20Book

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก เคร่อื งมอื ชดุ ท่ี ๒ การศึกษาชมุ ชนด้านบรบิ ททางสงั คม ศาสนา วฒั นธรรม เศรษฐกิจ และการเมือง ๑. ประวัตศิ าสตรช์ มุ ชนทอ้ งถิ่น ชาตพิ ันธ์ุ และการตงั้ ถน่ิ ฐาน ชุมชนนี้กอ่ ต้งั เมอ่ื ใด ประวัตศิ าสตร์ เรอื่ งเล่าความเชอื่ การกอ่ ตัง้ ของชมุ ชน : กลุม่ คนทย่ี ้ายเขา้ มาต้งั ถ่ินฐานในระยะแรก มีพื้นฐานทางวัฒนธรรมอย่างไร เข้ามาด้วยเหตุผลอะไร ต่อมามี การเปลย่ี นแปลงอยา่ งไร กลมุ่ คนทอ่ี พยพมามคี วามสมั พนั ธก์ นั อยา่ งไร การขยายตัวของชมุ ชนมีลักษณะอยา่ งไร ปจั จบุ นั ชุมชนประกอบดว้ ยชาติพนั ธใุ์ ดบ้าง มสี ัดสว่ นอยา่ งไร ในชมุ ชนประกอบดว้ ยกลุ่มเครอื ญาติ เกลอ สัมพนั ธ์กันอย่างไร ลักษณะและเอกลกั ษณ์ของคนในชมุ ชน (บคุ ลกิ ท่าทาง ภาษา เสอ้ื ผ้า) หมายเหตุ ถ้าศกึ ษาประวตั ิศาสตร์เชิงบอกเลา่ ต้องมีการตรวจสอบ เป็นการศึกษาประวัติศาสตร์เชิงวิเคราะห์ ทำความเข้าใจ การเปลี่ยนแปลงและสาเหตุของการเปลี่ยนแปลง ช่วงการ เปลยี่ นแปลงทส่ี ำคัญ 2. ดา้ นสังคมวัฒนธรรม ภายในชุมชนมสี ถาบันท่เี ปน็ ทางการอะไรบา้ ง (โรงเรียน วดั สถานี อนามยั อบต.) มีความสมั พันธก์ บั ชาวบา้ นอย่างไร งานพิธใี นชมุ ชน หรอื งานประเพณใี นชุมชน มลี กั ษณะการรวมกลมุ่ การเตรียมการ การรว่ มงาน การแลกเปล่ียน กันอย่างไร แนวทางสำหรับผปู้ ฏิบัติงาน 101 การดูแลสขุ ภาพแมแ่ ละเด็กด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พ้นื บา้ น

สำนกั การแพทย์พนื้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ในชุมชนมีประเพณีหรือพิธีกรรมอะไรบ้าง (พิธีกรรมของชุมชน พธิ ีกรรมทางศาสนา พธิ กี รรมของครอบครวั และบคุ คลท่ชี าวบ้าน มีความเชื่อถือ และวิถีปฏิบัติในชีวิตประจำวัน) พิธีกรรมเหล่านี้ มีความสำคญั ตอ่ ชีวติ เขาอยา่ งไร พิธกี รรมดงั กลา่ วมรี ายละเอยี ดอย่างไร (ความเชื่อ กระบวนการ ขนั้ ตอน ผู้ประกอบพิธกี รรม ผเู้ ขา้ รว่ มพธิ ี ความสัมพันธข์ อง ผูเ้ ขา้ ร่วม วัตถุ สญั ลักษณ์ และช่วงเวลา) อาจจะม่งุ ไปที่พธิ เี กี่ยวกบั สขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ เชน่ พธิ อี อกไฟ พธิ นี ำเดก็ ขน้ึ เปล และพธิ โี กนผม เปน็ ต้น ชาวบา้ นมคี วามเชือ่ เกย่ี วกับอำนาจเหนือธรรมชาติ หรอื ไม่ ชาวบ้าน แสดงออกอยา่ งไร และดว้ ยเหตผุ ลอย่างไร มกี ารเปลย่ี นแปลง หรือไม่ เมื่อมีเหตุการณ์ในชีวิตเปลี่ยนไป เช่น การตั้งครรภ์ การคลอด การตาย ชาวบา้ นมพี ิธกี รรม ข้อปฏบิ ตั ิ ขอ้ ห้าม แตกต่างไปจาก วถิ ชี วี ิตปกติหรอื ไม่ อย่างไร ในอดีตท่ีผ่านมามีเหตุการณ์หรือวิกฤตในชุมชนหรือไม่อย่างไร ชุมชนมีวิธีการจดั การและมบี ทเรยี นตอ่ เร่ืองนัน้ อย่างไร ชุมชนมีลกั ษณะเดน่ มีช่ือเสยี งหรอื มีเรื่องราวท่ีสมาชกิ ชุมชนภูมใิ จ ดา้ นใดหรอื ไม่ อยา่ งไร อธิบายปรากฏการณ์ ๓. ด้านเศรษฐกิจ อาชีพ จำนวนและการกระจายตัวของกลมุ่ อาชพี มลี ักษณะอยา่ งไร แบบแผนชีวิตของการประกอบอาชีพ ปฏทิ นิ ชีวิตในรอบปี รายได้ รายจ่าย หนีส้ นิ ทรัพย์สนิ ของชาวบ้านเป็นอย่างไร ปัจจัยพน้ื ฐานในการประกอบอาชีพ มีอะไรบ้าง 102 แนวทางสำหรบั ผู้ปฏบิ ตั ิงาน การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเด็กดว้ ยภูมิปัญญาการแพทยพ์ ืน้ บา้ น

