PBD

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 1 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมิปัญญาไทยทรงคุณคา่ สู่วิถกี ารดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 2 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมิปัญญาไทยทรงคุณคา่ สู่วิถกี ารดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา้ เจ้าอยู่หวั พระมหาเจษฎาราชเจ้า พระบิดาแหง่ การแพทย์แผนไทย “พระบิดาแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมิปญั ญาไทยทรงคณุ ค่า สวู่ ิถกี ารดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

้านไท“พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” ้ืนบกบั ภมู ปิ ัญญาไทยทรงคณุ ค่า สูว่ ิถกี ารดูแลสขุ ภาพอย่างไทย ทย์พISBN : ๙๗๘-๖๑๖-๑๑-๓๗๓๐๔ ะแพทปี่ รกึ ษา ไทยแล างเลือกนพ.เกียรติภูม ิ วงศ์รจติ อธบิ ดีกรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก นพ.ปราโมทย ์ เสถยี รรตั น์ รองอธบิ ดีกรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ผน ย์ทนพ.สรรพงศ ์ ฤทธิรักษา รองอธิบดีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ย์แ พทนางเสาวณยี ์ กลุ สมบรู ณ์ ผ้อู ำ� นวยการกองค้มุ ครองและส่งเสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทย์ พท ารแแผนไทยและแพทย์พื้นบ้านไทย าการแ และกบรรณาธกิ าร : ดร.นนั ทศักด์ ิ โชตชิ นะเดชาวงศ์ ิปัญญ ไทยพท.ศราวฒุ ิ จันดี รมิ ภูม ย์แผนพิมพ์ครงั้ แรก ่งเส พทพมิ พ์ท ี่ : มถิ ุนายน ๒๕๖๑ กองคุ้มครองและสกรมการแจดั พมิ พ์โดย : ห้างห้นุ สว่ นจ�ำกัด พิมพ์งาม โทรศัพท์ ๐ ๒๐๓๓ ๕๗๒๗ : กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย และแพทยพ์ น้ื บ้านไทย กรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ โทรศพั ท์ ๐ ๒๑๔๙ ๕๖๐๘ โทรสาร ๐ ๒๕๙๑ ๑๐๙๕ http://ptmk.dtam.moph.go.th “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กบั ภูมิปญั ญาไทยทรงคุณคา่ สูว่ ถิ กี ารดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

บทเกริ่นนำ� พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาเจษฎาราชเจ้า ทรงมี พระมหากรุณาธิคุณ ล้นเกล้าล้นกระหม่อม แก่พสกนิกรชาวไทยนานัปการ พระราชกรณยี กจิ ทส่ี าํ คญั ยง่ิ ประการหนงึ่ คอื การรวบรวมองคค์ วามรดู้ า้ นการแพทย์ ไทแผนไทยมาเผยแพรใ่ นวงกวา้ ง ทาํ ใหภ้ มู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยเปน็ รากฐานดา้ น ้ บ้านสาธารณสุขของชาติไทย และตามหลักฐานจารึกแผ่นศิลาว่าด้วยการปฏิสังขรณ์ ืนวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามราชวรมหาวหิ าร ครงั้ รชั กาลที่ ๓ จลุ ศกั ราช ๑๑๙๓ ซ่ึง ย์พตรงกับวันที่ ๒๙ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๓๗๔ พระองค์เสด็จพระราชด�ำเนิน ณ พทวัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลารามราชวรมหาวหิ าร และทอดพระเนตรเหน็ พระอโุ บสถ ละแ กพระวิหารต่าง ๆ ช�ำรดุ ทรดุ โทรมเปน็ อันมาก จึงมีพระบรมราชโองการใหร้ ื้อ และ ไทยแ างเลือปฏิสังขรณ์ รวมท้ังได้ส่ังการให้นักปราชญ์ ผู้รู้มารวบรวมองค์ความรู้แขนงต่าง ๆ จ�ำหลักจารึกลงในสมุดไทย แผ่นศิลา รวมท้ังองค์ความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย ผน ย์ทติดประดบั ไวต้ ามศาลารายภายในบรเิ วณวดั ย์แ พท ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยนบั เปน็ สมบตั ขิ องชาติ ดำ� รงคงอยคู่ สู่ งั คมไทย พท ารแและรบั ใชส้ งั คมไทยมาชา้ นาน หากไมไ่ ดร้ บั การอนรุ กั ษ์ คมุ้ ครองหรอื ประกาศใหท้ ราบ ารแ ะกโดยท่วั กนั และสนบั สนนุ ส่งเสรมิ การนำ� มาใช้ประโยชน์ อาจท�ำใหภ้ มู ปิ ัญญาประจำ� าก แลชาตไิ ทยสญู หายได้ ดงั นน้ั การกำ� หนดใหม้ ี “วนั ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยแหง่ ชาต”ิ ิปัญญ ไทยในปปี ฏทิ นิ ของชาตไิ ทย ตรงกบั วนั ท่ี ๒๙ ตลุ าคม ของทกุ ปี และการยกยอ่ งเชดิ ชู ถวาย ูม ผนพระราชสมญั ญานามลน้ เกลา้ ราชกาลท่ี ๓ เปน็ “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” รมิ ภ ย์แจะส่งผลให้เกิดประโยชน์ต่อชาติบ้านเมือง และราษฎร รวมถึงเป็นการกระตุ้น ่งเส พทปลูกจิตสำ� นกึ ใหช้ าวไทยทงั้ ชาติ รวมทงั้ สงั คมโลกไดร้ จู้ กั และตระหนกั ในคณุ คา่ ของ ะส ารแภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยอนั เปน็ ภมู ปิ ญั ญาประจำ� ชาตทิ ม่ี มี าชา้ นาน ล กกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก จึงได้จัดพิมพ์หนังสือ รองแ กรม“พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย”...กบั ภมู ปิ ญั ญาไทยทรงคณุ คา่ สวู่ ถิ กี ารดแู ล ค สขุ ภาพอยา่ งไทย... เพอ่ื ประชาสมั พนั ธ์ เผยแพรพ่ ระราชประวตั ิ พระราชกรณยี กจิ งคุ้ม ในพระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระมหาเจษฎาราชเจา้ ใหพ้ สกนกิ รคนไทย อ ไดต้ ระหนกั รู้ และสำ� นกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ อนั สงู ยงิ่ ทส่ี รา้ งคณุ ปู การตอ่ แผน่ ดนิ ก ไทยใหร้ าษฎรอ์ ยดู่ มี สี ขุ จวบจนปจั จบุ นั คณะผจู้ ดั ทำ� กองคมุ้ ครองและส่งเสรมิ ภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พื้นบ้านไทย มิถนุ ายน ๒๕๖๑ “พระบิดาแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ปิ ญั ญาไทยทรงคณุ ค่า ส่วู ถิ ีการดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

สารบญั กองคุ้มครองภแพูมสรปิละาัญะบยสญธากทา่งารรสไผเ.ทมม.สส.พยเากพดรทัฒนจ็มิรารภนะพรทงภรมูาคแรีส่ารริูมะุณดุชพะู้สนแิปบปค่วู่ังัทหา่บริถเญกง่ะีกกย:พลวาญาภ์แ้าตัรรรมู๑๒๑เิดะแาจผพ๒ปิมูแกพา้ ๕๑๔รัญหนลอทาะาสยญยรรไกุข่หูาแ์ทแารภชวัผกณุพยากนาพพารแรไทรธณทอไะลคิหยยยยมุณว่าะแกี์แหค้งลกิจาไรผะ.ทเาแู.สจ.ยนรพษา.แธ.ทไฎ.าทยพารแ์รณยทาผชแสนยเขุไจล์ททา้ ะยาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 6 “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กบั ภูมิปัญญาไทยทรงคณุ ค่า สวู่ ิถีการดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 1 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมิปัญญาไทยทรงคุณคา่ สู่วิถกี ารดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

พระราชประวัติ พระราชกรณยี กจิ กองคุ้มคขเ๒ต .(ปพโจสพ ปเแตพรจ.เมป.มึจลง้ึนารรร๓รรรา้ทออื่ โระมา้งะเว้ะะะจเ๓ปดกพี่สดกจปเกสนงมพเอพจ๐็รรจเอับ็ตูต็ุดนามหแรรกมพดณ้ามมานิรมะพาแะลหแลเรมมัชีวล้นักบากบระ้ารหลพูกเพพา่าสรมลษพิฯมดะเวะเรารดม่งมรร้าธ“พงอมื่าทัตุะดทาสะ๑ะ่ือัอฯยอเพขหปบหรธรกาชสบบทศิ๐ขสเ้ึน่เะงยิพีมเานาั้จดจลรารารรอรบท์เมออ่ทุเเั้ดทีย็าจศิสทครงปะองมสาุมปสฟธมผอหพชันสุเพ�่ำสม็กนทมศดเร นอ้ลากมกทิธรมจ)รพเสกัเาณฯา้หจ็วกีผดาเรเะด้าเมิาดรมชรสนชดลเในจ็ชพบือ“าาสะรจ็ดนเกภแ็จพทภขวชกดานากวอพจพ็แรพราลพชณรย่ีท็จยรรงพูลมม๓้วระ๒ะิธใ๔ทรรพพมสคะยัะรุณหหนรพีผะ๓าพิบัปมน์พรเแะนช้ลนปปทจุน่ังัะ๔ทะร”รเณน้ัหง่ัรสญว้รวาดธีั่ามงาะเพบ๙เะกง่มะงกธยชเกยช็จะอุทรกรวย็อตสบญอิคคลสพลแิดสงาั์าดแลังธิตศู่อดตัาค้มรมมุณชรชค้าพเ้าแิราเั้มฟงาิ์กภลเะผจววงแเเตสนดรกเาา้็เจจิพศแเพาั้งงวลสส่ะุนจป็ี้จดเน้าอบศหา้ลุาวมท้มศดพเหฬุท็น้วอยม์จจอวลา่ือรเธ็จรไยราเรยดหู่งึอร่ืกั้าีพรยพไทยะง่แโแ๒ไูจ่็หสปววันรลัตอบดยีพรมพูห่น๒ัไีกัถวพกจยภนม้ดระงท้รจพรจาม�ำ.หมวัากศีชฟ๓แะาะะยนัพนรทหลเชามานอศ้มา๐.ปะรทรมรัาพย.นสลอ่ จรมง.มีพยร็สนรรงดแดกสมีคุฬนาหษาระ์ถรคพ์แ�ำทนลาุห์จยชาาะพาาะาลรกรารา่ีึุงาค้ฬโปเชม๓ผงาไถสจะณลมมราลนพนิกจมท๑ทมษรหกีสใบยนรึาางมรานเรวฎกมแผดาไยะแชาเงพัดใ“ณดไาจุลนลีจเ็นไอยนโครจทรรา้ด้พรย์แพอะาิุสวถขาจาณุะรั้บคษพศทรรชึรชงชณยออผบั ทมเสะเชริยรตสรมเฎงลก๗อะแจะใงั้นยยีาทิคพมน่ืยอนาพาทยาั้ร๒มศมห์ธารทุ ลนราพยี่รพ์ท”ไทภพราสมทธชกิพะารดทพระรถา่ีสรศ่อรใวาากชะาาระยาหระมกงัแมัธงมเบรยงะปอหรเรเรเ้เรริเเุณปจปดยดษายีพนงจาเาาล”นท็น็คิมมศชชช็้าจ้ลาาาาัง์ทือยก์พ้ืนบ้านไท ต่อมาในปพี ุทธศกั ราช ๒๓๕๖ ขณะพระชนมายุได้ ๒๖ พรรษาสมเด็จ พระบรมชนกนาถ ทรงสถาปนาให้ข้ึนด�ำรงพระยศเจ้าต่างกรม มีพระนามกรมว่า พระเจา้ ลกู เธอ กรมหมน่ื เจษฎาบดนิ ทร์ ดว้ ยมพี ระปรชี าสามารถในหลายแขนงวชิ า 2 “พระบิดาแหง่ การแพทย์แผนไทย” กับภูมปิ ญั ญาไทยทรงคณุ คา่ สู่วถิ ีการดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

