1_02 บาลีไวยกรณ์ วจีวิภาคที่ 2 นามและอัพพยศัพท์

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ที่ 29 วจวี ภิ าค ภาคท่ี ๒ นาม [๓๗] นามศพั ทน น้ั แบงเปน ๓ คอื นามนาม ๑ คุณนาม ๑ สัพพนาม ๑. นามที่เปนช่ือของคน, สัตว, ที่, ส่งิ ของ, เปนนามนาม. นามนามนี้ แบงออกเปน ๒ คอื สาธารณนาม ๑ อสาธารณนาม ๑. นามที่ทั่วไป แกคน, สตั ว, ท่ี, อน่ื ได เหมอื นคาํ วา มนสุ ฺโส มนษุ ย ตริ จฺฉาโน สัตวดริ ัจฉาน นคร เมือง เปนตน เปนสาธารณนาม. นามทไี่ มท่ัวไป แกส งิ่ อ่ืน เหมือนคาํ วา ทฆี าวุ กุมารชอ่ื ทฆี าวุ เอราวโณ ชา งชอื่ เอราวณั สาวตฺถี เมืองชอื่ สาวตั ถีเปน ตน เปน อาสาธารณนาม. นามทแี่ สดงลกั ษณะของนามนาม สาํ หรับหมายใหร วู า นามนาม น้นั ดีหรอื ชวั่ เปน ตน เปนคณุ นาม เหมือนคาํ วา ปฺ วา มี ปญ ญา ปรุ ิโส บุรษุ ถอื เอาความตามภาษาของเราวา บรุ ุษมีปญ ญา ปรุ โิ ส เปนนามนาม ปฺวา เปนคุณนาม. คณุ นามนีแ้ บง เปน ๓ ช้นั คอื ปกติ ๑ วเิ สส ๑ อตวิ ิเสส ๑. คณุ นามทแ่ี สดงความดหี รือ ชั่ว เปน ปกติ เหมือนคําวา ปณฑฺ โิ ต เปน บัณฑติ ปาโป เปน บาป ช่อื ปกติ. คุณนามที่แสดงความดีหรือช่วั มากหรือนอ ยกวาปกติ เหมือนคําวา ปณฑฺ ติ ตโร เปนบณั ฑิตกวา ปาปตโร เปนบาปกวา ช่ือวิเสส. คณุ นามท่แี สดงความดหี รือชว่ั มากทีส่ ดุ หรือนอยท่สี ดุ เหมอื น

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนาท่ี 30 ค าํ วา ปณฑฺ ติ ตโม เปนบัณฑิตที่สุด ปาปตโม เปน บาปท่ีสดุ ชื่อ อตวิ ิเสส. วเิ สสนนั้ ใช ตร อิย ปจจยั ในตทั ธิต ตอ ปกติบาง ใชอปุ สคั อติ [ยง่ิ ] นําหนา บาง. อตวิ ิเสส ใช ตม อิฏ ปจ จยั ในตัทธติ ตอ ปกตบิ าง ใชอ ปุ สัคและนบิ าต คือ อติวิย [เกินเปรียบ] นําหนาบาง. สัพพนาม เปน ช่อื สําหรบั ใชแ ทนนามนาม ท่ีออกชอ่ื มาแลว เพ่ือจะไมใ หซา้ํ ๆ ซาก ๆ ซึง่ ไมเ พราะหู นามท้ัง ๓ นั้นตองประกอบ ดว ยลงิ ค วจนะ วภิ ัตติ. ลิงค [๓๘] นามศัพท ในบาลีภาษานั้น ทานแบงเปน ลิงค ๓ คือ ปลุ งิ คฺ  เพศชาย ๑, อิตถฺ ีลิงคฺ  เพศหญิง ๑, นปสุ กลิงฺค มิใชเพศ ชาย มิใชเพศหญงิ ๑, นามนาม เปน ลงิ คเดยี ว คอื จะเปน ปลุ ิงค อิตถลี งิ ค หรือนปุส กลิงค กอ็ ยา งเดียวบาง, เปน ๒ ลงิ ค คือ ศพั ทอ ันเดยี ว มีรปู อยางเดียว เปนไดทั้ง ๒ ลงิ ค หรอื มูลศพั ทเปน อันเดียว เปลี่ยนแตสระทส่ี ดุ ใหแปลกกนั พอเปนเครือ่ งหมายให ตา งลิงคกันบา ง. คุณนามและสัพพนามเปน ไดท ้ัง ๓ ลิงค ลิงคน ั้น จัดตามสมมตขิ องภาษาบาง ตามกาํ เนิดบา ง ท่จี ดั ตามสมมตนิ ั้น เหมือนหนึ่งกาํ เนิดสตรี สมมตใิ หเ ปนปุลงิ ค และของท่ีไมมีวิญญาณ

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนาที่ 31 สมมติ ใหเ ปนปลุ ิงค และอิตถลี ิงค เหมือนคําวา ทาโร เมีย สมมติ ใหเปนปลุ งิ ค, ปเทโส ประเทศ สมมติใหเ ปนปลุ งิ ค, ภมู ิ แผนดิน สมมติใหเปนอติ ถลี ิงค, ทีจ่ ดั ตามกําเนดิ นั้น เหมอื น ปุรโิ ส ชาย เปน ปลุ ิงค, อติ ฺถี หญงิ เปน อติ ถีลงิ ค เปน ตน. ตอ ไปน้จี ะแสดงอทุ าหรณ ศัพทท ่ีเปน ลงิ คเ ดียว ๒ ลิงค ๓ ลิงค พอเปนตัวอยาง. [๓๙] นามนามเปนลงิ คเดยี ว ----------------------------------------------------------------------------------- ปลุ ิงค อิตถลี งิ ค นปุส กลิงค อมโร เทวดา อจฺฉรา นามอัปสร องคฺ  องค อาทิจโฺ จ พระอาทิตย อาภา รัศมี อารมมฺ ณ อารมณ อนิ โฺ ท พระอนิ ทร อิทธฺ ิ ฤทธิ์ อิณ หนี้ อีโส คนเปนใหญ อีสา งอนไถ อีรณิ  ทุงนา อทุ ธิ ทะเล อุฬุ ดาว อทุ ก นาํ้ เอรณโฺ ฑ ตนละหงุ เอสกิ า เสาระเนยี ด เอฬาลกุ  ฟก เหลอื ง โอโฆ หว งนาํ้ โอชา โอชา โอก น้ํา กณฺโณ หู กฏิ สะเอว กมมฺ  กรรม จนโฺ ท พระจนั ทร จมู เสนา จกฺขุ นัยนตา ตรุ ตนไม ตารา ดาว เตล นาํ้ มัน ปพฺพโต ภเู ขา ปภา รัศมี ปณฺณ ใบไม ยโม พระยม ยาคุ ขาวตม ยาน ยาน

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาที่ 32 [๔๐] นามนามศพั ทเ ดียว มรี ปู อยางเดยี ว เปน ๒ ลิงค -------------------------------------------------------------------------- ปลุ งิ ค นปสุ กลงิ ค คาํ แปล อกฺขโร อกขฺ ร อกั ษร อคาโร อคาร เรอื น อุตุ อตุ ุ ฤดู ทวิ โส ทวิ ส วัน มโน มน ใจ สว จฺฉโร สว จฺฉร ป [๔๑] นามนามมีมูลศัพทเ ปนอยางเดียว เปลยี่ นแตส ระทีส่ ดุ เปน ๒ ลงิ ค -------------------------------------------------------------------------- ปลุ ิงค อิตถีลิงค คําแปล อรหา หรอื อรห อรหนฺตี พระอรหันต อาชีวโก อาชวี ิกา นักบวช อุปาสโก อปุ าสกิ า อุบาสก, อุบาสิกา กมุ าโร กมุ ารี หรือ กมุ าริกา เดก็ ขตฺติโย ขตฺตยิ านี หรอื ขตตฺ ยิ า กษัตริย โคโณ คาวี โค โจโร โจรี โจร าตโก าติกา ญาติ

