2017-06-16-3-17-2455408

4 จรรยาบรรณวิชาชีพ ทีม่ าของจรรยาบรรณ ได้แก่ ความประพฤติที่ปราศจากการควบคุม จะไมก่ ่อใหเ้ กดิ ความเปน็ ระเบียบเรียบร้อย ความดงี าม ความสงบสขุ และความเจริญในตวั คน ดังนัน้ ในกิจกรรมและในสังคมจึงต้องมีการควบคุมความประพฤติโดยก�ำหนดกฎเกณฑ์ ส�ำหรับยึดถือเป็นแนวปฏิบัติในภาษาวิชาการเรียกว่า ‘ปทัสถาน’ หรือ ‘บรรทัดฐาน’ หรือมีคติ ทางปรชั ญา เรียกว่า ‘จริยธรรม’ หรอื ‘จรรยาบรรณ’ ซงึ่ ในทางปฏบิ ตั ิมีหลายรูปแบบ กรมสนบั สนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข 245

1) รปู แบบทางศาสนา ถา้ เปน็ คำ� สง่ั สอนหรอื คตธิ รรมเพอื่ ยดึ ถอื ปฏบิ ตั เิ รยี กวา่ ‘ศลี ธรรม’ ถา้ เปน็ ลักษณะเชงิ พฤตกิ รรมซงึ่ มีอยู่ในตวั คนแสดงออกมาจากตวั คนเรียกว่า ‘คุณธรรม’ 2) รูปแบบในวงการวิชาชีพ ถ้าเป็นข้อก�ำหนด กฎเกณฑ์อันเป็นปทัสถานส�ำหรับ ผปู้ ระกอบวชิ าชีพนั้น ๆ ยดึ ถือปฏบิ ตั ิเรยี กว่า ‘จรรยาบรรณ’ ถา้ เป็นลกั ษณะเชงิ พฤตกิ รรมทม่ี อี ยูใ่ น ผู้ประกอบวชิ าชพี หรอื เป็นการแสดงออกมาจากตวั คน เรียกวา่ ‘จรรยา’ 3) รูปแบบในวงงานหรอื ในหมู่คน ถ้าเป็นขอ้ ก�ำหนดกฎเกณฑ์อันเป็นปทัสถานส�ำหรับ คนในวงงานหรือหมู่คนเหล่าน้ันยึดถือปฏิบัติเรียกว่า ‘วินัย’ และที่เป็นลักษณะเชิงพฤติกรรมท่ี แสดงออกมาของคนในวงงาน หรอื ในหมูค่ นเหลา่ นั้นก็เรยี กว่า ‘วินัย’ เชน่ กนั สรุป ท่ีมาของจรรยาบรรณก็คือ รูปแบบหนึ่งของจริยธรรมในวงการวิชาชีพ เป็นข้อก�ำหนดกฎเกณฑ์ให้ผู้ประกอบวิชาชีพยึดถือปฏิบัติ มีปทัสถานบังคับในระดับ ‘พึง’ คือพึงท�ำอย่างน้ัน พึงท�ำอย่างน้ี ไม่ใช่เป็นการบังคับโดยเด็ดขาด แต่ผลสัมฤทธิ์หรือเป้าหมาย ของจรรยาบรรณและศักดิ์ศรีของผู้ประกอบวิชาชีพ โดยมีจุดมุ่งหมายเพ่ือคนและเพ่ืองาน ดังน้ัน ในแต่ละวิชาชีพจึงได้ก�ำหนดจรรยาบรรณ มาก�ำหนดบทบาทหน้าท่ี และพฤติกรรมของสมาชิก ในวงการวิชาชีพ (อ.ปวีณ ณ นคร) 246 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สุขภาพ

1. ความหมายของจรรยาบรรณวิชาชีพ เมื่อกล่าวถึงจรรยาบรรณ มีค�ำศัพท์อยู่ 3 ค�ำ ท่ีได้มีการน�ำไปใช้และมีความหมาย คล้ายคลึงกันได้แก่ จริยธรรม จริยศาสตร์ และจรรยาบรรณ จริยธรรมเม่ือน�ำไปประยุกต์ใช้กับ กลมุ่ วิชาชพี เรยี กว่า ‘จรรยาบรรณ’ ส่วนคำ� ว่า จรยิ ศาสตร์ (Ethics) หมายถงึ ความรทู้ ีก่ ล่าวถึงแนวทางการประพฤติทถ่ี กู ต้อง ดงี าม จริยธรรม (Morals) หมายถึง หลักความประพฤติท่ีดีงาม เพ่ือประโยชน์แห่งตนและ สงั คม พจนานกุ รมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน ได้ให้ความหมายของคำ� ว่า ‘จรรยาบรรณ’ หมายถึง ประมวลความประพฤติที่ผู้ประกอบอาชีพการงานแต่ละ อย่างก�ำหนดข้ึน เพ่ือรักษาและส่งเสริมเกียรติคุณ ชื่อเสียงและฐานะของสมาชิก อาจเขียนเป็น ลายลักษณอ์ กั ษรหรอื ไม่ก็ได้ สรุปจรรยาบรรณวิชาชีพ หมายถึง “ประมวลความประพฤติ ข้อบังคับ มารยาท ทผ่ี ปู้ ระกอบวชิ าชพี แตล่ ะสาขากำ� หนดขนึ้ เพอื่ รกั ษาและสง่ เสรมิ เกยี รตคิ ณุ ชอ่ื เสยี งฐานะของสมาชกิ ความดีงาม รวมทง้ั กอ่ ให้เกดิ ความสงบสุขและความเจรญิ ในตัวคน วชิ าชพี และสงั คม” สรุปความสำ� คญั ของจรรยาบรรณวชิ าชีพโดย อาจารย์ วริยา ชนิ วรรณโน “ผ้ทู ่ีประกอบ วชิ าชพี เปน็ ผทู้ ไ่ี ดร้ บั การฝกึ ฝน มคี วามรู้ ความชำ� นาญ สงู เกนิ กวา่ คนธรรมดาสามญั เมอื่ เปน็ เชน่ นน้ั จึงมโี อกาสทจ่ี ะใช้ความรู้ของตนเพ่ือหาประโยชน์ โดยท่ีประชาชนทั่วไปไมร่ เู้ ทา่ ทัน เช่น แพทยอ์ าจ รักษาผู้ป่วยแบบเลี้ยงไข้ ต�ำรวจอาจใช้ต�ำแหน่งหน้าที่กล่ันแกล้งประชาชนเพ่ือแลกกับผลประโยชน์ หรอื สินบน ครกู ็อาจเบยี ดเบยี นหาผลประโยชนจ์ ากศิษย ์ และในที่สุดสังคมกเ็ รียกร้องจรยิ ธรรมจาก ผู้ประกอบวิชาชีพ ซ่ึงได้มีการก�ำหนดข้ึนจากองค์กรหรือสมาคมวิชาชีพน้ัน ๆ โดยมีวัตถุประสงค์ สำ� คญั อยู่ 3 ประการ ไดแ้ ก่ 1. เป็นแนวทางให้ผูป้ ระกอบวชิ าชีพยึดถอื ปฏิบัติอย่างถกู ตอ้ ง 2. เพอ่ื ให้วิชาชพี คงฐานะ ไดร้ ับการยอมรบั และยกยอ่ งจากสงั คม 3. เพอ่ื ผดุงเกยี รติยศและศักดิ์ศรแี หง่ วชิ าชพี ” (อ.วรยิ า ชินวรรณโน) กรมสนบั สนุนบรกิ ารสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข 247