ไมว่ า่ จะเป็นดา้ นพระพทุ ธศาสนา อักษรศาสตร์ รฐั ประศาสนศาสตร์ นิตศิ าสตร์ สถาปัตยกรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้าน พาณิชยศาสตร์ และเศรษฐศาสตร์ ท�ำให้เป็นที่วางพระราชหฤทัยจากสมเด็จพระบรมชนกนาถ ให้ก�ำกับราชการโดย ดำ� รงตำ� แหนง่ สำ� คญั ๆ ในกรมตา่ ง ๆ เชน่ กรมทา่ กรมพระคลงั มหาสมบตั ิ กรมตำ� รวจ และยงั ทรงทำ� หนา้ ทพ่ี จิ ารณาพพิ ากษาคดคี วามแทนพระองคอ์ ยเู่ สมอ จงึ ทำ� ใหท้ รง รอบรงู้ านราชการต่าง ๆ ของแผน่ ดินเปน็ อยา่ งดี ไท ช่วงปลายรัชกาลท่ี ๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงมี ้านพระอาการประชวรหนกั ทรงเซอ่ื งซมึ ตรสั อะไรมไิ ด้ ทรงประชวรพระวรกายอยนู่ าน ้ืนบเพียง ๘ วันจนกระท่ังวันที่ ๒๑ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๓๖๗ เสด็จสวรรคต ย์พในยุคสมัยนั้นยังไม่มีการเขียนก�ำหนดกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบสันตติวงศ์ ทโดยมไิ ดท้ รงมอบพระราชสมบตั ใิ หแ้ กพ่ ระราชโอรสพระองคใ์ ด พระบรมวงศานวุ งศ์ ะแพและขนุ นางผใู้ หญจ่ งึ ประชมุ ใหญห่ ารอื ทปี่ ระชมุ ใหค้ วามเหน็ วา่ ในเวลานนั้ พระนคร แล ือกยังคงตงั้ ขึน้ ไดไ้ มน่ านนัก เห็นทวี า่ การศึกสงครามฝ่ายพมา่ รามัญยงั มที ีทา่ ว่าจะเกดิ ไทย างเลอยนู่ นั้ จงึ เหน็ ควรอญั เชญิ พระราชโอรสพระองคโ์ ต และยงั มพี ระชนมายมุ าก พรอ้ มดว้ ย พระปรชี าสามารถหลายดา้ น ด้วยทรงมคี วามรู้ความชำ� นาญทางดา้ นการปกครอง ผน ย์ทเปน็ อยา่ งดี เนอ่ื งดว้ ยสนองพระเดชพระคณุ ในรชั กาลสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั ย์แ พทมาเป็นเวลานาน แล้วลงมติกันว่าควรถวายพระราชสมบัติให้แก่พระเจ้าลูกเธอ พท ารแกรมหม่ืนเจษฎาบดินทร์ สบื ราชสมบตั แิ ทนเปน็ พระมหากษัตรยิ ์รัชกาลท่ี ๓ แหง่ ารแ ะกราชวงศ์จักรีไทย พระนามว่า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ในวันที่ าก แล๒๑ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๓๖๗ ข้ึน ๗ ค�่ำเดือน ๙ ปีวอก มีพระชนมายุได้ ิปัญญ ไทย๓๗ พรรษา และประกอบพธิ บี รมราชาภเิ ษก ไดจ้ ดั ขนึ้ ในวนั พฤหสั บดี ขนึ้ ๔ คำ�่ เดอื น ๙ น(ตรงกบั วันที่ ๒๙ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๓๖๗) รมิ ภูม ย์แผ พระนามตามพระสุพรรณบัฏของพระบาทสมเด็จ ่งเส ทพระนง่ั เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ไดจ้ ารกึ ตามพระนามในพระสพุ รรณบฏั ะส ารแพของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ก่อน โดยออกพระนามเต็มตามอักขระตัวเขียนเดิมที่เขียนใน งแล รมก พระสุพรรณบัฏ (ศุภชยั และชยันต,์ ๒๕๕๙) วา่ ... รอ ก “พระบาทสมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชรามาธบิ ดี ศรสี นิ ทร ค บรมมหาจักรพรรดริ าชาธิบดนิ ทร์ ธรณินทรธราธริ าช รตั นากาศ งคุ้ม ภาสกรวงษ์ องค์ปรมาธิเบศร์ ตรีภูวเนตรวรนารถนายก กอ ดลิ กรตั นราช ชาตอิ าชาวไศรย สมทุ ยั ดโรมนต์ สกลจกั รวาฬาธเิ บนทร์ สรุ เิ ยนทราธบิ ดนิ ทร์ หรหิ รนิ ทราธาดาธิบดี ศรวี บิ ลุ ยค์ ุณอคณษิ ฐฤทธริ าเมศ วรมหนั ต์ บรมธรรมกิ ราชาธิราชเดโชไชย พรหมเทพาติเทพย นฤบดินทร์ ภูมนิ ทรปรมาธเิ บศร โลกเชฐวสิ ทุ ธริ ตั นมกฏุ ประเทศคตามหาพุทธางกูร บรมบพติ ร” 3 “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กบั ภูมปิ ัญญาไทยทรงคณุ คา่ สูว่ ถิ ีการดแู ลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มคทจสกพทพ พสใซพโแใยสโพ สรดนนปนมมรดึ่็งผยรร.รรรอศยบปรา้เดงเุะกเบะัาังนะรดดร.งดสพวจับไศโรงพ่มิกผเจ็จ็๒ทมว่เรกะจรกาากตรแะัรงพพนพรทะ๓่บพุสทง๋ ะกหุลัง้ณพรมรพโเทุงนั่แ๒นัสบธแลามรสลา้ะะเขรธารารมงลม๕ตฯปตงนงิ่ันอทะะศรโทตทกุทจว้เอื่ป่ตงั่รง่ัปดงมอา–ลใอนาำ่า�สเพเาพีาอหกสจ็งเกกรนนกจ้อสแใทธกร๒าค่ทุงลพนฉ้ดลหกสบรุดละครฏศแา์๔้าาธ้าะล้ราเเทำ้�รำบ�ว้ศาเนงมกลเหะศรห๑จอรชัจสแจาพรานบาว้พลางกัุ้ลงนสรา้๑ทตเกอร้ราพอสรพูบอัร้ทัืดุกามแบ่สะยณยทแนารมิหยาฯรแธฐยกัรมรสูให่ะูลชารห่ะูยจหนาปารผ่ณจเภศสวะงัดอชกนอวัาญยใู้้ฏทแ๒นมแาปนปจ็หทาทดาาวูมสิรส่ท๔๓พี พพฏะรฏกพฟา่้าามงงแันาบา๒ต๗รงบนิรริสนิปไบวขา้ีลกมราะทาะ่ะััง๕ัทดพจตัแรำ�ะอใ้:างรเญนมขง.้ัณฬนุเกธิพแมรอย๒ราพสๆห.รงเั่ยระบ่ราาอื่ชวม์เร่บูเนณ้ิ๕ญ.ญ็รลาสชับกคโภดคุัะ์ศปแอ่ืูรม.ลเ๕มสล.าแ์รจพาพคเร.คพีณกาอชระอมาม้๘ยลษ(ผทัลรรรปเมุทยเกต ยใัรศะปส)จะะฎทธ้งั นมร่หูธนาุพพกานเ้รทาาาฏว่ัะชโชเเศิาออา่แรรขนาปคิลไี่มวริตสรปไูกัชยปะาสสกตตยัรฯีกาพทุัแงชหถร่กบูนรก่พดศหปิชาขานเมัาวศุ้แัาะลจใาพรรา่ยไชรงไวทเหภมลสสาา้้งบดะปดวเณมิ แำ้้์�ตพอ๒้ทรทรู้น็ คลรา์ัณมบิ่วฒัอ๓รลมญั์รยวัดเะกดเ๙งัาตดัเสะยพพาคป์แมมิ๑พระรลรกนร็นเจ็จรเบะผมาะหวซะงึลาเวูรอ่ืลเมลง่ึนเธงนชาชรณคาจกพัีตแศตตนแระฐรรปลรไคพุุงพ้ัาเาเะทว้รฏพหแหนนนรนบงั้ ผิ็นสน็ทมวขใยรเทน่หมังิมไถอาปรมดแขดลกญงึงงร็นยว้คพรพมกนิ าใ่ ล่ากวณนงรว์ัทชพรลาคะาา่ะแโะร์อมักออลรากผะ๓ีกชแษาางในงร่บ๐ำหกรร�เณณุ ดลพารเาาาญปดทนมมุิยะลราี่ทือยก์พ้ืนบ้านไท ในฤดูส�ำเภาออก ก็พระราชทานข้าวกล้องมอบให้ จนุ้ จลู ำ� ละ ๕๐ ถงั บา้ ง ๑ เกวยี นบา้ ง ออกไปใหท้ านคนยากจนทเี่ มอื งจนี 4 “พระบดิ าแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมปิ ญั ญาไทยทรงคุณคา่ ส่วู ถิ ีการดแู ลสขุ ภาพอยา่ งไทย

ในสว่ นคณะสงฆ์ ทรงทำ� นบุ ำ� รงุ คณะสงฆเ์ ปน็ อยา่ งดี พระราชทานเงนิ เดอื น ใหอ้ าจารยบ์ อกคมั ภรี พ์ ทุ ธวจนะแกพ่ ระภกิ ษุ สามเณร แมบ้ ดิ ามารดาของพระภกิ ษสุ งฆ์ ทส่ี อบไลไ่ ดเ้ ปรียญกท็ รงอุดหนนุ เลย้ี งดู ทรงเอาพระราชหฤทยั ใส่อย่างย่งิ คอื การท่ี ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ใหส้ รา้ งบรู ณะพระอารามขึ้นมากมายทงั้ ในพระนคร และหัวเมอื ง กับท้ังยงั ทรงสนบั สนนุ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ ขา้ ราชบริพาร คหบดี ช่วยกันสร้างวัดเพื่อให้เป็นศูนย์กลางในการปฏิบัติศาสนกิจท้ังของพระสงฆ์ ไทและอาณาประชาราษฎร์ ้าน พระอารามในรัชกาลนี้ล้วนตกแต่งด้วยฝีมือช่างศิลป์ฝีมือประณีตท่ีทรง ้ืนบพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ให้สง่ เสริมฟน้ื ฟูขึ้นหลายสาขา ซ่งึ มที ัง้ งานช่างอย่างโบราณ ย์พและแบบทที่ รงพระราชดำ� รขิ นึ้ ใหม่ คอื การนำ� ศลิ ปะจนี ผสมสานกบั ศลิ ปะไทยเพอื่ พทความสวยงาม คงทนถาวร รวมทั้งเขียนภาพจิตรกรรมตกแต่งฝาผนัง และสร้าง ะแพระพทุ ธรปู ประดิษฐานประจ�ำพระอารามไว้หลายแหง่ ไทยแล างเลือก พระองคบ์ �ำเพญ็ พระราชกรณียกจิ ดา้ นศาสนาทส่ี ำ� คัญ คอื ... ๑. ทรงสร้างและบูรณปฏิสังขรณ์วัดวาอารามเป็นจ�ำนวนมาก ท้ังใน ผน ย์ทเมืองหลวงและหวั เมือง วัดท่ีทรงสรา้ งใหม่ ๓ วดั บูรณะปฏสิ ังขรณ์อกี ถึง ๓๕ วดั ย์แ ทวัดท่ีทรงสรา้ งคอื วดั เฉลิมพระเกยี รต,ิ วัดเทพธดิ าราม และวดั ราชนัดดาราม ส่วน พท ารแพวัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดสุทัศน์เทพวราราม ารแ ะกก็ทรงปฏสิ งั ขรณเ์ สรมิ สรา้ งดจุ ดงั วา่ สรา้ งขน้ึ มาใหม่ นอกจากนยี้ งั ทรงสรา้ งพระธาตเุ จดยี ์ าก แลคอื พระปรางค์ และพระเจดยี ท์ สี่ ำ� คญั คอื พระปรางคว์ ดั อรณุ ราชวราราม พระเจดยี ์ ิปัญญ ไทย๒ องค์ ในวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม สว่ นอทุ เทสกิ เจดยี ์ เชน่ พระพทุ ธรปู กท็ รง นสรา้ งไว้มากมาย รมิ ภูม ย์แผ ๒. ทรงสรา้ งพระไตรปฎิ กไวไ้ ม่น้อยกวา่ ๗ ฉบบั คอื ฉบับรดนำ�้ เอก ่งเส ทฉบบั รดน�้ำโท ฉบับทองน้อย ฉบับสรุปย่อ ฉบับอักษรรามัญ ฉบับเทพชุมนมุ และ ะส ารแพฉบับลายกำ� มะลอ เป็นตน้ ล ก ๓. ทรงบำ� รงุ การศกึ ษาพระปรยิ ตั ธิ รรม เพอื่ สรา้ งเสรมิ ความรขู้ องพระภกิ ษุ กองคุ้มครองแ กรมจนการศกึ ษาพระปรยิ ัตธิ รรมในพระพทุ ธศาสนาแพร่หลายรงุ่ เรอื งเป็นอยา่ งยิง่ 5 “พระบิดาแหง่ การแพทย์แผนไทย” กับภมู ิปัญญาไทยทรงคณุ คา่ สูว่ ถิ กี ารดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มคเหเกใแปพตส รขใ รชกหหักนลึ้ิ้านอ้ัวุทน่อิดส้รษะงม้สเอ้ไธรจมทวทคงาดุาปศ้ีผล้เือำ�ำพ�วงลงปแักอ้าศสเงาืนงรม็นมรจตงกึมะลกอืาคลแเเะสแสเในมกงชรใมนวะผงตัมชคนอืียานันัคื่อรย่าพสมรงรน่เ๒ชัรตยกกงัมฉตตันาอ่งมส๓พดกแาอืะอิ่ยรมธมศีรรลเ๗งเกนิศ์ทหกมชะากศึัยญสะ๖นัสาบัิงรวักแพึกใวกงเา�ณำรชเพผทเสรมพนวชหช้คแมิพ่ามะงรอือรน่้ารลา้ทบคาร่ราางะับภขงะาตะณรปารเแราเแจเบงั้งใทาูามมขักายจา้หผแพพรมชสเือมษอข่นตมิปรไญเมกงกันรใ์ตมปัส่ะเดทนตเเับดวุญมตกดปิลนค้ใค่งชทรยรรยหัจ็่ีย็อนศืรเาญรณุกีกพทล้อแน์เ์นแกสงเขับรมยหรราแย้ีพบภุาือ่งุละงโอผู่เืง่ปยาฏรศปปงนกพเนางพวะลรใจ็นนวรขรล่งัยีากนอีขางนดัเนัะปงกรกูรนยเึ้ปเไเทกจธขชกมณุกลธุทไแีเหบน์รัม่ตนปดลยา้ตาุณรทุริสลพเยปนใีา้ายโ่อจีนรุขจปฯสาวี้าก้าแแเ์หโนดรทจกรปรอ�ำนใปลา้วัึด้วงถันหน็ปลยงะรยเทยะเงึปกม้กหู่ต่นัญดกสะรเอ์แ้บออืรัวเลเมวรงทรมกกวงฏง้านพยัือผาใทสมลพฯเนาตรมรำศ�บ้าทพัรเนบดรหน้ะอ่ืฯรใะั้งสถนิหรกพกแ่มิไมยไกบัแดใรงึรส้มทุหทาห�ำพหงุดุณ้ทรีขธปมปาร้ยวน้าัศ้อรยเขาตัน่ัทเจังกจสงกัมขโน้ึนเแลษบปบจิรปรอัดืยไโาือา้ฎารสงปรกุบแลดชนช์ทพาอาดสยสตนัาบรขะงรเนิง้๒รู้ยราากปะป้ึนถ.บแท๓ทะช.งลทนัึงเร.เเระ๖เปขมว้พาานน่ีเจไ์เ๙็นน้นัมฯอื่ลดล้าา่ังท้ ือยก์พ้ืนบ้านไท เมืองขึ้นมหาดไทย และข้ึนกรมพระกลาโหมขึ้นหลายเมือง ท�ำให้บ้านเมืองขยาย อาณาเขตกวา้ งขวาง และเจรญิ รงุ่ เรอื งขน้ึ 6 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ัญญาไทยทรงคุณค่า ส่วู ิถีการดแู ลสขุ ภาพอยา่ งไทย