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาท่ี 33 ตรโุ ณ ตรณุ ี ชายหนมุ , หญิงสาว เถโร เถรี พระเถระ, พระเถรี ทารโก ทาริกา เดก็ ชาย, เด็กหญงิ เทโว เทวี พระเจาแผนดิน พระราชเทวี นโร นารี คน (ชาย - หญงิ ) ปริพฺพาชโก ปรพิ พฺ าชิกา นกั บวช (ชาย - หญิง) ภิกฺขุ ภกิ ฺขุนี ภิกษุ, ภิกษณุ ี ภว โภตี ผเู จริญ มนุสฺโส มนสุ สฺ ี มนษุ ย (ชาย - หญิง) ยกโฺ ข ยกฺขนิ ี ยกั ษ, ยกั ษณิ ี ยวุ า ยวุ ตี ชายหนุม, หญงิ สาว ราชา ราชินี พระเจาแผน กิน พระราชนิ ี สขา สขี เพ่ือน (ชาย - หญงิ ) หตถฺ ี หตฺถนิ ี ชางพลาย, ชา งพัง [๔๒] คณุ นามเปน ๓ ลิงค ----------------------------------------------------------------------------- ปลุ งิ ค อิตพลี ิงค นปสุ กลงิ ค คาํ แปล กมมฺ กาโร กมฺมการนิ ี กมมฺ การ ทาํ การงาน คุณวา คณุ วตี คุณว มคี ุณ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนา ที่ 34 จณโฺ ฑ จณฑฺ า จณฺฑ ดรุ า ย เชโฺ  ตาโณ เชฏ า เชฏ  เจริญทส่ี ดุ ถโิ ร ทกฺโข ตาณา ตาณ ตานทาน ธมมฺ โิ ก นาโถ ถริ า ถริ  มน่ั ปาโป โภคี ทกฺขา ทกขฺ  ขยัน มติมา ลาภี ธมมฺ ิกา ธมมฺ ิก ตัง้ ในธรรม สทฺโธ นาถา นาถ ท่ีพ่ึง ปาปา ปาป บาป โภคินี โภคิ มโี ภคะ มติมตี มตมิ  มคี วามคดิ ลาภินี ลาภิ มีลาภ สทธฺ า สทฺธ มศี รัทธา. วจนะ [๔๓] คาํ พดู ในบาลภี าษา จัดเปน วจนะ ๒ คอื เอกวจน คาํ พดู สํากรับออกชื่อของส่ิงเดยี ว ๑ พหุวจน คําพูดสาํ หรบั ออกช่ือ ของมากกวา สง่ิ เดยี ว คอื ต้งั แต ๒ สง่ิ ขึน้ ไป ๑, วจนะ ท้ัง ๒ น้ี มี เครื่องหมายใหแ ปลกกนั ท่ที ายศัพท เหมือนคําวา ปุรโิ ส ชายคนเดียว เปนเอกวจนะ ปุรสิ า ชายหลายคน เปน พหวุ จนะ.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนา ท่ี 35 วภิ ัตติ [๔๔] คาํ พูดทที่ านจัดเปน ลงิ คแ ละวจนะดังน้ีน้นั ตอ งอาศยั วิภตั ตชิ วยอุปถมั ภ ผศู ึกษาจึงจะกําหนดเนื้อความไดง ายข้ึน เพราะ ในบาลภี าษานัน้ ไมมีคําใชท จี่ ะทาํ นามศัพทนีแ้ ละนามศัพทนน้ั ให เนอื่ งกันเปนอันเดียว เหมือนภาษาของเรา ซึ่งนับปราชญบ ญั ญัติ เรยี กวา \"อายตนิบาต\" เหมอื นคําวา \"ซึง่ , ดวย, แก, จาก, ของ, ใน\" เปนตน ตองใชวิภตั ติขางหลงั ศัพทบ อกใหรเู นื้อความเหลา นี้ ท้ังส้ิน. [ความนจ้ี ักรแู จง ขา งหนา] อีกอยา งหนงึ่ กเ็ ปน อบุ าย ที่จะ ใหกําหนดลิงคไ ดแมน ยําขึน้ ผแู รกศกึ ษายงั กาํ หนดจําลงิ คไมไ ดถนัด วา ศพั ทน ้ี เปนลิงคน้ี ศพั ทน้นั เปน ลิงคน นั้ เมอ่ื หดั อานหนังสือ ทท่ี า นแตง ไวเ หน็ ปุลิงค ทา นประกอบวิภตั ตอิ ยาง ๑ อตี ถลี ิงคอ ยา ง ๑ นปุสกลิงคอยา ง ๑ ก็จะเขาใจไดวา ศพั ทน ี้ เปน ลิงคน้ี ศัพทน้นั เปน ลิงคนน้ั ไมลาํ บากดว ยการจําลิงค. วภิ ัตตนิ นั้ มี ๑๔ ตวั แบง เปน เอกวจนะ ๗ พหุวจนะ ๗ ดังน้ี :- เอกวจนะ พหวุ จนะ ปมา ท่ี ๑ สิ โย ทุตยิ า ที่ ๒ อ โย ตตยิ า ที่ ๓ นา หิ จตตุ ฺถี ที่ ๔ ส น

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนาที่ 36 ปจฺ มี ท่ี ๕ สมา หิ ฉฏ ี ท่ี ๖ ส น สตตฺ มี ท่ี ๗ สฺมึ สุ ปฐมาวิภัตตทิ ่ีตน น้ัน แบง เปน ๒ เปน ลิงคฺ ตโฺ ถ หรอื กตฺตา ที่เปน ตัวประธานอยาง ๑ เปน อาลปน คาํ สําหรบั รองเรยี กอยา ง ๑. [๔๕] ขา พเจา จะจัดคําพดู ท่ีเรียกวา \"อายตนิบาต\" ที่ทา น สงเคราะหในวภิ ตั ตนิ ัน้ ๆ ใหเปน หมวด ๆ มาแสดงไวในท่ีนี้ พอ เปนตวั อยางเสยี แบบหนึง่ กอน ใหผ ศู กึ ษาจําทรงไวเ สียใหขน้ึ ใจ ตอ ไป จะไดแปลไดเ อง ไมตอ งลาํ บาก จะไมแสดงตอ ไปอกี . ---------------------------------------------------------------------------------- เอกวจนะ พหุวจนะ ปมา ที่ ๑ - ทุติยา ท่ี ๒ ซึ่ง สู ซง่ึ - ท. สู - ท. ยงั สนิ้ . ยงั - ท. ส้ิน - ท. ตตยิ า ท่ี ๓ ดว ย โดย ดว ย - ท. โดย - ท. อัน ตาม อนั - ท. ตาม - ท. เพราะ ม.ี เพราะ - ท. มี - ท. จตุตฺถี ที่ ๔ แก เพื่อ แก - ท. เพ่อื - ท. ตอ . ตอ - ท. ปจฺ มี ท่ี ๕ แต จาก แต - ท. จาก - ท. กวา เหตุ. กวา - ท. เหตุ - ท.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ท่ี 37 ฉฏ ี ที่ ๖ แหง ของ แหง - ท. ของ - ท. เมื่อ. เมือ่ - ท. สตตฺ มี ที่ ๗ ใน ใกล ใน - ท. ใกล - ท. ท่ี ครนั้ เมือ่ ที่ - ท. ครัน้ เมอื่ - ท. ในเพราะ. ในเพราะ - ท. อาลปนะ แนะ ดูกอ น แนะ - ท. ดูกอ น - ท. ขาแต. ขา แต - ท. วิธแี จกนามนาม [๔๖] ผูศ กึ ษาวธิ แี จกนามศพั ทด ว ยวภิ ตั ติ ตอ งกาํ หนดจับ หลักฐานใหไดก อ นจึงจะเปนการงา ยขนึ้ . หลักฐานนน้ั ทานกําหนด ตามสระท่ีสุดแหง ศพั ท เรียกวา การนั ต, ศัพทท ่เี ปนลิงคเ ดยี วกันมี การันตเ หมอื นกนั แลว กแ็ จกเปน แบบเดยี วกัน ยกไวแตศพั ทบาง เหลา ทีม่ วี ิธแี จกอยา งหนึ่งตางหาก. เมื่อกาํ หนดไดห ลกั ฐานดังนี้แลว ก็ไมตอ งหนักใจ เพราะการทต่ี องทรงจํามากนกั จําไดเ สยี แบบหนงึ่ แลว กใ็ ชต ลอดไปไดหลายรอ ยศัพททเี ดยี ว. ในนามนามและคณุ นาม นนั้ ทา นจัดการันตตามท่ใี ชสาธารณาทัว่ ไปมากน้ัน ดงั นี้ :- ในปลุ ิงคม กี ารันต ๕ คือ อ อิ อี อุ อู. ในอิตถลี งิ คมี การันต ๕ คอื อา อิ อี อุ อู. ในนปสุ กลงิ คมกี ารันต ๓ คือ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 38 อ อิ อุ. จะแจกปุล ิงคก อน แลวจึงจะแจกอิตถลี ิงคและนปุสกลิงค เปน ลาํ ดับไป. [๔๗] อ การันต ในปลุ ิงคแ จกอยา ง ปรุ สิ [บุรษุ ] ดงั นี้ :- ----------------------------------------------------------------------------- เอกวจน พหุวจน ป. ปรุ ิโส ปรุ ิสา ท.ุ ปุริส ปุรเิ ส ต. ปรุ เิ สน ปุรเิ สหิ ปุรเิ สภิ จ. ปรุ สิ สสฺ ปุริสาย ปุรสิ ตฺถ ปรุ สิ าน ปฺ. ปุรสิ สฺมา ปรุ สิ มหฺ า ปรุ ิสา ปรุ เิ สหิ ปรุ เิ สภิ ฉ. ปรุ สิ สฺส ปรุ สิ าน ส. ปรุ สิ สมฺ ึ ปรุ สิ มหฺ ิ ปรุ ิเส ปรุ เิ สสุ อา. ปรุ ิส ปุริสา ศพั ทที่เปน อ การนั ต เชน น้ี แจกเหมอื น ปุรสิ ----------------------------------------------------------------------------- อาจรยิ อาจารย ชน ชน กมุ าร เดก็ ตรุ ค มา ขตฺติย กษตั รยิ  เถน ขโมย คณ หมู ทตู ทตู โจร โจร ธช ธง ฉณ มหรสพ นร คน

