13ชุดความรู้_การพัฒนาเป็นผู้สูงอายุที่มีศักยภาพ_โรงเรียนผู้สูงอายุ

การแก้ปญั หาเบือ้ งตน้ ในการเปิดและปดิ เคร่อื งคอมพวิ เตอร์ บางคร้ังการเปิดเคร่ืองคอมพิวเตอร์อาจจะมีปัญหาท่ีท�ำให้เครื่องคอมพิวเตอร์ ไม่สามารถด�ำเนนิ การเปดิ เคร่อื งตามปกติได้ ปัญหาเหล่านสี้ ามารถตรวจสอบได้ดว้ ย ตนเอง เชน่ เมอ่ื เปิดเคร่อื งคอมพวิ เตอร์แล้วจอภาพไมป่ รากฏภาพ ควรตรวจสอบ เบื้องตน้ โดยดวู า่ เปดิ ปุ่มปดิ -เปิดจอภาพหรอื ไม่ สายไฟถกู เช่อื มต่อหรือไม่ หรอื กรณที ี่ มขี อ้ ความปรากฏข้ึนหน้าจอวา่ No signal ให้ตรวจสอบสายอุปกรณ์ต่อเชอื่ มระหวา่ ง จอภาพกับตัวเคร่อื งคอมพวิ เตอร์วา่ เชอ่ื มต่อดีหรอื ไม่ ข้อเสยี ของการปดิ เครื่องคอมพวิ เตอรโ์ ดยไม่ถกู วธิ ี ถ้าปดิ เครื่องคอมพิวเตอร์ไมถ่ ูกวิธี เช่น ถอดปล๊กั ไฟอยา่ งฉบั พลนั หรือไฟดบั แต่ เคร่ืองคอมพิวเตอรไ์ ม่มีเครอ่ื งส�ำรองไฟ อาจมีผลเสียตอ่ อุปกรณค์ อมพิวเตอรไ์ ด้ เชน่ 1. ท�ำให้ Power Supply และ Main Board ช�ำรุดเสียหาย 2. ไฟลท์ ี่มีนามสกลุ Tmp ไมถ่ กู ลบท้ิงในตอนเคร่ืองดบั ท�ำให้มีปรมิ าณมากขน้ึ เรื่อย ๆ สง่ ผลใหฮ้ าร์ดดิสก์มเี นื้อทลี่ ดลงและเครื่องทำ� งานช้าลง 3. แฟ้มขอ้ มูลบางแฟ้มท่กี ำ� ลังทำ� งานอยู่ขณะนนั้ อาจเสียหายได้ ความรู้ท่ผี ้สู งู อายุควรรู้ 201

การบนั ทกึ งาน การบนั ทกึ ไฟลง์ านเปน็ สว่ นสำ� คญั สำ� หรบั การทำ� งาน ไมว่ า่ จะเปน็ เอกสาร รปู ภาพ วดิ โี อ หรอื งานอนื่ ๆ บนคอมพวิ เตอร์ ทำ� ใหส้ ามารถมาทำ� ตอ่ ทหี ลงั ได้ และยงั แชรง์ าน ให้คนอ่ืน รวมทัง้ ป้องกันการผดิ พลาดตา่ ง ๆ ดว้ ย ซึ่งการบนั ทกึ เอกสารน้ันมีอยหู่ ลาย รูปแบบ ซ่ึงต้องเลอื กบันทกึ เอกสารใหเ้ หมาะกบั การนำ� ไปใชง้ าน ข้ันตอนการบนั ทึก งานมีดงั นี้ 1. การบนั ทึกเอกสารใหม่ 1.1 คลิกปุ่มแฟ้ม (File) > บันทึก (Save) 202 โรงเรยี นผู้สงู อายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเปน็ ผู้สูงอายุทมี่ ีศกั ยภาพ

1.2 เลือกสถานทีจ่ ดั เก็บไฟลเ์ อกสาร 1.3 กำ� หนดชอ่ื ไฟล์เอกสาร 1.4 คลกิ ปุม่ บนั ทึก (Save) ความร้ทู ่ผี ูส้ งู อายคุ วรรู้ 203

2. การบนั ทกึ เอกสารแบบสำ� เนา การบันทึกเอกสารแบบส�ำเนาเป็นการบันทึกไฟล์เอกสารเพื่อป้องกันกรณีฉุกเฉิน ที่อาจเกดิ ขนึ้ เชน่ การเปิดไฟลเ์ อกสาร หรือไฟลส์ ญู หาย ซ่งึ การบันทึกไฟลล์ ักษณะนี้ ท�ำไดโ้ ดย 2.1 คลกิ ปุ่มแฟม้ (File) > บนั ทกึ เปน็ (Save As) 2.2 เลอื กสถานที่จัดเกบ็ ไฟลเ์ อกสาร 2.3 กำ� หนดช่ือไฟล์เอกสาร 204 โรงเรยี นผ้สู ูงอายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเปน็ ผสู้ ูงอายุทมี่ ศี ักยภาพ

2.4 คลกิ ปมุ่ บันทึก (Save) การพิมพง์ าน (Print) การพมิ พเ์ อกสารเปน็ สง่ิ สำ� คญั ทส่ี ดุ สงิ่ หนง่ึ ในการเรยี นรโู้ ปรแกรม Microsoft Word เพราะถ้าสร้างเอกสารเสร็จแต่ไม่สามารถพิมพ์ออกทางเครื่องพิมพ์ได้ ก็เท่ากับว่า เอกสารน้ันยังท�ำหน้าที่ไม่สมบูรณ์ การส่ังพิมพ์เอกสารออกทางเครื่องพิมพ์สามารถ ท�ำได้งา่ ย ๆ ดังนี้ ความรทู้ ผ่ี ู้สงู อายุควรรู้ 205

การสง่ั พมิ พ์อย่างรวดเรว็ การสัง่ พิมพ์ สามารถสั่งพมิ พเ์ อกสารได้อย่างรวดเรว็ ดว้ ยการ Click Mouse ด้วยวิธนี ี้จะเปน็ การพมิ พ์เอกสารทงั้ หมดทกุ หนา้ การพมิ พแ์ บบก�ำหนดเง่ือนไข สามารถก�ำหนดเงื่อนไขในการพิมพ์ได้ เช่น เลือกพิมพ์เฉพาะหน้าเอกสาร ท่ีตอ้ งการ หรืออาจกำ� หนดจ�ำนวนชุดในการพมิ พ์ ขน้ั ตอนการส่งั พมิ พเ์ อกสารแบบ กำ� หนดเง่อื นไขมีดงั น้ี 1. เลือกคำ�สง่ั 2. เลือกชนดิ เคร่ืองพิมพ์ 4. ชกุดำ�หกนารดพจิมำ�นพว์ น 3. กำ�หนดวา่ จะให้พิมพห์ นา้ ใดบ้าง 5. คลิกเมาส์ 206 โรงเรียนผู้สงู อายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเป็นผูส้ งู อายุท่ีมศี ักยภาพ

หลกั การใชค้ อมพิวเตอร์เพ่ือการส่อื สารและการสบื คน้ ข้อมูลข่าวสาร ส่วนประกอบต่าง ๆ ของหน้าตา่ งอินเทอร์เนต็ เมนูด้านบนของหน้าต่างอินเทอร์เน็ตจะช่วยให้ค้นหาข้อมูลได้สะดวกและง่ายข้ึน ประกอบดว้ ย 1. แถบชอ่ื (Title Bar) ใชแ้ สดงชือ่ เว็บเพจและชื่อโปรแกรมทใี่ ชใ้ นขณะนน้ั 2. แถบเมนู (Menu Bar) คือ แถบค�ำส่งั หลัก ๆ ของหน้าตา่ ง ภายในจะมคี �ำส่งั ย่อย ๆ ให้ใช้งานอกี 3. แถบเครอื่ งมอื (Tool Bar) คือ แถบของปมุ่ เครอื่ งมือท่ีใชง้ านบ่อย ๆ 4. แถบชือ่ เอกสาร (Address Bar) ใช้แสดงตำ� แหน่งหรอื ช่อื เวบ็ ไซต์ทีใ่ หบ้ รกิ ารท่ี ใชใ้ นขณะน้ัน ความรู้ท่ผี ูส้ งู อายุควรรู้ 207

ปุ่มตา่ ง ๆ ท่สี ำ� คญั ในแถบเคร่ืองมอื วิธีการสบื คน้ ขอ้ มลู จากอินเทอร์เน็ต 1. ถ้าทราบทอ่ี ย่ขู องข้อมูลนั้นก็พิมพท์ อ่ี ยู่ลงไปในชอ่ ง Address เช่น http:// thaitgri.org/ 208 โรงเรียนผสู้ ูงอายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเปน็ ผ้สู งู อายทุ ่มี ีศกั ยภาพ

2. ถา้ ไมร่ จู้ กั ทอ่ี ยขู่ องขอ้ มลู หรอื ไมร่ จู้ กั ชอื่ ของเวบ็ ไซตก์ ส็ ามารถคน้ หาผา่ น Search Engine คอื บรกิ ารค้นหาข้อมูลบนอินเทอร์เน็ต โดยการปอ้ นค�ำค้นหา (Keyword) แล้วสัง่ ให้ Search Engine ท�ำการค้นหาขอ้ มลู จากอินเทอรเ์ นต็ ก็จะปรากฏสารบัญ เวบ็ ไซต์ตามคำ� ท่สี ่ังค้นหา ซ่ึงผ้ใู ช้สามารถเรยี กเวบ็ ไซต์เหลา่ นน้ั ข้นึ มาแสดงผลได้ ตวั อยา่ งของเว็บไซตท์ ีใ่ หบ้ รกิ าร ไดแ้ ก่ www.google.com www.yahoo.com ตวั อยา่ งการคน้ คว้าขอ้ มลู โดยใช้ Google 1. เปดิ บราวเซอรแ์ ละพิมพ์ URL: www.google.com ลงไป ดว้ ยระบบตรวจสอบ ภาษาของเวบ็ ไซต์ Google เมื่อพบวา่ เราใช้ Browser บน Windows ภาษาไทย ระบบ จะสวติ ชเ์ ปา้ หมายมายัง www.google.co.th โดยอตั โนมัติ พมิ พ์ www.google.com ลงไป ความร้ทู ี่ผู้สูงอายุควรรู้ 209

บรกิ ารคน้ หาของ Google แยกฐานขอ้ มูลออกเป็น 4 หมวด คอื เวบ็ : เป็นการค้นหาขอ้ มูลจากเว็บไซตต์ า่ ง ๆ ท่วั โลก รปู ภาพ : เป็นการคน้ หารปู ภาพหลากหลายฟอร์แมตจากเวบ็ ไซตต์ ่าง ๆ ท่ัวโลก กล่มุ ขา่ ว : เปน็ การค้นหาเร่อื งราวที่น่าสนใจจากกลุม่ ข่าวตา่ ง ๆ สารบนเวบ็ : การค้นหาข้อมลู จากเวบ็ ไซต์ที่แยกออกเปน็ หมวดหมู่ 2. ป้อนค�ำหลกั (Keywords) ทีต่ ้องการคน้ หาลงในช่องทกี่ �ำหนด แลว้ สง่ั Search พมิ พค์ �ำหรอื ข้อความ ทต่ี อ้ งการคน้ หา มส.ผส. หลกั การคน้ หาข้อมูล • เลือกวิธีการให้เหมาะสม • ใชค้ �ำหลักใหถ้ กู ตอ้ งและเปน็ ไปได้มากที่สดุ • ใชค้ ำ� หลาย ๆ คำ� 210 โรงเรียนผสู้ งู อายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเปน็ ผู้สงู อายทุ ม่ี ศี กั ยภาพ