“เศรษฐกิจของชาติ บา้ นเมือง คอื เสาหลัก ทส่ี �ำคญั ย่งิ ” เมอื่ พระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ขนึ้ ครองราชสมบตั นิ นั้ สยามประเทศ ตกอยู่ในภาวะยากจนเป็นอันมาก เนื่องจากเม่ือต้นกรุงรัตนโกสินทร์ประเทศไทย ไทได้ใช้เงินจำ� นวนมากมายมหาศาลเพือ่ ทำ� นุบำ� รุงบา้ นเมอื งขึ้นมาใหม่ ประกอบดว้ ย ้านกรงุ ศรอี ยธุ ยาสญู เสยี ทรพั ยส์ นิ จากการพา่ ยแพส้ งคราม พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา้ ้ืนบเจา้ อยหู่ วั จงึ ตง้ั ระบบการจดั เกบ็ ภาษขี น้ึ มาหลายอยา่ งเพอื่ หาเงนิ เขา้ ทอ้ งพระคลงั หลวง ย์พในรชั กาลของพระองค์ รฐั มรี ายไดเ้ ขา้ ประเทศหลายอยา่ ง คอื จงั กอบ อากรฤชา สว่ ย พทภาษี เงนิ คา่ ราชการจากพวกไพร่ เงนิ คา่ ผกู ปข้ี อ้ มอื จนี เปน็ ตน้ รายไดข้ องรฐั มเี พม่ิ ะแมากขึ้นกว่ารัชกาลก่อนทั้งนี้เนื่องจากการเปล่ียนแปลง และการปรับปรุงการเก็บ ไทยแล างเลือกภาษอี ากรจากรปู ของสนิ คา้ และแรงงานเปน็ การชำ� ระดว้ ยเงนิ ตรา และทส่ี ำ� คญั คอื ภาษีทีต่ ั้งขนึ้ มาใหม่ถงึ ๓๘ อยา่ ง ผน ย์ท การเกบ็ ภาษอี ากรภายในประเทศน้ี พระบาท ย์แ ทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงตง้ั ระบบการเกบ็ ภาษี พท ารแพโดยให้เอกชนประมูลรับเหมาผู้ขายไปเรียกเก็บภาษี ารแ ะกจากราษฎรเอง เรียกว่า เจ้าภาษีหรือนายอากร าก แลซงึ่ สว่ นใหญช่ าวจนี จะเปน็ ผปู้ ระมลู ได้ การเกบ็ ภาษดี ว้ ย ิปัญญ ไทยวธิ กี ารนที้ ำ� ใหเ้ กดิ ผลดหี ลายประการในดา้ นเศรษฐกจิ นท้ังสามารถเก็บเงินเข้าพระคลังมหาสมบัติได้สูงแล้ว รมิ ภูม ย์แผยงั สง่ ผลดที างดา้ นการเมอื งอกี ดว้ ย คอื ทำ� ใหเ้ จา้ ภาษี ่งเส ทนายอากรทสี่ ว่ นใหญเ่ ปน็ ชาวจนี นน้ั ความจงรกั ภกั ดี ะส ารแพตอ่ องคพ์ ระมหากษตั รยิ ์ และมคี วามผกู พนั กบั แผน่ ดนิ ไทยแนบแนน่ ขน้ึ ล ก รายไดจ้ ากการคา้ สำ� เภานนี้ บั เปน็ รายไดท้ สี่ ำ� คญั ยง่ิ อกี ประเภทหนง่ึ เนอื่ งจาก งแ รมเศรษฐกจิ ของประเทศมเี สถยี รภาพมน่ั คง และรฐั มรี ายไดม้ ากขน้ึ รายไดน้ จี้ งึ ไดน้ ำ� มา รอ กใชใ้ นการทำ� นบุ ำ� รงุ บา้ นเมอื ง การปอ้ งกนั ประเทศ การศาสนา และดา้ นอนื่ ๆ ไดอ้ ยา่ ง ุ้มค เตม็ ที่ ทงั้ ในรชั สมยั ของพระองคเ์ อง และในรชั สมยั ตอ่ มา กลา่ วคอื รายไดข้ องแผน่ ดนิ ใน องค รชั กาลนป้ี รากฏวา่ สงู ขน้ึ มาก บางปมี จี ำ� นวนมากถงึ ๒๕ ลา้ นบาท เมอื่ พระองคเ์ สดจ็ ก สวรรคต เงนิ ในทอ้ งพระคลงั หลวงซงึ่ หมายรวมถงึ เงนิ คา่ สำ� เภาดว้ ย เหลอื จากการจบั จา่ ย ของแผน่ ดนิ มี ๔๐,๐๐๐ ชัง่ และด้วยทรงมพี ระราชหฤทัยหว่ งใยในดา้ นการสรา้ ง และปฏิสังขรณ์วัดวาอารามต่าง ๆ ก่อนท่ีจะเสด็จสวรรคตทรงมีพระราชปรารภ 7 “พระบดิ าแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ิปัญญาไทยทรงคณุ คา่ สู่วถิ ีการดูแลสุขภาพอย่างไทย

ใหแ้ บง่ เงนิ สว่ นนไ้ี ปทำ� นบุ ำ� รงุ รกั ษาวดั ทชี่ ำ� รดุ เสยี หาย และวดั ทสี่ รา้ งคา้ งอยู่ ๑๐,๐๐๐ ชงั่ สว่ นทเ่ี หลอื อกี ๓๐,๐๐๐ ชง่ั โปรดใหร้ กั ษาไวเ้ ปน็ คา่ ใชจ้ า่ ยในการแผน่ ดนิ ตอ่ ไป เงินจำ� นวนดังกล่าวน้ี กลา่ วกันว่าโปรดใหใ้ สถ่ ุงแดงเอาไว้ ต่อมาในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงนำ� มาใชจ้ า่ ยเปน็ คา่ ปรบั ในกรณพี พิ าท ระหว่างประเทศ เมื่อ ร.ศ. ๑๑๒ (พุทธศักราช ๒๔๓๖) จะเห็นได้ว่า แม้สมเด็จ กองคุ้มคแคสแเตใรโคพคพ พห อ“ศดไรพดดห้ออาเลอ่าดลูิแารลรงอร้ยเส้มรวืองเกกะะตะลิะกปนิ มานพอถานกตงไอวั ทบแะถ็นอาื่ มราวดพารงงั้่ัังแพรุงพุกรพจถผพใเา่เรกะพมมิ ากณแสนมาลขจยรู้ทรอรฤพษล้นลรดดะเิะงรรฎ์ระสำ�เงษรอย์า้ทฎวงค็จคบัะชาผอปคุีกิม่ขกเ์ั เ”ิะกมริอดจลำช�แ่าสงด์จษาสใขจราบ้ฤดเีอคงัตหด็นกวทมินะปรออะเ่าตดงทั์กินัดไนว้มไาัพี่คยทน็ยรรงบปททกอลนรขเกีิจ้ออขรหรู่อาบชมกยงทกาาุึน้อสาะฉางงยอนว่ืัเรขเชยีรขูรลกอเอเถสษัจกปยซมงไรนปขณ้ึใ์ปเาพงวดดะบหพฎัวกขู่วก้าม็นิาพคลา์ท้จท็รรรรง้ั่มถารร(ลคทย์รกูรปอาะดัอราภไะาาใ้าะฎะรษรฝพงรแอเีดงมนมเอลท้ังสเทงากีูปีมฎผกงกทุส้พว่แทเยองพูลชยัากยรนา้อธดยร์รงคยิปรรวไกใไรศบ็เแงอจก็ ะมดดสัอู่์งเทังไเรกกัพสสกคนาใญบม้ด่ี้ม็ ะรนันะวพรือยื.อร้มาษหดรสไกห์่คญรมชงงขีรศ.์แีมมระรรมค้ทฎหงุาล่ๆไรอิสาะ๒หตวรผรสารมตหก้๓ตัรพไชาอืักทนปถ์ศนวน๗รวทิษา�ำาอวแา่าางั โข๙ค่ีใรจาไสลเงกชแหทน)ยทายปแว้นสลวอ้ตไา่รัทรงินะาทนพพา่ยุเลยะเงกำ�ทพยเนั้พรา์ใเพงแารรหื่อะททกพิ่มรจู้ื่อ์แอม้จใาศปฉลมกันหยรงลกงีึรทีดการคอาโาะ้มะก์แปกวน่ีัเษยร์กผนีกกะกัคพขรดงั จูฎ้ทตรผิาดาดซม้ึในีมิ าาร�ำรนยขในีสี พกานผกรหชสินแ้ึนว่ ปหน์ หู้ม�าำน้แชนาพในอ้ไี้หรรขุนีทมำน�ชททงงพัพะามกข่ึงุกว่ขสกคยใอลิอพยขยอ.ณืนันทว์องบเช.า์ภจหอหจแาะง.ารกะายลห�มวำมนดัวษษไอลนนิื ิวอกด์้ัทอนเาาลปาจิวบันไ้ตะเไทตยฉนรมารกมตีกแะกย์ยยัดันรง็ด่่ออลเเเงัโเิกท้ีคป้พภวลรเาอไไัปนนืคศ็ดอยจยลรง์ี้ทือยก์พ้ืนบ้านไท ครงั้ แรกโดยพมิ พค์ ำ� สอนศาสนาครสิ ตเ์ ปน็ ภาษาไทย เมอื่ วนั ที่ ๒๖ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๓๗๙ ตอ่ มาปพี ทุ ธศกั ราช ๒๓๘๕ หมอบรดั เลยพ์ มิ พป์ ฏทิ นิ ภาษาไทยขน้ึ เปน็ ครง้ั แรก 8 “พระบดิ าแหง่ การแพทย์แผนไทย” กบั ภูมิปญั ญาไทยทรงคุณค่า สู่วิถีการดูแลสุขภาพอยา่ งไทย