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาท่ี 39 ปาวก ไฟ รุกขฺ ตนไม ผลกิ แกวผลึก โลก โลก พก นกยาง วานร ลงิ ภว ภพ สหาย เพือ่ น มนุสฺส มนุษย หตถฺ มือ ยกฺข ยกั ษ วธิ เี ปล่ียน วิภตั ติ และ การันต ๑ เอา อ กบั สิ เปน โอ, กับ โย ปมา เปน อา. ๒ เอา อ เปน อ ในทีท่ ง้ั ปวง, อ กบั โย ทุ. เปน เอ. ๓ เอา อ กบั นา เปน เอน, หิ และ สุ อยูห ลงั เอา อ เปน เอ. เอา หิ เปน ภิ ไดใ นที่ทั้งปวง. ๔ เอา สมฺ า เปน มฺหา ได ใน ป.ุ นป.ุ กับ อ เปน อา. ๖ เอา สมฺ ึ เปน มหฺ ิ ได ใน ปุ นป.ุ กบั อ เปน เอ. ๗ อาลปนะ เอก. คงเปน อ, พหุ. เปน อา.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 40 [๔๘] อิ การันต ในปลุ งิ ค แจกอยา ง มุนิ [ผูร ]ู ดังนี้ :- ------------------------------------------------------------------ เอก. พหุ. ป. มุนิ มุนโย มนุ ี ท.ุ มนุ ึ มนุ โย มนุ ี ต. มนุ นิ า มนุ หี ิ มุนภี ิ จ. มนุ สิ สฺ มุนโิ น มุนนี  ป.ฺ มุนสิ มฺ า มุนมิ ฺหา มุนีหิ มนุ ีภ ฉ. มุนิสสฺ มนุ ิโน มุนนี  ส. มนุ ิสมฺ ึ มุนมิ หฺ ิ มุนิสุ อา. มนุ ิ มนุ โย มนุ ี ศัพททีเ่ ปน อิ การันต เชน น้ี แจกเหมอื น มุนิ. ------------------------------------------------------------------- อคฺคิ ไฟ ปติ เจา , ผัว อริ ขาศกึ มณิ แกวมณี อหิ งู วธิ ี วธิ ี ถปติ ชา งไม วหี ิ ขา วเปลอื ก นธิ ิ ขุมทรพั ย สมาธิ สมาธิ วิธีเปลย่ี น วิภัตติ และ การนั ต ๑ สระท่มี ิใช อ อยหู นา ลบ สิ เสีย, โย อยูหลงั เอา อิ ปุ เปน อ กไ็ ด, ลบ โย เสยี แลว ทีฆะ สระ อิ อุ ในลิงคท้งั ๓ กไ็ ด. ๒ อิ อี อุ อู ใน ป.ุ นป.ุ คง นา ไว, หิ น สุ อยูห ลัง ทฆี ะ อิ อุ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ท่ี 41 ในลงิ คท้งั ปวง. ๓ เอา ส เปน สฺส ได ใน ป.ุ นป.ุ ขา งหนาเปน สระที่มใิ ช อ เอา เปน โน ได ใน ๒ ลงิ คน้นั . ๔. อาลปนะ มคี ติแหง ปมา. [๔๙] อี การนั ต ในปุล ิงค แจกอยาง เสฏี [เศรษฐี] ดังน:้ี - ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห.ุ ป. เสฏ ี เสฏโิ น เสฏี ท.ุ เสฏ ึ เสฏนิ  เสฏ โิ น เสฏี ต. เสฏ ินา เสฏ หี ิ เสฏ ีภิ จ. เสฏ ิสสฺ เสฏโิ น เสฏนี  ปฺ. เสฏิสมฺ า เสฏ ิมหฺ า เสฏีหิ เสฏภี ิ ฉ. เสฏ สิ สฺ เสฏิโน เสฏนี  ส. เสฏิสฺมึ เสฏ ิมฺหิ เสฏ สี ุ อา. เสฏ ิ เสฏ โิ น เสฏ ี ศัพทท่ีเปน อี การนั ต เชน นี้ แจกเหมือน เสฏี. ------------------------------------------------------------------------------ กรี ชาง ภาณี คนชางพดู ตปสี คนมตี บะ โภคี คนมโี ภคะ ทณฑฺ ี คนมีไมเ ทา มนฺตี คนมีความคดิ

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาท่ี 42 เมธาวี คนมีปญ ญา สขุ ี คนมสี ขุ สิขี นกยูง หตถฺ ี ชา ง วธิ ีเปล่ยี น วภิ ตั ติ และ การนั ต ๑ เอา อ เปน น ไดบาง. ๒ อี อู ป.ุ อยูหนา เอา โย เปน โน แลว รัสสะสระตวั หนา เสยี หรอื ลบ โย กไ็ ด. ๓ วภิ ตั ติ เอกวจนะ ทง้ั ปวง ยก ป. เสีย และ โย อยูหลังตองรัสสะ อี อู ใน ป.ุ อิต. [๕๐] อุ การนั ต ในปลุ ิงค แจกอยาง ครุ [คร]ู ดงั นี้ :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พหุ. ป. ครุ ครโว ครู ทุ. ครุ ครโว ครู ต. ครุนา ครหู ิ ครภู ิ จ. ครสุ สฺ ครโุ น ครนู  ป.ฺ ครสุ ฺมา ครมุ หฺ า ครหู ิ ครูภิ ฉ. ครสุ สฺ ครุโน ครนู  ส. ครสุ มฺ ึ ครุมหฺ ิ ครูสุ อา. ครุ ครเว ครโว

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ที่ 43 ศัพทท เี่ ปน อุ การันต เชนน้ี แจกเหมือน ครุ --------------------------------------------------------------------------- เกตุ ธง ภกิ ขฺ ุ ภิกษุ ชนตฺ ุ สตั วเ กิด รปิ ุ ขา ศึก ปสุ สตั วข องเล้ียง สตฺตุ ศตั รู พนธฺ ุ พวกพอง เสตุ สะพาน พพฺพุ เสอื ปลา, แมว เหตุ เหตุ วิธเี ปลย่ี นวภิ ตั ตทิ ั้งปวง เหมอื น อิ การนั ต แปลกแต อุ ปุลิงค อยูห นา เอา โย เปน โว, อาลปนะ พห.ุ เปน เว แลว อุ เปน อ เทา น้ัน. [๕๑] อู การนั ต ในปุลิงค แจกอยาง วิ ฺู [ผูรวู เิ ศษ] ดังนี้ :- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. วิฺยู วิฺุโน วิ ฺู ท.ุ วิฺุ วิ ฺ ุโน วิฺ ู ต. วิฺ นุ า วิ ฺหู ิ วิ ฺูภิ จ. วิฺสุ สฺ วิฺ โุ น วิ ฺูน ป.ฺ วิ ฺ ุสฺมา วิ ฺมุ หฺ า วิ ฺ ูหิ วิฺ ูภิ ฉ. วิ ฺุสสฺ วิฺโุ น วิฺูน

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ที่ 44 ส. วิ ฺ ุสมฺ ึ วิ ฺมุ ฺหิ วิ ฺ ูสุ อา. วิ ฺ ุ วิ ฺุโน วิ ฺ ู ศัพททีเ่ ปน อู การันต เชนนี้ แจกเหมือน วิฺ.ู ------------------------------------------------------------------------------ อภภิ ู พระผเู ปนยง่ิ เวทคู ผูถึงเวท กตยฺ ู ผูรูอ ุปการะที่คนอ่ืนทําแลว สยมฺภู พระผูเปน เอง ปารคู ผูถึงฝง วิธีเปลีย่ นวิภตั ตทิ ้งั ปวง เหมือน อี การนั ต แปลกแต อ คง เปน อ เทา น้ัน. จบการันต ๕ ในปลุ งิ คเทาน้ี. [๕๒] อา การันต ในอติ ถลี งิ ค แจกอยาง กฺา [นางสาว นอย] ดังน้ี :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. กฺ า กฺาโย กฺ า ท.ุ กฺ กฺ าโย กฺ า ต. กฺาย กฺ าหิ กฺ าภิ จ. กฺาย กฺาน ป.ฺ กฺ าย กฺ าหิ กฺ าภิ ฉ. กฺ าย กฺ าน

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 45 สฺ กฺ าย กฺาย กฺาสุ อา. กเฺ  กฺาโย กฺา ศพั ททเี่ ปน อา การนั ต เชน นี้ แจกเหมอื น กฺา --------------------------------------------------------------------- อจฺฉรา นางอัปสร ตารา ดาว อาภา รศั มี ถวกิ า ถุง อิกขฺ ณิกา หญิงแมม ด ทารกิ า เด็กหญิง อีสา งอนไถ โทลา ชิงชา อุกกฺ า คบเพลิง ธารา ธารน้าํ อกู า เลน็ นารา รศั มี เอสิกา เสาระเนียด ปฺ า ปญญา โอชา โอชา พาหา แขน กจฺฉา รกั แร ภาสา ภาษา คทา ตะบอง มาลา ระเบียบ ฆฏิกา ลิม่ ลาขา ครั่ง เจตนา เจตนา สลิ า ศาลา ฉุรกิ า กฤช สลิ า ศลิ า ชปา ชะบา หนกุ า คาง วิธเี ปลย่ี น วภิ ัตติ และการันต ๑ เอา อ เปน นคิ หติ แลว รสั สะ อา ขา งหนา. ๒ อา อยูหนา เอา วภิ ตั ติ เอกวจนะ คอื นา ส สฺมา สฺมึ

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ท่ี 46 กบั อา เปน อาย. ๓ เอา สฺมึ เปน ย บา งกไ็ ด. ๔ อา. เอก. เอา อา เปน เอ. [๕๓] อิ การนั ต ในอติ ถีลิงค แจกอยาง รตฺติ [ราตร]ี ดังน้ี :- ----------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. รตตฺ ิ รตฺติโย รตฺตี ท.ุ รตฺตึ รตตฺ ิโย รตตฺ ี ต. รตฺติยา รตตฺ หี ิ รตตฺ ภี ิ จ. รตฺติยา ตตตฺ ีน ปฺ. รตตฺ ิยา รตยฺ า รตตฺ หี ิ รตตฺ ีภิ ฉ. รตฺตยิ า รตตฺ นี  ส. รตตฺ ยิ า รตตฺ ยิ  รตฺย รตฺตีสุ อา. รตตฺ ิ รตตฺ โิ ย รตตฺ ี ศพั ทท ี่เปน อิ การันต เชน น้ี แจกเหมือน รตฺติ ---------------------------------------------------------------------------- อาณิ ล่มิ กฏิ สะเอว อทิ ฺธิ ฤทธิ์ ขนฺติ ความอดทน อีติ จญั ไร คณฺฑิ ระฆงั อกุ ขฺ ลฺ ิ หมอ ขาว ฉวิ ผวิ อมู ิ คลื่น ชลลฺ ิ สะเกด็ ไม

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ที่ 47 ตนฺติ เสน ดา ย รติ ความยนิ ดี นนฺทิ ความเพลดิ เพลิน ลทฺธิ ลทั ธิ ปฺหิ สน เทา วติ ร้ัว มติ ความรู สตตฺ ิ หอก ยฏ ิ ไมเทา สนฺธิ ความตอ วิธเี ปลีย่ น วิภตั ติ และ การันต ๑ อิ อี อุ อู อติ ฺ. อยขู า งหนา เอา วิภตั ติ เอก. คอื นา ส สมฺ า สฺมึ เปน ยา. ๒ อิ อิต.ฺ อยูขางหนา เอา สฺมา เปน อา เอา สมฺ ึ เปน อ แลว เอา อิ เปน ย ไดบ า ง. [๕๔] อี การันต ในอติ ถลี งิ ค แจกอยา ง นารี [นาง] ดงั น้ี :- เอก. พหุ. ป. นารี นารโิ ย นารี ทุ. นารี นารยิ  นาริโย นารี ต. นาริยา นารหี ิ นารภี ิ จ. นาริยา นารนี  ป.ฺ นารยิ า นารีหิ นารีภิ ฉ. นารยิ า นารีน ๑. เอา อ เปน ย, โดยสูตรมลู กัจจายนะ วา อ ยมีโต ปสฺาโต แลสตู ร สททฺ นีตวิ า อ ยมวิ ณฺณปา วา.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ที่ 48 สฺ นารยิ า นาริย นารสี ุ อา. นาริ นาริโย นารี ศัพททเ่ี ปน อี การนั ต เชนน้ี แจกเหมอื น นารี ------------------------------------------------------------------------- กมุ ารี เดก็ หญงิ ปวี แผน ดนิ ฆรณี หญิงแมเ รือน มาตลุ านี ปา , นา ถี หญิง วีชนี พัด ธานี เมอื ง สมิ พฺ ลี ไมงว้ิ [๕๕] อุ การนั ต ในอติ ถีลงิ ค แจกอยา ง รชชฺ ุ [เชอื ก] ดงั น้ี :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห.ุ ป. รชชฺ ุ รชชฺ โุ ย รชฺชู ทุ. รชฺชุ รชฺชโุ ย รชฺชู ต. รชชฺ ยุ า รชชฺ ูหิ รชชฺ ภู ิ จ. รชฺชยุ า รชชฺ นู  ป.ฺ รชชฺ ุยา รชฺชหู ิ รชชฺ ภู ิ ฉ. รชชฺ ยุ า รชชฺ นู  ส. รชฺชยุ า รชฺชยุ  รชชฺ สู ุ อา. รชชฺ ุ รชฺชโุ ย รชฺชู

