E-bookสงกราน

1 เม่ือครั้งก่อน พิธีสงกรานต์ เป็นพิธีกรรมท่ีเกิดขึ้นภายใน ครอบครัว หรือชุมชนบ้านใกล้เรือนเคียง แต่ในปัจจุบันได้มี การเปลี่ยนแปลงให้พิธีสงกรานต์นั้นเป็นเทศกาลสงกรานต์ โดยได้ขยายออกไปสู่คมเป็นวงกว้างมากข้ึน และมีแนวโน้มที่ จะเปล่ียนทัศคติ ตลอดจนความเชื่อไป แต่เดิมในพิธี สงกรานต์จะใช้ น้า เป็นสัญลักษณ์ท่ีเป็นองค์ประกอบหลัก ของพิธี แก้กันกับความหมายของฤดูร้อน ช่วงเวลาท่ีพระ อาทิตย์เคล่ือนเข้าสู่ราศีเมษ ในวันน้ีจะใช้น้ารดให้แก่กันเพื่อ ความชุ่มช่ืน มีการขอพรจากผู้ใหญ่ มีการร้าลึกและกตัญญู ต่อบรรพบุรุษท่ีล่วงลับ ต่อมาในสังคมไทยสมัยใหม่เกิดเป็น ประเพณีกลับบ้านในช่วงเทศกาลสงกรานต์ นับว่าวัน สงกรานต์เป็นวันครอบครัว อีกท้ังยังมีประเพณีที่สบื ทอดมา ตั้งแต่ด้ังเดิม อย่าง การสรงน้าพระท่ีน้ามาซ่ึงความเป็นสิริ มงคล เพ่อื ใหเ้ ป็นการเรม่ิ ตน้ ปีใหมท่ ่มี คี วามสุข ปัจจุบันได้มีการประชาสัมพันธ์ในเชิงท่องเทยี่ วว่าเป็น Water Festival หรือ เทศกาลแห่งน้า โดยได้ตัดข้อมูลในสว่ นที่เป็น ความเชอ่ื ดง้ั เดิมออกไป

2 การก้าเนิดวันสงกรานต์ มีเร่ืองเล่าสืบต่อกันมาโดยใจความจารึกท่ี วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามฯ ว่า … เมื่อต้นภัทรกัลป์ มีเศรษฐีคน หน่ึง มั่งมีทรัพย์มาก แต่ไม่มีบุตร บ้านอยู่ใกล้กับนักเลงสุรา ซ่ึง นักเลงสุราน้ันมีบุตร 2 คน ท่ีผิวเนื้อดุจด่ังทอง วันหนึ่งนักเลงสุรา เข้าไปในบ้านของเศรษฐีผู้น้ัน แล้วด่าด้วยถ้อยค้าท่ีหยาบคายต่างๆ นานๆ เศรษฐีเม่ือได้ฟังแล้วจึงถามว่า พวกเจ้ามาพูดหยาบคายดู หม่นิ เราผู้เป็นเศรษฐเี พราะเหตุใด