กองคุ้มครอง๒๕พนข แ้ึนร๕บ้ำ�ะลา๑ปรตทะาีคเ๗ชสศาำ�่กธษ ่งพไเเิดดรดหสเารอืมอืริสะลนน๒พิ บกร๙รร๕๒ามิาะท๓ชินรพตภสนแรรวนมูมมงะนัพกาเออิปดยบังัท็ไจุควญงดพนั์ย้ ๖รททญรว์แ๔ะ่ี ม๒ัว่านผพทกั่เงทรั้งมนเราสกษ้อษรน้ิไลาาทแยง้า๕๑นเพยแจ๑๑พแ้าผทวพทอุ นัลยยธรน่ ทะศูะ่ห์แอกรัดักวงงรผเมคาานิสพีชน์รดเสรแส๒็จไะดทส๓ยรพจ็าว๙ยชดารท๔บ�ำรแมรยตุคเวงลร.ต์ทสล.๒ะิรา.าเ๒ริแ๘มงาพื่อชพเนรวสลาะัทนมฬืออบพกิยงกตัคุธา์พิ์ ้ืนบ้านไท 9 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภมู ปิ ญั ญาไทยทรงคุณค่า สู่วถิ กี ารดแู ลสขุ ภาพอยา่ งไทย

กองคุ้มคพ กเถไเ อรปดฉวายอ้ถ็นราา่รลวสยสงงามพาะรแยิมธา้อบรพากะยลรพมรดิรพแใณนะาาะลรรชยปรสาะสะาสพีุขกนกชะแคม่งทุา�เสำรณัญหธทเมกหมมศะสญรญัน่งกัรงอยีการดรรัฐญีกนกาวมิมาเรทาชอาบนรนั้งมาภตารตพ๒แาววร“รูมม๕รัมยินพไีพแะแ๔ดตทิปดอรศล้ำ�๑ัที่พ่พะงญรงคบามร๒พย์ทดทะิดญตร๙์แ้าอราะิเมนยงงแบาผมคอ่ืกหตาก์แีค์ววาทุง่นล่าันารวสกผาราทรมไาคกัม“ทรี่เแนษดมพก๑แจ็าพรขยรพ๖ไพุณะอททแรมยทมางะยาหตทยลถิป์แยรา่อุนุกกัรผะเ์แกจมาปษนกายษนิ าีเผไรนทฎปทาแรานแรย็นพพมรล”แทาหทุไะชทยาธ“พสเภ์แศวจมยมูพกัท้าันนุ พิ”รแทไภยาลพยูชมลอแร์์แทิปดลจผะ๒ลุะาาัญน๕แยรไงไดกึเญ๕ทดพเใ้ไ๘ชชยาวล้้ทือยก์พ้ืนบ้านไท การแพทยแ์ ผนไทยแหง่ ชาต”ิ ตามประกาศสำ� นกั นายกรฐั มนตรี ราชกจิ จานเุ บกษา เล่ม ๑๓๒ ตอนพิเศษ ๑๕๐ ง ลงวนั ที่ ๓๐ มถิ นุ ายน พุทธศักราช ๒๕๕๘ สบื มา ตราบถงึ ปจั จบุ นั 10 “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กับภูมิปัญญาไทยทรงคณุ คา่ สวู่ ิถีการดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

กองคุ้มครอขกพ สไกมแคสขสผเจรกแงหทามาึงอาอผาีค้ราารลแน็รชมารยม้ัเงรงพง่ะนวดแเพรชโีพปแาารปรศยะลจพ็อชัจามราระพรรกลิพลงกทีตนถชะะะะกเธทยี่กาจรายิไอเกรเฐาสะวนทขลารทยแฝ์าโุพานิรกน่าิญรท้แาบผย์ชรศรแ่งณรดใง่ัถรปนรณี่่ังสศรไผะหเเ๓มส้ียวึงทกไลุ่ถงมรบน.สท้รภยรีกวเลงัทย.ารจแ้ือาไายดกัาดพิกจา้.รทธือท.กลมพมเยพพศาา้รธจามิสงาใฐยาะนใรอ.ระราจ้เนมเนารนปตกะาอกะงวผ๑ภะฒันกเวกแิิเ�ดิหอยดำายฏดป๑ชราไัดูมรไหา่แูุคโปาจ็ิสมฏต๙รพปแบพรพรวัณุพณังรนร่จพุิิปส๓ณพใสรรขวระั�ำชทูัพปงนพใ่ะทถะญรบ์ไกาดขนต้ปวกรรเกสนเยณดัยรชัรรวบมิะะดรราลแ์งั่ญงวงณอตม์ะรลวริไมขุ์แเกกจผมะยวกะุพแัหดโม์บวัานายคบเู่้เลตแกแาผงพัาน้ฉกบวไกชวาค้เงลา่ปลทจวรนพักยีเบานนลมะทะจริษะามยทาางมา์ไกา้ขะศำ�เรลฎระี่กไรรดชอใชก่ยอ๒าสแแมาหทาแู้ด้ตยาุฏาลเรรล๙มตัางภ้ย้าสหุ่พูชยา้าพเิายคะรใ่มนัูงสชนวัรนพนงนตราเลเปิกแปนเศาชปลใาุวทื้นจวาแญัพนานส็าิลวยาังา้ิม็รนทลรสหครรญวนยปบพาลผ่ีใแะเมนงมรมเะะคุะหสาม์แู้ทพชกมหือะกสแดคท้มกังพวห่่ีสนทตาเราจงบ็ลผคจา้าทวุราราา่ายฆพทยกบ้าลงแหิเช้งาธแน์แจร์ตนรกที่าพผศงาวผแษะผ์แๆแ่าารวรำ�รสทกัรไรลนนฎยงา่าใามรผมทยาแพหชะมเชกไาฝาชแ์ๆหดผลทต�ำก้รชนฐียดดผนิสมะาทราาายราชมนำ�าวชดไุา๒รแมานเนั้ดีกไษไิหนยแเแแนป๓ชหทจทท้สทาลลพลานิรว๗์าท้ยล๓รูงอารฝะักะมทรเัก๔ะจงยดปมภีหทยมาาปยวเฐทาพนแ็ทีพศูรอมักหฒัพแ์งราร�ำรรงรระรพินผปดึกราพเในาะปงษะชะนหวจงัเกตัญถลเธฏดบบาฐนิมหไาฐท้เ�รวำญบชทิกือีกยารราาตราารทนนิมมึดตกกัิยยจยวรราากิ ์พ้ืนบ้านไท แผนชัลลุกะ (ปลิง) แผนล�ำบองราหู แผนกุมาร และแม่ซ้ือ อีกทั้งมีการจัดสร้าง รูปฤๅษีดัดตน ต้ังไว้ศาลาละ ๔ – ๕ รปู รวม ๑๖ หลงั และยงั จารกึ ตำ� รายาตา่ ง ๆ ตดิ ประดบั ไวใ้ นศาลาทงั้ ๑๖ หลงั 11 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ิปัญญาไทยทรงคณุ ค่า ส่วู ถิ ีการดูแลสุขภาพอย่างไทย

ปีพุทธศักราช ๒๓๗๙ ในรัชสมัยของพระองค์ได้มีศาสนาจารย์ และนายแพทย์ชาวอเมริกัน และอังกฤษเดินทางเข้ามาเผยแพร่คริสต์ศาสนาเพ่ิม มากขนึ้ หนึง่ ในจ�ำนวนนค้ี ือ ศาสนาจารย์ แดน บชี บรดั เลย์ เอ็ม.ดี. หรอื ท่คี นไทย รจู้ กั กนั ดี ในนามของหมอบรดั เลยไ์ ดเ้ ปน็ ผรู้ เิ รม่ิ ใหม้ กี ารปลกู ฝปี อ้ งกนั ไขท้ รพษิ และ การฉดี วคั ซนี ปอ้ งกนั อหวิ าตกโรค และการทำ� ผา่ ตดั ขน้ึ เปน็ ครงั้ แรกในกรงุ รตั นโกสนิ ทร์ เร่ิมมีการผ่าตัดตามวิธีศัลยกรรมแผนปัจจุบัน พุทธศักราช ๒๓๙๐ การใช้ยาสลบ ไทโดยหมอเฮา้ ส์ ้าน ทั้งนี้ องค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ ้ืนบ(UNESCO) ไดป้ ระกาศรบั รองใหศ้ ลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม ราชวรมหาวหิ าร ย์พเป็นมรดกความทรงจ�ำแห่งโลก เมื่อวันที่ ๒๗ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ พทนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณที่ท�ำให้การแพทย์แผนไทยมีความเจริญ รุ่งเรือง ะแเกิดคณุ ูปการแก่ประชาชน ไทยแล างเลือก การถวายพระราชสมัญญานาม “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” แด่พระบาทสมเด็จพระนัง่ เกลา้ เจา้ อยู่หวั พระมหาเจษฎาราชเจา้ ผน ย์ท ตามข้อเสนอและความเห็นของหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องได้แก่ ส�ำนักงาน ย์แ ทราชบณั ฑติ ยสภา สำ� นกั หอสมดุ แหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม เปน็ ตน้ พท ารแพในฐานะคณะกรรมการและคณะทำ� งานกำ� หนดใหม้ วี นั ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ารแ ะกแห่งชาติ ในปีปฏิทินของชาติไทย และก�ำหนดให้ วันท่ี ๒๙ ตุลาคม ของทุกปี าก ลเปน็ วนั ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย จะทำ� ใหภ้ มู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยไดร้ บั ญ ยแการอนรุ กั ษ์ คมุ้ ครอง และตระหนกั ถงึ คณุ คา่ ทบ่ี รรพบรุ ษุ รนุ่ กอ่ นไดส้ งั่ สมจนเปน็ ิปัญ ไทภูมปิ ัญญาท่ไี ดร้ บั การยอมรบั อีกท้ังยงั เป็นการเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเดจ็ ูม ผนพระน่งั เกล้าเจ้าอยู่หัว พระ หาเจษฎาราชเจา้ และกระต้นุ การปลุกจติ สำ� นกึ ให้ รมิ ภ ย์แคนไทยท้งั ชาตไิ ดร้ ู้จกั และตระหนักในคุณค่าของภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ่งเส ทอนั เปน็ ภมู ปิ ญั ญาประจำ� ชาตทิ ม่ี มี าชา้ นาน รวมทงั้ การสรา้ งกระแส และเปน็ กลไก ะส ารแพผลกั ดนั ในการขบั เคลอ่ื นการดำ� เนนิ งาน ตลอดจนการใชก้ ลไกการคมุ้ ครองภมู ปิ ญั ญา ล กการแพทยแ์ ผนดง้ั เดมิ ในระบบบรกิ ารสขุ ภาพ ระบบเศรษฐกจิ และการพง่ึ ตนเอง กองคุ้มครองแ กรมของสังคมไทยอย่างยง่ั ยนื สู่สังคมโลกในระดบั นานาชาติ 12 “พระบดิ าแห่งการแพทย์แผนไทย” กับภมู ปิ ัญญาไทยทรงคุณค่า สู่วถิ ีการดูแลสุขภาพอยา่ งไทย