จากท่ีกล่าวมาข้างต้นท�ำให้เราตระหนักถึงความส�ำคัญของจรรยาบรรณวิชาชีพและมี ความจ�ำเป็นอย่างย่ิงท่ีวิชาชีพต่าง ๆ จะต้องมีจรรยาบรรณของตนเอง ‘จรรยาบรรณ’ เป็นเคร่ือง มืออันส�ำคัญที่จะช่วยให้ผู้ประกอบวิชาชีพมีหลักการและแนวทางปฏิบัติตามท่ีถูกต้องเหมาะสม อันจะน�ำมาซึ่งประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการปฏิบัติงาน รวมทั้งความเล่ือมใสศรัทธา และ ความเช่ือมั่นจากผเู้ ก่ียวขอ้ ง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลท่ี 9 ได้เคยกล่าวแก่บัณฑิต มหาวิทยาลัยมหิดล เมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 ได้เห็นความส�ำคัญของจรรยาบรรณ ความว่า “การงานทุกอย่าง ทุกอาชีพ ย่อมจะมีจรรยาบรรณของตน จรรยาบรรณน้ันจะมีบัญญัติ ท่ีเป็นลายลักษณ์อักษรหรือไม่ก็ตาม แต่ก็เป็นส่ิงท่ียึดถือกันว่า เป็นความดีงามที่คนในอาชีพน้ัน ประพฤติปฏบิ ัติ หากผใู้ ดลว่ งละเมดิ ก็อาจจะกอ่ ให้เกดิ ความเสยี หายทงั้ แกบ่ คุ คล หมู่คณะ และส่วน รวมได้ เหตุน้ีผู้ปฏิบัติงานในทุกสาขาอาชีพ นอกจากจะมีความรู้ในสาขาของตนทั้งข้อที่ควรปฏิบัติ และไม่พึงปฏิบัติอย่างเคร่งครัดด้วย จึงจะสามารถประพฤติปฏิบัติงานให้ประสบความส�ำเร็จได้รับ ความเช่ือถือ ยกย่องในเกยี รติ ในศกั ด์ิศรี และความสามารถดว้ ยประการทง้ั ปวง” 248 เอกสารความรู้ ผูด้ ำ�เนนิ การสปาเพ่อื สขุ ภาพ

2. หลักส�ำคัญของจรรยาบรรณวิชาชีพ 2.1 ความรัก ความศรทั ธา ในอาชพี อาชีพที่ผู้ประกอบวิชาชีพถือปฏิบัติน้ันย่อมเป็นอาชีพที่สุจริต ในการประกอบอาชีพก็ ย่อมได้รับผลตอบแทนจากวิชาชีพน้ัน ๆ ดังนั้น ความรัก ความศรัทธา เป็นสิ่งจ�ำเป็นอย่างยิ่งท่ี ผู้ประกอบวิชาชีพพึงมีเพื่อเป็นสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจ และก�ำหนดกรอบของการกระท�ำ อันจะส่งผลต่อ ความเจริญกา้ วหนา้ ทางหนา้ ท่กี ารงาน และต่อสถาบัน 2.2 ความซื่อสัตย์ สจุ รติ ผู้ประกอบวิชาชีพจ�ำเป็นต้องมีความซื่อสัตย์สุจริต ท้ังในด้านการท�ำงานในหน้าที่ เพ่ือนรว่ มงาน รวมท้ังหัวหนา้ งาน เพ่อื จะทำ� ใหก้ ารทำ� งานส�ำเร็จ ลลุ ่วงไปไดโ้ ดยไม่กอ่ ให้เกดิ ปัญหา ทง้ั ระหว่างการทำ� งาน รวมไปถึงภายหลังการทำ� งานเสรจ็ สน้ิ ไปแล้ว 2.3 การใหค้ วามเคารพต่อกฎ ระเบยี บ ขอ้ บงั คับตา่ ง ๆ หรอื จรรยา บรรณในวิชาชพี ทุกอาชีพ ย่อมมีกฎ ระเบียบ ข้อบังคับ เพื่อเป็นกรอบและแนวทางให้ผู้ประกอบการ วิชาชีพปฏิบัติ จรรยาบรรณวิชาชีพเป็นตัวก�ำหนดให้ผู้ประกอบวิชาชีพมีบุคลิกลักษณะ ตามแบบแผนของอาชีพ โดยต้องอาศัยผู้ประกอบวิชาชีพให้ความเคารพและปฏิบัติตามจึงจะ บังเกดิ ผล 2.4 ยกย่องให้เกยี รตผิ ้รู ว่ มวชิ าชีพ ทกุ วชิ าชพี ยอ่ มมเี กยี รติ การยกยอ่ งและใหเ้ กยี รตผิ รู้ ว่ มวชิ าชพี มคี วามสำ� คญั ยง่ิ การชว่ ย เหลอื เกอื้ กลู ซงึ่ กนั และกนั เปน็ สงิ่ สำ� คญั สรา้ งมติ รภาพทงั้ การทำ� งานและเรอื่ งการดำ� เนนิ กจิ กรรมตา่ ง ๆ ทางสังคม เพอื่ ใหก้ ารประกอบอาชีพด�ำเนินไปอย่างไม่เกดิ ความขัดแยง้ และประสบผลสำ� เรจ็ 2.5 การรวมกลมุ่ เพอ่ื สรา้ งความม่ันคงในวิชาชีพ เมื่อมีวิชาชีพเกิดขึ้นการที่จะท�ำให้องค์กรนั้นมีความเข้มแข็ง และเป็นที่รู้จักมากข้ึน ในสังคม จ�ำเป็นต้องมีการรวมกลุ่มทางสังคมเพ่ือผนึกก�ำลังสร้างสรรค์สิ่งต่าง ๆ ออกสู่สาธารณชน ท�ำใหเ้ กดิ การกอ่ ต้ังขององค์กรเพ่อื เป็นรากฐานความมั่นคงทางวชิ าชพี ตอ่ ไป กรมสนับสนนุ บริการสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 249

