จะชว่ ยใหโ้ รคชอบหยบิ ฉวยมีโอกาสเกดิ ข้ึนได้นอ้ ย 118 “Top Hits ความรู้สุขภาพจติ ” ฉบับนักสอื่ สาร
Search