สำนักการแพทยพ์ นื้ บา้ นไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ๔. ดา้ นสขุ ภาพ การเข้าถึงหลกั ประกนั สุขภาพถว้ นหนา้ ครอบคลุมหรอื ไมอ่ ย่างไร การคลอดสำหรบั ผคู้ ลอดบตุ รมากกวา่ ๒ คน ไดร้ ับการดแู ลอยา่ งไร สมาชกิ ครอบครวั โดยเฉล่ยี ประมาณก่คี น วธิ ีการดูแลรกั ษาสขุ ภาพในครอบครวั เป็นอยา่ งไร ทพ่ี ง่ึ ทางสขุ ภาพ ของคนในชมุ ชน มีที่ใดบ้าง ในชุมชนมีหมอพน้ื บ้านหรือไม่ มคี วามชำนาญดา้ นใด เป็นที่พง่ึ ของชาวบา้ นเรอ่ื งใดบา้ งมหี มอตำแยกค่ี นยงั มบี ทบาทในการชว่ ยเหลอื และดแู ลหญิงต้งั ครรภ์และทารกหรอื ไม่ แนวทางสำหรบั ผปู้ ฏิบัตงิ าน 103 การดูแลสุขภาพแม่และเด็กดว้ ยภูมปิ ญั ญาการแพทย์พืน้ บา้ น

สำนักการแพทยพ์ นื้ บ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก เครอื่ งมือชุดที่ ๓ การศึกษาองค์ความรู้ประสบการณ์การใชภ้ มู ิปัญญาพืน้ บ้านของ แม่ที่มปี ระสบการณ์คลอด (การสนทนากลุ่ม (Focus group)) วัตถุประสงค์ ๑. เพอ่ื ศึกษาความรู้การปฏิบตั ิ ความเช่ือ ของแมใ่ นการดแู ลสุขภาพ ในระยะตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ระยะตัง้ ครรภ์ ระยะคลอด ระยะดแู ลหลังคลอด และ การดแู ลทารก ๒. เพ่ือศึกษาปัจจัยที่เข้ามาเกี่ยวข้องในการดูแลสุขภาพของแม่ ในระยะตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ เครอื ญาต,ิ ผนู้ ำชมุ ชน, ผนู้ ำศาสนา, อาสาสมคั รสาธารณสขุ แนวคำถามในการสนทนากล่มุ แม่ แนะนำทำความรูจ้ กั ผ้เู ข้าร่วมสนทนา ให้แม่แต่ละคนแนะนำสถานภาพของแม่แต่ละคนว่าอยู่ในระยะใด เช่น ระยะหลงั คลอด ลูกกีค่ น A : ความรกู้ ารปฏบิ ัติและความเช่อื ของแม่ แม่ไดร้ ับความรู้เกย่ี วกบั การตง้ั ครรภ์ การคลอด การดแู ลหลงั คลอด และเดก็ จากแหลง่ ใดบา้ ง และมเี นื้อหาเป็นอยา่ งไร เกีย่ วข้องกับ ความเช่อื หรอื ไม่ อย่างไรบ้าง - แมร่ ูว้ ่าตนเองตั้งครรภ์ไดอ้ ยา่ งไร - แม่รู้ว่าหญิงท่ีตั้งครรภ์จะมีการเปล่ียนแปลงในร่างกายอย่างไร ต้องเตรยี มตัวกับภาวะตั้งครรภ์อย่างไร - แม่ร้กู ระบวนการคลอดหรอื ไม่ อยา่ งไร - แมร่ หู้ รอื ไมว่ ่าภาวะหลังคลอด จะเป็นอยา่ งไร 104 แนวทางสำหรบั ผู้ปฏบิ ตั งิ าน การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเดก็ ดว้ ยภูมปิ ัญญาการแพทย์พนื้ บ้าน