3 พวกนกั เลงสรุ าจึงตอบว่า ท่านมีสมบัติมากมายแต่หามีบุตรไม่ เมื่อท่านตายไป สมบัติก็จะอันตรธานไปมหด หาประโยชน์อันใดมิได้ เพราะขาด ทายาทผู้ปกครอง ข้าพเจ้ามีบุตรถึง 2 คน อีกทั้งรูปร่างงดงามเสีย ดว้ ย ขา้ พเจ้าจึงดีกวา่ ทา่ น เศรษฐีคร้ันได้ฟังก็เห็นจริงด้วย จึงเกิดความละอายต่อ นักเลงสุรายิ่งนัก นึกใคร่อยากได้บุตรบ้าง จากนั้นได้ท้าการ บวงสรวงพระอาทิตย์และพระจันทร์ ตั้งจิตอธิษฐานเพื่อขอให้มีบุตร เมอ่ื อยู่ถงึ 3 ปี กม็ ิไดม้ บี ตุ รตามท่ีปราถนา เมื่อขอบุตรจากพระอาทิตย์และพระจันทร์มิได้ตามดังที่ ปราถนา อยู่มาวันหน่ึงเม่ือถึงฤดูคิมหันต์ จิตรมาส (เดือน 5) โลก สมมติว่าเป็นวันมหาสงกรานต์ คือ พระอาทิตย์ยกจากราศีมีน ประเวสสู่ราศีเมษ ผู้คนทั้งหลายต่างพากันเล่นนักขัตฤกษ์อันเป็น การรื่นเริงขึ้นปีใหม่ไปท่ัวทั้งชมพูทวีป ขณะนั้น เศรษฐีจึงพาข้าทาส บริวารไปยังต้นไทรริมฝ่ังแม่น้าอันเป็นท่ีอยู่แห่งปักษีชาติท้ังหลาย เอาข้าวสารซาวน้า 7 ครั้งแล้วหุงบูชา รุกขพระไทร พร้อมด้วยสูป พยัญชนะอันประณีต และประโคมด้วยดุริยางค์ดนตรีต่างๆ ตั้งจิต อธิษฐานขอบุตรจากรุกขพระไทร รุกขพระไทรมีความกรุณา เหาะ ไปขอบตุ รกบั พระอนิ ทร์ให้กับเศรษฐี

4 ต่อมา พระอินทร์จึงให้ธรรมบาลเทวบุตรลงไปปฏิสนธิในครรภ์ บิดามารดาจึงขนานนามว่า ธรรมบาลกุมาร แล้วปลูกปราสาท ข้นึ ใหก้ ุมารอยู่ใต้ต้นไทรริมสระฝั่งแม่น้านั้น คร้ันเม่ือกุมารเจริญ ข้ึนก็รู้ภาษานกและเรียนจบไตรเพทเม่ือมีอายุได้ 8 ขวบ อีกท้ัง ยงั ได้เปน็ อาจารย์บอกมงคลการต่างๆ แก่มนุษย์ชาวชมพทู วีปท้ัง ปวง ซึ่งขณะนั้น โลกทั้งหลายนับถือท้าวมหาพรหม มีกบิล พรหมองค์หน่ึงได้แสดงมงคลการแก่มนุษย์ท้ังปวง เม่ือกบิล พรหมได้แจ้งเหตุที่ธรรมกุมารเป็นผู้มีช่ือเสียง เป็นท่ีนับถือของ มนุษย์ชาวโลกทั้งหลาย จึงได้ลงมาถามปัญหาแก่ธรรมกุมาร 3 ขอ้ ดงั ความว่า เวลาเชา้ สริ ิ คือ ราศอี ย่ทู ี่ไหน เวลาเท่ียง สริ ิ คอื ราศีอย่ทู ไ่ี หน เวลาเย็น สริ ิ คือ ราศีอยทู่ ี่ไหน