3. การปฏิบัติตนให้อยู่ในจรรยาบรรณวิชาชีพ การประกอบวิชาชีพนั้น นอกจากมีความพร้อม อีกท้ังประสบการณ์ ความรู้ ความสามารถ ในเรื่องวิชาการแล้ว ยังต้องมีจรรยาบรรณวิชาชีพซึ่งถือเป็นเคร่ืองมืออันส�ำคัญ ท่ีจะช่วยให้ผู้ประกอบวิชาชีพมีหลักการและแนวทางปฏิบัติตามท่ีถูกต้องเหมาะสม อันจะน�ำมา ซึ่งประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการปฏิบัติงาน รวมท้ังความเล่ือมใสศรัทธาและความเช่ือมั่น จากผู้ท่ีเก่ียวข้อง ดังนั้นการปฏิบัติตนให้อยู่ในจรรยาบรรณวิชาชีพ จึงเปรียบเสมือนตัวชี้วัด มาตรฐานการปฏิบัตงิ านของผปู้ ระกอบวชิ าชีพ โดยมีหลกั ปฏบิ ตั ิดังน้ี 3.1 ความซ่อื สตั ย์ ปฏิบัติงานอย่างมีเกียรติและซื่อสัตย์ทั้งต่อผู้รับบริการและเพ่ือนร่วมอาชีพ บ่งบอกถึง ความจริงใจทงั้ ต่อหน้าและลบั หลงั 3.2 ความเปน็ กลาง มีความยุติธรรม ไม่ล�ำเอียง ปราศจากอคติ ไม่ก่อให้เกิดความขัดแย้ง ในรูปแบบ การแสดงออกตอ่ ผรู้ ับบริการ เพอ่ื นรว่ มงาน 3.3 ความเปน็ อสิ ระ การปฏิบัติงานจะต้องมีความเป็นอิสระในการให้บริการ และค�ำนึงถึงผลประโยชน์ที่ได้ ตอ้ งถกู กฎหมายและเป็นไปตามระเบยี บและขอ้ ตกลง 3.4 การรกั ษาความลับ ผู้ประกอบวิชาชีพจะต้องรักษาความลับของผู้รับบริการ และไม่ควรน�ำไปเปิดเผยหาก มิได้รับความยนิ ยอมหรอื ตามทก่ี ฎหมายกำ� หนด 3.5 มาตรฐานวิชาชพี และวิชาการ ผู้ประกอบวชิ าชพี ถกู คาดหวังวา่ มีมาตรฐานทั้งด้านวิชาการและวิชาชพี ซึง่ เปน็ พนื้ ฐาน ในการท�ำงานและน�ำมาใช้กับผรู้ บั บรกิ ารอยา่ งทัดเทยี มกัน 250 เอกสารความรู้ ผดู้ �ำ เนินการสปาเพ่ือสุขภาพ

3.6 ความสามารถและความระมัดระวงั ผู้ประกอบวิชาชีพจะต้องแสดงออกในการให้บริการทางวิชาชีพด้วยความระมัดระวัง ด้วยความสามารถและด้วยความขยันหม่ันเพียร เน่ืองจากมีหน้าที่ท่ีจะต้องรักษาความรู้และ ความช�ำนาญอยา่ งต่อเนอื่ ง 3.7 พฤตกิ รรมทางจรยิ ธรรม ผปู้ ระกอบวชิ าชพี จะตอ้ งประพฤตอิ ยา่ งมจี รยิ ธรรมตลอดเวลา และตอ้ งรกั ษาชอื่ เสยี งทดี่ ี ในวิชาชีพ และการใหค้ ำ� ปรกึ ษาแกผ่ รู้ บั บริการวชิ าชีพอย่างเต็มความสามารถ ผูก้ ระท�ำผิดจรรยาบรรณจะต้องได้รับโทษทางวิชาชพี ซึ่งมใี ชโ่ ทษทางอาญา ดังนี้ • ว่ากลา่ ว ตักเตอื น หรือภาคทัณฑ์ • ถูกพกั งาน • ถูกพกั ใช้ใบอนุญาตหรอื ถกู เพกิ ถอนใบอนญุ าต อาชีพท่ีเป็นวิชาชีพน้ัน ก�ำหนดให้มีองค์กรรองรับและมีการก�ำหนดมาตรฐานของ ความประพฤติของผู้อยู่ในวงการวิชาชีพ ซ่ึงเรียกว่า ‘จรรยาบรรณ’ ส่วนลักษณะ ‘วิชาชีพ’ ที่ส�ำคัญคือเป็นอาชีพท่ีมีศาสตร์ช้ันสูงรองรับ และมีองค์กรหรือสมาคมวิชาชีพ ตลอดจนมี ‘จรรยาบรรณใบวิชาชีพ’ กรมสนบั สนุนบรกิ ารสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ 251

สรปุ สำ� หรบั ผใู้ หบ้ รกิ ารพงึ มหี นา้ ทแี่ ละขอ้ ควรปฏบิ ตั ซิ ง่ึ เปรยี บเสมอเปน็ จรรยาบรรณ ดังนี้ 1) ให้บริการแกผ่ รู้ บั บริการตามความรู้และความชำ� นาญตรงตามมาตรฐานวชิ าชพี ทีไ่ ด้ ศกึ ษาอบรมมา 2) ไมก่ ลน่ั แกล้ง ทำ� รา้ ย หรอื กอ่ ใหเ้ กดิ อันตรายตอ่ ผู้รับบริการ 3) เกบ็ ความลับของผู้รับบรกิ าร โดยไม่น�ำขอ้ มลู หรอื เร่อื งท่ไี ดย้ นิ มาจากผู้รบั บรกิ ารไป เปดิ เผย จนกอ่ ให้เกดิ ความเสยี หายแก่ผรู้ บั บรกิ ารหรือบุคคลอ่ืน 4) ไม่แสดงอาการยั่วยวน กระท�ำลามกอนาจารหรือพูดจาในท�ำนองให้ผู้รับบริการ เข้าใจว่าผู้ให้บริการต้องการมีเพศสัมพันธ์กับผู้รับบริการ และต้องไม่มีเพศสัมพันธ์กับผู้รับบริการ หรือค้าประเวณี 5) ไมพ่ ูดจาหยอกล้อ หรอื ล้อเล่นหรอื กระท�ำการใดๆอนั มใิ ชห่ นา้ ทที่ ีต่ อ้ งใหบ้ ริการกบั ผู้รบั บรกิ าร โดยตอ้ งให้บริการด้วยอาการสภุ าพ อ่อนโยน 6) ไมด่ มื่ สรุ า เครอ่ื งดม่ื แอลกอฮอล์ หรือของมนึ เมา หรือยาเสพตดิ ในขณะใหบ้ ริการ แกผ่ ู้รบั บริการ 7) มีความซ่ือสัตย์ สุจริตต่อหน้าท่ีที่กระท�ำ และไม่ลักขโมยทรัพย์สินของผู้รับบริการ หรือเพื่อนร่วมงาน 8) มีความรับผิดชอบต่อตนเอง โดยการดูแลสุขภาพให้แข็งแรง และไม่น�ำโรคติดต่อ ไปแพรแ่ ก่ผู้รับบริการ และเพ่อื นร่วมงาน 9) ห้ามมิให้ผู้ให้บริการใส่เครื่องประดับหรือของมีค่าท่ีท�ำให้เป็นอุปสรรคต่อ การปฏบิ ตั งิ าน 10) เปน็ ผู้ดำ� รงตนอยูใ่ นศีลธรรมอนั ดี 252 เอกสารความรู้ ผูด้ ำ�เนนิ การสปาเพอื่ สขุ ภาพ