3. Website ท่ีเป็นประโยชนต์ ่อผสู้ งู อายุ เว็บไซต์ (Website) คือ ตำ� แหนง่ ที่อยู่ของเวบ็ ซึ่งไดจ้ ากการลงทะเบยี นกับผ้ใู ห้ เช่าพืน้ ทีบ่ นระบบอินเทอร์เนต็ เว็บไซต์ เว็บไซตก์ รมกจิ การผสู้ ูงอายุ www.dop.go.th/ เวบ็ ไซต์กองทุนผ้สู ูงอายุ http://www.olderfund.dop.go.th/ home เว็บไซต์หมอชาวบา้ น https://www.doctor.or.th เวบ็ ไซตม์ ลู นธิ สิ ถาบันวิจยั และพฒั นา http://thaitgri.org/ ผู้สงู อายไุ ทย (มส.ผส.) ความรู้ท่ีผสู้ ูงอายุควรรู้ 211

กิจกรรมระหวา่ งการเรยี นการสอน ฝึกปฏิบตั ิตามที่ผถู้ ่ายทอดความรสู้ าธติ หรอื แนะนำ� สรปุ บทเรยี น โดยการตัง้ คำ�ถามผสู้ งู อายุ มาร่วมกิจกรรมวันนี้ รู้สึกอย่างไร คิดว่า เราสามารถนำ�ความรู้เรื่องการใช้ คอมพิวเตอร์ในการสืบค้นข้อมูลไปใชป้ ระโยชน์อย่างไรบา้ ง แนวทางสรปุ บทเรยี น การใชค้ อมพวิ เตอร์เบอ้ื งตน้ เราควรรูจ้ ักอุปกรณ์พื้นฐาน เชน่ หน้าจอ แป้นพมิ พ์ เคสคอมพวิ เตอร์ เมาส์ เคร่อื งพมิ พ์ และคำ�สั่งในการใช้งาน เช่น การเปดิ -ปดิ การ บนั ทึกงาน การสัง่ พิมพ์ สำ�หรับการสืบคน้ ข้อมลู ข่าวสาร เร่ิมจากการเปดิ บราวเซอร์ และใช้ คำ�หลัก (Keywords) เพ่ือคน้ หาข้อมลู ทตี่ ้องการ 212 โรงเรยี นผ้สู ูงอายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเปน็ ผ้สู งู อายทุ ่มี ีศักยภาพ

รายวชิ าท่ี 8 การใชส้ มารต์ โฟน (Smartphone) แนวสังเขปรายวชิ า อธิบายประโยชน์และการใช้ประโยชน์จากเครือข่ายสังคมออนไลน์ (Social Network) ข้อควรระวงั กอ่ นและขณะใชง้ านเครือขา่ ยสงั คมออนไลน์ ขอ้ ด-ี ข้อเสีย ของสังคมออนไลน์ การใช้งานโปรแกรม LINE จากสมาร์ตโฟน (Smartphone) หมายเลขโทรศัพท์ติดต่อกรณีฉุกเฉิน และการใช้เงินอิเล็กทรอนิกส์ : พร้อมเพย์ (PromptPay) วัตถปุ ระสงค์ 1. เพื่อให้นักเรียนสูงอายุทราบการใช้ประโยชน์และข้อควรระวังก่อนและขณะใช้ งานเครอื ข่ายสังคมออนไลน์ (Social Network) 2. เพอ่ื ใหน้ กั เรยี นสงู อายสุ ามารถใชโ้ ปรแกรม LINE จากสมารต์ โฟน (Smartphone) 3. เพ่ือใหน้ กั เรียนสงู อายรุ จู้ กั หมายเลขโทรศัพท์ตดิ ต่อกรณฉี ุกเฉิน 4. เพือ่ ใหน้ ักเรยี นสงู อายรุ ้จู กั การใชเ้ งนิ อเิ ลก็ ทรอนิกส์ : พรอ้ มเพย์ (PromptPay) แนวการถ่ายทอดความรู้ นำ� เขา้ ส่บู ทเรียน ผู้ถ่ายทอดความรู้น�ำเข้าสู่บทเรียนโดยให้นักเรียนสูงอายุเล่าประสบการณ์ ใช้โทรศพั ท์เคลื่อนทีแ่ ละปญั หาท่พี บ ความรู้ทผี่ ู้สงู อายุควรรู้ 213

การใช้สมารต์ โฟน (Smartphone) โซเชียลเน็ตเวิร์ก (Social Network) หรือเครือข่ายสงั คมออนไลน์ คือ การตดิ ต่อ สอื่ สารกนั ผา่ นอินเทอรเ์ น็ต ประเทศตา่ ง ๆ ใช้โซเชียลเน็ตเวิรก์ อย่างแพร่หลาย และ ประเทศไทยเป็นประเทศหน่ึงที่โซเชียลเนต็ เวริ ์กได้รับความนยิ มมาก สื่อดิจิทลั ท่ีเปน็ เครื่องมือในการปฏบิ ัตกิ ารทางสงั คม (Social Tool) เพ่ือใชส้ อ่ื สารระหว่างกันในเครอื ขา่ ยสงั คมออนไลน์ ผา่ นทางเวบ็ ไซตแ์ ละโปรแกรมประยกุ ตบ์ นสอ่ื ใด ๆ ทม่ี กี ารเชอ่ื มตอ่ กบั อินเทอรเ์ น็ต โดยเน้นใหผ้ ู้ใชท้ ้งั ท่ีเปน็ ผสู้ ง่ สารและผ้รู บั สารมีสว่ นร่วม (Collabora- tive) อยา่ งสร้างสรรค์ ในการผลิตเนื้อหาขนึ้ เอง (User-Generated Content: UGC) ในรปู ของข้อมูล ภาพ และเสยี ง ความเสี่ยงจากการใชโ้ ซเชียลเนต็ เวิร์กสามารถแบ่งได้ 3 ประเภท 1. ความเส่ียงจากการใช้สมาร์ตโฟน ในปัจจุบันสามารถใช้สมาร์ตโฟนเพ่ือ เช่ือมต่อกับระบบอินเทอร์เน็ต การใช้บริการออนไลน์ต่าง ๆ การใช้บริการเหล่าน้ี หลายคร้ังทตี่ ้องกรอกขอ้ มลู สว่ นตวั ไปด้วย ซ่ึงมิจฉาชีพกอ็ าจลว้ งขอ้ มลู และเอาข้อมลู นน้ั ไปใช้ทำ� ธรุ กรรมท่ีผดิ กฎหมายได้ 2. ถูกหลอกให้โอนเงินผ่านอินเทอร์เน็ต ปัจจุบันมีการขายของมากมายบน อินเทอรเ์ น็ต มีการโฆษณาชวนเชอื่ ต่าง ๆ เช่น บรษิ ทั ท่องเทีย่ วเป็นบรษิ ทั ปลอมที่ เปิดหน้าเว็บไซต์ขึ้นมา โฆษณาแพ็กเกจทัวร์ราคาถูก พอโอนเงินไปแล้วติดต่อไม่ได้ ปดิ เวบ็ ไซต์หนี ก็เสียเงินฟรี ร้านคา้ ออนไลน์ที่โฆษณาวา่ มีสนิ ค้าชนิดนน้ั แต่อาจจะได้ สินค้าท่ีไม่ตรงตามที่โฆษณา นอกจากน้ียงั มกี ารสร้างเวบ็ ปลอม เป็นเวบ็ ของธนาคาร ให้ลูกค้าไปกรอกข้อมูล ท�ำให้อาชญากรรู้ข้อมูล แล้วเอาข้อมูลไปเบิกเงินจากทาง ธนาคารมาใช้ 214 โรงเรียนผู้สูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพัฒนาเปน็ ผู้สงู อายุทมี่ ีศักยภาพ

3. ความเส่ยี งจากการเชอ่ื มตอ่ ไวไฟ (Wi-Fi) สาธารณะ ในปจั จบุ นั มอี าชญากร ท่ีพยายามปลอ่ ยสัญญาณตามชุมชนตา่ ง ๆ ไม่วา่ จะเป็นหา้ งสรรพสนิ ค้า ทส่ี าธารณะ โดยต้ังช่ือเหมือนกับชื่อบริษัทท่ีให้บริการที่มีช่ือเสียง ให้ผู้ใช้ทั่วไปเช่ือมต่อกับระบบ สัญญาณเข้าไป บางคร้ังก็ให้กรอกข้อมูลส่วนตัว ข้อมูลก็จะถูกดูดออกไปจากระบบ ท�ำให้อาชญากรรู้ดา้ นการเงนิ ก็นำ� ไปใชใ้ นทางทผี่ ดิ ตอ่ ไป ขอ้ ควรระวงั ในการใชโ้ ซเชยี ลเนต็ เวิร์ก 1. ไม่ให้ข้อมูลส่วนตัวมากเกินไป ไม่ว่าจะเป็นวันเดือนปีเกิด เบอร์โทรศัพท์ หรือว่าทอี่ ยู่ ควรระมัดระวงั ข้อมลู เหล่านีใ้ ห้มากท่ีสุด ทางผปู้ ระกอบการหรือเว็บไซต์ ก็อยากจะไดข้ อ้ มูลใหม้ ากทส่ี ดุ เพ่ือน�ำไปพฒั นาบริการ และเพอื่ เหตผุ ลทางการตลาด ด้วย ถ้าผู้ประกอบการน�ำไปใช้ในวัตถุประสงค์ท่ีถูกต้องก็ไม่มีปัญหาอะไร บางครั้ง อาจจะมีผู้ไมป่ ระสงคด์ ีมาดงึ ข้อมูลนัน้ ไป ผู้ไมป่ ระสงค์ดีมาสร้างเวบ็ ไซตป์ ลอมเพือ่ ขอ ข้อมลู เหล่าน้ี ถา้ ให้ข้อมลู มากเกินไปก็จะเป็นอนั ตรายได้ 2. ไม่ต้ังโพรไฟล์เป็นสาธารณะ เพราะเปรียบเหมือนการสร้างบ้านโดยที่ไม่มีร้ัว บา้ น เช้อื เชญิ อาชญากรให้มาบุกรกุ บา้ นของตน 3. ไมร่ บั แอดเพอื่ นงา่ ย ๆ ควรศกึ ษาดี ๆ กอ่ นวา่ คนนนั้ เปน็ ใคร เปน็ เพอ่ื นของเพอื่ น จรงิ หรอื เปลา่ และแอดเป็นเพอื่ นเพอ่ื วตั ถุประสงคใ์ ด ถ้าไมเ่ ปน็ เพือ่ นของเพ่ือนจรงิ ก็ไม่ขอรบั เพอ่ื นดีกว่า 4. การเช็กอินในสถานท่ีต่าง ๆ เป็นการบอกว่าตอนนี้ท่านอยู่ที่ไหน บางคร้ัง โพสตร์ ูปว่าไปเท่ียวอยู่ จะกลับบา้ นวันน้นั วันน้ี ถ้าคนทไ่ี ม่ไดเ้ ปน็ เพื่อนจรงิ ๆ และไม่ ประสงค์ดี เขาอาจมาขโมยของทบ่ี ้านในช่วงทไี่ มอ่ ยู่บ้าน ความรทู้ ผี่ สู้ งู อายุควรรู้ 215