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาที่ 49 ศัพทที่เปน อุ การนั ต เชนนี้ แจกเหมือน รชฺชุ ----------------------------------------------------------------------- อรุ ุ ทราย ยาคุ ขาวตม กาสุ หลุม ลาวุ น้าํ เตา เธนุ แมโ คนม วชิ ฺชุ สายฟา [๕๖] อู การันต ในอติ ถลี ิงค แจกอยา ง วธู [หญิงสาว] ดังน้ี :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. พหุ. ป. วธู วธโุ ย วธู ท.ุ วธุ วธโุ ย วธู ต. วธยุ า วธูหิ วธูภิ จ. วธุยา วธูน ป.ฺ วธุยา วธหู ิ วธภู ิ ฉ. วธยุ า วธนู  ส. วธยุ า วธุย วธูสุ อา. วธุ วธุโย วธู ศัพทท ่ีเปน อู การันต เชน นี้ แจกเหมือนวธู ------------------------------------------------------------------------ จมู เสนา วริ ู เถาวลั ย ชมพฺ ู ไมห วา สรพู ตุก แก ภู แผน ดิน, ค้วิ สินธฺ ู แมน าํ้ สินธู จบการันต ๕ ในอติ ถีลงิ ค แตเ ทานี้.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาที่ 50 ๕๗ อ การนั ต ในนปสุ กลิงค แจกอยาง กุล ตระกลู ดังน้ี :- ----------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. กลุ  กุลานิ ทุ. กุล กลุ านิ ต. กุเลน กุเลหิ กุเลภิ จ. กุลสฺส กุลาย กลุ ตฺถ กลุ าน ป.ฺ กุลสฺมา กลุ มฺหา กลุ า กเุ ลหิ กเุ ลภิ ฉ. กลุ สฺส กลุ าน ส. กุลสฺมึ กุลมหฺ ิ กุเล กเุ ลสุ อา. กุล กลุ านิ ศพั ทท ีเ่ ปน อ การันต เชน น้ี แจกเหมอื น กุล ------------------------------------------------------------------------- องคฺ องค ฉตฺต ฉตั ร, รม อณิ หนี้ ชล นา้ํ อทุ ร ทอง ตล พื้น โอฏ รมิ ฝปาก ธน ทรัพย กฏ ไม ปณฺณ ใบไม, หนงั สือ กมล ดอกบวั ผล ผลไม ฆร เรอื น พล กําลงั ,พล จกฺก จักร, ลอ ภตฺต ขาวสวย

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาท่ี 51 มชชฺ นา้ํ เมา รตน แกว ยนฺต ยนต วตถฺ ผา รฏ แวน แควน สกฏ เกวียน วิธีเปลย่ี น วภิ ัตติ และ การนั ต ๑ อ นป.ุ อยูหนา เอา สิ เปน อ. ๒ เอา โย เปน นิ ใน นปุ. ทัง้ สิน แลว ทีฆะสระเบ้อื งตน , อาลปนะ ทัง้ สองมีคติแหง ปมา เหลอื นัน้ เหมือน อ การนั ต ในป.ุ ส้นิ . [๕๘] อิ การนั ต ใน นปสุ กลงค แจกอยา ง อกฺขิ [นยั นต า] ดงั นี้ :- ------------------------------------------------------------------------------------ เอก. พหุ. ป. อกขฺ ิ อกขฺ นี ิ อกฺขี ท.ุ อกฺขึ อกขฺ ีนิ อกขฺ ี ต. อกขฺ นิ า อกขฺ หี ิ อกฺขีภิ จ. อกขฺ ิสฺส อกฺขิโน อกฺขีน ป.ฺ อกฺขสิ ฺมา อกขฺ ิมหฺ า อกขฺ หี ิ อกขฺ ภี ิ ฉ. อกฺขสิ ฺส อกขฺ ิโน อกขฺ นี  ส. อกขฺ ิสมฺ ึ อกขฺ มิ หฺ ิ อกฺขสี ุ อา. อกฺขิ อกฺขีนิ อกขฺ ี

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาท่ี 52 ศพั ททเ่ี ปน อิ การนั ต เชน นี้ แจกเหมอื น อกขฺ ิ ------------------------------------------------------------------------- อจฺจิ เปลวไฟ ทธิ นมสม อฏิ กระดกู สปปฺ  เนยใส [๕๙] อุ การนั ต ในนปสุ กลิงค แจกอยา ง วตถฺ ุ [พัสดุ ดงั น้ี :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. วตฺถุ วตฺถนู ิ วตถฺ ู ท.ุ วตฺถุ วตฺถนู ิ วตถฺ ู ต. วตฺถนุ า วตถฺ หู ิ วตฺถภู ิ จ. วตถฺ สุ สฺ วตถฺ โุ น วตถฺ นู  ป.ฺ วตถฺ ุสฺมา วตถฺ ุมหฺ า วตฺถูหิ วตถฺ ภู ิ ฉ. วตถฺ สุ สฺ วตถฺ โุ น วตฺถูน ส. วตถฺ สุ มฺ ึ วตฺถมุ หฺ ิ วตถฺ สู ุ อา. วตฺถุ วตฺถนู ิ วตถฺ ู ศพั ททเี่ ปน อุ การนั ต เชน น้ี แจกเหมือน วตถฺ ุ --------------------------------------------------------------------------- อมพฺ ุ นาํ้ ชตุ ยาง อสฺสุ น้าํ ตา ธนุ ธนู อายุ อายุ มธุ น้ําผงึ้ จกขฺ ุ นัยนต า มสสฺ ุ หนวด

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ที่ 53 วปุ กาย สชฌฺ ุ เงนิ จบการนั ต ๓ ใน นปสุ กลงิ ค แตเทา น้.ี [๖๐] ศพั ทเหลาใดท่ขี าพเจา ไดว า ไวขา งตน [๔๖] วา \"มี วธี แี จกอยางหน่ึงตา งหาก\" ในศพั ทเหลานั้น บางพวกก็มวี ิธีแจก เฉพาะตน ๆ ศัพทเดียว ไมส าธารณะท่วั ไปแกศ พั ทอน่ื บางเหลา ก็มวี ธิ ีแจกใชไ ดใ นศัพทอ นื่ บางเลก็ นอยไมมากนกั . ขาพเจาแสดงใน ท่ีน้แี ตศพั ทใ ชมากในบาลีภาษาอยา งเดียว เพราะจะแสดงใหสิ้นเชงิ ก็จะเปน เหตุใหผ ศู กึ ษาฟนเฝอ นัก. ในศพั ทท ีจ่ ะแจกตอไปนี้ บางศพั ท ก็เปนลงิ คเดียว บางศพั ทก ็เปน ๒ ลิงค จงดูในสว นแหง ลงิ ค ทก่ี ลาวไวขางตน ๓๘ เถดิ . ในทีน่ จี้ ะแสดงแตแบบที่ไมเ หมือน ดวยแบบซ่ึงแจกแลว ขา งตนเทา น้นั , ศพั ทใดทเ่ี ปน ๒ ลิงคแ จกไวแต ลิงคเดยี ว พงึ เขาใจวา อกี ลงิ คหนง่ึ แจกตามการันตท ่มี มี าแลว ใน ลิงคทั้ง ๓ เหมอื นหนง่ึ ราช ศัพท เปน ๒ ลงิ ค จะแจกแตแบบที่ เปน ปลุ งิ ค แบบทเี่ ปน อิตถีลงิ ค จะไมแจก เพราะ ราช ศพั ท ใน อิตถลี งิ ค เปน ราชินี มวี ิธีแจกเหมอื น อี การนั ต ในอิตถลี ิงค ขา งตน. ศพั ททจ่ี ะแจกตอ ไปนี้ คือ อตฺต, พฺรหมฺ , ราชล ภควนตฺ ,ุ อรหนฺต, ภวนฺต, สตฺถ,ุ ปต ุ, มาตุ, มน, กมมฺ , โค.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ท่ี 54 [๖๑] อตตฺ [ตน] เปน ปลุ งิ ค แจกอยา งน้ี :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. วิธีเปลยี่ นวภิ ัตตแิ ละการนั ต ป. อตตฺ า ๑ เอา อ ทีส่ ดุ แหง อตฺต กบั สิ เปน อา. ท.ุ อตตฺ าน ๒ เอา อ กบั อ เปน อาน. ต. อตตฺ นา ๓ คง นา วภิ ตั ติไวตามเดมิ . จ. อตตฺ โน ๔ เอา ส วิภัตติ เปน โน. ป.ฺ อตตฺ นา ๕ เอา สฺมา วภิ ตั ติ เปน นา. ฉ. อตฺตโน ๖ เอา ส วิภัตติ เปน โน. ส. อตฺตนิ ๗ เอา สมฺ ึ วภิ ตั ติ เปน นิ. อา. อตตฺ ๘ อตตฺ ศัพทน้ี เปนเอกวจนะ อยางเดียว ไมม ีพหุวจนะ. [๖๒] พฺรหฺม [หรหม] เปน ปลุ ิงค แจกอยางน้ี :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห.ุ ป. พฺรหมฺ า พรฺ หฺมาโน ทุ. พรฺ หฺมาน พรฺ หมฺ าโน ต. พรฺ หมฺ นุ า พฺรหฺเมหิ พฺรหเฺ มภิ จ. พรฺ หฺมโุ น พิรหมฺ าน ป.ฺ พรฺ หฺมุนา พฺรหฺเมหิ พฺรหฺเมภิ ฉ. พฺรหฺมุโน พรฺ หมฺ าน