บรรณานกุ รม กนกธร ปยิ ธำ�รงรตั น.์ (2537). ระบบอวยั วะของรา่ งกาย. กรงุ เทพฯ : โอเอส พริ้นตงิ้ เฮ้าส.์ กรมเจรจาการค้าระหวา่ งประเทศ. (2559). กลมุ่ ธุรกิจบริการดา้ นสขุ ภาพ สปาและนวดเพอื่ สขุ ภาพ. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.sme.go.th/th/images/data/es/download/. เขา้ ถงึ เมอ่ื วนั ท ่ี 20 กรกฎาคม 2559. กรมเจรจาการค้าระหวา่ งประเทศ. (2559). รายงานการศึกษาขน้ั สุดท้าย (Final Report) การจดั ทำ� ยุทธศาสตรแ์ ละแผนปฏิบตั กิ ารสง่ เสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมรายสาขาสปา และ บรกิ ารสขุ ภาพ. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.tmc.or.th/psb_doc/5-law_thaidoctor.pdf. เขา้ ถึงเมอื่ วันท่ี 20 กรกฎาคม 2559. กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . (2556). ขยบั กายสบายชวี ี ดว้ ยกายบรหิ ารแบบไทย ฤๅษีดัดตนพนื้ ฐาน 15 ทา่ . พมิ พ์ครัง้ ท่ี 1. กรุงเทพฯ : บริษัท โพสต์พับลชิ ชิ่ง จำ�กัด (มหาชน). กรมส่งเสรมิ วฒั นธรรม. (2558). องคค์ วามร้มู รดกภูมปิ ญั ญาสปาไทย ของสถานประกอบการสปาไทย ต้นแบบที่สะท้อนอัตลักษณข์ องทอ้ งถนิ่ ใน 4 ภูมภิ าค. กรงุ เทพฯ : สำ�นักงานกจิ การโรงพิมพ์องค์การ สงเคราะหท์ หารผา่ นศึก. กระทรวงสาธารณสขุ . (2550). เร่อื ง ยาสามัญประจำ�บ้านแผนปัจจบุ ัน. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ (ฉบับท่ี 3) พ.ศ. 2550. กระทรวงสาธารณสุข. เรอื่ ง กำ�หนด สถานท่ีเพ่ือสขุ ภาพหรอื เพ่อื เสรมิ สวย มาตรฐานของสถานท่ี การบริการ ผู้ให้บรกิ าร หลกั เกณฑ์ และวิธกี ารตรวจเพือ่ การรับรองใหเ้ ปน็ ไปตามมาตรฐานสำ�หรบั สถานท่ีเพือ่ สขุ ภาพหรอื เพือ่ เสริมสวยตามพระราชบญั ญตั สิ ถานบริการ พ.ศ. 2509 พ.ศ. 2551. ประกาศกระทรวง สาธารณสุข : กรมสนับสนนุ บรกิ ารสุขภาพ. กล่มุ งานส่งเสรมิ พัฒนา สำ�นักงานส่งเสรมิ ธรุ กิจบริการสขุ ภาพ กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสุขภาพ กระทรวง สาธารณสขุ . (2551). เกณฑก์ ารรับรองคุณภาพสถานประกอบการเพื่อสขุ ภาพ. กรงุ เทพฯ : สำ�นกั งาน สง่ เสริมธุรกจิ บรกิ ารสขุ ภาพ กรมสนบั สนนุ บริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข. กลุ่มจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1. (2553). อตั ลักษณ์ไทยลา้ นนาสปา. เชียงใหม่ : สุเทพการพิมพ.์ กองพฒั นาศกั ยภาพผูบ้ ริโภค สำ�นักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสขุ . (2546). กองแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . (2550). สคุ นธบำ�บัด. กรุงเทพฯ : สำ�นักพมิ พอ์ งคก์ าร สงเคราะหท์ หารผ่านศึก. กรมสนับสนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสขุ 253