5. ไม่ควรระบายความรู้สึกทางอินเทอร์เน็ต เร่ืองชีวิตส่วนตัว หรือพาดพิงถึง บคุ คลทีส่ าม เช่น ไมพ่ อใจทะเลาะกบั เพ่อื น สารภาพวา่ เกลียดงาน ไม่ชอบเจ้านาย การโพสตส์ ่ิงเหลา่ นไี้ มไ่ ด้ท�ำใหเ้ ร่ืองพวกนี้ดขี ้นึ 6. ไม่ให้เบาะแสของรหสั ผ่านแก่คนอืน่ เช่น หลายคนตงั้ คำ� ถามเมอื่ ลมื รหัสเข้า อเี มลต่าง ๆ ซงึ่ เปน็ วันเดอื นปเี กิด หรอื ชอื่ คนใกลช้ ดิ หรือสัตว์เลีย้ ง สง่ิ เหล่าน้ี ถ้ามผี ู้ ไม่ประสงคด์ ีสามารถเอาไปกรอกเพ่อื ท่ีจะขอรบั รหสั ได้ 7. ไมโ่ พสตร์ ปู ทไ่ี มเ่ หมาะสม เหตกุ ารณเ์ หลา่ นม้ี กั เกดิ ขนึ้ กบั วยั รนุ่ และวยั กลางคน เปน็ การโพสตร์ ูปตวั เองแบบสนกุ ๆ เช่น โพสต์รปู ตัวเองเมาหมดสภาพ โพสต์รูปตวั เองสบู บุหรี่ สง่ิ เหล่าน้ีอาจเป็นผลกระทบตอ่ ภาพลักษณข์ องตนเองและหน้าทก่ี ารงาน ภาพที่ไมค่ วรโพสตอ์ ยา่ งยิ่งคือ ภาพวาบหวิว ภาพนุ่งนอ้ ยหม่ น้อย เพราะภาพอาจจะ ถูกโพสต์ตอ่ สง่ ตอ่ เม่ือคิดได้ว่าไมส่ มควรโพสต์ แมล้ บออก แต่ภาพกถ็ กู ส่งตอ่ และแชร์ ออกไปแลว้ 8. คดิ ให้ดกี ่อนรบั ขอ้ เสนอ เช่น ถกู ลอตเตอร่รี างวลั ทห่ี น่งึ ควรคดิ ให้ดกี อ่ นวา่ จะรับข้อเสนอนัน้ หรอื เปลา่ ส่วนใหญ่แลว้ จะมสี ง่ิ แอบแฝงอยู่ เชน่ ถ้ารับข้อเสนอนัน้ คุณต้องโอนเงินเข้าบัญชีตามที่ระบุมาก่อน เป็นเงินเท่านั้นเท่านี้ และสุดท้ายแล้ว ก็ไมไ่ ดถ้ ูกรางวลั ทหี่ นึ่งจรงิ 216 โรงเรียนผสู้ งู อายุ : ชดุ ความรู้ การพฒั นาเปน็ ผสู้ ูงอายทุ ีม่ ีศักยภาพ

การใช้ LINE จากสมารต์ โฟน (Smartphone) LINE (ไลน์) เปน็ แอปพลิเคชันใหบ้ ริการ Messaging รวมกับ Voice Over IP ทำ� ใหผ้ ู้ใชส้ ามารถสร้างกล่มุ แชต (Chat) ส่งข้อความ ภาพ คลปิ วดิ โี อ หรือจะพดู คุย โทรศัพท์แบบเสียงก็ได้ โดยข้อมูลที่ถูกส่งข้ึนไปนั้นฟรีท้ังหมด ปัจจุบันสามารถใช้ โปรแกรม LINE ไดใ้ นระบบปฏบิ ตั กิ ารทกุ ระบบ ทง้ั iOS, Android, Windows Phone, PC และ BlackBerry ขอ้ ดีของไลน์ คือ สามารถตดิ ต่อส่อื สารไดห้ ลายรปู แบบ ทง้ั การแชต การสง่ เสียง และการสนทนาแบบโทรศัพท์ ซ่งึ ถอื วา่ เป็นจดุ เด่นท่สี ามารถทำ� ให้หลากหลาย และทีส่ ำ� คญั ไมต่ อ้ งเสยี เงนิ และมหี นา้ Timeline คลา้ ย Facebook ใหอ้ ปั เดตเรอ่ื งราว ตา่ ง ๆ ไดท้ ุกเวลา ทง้ั การใส่รูปภาพ ใสล่ ิงก์ ใส่คลิป ขอ้ เสยี ของไลน์ คอื คนท่ีตดิ การแชต ติดโซเชียลมเี ดยี จะไมส่ นใจส่ิงอื่นรอบตวั ขาดการควบคมุ ตนเอง ท�ำให้การสื่อสารกบั คนรอบข้างดอ้ ยลง สง่ ผลต่อการใชช้ วี ิต ด้านต่าง ๆ เช่น การทำ� งาน การเรียน และครอบครวั เพราะจะตอ้ งหยบิ สมารต์ โฟน มาเชก็ ไลนต์ ลอดเวลา ความรทู้ ผี่ ู้สงู อายคุ วรรู้ 217

ข้ันตอนการเร่ิมต้นติดตั้งใช้งานโปรแกรมไลน์ส�ำหรับผู้เร่ิมต้นใช้งานเป็น คร้ังแรก การดาวน์โหลดและติดต้ังโปรแกรมไลน์ การตั้งค่าการใช้งาน และการ เรมิ่ ตน้ ใช้งาน LINE (http://www.thaifreewaredownload.com /2014/03/LINE.html) 1. ขั้นตอนแรก หลังจากได้ซ้ือเคร่ืองมือถือและลงทะเบียนผู้ใช้งานกับทางกูเกิล แล้ว เชื่อมต่ออินเทอร์เนต็ แล้ว บนหนา้ จอ Home Screen หรอื หนา้ แรก ให้แตะไปท่ี ไอคอน Play สโตร์ 218 โรงเรียนผสู้ ูงอายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเป็นผู้สงู อายทุ ่มี ศี ักยภาพ

2. บนหนา้ ต่างของ Play สโตร์ ใหแ้ ตะทแี่ อป 3. หน้าตา่ งถัดมา แตะท่ีเมนฟู รยี อดนยิ ม มองหา รายการแอปท่ตี อ้ งการ คอื LINE แตะ 1 ครั้ง ความรทู้ ผ่ี ้สู ูงอายุควรรู้ 219

4. จากน้นั ให้แตะทต่ี ิดตั้ง 5. เงือ่ นไขการใชง้ านของโปรแกรม ใหค้ ลกิ ยอมรับ แอปจะเร่มิ ดาวนโ์ หลดมาลง เครอื่ ง ใชเ้ วลาไมน่ าน 6. คลิกท่เี ปิด 220 โรงเรียนผ้สู ูงอายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเป็นผูส้ งู อายทุ ีม่ ศี กั ยภาพ

7. หน้าต่างถัดมาสามารถเลือกได้ 2 ทาง คือ ล็อกอนิ ด้วย Email กับทำ� ตอ่ ซง่ึ แลว้ แตว่ า่ จะเลอื กแบบไหน ทงั้ สองแบบสามารถใชง้ านไดเ้ ชน่ กนั ตามตวั อยา่ ง ใชแ้ บบท�ำตอ่ 8. ใส่หมายเลขโทรศพั ท์ของท่านลงไปในชอ่ งรบั หมายเลข แล้วคลกิ ตอ่ ไป 9. ขอ้ ก�ำหนดการใชบ้ รกิ าร ใหค้ ลกิ เห็นด้วยกับขอ้ ตกลงและตรวจสอบ ความรูท้ ่ีผู้สงู อายุควรรู้ 221

10. ขั้นตอนต่อมา ระบบจะส่งหมายเลขยืนยันมาที่เคร่ืองของท่าน ให้คลิกตกลง แล้วไปเปิดดขู ้อความที่สง่ มาให้เป็นตัวเลข 4 หลกั ซง่ึ ต้องใชง้ านภายใน 30 นาที ถา้ ช้ากวา่ นั้นตอ้ งเริม่ ต้นใหม่ 11. แตะทป่ี มุ่ ใชง้ านหมายเลขนเี้ ป็นครั้งแรก 12. กำ� ลงั เพ่มิ เพ่ือน ใหค้ ลิกตกลง 13. ใสช่ ่อื ของคุณ ให้ใส่ชื่อของท่านเขา้ ไปและคลกิ ปุ่มลงทะเบียน 14. ลงทะเบียนอีเมล สามารถลงไดท้ ันที หรือเลือกลงทะเบยี นภายหลงั 15. เขา้ สหู่ นา้ ต่างการใชง้ านโปรแกรมไลน์ 222 โรงเรยี นผสู้ ูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพัฒนาเป็นผสู้ ูงอายุทมี่ ีศกั ยภาพ

จบขนั้ ตอนการดาวน์โหลดและลงทะเบยี นใชง้ าน หน้าตาและขนั้ ตอนการกำ� หนด คา่ อาจจะแตกต่างกนั บา้ งตามรนุ่ ของมือถือหรือแท็บเลต็ แตโ่ ดยภาพรวมข้ันตอนการ ดาวน์โหลดและการลงทะเบียนก็จะเป็นตามข้ันตอนตามที่กล่าวมาแล้ว หากติดขัด หรอื มีปัญหาการก�ำหนดคา่ ในขั้นตอนใด ๆ ก็สามารถสอบถามจากเพอ่ื น ๆ หรอื คนที่ เคยใชง้ านกอ่ นก็ได้ แนะน�ำการใช้งานโปรแกรมไลน์พื้นฐานโดยภาพรวม แอปท�ำออกมาใน ลักษณะของเครือข่ายออนไลน์ง่าย ๆ และอัตโนมัติ กล่าวคือ จะต้องเพิ่มเพื่อน ๆ หรือคสู่ นทนาท่เี ลน่ ไลน์หรือมแี อปไลนด์ ว้ ยกันก่อน จึงจะสามารถสื่อสารกนั ได้ โดย แอปจะ Auto Detect หรือตรวจ/สแกนว่าในกล่มุ ของท่านมีอเี มลท่เี คยตดิ ตอ่ หรือ มหี มายเลขโทรศัพท์จากรายการผูต้ ดิ ตอ่ ของท่าน แสดงข้ึนมาให้สามารถเลอื ก add หรือเพ่มิ ผตู้ ิดต่อได้ทันที จากการทดลองใช้งานครัง้ แรก พบวา่ ฟังก์ชนั ทีม่ ปี ระโยชน์และนา่ ใช้งาน 2 แบบ คือ โทรศพั ท์ดว้ ยเสยี งฟรี (Free Call) และโทรศพั ทด์ ว้ ยวดิ โี อ (Video Call) ความรู้ทผ่ี ู้สูงอายุควรรู้ 223

ซึง่ ทง้ั สองแบบ สามารถประหยดั เงนิ คา่ โทรศัพทไ์ ดม้ ากส�ำหรบั การส่อื สารในวง ครอบครวั หรอื การทำ� งาน หมายเลขโทรศพั ท์ตดิ ตอ่ กรณีฉุกเฉนิ ทผ่ี ู้สูงอายหุ รอื คนในครอบครวั ของผสู้ งู อายุควรทราบ หมายเลข การแจ้งเหตุ โทร. 1669 เจบ็ ปว่ ยฉุกเฉิน โทร. 191 แจ้งเหตดุ ว่ น-เหตุร้ายทกุ ชนิด โทร. 1300 สายดว่ นเพื่อสังคม (แจ้งคนหาย การทารณุ กรรม) โทร. 1186 สายด่วนประกันภยั หมายเลขโทรศัพทข์ องหนว่ ยงานปกครองในพน้ื ท่ี 224 โรงเรยี นผู้สงู อายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเปน็ ผ้สู ูงอายุท่มี ศี ักยภาพ

การใช้เงินอิเล็กทรอนิกส์ : พร้อมเพย์ พรอ้ มเพย์ (PromptPay) เป็นระบบการชำ� ระเงนิ แบบอิเลก็ ทรอนิกส์ ซงึ่ ให้ บริการท่ธี นาคารไทย 15 แหง่ และธนาคารเฉพาะกจิ ของรฐั 4 แห่ง ไดแ้ ก่ ธนาคาร ออมสิน ธนาคารอาคารสงเคราะห์ ธนาคารอิสลามแหง่ ประเทศไทย และธนาคารเพ่ือ การเกษตรและสหกรณ์การเกษตร เปดิ ใหป้ ระชาชนและภาคธรุ กิจสามารถโอนเงนิ ได้ สะดวกรวดเร็วขนึ้ โดยใช้เพียงเลขบตั รประจำ� ตวั ประชาชนหรือหมายเลขโทรศัพท์มือ ถอื แทนการระบเุ ลขที่บัญชเี งนิ ฝากของผู้รับเงนิ ประโยชนข์ อง \"พรอ้ มเพย์\" 1. บริการโอนเงินระหว่างบุคคลท่ัวไปและนิติบุคคลได้โดยไม่ต้องถามเลขที่บัญชี ธนาคาร จึงสะดวกและรวดเร็ว 2. การโอนเงินผ่านพร้อมเพย์จะไม่คิดค่าธรรมเนียมแยกรายการเป็นแบบในเขต ขา้ มเขต หรอื รายการในธนาคารเดยี วหรอื ตา่ งธนาคารเหมอื นกบั การโอนเงนิ ในรปู แบบ เดิม แตจ่ ะอ้างอิงวงเงนิ ทโี่ อนแต่ละคร้ัง ซง่ึ ค่าธรรมเนียมจะถูกกวา่ 3. ในอนาคตหน่วยงานภาครัฐจะสามารถโอนเงินสวัสดิการ เงินช่วยเหลือ และ เงินคืนภาษีให้ผ่านบริการพร้อมเพย์ สามารถรับเงินจากภาครัฐเข้าบัญชีได้โดยตรง ดว้ ยเลขประจ�ำตวั ประชาชน ความรูท้ ่ีผู้สงู อายุควรรู้ 225