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ท่ี 55 ส. พฺพหมฺ นิ พฺรหฺเมสุ อ. พรฺ หฺเม พฺรหฺมาโน วธิ เี ปลย่ี น วภิ ตั ติ และ การันต ๑ เอา อ ทส่ี ุด แหง พรฺ หมฺ กับ สิ เปน อา, กบั โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบั อ เปน อาน. ๓ นา ส อยูหลัง เอา อ ทสี่ ุด แหง พรฺ หมฺ เปน อุ แลวคง นา ไว, เอา ส เปน โน, ถา ไมเ อา ส เปน โน ไมต อ งเอา อ เปน อ.ุ ๔ เอา สฺมา วภัตติ เปน นา. ๕ เอา สมฺ ึ วิภัตติ เปน น.ิ ๖ เอา อาลปนะ เอกวจนะ เปน เอ. [๖๓] ราช [พระราช] เปน ทฺวลิ ิงค ใน ปลุ งิ ค แจกอยา งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. ราชา ราชาโน ท.ุ ราชาน ราชาโน ต. รฺา ราชูหิ ราชภู ิ จ. รฺโ ราชโิ น รฺ ราชนู  ปฺ. รฺ า ราชูหิ ราชูภิ ฉ. รฺโ ราชโิ น รฺ  ราชนู  ส. รเฺ  ราชนิ ิ ราชสู ุ อา. ราช ราชาโน ๑. คอื เปน พรฺ หมฺ สฺส กไ็ ด.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาที่ 56 วิธเี ปล่ียน วภิ ตั ติ และ การันต ๑ เอา อ ทสี่ ุดแหง ราช กบั สิ เปน อา, กับ โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบั อ เปน อาน. ๓ เอา ราช กบั นา เปน รฺ า, หิ น สุ อยหู ลงั เอา อ แหง ราช เปน อุ แลว ทฆี ะ. ๔ เอา ราช กบั ส เปน รโฺ  ราชโิ น, กบั น เปน รฺ. ๕ สุมา วิภตั ติ มีคติ แหง นา วิภตั ต.ิ ๖ เอา ราช กับ สมฺ ึ เปน รฺเ ราชนิ .ิ ศัพทส มาส มี ราช ศัพท เปน ทส่ี ดุ เหมือน มหาราช แจก อยา งน้ีก็ได. ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. มหาราชา มหาราชาโน ท.ุ มหาราช มหาราช ต. มหาราเชน มหาราเชหิ มหาราเชภิ จ. มหาราชสสฺ ฯเปฯ มหาราชาน ปฺ. มหาราชสมฺ า ฯเปฯ มหารเชหิ มหาราเชภิ ฉ. มหาราชสฺส มหาราชาน ส. มหาราชสมฺ ึ ฯเปฯ มหาราเชสุ อา. มหาราช มหาราชาโน

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ที่ 57 ศัพทเหลา น้ี แจกเหมือน มหาราช ------------------------------------------------------------------------------------- อนุราช พระราชานอย นาคราช นาคผพู ระราชา อภิราช พระราชย่งิ มคิ ราช เน้อื ผูพระราชา อุปราช อุปราช สปุ ณฺณราช ครุฑผพู ระราชา จกกฺ วตฺตริ าช พระราชจกั รพรรดิ หส ราช หงสผพู ระราชา เทวราช เทวดาผพู ระราชา [๖๔] ภควนตฺ ุ [พระผูมีพระภาค] เปน ปุลิงค แจกอยางน:้ี - เอก. พห.ุ ป. ภควา ภควนฺตา ภควนโฺ ต ท.ุ ภควนฺต ภควนฺเต ภควนฺโต ต. ภควตา ภควนฺเตหิ ภควนเฺ ตภิ จ. ภควโต ภควต ภควนฺตาน ป.ฺ ภควตา ภควนเฺ ตหิ ภควนฺเตภิ ฉ. ภควโต ภควต ภควนฺตาน ส. ภควติ ภควนฺเต ภควนเฺ ตสุ อา. ภคว ภควา ภควนฺตา ภควนโฺ ต วิธเี ปลย่ี น วภิ ัตติ และ การันต ๑ เอา นฺตุ ปจจัย เปน นฺต ได. ๒ เอา นตฺ ุ กบั สิ เปน อา, เอา โย เปน อา เปน โอ.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 58 ๓ เอา นฺตุ กับ นา เปน ตา, กบั ส เปน โต, กับ น เปน ต, กบั สมฺ ึ เปน ติ. ๔ สฺมา มีคติแหง นา. ๕ เอา นฺตุ กับ อาลปนะ เอก. เปน อ เปน อา, แบบน้ี เอา อุ ท่ี นฺตุ เปน อ แลว แจกเหมือน อ การนั ต ใน ป.ุ บางก็ได. ศพั ทเหลา น้ี แจกเหมือน ภควนตฺ ุ ------------------------------------------------------------------------------- อายสมฺ นตฺ ุ คนมีอายุ ธติ ิมนตฺ ุ คนมปี ญ ญา คุณวนฺตุ คนมีคณุ ปฺ วนฺตุ คนมีปญ ญา จกขฺ ุมนตฺ ุ คนมจี ักษุ ปุฺวนฺตุ คนมีบญุ ชุติมนฺตุ คนมีความโพลง พนธฺ ุมนฺตุ คนมพี วกนอ ง ธนวนตฺ ุ คนมที รพั ย สตมิ นฺตุ คนมสี ติ คําวา ภควนฺตา ภควนฺเต ภควนฺโต น้ัน มวี ิธีใชไ มเหมอื นกัน ภควนตฺ า ภควนฺเต ใชเปน ทฺวิวจนะ สําหรบั กลา วถึงคน ๒ คน ภควนโฺ ต ใชเ ปน พหุวจนะ สาํ หรบั กลาวถึงคนมาก ตัง้ แต ๓ ขน้ึ ไป. ศัพทนี้ เมือ่ พิจารณาตามลักษณะ กเ็ ปนคณุ นามแจกไดท ัง้ ๓ ลงิ ค แตอาศัย ภควนตฺ ุ ศัพท ทานใชเ ฉพาะแตปุล งิ คอยางเดียว ไมใช ใน อิตถลี งิ ค และ นปสุ กลิงค จึงสงเคราะหเขาเปนนามนามเสีย ใช เปนบทคณุ ของศพั ทอ ื่นไมไ ด. ศัพทอนื่ นอกจากน้ีมี คณุ วนฺตุ เปน ตน

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศัพท - หนาท่ี 59 เปนคณุ นามแท แจกไดท ้งั ๓ ลิงค, ปุลงิ ค แจกเหมือน ภควนตฺ ุ, อิตถลี งิ ค เปน คณุ วนตฺ ี แจกอยาง อี การนั ต ใน อิตถีลิงค, นปสุ กลิงค ป. เอก. คณุ ว คุณวนตฺ . อา. เอก. คณุ ว, ป. ทุ. อา. พห.ุ คุณวนฺตานิ เหลอื นั้นเหมือน ภควนตฺ .ุ อรหนตฺ พระอรหนั ต เปน ทวฺ ลิ งิ ค, ในปุลิงค แจกเหมือน ภควนตฺ ุ แปลกแต ป. เอก. อรหา อรห เทา น้นั . [๖๕] ภวนฺต [ผเู จริญ] เปน ทวฺ ิลิงค ใน ปุลงิ ค แจก อยางน้ี :- ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. ภว ภวนตฺ า ภวนฺโต ทุ. ภวนฺต ภวนฺเต ภวนฺโต ต. ภวตา โภตา ภวนเฺ ตหิ ภวนเฺ ตภิ จ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตฺ าน ปฺ. ภวตา โภตา ภวนฺเตหิ ภวนเฺ ตภิ ฉ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตฺ าน ส. ภวนเฺ ต ภวนเฺ ตสุ อา. โภ ภวนตฺ า ภวนโฺ ต โภนตฺ า โภนโฺ ต วิธีเปลี่ยน วิภัตติ และการนั ต ๑ เอา นฺต กบั สิ เปน อ. ๒ เอา ภว เปน โภ ไดบ าง.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 60 ๓ อาลปนะ เอก. เอา ภวนตฺ เปน โภ. ๔ นอกนัน้ เหมอื น ภควนตฺ .ุ ๕ ศพั ททม่ี ี อนตฺ เปน ทีส่ ุด บางวิภัตติ จะแจกเหมอื น อ การันต ใน ป.ุ นป.ุ ก็ได เพราะเปน การงา ยจงึ ไมแ สดงไวในท่นี ้ี. [๖๖] สตถฺ ุ [ผสู อน] เปน ปุลิงค แจกอยางน้ี :- --------------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. สตฺถา สตถฺ าโร ท.ุ สตถฺ าร สตถฺ าโร ต. สตฺถารา สตถฺ นุ า สตฺถาเรหิ สตฺถาเรภิ จ. สตถฺ ุ สตถฺ โุ น สตฺถาราน ป.ฺ สตถฺ ารา สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรภิ ฉ. สตถฺ ุ สตฺถโุ น สตฺถาราน ส. สตถฺ ริ สตถฺ าเรสุ อา. สตฺถา สตถฺ าโร ศัพทเ หลาน้แี จกเหมือน สตฺถุ -------------------------------------------------------------------------------- กตฺตุ ผทู าํ เนตุ ผนู าํ ไป ขตฺตุ ผูขดุ ภตฺตุ ผเู ล้ียง, ผวั าตุ ผูรู วตตฺ ุ ผูกลาว ทาตุ ผใู ห โสตุ ผูฟง นตฺตุ หลาน หนตฺ ุ ผูฆา