กหุ ลาบ สตั ยวจั ธรรม, พสิ มยั เสรขี จรกจิ เจริญ, และวไิ ล สานติ ย์เสถียร. (2547). การศกึ ษา วเิ คราะห์ สังเคราะห์ ภาพรวมจรรยาบรรณวิชาชพี ในประเทศไทย. พิมพค์ ร้งั ที่ 2. กรุงเทพฯ : สำ�นักมาตรฐาน และประเมนิ ผลอุดมศกึ ษา สำ�นักงานคณะกรรมการการอดุ มศึกษา. คณะกรรมการเฉพาะกิจจดั ทำ�หนงั สือเมอื งไทยของเรา เล่ม 2. (2535). เมอื งไทยของเรา ฉบบั ทีส่ อง. สำ�นกั งานเสรมิ สร้างเอกลักษณข์ องชาติ สำ�นกั เลขาธิการนายกรัฐมนตร,ี 45. คณะอนุกรรมการกำ�หนดมาตรฐานฝมี ือแรงงานและกำ�หนดหลกั เกณฑเ์ ก่ยี วกบั การทดสอบมาตรฐานฝมี ือ แรงงาน สาขาการแพทยแ์ ผนไทย ประเภทนวดไทย. (2545). มาตรฐานฝีมือแรงงานแหง่ ชาติ สาขา การแพทย์แผนไทย ประเภทนวดไทย. กรุงเทพฯ : กรมพฒั นาฝมี อื แรงงาน กระทรวงแรงงาน. โครงการเผยแพรโ่ ยคะเพอื่ สขุ ภาพ มลู นิธหิ มอชาวบา้ น. (ม.ป.ป.). โยคะการฝึกทำ�ทกุ วัน. เอกสารอัดสำ�เนา. โครงการฟ้นื ฟกู ารนวดไทย. (2535). คู่มือการนวดไทยในการสาธารณสขุ มลู ฐาน. พิมพป์ รับปรุงแก้ไข ครัง้ ที่ 5. (ม.ป.ท.) : สำ�นักพิมพ์หมอชาวบ้าน. จงกชพร พนิ ิจอักษร. (2520). การทดสอบคณุ ภาพของน้ำ�มันหอมระเหยกะเพราะ โหระพา แมงลัก และ กะเพราช้าง ในการดึงดูดแมลงวนั ทอง (Dacus dorsalis). วิทยานพิ นธ์. มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร.์ กรุงเทพฯ. จิดาภา จำ�ปาเงนิ . (2550). คุณภาพชีวติ ด้านสขุ ภาพสำ�หรบั ผู้ป่วยโรคกล้ามเนอ้ื และกระดกู ท่ีได้รบั การรกั ษา ด้วยการนวดไทยท่โี รงพยาบาลท่ายาง. วทิ ยานิพนธ.์ มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปกร. จฑุ าภรณ์ สกุลศกั ดิ์. (2545). โยคะฝกึ จติ พชิ ติ โรค. กรงุ เทพฯ : จุดทอง. ชนินทร์ ลีวานันท.์ (2551). เอกสารความรู้ ผดู้ ำ�เนินการสปาเพื่อสขุ ภาพ : การนวดเพ่ือสุขภาพ. กรงุ เทพฯ : สำ�นักงานพระพทุ ธศาสนาแห่งชาติ. เดชรัตน์ สุขกำ�เนดิ , วชิ ยั เอกพลกร และปตั พงษ์ เกษสมบรู ณ์. (2545). การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ เพ่ือการสรา้ งนโยบายสาธารณะเพ่อื สุขภาพ : แนวคิด แนวทาง และแนวปฏบิ ตั ิ. กรุงเทพฯ : ดีไซร์. ทบวงมหาวิทยาลัย. (2546). จริยธรรม จรรยาบรรณ วชิ าชพี . [ออนไลน์]. สบื คน้ จาก http://www.rta.mi.th//5500u/ sungsurmkoonnatum1%20กสอ15%20t21c7.pat. เขา้ ถงึ เมอ่ื วนั ท่ี 15 มถิ นุ ายน 2555. บรรจบ ชณุ หสวัสดิกุล. (2551). กินเจและมงั สวริ ัตใิ หถ้ ูกวิธ.ี พิมพค์ รงั้ ที่ 8. กรุงเทพฯ : สำ�นกั พิมพ์ รวมทรรศน์ ประดษิ ฐ์ ประทปี ะวณชิ . (2542). Myofascial Pain Syndrome: A Common Problem in Clinical Practice. พมิ พ์คร้ังท่ี 1. กรงุ เทพฯ : อมรินทรพ์ ร้ินต้ิงแอนด์พบั ลิชชิง่ , 109-20. ประพจน์ เภตราภาศ. (2555). รากทมี่ าของเส้นประธานสบิ . วารสารการแพทย์แผนไทยและ การแพทย์ทางเลอื ก, 10 : 4-9. 254 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนนิ การสปาเพ่อื สุขภาพ

ประไพ พวั พันธ์. (2525). การนวด การดงึ การดดั (Massage, Traction, Manipulation). ใน : เสก อกั ษรานเุ คราะห,์ บรรณาธิการ. ตำ�ราเวชศาสตรฟ์ ้นื ฟู. กรุงเทพฯ : สมาคมเวชศาสตร์ฟน้ื ฟแู ห่ง ประเทศไทย, 189-195. ประภาพร จนิ ันทุยา. (2545). กลยุทธ์การสร้างเสริมสุขภาพ: การออกกำ�ลังกาย. ใน : ศิรพิ ร ขมั ภลิขติ , บรรณาธิการ. ประโยชน์ บญุ สินสุข และรมั ภา บญุ สินสขุ . (2547). สปาเขาทำ�กันอย่างไร : มหาวทิ ยาลัยวลยั ลักษณ.์ ประเวศ วะส,ี พระไพศาล วสิ าโล, ลดาวัลย์ สวุ รรณกติ ติ และวทิ ิต วัฒนาวิบูล. (2536). องคร์ วมแหง่ สุขภาพ ทัศนะใหมเ่ พื่อดลุ ยภาพแหง่ ชีวิตและการบำ�บัดรกั ษา. พิมพค์ รั้งที่ 1. กรงุ เทพฯ : มูลนธิ โิ กมลคีมทอง. ปรดี า ต้ังตรงจิตร. (2551). ฤๅษดี ดั ตน เพอ่ื การบริหารร่างกายสำ�หรับบุคคลทว่ั ไป 18 ท่า – ตำ�รับโรงเรยี น แพทยแ์ ผนโบราณวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธ์ิ). กรงุ เทพฯ : นำ�อักษรการพมิ พ์. ปรดี า ตง้ั ตรงจติ ร. (2546). คมู่ อื การนวดผหู้ ญงิ โรงเรยี นนวดแผนโบราณเชตวนั . กรงุ เทพฯ : นำ�อกั ษรการพมิ พ.์ ปรยี า กลุ วณิช และประวิตร พศิ าลบตุ ร. (2548). ตำ�ราโรคผิวหนังในเวชปฏิบตั ิปัจจุบนั . กรุงเทพฯ : สำ�นักพมิ พโ์ ฮลิสตกิ พับลิชชิ่ง. พรศรี ปัญจปิยะกุล. (2545). วถิ สี ขุ ภาพแบบบรู ณาการ. กรุงเทพฯ : สถาบนั วิถที รรศน.์ พระธรรมปฎิ ก (ป.อ. ปยตุ โฺ ต). (2538). สมาธิ : ฐานสู่สุขภาพจติ และปัญญาหย่งั รู้. พมิ พค์ ร้งั ท่ี 4. กรุงเทพฯ : บริษัท สหธรรมมกิ จำ�กดั . พระพรหมคณุ าภรณ์ (ป.อ. ปยุตโฺ ต). พจนานกุ รมพุทธศาสตร์ ฉบบั ประมวลธรรม. พมิ พ์ครงั้ ที่ 16. พระพรหมคณุ าภรณ์ (ป.อ. ปยตุ ฺโต). (2551). พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท.์ พมิ พ์ครงั้ ท่ี 11/2. กรุงเทพฯ : บริษทั เอส. อาร์. พรนิ้ ต้งิ แมส โปรดักส์ จำ�กดั . พรมิ้ เพรา ผลเจรญิ สุข. (2542). กายวภิ าคศาสตรแ์ ละสรรี วิทยาของมนุษย์ (Human Anatomy and Physiology). กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานชิ . เพญ็ นภา ทรัพยเ์ จรญิ . (2537). กายบรหิ ารแบบไทย 108 ทา่ ฤาษดี ัดตน. พิมพค์ รงั้ ที่ 1. กรุงเทพฯ : โรงพิมพอ์ งคก์ ารทหารผ่านศึก. เพญ็ นภา ทรัพย์เจริญ. (2542). ชดุ นิทรรศการ การแพทย์แผนไทย. พมิ พ์คร้งั ที่ 1. นนทบุรี : โครงการพฒั นาตำ�รา สถาบนั การแพทยแ์ ผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ , 8-11. เพ็ญนภา ทรัพยเ์ จริญ และบุญเรอื ง นิยมพร. (2544). คู่มอื อบรมการนวดไทย. พิมพค์ รง้ั ที่ 4. โครงการพัฒนาตำ�ราสถาบันการแพทยแ์ ผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. เพ็ญนภา ทรพั ย์เจริญ, สุรพจน์ วงศ์ใหญ่ และวลั วลี ตันติกาญจน์. (2551). เอกสารความรู้ ผ้ดู ำ�เนนิ การสปา เพอื่ สขุ ภาพ : เอกลักษณส์ ปาไทย. กรุงเทพฯ : สำ�นักงานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาต.ิ กรมสนบั สนนุ บริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข 255