5 และท้าวกบลิ พรหมได้ให้สัญญาว่า ถ้าท่านแก้ปัญหา 3 ข้อน้ีได้ เราจะ ตัดศีรษะมาบูชาท่าน ถ้าท่านแก้ไม่ได้ เราจะตัดศีรษะของท่านเสีย ธรรมกุมารรับสัญญา แต่ผลัดแก้ปัญญาไป 7 ท้าวกบิลพรหมก็ กลับไปยงั พรหมโลก ฝ่ายธรรมบาลกุมารพิจารณาปัญหาน้ันล่วงไปได้ 6 แล้ว แต่ก็ยังไม่เห็นอุบายท่ีจะตอบปัญหาได้ จึงคิดว่าพรุ่งนี้แล้วหนอที่เรา จะต้องตายด้วยอาญาของท้าวกบิลพรหม เราหาต้องการไม่ จ้าจะหนี ไปซกุ ซ่อนตนเสียดีกว่า เมื่อคิดแล้วก็ลงจากปราสาท ออกเท่ียวนอนท่ี ต้นตาล 2 ต้นซึง่ มนี กอินทรี 2 ตัวผัวเมียทา้ รังอยู่บนตน้ ตาลน้นั ขณะที่ธรรมบาลกุมารนอนอยู่ใต้ต้นตาลน้ันพลางได้ยินเสียงนางนก อินทรีถามผัวว่า พรุ่งน้ีเราจะไปหาอาหารที่ไหน นกอินทรีตัวผู้จึงตอบ ว่า พรุ่งน้ีครบ 7 วันท่ีท้าวกบิลพรหมถามปัญหาแก่ธรรมบางกุมาร แต่หากธรรมบาลกุมารแก้ไม่ได้ ท้าวกบิลพรหมก็จะตัดศีรษะเสียตาม สัญญา เราทั้ง 2 จะได้กินเน้ือมนุษย์ คือ ธรรมบาลกุมารเป็น อาหาร นางนกอินทรจี ึงถามวา่ ท่านรปู้ ญั หาหรอื ผู้ผัวตอบว่ารู้ แล้วก็ เลา่ ใหน้ างนกอินทรีฟังต้ังแต่ต้นจนปลายวา่ เวลาเช้า ราศอี ย่ทู ่ี หนา้ คนทงั้ หลายจงึ เอาน้าล้างหนา้ เวลาเที่ยง ราศีอยู่ที่ อก คนท้ังหลายจึงเอาน้าและแป้งกระแจะจันทร์ ลูกไลท้ ่ีอก

6 เวลาเย็น ราศอี ยู่ท่ี เท้า คนทง้ั หลายจึงเอาน้าลา้ งเท้า ธรรมบาลกุมารที่นอนอยู่ใต้ต้นไม้ได้ยินการสนทนาของท้ัง สองก็จ้าได้ จึงมีความโสมนัส ปีติ ยินดีเป็นอันมาก จึงเดินทางกลับมา ที่ปราสาทของตน ครั้นถึงวาระเป็นค้ารบ 7 วันตามสัญญา ท้าวกบิล พรหมก็ลงมาถามปัญหาท้ัง 3 ข้อตามที่นัดหมายกันไว้ ธรรมบาล กุมารก็วิสัชนาแก้ปัญหาทั้ง 3 ข้อตามท่ีได้ฟังมาจากนกอินทรีนั้น ท้าว กบิลพรหมยอมรับว่าถูกต้อง และยอมแพ้แก่ธรรมบาล จ้าต้องตัด ศีรษะของตันบูชาตามท่ีสัญญาไว้ แต่ก่อนที่จะตัดศีรษะ ได้เรียกธิดา ท้ัง 7 อนั เปน็ บาทบริจารกิ าของพระอินทร์ คอื 1. นางทุงษะเทวี 2. นางรากษเทวี 3. นางโคราคเทวี 4. นางกิริณีเทวี 5. นางมณฑาเทวี 6. นางกิมิทาเทวี 7. นางมโหธรเทวี