สำนกั การแพทยพ์ น้ื บ้านไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก แมม่ กี ารปฏบิ ตั ติ นดแู ลสขุ ภาพในระยะตา่ งๆ อยา่ งไรบา้ ง สอดคลอ้ ง กบั ความรทู้ ไ่ี ด้รับมาหรือไม่ อย่างไรบา้ ง - เม่ือรู้วา่ แมต่ ัง้ ครรภ์แม่ทำอยา่ งไร - ในระหว่างต้ังครรภ์แม่ดูแลสุขภาพของตนเองและลูกในครรภ์ อยา่ งไร - การเตรียมตวั ก่อนคลอดในแต่ละด้านตั้งแตต่ ัวแม่ ญาติ สถานที่ ผทู้ ำคลอด อย่างไร - หลงั คลอด แม่ปฏิบตั ิตวั อย่างไร ในการดแู ลสขุ ภาพของแมแ่ ละลูก - กอ่ น – หลงั คลอด แมร่ ับประทานอาหารอะไรเป็นพเิ ศษหรือไม่ เพราะเหตุใด แม่เลือกทจี่ ะฝากครรภ์และการคลอดกบั สถานท่ี บคุ คลผใู้ ห้บรกิ าร อยา่ งไร มปี จั จัยอะไรเขา้ มาเกย่ี วขอ้ ง ขอ้ ห้ามหรือข้อยกเว้นในระยะตา่ ง ๆ เป็นอยา่ งไร B : ปจั จยั ทเ่ี ข้ามาเกยี่ วขอ้ ง ๑. หมอตำแย (หมอตำแย) แมม่ คี วามสัมพันธก์ ับหมอตำแยกนั อย่างไร แม่มีความคิดเห็นต่อความรู้ความสามารถของหมอตำแย อยา่ งไรบา้ ง ข้อใดเป็นสงิ่ ทีใ่ ห้น้ำหนักมากที่สดุ ในความม่ันใจ ทีจ่ ะเลือกใช้บรกิ ารหมอตำแย ค่าใช้จ่ายท่ีมีต่อการใช้จ่ายผดุงครรภ์มีอะไรบ้างและเป็นจำนวน เทา่ ใด มีความพึงพอใจของแม่ท่ีมีต่อหมอตำแยที่ดูแลสุขภาพแม่ เปน็ อยา่ งไรบ้าง แนวทางสำหรับผูป้ ฏบิ ัตงิ าน 105 การดูแลสขุ ภาพแม่และเดก็ ด้วยภูมปิ ัญญาการแพทย์พน้ื บ้าน

สำนกั การแพทยพ์ ื้นบ้านไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ๒. เจา้ หนา้ ที่สาธารณสุข (รพสต. รพช.) แมม่ คี วามสมั พันธ์กบั เจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ กนั อย่างไร แม่มีความคิดเห็นต่อความรู้ความสามารถของเจ้าหน้าที่ สาธารณสุขอย่างไรบ้าง ข้อใดเป็นสิ่งที่ให้น้ำหนักมากที่สุด ในความมั่นใจใจทจี่ ะเลอื กใชบ้ ริการเจ้าหนา้ ทสี่ าธารณสุข ค่าใชจ้ ่ายทม่ี ตี ่อการใช้จ่าย มอี ะไรบา้ ง จำนวนเทา่ ใด ความพึงพอใจของแม่ที่มีต่อเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุขในการดูแล สขุ ภาพแม่ เปน็ อยา่ งไร ๓. เครอื ญาติ ชมุ ชน ผนู้ ำ ไดแ้ ก่ สามี พอ่ แม่ ญาตพิ น่ี อ้ ง เขา้ มาชว่ ย ดแู ลสขุ ภาพของแมร่ ะยะต่าง ๆ อยา่ งไรบา้ ง โดยเฉพาะประเด็น การตดั สินใจ มีสว่ นในการตดั สนิ ใจอย่างไรบ้าง เปน็ แรงจูงใจอย่างไร มอี ะไรบา้ ง เชน่ รางวลั เขา้ มามสี ว่ นรว่ มในการดแู ลการตง้ั ครรภ์ การคลอด และการดแู ล หลงั คลอด การเข้าร่วมเยย่ี มหลงั คลอดของโรงพยาบาล ความชว่ ยเหลอื ท่ีมีอยูใ่ นชมุ ชนสำหรับแมเ่ ปน็ อยา่ งไร เชน่ มีรถ ของชุมชนรับส่งไปโรงพยาบาล มี อสม. คอยติดตามดูแล เป็นต้น ๔. ผู้นำชมุ ชน ผูน้ ำศาสนา แม่มีความสัมพนั ธ์กับผ้นู ำชมุ ชน ผูน้ ำศาสนาอยา่ งไรบา้ ง มสี ่วนในการตัดสนิ ใจ แรงจูงใจ ท่ีมีต่อแมอ่ ย่างไรบา้ ง บทบาทของผู้นำศาสนา ท่ีมีต่อแม่และครอบครัวเป็นอยา่ งไร การลงโทษของชมุ ชน มหี รอื ไม่ ทัง้ มาตรการเปน็ ทางการและ ไม่เปน็ ทางการ 106 แนวทางสำหรับผู้ปฏิบัตงิ าน การดแู ลสุขภาพแมแ่ ละเด็กด้วยภูมปิ ัญญาการแพทย์พ้นื บ้าน

สำนักการแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก มคี วามพงึ พอใจตอ่ บทบาทของผนู้ ำชมุ ชน ผนู้ ำศาสนาเปน็ อยา่ งไร ๕. อาสาสมัครสาธารณสขุ แม่มีความสมั พันธก์ ับอาสาสมคั รสาธารณสขุ อย่างไรบ้าง บทบาทของอาสาสมัครสาธารณสุขที่มีต่อการดูแลสุขภาพแม่ ในระยะตา่ ง ๆ เป็นอย่างไร มีความพึงพอใจต่อบทบาทของอาสาสมัครในการดูแลสุขภาพ แม่อย่างไรบ้าง C : แมม่ ีความคิดเห็นอยา่ งไรตอ่ บทบาทของผเู้ กี่ยวข้องในการที่จะให้ ผเู้ ก่ยี วขอ้ งมีบทบาทท่ีส่งผลตอ่ การดูแลสขุ ภาพแม่ แนวทางสำหรบั ผูป้ ฏบิ ตั งิ าน 107 การดแู ลสุขภาพแมแ่ ละเดก็ ดว้ ยภมู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ ้ืนบ้าน

สำนกั การแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก เคร่อื งมอื ชุดที่ ๔ การปรบั ตวั ของระบบบริการสุขภาพภาครัฐระดับอำเภอ ในการดูแลสุขภาพแม่และเด็ก วตั ถปุ ระสงค์การสมั ภาษณ์ เพื่อต้องการรวบรวม ประสบการณก์ ารประยกุ ต์ ใชภ้ ูมิปญั ญาการดแู ลแม่และเดก็ โดยสมั ภาษณ์บคุ ลากรทเี่ กย่ี วข้อง ไดแ้ ก่ เจา้ หน้าทีส่ าธารณสุข เจ้าหนา้ ทีท่ ีร่ บั ผิดชอบงานดา้ นการจดั บริการสุขภาพ แมแ่ ละเดก็ ในระยะตง้ั ครรภ์ เจา้ หนา้ ทท่ี ร่ี บั ผดิ ชอบงานบรกิ ารในหอ้ งรอคลอด และหอ้ งคลอด และเจา้ หนา้ ทท่ี รี่ ับผดิ ชอบงานการดแู ลหญงิ หลงั คลอดและ การเยีย่ มบา้ น เครื่องมือชดุ ท่ี ๔.๑ สัมภาษณ์เจ้าหน้าที่สาธารณสุข สถานการณ์ภาพรวมเก่ียวกับสุขภาพแม่และเด็กในพื้นท่ีรับผิดชอบ เป็นอยา่ งไร แนวคดิ และนโยบายของโรงพยาบาล หรือ CUP อย่างไร? ในการ ดแู ลสขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ (Maternal child health) โดยเฉพาะการดแู ลใน ระยะตั้งครรภ์ (ANC Clinic) การบริการในระยะรอคลอด การคลอด และ การดูแลหลังคลอด/การติดตามเย่ยี มหลังคลอด การปรบั ระบบบรกิ ารของโรงพยาบาลในการดแู ลสขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ หรือการปฏิบตั ิเปน็ พิเศษ สำหรับประชาชนทมี่ ีพิธกี รรม * การอนุญาตให้ ญาติ, หรือหมอตำแยดูแลหญิงตั้งครรภ์และ หญงิ หลงั คลอด 108 แนวทางสำหรับผ้ปู ฏบิ ตั ิงาน การดแู ลสขุ ภาพแม่และเดก็ ด้วยภมู ิปัญญาการแพทยพ์ ้ืนบ้าน

สำนกั การแพทยพ์ ื้นบ้านไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก การปรับระบบบริการของโรงพยาบาลในการดูแลสุขภาพแม่และเด็ก สำหรับประชาชน มีกระบวนการอยา่ งไร ผลเป็นอยา่ งไร บทเรยี นสำคัญของการพฒั นางานด้านน้ี ทง้ั ด้านความสำเรจ็ ปัญหา อุปสรรค มีอะไรบ้าง มีขอ้ เสนอแนะในการทำงานตอ่ ไปอยา่ งไร เครือ่ งมือชุดที่ ๔.๒ การสัมภาษณเ์ จ้าหนา้ ทที่ ่ีรับผดิ ชอบงานดา้ นการจัดบริการสขุ ภาพ แมแ่ ละเด็กในระยะตั้งครรภ์ (ANC Clinic) จำนวนของหญงิ ตั้งครรภ์ท้งั หมดในพืน้ ที่ จำนวนที่เขา้ มารับบริการ ฝากครรภ์ทสี่ ถานบริการสุขภาพ จำนวนของหญิงต้ังครรภ์ที่มารับบริการรับฝากครรภ์ตามระยะเวลา ทีก่ ำหนด จำนวนเจา้ หน้าทท่ี ใ่ี ห้บริการรับฝากครรภ/์ เพศ ช่วงเวลาของการจดั บริการ ANC Clinic การตดิ ตามหญิงต้งั ครรภใ์ นกรณที ่ีมปี ญั หาตอ้ งดูแลเป็นพิเศษ (กรณี ท่ีไม่ได้มารบั บริการตามนัด) ระบบการคัดกรองและการจัดการดูแลหญิงตั้งครรภ์ท่ีมีความเสี่ยง เชน่ ความดันโลหิตสูง ซีด บวม อ่นื ๆ การเตรยี มความพร้อมใหก้ ับหญิงต้ังครรภ์ เชน่ ศึกษางานและ ประสบการณ์ของห้องคลอด ชมสถานทีท่ ่เี ก่ยี วขอ้ ง เป็นต้น สำหรบั หญงิ มีครรภท์ ี่ตัง้ ครรภม์ ากกวา่ ๒ คน การประกันสุขภาพ ถว้ นหนา้ (๓๐ บาท) ครอบคลุมหรือไม่ อย่างไร? การให้คำปรึกษาเร่ืองการวางแผนครอบครัวกรณีท่ีหญิงต้ังครรภ์ ท่ี ๒ เปน็ อยา่ งไร มบี ทเรียนสำคญั อยา่ งไร แนวทางสำหรับผู้ปฏิบตั ิงาน 109 การดูแลสขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ ดว้ ยภมู ปิ ญั ญาการแพทย์พน้ื บา้ น