แพทย์พงษ์ วรพงศพ์ ิเชษฐ. (2542). โยคะเพ่ือการพฒั นาร่างกายและจติ ใจ. กรุงเทพฯ : บรษิ ทั เอช.ท.ี พ.ี เพรส จำ�กัด. มูลนิธิสาธารณสขุ กบั การพัฒนา. ( 2552). ตำ�ราการนวดไทย เล่ม 1. ปรบั ปรงุ แกไ้ ข ฉบบั พิมพ์ครงั้ ท่ี 4. กรุงเทพฯ : บริษัท พมิ พด์ ี จำ�กดั . ราชบณั ฑติ ยสถาน. พจนานุกรม ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. เรณู โคตรจรัส. (2543). คู่มือคนรกั ผิว. กรุงเทพฯ : จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย. โรงเรียนแพทย์แผนโบราณ วัดพระเชตุพนฯ. (2537). ตำ�ราฤๅษดี ดั ตนวัดโพธิ์ ต้นฉบบั รูปปนั้ ฤๅษีดัดตนวัด พระเชตพุ น. กรุงเทพฯ : นำ�อกั ษรการพิมพ์. ลดาวัลย์ ปทปี ชัยกรู , นันทวัน สุวรรณรูป, รชั นี สรรเจริญ และประภา จินนั ทุยา. ค่มู ือการสอนการส่งเสรมิ สุขภาพในหลกั สตู รพยาบาลศาสตรบณั ฑิต. วศนิ อนิ ทระสระ. (2548). อรยิ สัจ 4 ความจรงิ ของชีวติ ท่ีทกุ คนควรรู้ควรเขา้ ใจ. พมิ พค์ ร้ังที่ 6. กรงุ เทพฯ : สำ�นักพิมพ์ธรรมดา. วัลลภา อรรถนิต. (2546). 105 ทำ�โยคะดดั ตน วธิ กี ารรักษาโรคแผนไทยโบราณ. กรุงเทพฯ : ไพลนิ บ๊คุ เน็ต. วิพธุ พูลเจริญ. (2456). สขุ ภาพ : อุดมการณแ์ ละยุทธศาสตร์ทางสงั คม. นนทบรุ ี : สถาบันวิจยั ระบบ สาธารณสุข. ศราวธุ จินตชาติ. (2549). บ้านและสวน. กรงุ เทพฯ : บริษทั อมรนิ ทรพ์ รนิ้ ตง้ิ แอนดพ์ ับลชิ ชิ่ง. สมจิตร หนเุ จรญิ กุล, วัลลา ตันตโยทัย และรวมพร คงกำ�เนดิ . (2543). การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ : แนวคดิ ทฤษฎแี ละการปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล. นครศรธี รรมราช : มหาวิทยาลยั วลยั ลักษณ.์ สมพร กันทรดษุ ฎ-ี เตรียมชยั ศร.ี (2557). การปฏิบัตสิ มาธิเพอ่ื การเยยี วยาสุขภาพ. พิมพค์ ร้งั ท่ี 13. กรุงเทพฯ : บริษทั วี อนิ ดี้ ดีไซน์ จำ�กดั . สมพร เตรยี มชยั ศรี และคณะ. (2547). การบรหิ ารจติ วญิ ญาณและการเยยี วยาในผตู้ ดิ เชอ้ื และผปู้ ว่ ยเอดสใ์ น ประเทศไทย. รายงานการวิจัย. สโุ รจน ์ แพงมา และคณะ. (2559). การนวดอัตลักษณ์แบบอีสาน สำ�หรบั ให้บริการในสถานประกอบการเพ่ือ สขุ ภาพ : โรงพมิ พ์พระธรรมขันต์ สวุ ชิ ญ์ ปรชั ญาปารมติ า. (2541). การแพทยน์ อกระบบ : 177 ทางเลือกไปสสู่ ุขภาพ. กรงุ เทพฯ : สำ�นักพมิ พ์ สาระ. สถาบันการแพทย์ฉุกเฉนิ . (2559). ชดุ ปฐมพยาบาลเบอ้ื งตน้ สิง่ จำ�เป็นยามเดนิ ทาง. [ออนไลน์]. สบื ค้นจาก http://www.niems.go.th/th/View/ContentDetails.aspx?CateId=112&ContentId=2556041 8094225698. เข้าถงึ เม่ือวนั ท่ี 20 กรกฎาคม 2559. 256 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สุขภาพ