การสมคั ร \"พรอ้ มเพย์\" (PromptPay) ผทู้ สี่ นใจจะใชบ้ รกิ ารรบั โอนเงนิ พรอ้ มเพยต์ อ้ งลงทะเบยี นกบั ธนาคารกอ่ น เพอื่ ผกู บัญชีเงินฝากกับเลขบัตรประจ�ำตัวประชาชนหรือหมายเลขโทรศัพท์มือถือของผู้ใช้ บรกิ าร โดย 1. เลือกบัญชีเงินฝากธนาคารแบบออมทรัพย์หรือกระแสรายวันที่ต้องการใช้เป็น บัญชีในการรบั เงิน โดยต้องเป็นบญั ชีเดย่ี วเท่านน้ั ไม่ใช่บัญชรี ว่ ม 2. แจ้งลงทะเบียนกับธนาคารท่เี ลือกผ่านช่องทางที่ธนาคารแต่ละแห่งเตรียมไว้ให้ บรกิ าร เชน่ เอทเี อม็ , Internet Banking, Mobile Banking หรอื ท่สี าขาธนาคาร 3. แจ้งหมายเลขโทรศัพท์มือถือ และ/หรือเลขประจำ� ตวั ประชาชน 4. จดั เตรยี มเอกสารประกอบการลงทะเบยี นตามทธี่ นาคารกำ� หนด เชน่ สมดุ บญั ชี หรือเลขท่ีบัญชีเงินฝากธนาคาร บัตรประจ�ำตัวประชาชน โทรศัพท์มือถือที่ต้องการ ลงทะเบียน ซ่งึ จะตอ้ งเป็นทั้งเจา้ ของบญั ชเี งนิ ฝากและเจ้าของหมายเลขโทรศพั ท์ ทั้งนี้ หมายเลขโทรศัพท์มือถือ 1 หมายเลข หรือเลขบัตรประจ�ำตัวประชาชน จะใช้ผูกหรือจับคู่กับบัญชีเงินฝากปลายทางได้ 1 บัญชีเท่านั้น จะผูกเลขเดียว ซ�้ำบัญชไี ม่ได้ แต่ 1 บญั ชสี ามารถผกู ได้ 3 หมายเลขโทรศัพท์ ซึง่ สามารถยกเลิกหรือ เปลี่ยนแปลงการผูกบัญชีได้ตลอดเวลาโดยปฏิบัติตามข้ันตอนท่ีธนาคารแต่ละแห่ง กำ� หนด อย่างไรก็ตาม ส�ำหรับผู้ที่เป็นฝ่ายโอนเงินนั้นไม่จ�ำเป็นต้องลงทะเบียนใช้บริการ ก็สามารถโอนเงินให้ผู้รับผ่านช่องทางต่าง ๆ ที่แต่ละธนาคารก�ำหนดได้ เช่น ทาง อนิ เทอรเ์ นต็ ตู้เอทเี อ็ม หรอื ธนาคารสาขา แต่หากเปน็ ผู้รับโอนเงนิ จะต้องลงทะเบยี น ผูกบัญชกี อ่ นจงึ จะสามารถรับโอนเงนิ ได้ 226 โรงเรียนผสู้ งู อายุ : ชดุ ความรู้ การพฒั นาเป็นผู้สงู อายุท่ีมศี ักยภาพ

กจิ กรรมระหวา่ งการเรยี นการสอน ฝึกปฏิบัติตามที่ผู้ถ่ายทอดความรู้สาธิต หรือแนะนำ� สรุปบทเรียน โดยการตงั้ คำ�ถามผ้สู งู อายุ มาร่วมกิจกรรมวันนี้ รู้สึกอย่างไร คิดว่า สามารถนำ�ความรู้เรื่องใช้โทรศัพท์ เคลื่อนที่ไปใช้ประโยชน์เพิ่มเติมได้อย่างไรบ้าง แนวทางสรปุ บทเรยี น ปัจจุบันมีการใช้สมาร์ทโฟน (Smart Phone) อย่างแพร่หลาย การสื่อสาร เครือข่ายสังคมออนไลน์ มีทั้งข้อดีและข้อเสีย การใช้งานควรระมัดระวัง นอกจาก นั้น นักเรียนสูงอายุควรรู้จักหมายเลขโทรศัพท์ติดต่อกรณีฉุกเฉิน และการใช้เงิน อิเล็กทรอนิกส์ : พร้อมเพย์ (PromptPay) เนื่องจากจะเป็นประโยชน์ในการ ดำ�เนินชีวิตต่อไป ความรูท้ ่ีผูส้ ูงอายุควรรู้ 227

รายวชิ าที่ 9 โรคติดตอ่ ตามฤดูกาลและโรคติดต่ออบุ ัตใิ หม่ แนวสังเขปรายวชิ า อธบิ ายความหมายของโรคตดิ ต่อตามฤดกู าลและโรคตดิ ตอ่ อบุ ัติใหม่ โรคตดิ ตอ่ ที่ ผสู้ ูงอายพุ งึ ระวงั แนวทาง วธิ กี ารรกั ษาโรคตดิ ตอ่ ตามฤดกู าลและโรคติดตอ่ อบุ ัติใหม่ และโรคตดิ ตอ่ ทต่ี อ้ งแจ้งความ วตั ถุประสงค์ 1. เพ่ือใหน้ ักเรยี นสงู อายรุ ้จู กั โรคตดิ ตอ่ ตามฤดกู าลและโรคตดิ ตอ่ อุบัติใหม่ 2. เพ่ือให้นักเรียนสูงอายุรู้จักแนวทางการป้องกันโรคติดต่อตามฤดูกาลและโรค ตดิ ตอ่ อุบตั ใิ หม่ 3. เพือ่ ให้นักเรยี นสูงอายรุ จู้ กั โรคติดตอ่ ท่ตี ้องแจ้งความ 228 โรงเรียนผ้สู ูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพัฒนาเป็นผู้สงู อายทุ ่ีมีศกั ยภาพ

แนวการถา่ ยทอดความรู้ น�ำเข้าสู่บทเรยี น ผถู้ า่ ยทอดความรใู้ หน้ กั เรยี นสงู อายดุ ภู าพเชอื้ โรค ภาพผปู้ ว่ ยแตล่ ะโรค ใหน้ กั เรยี น เลา่ ประสบการณก์ ารเจบ็ ปว่ ยด้วยโรคติดตอ่ ตามฤดูกาลและการรักษาโรค ผู้ถา่ ยทอด บรรยายโดยใช้คลิปหรือภาพประกอบการสอน โรคตดิ ตอ่ ตามฤดูกาลและแนวทางปอ้ งกัน เม่ือร่างกายเส่ือมลงย่อมท�ำให้ผู้สูงอายุมีโอกาสป่วยได้ง่ายขึ้น โดยเฉพาะโรค ตดิ ตอ่ ท่มี ีการแพรก่ ระจายทง้ั ทางตรงและทางออ้ มในฤดูกาลต่าง ๆ ไดแ้ ก่ 1. ไขห้ วัดใหญ่ (Influenza) ไข้หวัดใหญ่เป็นโรคติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจอย่างเฉียบพลัน มักระบาด มักเกดิ ในชว่ งฤดหู นาว ปัจจบุ นั มีการพัฒนาวัคซนี ป้องกันไขห้ วัดใหญ่ โดยผทู้ ่ีควรรบั วัคซีน ไดแ้ ก่ เดก็ เลก็ ผสู้ งู อายุ แพทย์ และพยาบาล โดยต้องเข้ารบั การฉีดวัคซนี ทกุ ปี เน่ืองจากไวรัสไข้หวัดใหญ่มีการแลกเปล่ียนพันธุกรรมท�ำให้มีไวรัสลูกผสมสายพันธุ์ ใหม่ และร่างกายไมม่ ภี มู ิคมุ้ กันตอ่ ไวรสั สายพนั ธุ์ใหม่ 2. ไขห้ วดั (Common Cold) ไขห้ วดั ธรรมดามีอาการคลา้ ย ๆ ไขห้ วัดใหญ่ ข้อแตกตา่ งคอื ไขห้ วัดธรรมดามกั มี อาการคัดจมกู น�ำ้ มูกไหล ไอ จาม คนั คอ เป็นอาการเด่น ไม่ค่อยมีอาการไข้และปวด กล้ามเนือ้ ปกตแิ ลว้ ไข้หวัดจะเป็นโรคทห่ี ายเองใน 1 สัปดาห์ แต่เป็นโรคทน่ี ำ� ผูป้ ว่ ยไป พบแพทยม์ ากที่สุด โดยเฉลีย่ เดก็ จะเปน็ ไข้หวดั 6-12 คร้งั ต่อปี ผู้ใหญจ่ ะเป็น 2-4 ครั้ง ผหู้ ญงิ เป็นบ่อยกวา่ ผู้ชายเนอ่ื งจากใกลช้ ิดกับเดก็ ส�ำหรับผู้สูงอายุอาจจะเป็นปีละคร้งั ความร้ทู ่ีผูส้ ูงอายุควรรู้ 229

ปัจจบุ ันยงั ไมม่ ีวัคซนี ปอ้ งกันโรคหวัด เน่อื งจากมีเช้อื ไวรัสสาเหตุมากชนดิ สงิ่ ที่ สามารถท�ำได้คือ การดแู ลสุขภาพให้แข็งแรง รับประทานอาหารท่ีมีคุณคา่ เท่าน้ีก็ เพยี งพอต่อการป้องกนั ไขห้ วดั แลว้ 3. โรคปอดบวม (Pneumonia) โรคปอดบวมหมายถึงภาวะปอดซ่ึงเกิดการอักเสบจากเชื้อแบคทีเรีย เช้ือไวรัส ซ่ึงในสภาวะที่ผิดปกติอาจเกิดจากเช้ือราและพยาธิ เมื่อเป็นปอดบวมจะมีหนองและ สารน้�ำอยา่ งอนื่ ในถุงลม ท�ำใหร้ ่างกายไม่สามารถรับออกซเิ จน การขาดออกซิเจนอาจ ท�ำใหถ้ ึงแกช่ ีวิต การท่ีบางคนไม่เป็นโรคปอดบวมก็เนื่องจากร่างกายของเราได้สร้างระบบป้องกัน เชื้อโรคไม่ใหเ้ ข้าสูป่ อดไวอ้ ยา่ งสลับซบั ซอ้ น (ดา่ นกักและทำ� ลายเชอ้ื โรค) ก่อนทมี่ ันจะ เข้าไปยงั ปอด เรมิ่ ตน้ ด้วยประตทู างเขา้ ของทางเดนิ หายใจ ในจมูกมขี นเพ่ือกรองเอา ฝนุ่ ละอองและเชอ้ื โรคไม่ใหพ้ ลดั หลงลงไปในทางเดินหายใจส่วนท่ีอยลู่ ึกลงไป รอบ ๆ คอของเรามีต่อมน�้ำเหลืองเรียงกันเป็นวง ท�ำหน้าที่เป็นป้อมยามคอยดักเอาเชื้อโรค ไมใ่ หร้ กุ ลำ�้ เข้าไป ต่อมกลุ่มน้ีท่เี รารจู้ กั กันดกี ็คือ ตอ่ มทอนซลิ นอกจากน้ี เรายงั มีลิน้ ปดิ เปดิ กลอ่ งเสยี งอนั เปน็ ทางผา่ นของทางเดนิ หายใจโดยอตั โนมตั ิ หากวา่ สงิ่ แปลกปลอม ยงั หลงเขา้ ไปในหลอดลมไดอ้ กี รา่ งกายกจ็ ะมปี ฏกิ ริ ยิ าไอเพอื่ ขยอ้ นเอาสง่ิ แปลกปลอม น้ัน ๆ ออกมานอกร่างกาย ทางเดินหายใจต้ังแต่ระดับใต้กล่องเสียงลงไปจนถึง หลอดลมขนาดเลก็ ยงั บดุ ว้ ยเซลล์ท่มี ขี นกวดั ไปตลอดระยะทาง เซลลพ์ ิเศษนีม้ ีหนา้ ที่ พัดเอาสิ่งแปลกปลอมขนาดเลก็ ออกมา 230 โรงเรียนผสู้ งู อายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเป็นผสู้ ูงอายทุ ีม่ ศี กั ยภาพ