สำนักการแพทยพ์ นื้ บ้านไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก หมอตำแยในพื้นท่ีเคยพาหญิงต้ังครรภ์มาฝากครรภ์ที่โรงพยาบาล หรอื ไม่ ถา้ มี จำนวนกค่ี น หมอตำแยมบี ทบาทอยา่ งไร โรงพยาบาลมกี ารทำงาน รว่ มกับหมอตำแยในการดแู ลหญงิ ตัง้ ครรภ์หรอื ไม่ อยา่ งไร จากบทเรียนการทำงานในการปรับระบบบริการ ทีมงานเห็นว่า หมอตำแยมคี วามสามารถ ด้านใดบ้าง และควรสง่ เสริมอยา่ งไรจงึ จะสามารถ ประยกุ ต์ใชใ้ นการดูแลหญงิ ต้งั ครรภร์ ่วมกนั ได้ อย่างเหมาะสม อปุ สรรคทพ่ี บมอี ะไรบา้ ง จะมขี อ้ เสนอแนะอยา่ งไรในการลดอปุ สรรค เครอื่ งชดุ ทีม่ อื ๔.๓ สัมภาษณ์เจ้าหน้าทที่ ่ีรบั ผดิ ชอบงานบริการในห้องรอคลอด และหอ้ งคลอด การจดั สถานท่ีและเคร่ืองมือสำหรับทำพธิ ีกรรมทางศาสนาอิสลาม การจดั ทำมาตรฐานหรอื แนวปฏบิ ตั ิ (Practical guildeline) สำหรบั การปฏบิ ตั งิ านในหอ้ งรอคลอด ห้องคลอด จำนวนเจา้ หนา้ ทีท่ ี่ให้บริการในหอ้ งรอคลอดและห้องคลอด การเพม่ิ ความรแู้ ละทกั ษะของทมี และการเพม่ิ ความรดู้ า้ นการประเมนิ ภาวะเสีย่ งและการช่วยเหลอื หญงิ คลอดท่มี ภี าวะวกิ ฤติ การปรบั ทมี งานหอ้ งรอคลอด หอ้ งคลอด ใหส้ อดคลอ้ งกบั วฒั นธรรม ทอ้ งถิ่น (การใชภ้ าษาทอ้ งถ่ิน มีผ้ทู ำคลอดเปน็ พยาบาลหญงิ ) ระบบการบันทกึ และสง่ ต่อในการดแู ลหญิงตัง้ ครรภ์ที่มภี าวะเสี่ยง การเย่ยี มและการดแู ลของญาติในห้องรอคลอด การทำพิธใี นห้องคลอด การสง่ เสรมิ ใหส้ ามารถจดั พธิ กี รรมหลงั คลอด เชน่ การสง่ รกคนื ใหญ้ าติ 110 แนวทางสำหรับผูป้ ฏิบัตงิ าน การดูแลสขุ ภาพแมแ่ ละเดก็ ดว้ ยภูมิปญั ญาการแพทยพ์ นื้ บา้ น