สำ�นักงานคณะกรรมการสขุ ภาพแห่งชาติ (สช). (2550). พระราชบญั ญัติสขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550. นนทบรุ ี : ห้างหนุ้ ส่วนจำ�กัด สหพฒั นไพศาล. [ออนไลน]์ . สืบคน้ จาก http://library.dip.go.th/multim1/ebook/.pdf. เข้าถงึ เมื่อวันท่ี 20 กรกฎาคม 2559. สำ�นกั งานคณะกรรมการกฤษฎีกา. (2554). เร่ือง การเพ่มิ ประเภทการนวดไทยในสาขาการแพทย์แผนไทย. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2554. สาํ นักงานคณะกรรมการกฤษฎกี า. (2522). พระราชบัญญตั คิ วบคมุ อาคาร พ.ศ. 2522. [ออนไลน]์ . สบื ค้น จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%a404/%a404-20-9999-update.pdf. เข้าถึงเมือ่ วันท่ี 10 กนั ยายน 2559. สาํ นักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา. (2541). พระราชบญั ญัติสถานพยาบาล พ.ศ. 2541. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%ca53/%ca53-20-9999-update.pdf. เข้าถงึ เมอ่ื วนั ท่ี 10 กนั ยายน 2559. สํานักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา. (2542). พระราชบัญญัติการประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2542. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%a197/%a197-20-9999-update.pdf เข้าถึงเมือ่ วนั ท่ี 10 กันยายน 2559. สาํ นักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา. (2510). พระราชบญั ญตั ิยา พ.ศ. 2510. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%c204/%c204-20-9999-update.pdf. เขา้ ถึงเม่อื วนั ที่ 20 กรกฎาคม 2559. สาํ นกั งานคณะกรรมการกฤษฎีกา. (2558). พระราชบญั ญัตเิ คร่อื งสำ�อาง พ.ศ. 2558. [ออนไลน]์ . สืบคน้ จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%a446/%a446-20-2558-a0001.pdf เขา้ ถึงเมอ่ื วนั ที่ 30 กรกฎาคม 2559. สาํ นักงานคณะกรรมการกฤษฎกี า. (2559). พระราชบญั ญัติสถานประกอบการเพ่อื สขุ ภาพ พ.ศ. 2559. [ออนไลน]์ . สืบค้น จาก http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%ca91/%ca91-20-2559- a0001.pdf. เข้าถึงเมอื่ วนั ท่ี 30 กรกฎาคม 2559. สำ�นักงานสาธารณสุขจังหวดั เชียงใหม.่ (2553). อตั ลักษณไ์ ทยล้านนาสปา. เชยี งใหม่ : บรษิ ัทแทพ็ เทคโนโลยี จำ�กัด. อรกัญญ์ ภูมิโคกรกั ษ์. (2551). ระบบร่างกายมนษุ ย.์ กรุงเทพฯ : สำ�นกั พิมพ์เอ็มไอเอส. เอกพนั ธ์ ปัตถาวะโส. (2555). จรรยาบรรณวชิ าชีพ. Alan E. Sanderfoot. (2003). Pools and Spas : Rockport. Alice Kavounas. (2000). Water : Pure Therapy : KC. Alphen J.V. and Aris A. (eds). (1997). Oriental Medicine : An Illustrated Guide to the Asian กรมสนบั สนนุ บริการสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 257

Arts of Healing. Boston : Shambhala Publication. Anna E. Willium. (2007). Spa Bodywork : A Guide for Massage Therapists. Philadelphia : Lippincott William & Wilkin (Publishers) Ltd. Aschendorf M.L. (1995). This is reflexology. Alternative Medicine Journal, 2 : 19-21. Atchison J.W., Stoll S.T. and Gilliar W.G. (1996). Manipulation. traction, and massage. In : Braddom RL, [ed.]. Physical medicine and rehabilitation. Philadelphia : WB Saunders, 442-6. Audrey Githa Goldberg MCSP SRP. Care of the skin. second edition. Over wallop, Hampshire : BAS printers limited. Bailey J.C., Harcup J. and Harrington J. (2005). The Spa Book : The Official Guide to Spa Therapy. UK : Cengage Learning. Balayre G., Gorins C. and Valery M. (2005). Ambiance piscines, (67) : 120-136. Battaglia S. (1995). The Complete Guide to Aromatherapy. Queensland, Australia : Perfect Potion (Aust) Pty Ltd., Noosa. Bowden, Jonny, Sinatra and Stephen. (2012). The Great Cholesterol Myth, Beverly USA : Fair Wind Press. Braverman D.L. and Schulman R.A. (1999). Massage techniques in rehabilitation medicine. In : Kraft G.H. [ed.]. Physical medicine and rehabilitation : Clinics of North America. Philadel- phia,: WB Saunders , 631-649. Carreck A. (1994). The effect of massage on pain perception threshold. Manipulation therapy, 26 : 10-16. Cassar M.P. (2000). Handbook of massage therapy : A complete guide for the student and professional massage therapist. Great Britain : Butterworth-Heinemann, 1-59. Cheryl Coutts, and Ada Warren. (2004). Natural bath and spa : New Holland. Clara Schneider. (2014). Massage and Diabetes. [online]. Retrieved from http://www.diabetescare.net/authors/clara-schneider/massage-diabetes. Archived September 21, 2016. Clay J. H . and Pounds D.M. (2003). Basic clinical massage therapy : Integrating anatomy and treatment. Philadelphia : Lippincott Williams & Wilkins. Cotes J. (2003). Pools : FPC living, (94) : 205. Crebbin-Bailey J., Harcup J. and Harrington J. (2005). The Spa Book : The official guide to 258 เอกสารความรู้ ผู้ด�ำ เนนิ การสปาเพอื่ สุขภาพ

Spa therapy. London : Harbia Thomson. Crue B.L. (1957). The importance of flexion in cervical traction for radiculitis. U S Air Force Med J, 8 : 374-80. Cyriax J. and Russell G. (1980). Treatment by manipulation, massage, and injection. Textbook of orthopaedic medicine, Vol.II. London : Bailliere Tindall. Davis B.A. and Harrison R.A. (1988). Hydrotherapy in Practice. Churchill Livingstone, Edinburgh, London, Melbourne and New York, 171. Dawn Mernagh and Jennifer Cartwright. (1995). Health and Beauty Therapy : A Practical Approach for NVQ Level 3. UK : Stanley Thornes (Publishers) Ltd. De Vierville J.P. (1997). Aquatic rehabilitation : an historical. In : Becker B.E. and Cole A.J. (Eds.). Comprehensive aquatic therapy. 1st ed. Boston : Butterworth-Heinemann. Edwards V.H. (1999). The Aromatherapy Companion. UK : Storey Publishing. Elkins E.C., Herrick J.F., Grindlay J.H., et al. (1953). Effects of various procedures on the flow of lymph. Arch Phys Med Rehabil, 34 : 31. Fitzsimmons J., Fitzsimmons M. (1994). Service Management for Competitive Advantage. NY : McGraw-Hill, New York. Gattefossé R.M. (1937). Aromatherapie (in French Translated to English in 1993 by Tisserand R.) : C.W. Daniel Co.,Ltd. Gerwin R.G. (2000). The syllabus workshop on myofascial pain syndrome assessment and management. The royal college of Thai physiatrist in conjunction with Thai pain society (IASP Thai chapter), 12. Gilvery C.M., Reed J. and Mehta M. (1993). The Encyclopedia of Aromatherapy Massage and Yoga. USA : Anness Publishing Ltd. Graham D. (1884). Practical treatise on massage. New York : Wm. Wood. Greenman P.E. (1989). Principles of manual medicine. Baltimore : Williams & Wilkins. Haldeman S. (1980). Spinal manipulative therapy in the management of low back pain. In : Finneson B.E. (ed.). Low back pain. Philadelphia : JB Lippincott, 250. Haldeman S. and Rubinstein S.M. (1993). The precipitation or aggravation of musculoskeletal pain กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ 259