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ที่ 61 วธิ ีเปลี่ยน วภิ ตั ติ และการันต ๑ เอา อุ การันต กับ สิ เปน อา. ๒ วภิ ัตตอิ ่นื นอกจาก สิ และ ส เอา อ การนั ต เปน อาร แลว เอา โย เปน โอ นา เปน อา สมฺ ึ เปน อิ แลว ลบ อ ทส่ี ดุ แหง อาร เสยี . ๓ ลบ ส บา งก็ได. ๔ เม่ือเอา สฺมึ เปน อิ แลว ตอ งรสั สะ อาร เปน อร. ๕ ศพั ทมี ตุ ปจจยั เปนทส่ี ดุ ใน ป.ุ แจกอยา งน.้ี [๖๗] ปตุ [พอ ] เปน ปลุ ิงค แจกอยางน้ี :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พหุ. ป. ปตา ปต โร ท.ุ ปตร ปต โร ต. ปต รา ปตุนา ปตเรหิ ปต เรภิ ปต หู ิ ปตภู ิ จ. ปตุ ปตโุ น ปตราน ปต นู  ป.ฺ ปตรา ปต เรหิ ปต เรภิ ปต หู ิ ปตภู ิ ฉ. ปต ุ ปต โุ น ปตราน ปต ูน ส. ปตริ ปต เรสุ ปตูสุ อา. ปต า ปตโร ภาตุ พชี่ าย นอ งชาย, ชามาตุ ลกู เขย, ๒ ศพั ทนี้ แจกเหมือน ปตุ.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศัพท - หนาท่ี 62 วิธีเปล่ียนวภิ ตั ติ และการนั ตเหมือน สตถฺ ุ แปลกแตอาเทศ เปน อร แทน อาร ในวภิ ตั ติทง้ั ปวง. อาลปนะน้นั เมอ่ื วาตามแบบ เปน อยางน้ี แตค าํ พดู หรอื วิธีเขียนหนงั สือไมใช ใช ตาต แทน, เอก. ตาต, พห.ุ ตาตา. ใชไ ดทว่ั ไปท้งั เรยี กบิดาหรอื บุตร เหมือน ภาษาของเรา. คําวา ตาต พอ ถา เปน วิภตั ตอิ ื่น เปนช่ือของบิดา ถา เปน อาลปนะ ใชเรียกไดท งั้ บดิ าท้ังบุตร. [๖๘] มาตุ [มารดา] เปนอติ ถีลิงค แจกอยางน้:ี - ------------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห.ุ ป. มาตา มาตโร ทุ. มาตร มาตโร ต. มาตรา มาตุยา มาตราหิ มาตรภิ มาตหู ิ มาตภู ิ จ. มาตุ มาตุยา มาตราน มาตูน ปฺ. มาตรา มาตราหิ มาตราภิ มาตหู ิ มาตภู ิ ฉ. มาตุ มาตยุ า มาตราน มาตนู  ส. มาตริ มาตราสุ มาตสู ุ อา. มาตา มาตโร ธีตุ [ธดิ า] แจกเหมือน มาต.ุ วธิ เี ปล่ียนวิภัตติ และการนั ตเ หมอื น ปตุ ตา งแตแจกตามแบบ ท่ีเปน ป.ุ และ อติ .ฺ เทา นนั้ . ในคําพดู และวิธีเขยี นหนังสือ ก็ไมใช

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนาที่ 63 อาลปนะ ตามแบบน้ี ใช อมฺม แทน, เอก. อมมฺ , พหุ. อมฺมา. ใชไดทว่ั ไป ทัง้ มารดาทั้งธิดา เหมือนภาษาของเรา โดยนัยทีไ่ ด อธิบายมาแลว. แตใ นตปั ปรุ สิ สมาส ใช อาลปนะ เปน มาเต, ธีเต. เหมอื นคําวา ติสสฺ มาเต, เทวมาเต, เทวธีเต. เปนตัวอยา ง. [๖๙] ศพั ท ๑๒ ศัพท มี มน ศพั ทเปนตน ท่ีจะวาตอไปนี้ เรยี กวา มโนคณะ เพราะเปนหมแู หง มน ศพั ท มีวธิ ีแจกเหมอื น มน ศัพท แตว ธิ ีแจกนัน้ ก็ไมผิดกับแบบ อ การนั ต ในปลุ งิ คและ นปสุ กลิงคทีก่ ลา วขา งตน [๔๗ และ ๕๗] นกั แปลกอยู ๕ วภิ ัตติ คือ นา กับ สมฺ า เปน อา, ส ทงั้ ๒ เปน โอ. สมฺ ึ เปน อิ แลว ลง ส อาคม เปน สา เปน โส เปน สิ. เอา อ เปน โอ ไดบาง เหมอื นคําวา \"อทาเน กรุ เุ ต มโน [ชโน ชน] ยอ มทํา ซึ่งใจ ๑ ๒๓ ๒๑ ในความไมให. ยโส ลทธฺ า น มชเฺ ชยฺย [ชน] ไดแ ลว ซ่ึงยศ ๑ ๑๒ ๓ ๒๑ ไมพึงเมา\" เปน ตน . ๓ อีกอยา งหนง่ึ เมือ่ ศัพทเ หลานี้ เขา สมาสแลว เอาสระที่สุด ของตนเปน โอ ได เหมอื นคาํ วา มโนคโณ หมแู หง มนะ, อโยมย ของบุคคลทําดวยเหลก็ , เตโชธาตุ ธาตคุ ือไฟ, สโิ รรโุ ห อวยั วะ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศัพท - หนาที่ 64 ท่งี อกบนหวั ผม เปน ตน . เหตุนั้นไมตอ งแจกใหพสิ ดาร จะแจก แตท ีแ่ ปลก, ที่ไมแจก ศพั ทใ ด เปน ลงิ คใ ด กพ็ งึ เทยี บศัพทนนั้ ใน แบบการนั ตของลิงคนัน้ เถดิ . ในศัพทท่ีจะเขยี นตอไปน้ี มน เปน ทวฺ ิลงิ ค คอื ป.ุ นป.ุ เหลอื นนั้ เปน ปุลงิ ค ส้ิน. ศพั ทช่อื มโนคณะ มน ใจ เตช เดช อย เหลก็ ปย นาํ้ นม อรุ อก ยส ยศ เจต ใจ วจ วาจา ตป ความรอ น วย วัย ตม มดื สริ หวั เอก. ต. จ. ป.ฺ ฉ. ส. มนสา มนโส มนสา มนโส มนสิ อยสา อยโส อยสา อยโส อยสิ อุรสา อุรโส อรุ สา อุรโส อรุ สิ เจตสา เจตโส เจตสา เจตโส เจตสิ เทา น้ีเปน ตวั อยาง.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ท่ี 65 บางคราวศัพทท ่ีมี อ เปนที่สุด จะเปน มโนคณะ หรอื มิใช ก็ตาม อยูขางหนา เอา นา วิภตั ติ เปน โส ไดบ าง ดงั น้ี สตุ ฺตโส, พยฺ ฺชนโส, อุปายโส, สพฺพโส, านโส, ถามโส. เอา สฺมา เปน โส ไดบา ง อ.ุ ทีฆโส, อรุ โส. [๗๐] กมมฺ [กรรม] เปน นปสุ กลิงค แจกอยา งน้ี :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห.ุ ป. กมฺม กมฺมานิ ทุ. กมมฺ  กมฺมานิ ต. กมฺมนุ า กมเฺ มหิ กมฺเมภิ จ. กมฺมโุ น กมฺมาน ป.ฺ กมมฺ ุนา กมฺเมหิ กมฺเมภิ ฉ. กมมฺ โุ น กมฺมาน ส. กมฺมนิ กมเฺ มสุ อา. กมมฺ กมมฺ านิ วธิ ีเปลีย่ นวภิ ตั ติ และ การันต กแ็ บบเดียวกนั กบั อ การนั ต ใน นปสุ กลงิ ค แปลกกนั เล็กนอย ดงั น้ี :- ๑ นา ส อยหู ลงั เอา อ ทีส่ ุดแหง กมมฺ เปน อุ แลว คง นาไว เอา ส เปน โน. ๒ เอา สฺมึ เปน นิ ไดบ า ง.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาที่ 66 กมฺม ศพั ท จะแจกตามแบบ อ การนั ต นป.ุ ทเี ดียวกไ็ ด ทีแ่ สดงไวน้ี เพ่ือจะใหเห็นวาเปน ศัพทว ิเศษ เปล่ยี นวิภัตตแิ ละการันต ไดอยา งน.้ี [๗๑] โค [โค] สามญั ไมนยิ มวา ผู เมยี แจกอยางน้ี :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห.ุ ป. โค คาโว ทุ. คาว คาวุ คาโว ต. คาเวน โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ จ. คาวสฺส คนุ นฺ  คาวาน ป.ฺ คาวสฺมา คาวมฺหา คาวา โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ ฉ. คาวสฺส คุนฺน คาวาน ส. คาวสฺมึ คาวมหฺ ิ คาเว โคสุ คาเวสุ อา. คาว คาโว วิธเี ปลยี่ นวภิ ตั ติ และ การนั ต ๑ วิภัตติท้ังปวงยกแต สิ อยูหลงั เอา โค เปน คว คาว ได. ที่แสดงไวท ่ีน้แี ต คาว อยา งเดียวพอเปน อุ. ๒ อ อยูหลงั เอา โอ แหง โค เปน อาวุ ไดบา ง. ๓ เอา โย ทั้ง ๒ เปน โอ. ๔ เอา โอ แหง โค เปน อุ แลว ซอ น น.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนา ที่ 67 ๕ โค ใน ปุ. เปน โคณ, ใน อิตฺ. เปน คาวี, แจกตามการันตใน ลิงคน้ัน ๆ. [๗๒] ศพั ททัง้ หลาย ๖ คอื ปมุ ชาย, สา หมา [ไมนยิ มวา ผู เมีย], อทธฺ า กาลยดื ยาว, มฆว ชอื่ พระอินทร, ยุว ชายหนมุ , สข เพอื่ น, เหลา นี้ ไมใครม ีคําใชน ัก ถึงใชบ างกเ็ ปนบางวภิ ัตตไิ ม ท่วั ไป ไมตองแจกไวใ นที่นใี้ หพ ิสดาร. ปมุ เปน ปลุ งิ ค มที ี่ใชบ าง แต ป. เอก. ปมุ า เทานัน้ . สา เปนคาํ กลาง ๆ ไมนยิ มวาตัวผูหรอื ตวั เมีย เหมือนกับศัพท คอื โค มที ใี่ ชแต ป. เอก. สา, ในปลุ ิงค ใชเ ปน สนุ ข ใน อิตถลี งิ คเปน สุนขี หรอื ใชศพั ทอนื่ ๆ นอกจากนี้ แจกตามการนั ต ในลงิ คน้ัน ๆ. อทธฺ า เปน ปลุ ิงค มีที่ใชบ างแต เอก. ป. อทธฺ า ท.ุ อทธฺ าน ต. อทธฺ ุนา จ. ฉ. อทฺธโุ น ส. อทธฺ าเน เทา น้นั . มฆว เปน ทวฺ ลิ ิงค ใน ปลุ งิ ค ใชมากแต ป. เอก. ยุวา, ใน อิตถลี ิงค เปน ยวุ ตี แจกตาม อี การนั ต ในลิงคน ั้น. สข เปน ทวฺ ลิ งค ในปลุ งิ ค ใชม ากแต ป. เอก. สขา, ใน อติ ถลี ิงค เปน สขี แจกตาม อี การนั ต ในลิงคน ั้น.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 68 สังขยาคุณนาม [๗๓] ศัพทที่เปนเครื่องกาํ หนดนบั นามนามชอ่ื สังขยา. สังขยา แบง เปน ๒ คอื ปกตสิ ังขยาอยา ง ๑ ปรู ณสงั ขยาอยา ง ๑. ปกต-ิ สงั ขยานัน้ นับโดยปกติ เปนตนวา หน่งึ สอง สาม สี่ หา , สําหรบั นับนามนามใหร วู า มปี ระมาณเทาใด เหมอื นคาํ พดู ในภาษาของเราวา คนผูหน่ึง ถือสมดุ ๒ เลน ดนิ สอขาว ๓ แทง ดินสอฝรง่ั ๔ แทง กระดาษ ๕ แผน เดินไป เปน ตน . ปรู ณสังขยาน้ัน สาํ หรบั นบั นามนาม ที่เต็มในท่นี ้ัน ๆ คอื นบั เปนชน้ั ๆ เปนตนวา ท่ีหนึง่ ท่สี อง ทส่ี าม ท่สี ี่ ที่หา เหมือนคําพดู ในภาษาของเราวา บุตรชายท่ี ๑ ของผมู ชี ่ือ ไปเรยี นหนังสอื อยใู นสาํ นักครูท่ี ๒ พอถึงปท ่ี ๓ กส็ อบไลไดป ระโยค ท่ี ๔ ยงั ไมถ งึ ช้ันที่ ๕ เปน ตน. ปกติสงั ขยานี้ ในคมั ภีรศัพทศาสตรท านแบงเปน ๒ พวก ต้ังแต เอก ถงึ จตุ จดั เปน สพั พนาม ตง้ั แต ปจฺ ไป เปน คณุ นาม. ครั้นขา พเจา จะแยกแสดงเปน ๒ แผนก กเ็ ปน การลาํ บากนกั เหน็ วา ที่เปนคุนนามมากกวา จงึ รวมมาแสดงเสียท่นี ่ที เี ดียว. สวนปรู ณสังขยา เปน คณุ นามแท.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ที่ 69 [๗๔] วิธนี บั ปกติสังขยา อยา งน้ี :- --------------------------------------------------------------------------- เอก ๑ วสี , วีสติ ๒๐ ทฺวิ ๒ เอกวสี ติ ๒๑ ติ ๓ ทวฺ าวสี ต,ิ พาวสิ ติ ๒๒ จตุ ๔ เตวีสติ ๒๓ ปจฺ ๕ จตุวสี ติ ๒๔ ฉ ๖ ปจฺ วีสติ ๒๕ สตฺต ๗ ฉพพฺ ีสติ ๒๖ อฏ ๘ สตฺตวีสติ ๒๗ นว ๙ อฏ วีสติ ๒๘ ทส ๑๐ เอกนู ตตฺ ึส, อนู ตฺตึส ๒๙ เอกาทส ๑๑ ตสึ , ตึสติ ๓๐ ทวฺ าทส, พารส ๑๒ เอกตตฺ สึ ๓๑ เตรส ๑๓ ทฺวตตฺ สึ , พตตฺ ึส ๓๒ จตทุ ทฺ ส, จทุ ฺทส ๑๔ เตตฺตสึ ๓๓ ปฺจทส, ปณฺณรส ๑๕ จตตุ ฺตึส ๓๔ โสฬส ๑๖ ปจฺ ตฺตสึ ๓๕ สตตฺ รส ๑๗ ฉตตฺ ึส ๓๖ อฏารส ๑๘ สตตฺ ตตฺ ึส ๓๗ เอกูนวสี ติ, อนู วีส ๒๙ อฏตตฺ ึส ๓๘