ความสำ� คัญของตำ� ราแผนนวดของไทย กบั พระบดิ าแหง่ การแพทย์แผนไทย ภมู ปิ ญั ญาการนวดไทยนนั้ นบั ไดว้ า่ เปน็ ภมู ปิ ญั ญาอนั ลำ้� คา่ ทไี่ ดม้ กี ารสบื ทอด กันมาอย่างช้านานของบรรพชนชาวไทย เป็นภูมิปัญญาเพ่ือใช้ในการรักษาโรคที่ ใช้ได้ผลดี และมีความส�ำคัญมาต้ังแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน โดยเชื่อว่าการนวดมี ไทจุดเรมิ่ ตน้ มาจากการชว่ ยเหลอื กนั เองภายในครวั เรอื น เชน่ การนวดของภรรยาใหส้ ามี ้านลกู หลานนวดใหพ้ ่อแม่ หรือปยู่ า่ ตายายมกี ารใชอ้ วัยวะต่าง ๆ เชน่ มอื ศอก เขา่ ้ บและเท้า นวดให้ผู้อ่ืนหรือนวดให้ตนเอง จากหลักฐานพบว่า มีการบันทึกเก่ียวกับ ย์พืนการนวดเป็นลายลักษณ์อักษรเก่าแก่ที่สุด คือ ศิลาจารึกสมัยสุโขทัยที่ขุดพบที่ ทวดั ปา่ มะมว่ ง ตรงกบั สมยั พอ่ ขนุ รามคำ� แหง มรี อยจารกึ เปน็ รปู การรกั ษาดว้ ยการนวด ะแพ สมยั กรงุ ศรอี ยุธยาปรากฏการบันทึกใน ๒ รชั สมัย คือ รัชสมยั ของพระบรม แล ือกไตรโลกนาถ ในกฎหมายตราสามดวง ได้กล่าวถึงการแบ่งสว่ นราชการนาพลเรอื ให้ ไทย างเลหมอนวด จำ� แนกตามต�ำแหนง่ เปน็ หลวง ขนุ หมนื่ พนั และมีศักดินาเช่นเดียวกบั ข้าราชการสมัยน้ัน และรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช การแพทย์แผนไทย ผน ย์ทมคี วามเจรญิ รงุ่ เรอื งเปน็ อยา่ งมาก จนปรากฏในทำ� เนยี บศกั ดนิ า ขา้ ราชการฝา่ ยทหาร ย์แ พทและพลเรอื นทตี่ ราขน้ึ ในปพี ทุ ธศกั ราช ๑๙๙๘ มกี ารแบง่ กรมหมอนวดเปน็ ฝา่ ยขวา พท ารแซา้ ย เปน็ กรมทคี่ อ่ นขา้ งใหญ่ มหี นา้ ทร่ี บั ผดิ ชอบมาก และตอ้ งใชห้ มอมากกวา่ กรมอน่ื ๆ ารแ ะกหลักฐานจากจดหมายเหตุของราชทูต ลา ลู แบร์ ประเทศฝรั่งเศส ได้บันทึกเร่ือง าก แลผนู้ วดในแผน่ ดนิ สยามมคี วามวา่ “ในกรงุ สยามนน้ั ถา้ ใครปว่ ยไขล้ ง กจ็ ะเรม่ิ ทำ� เสน้ สายยดื ิปัญญ ไทยโดยใหผ้ ชู้ �ำนาญในทางน้ี ขึ้นไปบนรา่ งกายของคนไข้ แล้วใช้เทา้ เหยียบ กล่าวกันวา่ นหญิงมีครรภ์มักให้เด็กเหยียบเพอ่ื ใหค้ ลอดบุตรงา่ ย ไมพ่ กั เจ็บป่วย” รมิ ภูม ย์แผ สมยั รตั นโกสนิ ทร์ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ทรงให้ ่งเส ทปฏสิ งั ขรณว์ ดั โพธารามหรอื วดั โพธข์ิ น้ึ เปน็ พระอารามหลวง และทรงโปรดใหร้ วบรวม พตำ� รายา รปู ปน้ั ฤๅษดี ดั ตน ตำ� ราการนวด ให้ ะส ารแเกบ็ แสดงไวต้ ามศาลารายเพอ่ื ใหป้ ระชาชน งแล รมกไดศ้ กึ ษาโดยทว่ั กนั และในรชั สมยั พระบาท รอ กสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ า ค โปรดเกล้าฯ ให้มีการบูรณะวัดโพธิ์ใหม่ งคุ้ม ทรงโปรดใหห้ ลอ่ รปู ฤๅษดี ดั ตนดว้ ยสงั กะสี อ ผสมดีบุกหรือเรียกว่าการหล่อแบบชิน ก ๘๐ ท่า ๘๒ ตน รวบรวมต�ำราการนวด และจารึกสรรพวิชาการนวดไทยลงบน แผน่ หนิ ออ่ นจำ� นวน ๖๐ ภาพ แสดงถงึ จดุ นวดอยา่ งละเอยี ดประดบั บนฝาผนงั ศาลาราย 13 “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กับภมู ิปญั ญาไทยทรงคณุ ค่า สู่วิถกี ารดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

และบนเสาภายในวดั โพธ์ิ เพอื่ เผยแพรใ่ หป้ ระชาชนทว่ั ไปไดศ้ กึ ษา และสามารถนำ� ไปใช้ รักษาตนเองยามเจบ็ ปว่ ยได้ นอกจากนี้ ยังมีเส้นประธานสิบทีเ่ ป็นหลักฐานส�ำคัญของวิชาการนวดไทย ตามทบี่ รู พาจารยไ์ ดม้ กี ารถา่ ยทอดสบื ตอ่ กนั มา เชอื่ กนั วา่ ภายในรา่ งกายประกอบดว้ ย เสน้ ทงั้ ปวงถงึ ๒๗,๐๐๐ เสน้ แตเ่ ส้นท่เี ป็นเส้นประธานหลักของเสน้ ทัง้ ปวงมีเพียง ๑๐ เสน้ เท่าน้ัน เส้นประธานทางเดนิ ของลม ซึง่ เปน็ พลงั ภายในทีห่ ลอ่ เล้ยี งร่างกาย ไทใหส้ ามารถทำ� งานไดต้ ามปกติ เสน้ ประธาน ๑๐ มคี วามสำ� คญั ตอ่ การบำ� บดั รกั ษาโรค ้านด้วยวิธีการนวดรักษา เพราะเป็นโครงสร้างในการน�ำมาใช้อธิบายถึงอาการปกติ ้ืนบและอาการผดิ ปกตขิ องรา่ งกาย โดยเฉพาะความผดิ ปกตทิ มี่ สี าเหตมุ าจากการตดิ ขดั ย์พหรือการกำ� เริบของลม จึงสามารถนำ� หลักของทางเดนิ เสน้ ประธาน ๑๐ มาใชใ้ น ทการตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุของความผิดปกติ อาการท่ีเกิดจากความผิดปกติมี ะแพความสมั พนั ธก์ บั เสน้ ประธานเสน้ ใด รวมทงั้ สามารถกำ� หนดวธิ กี ารนวดรกั ษาทส่ี อดคลอ้ ง แล ือกสัมพันธ์กับเส้นประธานน้ันได้อย่างมีหลักการ และในต�ำราโรคนิทานค�ำฉันท์ ๑๑ ไทย างเลของพระยาวิชยาบดี (กลอ่ ม) พรรณนาลกั ษณะจดุ กำ� เนดิ ของเสน้ ประธาน ๑๐ ย์แผน พทย์ทตำ� รายาศลิ าจารกึ ารแพท ะการแวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม าก แล “ในครั้งท่ที รงพระราชปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนฯ น้ัน ทรงพระราชด�ำริ ิปัญญ ไทยเห็นว่า คัมภีร์แพทย์ต่าง ๆ ที่มีอยู่ขาดตกบกพร่องเส่ือมสูญไป มิได้เป็นเรื่อง ูม ผนอน่ึงเล่าแพทย์ผู้เฒ่าที่ช�ำนาญในลักษณะโรค และสรรพคุณแห่งยานั้นก็มีน้อยลง รมิ ภ ย์แภายหลงั ยากทก่ี ลุ บตุ รจกั เลา่ เรยี นใหช้ ดั เจนได้ และทรงพระมหากรณุ าธคิ ณุ จะใหเ้ ปน็ ่งเส ทหิตานุหิตประโยชน์สมณีชีพราหมณ์ อาณาประชาราษฎร์ในขัณฑสีมาสืบไป จึงมี ะส ารแพพระบรมราชโองการมาณพระบัณฑูรสรุ สีหนาท ด�ำรสั สงั่ พระยาบ�ำเรอราชแพทยา ล กใหเ้ ปน็ ผสู้ บื เสาะแสวงหาตำ� ราลกั ษณะโรคทง้ั ปวง ตามพระราชาคณะ และขา้ ราชการ งแ รมตลอดจนราษฎร์ ผูใ้ ดมีต�ำรายาดีขอใหจ้ ดสรรพคณุ ยาน้นั ๆ มาถวาย เพอื่ จะได้ รอ กตรวจสอบ และจดลงเปน็ ต�ำราไว้ ครั้งนั้นมผี นู้ �ำตำ� รายา สมฏุ ฐาน และวิธบี �ำบัดโรค ุ้มคซึ่งเคยใช้เคยเห็นคุณมาถวายตามพระราชประสงค์เป็นอันมาก จึงทรงพระกรุณา งค โปรดเกล้าฯ ให้จารึกลงในแผ่นศิลาประดับไว้ในที่ต่าง ๆ ศาสตร์ท่ีจารึกไว้มีการ กอ บริหารรา่ งกาย (ฤๅษดี ัดตน) เวชศาสตร์ เภสชั ศาสตร์ หัตถศาสตร์ (แผนหมอนวด) แลได้เปน็ ประโยชน์แกผ่ ู้สนใจในการศกึ ษามาแตบ่ ดั นน้ั ” (ต�ำรายาศลิ าจารึกในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม. ๒๕๕๙) 14 “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กบั ภูมปิ ัญญาไทยทรงคุณค่า สู่วิถีการดแู ลสุขภาพอย่างไทย

กองคุ้มครอภภงแมมูู ลปปิิ ะััญญสก่งรญญเมสกาารมิาไกทรภาแยูมรพทิปไัหทญรยวงญ์แ้คคาผรกุณนูแารพไคทแท่าพยยแท:แ์ลยผะ์แกนผานไรทแไทยพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 15 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภมู ปิ ัญญาไทยทรงคุณค่า ส่วู ถิ กี ารดูแลสุขภาพอย่างไทย

้ืนบ้านไทพระบรมครูชวี กโกมารภจั จ์ ย์พ หมอ ชวี กโกมารภจั จ์ (อา่ นวา่ ช-ี วะ-กะ-โก-มา-ระ-พดั ) บรมครแู หง่ การแพทย์ พทแผนโบราณ เปน็ บคุ คลทมี่ ตี วั ตนจรงิ ในประวตั ศิ าสตรพ์ ระพทุ ธศาสนา เรอื่ งราวชวี ติ ละแ กของท่านมีกล่าวไว้ในพระไตรปิฎกและคัมภีรอร์ รถกถา ไทยแ างเลือ ตลอดชีวิตของหมอชวี กโกมารภัจจ์ ได้บ�ำเพญ็ แต่คุณงามความดี ชว่ ยเหลอื ผู้เจ็บไข้โดยไม่เลือกฐานะ จนได้รับยกย่องจากพระพุทธองค์ว่า เป็นเอตทัคคะ ผน ย์ทผู้เลิศกว่าอบุ าสกทง้ั ปวง ย์แ พท ชวี กโกมารภจั จ์ เปน็ บุตรของนางสาลวดี นครโสเภณปี ระจ�ำเมืองราชคฤห์ พท ารแแคว้นมคธ ในสมยั นนั้ ต�ำแหน่งน้มี ีเกยี รตยิ ศต่างจากในสมัยน้ี นางสาลวดีตง้ั ครรภ์ ารแ ะกโดยบังเอิญเม่ือคลอดบุตรชายออกมาจึงสั่งให้สาวใช้น�ำไปท้ิงแต่อภัยราชกุมาร าก แลพระราชโอรสของพระเจา้ อชาตศตั รไู ปพบเข้า จงึ นำ� มาเลีย้ งเปน็ บุตรบญุ ธรรม ิปัญญ ไทย ชื่อ ชีวก ตั้งขึ้นตามค�ำกราบทูลตอบค�ำถามของพระองค์ท่ีตรัสถามว่า ูม นเดก็ ยงั มชี วี ติ อยหู่ รอื เปลา่ มหาดเลก็ กราบทลู วา่ ยงั มชี วี ติ อยู่ (ชวี โก) สว่ นคำ� วา่ โกมารภจั จ์ รมิ ภ ย์แผแปลวา่ กมุ ารทไ่ี ดร้ บั การเลย้ี งดหู รอื กมุ ารในราชสำ� นกั หมายถงึ บตุ รบญุ ธรรม นนั่ เอง ่งเส ท เม่ือเติบโตขึ้นชีวกถูกพวกเด็ก ๆ ในวังล้อเลียนว่า ะส ารแพเจา้ ลกู ไมม่ พี อ่ ดว้ ยความมานะจงึ หนพี ระบดิ าไปเรยี นศลิ ปวทิ ยา ล กท่เี มืองตักสิลา เพื่อเอาชนะค�ำดูหมนิ่ วิชาที่เลอื กเรียนคอื วิชา งแ รมแพทย์ แตเ่ นอื่ งจากไมม่ คี า่ เลา่ เรยี นจงึ อาสารบั ใชพ้ ระอาจารย์ ครอ กเมอ่ื เรยี นอยถู่ งึ ๗ ปี จงึ ลาอาจารยก์ ลบั บา้ น ระหวา่ งทางอาจารย์ งคุ้ม ใหไ้ ปหาตน้ ไมท้ ไี่ มส่ ามารถนำ� มาปรงุ เปน็ ยาได้ ใหเ้ กบ็ ตวั อยา่ ง อ มาใหด้ ู ผลปรากฏวา่ ชวี กโกมารภจั จก์ ลบั มามอื เปลา่ แลว้ ตอบ ก อาจารยท์ ไี่ มเ่ หน็ ตน้ ไมต้ ดิ มอื มาดว้ ยเพราะตน้ ไมท้ กุ ตน้ ใชท้ ำ� ยาได้ อาจารยพ์ อไดย้ นิ คำ� ตอบจงึ บอกวา่ เจา้ ไดเ้ รยี นจบแลว้ ไมม่ อี ะไร ท่ีจะสอนอกี จึงอนุญาตให้กลับได้...และเป็นหมอ แตน่ ้ันมา 16 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ญั ญาไทยทรงคุณค่า สวู่ ิถกี ารดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