นอกเหนือไปจากทก่ี ล่าวมา เรายังมที หารที่ท�ำหนา้ ทเ่ี ปน็ ภมู คิ มุ้ กันโดยเฉพาะคอย ก�ำจัดเชอ้ื โรคท่ีอาจจะพลดั หลงเข้าไปได้ ดงั นั้น โรคปอดบวมไม่ได้เกิดขึน้ ง่าย ๆ เลย ในคนทีร่ ะบบป้องกนั ดังกล่าวสามารถทำ� งานไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธิภาพสูง โรคตดิ ต่ออบุ ตั ิใหมแ่ ละแนวทางปอ้ งกนั การเปลยี่ นแปลงทางสภาพภมู อิ ากาศโลก การรกุ ลำ้� ทอ่ี ยอู่ าศยั ของสตั วจ์ ากมนษุ ย์ และการเดินทางติดตอ่ ระหว่างผ้คู นในโลกอยา่ งไร้พรมแดนและอย่างรวดเรว็ เป็นอีก หน่ึงปัจจัยที่ท�ำให้โรคติดต่อที่เคยระบาดในอดีตและหายไปกลับมาระบาดอีกคร้ัง ซึ่งมีแนวโน้มเพิ่มขึน้ และสามารถแพรล่ กุ ลามติดตอ่ กนั ได้อย่างรวดเร็ว ในชว่ ง 10 กวา่ ปีท่ผี า่ นมา โลกของเราตอ้ งรบั มอื กับโรคตดิ ต่ออุบัติใหม่ ได้แก่ 1. โรคซารส์ (SARS หรือโรคทางเดินหายใจเฉียบพลนั รนุ แรง) โรคซาร์สเกิดจากเชื้อไวรัส SARS-CoV ผู้ติดเชื้อจะมีอาการทางระบบหายใจ ไอแห้ง ๆ เจ็บหน้าอก เหนือ่ ยหอบ ไขส้ งู มาก ซึ่งอาจรนุ แรงจนถึงข้นั เสียชวี ิตเพราะ ระบบหายใจล้มเหลว ซ่ึงเกิดจากเช้ือไวรัสท่ีไปท�ำลายปอดนั่นเอง อัตราการเสียชีวิต ของโรคน้ีคือ รอ้ ยละ 9.6 หรือประมาณ 10 ใน 100 คน ส่วนการติดตอ่ นนั้ ติดต่อกัน ทางน�้ำลายและเสมหะของผู้ป่วย ซ่ึงคนท่ีอยู่ใกล้ชิดผู้ป่วยจะติดเช้ือน้ีจากผู้ป่วยได้ งา่ ยมาก ๆ ความรทู้ ่ผี สู้ ูงอายุควรรู้ 231

2. โรคไขห้ วัดนก H5N1 โรคไข้หวัดนก H5N1 สาเหตุของโรคมาจากเช้อื ไวรสั สายพนั ธ์ุ H5N1 (ไวรัสไข้ หวัดนกมีหลายสายพันธุ์ยอ่ ย เชน่ H5N2, H5N9 แต่ H5N1 มคี วามรุนแรงของโรคสูง) มีรายงานวา่ คนตดิ เช้อื จากไกแ่ ละแพร่ระบาดจากคนสูค่ น พบการระบาดครงั้ แรกเม่อื พ.ศ. 2540 และเป็นขา่ วใหญช่ ่วงปี 2546-2548 ทเ่ี ชื้อไดล้ กุ ลามแพรไ่ ปหลายประเทศ ในแถบเอเชีย การตดิ ตอ่ ของโรคเกดิ จากการสมั ผสั สตั วป์ ีกทปี่ ว่ ยหรือตายดว้ ยไข้หวดั นก มีการ ติดเชื้อไวรัสจากในน�้ำมูกหรือน�้ำลายของสัตว์และเข้าสู่ร่างกายคนทางเย่ือบุจมูกและ ตา โดยมีอาการเหมอื นกบั ไข้หวัดใหญ่ คือ ไขส้ ูง ปวดศีรษะ เจบ็ คอ อ่อนเพลีย มนี �้ำมูก เมือ่ ยตามรา่ งกาย หากรนุ แรงจะมีการตดิ เชอื้ ในปอด ปอดบวม ปอดอักเสบ ซ่งึ สังเกต ไดจ้ ากการหอบหรือหายใจล�ำบาก จนถึงเกดิ ภาวะหัวใจลม้ เหลว โอกาสเสยี ชวี ติ สูง มาก 3. โรคไขห้ วัดใหญส่ ายพนั ธใ์ุ หม่ 2009 โรคไขห้ วดั ใหญ่สายพันธ์ุใหม่ 2009 เกิดขึ้นในชว่ ง พ.ศ. 2552 (ค.ศ. 2009) ซ่ึงเป็นข่าวดังมาก เร่ิมจากมผี ู้ตดิ เช้ือในประเทศเม็กซิโกและไมน่ านก็แพรไ่ ปอีกหลาย ประเทศ รวมทงั้ ประเทศไทย ไข้หวัดใหญส่ ายพันธใ์ุ หม่ 2009 เกดิ จากเชอื้ ไวรัส A/H1N1 ซ่ึงเป็นโรคไข้หวัดใหญ่ สายพนั ธุใ์ นคน แพรร่ ะหว่างคนสคู่ นด้วยการไอ จาม หรอื ไปสมั ผสั เช้ือโดยตรงหรือ ทางออ้ ม สว่ นอาการของโรคกค็ ลา้ ยกบั ไขห้ วดั ใหญธ่ รรมดา คอื มไี ขส้ งู ไอ จาม เจบ็ คอ ปวดเม่อื ยตามตวั ปวดหัว ออ่ นเพลยี และอาจจะท้องเสีย อาเจยี นดว้ ย ใครมอี าการ ครบตามนไ้ี ปพบแพทย์เพือ่ ความปลอดภยั 232 โรงเรียนผสู้ ูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพัฒนาเปน็ ผู้สูงอายุทมี่ ีศกั ยภาพ

4. โรคเมอร์ส (MERS) หรือโรคทางเดินหายใจเฉียบพลนั ตะวนั ออกกลาง โรคเมอร์ส (Middle East Respiratory Syndrome; MERS) พบครัง้ แรกต้ังแต่ พ.ศ. 2555 ท่ปี ระเทศซาอุดอี าระเบยี ไม่นานเชอ้ื ไวรสั ก็แพรไ่ ปประเทศอ่ืน ๆ ซึ่งเกิด จากคนทต่ี ิดเช้อื เดินทางไปประเทศอ่นื ๆ สันนษิ ฐานว่าไวรสั นต้ี ดิ ต่อมาจากอฐู เพราะ พบเช้อื MERS-CoV ในอูฐทป่ี ระเทศกาตาร์ โอมาน อยี ปิ ต์ และซาอดุ ีอาระเบยี เมอร์สเป็นโรคของระบบทางเดินหายใจ โดยเช้ือท่ีเป็นสาเหตุคือ เชื้อไวรัส โคโรนา สายพนั ธ์ุ 2012 หรอื มชี ่อื เรยี กอีกช่ือหนึง่ วา่ กลุ่มอาการระบบทางเดนิ หายใจ เฉียบพลันตะวันออกกลาง มีการแพร่เชื้อระหว่างคนสู่คนจากการสัมผัสสารคัดหล่ัง ของผูป้ ว่ ยจากการไอ ผู้ตดิ เชื้อบางรายไมม่ อี าการแสดงออก สว่ นในรายทมี่ ีอาการจะมี ไข้สงู ไอ หายใจหอบและหายใจลำ� บาก และอาจมอี าการในระบบทางเดินอาหารรว่ ม ดว้ ย เช่น ท้องรว่ ง แม้อาการดจู ะไม่ตา่ งจากโรคอ่ืนเทา่ ไร แต่ในรายทร่ี ุนแรงก็ถงึ ขนั้ เสียชีวติ ได้ โดยอตั ราการเสยี ชีวิตของผ้ปู ว่ ยคอื ร้อยละ 36 โรคตดิ ตอ่ ทตี่ อ้ งแจง้ ความ โรคตดิ ต่อทต่ี อ้ งแจง้ ความ หรอื โรคตดิ ต่ออันตราย ถือเป็นโรคทีม่ อี าการรนุ แรง มกี ารแพรร่ ะบาดอย่างรวดเรว็ และกวา้ งขวาง ทำ� ให้มผี ้เู จ็บป่วยเสียชีวติ ในเวลาต่อมา กระทรวงสาธารณสขุ ไดจ้ ดั กลมุ่ ของโรคตดิ ตอ่ ตามความรนุ แรงของโรคไว้ ดงั นนั้ จงึ ควร แจ้งความต่อเจ้าพนักงานสาธารณสุขหรือพนักงานเจ้าหน้าที่ไว้เพ่ือเป็นการระวัง ไว้ก่อน โดยพระราชบัญญัติโรคติดต่อ พ.ศ. 2523 ระบุโรคติดต่อที่ต้องแจ้งความ มที ง้ั หมด 23 โรค ดงั นี้ ความรทู้ ผ่ี ู้สูงอายคุ วรรู้ 233

1. อหวิ าตกโรค 2. กาฬโรค 3. ไขท้ รพษิ 4. ไขเ้ หลอื ง 5. ไข้กาฬหลงั แอน่ 6. คอตีบ 7. โรคบาดทะยกั ในทารกแรกเกิด 8. โปลโิ อ 9. ไขห้ วดั ใหญ ่ 10. ไขส้ มองอักเสบ 11. โรคพษิ สนุ ัขบา้ 12. ไข้รากสาดใหญ่ 13. วัณโรค 14. แอนแทรกซ์ 15. โรคทรคิ โิ นซสิ 16. โรคคดุ ทะราด เฉพาะในระยะตดิ ต่อ 17. โรคอัมพาตกลา้ มเน้อื ออ่ น 18. โรคทางเดนิ หายใจเฉียบพลันรนุ แรง ปวกเปยี กอย่างเฉยี บพลนั ในเดก็ 20. ไข้เลือดออก 19. โรคไขป้ วดขอ้ ยุงลาย 22. โรคเมอรส์ 21. โรคตดิ เชือ้ ไวรสั อโี บลา 23. โรคตดิ เชื้อไวรัสซกิ า 234 โรงเรียนผสู้ งู อายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเปน็ ผู้สูงอายุทม่ี ีศักยภาพ