สำนกั การแพทยพ์ ้นื บ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก บทบาทของหมอตำแยในการดูแลในระยะรอคลอดและการคลอด โรงพยาบาลมีบทเรียนในการทำงานร่วมกับหมอตำแยในระยะนี้หรือไม่ อยา่ งไร ทีมงานเห็นว่าหมอตำแยมีความสามารถและความชำนาญด้านใด ควรจะส่งเสริม ใหส้ ามารถใชค้ วามชำนาญเหล่านน้ั ร่วมดแู ลหญิงหลงั คลอด อยา่ งไรบา้ ง บทเรยี นจากการทำงานในหนว่ ยบรกิ ารน้ี เปน็ อยา่ งไร มขี อ้ เสนอแนะ อะไรบา้ ง เครือ่ งมือ ๔.๔ สมั ภาษณเ์ จา้ หน้าทีท่ ่ีรับผิดชอบงานการดแู ลหญงิ หลังคลอด และการเย่ียมบ้าน หญิงหลังคลอดในการเข้าร่วมรับผิดชอบได้รับการเยี่ยมคลอดโดย เจ้าหนา้ ท่ี หรอื ไม่ อย่างไร ระบบการสง่ ตอ่ การดแู ลหญงิ หลงั คลอดทอ่ี ยนู่ อกเขตพน้ื ทร่ี บั ผดิ ชอบ ของโรงพยาบาล เป็นอยา่ งไร มีระบบส่งต่อหญิงหลังคลอดไปรับการดูแลจากหมอตำแยหรือไม่ ถา้ มี หมอตำแยดแู ลเรอ่ื งใดบา้ ง และหมอตำแยไดร้ บั คา่ ตอบแทนหรอื ไม่ เทา่ ไร จากงบประมาณรวมเทา่ ใด จากบทเรยี นการทำงานรว่ มกับหมอตำแย ท่านเหน็ ว่า หมอตำแย มคี วามสามารถในการดแู ลหญงิ หลงั คลอดเรอ่ื งใดบา้ ง ทมี งานเคยมกี ารรวบรวม ความรู้และประสบการณ์ในเร่ืองน้ันของหมอตำแยไว้เป็นลายลักษณ์อักษร หรอื ไม่ อย่างไร? แนวทางสำหรบั ผูป้ ฏิบัติงาน 111 การดแู ลสุขภาพแม่และเดก็ ด้วยภมู ปิ ญั ญาการแพทย์พื้นบา้ น

สำนกั การแพทย์พ้ืนบ้านไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก รายชอ่ื ผรู้ ่วมใหข้ อ้ มลู วันที่ ๑๑-๑๒ กนั ยายน พ.ศ. ๒๕๕๒ ณ โรงแรมลกั ซอร์ อำเภอเมือง จงั หวดั นนทบุรี ๑. นางดารณี อ่อนชมจนั ทร์ สถาบันสขุ ภาพวถิ ไี ทย กทม. ๒. นางเสาวณีย ์ กุลสมบรู ณ์ สำนักการแพทย์พื้นบา้ นไทย กทม. ๓. ดร. มาลี สิทธเิ กรียงไกร สถาบนั วจิ ัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กทม. ๔. นายยงศกั ดิ์ ตันตปิ ิฎก สถาบันวิจัยสงั คมและสขุ ภาพ กทม. ๕. ดร.สดุ ารัตน์ ธรี ะวร ศูนยอ์ นามยั ท่ี 12 จังหวดั ยะลา กทม. ๖. นายเพียร ดีพาส สถานอี นามัยปา่ แดด เชยี งราย ๗. นางวัชรี หาญยศ สถานอี นามยั แม่สกุ พะเยา ๘. นางนษุ ย์ มาต๊บิ สถานอี นามยั แมส่ กุ พะเยา ๙. นางขจร คำกอ่ ง สถานอี นามยั แมส่ ุก พะเยา ๑๐. นายวุฒชิ ยั พระจันทร ์ ศนู ยต์ ะบัลไพร สรุ นิ ทร์ ๑๑. นางเม็ก รอ่ งน้อย ศนู ยต์ ะบลั ไพร สรุ ินทร์ ๑๒. นายกติ ตพิ งษ์ บัวตกิ สถานอี นามยั หว้ ยบง อุดรธานี ๑๓. นางเครือ เนตรภักด ี สถานอี นามัยหว้ ยบง อุดรธานี ๑๔. นางนติ ยา บำรงุ เวช โรงพยาบาลสามโก ้ อ่างทอง ๑๕. นางกาญจนา เทพเซง่ หลี โรงพยาบาลอา่ งทอง อ่างทอง ๑๖. นางสาวสมศิริ ยิ้มเมอื ง ผปู้ ระสานงาน พัทลงุ ๑๗. นายสมบรู ณ์ ทิพย์นุย้ หมอพื้นบา้ น อำเภอเขาชัยสน พัทลงุ ๑๘. นางถัด ตราชู หมอตำแย พทั ลุง ๑๙. นายชนวยี ์ ตง้ั สุข สถานอี นามยั บา้ นทานพอ นครศรีธรรมราช ๒๐. นางนำ้ ผงึ้ เพาะปลกู สถานีอนามัยบ้านทานพอ นครศรีธรรมราช ๒๑. นางละมยั สถานีอนามัยบ้านทานพอ นครศรีธรรมราช ๒๒. นายสุรสิทธิ์ พรหมจันทร์ โรงพยาบาลเรณนู คร นครพนม ๒๓. นางแสงดาว วาชสิ โรงพยาบาลสอง แพร่ ๒๔. นางคำมี บุญยงั โรงพยาบาลศรเี มอื งใหม ่ อุบลราชธานี ๒๕. นางสชุ าดา แสงทอง โรงพยาบาลทา่ แซะ ชมุ พร ๒๖. น.ส.อารวี รรณ ทบั ทอง สถาบันสขุ ภาพวิถีไทย ๒๗. น.ส.วลนิ ดา เชอ้ื สมัน สถาบนั สขุ ภาพวถิ ีไทย ๒๘. น.ส.อรจิรา ทองสุกมาก สำนักการแพทย์พ้นื บา้ นไทย ๒๙. น.ส.ปทั มา หล้าสมบรู ณ ์ สถาบันสขุ ภาพวถิ ไี ทย (ผู้ชว่ ยนักวจิ ัย) ๓๐. น.ส.ศภุ รัตน์ ไชยหาญ สถาบนั สุขภาพวิถไี ทย (ผชู้ ว่ ยนักวจิ ยั ) ๓๑. น.ส.กิติยา คิดบา สถาบนั สขุ ภาพวถิ ไี ทย (ผชู้ ่วยนักวจิ ัย) ๓๒. นายชยโมจย์ อนุพันธนนั ท์ สถาบนั สุขภาพวิถไี ทย (ผู้ชว่ ยนกั วจิ ยั ) ๓๓. น.ส.พิมทรพั ย์ พิมพสิ ทุ ธ ์ิ กองทนุ นพ.ธารา ออ่ นชมจนั ทร์ เชยี งราย ๓๔. น.ส.วจิ ติ รา อุทัยกาญจน ์ กองทนุ นพ.ธารา อ่อนชมจันทร์ เชียงราย 112 แนวทางสำหรับผู้ปฏิบัตงิ าน การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเด็กดว้ ยภมู ปิ ัญญาการแพทยพ์ นื้ บา้ น