ประเพณกี ารไหวค้ รูแพทยแ์ ผนไทย ถือเป็นเอกลักษณ์ทางประเพณีอันดีงาม ของชาวไทย ทศ่ี ษิ ยใ์ หค้ วามเคารพเทดิ ทนู คุณครูบาอาจารย์ ผู้ถ่ายทอดสรรพวิชา ความรู้ให้กับศิษย์ ด้วยความรัก ความ ไทเมตตา และปรารถนาดี ครจู งึ เป็นบคุ คล ้ บ้านท่มี คี วามส�ำคัญ มีคุณคา่ ต่อประเทศชาติ ืนเพราะในอดตี กาล หนงั สอื หรอื สอ่ื การเรยี น ย์พการสอนยงั ไม่มแี พร่หลาย ดงั น้นั ความรู้ พทจากแหลง่ เดยี วทศี่ ษิ ยจ์ ะไดร้ บั คอื ความรจู้ ากบคุ คลผมู้ คี วามรู้ ความเชย่ี วชาญซงึ่ เรา ะแเรียกว่า “ครู” ถึงแม้กาลเวลาจะผ่านไปจวบจนปัจจุบัน เทคโนโลยีมีความเจริญ ไทยแล างเลือกกา้ วหนา้ ขน้ึ หนังสือหรือสื่อการเรยี นการสอนมแี พร่หลายแลว้ กต็ าม คนไทยยงั คง ใหค้ วามสำ� คญั กบั ครอู ยจู่ นถงึ ปจั จบุ นั ดว้ ย เพราะเหตผุ ลทว่ี า่ ความรทู้ ถี่ า่ ยทอดจาก ผน ย์ทบคุ คลเปน็ ความรู้ที่เปน็ ทกั ษะเฉพาะ เปน็ เทคนคิ พิเศษทเี่ กิดจากการสั่งสมความรู้ ย์แ ทประสบการณ์ และการปฏิบัติจนเช่ียวชาญ ท่ีไม่สามารถถ่ายทอดด้วยตัวหนังสือ พท ารแพหรือสื่อใด ๆ ได้ และที่สำ� คัญคนไทยยังคงใหค้ วามส�ำคัญกับครู จนเปรยี บครูเป็น ารแ ะกเสมอื นแมค่ นที่ ๒ ของศษิ ย์ เพราะศษิ ยท์ ป่ี ระสบความสำ� เรจ็ ไดด้ ว้ ยเพราะมแี มเ่ ปน็ าก ลผู้ใหก้ ำ� เนดิ มีครเู ปน็ ผ้ใู หค้ วามรู้ ความคิด สตปิ ญั ญาช้ที างสว่างใหก้ ับชวี ติ นนั่ เอง ญ ยแประเพณีการไหว้ครูจงึ ยงั คงสบื ทอดตอ่ มาจนกระทัง่ ปัจจุบนั ... ิปัญ ไท “คร”ู มคี วามหมายว่า ผู้ส่งั สอนศษิ ยห์ รอื ผถู้ ่ายทอดความรใู้ หแ้ ก่ศษิ ย์ ซึง่ มีผู้ ูม ผนกลา่ ววา่ มาจากคำ� ว่า ครุ (คะ-รุ) ทีแ่ ปลว่า “หนกั ” อันหมายถึง ความรับผดิ ชอบใน รมิ ภ ย์แการอบรมสงั่ สอนของครนู นั้ นบั เปน็ ภาระหนา้ ทที่ ห่ี นกั หนาสาหสั ไมน่ อ้ ยกวา่ คน ๆ หนง่ึ ่งเส ทจะเติบโตเป็นผู้มีวิชาความรู้ และเป็นคนดีของสังคม ผู้เป็น “ครู” จะต้องทุ่มเท ะส ารแพแรงกาย และแรงใจไม่น้อยไปกว่าพ่อแม่ผู้ให้ก�ำเนิดเลย ซ่ึงในชีวิตของคน ๆ หน่ึง ล กนอกเหนือไปจากพ่อแม่ซึง่ เปรยี บเสมือน “ครูคนแรก” ของเราแล้ว การทเี่ ด็ก ๆ งแ รมจะดำ� รงชพี ตอ่ ไปไดใ้ นสงั คม จำ� เปน็ อยา่ งยง่ิ ทจ่ี ะตอ้ งมี “คร”ู ทจี่ ะประสทิ ธปิ์ ระสาท รอ กวชิ าความรู้ เพือ่ ปพู ื้นฐานไปสู่หนทางทามาหากนิ ในภายภาคหนา้ ด้วย ดังน้นั “คร”ู ุ้มค จงึ เปน็ บคุ คลส�ำคัญทีเ่ ราทกุ คนควรจะไดแ้ สดงความกตัญญูกตเวทติ าต่อท่าน งค ด้วยเหตุนเี้ อง “การบชู าครู” หรอื “การไหว้ครู” จงึ เป็นประเพณสี �ำคัญที่มี กอ มาแตโ่ บราณ และมีอยู่ในแทบทกุ สาขาอาชพี ของคนไทย ถอื เป็นพิธีกรรมท่แี สดง ความเคารพ และระลกึ ถงึ พระคณุ ของบรู พาจารย์ ครอู าจารยผ์ ปู้ ระสทิ ธิ์ วชิ าความรู้ ท�ำให้เราสามารถน�ำไปประกอบวิชาชีพ สร้างความเจริญรุ่งเรืองให้แก่ตนเอง และครอบครัวได้ในอนาคต 17 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ปิ ญั ญาไทยทรงคุณค่า สวู่ ิถีการดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

บูรพาจารยด์ า้ นการแพทย์แผนไทย ศลิ ปวทิ ยาไมว่ า่ แขนงใดกต็ ามตอ้ งมคี รฉู นั ใด ผปู้ ระกอบโรคศลิ ปะ กย็ อ่ มตอ้ ง มคี รฉู นั นนั้ ผปู้ ระกอบวชิ าชพี การแพทยแ์ ผนไทย ไมว่ า่ จะเปน็ สาขาเวชกรรมไทย คอื การตรวจ การวนิ จิ ฉยั โรค การบำ� บดั หรอื การปอ้ งกนั โรค ดว้ ยกรรมวธิ กี ารแพทยแ์ ผนไทย หรอื สาขาเภสชั กรรมไทย คอื การเตรยี มยา การผลติ ยา การควบคมุ และการประกนั คุณภาพยา ตามกรรมวธิ กี ารแพทยแ์ ผนไทย ตา่ งมคี รรู ว่ มกนั โดยเฉพาะฤๅษี ครแู พทย์ ไทและหมอชีวกโกมารภัจจ์ ซ่ึงบูรพาจารย์ด้านการแพทย์แผนไทยนับถือกันว่าเป็น ้าน“ปฐมคร”ู การศกึ ษาเพอ่ื ใหเ้ ขา้ ใจ “การแพทยแ์ ผนไทย” นน้ั จำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ ใจระบบ ้ืนบและวธิ คี ดิ ของ “แพทยแ์ ผนไทย” ซงึ่ มศี นู ยร์ วมของจติ ใจอยทู่ ี่ “คร”ู กอ่ น ในบทไหวค้ รู ย์พอนั เปน็ บทเรม่ิ ตน้ ของคมั ภรี ฉ์ นั ทศาสตร์ ซงึ่ เปน็ คมั ภรี แ์ พทยแ์ ผนไทยทสี่ ำ� คญั เลม่ หนงึ่ ทที่สะท้อนให้เห็นร่องรอยอิทธิพลของความเชื่อ และหลักปฏิบัติต่าง ๆ ที่เป็นคติ ะแพความเชอื่ ทางศาสนาพราหมณ์ และพระพทุ ธศาสนา ทีป่ รากฏในต�ำราแพทยโ์ บราณ แล ือกของไทย ดงั นี้ ไทย างเล ขา้ ขอประณมหัตถ์ พระไตรรตั นนาถา ผน ย์ท ตรีโลกอมรมา อภิวาทนาการ ย์แ ท อนึง่ ข้าอญั ชลี พระฤๅษผี ูท้ รงญาณ พ แปดองค์เธอมฌี าน โดยรอบรใู้ นโรคา พท ารแ ไหวค้ ุณอศิ วเรศ ทง้ั พรมเมศวรท์ กุ ชั้นฟ้า ารแ ะก สาปสรรคซ์ ่ึงหว้านยา ประทานทวั่ โลกธาตรี าก แล ไหว้ครูกมุ ารภจั ผเู้ จนจดั ในคัมภรี ์ ิปัญญ ไทย เวชศาสตร์บรรดามี ให้ทานทัว่ แก่นรชน น ไหว้ครูผู้สงั่ สอน แต่ปางกอ่ นเจรญิ ผล รมิ ภูม ย์แผ ลว่ งลุนพิ พานดล ส�ำเรจ็ กจิ ประสทิ ธ์พิ ร ่งเส ท (ตามต้นฉบบั ของ พระยาวิชยาธิบดี : กลอ่ ม) ะส ารแพ องคค์ วามรดู้ า้ นการแพทยแ์ ผนไทย ในสมยั โบราณสว่ นใหญเ่ ปน็ ภมู คิ วามรู้ ทไี่ ดม้ าจากการตอ่ สเู้ พอื่ เอาตวั รอดจากภยั ธรรมชาติ รวมถงึ โรคภยั ไขเ้ จบ็ ตา่ ง ๆ อนั เปน็ งแล รมกความสามารถเฉพาะตนที่สืบทอดจากบรรพบุรุษ ไม่ว่าจะเป็นหมอยา หมอนวด รอ กและอน่ื ๆ ดงั น้ัน การถา่ ยทอดวชิ าความรูจ้ ากครูแต่ละสาขาส่วนใหญ่จะถ่ายทอด คกนั ในเครอื ญาติ ยกเวน้ ผรู้ บู้ างทา่ นบางกลมุ่ จะมกี ารคดั เลอื กศษิ ย์ เพอ่ื รบั การถา่ ยทอด งคุ้ม วชิ าความรู้ของตนทจี่ ะสบื ทอดกนั ต่อ ๆ ไป กอ จึงมีการระลึกนึกถึงพระคุณของคณุบาอาจารย์ จากลูกศิษย์ท่ีได้รับ การถ่ายทอดความรู้จากครูบาอาจารย์เกิดข้ึน ส�ำหรับรูปแบบ และวิธีการไหว้ครู แพทย์แผนไทยไม่มีต�ำราเขียนระบุไว้เป็นหลักเกณฑ์ ส่วนใหญ่จะมีการประยุกต์ การปฏบิ ตั ิตามความตอ้ งการ และความเหมาะสมของแตล่ ะสายครู 18 “พระบดิ าแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ปิ ญั ญาไทยทรงคณุ ค่า สูว่ ถิ กี ารดูแลสุขภาพอยา่ งไทย

กองคุ้มครอพสเพ ผบกสบต ทกใพงพนท้รมัูา่อชวู่รราแรทะวามะงา่ีนสมาิธากทสหั้งภพบีง่ิาผรละรศำ�สีไมมูญุรู้๓มเเวเชะหกัตัมะเณิทพีพบจงอื่ดคโพสพื่อา้าส์รลวกคกวง้ักส์ิณุุททรเะเไมก่ง่าานาปทิคมท้คธ่ีครคผัยเรรสเรทไน็ธีเ้เคุณวบพมลบมจทอ่ืว่ส์ิา่กราทใว่า้ทุวนงนวทหมากรครทงงส่ีอแูาธมทรได้่ผีสสือมิุกงัอากดื่อยาา้พู้คีขรเรครกา้กรอววพวอๆภนวบัุณลงจมยเมแงรงงขมทอาาูมรพบทะ้าบจาตนัพจบบัใคริดใรา่กยัดรุนิปตาจา้นัตืะนอาวมมักเรทงพผอปมับนทญ์แหาากกดิิธงพงาน็ถยตยีม่ยเ็าาผีกคครปจิอืธญใรพรรีคสรดดิ์์แหาีาักน็ยเทุณธิพรคานวกชค้าาภกีา่รมรผพ่าาองทรวนกราะอเารไบุรทาวง้ัปษรผนปมพาทกมหาตัมาน็ูม้าจ๔คงัจต็นเิรมงทไบหพาีพยเว้อพจบัทจแรท่กีาตาเธิรงะุเทกยถทลมรา่จะีกุเพคเยพ์ทสอืธะนีวปาดครศาทกากุทุพแสรีตณุน็ทระผามำ�ศว่ธร่อสผยแรส้ลดูๆนขะอื่เรสยิ่งู้เาจ้ิง่สน้วยทัปอภทรยะใ้าว์แยพงาางหธร็นาด่ีทงกยคพพารษจญใีตหุกผสมทวะหราสาา่อาใ่ารอก่ีาทดไญๆตันนแรตงัามทหภงัง่าวตชชวัแ่ดเคนยมพยันไท์เคขีว่สูแ์แธท์วั้นเรโพาติ้ังอิง่คทลรบปะบรทงรยา๓ยโกุอพรลทวผมกมด่ีลรางวงแ้กูพาีพชีโกๆคณเสา่ยลรราปทรส์ยรลทดกะตคะ์พท็นาง่ิ่ชวอทูแิ่จีณทบนะรงกามเะล�ำาเผะีเร่ปตาาแร ปปตคมงเอู้รนิ็จบัปน็ง้ัน็จุ้มกศรรพพเานเน็ภงึมิยวรคาครลธินบัใมะสสางยรทรกีหืยิอคถษททดงอื่อ์ไาญฆดมือลยร�าาำงงัง้ก์้่ ์พ้ืนบ้านไท น�ำส่ิงของอปุ กรณ์การไหวม้ าร่วมประกอบพิธี ดังน้ี 19 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ญั ญาไทยทรงคุณค่า สู่วิถีการดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