กิจกรรมระหว่างการเรยี นการสอน ให้นกั เรยี นร้องเพลงลา้ งมอื บอ่ ยๆ พร้อมทำ�ท่าประกอบเพลง เกมตอ่ คำ� ให้ผู้ถา่ ยทอดความรู้ นำ�วธิ กี ารปอ้ งกันตนเองจากโรคตา่ งๆ มาเปน็ โจทย์ (คำ�ถาม) และใหน้ ักเรยี นหาวิธกี ารรักษาโดยใชก้ ารตอ่ คำ� สรปุ บทเรยี น โดยการต้งั คำ�ถามผู้สงู อายุ มาร่วมกิจกรรมวันนี้ รู้สึกอย่างไร คิดว่า เราจะป้องกันโรคติดต่อตามฤดูกาลได้ อย่างไร และโดยวิธีไหน แนวทางสรปุ บทเรยี น โรคตดิ ตอ่ หมายถงึ โรคที่เกดิ ขึน้ กบั คนหรอื สตั ว์ และแพรก่ ระจายไปยังบคุ คลอน่ื ทงั้ ทางตรงและทางออ้ ม แบง่ ได้ 2 ประเภทใหญ่ คอื โรคติดต่อตามฤดูกาล และโรค ติดตอ่ อุบตั ใิ หม่ โดยโรคตดิ ตอ่ ตามฤดกู าลท่ีผูส้ ูงอายพุ งึ ระวงั ได้แก่ ไข้หวัดใหญ่ โรค ปวดบวม ส่วนโรคติดตอ่ อุบัตใิ หม่ เช่น โรคซาร์ส โรคไข้หวดั นก H5N1 โรคไข้หวัด ใหญ่สายพนั ธ์ใุ หม่ 2009 โรคเมอร์ส และโรคตดิ ต่อทตี่ ้องแจ้งความ มี 23 โรค แนวทาง ปอ้ งกันโรคทส่ี ำ�คญั คอื การดแู ลตนเอง รักษาความสะอาดและสขุ อนามยั การออก กำ�ลังกายสมำ่ �เสมอ รบั ประทานของท่ีมปี ระโยชน์ และลา้ งมือบอ่ ยๆ จะช่วยปอ้ งกนั โรครา้ ยตา่ งๆ ความรู้ทีผ่ ้สู ูงอายคุ วรรู้ 235

รายวิชาท่ี 10 การปฐมพยาบาล แนวสงั เขปรายวิชา อธิบายความหมาย ความส�ำคัญของการปฐมพยาบาล การปฏิบัติกรณีฉุกเฉิน และการปฐมพยาบาลกรณีเปน็ ลม ขอ้ เท้าแพลง การประคบร้อนและประคบเย็น วตั ถุประสงค์ 1. เพื่อใหน้ กั เรยี นสูงอายเุ รียนรเู้ กี่ยวกับการปฐมพยาบาล 2. เพ่ือใหน้ ักเรียนสงู อายไุ ดฝ้ ึกปฏบิ ัติการปฐมพยาบาล แนวการถา่ ยทอดความรู้ นำ� เข้าสูบ่ ทเรยี น ผูถ้ ่ายทอดความรู้น�ำเขา้ สูบ่ ทเรียนโดยให้นกั เรียนสูงอายุเล่าประสบการณ์เกี่ยวกับ การปฐมพยาบาล สรุปบทเรยี น บรรยายตามหัวขอ้ ท่กี �ำหนด โดยใชว้ ดี ทิ ัศน์ ภาพน่งิ และชดุ ปฐมพยาบาล และฝกึ นักเรียนสูงอายทุ ดลองโดยใชก้ ารแสดงบทบาทสมมติ 236 โรงเรยี นผ้สู งู อายุ : ชดุ ความรู้ การพัฒนาเป็นผูส้ งู อายุท่มี ีศกั ยภาพ

การปฐมพยาบาล การปฐมพยาบาล คอื การให้ความช่วยเหลือผปู้ ่วยหรอื ผ้บู าดเจบ็ ณ สถานทเ่ี กดิ เหตุ โดยใชอ้ ปุ กรณเ์ ทา่ ทจ่ี ะหาได้ในขณะนัน้ กอ่ นทผี่ บู้ าดเจบ็ จะได้รบั การดแู ลรักษา จากบุคลากรทางการแพทย์หรือส่งตอ่ ไปยังโรงพยาบาล ความร้ทู ่ผี สู้ ูงอายุควรรู้ 237

การแจ้งเหตุขอความชว่ ยเหลือ (กรณีเจ็บป่วยฉุกเฉนิ ) และแนวปฏบิ ัติ การเจ็บป่วยฉุกเฉิน หมายถึงการได้รับบาดเจ็บหรือมีอาการเจ็บป่วยกะทันหัน ซงึ่ เป็นภยันตรายตอ่ การด�ำรงชีวติ หรอื การท�ำงานของอวัยวะส�ำคญั จ�ำเป็นต้องไดร้ บั การประเมิน การจดั การและบำ� บดั รกั ษาอย่างทันท่วงที เพอื่ ป้องกนั การเสยี ชวี ิตหรือ ระดับความรนุ แรงขึ้นของการบาดเจ็บหรอื อาการเจ็บปว่ ยนนั้ ลักษณะอาการฉกุ เฉินท่ีควรโทรแจง้ 1669 มดี งั น้ี 1. หมดสติ ชอ็ ก สะลมึ สะลือ เรยี กไม่รสู้ ึกตวั 2. เจ็บหน้าอก หายใจหอบเหน่ือย 3. มีส่ิงแปลกปลอมอดุ ตนั ทางเดินหายใจ 4. ปากเบยี้ ว อ่อนแรงคร่งึ ซกี ฉบั พลัน 5. ชักเกร็ง ชกั กระตุก 6. ปวดทอ้ งรุนแรง 7. ตกเลือด เลอื ดออกทางช่องคลอด 8. เจ็บทอ้ งคลอด คลอดฉกุ เฉิน 9. ผู้บาดเจบ็ จากอบุ ัตเิ หตุ เช่น อุบัติเหตจุ ราจร ตกจากท่ีสูง จมนำ�้ ไฟฟ้าชอร์ต ไฟไหม้ ไดร้ บั สารพษิ สตั ว์มพี ษิ กัดตอ่ ย 238 โรงเรียนผู้สูงอายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเปน็ ผู้สูงอายทุ ี่มศี ักยภาพ

แนวปฏิบตั เิ พ่อื แจง้ เหตุ 1. เมอ่ื พบผปู้ ว่ ยฉุกเฉิน หรอื ผู้ประสบอุบัติเหตุ ใหโ้ ทรศัพทแ์ จง้ สายด่วน 1669 2. ต้ังสติ ให้ข้อมูลลกั ษณะเหตุการณ์ว่าเปน็ การเจ็บป่วยฉุกเฉินในลกั ษณะใด เชน่ หมดสติ มอี าการช็อก ชกั ไขส้ ูง ตวั ร้อนจดั หนาวสน่ั ตกเลอื ด เจบ็ หนา้ อก ถกู ท�ำรา้ ยร่างกาย ฯลฯ 3. บอกสถานทีเ่ กิดเหตุ จุดเกดิ เหตุ หรอื จดุ เดน่ ที่ส�ำคัญทสี่ ามารถเห็นได้ชดั เจน และเสน้ ทางท่ีสามารถไปถงึ ทเี่ กิดเหตุได้ 4. บอกเพศ ช่วงอายุ จ�ำนวนผบู้ าดเจ็บหรอื ผู้ปว่ ย และอาการรนุ แรงของแตล่ ะคน 5. บอกระดบั การรู้สึกตวั ของผู้บาดเจ็บหรือผปู้ ว่ ย 6. บอกความเส่ียงซ�ำ้ เช่น อยูก่ ลางถนน 7. ช่อื ผู้แจง้ หรือผู้ให้ความชว่ ยเหลอื พรอ้ มหมายเลขโทรศพั ท์ติดต่อได้ 8. ให้ความชว่ ยเหลือตามค�ำแนะน�ำของเจา้ หนา้ ทตี่ ามอาการของผู้ป่วยฉุกเฉิน 9. รอชุดปฏิบัติการด้านการแพทย์ฉุกเฉินมารับผู้บาดเจ็บหรือผู้ป่วยน�ำส่ง โรงพยาบาล ความรู้ที่ผสู้ งู อายุควรรู้ 239

การปฐมพยาบาล เปน็ ลม เปน็ ลม คอื อาการหมดสติเพียงชว่ั คราวเนือ่ งจากเลอื ดไปเล้ยี งสมองไม่เพียงพอ มาจากหลายสาเหตุ เช่น เหนอ่ื ยหรือร้อนจดั หิวหรือเครียด ดงั นั้น การช่วยเหลือ ผู้ป่วยข้ันต้นเป็นส่ิงส�ำคัญมาก จ�ำเป็นต้องอาศัยผู้ที่มีความรู้ความสามารถที่จะช่วย รกั ษาชวี ติ ผ้ปู ว่ ยไว้ได้ ซ่ึงมีหลกั ควรปฏิบตั ิดงั นี้ - นำ� เข้าพกั ในท่ีรม่ อากาศถ่ายเทไดส้ ะดวก - ตรวจดูในปากว่ามีสงิ่ อดุ ตันทางเดนิ หายใจหรือไม่ ถา้ มีตอ้ งรีบนำ� ออกโดยเรว็ - จดั ให้ผ้ปู ว่ ยอยู่ในทา่ ทเี่ หมาะสม โดยใหผ้ ู้ปว่ ยนอนตะแคงไปด้านใดดา้ นหนง่ึ - คลายเครอ่ื งนงุ่ หม่ ใหห้ ลวม และหา้ มให้นำ้� หรอื อาหารทางปาก - ใชผ้ า้ ชบุ นำ้� เยน็ เช็ดเหง่ือท่ีหน้าผาก มือ และเท้า - ให้ผู้ป่วยดมแอมโมเนีย - ถา้ มอี าการชกั ให้ใช้ผ้ามว้ นเปน็ กอ้ น สอดระหวา่ งฟันบนกับฟันล่างเพื่อกนั ผู้ปว่ ยกัดลน้ิ ตนเอง - ถา้ ใบหน้าผูเ้ ป็นลมขาวซีดให้นอนศีรษะต่ำ� ถ้าใบหนา้ มีสีแดงให้นอนศรี ษะสูง - หา้ มเลอื ดในกรณที ม่ี เี ลอื ดออก ถา้ มอี าการไมด่ ขี น้ึ ใหร้ บี นำ� สง่ โรงพยาบาลโดยดว่ น 240 โรงเรยี นผสู้ งู อายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเปน็ ผ้สู งู อายุทม่ี ศี กั ยภาพ

ขอ้ เท้าแพลง อาการโดยทวั่ ไปทพี่ บ ขอ้ เทา้ จะปวด บวม และเคลอ่ื นไหวไมถ่ นดั ซงึ่ ความรนุ แรง ของข้อเทา้ เคลด็ มีอยู่ 3 ระดับ คือ ระดับที่ 1 ปวดเลก็ นอ้ ยเวลากดหรือขณะเคล่อื นไหวขอ้ แตไ่ มม่ ีอาการบวม สามารถ เดนิ ลงน�้ำหนักไดต้ ามปกติ ขอ้ เท้าแพลงแบบนจ้ี ะหายไดภ้ ายใน 2 สัปดาห์ ระดับท ่ี 2 มีอาการบวมและฟกช้�ำร่วมด้วยเนอ่ื งจากหลอดเลอื ดเล็ก ๆ ฉกี ขาด ท�ำให้ เลือดออกใต้ผิวหนัง เวลาลงน้�ำหนักจะรู้สึกปวดมาก อาการแบบนี้หาย ได้ใน 4-6 สัปดาห์ ระดับที่ 3 เสน้ เอน็ ยึดขอ้ ฉกี ขาดออกจากกนั ข้อจะบวมและฟกช้�ำมาก ไมส่ ามารถ เคลื่อนไหวข้อหรือลงน้�ำหนักได้ ความรุนแรงระดับน้ีต้องใช้เวลารักษา ประมาณ 8-12 สปั ดาห์ ส�ำหรับแนวทางการดูแลเบ้ืองต้นในช่วง 24-48 ชั่วโมงแรก ควรใช้ความเย็น ประคบท่ีบริเวณบาดเจ็บ เนื่องจากความเย็นจะช่วยให้หลอดเลือดหดตัว บรรเทา อาการเจ็บปวดและลดอาการบวมได้ หา้ มใช้ยาหมอ่ งหรอื ครมี ต่าง ๆ นวด เพราะจะ ท�ำให้หลอดเลือดขยายตวั มเี ลอื ดออกมากและข้อจะบวมข้นึ อกี ความรูท้ ผ่ี ูส้ งู อายคุ วรรู้ 241