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาท่ี 70 เอกูนจตฺตาฬีส, อนู จตตฺ าฬสี ๓๙ ปฺ าส, ปณฺณาส ๕๐ จตฺตาฬสี , ตาฬสี ๔๐ สฏี ๖๐ เอกจตตฺ าฬสี ๔๑ สตตฺ ติ ๗๐ เทวจฺ ตฺตาฬีส ๔๒ อสีติ ๘๐ เตจตฺตาฬสี ๔๓ นวตุ ิ ๙๐ จตจุ ตฺตาฬสี ๔๔ สต รอ ย ปจฺ จตฺตาฬีส ๔๕ สหสฺส พัน ฉจตฺตาฬีส ๔๖ ทสสหสฺส หมื่น สตฺตจตฺตาฬีส ๔๗ สตสหสฺส, ลกฺข แสน อฏ จตตฺ าฬสี ๔๘ ทสสตสหสสฺ  ลาน เอกูนปฺาส, อูนปฺาส ๔๙ โกฏิ โกฏิ เอกสงั ขยา เปน เอกวจนะอยางเดียว. เอกสัพพนาม เปน ทฺวิวจนะ. ต้ังแต ทฺวิ จนถึง อฏ ารส เปนพหุวจนะอยางเดียว เปน ๓ ลิงค. ตงั้ แต เอกูนวสี ติ จนถงึ อฏนวุติ เปน เอกวจนะ อติ ถีลงิ คอยา งเดียว แมเขา กับศัพทที่เปนพหุวจนะลิงคอ น่ื กค็ งอยู อยางน้นั ไมเปลี่ยนไปตาม.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ท่ี 71 [๗๕] เอก ศัพท แจกอยางนี้:- --------------------------------------------------------------------------------- ปลุ งิ ค อติ ถีลิงค เอก. เอก. ป. เอโก ป. เอกา ท.ุ เอก ท.ุ เอก ต. เอเกน ต. เอกาย จ. เอกสสฺ จ. เอกาย ปฺ. เอกสฺมา เอกมหฺ า ปฺ. เอกาย ฉ. เอกสสฺ ฉ. เอกาย ส. เอกสฺมึ เอกมหฺ ิ ส. เอกาย เอก ศพั ท ใน นปสุ กลิงค แจกเหมือนใน ปลุ ิงค แปลกแต ป. เอก เทา นนั้ . เอก ศพั ทน ้ี ถาเปน สงั ขยา แจกอยางน้ี, ถาเปน สัพพนาม แจก ไดทงั้ ๒ วจนะ เหมือน ย ศพั ท ที่จะกลา วขางหนา [๘๖]. แปลก จาก ย ศพั ท บา งเลก็ นอย. ใน อติ ฺ. เอก. จ. ฉ. เอกิสสฺ า ส. เอกิสสฺ . [๗๖] ทวฺ ิ ศพั ท ใน ๓ ลิงค อภุ ศัพท [๒] ใน ๓ ลิงค แจกอยางนี้ :- ------------------------------------------------------------------------------------ พห.ุ พหุ. ป. เทวฺ ป. อโุ ภ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ที่ 72 ทุ. เทฺว ท.ุ อโุ ภ ต. ทวฺ หี ิ ต. อุโภหิ จ. ทฺวนิ นฺ  จ. อุภนิ นฺ  ปฺ. ทวฺ หี ิ ป.ฺ อโุ ภหิ ฉ. ทวิ นิ นฺ  ฉ. อภุ ินฺน ส. ทฺวสี ุ ส. อโุ ภสุ วธิ เี ปล่ยี นวภิ ตั ติ และ การนั ต ๑ เอา ทวฺ ิ กบั โย เปน เทฺว ทเุ ว๑. ๒ ใน อุภ ศพั ท เอา โย เปน โอ. ๓ หิ สุ วิภตั ติ อยูหลัง เอา อ ที่สดุ แหง อภุ เปน โอ. ๔ ซอ น นฺ หนา น วภิ ตั ติ เอา อ ท่ีสดุ แหง อภุ เปน อิ เอา ทฺวนิ นฺ  เปน ทวุ ินนฺ  บางก็ได. [๗๗] ติ ศัพท แจกอยางน้ี :- ------------------------------------------------------------------------------ ปลุ ิงคื อติ ถลี ิงค พหุ. พหุ. ป. ตโย ป. ติสโฺ ส ทุ. ตโย ทุ. ติสฺโส ต. ตหี ิ ต. ตีหิ จ. ตณิ ณฺ  ติณณฺ นนฺ  จ. ติสฺสนฺน ๑. คือ ป. ท.ุ เปน ทุเว บาง ก็ได.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ที่ 73 ปฺ. ตีหิ ปฺ. ตีหิ ฉ. ติณฺณ ติณณฺ นฺน ฉ. ตสิ สฺ นนฺ  ส. ตสี ุ ส. ตสี ุ ติ ศพั ท ใน นุป. แจกเหมือนใน ป.ุ แปลกแต ป. ท.ุ ตีณิ เทา น้นั วิธีเปล่ียน วิภัตติ และ การนั ต ๑ เอา ติ กบั โย ใน ป.ุ เปน ตโย, ใน อติ ฺ. เปน ตสิ ฺโส, ใน นป.ุ เปน ตณี ิ. ๒ เอา น ใน ป.ุ นป.ุ กบั อิ ท่ีสุด แหง ติ เปน อิณฺณ อณิ ฺณนฺน, ใน อติ . เอา น เปน สฺสนฺน. [๗๘] จตุ ศัพท แจกอยางน้ี :- ----------------------------------------------------------------------------------- ปลุ ิงค อิตถลี งิ ค พห.ุ พห.ุ ป. จตฺตาโร จตโุ ร ป. จตสโฺ ส ท.ุ จตฺตาโร จตโุ ร ท.ุ จตสโฺ ส ต. จตหู ิ ต. จตูหิ จ. จตุนนฺ  จ. จตสสฺ นนฺ  ป.ฺ จตูหิ ป.ฺ จตูหิ