สำนักการแพทยพ์ ้นื บ้านไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ภาพหมอตำแยผใู้ ห้ข้อมูล นางขจร คำกอ่ ง จงั หวดั พะเยา นางบญุ ปลูก เอี่ยมนม่ิ นางรตั นาวดี อนิ ทรถาวร จงั หวดั อา่ งทอง จงั หวัดอา่ งทอง แนวทางสำหรบั ผปู้ ฏบิ ัตงิ าน 113 การดแู ลสขุ ภาพแม่และเดก็ ดว้ ยภมู ปิ ัญญาการแพทย์พน้ื บ้าน

สำนกั การแพทย์พ้ืนบ้านไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ภาพหมอตำแยผใู้ ห้ขอ้ มูล (ตอ่ ) นางทองพูน พรมมี จังหวดั ฉะเชงิ เทรา นางนิตยา แพง่ สมบูรณ์ นางเมก็ ร่องน้อย จังหวดั ฉะเชงิ เทรา จ.สรุ นิ ทร์ 114 แนวทางสำหรบั ผู้ปฏบิ ัตงิ าน การดแู ลสุขภาพแม่และเด็กด้วยภมู ปิ ัญญาการแพทยพ์ ื้นบา้ น

สำนักการแพทย์พน้ื บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ภาพหมอตำแยผู้ใหข้ อ้ มูล (ต่อ) นางออ่ นจันทร์ ศรมี นตรี จังหวดั อุดรธานี นางนวม โกตยิ ะ จงั หวดั พทั ลุง แนวทางสำหรบั ผปู้ ฏบิ ัติงาน 115 การดแู ลสุขภาพแม่และเดก็ ดว้ ยภูมิปญั ญาการแพทยพ์ ืน้ บา้ น

สำนกั การแพทย์พนื้ บ้านไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ภาพ การศกึ ษาเจาะลกึ องคค์ วามรจู้ ากหมอตำแย 116 แนวทางสำหรับผปู้ ฏิบัตงิ าน การดูแลสุขภาพแม่และเดก็ ด้วยภมู ิปัญญาการแพทย์พน้ื บ้าน

สำนกั การแพทย์พ้นื บ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สมั ภาษณ์หมอตำแย จังหวดั พัทลุง การนวดแตง่ มดลูกให้เข้าอู่ แนวทางสำหรับผปู้ ฏิบัตงิ าน 117 การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเด็กดว้ ยภมู ิปัญญาการแพทยพ์ ้นื บา้ น

สำนักการแพทยพ์ ้ืนบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ภาพ การปฏบิ ตั ติ นเพอ่ื การฟน้ื ฟสู ภาพรา่ งกาย กอ่ นเขา้ กระโจมสมนุ ไพร ตอ้ งทาตวั ดว้ ยวา่ นนางคำ การบรู เหลา้ ขาวผสมกนั เอามาทาผวิ ทาแขนขา เพอ่ื บำรงุ ผวิ พรรณ และขบั นำ้ คาวปลา ซบั ผวิ ท่ี เปน็ พษิ ขบั นำ้ คาวปลาออกทาง รขู มุ ขน 118 แนวทางสำหรับผูป้ ฏิบตั ิงาน การดูแลสขุ ภาพแม่และเดก็ ด้วยภมู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ ื้นบ้าน

สำนกั การแพทยพ์ นื้ บ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก การประคบสมุนไพรหลังออกกระโจม แนวทางสำหรบั ผู้ปฏิบตั ิงาน 119 การดูแลสขุ ภาพแม่และเดก็ ดว้ ยภมู ิปัญญาการแพทย์พน้ื บ้าน