๑. ธูปเทียน เคร่ืองขันธ์ ๕ ส�ำหรับบูชาครู มอบตัว เป็นศษิ ย์ ๒. ผอบ ส�ำหรบั ใส่แปง้ ดินสอพองผสมนำ�้ หอม เพอื่ ใชใ้ น ขั้นตอนท่อี าจารย์เจมิ หน้าผากให้ลูกศษิ ย์ เจิมหนงั สือ กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิา๗๓๘๕๔๖รภ......แบูหมอพขแเขเกอรจอลแใหมพคาปนนปนัุับาะตลูันุยปกอริปียดางันก็กนนมใ่ือะา่ัขศมงกทศหรสนารญดงอ�้ำตไนตวษิรารพอืมรณมพทมอบัญย�ำปณำ�ี้�ำยหผบแอปีญธรินยรกวก์มา์ใ์แูใ้ท์รชูลอาีารกชเิเไหตาหนอพืพใมาี่ะผนะ่ืาชราจ์้ผแหญผตตพคื่อ่าสค้ท่ืาออพก�ำู้นลมำ�พ์นทมวเ่รทิวาำเ�แนรปะรอ้่ปาะาาจกยาี่เธอ้สตาอยก็นมมๆบนร็จนาาภิไมอ้ดปุิดรครสระธรทแตางเงนใู้้วูกไวใริมจูปทเมพ้หอถชหพิทำ�รมิรพยาคเียีงก้กึ้งม๑วใทณ่อืยงกรนชมผบแัไ็้คาคปียทาชูพดท์ใ้คีชู้เนลรกลนนจรวี้่ลรูง้ััยูมกูเบคย้อาะมกิกตพะสศารอืาเกะยเโาำ�์แพพำ�รแพใยษกิอรรเวหกหาุลทคื่อศมอื่รยาบาผะมร้วรเเักาเทาธา์งพกปเปับ่เีไรรษมนปงรั้ปๆวา่ธินน็็ทภพวขเนา้็นแน็ไีมสกชๆิไำ�ัจา้ผหตอขรอื่ินทงาาจพู้ใวท์อุซปมิดรนำ�้์นห้คใา้งแใย่ีงงั้กม�ำชท้ีชญยรใคเสรไชนด้ไแป้โู ลปด่แไหณดดใ้ยมติ รมนลใงผ้ยรลท์์ชเสะ์ทต่ถพะชลือซอสี่้จ�พำ้อขะึงอื่ธมิง่ึาผาคบืะผา้งรมีกถจาแู้ใงใัญทใง้นูมแงนอืัชาหขชอคอ้พใเลรใว้ไวว้ไญหนดดลขยยวล้า่าา่ ่้้่์ทือยก์พ้ืนบ้านไท การรักษา และจัดหาสมุนไพรของหมอโบราณ การน�ำ มีดหมอมาท�ำพิธีครอบครูพร้อมกับต�ำราเพ่ือเป็นการ แสดงวา่ ครู อาจารย์ ได้มอบวิชาให้ลกู ศิษยจ์ นหมด 20 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภมู ิปัญญาไทยทรงคุณค่า สวู่ ิถกี ารดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

๙. ฆอ้ งชยั สำ� หรบั ตขี น้ั จงั หวะในพธิ เี พอื่ ใหท้ ราบวา่ จบตอน ขนึ้ ตอนใหมห่ รอื เชญิ ครบู าอาจารย์ บางแหง่ ใหโ้ หส่ ามลา พรอ้ มลน่ั ฆอ้ งชยั ๓ ครงั้ กอ่ นเรม่ิ พธิ เี พอ่ื เอาฤกษเ์ อาชยั ๑๐. แจกนั ดอกไมเ้ จด็ สี เพอื่ ความสวยงาม เปรยี บไดด้ งั ศษิ ย์ ทีม่ จี ิตใจสดใสงดงาม กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภ๑๑๑๑๑แูม๓๑๒๕๔พ.....ิป ัทนอขยผกจหมกไเชเอชอญตมพวัดา้าีีล็าววาไาามวั บิคย่ดย่ืสวทจอรหกกเไหญตโวมเต้รตจมโำ�โเา์แมนตเรกกรักปก้อยะานุร๗ูหงยเายีษมตมามรกหบ็ผา่นไรมสกับาสาพุยนาฤอยวีือตถไรมงนิรปรดำย�้าดาวไปัหวภั่วภนุผน่ากรูกเห้รแลเ์ไบจัไงั้ึจงะขไ่กใาลพทกแูดทจชยีทจยีลจม็ไนาแง้์รส้นมน์วาัดยพ)ีเำาย้�่นคแมปสน่กสยชยเระงลปๆแนุตัน็�ำอาาทาบานเหะวเ็ไนผาปสขอนทำห�ลพ์พหนยู้ทอรามไยำ�้ง้ัตรวรยาดวีะ(ารุเน์า่แว้สเุทะรป๕บหงชทงา่กนำไ�ทศบ่ีใลนไาผา่พหชใคำ�ด่ีแีลาา่รรทนดิ ้รมผรอืก้ตมนหรกข่ีหใบัไลทาบัชกคลมาแอลาใอไั้ไใ้ใงตรชรักบ่ำง�ไมนหาทหทพูดท่า้เผตหร้เกล้พงำ�ล้พนล้้ังโิเายากูกพรพภทหาไรโรรศาันผธมิดแครยนลาบะษบิยีล้ายะเทาบี้จชูเนจชยลูะใทปย์ท่ีาะาดใหาึงเ้ือ์พชซงพ็นจ่าะเอพจม้สปแารนร่ึง้ปสรก�ำรแตัีสหะญเ็นิงะอเ่ิงะรปว่วปบใง่บชทบพารเะบ็์นในน็รนง่จุรเ่ีชรลกจทฤเมมตมาิดเ้ทรรอรปือา่ีนครคาคอ้อืใิญษบน็ดยกยรรรำ�งงกี์ููู ์พ้ืนบ้านไท ๑๖. ขนมถว้ ยฟู เพอื่ เปน็ สริ มิ งคล ดงั คำ� ทค่ี ลอ้ งจองกบั ชอื่ ขนม ว่าให้รุ่งเรือง เฟอ่ื งฟู 21 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กับภูมิปญั ญาไทยทรงคณุ คา่ ส่วู ิถีการดแู ลสขุ ภาพอยา่ งไทย

๑๗. หมาก พลู บุหร่ี เปน็ ประเพณไี ทยแต่โบราณในการ ตอ้ นรบั แขกผู้มาเยอื น จะต้องมขี องเหลา่ นไ้ี วส้ ำ� หรับ ต้อนรับ ๑๘. ออ้ ย ฟักทอง ฟกั เขียว เผอื ก มนั เปน็ พชื ทหี่ าไดง้ า่ ย กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแ๒๒๑๒๒๒ูมพ๐๒๓๔๑๙ิป...... ั ทญขมขขขอเมมใกถไงจคพนมา�ำนอนงึลน้ะงทืาี้ยอป่นอื่สชคนวญพมมมมกุยใ์แใมน้ัลตนีพวหกหรตฤชแหนยัอาลา้เิลลธ้ดว้มั้นดผก้ชเวกกูมกีกกามูอ่พกูแงลวี อ่นาศนกมงาดรติชายีดกนไษเคิลลาเงม้ันวปทรอปขไะวลย้กแีแหปย็ทนแกน้ึตเย็รน์จชันตลมลบลัไข้มแเึงพอ่ืพสยมค่ะงพาูกถนนลขวืชมค้เวน้โา่งระแาำ�ปมา่ปทลาโทย่าวามมจอขน็มยรท่ีปะละาคียออยทเมอเเใทจลวเปงชะาชอจดีร์แรูาำก�ไจหน็่ือเ้สงรวกิญทมใพขัดหาผิญหชกิผหรย้ึรอ่ืนารวลยาัเ้นวักเจทุ่งห่าเนไรงตไบิาปวใเดรมเ่ีน่ลารบินคแป่างญ้ิ็นทไ้ยือักิยฝาร่โจ็นทสรหพงต่ียสลก่มอะงพุ่ริขหงาำ�กัลยใทยเิม่าชงนหทืรชึ้าษมทา�่ยำงอื้เแทงรเอณยปทคใยงก่บัา่ีเหงไลำ็�นปละลยรด์ปทใ้สกกาขีย็นหทำ�เะาคับลปวนรราม้สอมาแกลสมงน็มลีงิงรไัชคนักูหหชกิมูมใพเีพใคนศศนยั้วแ่งชลีกิษพคษอาิพใ้ทัืนอนนๆดลยยิธงี์์ยก์พ้ืนบ้านไท เพราะเมอ่ื ถกู ไฟเวลาคว่ั จะแตกบานเตม็ ที่ ใหค้ วามหมาย ถงึ สติปัญญาแตกฉานของลูกศิษย์ 22 “พระบิดาแหง่ การแพทย์แผนไทย” กับภูมปิ ญั ญาไทยทรงคณุ ค่า ส่วู ถิ ีการดูแลสขุ ภาพอย่างไทย

ทงั้ น.ี้ . การจดั เครอ่ื งบวงสรวง สำ� หรบั การไหวค้ รแู พทยแ์ ผนไทย อนั มขี อง ทต่ี อ้ งเตรยี ม และจ�ำเป็นให้มีดังกล่าว แต่ถ้ามีเพ่ิมเพราะความเป็นสิริมงคลก็ไม่ได้ ผิดแผลกไปมาก ลว้ นแตจ่ ะสง่ ผลใหผ้ กู้ ระทำ� นน้ั พบเจอแตส่ ง่ิ ทดี่ ี ความดงี ามทง้ั หลาย ตลอดกาล... กองคุ้มครอ*๒๓ข๑(งแ*...บนั้*แ บเ(((( จ(ปเเกชชตช๔๕๒๓๑ลดุฉราิญิิญญ)))))บเะระอท ผผผ ปกบั สยีนปู้ปูู้้ปอรพกกปเพเเบมแนชจปะบรร่รงผธลหิรรพิธชร้าิญกะะะน็พไีะมเนเี่าาพยักกหกจอมอปธวสิธฤคไธิ นออมิอบวทนัาบีกเรๅรกขค้รบบษบหกัีกนพะยรเใูทา้สรหงมพพิพนทีนรธาทธิสชาแูารมาญีา้ิธิธกุ�ำิธรั้งพูุ่นมพจ็ภอนรผปลีลีีลหอแ่ขตธพินพาทใาำำ���ำักงไลูมอกีนจาุมธีกิธยดดดคพหธางามมพีีผแ์จเัับบิัปบผ์ูปยทรทลีกวปู้ผัาิธทู้ทคคไคถุกำ�พญากเหนเีรค้ววรวรวจดสรคะยวไม่ิาางาาิมปาบัทญค้กรรญมมมเยก์ขแตรทยูรอสสเสลแูดอาาำ�บัคูกาวบ�ำำ��ำผณว่างัรโาพเรรดกคคดคพนวชิปาจมือ่านยัญัญคกัญาาี้ธิลาทงกคเรา�ำีดีย่ททไจทรารไอยรไห�ำแยาน้รูภีี่่หี่ทแแ่าผ์เ๓๑พ๒วลแในมูวนพ์แทู้้บหะพ พนยค้ินปิจจโจทรบผว้เทกัอรหกดุดัญุดแุงงยทรงูยงภธาธสธมนแ์มาญกแ์ปูรลปููปูมรนายผคผาลาไวะิคพเนะรรนอทเ์าแทงเสวทูหอธทไิเนัไกยีมาทคสทีทยยีมัญผยีนปมกรงัยานไ่ียอนเรรเอื่ดับนบรชแวช้เูาร้งบสพชยิลูญบแีวดไบัไชูถาะกหือู่ชเอทตอบพปาากโควางน่าคนกรารพ้บวคยงมญุรรทมกอ่ืาวร์เคแูอแๆาางมทาะงรยพัครรตสเรพแูภณแปลขทใัตร์ทพหลจัรน็วยห์นะทอะดะ้จงทา์ศตรยแคงำ�์ิรางอืสรแ์คเรงมิบนยัสงัพผเ์ูแพเงเรลนาินลวพครมแยอืทกไยหลทือทลคคกามยยะยรรร)ก์ูู ์พ้ืนบ้านไท ผนู้ �ำการประกอบพิธีไหว้ครแู พทยแ์ ผนไทย 23 “พระบิดาแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมิปญั ญาไทยทรงคุณค่า สู่วิถกี ารดแู ลสุขภาพอย่างไทย