in patients receiving spinal manipulative therapy. J Manipulative Physiol Ther, 16 : 47-50. Hannelore R. L. and Reinhard R. B. (2003). Spa : Thomson. Hippocrates. (2006). [online] Retrieved from Microsoft Encarta Encyclopedia : Microsoft Corporation, 10-31. Archived 2009. Hofkosh J.M. (1985). Classic massage. In : Basmajian J.V. (ed.). Manipulation, traction, and massage. Baltimore : Williams & Wilkins, 263-9. Holey E. and Cook E. (2003). Evidence-Based Therapeutic Massage : A practical guide for therapists. 2 ed. Philadelphia : Elsevier Science, 111-5. Hollis M. (1987). Massage of therapists. Oxford, England : Blackwell. Janet Simms. (1993). Beauty Therapy : A Practical Guide to Beauty Therapy NVQ Level 2. UK : Stanley Thornes (Publishers) Ltd. Julia M. (1992). The H&R Book of Perfume. Hamburg, Germany : Verlagsgescllschaft R.Glss &Co. Karena Callen. (2001). Spa : Ebury Press. Kastner M. and Burroughs H. (1996). Alternative Healing : The Complete A-Z Guide to More Than 150 Alternative Therapies. USA : Owlet. Knapp M.E. (1990). Massage. In : Kottke FJ, Lehmann J.F. (eds.). Krusen’s handbook of physical medicine and rehabilitation. Philadelphia : WB Saunders, 433-5. Kumar P. and Clark M. (1995). Clinical Medicine, 5 th ed. Edinfurgh London Newyork : W.B. Saunders Kurt S. (1995). Advance Aromatherapy. Cologne, Germany : VGS Verlagsgescllschaft. Lawless J. (1992). The Encyclopedia of Essential oil. London : Thorson. Lee G. (2004). Spa style Europe : Archipelago Press. Licht S. (1960). Massage, manipulation, and traction. Connecticut : Elizabeth Licht. Lipton S. (1979). The control of chronic pain. Great Britain : Edward Arnold (publisher) Ltd. Lis-Balchin M. (2006). Aromatherapy Science. Bath, UK : The Bath Press. MacDonald G. (1998). Massage as a respite intervention for primary caregiver. American journal of Hospice Pall Care, 15 : 43-7. Malkin K. (1994). Use of massage in clinical practice. British Journal of Nursing, 3 : 292-4. Maxwell-Hudson, Clare. (2001). KISS guide to Massage, 1st ed. New York : DK Publishing, Inc. 260 เอกสารความรู้ ผูด้ ำ�เนนิ การสปาเพอื่ สขุ ภาพ

McRae J. and Pierre Home-Douglas. (1998). Swimming pools and spas : Sunset . McPartland J. and Miller B. (1999). Bodywork therapy systems. In : Kraft G.H. (ed.). Physical Medicine and rehabilitation : Clinics of North America. Philadelphia : W.B. Saunders, 583- 602. Melzack R. and Wall P. (1965). Pain mechanism : A new theory. Science, 50 : 971-9. Mernagh-Ward D. and Cartwright J. (2001). Health and beauty therapy : A Practical Approach for NVQ Level 3, 2nd ed. Cheltenham : Nelson Thornes Ltd, 205-22. Mermagh-Ward D. and Jennifer C. Health and Beauty Therapy : A Practical Approach for NVQ Level 3, 1st ed. England : Nelson Thornes Ltd, 230-231. Middleton V. T. C. and Clarke J. (2001). Marketing in traveland tourism. UK : Butterworth Heinemann. National policy on traditional medicine and regulation of herbal medicines (2005). Report of a WHO global survey. Geneva : WHO. Payne W. A. and Hahn D. B. (1992). Understanding your health. St. Louis, MO : Mosby. Pender, N. J. (1996). Health Promotion in Nursing Practice, 3rd ed. Stamford, Connecticul : Appleton & Lange. Peterson J.A. and Tharrett S.J. (eds.). ACSM’s Health/Fitness Facility Standards and Guidelines, 2nd ed. American College of Sports Medicine, USA., 107. Powell F.C., Hanigan W.C. and Olivero W.C. (1992). A risk/benefit analysis of spinal manipula- tion therapy for relieve of lumbar or cervical pain. Neurosurgery, 33 : 73-8. Ratan R. (2009). Handbook of Aromatherapy. India : Institute of Holistic Health Sciences, Vishal Printers. Rechtien J.J., Andary M., Holmes T.G. and Wieting M. (1998). Manipulation, massage, and trac- tion. In : De Lisa J.A. (eds.). Rehabilitation medicine : Principles and practice. Philadelphia : Lippincott-Raven publishers, 535-41. Roeder G. (2000). Healing with Water : alive book. Smith M.C., Stallings M.A., Mariner S. and Burrall M. (1999). Benefits of massage therapy for hospitalized patients : A descriptive and qualitative evaluation. Alternative therapies in กรมสนบั สนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข 261

health and medicine, 5(4) : 64-71. Streicher C. and Christensen K. (2000). Aromotherapy for Every Day. The Foundation for Aromatherapy Education and Research, Iowa. Susan Cressy. (2004). Beauty Therapy : Heinemann. Taubes Gary. (2008). Good Calories, Bad Calories. Anchor Books, A Division of Random House, Inc., New York, Sept. Techniques Piscines Magazine : (editorial). (2005). Messignac, (39) : 32-41. Travell J. (1983). Myofascial pain and dysfunction. Baltimore : Williams & Wilkins Wendy D. Smith. (2009). Massage Therapy : Implications for Pharmaceutical care. [Online] Retrieved from https:// www.uspharmacist.com/article/massage- therapy-implications-for- pharmaceutical-care. Archived September 11, 2016. Westland G. (1993). Massage as a therapeutic tool. British Journal of Occupational Therapy : Part 1, 56 :129-34; Part 2, 56 :177-80. Wisnom M.S. and Capozio L.L. (2012). Spa Management : An Introduction. New York : Pearson Education, Inc. Wisnom M. S. and Capozio L.L. (2011). Spa Management : An Introduction. USA : Prentice Hall Wood E.C. and Becker P.D. (1981). Beard’s massage, 3rd ed. Philadelphia : W.B. Saunders Company. Worwood V.A. (1991). The complete book of Essential oil & Aromatherapy. USA : Macnillan London Limited. Zabihi K, Jotisalikorn C. (2005). Periplus. 262 เอกสารความรู้ ผู้ด�ำ เนินการสปาเพ่ือสุขภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 263

264 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 265

266 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 267

268 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 269

270 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 271

272 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 273

274 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 275

276 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 277

278 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 279

280 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 281

282 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 283

284 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 285

286 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 287

288 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 289

290 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 291

292 เอกสารความรู้ ผู้ดำ�เนินการสปาเพอ่ื สขุ ภาพ

กรมสนบั สนุนบรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสุข 293