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคที่ ๒ นามและอัพพยศพั ท - หนา ท่ี 74 ฉ. จตุนฺน ฉ. จตสสฺ นนฺ  ส. จตสู ุ ส. จตูสุ จตุ ศพั ท ใน นป.ุ แจกเหมือนใน ป.ุ แปลกแต ป. ท.ุ จตตฺ าริ เทาน้นั . วิธเี ปลย่ี น วภิ ตั ติ และ การนั ต ๑ เอา จตุ กบั โย ใน ป.ุ เปน จตตฺ าโร จตุโร, ใน อติ .ฺ เปน จตสฺโส, ใน นป.ุ เปน จตตฺ าริ. ๒ ในอติ .ฺ เอา น เปน สฺสนฺน แลวเอา อุ แหง จตุ เปน อ. ๗๙ ปฺจ ใน ๓ ลงิ ค แจกอยา งน้ี :- พห.ุ ป. ปจฺ [ลบโย] ท.ุ ปฺจ ต. ปจฺ หิ [ไมทีฆะ] จ. ปฺจนนฺ  ปฺ. ปฺจหิ ฉ. ปฺจนฺน ส. ปฺจสุ [ไมท ฆี ะ] ต้ังแต ฉ ถึง อฏารส แจกอยา งนี้.

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนาที่ 75 เอกนู วสี ใน อติ ถลี ิงค แจกอยางนี:้ - เอก. ป. เอกนู วีส [ลงนคิ หติ ] ทุ. เอกูนวสี  ต. เอกนู วีสาย จ. เอกนู วีสาย ป.ฺ เอกนู วสี าย ฉ. เอกนู วีสาย ส. เอกนู วสี าย ตัง้ แต วสี ถงึ ปฺาส แจกอยางน.้ี ตง้ั แต เอกูนวีสติ ถงึ อฏตฺตสึ ติ และต้งั แต เอกูนสตตฺ ติ ถึง อฏ นวตุ ิ แจกตามแบบ อิ การนั ต ใน อิตถลี งิ ค [รตตฺ ิ]. ตง้ั แต เอกนู สฏี ถึง อฏ สฏี แจกตามแบบ อี การันต ใน อติ ถลี ิงค [นารี] [๘๐] ปูรณสงั ขยา นับในลิงคท้ัง ๓ อยา งนี้ :- -------------------------------------------------------------------------- ปลุ ิงค อิตถีลงิ ค นปสุ กลงิ ค คําแปล ปโม ปมา ปม ท่ี ๑ ทุตโิ ย ทตุ ยิ า ทตุ ยิ  ที่ ๒ ตตโิ ย ตตยิ า ตติย ที่ ๓

ประโยค๑ - บาลไี วยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอพั พยศัพท - หนา ท่ี 76 จตุตฺโถ จตตุ ถฺ ี-ถา จตุตถฺ  ท่ี ๔ ปจฺ โม ปจฺ มี-มา ปฺจม ที่ ๕ ฉฏโ ฉฏ ี-า ฉฏ ที่ ๖ สตฺตโม สตฺตมี-มา สตฺตม ที่ ๗ อฏ โม อฏม-ี มา อฏ ม ที่ ๘ นวโม นวม-ี มา นวม ที่ ๙ ทสโม ทสม-ี มา ทสม ที่ ๑๐ เอกาทสโม เอกาทสี-สึ๑ เอกาทสม ที่ ๑๑ ทฺวาทสโม,พารสโม ทวฺ าทสี,พารสี ทฺวาทสม, พารสม ที่ ๑๒ เตรสโม เตรสี เตรสม ที่ ๑๓ จตุทฺทสโม จตฺททฺ สี-สึ๒ จตทุ ฺทสม ที่ ๑๔ ปณฺณรสโม ปณณฺ รส-ี สึ๓ ปณณฺ รสม ท่ี ๑๕ โสฬสโม โสฬสี โสฬสม ท่ี ๑๖ สตตฺ รสโม สตตฺ รสี สตตฺ รสม ที่ ๑๗ อฏารสโม อฏ ารสี อฏารสม ที่ ๑๘ เอกูนวสี ตโิ ม เอกนู วสี ติมา เอกูนวสี ติม ที่ ๑๙ วีสตโิ ม วสี ตมิ า วีสตมิ  ที่ ๒๐ ปรู ณสงั ขยา ท่ีแสดงมาพอเปน ตัวอยา งนี้ แจกตามแบบ การันตใ น ๓ ลงิ ค ศัพทใ ด เปน ลงิ คใ ด มกี ารนั ตอ ยา งใด จง แจกตามลิงคนน้ั ตามการนั ตน้ัน เทอญ. ๑.๒.๓. ลงนคิ หติ อาคม มูลกจั จายนะ หนา ๙๕ สตู รที่ ๓๓๔. กองตํารา.

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ภิ าคท่ี ๒ นามและอัพพยศัพท - หนา ท่ี 77 สพั พนาม ๘๑ สพั พนามน้ัน แบง เปน ๒ คือ ปุริสสพั พนาม ๑ วเิ สสน- สพั พนาม ๑. ปรุ ิสพั พนามน้นั เปน ศพั ทส ําหรบั ใชแ ทนชื่อคนและ สิ่งของท่ีออกชอ่ื มาแลวขา งตน เพื่อจะไมใ หเ ปน การซํ้าซาก นับตาม บรุ ษุ ทที่ านจัดไวใน อาขยาต เปน ๓ คือ ต ศัพท ๑ ตุมหฺ ศพั ท ๑ อมฺห ศัพท ๑. ต ศัพทท ต่ี นน้นั เปน ปมปุรสิ หรือ ประถมบรุ ุษ ชายที่ ๑ สาํ หรบั ออกชือ่ คนและสงิ่ ของ ท่ผี พู ดู ออกชื่อถึง เชน คาํ ในภาษาของเราวา \"เขา\" เปนไตรลงิ ค ทว่ี า น้ี ประสงคเอา ต ศพั ท ทที่ า นใชแ ตล ําพังอยา งเดยี ว เปนประถมบุรษุ . ต ศพั ทท ี่ทาน ประกอบดวยนามนามทเ่ี ปน ประถมบรุ ษุ ก็ดี ดว ย ตมุ ฺห และ อมหฺ ศัพทกด็ ี เปน วเิ สสนสัพพนาม. ตมุ หฺ ศัพทท ่ี ๒ น้นั เปน มชฌฺ มิ - ปรุ สิ หรอื มธั ยมบรุ ษุ ชายมใี นทา มกลาง สาํ หรบั ออกชือ่ คนท่ี ผูพดู ๆ กบั คนใด สาํ หรับออกชอื่ คนน้ัน เชนคําในภาษาของ เราวา \"เจา, ทาน, สู, เอง, มึง\" ตามคาํ สูงและต่ํา, แตใ น ภาษาบาลไี มมคี าํ สูงคาํ ต่ําอยางน้ี ใช ตมุ ฺห ศัพทอยา งเดยี ว ตา ง กันแตมาตราวาวภิ ัตตแิ ละวจะเทานนั้ . อมฺห ศัพทท ี่ ๓ นั้น เปน อตุ ฺตมปรุ ิส หรือ อตุ ตมบรุ ุษ ชายสูงสุด สาํ หรับใชอ อกชอ่ื ผพู ูด เชน คําในภาษาของเราวา \"ฉนั , ขา, ก\"ู ตามคาํ ท่สี ูงและตํ่า แต ในภาษาบาลไี มมีคําสูงคาํ ต่าํ อยางน้ี ใช อมหฺ ศัพทอยา งเดียว ตา ง กันแตส ักวา วิภัตตแิ ละวจนะเหมือน ตุมฺห ศพั ทเ ทานน้ั . ตุมหฺ และ

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ วจวี ิภาคที่ ๒ นามและอพั พยศพั ท - หนา ท่ี 78 อมฺห ศัพทท ง้ั ๒ นี้ แจกเปนแบบเดียวกันทง้ั ปุล งิ คและอติ ถีลงิ ค. [๘๒] วเิ สสนสัพพนามนัน้ คลา ย ๆ กบั คุณนาม แตมีวธิ ีแจก ไมเหมือนคุณนาม แบงเปน ๒ อนยิ ม นยิ ม. ศพั ทเหลา น้ี คือ ย, อฺ, อฺ ตร. อฺ ตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, เอกจฺจ, สพฺพ, กึ, เปน อนิยม. ต, เอต, อมิ , อม,ุ เปน นยิ ม. ย ศัพทน นั้ พจิ ารณาเหน็ วา ไมเปนอนิยมแททเี ดียว เพราะเขากบั ตมุ หฺ อมฺห ศพั ทก ็ได แตเมื่อประสงคแ ปล ย ศพั ทว า \"ใด\" แลว กด็ เู หมอื น เปน อนิยมแท. วิเสสนสพั พนาม ๒ อยาง ท่ีกลาวมาแลวนี้ เปน ไตรลิงค แจกไดท ง้ั ๓ ลงิ ค ในสพั พนามท้ังปวงไมมอี าลปนะ. วิธแี จกปรุ ิสสัพพนาม [๘๓] ต ศพั ท ใน ปลุ ิงค แจกอยางน:้ี - ---------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห.ุ ป. โส เต ทุ. ต น เต เน ต. เตน เตหิ จ. ตสฺส อสฺส เตส เตสาน เนส เนสาน ปฺ. ตสสฺ อสมฺ า ตมหฺ า เตหิ