กองคุ้มคฉจจ ดเ ห ทท กสอรข รปาะึงาอำ�ล้วลมเ�ำี่ อนป็ชเจขหยดง่าิว้อปบาาสน็ยวใรง้วหย็ยนบรวัญาบัณัยสาแรย.่าตสตญัปน.เ . ืลอฑม์อ..ปฉัอญ.อลักี้กัลตเสีิตยกัลงค ฉกหลษกังิ่า่ายอบะวลอืหศักมเษใณสอ่อวสหหักกัษ้อ[ยณถนกกค์ฉล้ผดขย่งณาาเกวข์ขถะรขีสดั์ิวตานเ็ดา์ศอตอืเทา้ิกม้มหมสีบหงัมกเพนัธนป พสลฺปกร้ดหาสจ์ิร.เะน็ศงิ่วอเิปืักง์ิถะสมมศิไาหภ.ป]กเ็นมติิมท๒้อษปรวมูก็ัเนภอกีมใ่ยธ๕รงอน็ชแบปิย.าุม์ิาหีย๕กีูมเน่อญัรู่เทคพา้กเดค๔เปก้�ำๆพญม่ีรพทิป ว้ตรเ)กั่ือั(ขอื่อท�ำรย่ือาม้พตเญงตราขนัชฉงห้ังหจโกยัดะึ้นจามลแดรญนมาษจ่วักใเีว์แตยือนจบะานาาสเ่เแาเลา้ยทคาน้ฉกาผส๕กขน็กทกณุำ�นุ พกายี อง ไใอนส่ีรคชร ามยาวตหง ยป่งิา่มะนาบ้มุ อม้ร้ยขไา่ข ้อิดนขยเก.เทาง“แ(อนฉ.ชขแงสหห.นึ้แตู่ห็ถหงเอกบา้่นตรพยฉลนน้มซไูกมมนมรันเั่ทปบลว้เึ่งงง่ึ่ึนดอ้พ้อแ,าสผทาวียำ�ทตตค่อืงีรมลวม้�ำ้มคณุย้ามกาลยยยวะค)ใ์แันาาาาหชณุกทยม.”เ้.รผพพ.ตี่ปเาือมชหม้ื่อรรนสรีนอ่ืละทะปิ่งยัแแงัแโงั้ไอ้ชสยจลปมทพง่ัวาช�ำ้วว่โกรกคหนพยงัน้าทปญัม์สยโมแดดิ้อบพเยทิใพังหยรหลน�ำ์ทอ่ืาาร้ผลนั้ณะมบือรีาาไคีอแ้าจยเมงฉรยกาคป่บูพลเรวุณิดยวล่าา์ทือยก์พ้ืนบ้านไท 24 “พระบดิ าแห่งการแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมิปัญญาไทยทรงคณุ ค่า สวู่ ถิ ีการดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

ะแพทย์พ้ืนบ้านไท เฉลว... มีก่ีชนิด แตล่ ะชนิดส่ือความหมายอยา่ งไร ? ถกู แบง่ ออกตาม แล ือกจำ� นวนแฉก คือ ไทย างเล ๑. เฉลวท่เี ปน็ รปู สามเหล่ยี ม หรือมีสามแฉก มีความหมายว่า มะ อะ อุ ผน ย์ทเฉลวชนิดน้ีเม่ือตั้งไว้แลว้ จะเหมือนกับวา่ มีคนมาน่งั สวดคำ� ว่า มะ อะ อุ ตลอดเวลา ย์แ ททำ� ใหผ้ ีไม่กล้าเข้าใกล้ พท ารแพ ๒. เฉลวทเ่ี ป็นรปู ดาวห้าแฉก มีความหมายวา่ นะ โม พุท ธา ยะ เฉลว ารแ ะกชนดิ น้ีเมือ่ ต้งั ไว้แลว้ จะเหมือนกบั ว่ามีคนมาน่งั สวดค�ำวา่ นะ โม พทุ ธา ยะ ตลอด าก ลเวลา ทำ� ใหผ้ ไี มก่ ลา้ เขา้ ใกล้ ญ ยแ ๓. เฉลาที่เปน็ รูปแปดแฉก มคี วามหมายวา่ อิ ติ ปิ โส ภะ คะ วะ โต ิปัญ ไทเฉลวชนดิ นเ้ี มอ่ื ตงั้ ไวแ้ ลว้ จะเหมอื นกบั วา่ มคี นมานง่ั สวดคำ� วา่ อติ ปิ โิ ส ภควโต ตลอด ภูม ผนเวลา ท�ำให้ผไี มก่ ลา้ เข้าใกล้ ่งเสรมิ พทย์แความแตกต่างระหวา่ งการรักษาด้วยยาหมอ้ ะส ารแและยาแผนปจั จบุ นั งแล รมก ยาหม้อหรือยาต้มสมุนไพร จะมีข้อดีในการรักษาท่ีเราจะเน้นการรักษา รอ กจากสาเหตขุ องโรค อกี ทง้ั ตวั ยากจ็ ะมที งั้ ตวั ยาทอ่ี อกฤทธเ์ิ พอื่ ครอบคลมุ อาการทง้ั หมด ุ้มค ทงั้ อาการหลกั อาการรอง และอาการขา้ งเคยี งตา่ ง ๆ และการรบั ประทานยาหม้อ งค ยงั เปน็ ยาทด่ี ดู ซมึ เขา้ สรู่ า่ งกายไดง้ า่ ย โดยไมต่ อ้ งแปรรปู ยา ทำ� ใหอ้ วยั วะภายใน เชน่ กอ ตบั และไต ไมต่ ้องท�ำงานหนกั ในการแปรรปู ยา เพ่ือการออกฤทธ์ิ และก�ำจัดออก จากรา่ งกาย... 25 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ญั ญาไทยทรงคณุ คา่ ส่วู ิถกี ารดแู ลสุขภาพอยา่ งไทย

อย่างไรก็ตาม ยาหม้อจะมีขอ้ เสีย ในเร่อื งของ สี กลิ่น และรสชาติ ในการ รับประทาน อีกท้ังยาต้มไม่สามารถเก็บไว้ได้นานเน่ืองจากข้ึนราได้ง่าย ส่วนยา แผนปัจจบุ นั มักจะเป็นการรกั ษาท่ปี ลายเหตุ แต่จะมขี ้อดตี รงที่ยาแผนปจั จุบนั จะ เปน็ การรักษาตามอาการแบบทันทีทนั ใด สามารถรักษาไดอ้ ย่างฉบั พลัน อยา่ งเชน่ กองคุ้มคออกหวร ฆใ(เ จรปKดา่ตัายาะ่าันอAงน็ฤรถ่ากมๆกทPยตทดงุงมีสาทOาีเ่บติธีอิ่ยแรงกหันยิ์อ่Oแาเบ็ามาปทฤรลกปKยยเา่้อกสน็ททีสา!ลาะง�าำจแรธยีันHหกโกรหปขสิ์นกาดใEามกรปอดรอ่วห่ยกยA่งะ้อังบลดนรรสLวแไยเกออมือTวิ่งมังลาสเทแมั้เาานHพใะปนกกมีอ่รรตต,ซอื่ต็นกเ้ยิ๒ดมกงิทึ่ราวัรกเรเาาวื่ยออำ๕�รร็อินะกภยลใาางย๖แาทหใยคจกาขู่จูหม๑ง่ัฤ้นงา็สเอพาจย้รชจทกาาิปงะะ:หาะ่นนธมัเยทบวเอชตย์ิญมเปาางัาอก้ืออเ้ารยหใ็นศอ้งนนิอรงถนญตมกษร์แาอ่ไไเเวัะก้ลรปอาทนดาทวอ่ืผรบ็นนี่มลินกงัมี่รงร์)้ันงาใเน,แักฤีักพจานกนรษหทษนเรรับไกัรบาธนาสาทแอต่ืคโวแิ์ะไาองดัวอืดร่าหมพยขนยยงเ้มาาอปคา,แกรีอกทกงวส็นถามรยวจ็าลมเรนบัยดตัูวะ่มฉุนำ�ถละป,ตส์แเีดมไชดุาอ้รแะกพยานบิ่ะนงผอมใารทาทาชตาลเทนนไำร้�พวดาั องดี่มกนยขแ่ือตันโ้ไีาคาเอดลัวขทรตพวงยดเส้าทราตลไยไอะามทมเ่ีวัป็กรตายเแช่ยายกกุยจ้ืนๆาจป่อดิาลาะ์หทมะรอไกเนมะสรปไปนั เาำม�ือ่คะชวตแ็นมงด่หจว้ือดราตีตรพาเรารไใ้ทนดกออ่ืยชลา้้่ีทือยก์พ้ืนบ้านไท 26 “พระบิดาแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ญั ญาไทยทรงคุณคา่ ส่วู ิถกี ารดแู ลสขุ ภาพอยา่ งไทย

บรรณานุกรม กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก. (๒๕๕๖). พิธีไหวค้ รู แพทยแ์ ผนไทยกรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. พมิ พค์ รัง้ ท่ี ๒. กรุงเทพฯ : บรษิ ทั สมารท์ ครีเอช่นั อินเตอรม์ เี ดีย จ�ำกัด. กองคุม้ ครองภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและพนื้ บา้ นไทย. (๒๕๕๘). พระบิดา ้านไท แหง่ การแพทยแ์ ผนไทย. พมิ พค์ รง้ั ที่ ๑. กรุงเทพฯ : ห้างหนุ้ ส่วนจ�ำกดั ้ บ อรณุ การพิมพ์. ย์พืนกอ่ งแกว้ วรี ะประจักษ์. (๒๕๕๔, หนา้ ๕๔). “การแพทย์แผนไทยวดั โพธ์”ิ ใน ท จารกึ วัดโพธ์ิ : มรดกความทรงจำ� แหง่ โลก. กรุงเทพฯ : อมรินทรพ์ ร้นิ ตงิ้ ะแพ แอนดพ์ บั ลิชชง่ิ . แล ือกคณะสงฆว์ ดั พระเชตพุ น. (๒๕๕๘). ประวตั ศิ าสตร์ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม ไทย างเล (พ.ศ. ๒๓๒๕ – ๒๔๑๑). พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๑ ในการออกเมรุพระราชทาน ผน ย์ท เพลงิ ศพพระธรรมปญั ญาบด.ี กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั อมรนิ ทรพ์ รนิ้ ตงิ้ แอนด์ ย์แ ท พบั ลชิ ช่ิง จ�ำกัด (มหาชน). พท ารแพคณาจารยโ์ รงเรียนแพทยแ์ ผนโบราณ. (๒๕๐๕. หน้า ก). ต�ำรายาศิลาจารึกในวดั ารแ ะก พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)ิ์ . กรุงเทพฯ : มหามกฏุ ราชวิทยาลยั . าก ลโรงเรยี นแพทย์แผนโบราณ วัดพระเชตพุ นฯ. (๒๕๕๙). ตำ� รายาศิลาจารึกในวัด ญ ยแ พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๑. กรงุ เทพฯ : นำ� อกั ษรการพมิ พ.์ ิปัญ ไทศุภชัย ตยิ วรนนั ท์ และ ชยนั ต์ พเิ ชยี รสุนทร. (๒๕๕๙). ประมวลศลิ าจารกึ ต�ำรายา ูม ผน วดั ราชโอรสาราม ฉบับรวมศิลาจารกึ ๕ แผน่ ทที่ �ำแทนแผน่ ทสี่ ุญหาย. รมิ ภ ย์แ พิมพค์ รง้ั ท่ี ๑. ขอนแกน่ : โรงพมิ พม์ หาวิทยาลยั ขอนแกน่ ่งเส พทศวิ รรณ ค้มุ โห. (๒๕๖๐). พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจา้ อยูห่ วั รชั กาลท่ี 3. ะส ารแ (ระบบออนไลน)์ . แหลง่ ทมี่ า http://www.openbase.in.th/ งแล รมก http:/%252Fwww.panyathai.or.th/wiki/index.php/ รอ กสายไหม จบกลศกึ . (๒๕๕๙) มลู นธิ เิ ฉลมิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ ุ้มค เจ้าอยูห่ ัว. กรุงเทพฯ. งค สำ� นักคุ้มครองภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย. (๒๕๕๗). ต�ำราแผนนวดของไทย กอ ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม่ ๑ ชดุ ตำ� รา ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ.์ พมิ พค์ รง้ั ท่ี ๑. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพอ์ งคก์ ารสงเคราะห์ทหารผา่ นศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ์. 27 “พระบดิ าแหง่ การแพทยแ์ ผนไทย” กบั ภูมปิ ัญญาไทยทรงคุณค่า สูว่ ถิ ีการดูแลสขุ ภาพอยา่ งไทย

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท 28 “พระบิดาแหง่ การแพทย์แผนไทย” กับภูมิปัญญาไทยทรงคณุ คา่ สูว่ ถิ ีการดแู ลสุขภาพอย่างไทย

กองคุ้มครองและสก่งรเมสกรมิารภแูมพิปัทญยญ์แาผกนารไทแพยแทลยะ์แกผานรแไทพยทแยล์ทะาแงพเลทือยก์พ้ืนบ้านไท “พระบิดาแห่งการแพทย์แผนไทย” กบั ภมู ิปัญญาไทยทรงคุณคา่ ส่วู ถิ ีการดูแลสุขภาพอยา่ งไทย