นอกจากนี้ พยายามเคล่อื นไหวขอ้ เท้าใหน้ อ้ ยทสี่ ดุ ควรยกเทา้ ไวใ้ นระดบั ทส่ี ูงขณะ นั่งหรือนอน จะช่วยให้อาการบวมลดลง ไม่ควรยืนหรือน่ังห้อยขานาน ๆ เพราะ จะท�ำให้ข้อเท้าบวมและปวดมากข้ึน อาจใช้ผ้ายืดพันหรือใช้ไม้เท้าช่วยพยุงขณะเดิน ถ้ามอี าการบวมมากหรือยังไมด่ ีขึน้ หลงั ดแู ลเบื้องตน้ โดยเฉพาะอยา่ งย่ิง เวลาเดนิ ลง นำ้� หนักแล้วปวดขอ้ เท้ามาก อาจเกิดจากมกี ระดูกขอ้ เทา้ แตกร่วมดว้ ย ควรพบแพทย์ เพอื่ ใหแ้ พทย์วนิ ิจฉยั และรกั ษา การประคบเยน็ หรอื ร้อน การประคบเย็นหรือร้อนเป็นวิธีหนึ่งในการปฐมพยาบาลเพ่ือบรรเทาอาการปวด หรอื อกั เสบ ทงั้ อาการปวดท่เี กดิ จากการเจบ็ ป่วย มีไข้ หรอื การไดร้ ับบาดเจบ็ ระหวา่ ง เลน่ กฬี า วง่ิ เลน่ ซงึ่ อาจมไี ดต้ งั้ แตก่ ารหกลม้ ศรี ษะกระแทกจากการปะทะ การบาดเจบ็ ฟกช�ำ้ ของสว่ นตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย การจะเลือกใช้ความเยน็ หรอื ร้อนน้นั มขี ้อทตี่ ้องพิจารณาเบือ้ งต้น คือ ถา้ เกดิ การ บาดเจบ็ เฉียบพลันร่วมกับมีการบวม ควรเลือกใช้ความเย็น เพราะความเยน็ จะทำ� ให้ เส้นเลือดหดตัว ท�ำให้เลือดออกน้อยลงและช่วยลดบวมได้ แต่ถ้ามีอาการปวดแบบ เปน็ ๆ หาย ๆ มอี าการมานานหรือเร้ือรงั หรือปวดรว่ มกบั มอี าการตึงกล้ามเนอื้ ควร ใชค้ วามร้อน เพราะความร้อนจะท�ำให้หลอดเลอื ดขยายตวั การไหลเวยี นเลือดดีข้ึน จึงลดอาการปวดและตึงกลา้ มเน้อื ได้ 242 โรงเรียนผ้สู งู อายุ : ชุดความรู้ การพัฒนาเป็นผู้สงู อายุที่มีศักยภาพ

การประคบเยน็ หากมีอาการปวดหรือได้รับบาดเจ็บควรประคบด้วยน�้ำแข็งหรือน้�ำเย็นทันที (ภายใน 24-48 ชว่ั โมง) ประคบนาน 20-30 นาที วนั ละ 2-3 ครงั้ อาการที่ควรประคบ เยน็ เช่น ปวดศรี ษะ มีไขส้ ูง ปวดฟนั ปวดบวมข้อเท้า ขอ้ เคลด็ เลอื ดก�ำเดาไหล หรอื ปวดบวมบรเิ วณอ่นื ๆ ทเี่ กิดจากการได้รบั บาดเจ็บหรือเพิง่ มอี าการใหม่ ๆ อาจใชเ้ จล ส�ำหรับประคบร้อนเย็นแบบส�ำเร็จรูป หรือท�ำถุงน้�ำแข็งขึ้นใช้เอง โดยใช้ถุงพลาสติก ขนาดพอเหมาะแล้วเติมน้�ำเปล่าผสมน�้ำแข็งอย่างละครึ่งลงไปในถุง ตรวจสอบว่า ไมเ่ ย็นเกนิ ไปแลว้ น�ำมาประคบผิวหนงั ถ้าบริเวณทมี่ ีอาการเป็นบรเิ วณมือ แขน ขา หรือเท้า อาจใช้การแชใ่ นภาชนะที่บรรจนุ ้ำ� เยน็ แทน โดยแชน่ านประมาณ 15-20 นาที การประคบร้อน การประคบรอ้ นจะเรม่ิ ใชห้ ลงั จากมอี าการผา่ นไปแลว้ 48 ชวั่ โมง ใหป้ ระคบครงั้ ละ 15-20 นาที วนั ละ 2-3 คร้ัง เพ่อื ลดอาการปวดและผ่อนคลายกล้ามเนอ้ื อาการทคี่ วร ประคบร้อน เชน่ ปวดตงึ ของกล้ามเน้ือบรเิ วณคอ บา่ หลงั น่อง ปวดประจำ� เดอื น อาจ ใชเ้ จลสำ� หรับประคบรอ้ นเยน็ แบบสำ� เรจ็ รปู ใชก้ ระเปา๋ น้ำ� รอ้ น หรอื อาจใชผ้ า้ ขนหนู ชบุ น้ำ� ร้อน โดยอณุ หภมู ทิ ่เี หมาะสมไมค่ วรเกิน 45 องศาเซลเซียส สิ่งส�ำคญั ทตี่ ้อง คำ� นงึ ถงึ คือ ไมค่ วรประคบด้วยความร้อนที่มากเกนิ ไป เพราะจะท�ำให้รูส้ ึกแสบร้อน บรเิ วณท่ปี ระคบ ไม่ควรประคบนานหรอื ถี่เกนิ ไป และต้องไม่ประคบร้อนในบริเวณท่มี ี บาดแผลเปิดหรือมเี ลอื ดออก เพราะจะย่งิ ทำ� ใหอ้ ักเสบมากขนึ้ จะประคบรอ้ นไดก้ ็ต่อ เมือ่ การอักเสบนอ้ ยลงแลว้ ซ่งึ สังเกตไดจ้ ากไมม่ อี าการบวม แดง รอ้ น ความรูท้ ่ีผูส้ ูงอายคุ วรรู้ 243

กิจกรรมระหวา่ งการเรยี นการสอน ผู้ถา่ ยทอดความรู้เปดิ วดี ิทัศนเ์ กยี่ วกบั การปฐมพยาบาล เชน่ เปน็ ลม ขอ้ เท้าแพลง การประคบเยน็ หรอื รอ้ น และฝึกปฏิบตั เิ กีย่ วกบั การปฐมพยาบาล เกมจบั กลุ่ม ผ้ถู ่ายทอดความรู้บอกจับกลุม่ เป็นจำ�นวน เช่น จบั กลุ่ม 3 คน นกั เรียนสงู อายกุ ็ตอ้ ง จบั กล่มุ 3 คน โดยเร็วทสี่ ุด เมอ่ื ได้แลว้ ใหน้ งั่ ลง ผู้ถา่ ยทอดความรตู้ อ้ งออกคำ�ส่ังให้เร็ว ใครทำ�ชา้ ตอ้ งออก สรุปบทเรียน โดยการตัง้ คำ�ถามผูส้ งู อายุ มาร่วมกิจกรรมวันนี้ รู้สึกอย่างไร คิดว่า เราจะสามารถนำ�ความรู้เกี่ยวกับการ ปฐมพยาบาลวนั น้ีไปใชป้ ระโยชน์ไดอ้ ย่างไร แนวทางสรุปบทเรียน การปฐมพยาบาล คือ การใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ปว่ ยหรอื ผบู้ าดเจบ็ ก่อนทผี่ ู้บาด เจ็บจะได้รับการดูแลรักษาจากบุคลากรทางการแพทย์หรือส่งต่อไปยังโรงพยาบาล ทักษะในเรื่องการปฐมพยาบาลน้ีเป็นส่วนสำ�คัญของการพ่ึงพาตนเองและเตรียมความ พรอ้ มเมอื่ เกดิ สถานการณ์ฉกุ เฉิน ดังนน้ั นักเรียนสูงอายจุ ำ�เปน็ ตอ้ งเรียนรู้หลกั การให้ ถกู ตอ้ ง และฝึกฝนจนมีความชำ�นาญ จึงจะปฏิบตั ิไดอ้ ย่างมปี ระสิทธิภาพ 244 โรงเรยี นผสู้ งู อายุ : ชดุ ความรู้ การพฒั นาเปน็ ผู้สงู อายทุ ม่ี ศี ักยภาพ

รายวิชาท่ี 11 ข้อพจิ ารณาในการใช้ผลิตภณั ฑ์สุขภาพ แนวสงั เขปรายวชิ า อธิบายผลิตภัณฑ์สุขภาพประเภทต่าง ๆ หลักการพิจารณาส่ือโฆษณาเก่ียว กับผลติ ภณั ฑ์สขุ ภาพ และหลักการเลือกใชผ้ ลติ ภณั ฑ์สุขภาพ วัตถปุ ระสงค์ 1. เพื่อให้ผสู้ ูงอายุรจู้ กั ผลิตภณั ฑส์ ขุ ภาพประเภทต่าง ๆ 2. เพอื่ ให้ผ้สู งู อายเุ รยี นรู้วิธกี ารเลอื กใช้ผลติ ภัณฑส์ ขุ ภาพ แนวการถา่ ยทอดความรู้ น�ำเข้าสู่บทเรยี น ผู้ถ่ายทอดความรู้น�ำเข้าสู่บทเรียนโดยให้ผู้สูงอายุเล่าประสบการณ์การใช้ ผลิตภณั ฑ์สขุ ภาพ คา่ ใช้จา่ ย และผลของการใช้ผลติ ภณั ฑ์สุขภาพ ความรทู้ ่ผี ้สู ูงอายุควรรู้ 245

ขอ้ พิจารณาในการใชผ้ ลติ ภณั ฑส์ ุขภาพ ผู้สูงวัย เป็นกลุ่มคนกลุ่มใหญ่ท่ีตกเป็นเป้าหมายการหลอกลวงขายผลิตภัณฑ์ สุขภาพที่ไม่มีคุณภาพและมีการโฆษณาเกินจริงจากกลุ่มมิจฉาชีพ ดังน้ัน การเลือก ซื้อผลิตภัณฑ์สขุ ภาพของผสู้ ูงอายจุ ึงควรพิจารณาดงั น้ี สำ� นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสขุ เปน็ หนว่ ยงานหลกั ในการก�ำกับดูแลและส่งเสริมการผลิต การจ�ำหน่าย การส่ังน�ำเข้ามาใช้ในราช อาณาจักร และการโฆษณาผลิตภัณฑ์สุขภาพต่าง ๆ ที่อยู่ในความควบคุม ได้แก่ อาหาร เคร่ืองส�ำอาง วัตถุอันตราย ยา เครื่องมือแพทย์ สารเสพตดิ ให้โทษ ให้เปน็ ไป ตามกฎหมายท่ีเกี่ยวข้อง เพ่ือค้มุ ครองผบู้ รโิ ภคใหไ้ ดร้ บั ความปลอดภยั ความเหมาะสม ประโยชน์จากการใช้และการบริโภคผลิตภณั ฑด์ งั กลา่ ว ผลติ ภณั ฑส์ ุขภาพแบ่งเปน็ 6 ชนิด ได้แก่ 1. อาหารเสรมิ หมายถงึ วัตถทุ กุ ชนดิ ท่คี นกนิ ดมื่ อม หรอื น�ำเข้าสูร่ า่ งกาย แตไ่ ม่ รวมถงึ ยา วตั ถอุ อกฤทธ์ติ อ่ จิตและประสาท หรอื สารเสพตดิ นอกจากนี้ อาหารเสรมิ ยงั รวมถงึ วัตถทุ ีใ่ ชเ้ ป็นสว่ นผสมในการผลติ อาหาร วัตถเุ จือปนอาหาร สี เครอ่ื งปรุงแต่ง กลิน่ และแต่งรส อาหารเสริมเหลา่ น้มี กั จะประกอบด้วยวติ ามิน แร่ธาตทุ ีจ่ �ำเปน็ ตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย สารต้านอนุมูลอิสระ สารสกัดท่ีโฆษณาว่าชว่ ยเสรมิ สุขภาพได้ เช่น บำ� รงุ สมองในกลมุ่ คนทเ่ี รยี นหนกั ใชค้ วามคดิ มาก เผชญิ กบั ความเครยี ดเปน็ ประจำ� คนทม่ี โี รคประจำ� ตวั ที่ต้องการอาหารเสริมเพ่ือบรรเทาโรค การเลือกอาหารเสริมชนิดนี้ควรค�ำนึงถึง ประสิทธิภาพทีแ่ ทจ้ ริงและความปลอดภัยเปน็ หลกั 246 โรงเรยี นผสู้ ูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพฒั นาเป็นผสู้ ูงอายทุ ม่ี ศี ักยภาพ