สำนกั การแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก การคลึงมดลกู การแต่งมดลกู การเหยยี บเขา้ ข่ือ 120 แนวทางสำหรับผู้ปฏบิ ัตงิ าน การดแู ลสขุ ภาพแมแ่ ละเด็กดว้ ยภมู ิปญั ญาการแพทย์พื้นบา้ น

สำนกั การแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก การพอกยาสมนุ ไพรให้หน้าทอ้ งยบุ การทับหม้อเกลือ แนวทางสำหรบั ผปู้ ฏิบตั ิงาน 121 การดูแลสุขภาพแม่และเดก็ ด้วยภมู ิปัญญาการแพทย์พืน้ บา้ น

สำนกั การแพทยพ์ ืน้ บ้านไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ภาพ แมก่ ๋ำเดือน(หญิงหลงั คลอด) 122 แนวทางสำหรบั ผปู้ ฏบิ ัติงาน การดแู ลสุขภาพแมแ่ ละเด็กด้วยภมู ิปญั ญาการแพทย์พ้นื บา้ น

สำนักการแพทย์พ้ืนบ้านไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ภาพ การดแู ลและบำบดั ผมู้ ีอาการผดิ เดอื น ยาเมอื ง/ยาฝน ยาแกก้ ินผิด การฮมยา แนวทางสำหรับผู้ปฏิบตั ิงาน 123 การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเดก็ ด้วยภูมิปัญญาการแพทยพ์ ้ืนบา้ น

สำนกั การแพทยพ์ นื้ บา้ นไทย กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ภาพ อาหารสำหรับหญงิ หลงั คลอด อาหาร ระยะหลงั คลอด ๑-๗ วนั ขา้ วจ/่ี พรกิ ดำ ระยะหลงั คลอด ๗ วนั - ออกเดอื น ขา้ วจแ่ี ละนำ้ พรกิ ดำนำ้ ตม้ ปเู ลย ผกั พน้ื บา้ นทม่ี รี สจดื เชน่ ผกั กาด หวั ปลี ผกั ขห้ึ ดู ชน้ิ หมปู ง้ิ ปลาชอ่ นปง้ิ 124 แนวทางสำหรบั ผ้ปู ฏบิ ัตงิ าน การดแู ลสุขภาพแม่และเดก็ ดว้ ยภูมิปัญญาการแพทยพ์ ืน้ บา้ น

สำนกั การแพทยพ์ น้ื บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ภาพ อาหารแสลงสำหรบั หญงิ หลังคลอด เนือ้ ววั เนื้อควาย ปลาดกุ ไก่ ไข่ หนอ่ ไม้ ผกั หละ(ชะอม) นำ้ ปู ผักมกี ล่ิน ของคาว ของดองทุกชนิด แนวทางสำหรับผู้ปฏบิ ตั งิ าน 125 การดแู ลสุขภาพแม่และเด็กด้วยภมู ิปญั ญาการแพทย์พ้ืนบ้าน

สำนกั การแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ภาพ จอมบรนู จอมบรนู (จอมกำเนิด สำหรับคนที่เร่ิมเกิดมาใหมๆ่ ) ข้เี ถ้าหลงั ทำพธิ ีเอามาชบุ น้ำลูบท้องหรอื ต้มน้ำชงให้กินแก้ท้องอืด ทอ้ งเฟ้อ ถ้าเด็กรอ้ งไห้งอแง ตอ้ งท่องนะโม ๓ จบ ใบขนุน ๔ ใบ (หนนุ ใหเ้ ดก็ โต อว้ นทว้ นสมบรู ณ์), เทยี น ๒ เล่ม เกย่ี วกัน (เพ่อื ใหผ้ สมกลมกลนื กนั ไมใ่ หแ้ ยกย้ายกนั ) และใส่เงนิ ๑ บาท (ใส่รบั ขวัญ) 126 แนวทางสำหรบั ผู้ปฏบิ ตั งิ าน การดแู ลสขุ ภาพแม่และเดก็ ด้วยภูมิปญั ญาการแพทย์พนื้ บ้าน

สำนกั การแพทย์พืน้ บา้ นไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ภาพ จวมกรู จวมกรู (ขนั ธ์ ๕ ) เทยี น ๒ แทง่ (หมายถงึ แสงสวา่ ง) ใบพลู ๑๖ ใบ (ใบพลู ใชร้ กั ษาโรค) หมาก ๔ ลกู (ตอ้ งคกู่ บั พลู ) กรวยดอกไม้ ๕ อนั (สตปิ ญั ญาแหลม ตอ้ งใชย้ อดใบไมม้ าทำกรวย) เงนิ ๒๔ บาท (คา่ ครทู เ่ี รยี นมา ๒๐ บาท อกี ๔ บาท เปน็ เงนิ ทใ่ี สใ่ นขนั ) แนวทางสำหรับผปู้ ฏิบัตงิ าน 127 การดูแลสุขภาพแมแ่ ละเด็กดว้ ยภมู ิปัญญาการแพทยพ์ ืน้ บา้ น