2. เครอื่ งสำ� อาง หมายถงึ วตั ถทุ มี่ ุ่งหมายส�ำหรบั ใช้ทา ถู นวด โรย พ่น หยอด ใส่ อบ หรอื กระท�ำด้วยวธิ ีอื่นใดต่อส่วนหน่ึงสว่ นใดของร่างกาย เพอ่ื ความสะอาด ความ สวยงาม หรือส่งเสรมิ ให้เกิดความสวยงาม และรวมไปถึงเครอ่ื งประทนิ ผวิ ตา่ ง ๆ แต่ ไมร่ วมถึงเครือ่ งประดับหรือเคร่ืองแต่งตวั ซงึ่ เป็นอปุ กรณ์ภายนอกรา่ งกาย 3. ยา หมายถงึ วัตถุทมี่ ุง่ หมายใช้สำ� หรับการวเิ คราะห์ บำ� บดั บรรเทา รักษาหรือ ปอ้ งกนั โรคหรอื ความเจ็บปว่ ยของมนุษยห์ รือสัตว์ แหล่งก�ำเนดิ ของยาได้มาจาก 2 แหล่งดว้ ยกนั คือ 3.1 ยาสมนุ ไพร เปน็ ยาทไ่ี ด้มาจากส่วนตา่ ง ๆ ของพืช สว่ นประกอบของสัตวแ์ ละ แร่ธาตุ 3.2 ยาสงั เคราะห์ เปน็ ยาทมี่ าจากปฏกิ ริ ยิ าทางเคมใี นหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ซง่ึ ยาทใี่ ชก้ นั ส่วนใหญ่ในปจั จบุ ันจะเป็นยาสงั เคราะห์ 4. เครอื่ งมอื แพทย์ ผลติ ภณั ฑใ์ ดเปน็ เครอ่ื งมอื แพทย์ พจิ ารณาจาก 2 ประเดน็ ดงั น้ี 4.1 พจิ ารณาจากตวั ผลติ ภณั ฑน์ นั้ โดยตรง โดยพจิ ารณาจากสภาพของตวั ผลติ ภณั ฑ์ ว่า โดยตัวของมันเองเป็นเคร่อื งมอื แพทยอ์ ยูแ่ ลว้ เชน่ หูฟงั เพือ่ ตรวจคนไข้ ปากคบี มดี ผา่ ตดั กรรไกรผา่ ตดั เขม็ ฉดี ยา เครอ่ื งเอกซเรย์ เครอ่ื งอลั ตราซาวนด์ ถงุ มือยางสำ� หรับตรวจโรค ถงุ ยางอนามัย เปน็ ตน้ 4.2 พิจารณาจากการอ้างหรือระบุสรรพคุณ คุณประโยชน์ ไม่ใช่ผลิตภัณฑ์ โดยตรง แตจ่ ะอ้างสรรพคุณ คณุ ประโยชนใ์ นการบ�ำบดั บรรเทา หรอื รกั ษา เช่น เก้าอีน้ วดไฟฟ้า อปุ กรณ์ท่นี อนแม่เหลก็ กำ� ไลสขุ ภาพ เป็นตน้ ความรทู้ ี่ผสู้ ูงอายคุ วรรู้ 247

5. วตั ถุอันตราย มหี ลายชนดิ เช่น วตั ถุระเบดิ ได้ วตั ถไุ วไฟ วตั ถุมพี ิษ วตั ถทุ ่ที �ำให้ เกิดโรค วตั ถกุ มั มนั ตรงั สี เปน็ ตน้ 6. สารเสพติดให้โทษ ส่ิงท่ีจัดเป็นสารเสพติดตามกฎหมายมี 3 ประเภท คือ สารเสพตดิ ใหโ้ ทษ วัตถุทอ่ี อกฤทธต์ิ อ่ จิตและประสาท และสารระเหย การเลอื กใช้ผลิตภณั ฑส์ ุขภาพมขี อ้ พิจารณา 2 แนวทาง คอื การพิจารณาสอื่ โฆษณาเก่ียวกบั ผลติ ภณั ฑ์สขุ ภาพ และการพิจารณาผลิตภณั ฑส์ ขุ ภาพโดยตรง โดยมี รายละเอียดดงั น้ี 1. หลักการพิจารณาสื่อโฆษณาเก่ียวกับผลิตภัณฑ์สขุ ภาพ การโฆษณาผลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพตามสอ่ื ตา่ ง ๆ มผี ลตอ่ พฤตกิ รรมผบู้ รโิ ภค ผสู้ งู อายจุ งึ ควรทราบหลักการพิจารณาเพือ่ ให้รู้เท่าทนั ส่อื โฆษณาเก่ียวกบั ผลติ ภัณฑ์สขุ ภาพ ดงั น้ี 1. ฝึกแยกแยะสื่อทางบวกและทางลบ สื่อทางบวก คือ ส่ือท่ีมีการส่งเสริมพฤติกรรมสุขภาพ พัฒนาความคิดในเชิง สร้างสรรค์ เช่น การส่งเสริมพฤติกรรมการดูแลตนเอง การเอื้อเฟื้อเผ่ือแผ่กัน การทำ� งานด้วยความสามคั คี เปน็ ต้น สื่อทางลบ คือ สื่อท่ีมีผลกระทบต่อสุขภาพ กระตุ้นให้มีพฤติกรรมท่ีไม่ถูกต้อง ผสู้ งู อายจุ งึ ตอ้ งใช้ความคิดวเิ คราะห์ และใช้เหตุผลวา่ สือ่ เหลา่ นน้ั เป็นสือ่ ทางบวกหรือ ทางลบ และเราควรเชอ่ื ถอื ข้อมูลข่าวสารทน่ี ำ� เสนอโดยสอื่ นั้นหรือไม่ 248 โรงเรยี นผู้สงู อายุ : ชุดความรู้ การพฒั นาเป็นผสู้ งู อายุท่มี ศี ักยภาพ

2. ค�ำนงึ ถงึ ความเปน็ จริง ผู้บริโภคสื่อควรมีทักษะในการเลือกส่ือโฆษณาโดยพิจารณาด้วยความเป็น เหตุเป็นผลและความเป็นไปได้ โดยอยู่บนพ้ืนฐานของความจริงและเหตุผลทาง วิทยาศาสตร์ ไม่หลงเชื่อโฆษณาชวนเช่อื ทีใ่ ชข้ ้อความเกนิ ความเปน็ จรงิ ตัวอย่างเช่น ใช้ครีมน้ีผิวจะขาวสวยภายใน 7 วัน เพราะขอ้ ความดงั กลา่ วมีความเป็นไปได้ต่ำ� หรือ ผลิตภัณฑน์ ้กี ินแล้วความจำ� จะดีข้นึ 3. มคี วามไวในการรบั ส่อื ผู้บริโภคควรมีพฤติกรรมรับรู้ข้อมูลข่าวสารทันเหตุการณ์ทั้งในและนอกประเทศ และสามารถวเิ คราะหข์ ้อมูลโฆษณา โดยไมห่ ลงใหลไปกับสื่อทางลบ ซึ่งเปน็ ส่ือท่มี ผี ล กระทบตอ่ การเปลีย่ นแปลงพฤติกรรมไปในทางบน่ั ทอนสุขภาพ 4. ไมห่ ลงเชอ่ื ง่าย ข่าวสารบางเร่ืองมีผลต่อสุขภาพโดยตรง ควรพิจารณาให้ดีก่อนเปล่ียนแปลง พฤติกรรมสุขภาพ ควรตรวจสอบข้อมูลจากหลายแหล่งเพ่ือให้ได้ข้อมูลท่ีตรงกันจึง ตดั สินใจเชอ่ื ผู้สูงอายคุ วรฝกึ วิเคราะหแ์ ยกแยะส่ือทางบวกและทางลบ ค�ำนงึ ถึงความเปน็ จรงิ มคี วามไวในการรบั สอ่ื และไมห่ ลงเชอื่ งา่ ย ๆ ทกั ษะตา่ ง ๆ นจ้ี ะชว่ ยใหผ้ สู้ งู อายปุ ลอดภยั จากการถกู หลอกลวงและเปน็ เหยอ่ื ของส่อื โฆษณาทไี่ มส่ รา้ งสรรค์ ความรทู้ ีผ่ ้สู ูงอายคุ วรรู้ 249

2. หลักการเลือกใช้ผลติ ภณั ฑ์สขุ ภาพ ปัจจบุ ันสนิ คา้ บางประเภท เชน่ อาหารเสรมิ สขุ ภาพ เครอ่ื งสั่นสะเทอื น เตยี ง เก้าอ้ีแม่เหล็ก เครื่องส�ำอาง มีการส่งเสริมการขายโดยมีผู้ขายมาติดต่อ กล่าวอ้าง คุณประโยชน์ของผลิตภัณฑ์เกินความเป็นจริง ผลิตภัณฑ์บางอย่างไม่ได้รับอนุญาต จากหนว่ ยงานทร่ี ับผดิ ชอบ เน่ืองจากไม่มีหลักฐานผลวิจยั ยนื ยนั ดังนั้น ก่อนตดั สินใจ ซ้อื ตอ้ งพจิ ารณาถงึ สงิ่ ต่อไปนี้ 1. ศกึ ษาเปรียบเทยี บข้อมูลที่มีบนฉลากทไี่ ด้รับอนุญาต ค�ำเตอื นและข้อควรระวัง ในการบริโภคอย่างรอบคอบ จะทำ� ให้ไดร้ ับผลิตภัณฑ์ทค่ี มุ้ ค่าและมีประโยชน์ 2. ไมค่ วรตัดสนิ ใจซอ้ื โดยฟงั เพยี งคำ� โฆษณาเชิญชวนเท่าน้นั เพราะอาจจะเสียเงิน เกนิ จ�ำเป็นและยังอาจไดร้ ับอนั ตรายดว้ ย ดังนนั้ สรุปได้ว่า ผลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพมขี ายมากมายตามท้องตลาด ซึ่งชอื่ กบ็ อกอยู่ แลว้ วา่ เปน็ อาหารเสริม จึงไม่ควรน�ำมารบั ประทานแทนอาหารหลัก ทางทีด่ ีทส่ี ุดคอื ควรรับประทานอาหารหลักใหค้ รบ 5 หมู่ ออกกำ� ลังกายเปน็ ประจ�ำ แล้วใชผ้ ลติ ภัณฑ์ สขุ ภาพให้เหมาะสมกบั ตนเอง 250 โรงเรียนผ้สู ูงอายุ : ชดุ ความรู้ การพฒั นาเปน็ ผู้สงู อายุทมี่ ีศักยภาพ