7 อนั โลกสมมติว่าเป็นองค์มหาสงกรานต์กับทั้งเทพบรรษัทมา พร้อมกัน จึงได้บอกเรื่องราวให้ทราบและตรัสว่า พระเศียรของเรานี้ ถ้าต้ังไว้บนแผ่นดินก็จะเกิดไฟไหม้ไปท่ัวโลกธาตุ ถ้าจะโยนขึ้นไปบน อากาศฝนก็จะแล้ง เจ้าทั้ง 7 จงเอาพานมารองรับเศียรของบิดาไว้เถิด คร้ันแล้วท้าวกบิลพรหมก็ตัดพระเศียรแค่พระศอส่งให้นางทุงษะเทวี ธดิ าองค์ใหญ่ในขณะนัน้ โลกธาตุกเ็ กดิ โกลาหลอลเวงยง่ิ นัก เมื่อนางทุงษะมหาสงกรานต์นา้ พานมารองรบั พระเศียรของ ท้าวกบิลพรหม แล้วให้เทพบรรษัทแห่ประทักษิณเวียนรอบเขาพระ สุเมรุ 60 นาที จากนั้นจึงเชิญเข้าประดิษฐานไว้ในมณฑป ณ ถ้าคัน ธุลี เขาไกรลาศ กระท้าการบูชาด้วยเครื่องทิพย์ต่างๆ ต่อมาพระ วิษณุกรรมเทพบุตรได้เนรมิตโลงแก้ว อันประกอบไปด้วยแก้ว 7 ประการ แล้วให้เทพยดาทั้งหลายน้ามาซึ่งเถาฉมุนาตลงล้างน้าในสระ อโนดาต 7 คร้ัง แลว้ แจกกันสังเวยท่ัวทุกๆ พระองค์ คร้ันได้วาระครบ ก้าหนด 365 วัน โลกสมมติว่าปีหน่ึงเป็นวันสงกรานต์ เทพธิดาทั้ง 7 ก็ทรงเทพพาหนะต่างๆ ผลัดเปล่ียนเวียนมาเชิญพระเศียรท้าวกบิล พรหมออกแห่ พร้อมด้วยเทพบรรษแสนโกฏิประทักษิณเวียบรอบเขา พระสุเมรรุ าชบรรษัทเป็นเวลา 60 นาที แล้วจึงน้ากลับไปประดิษฐาน ไว้ตามเดิม ซึ่งในแต่ละปีก็จะมีนางสงกรานต์แต่ละนางมาท้าหน้าท่ี ผลดั เปลย่ี นกนั ตามวันมหาสงกรานต์

8 การทา้ บุญตักบาตร นับว่าเป็นการสร้างบุญสร้างกุศลให้กับ ตนเอง อีกท้ังยังเป็นการอุทิศส่วนกุศลนั้นให้แก่ผู้ท่ีล่วงลับไปแล้ว การ ท้าบุญในลักษณะนี้มักจะมีการเตรียมไว้ล่วงหน้า เมื่อถึงเวลาท้าบุญก็ จะน้าอาหารไปตักบาตรถวายพระภิกษุท่ีศาลาวัดโดยจัดเป็นท่ีรวม ส้าหรับการท้าบุญ ในวันเดียวกันนี้หลังจากที่ได้ท้าบุญเสร็จเรียบร้อย ก็จะมีการก่อเจดีย์ทรายอันเป็นประเพณีที่ส้าคัญในวันสงกรานต์อีก ด้วย

9 การสรงน้าพระ เปน็ การรดน้าพระพทุ ธรปู ที่บ้านและท่ีวัด ซึ่งในบางท่ี กจ็ ะมีการจัดใหส้ รงน้าพระสงฆ์เพม่ิ เตมิ ด้วย

10 การรดน้าผู้ใหญ่ คือการที่เราไปอวยพรผู้ใหญ่ใท่ีห้ความเคารพนับถือ อย่าง ครูบาอาจารย์ มักจะนั่งลงกับท่ี จากน้ันผู้ท่ีรดก็จะเอาน้าหอม เจือกับน้าธรรมดารดลงไปที่มือ ผู้หลักผู้ใหญ่ก็จะให้ศีลให้พรผู้ท่ีไปรด หากเป็นพระก็อาจน้าเอาผ้าสบงไปถวายเพื่อให้ผลัดเปลี่ยนด้วย แต่ หากเป็นฆราวาสก็จะหาผ้าถุง หรือผ้าขาวม้าไปให้เปลี่ยน มี ความหมายกับการเร่ิมต้นสิ่งใหม่ๆ ในวันปใี หม่ไทย

11 นางสงกรานต์นั้นเป็นธิดาของท้าวกบิลพรหม หรือท้าวมหาสงกรานต์ และเป็นนางฟ้าอยู่บนสรวงสวรรค์ช้ันจาตุมหาราช (สวรรค์ช้ันที่ 1 ใน ท้ังหมด 6 ชั้น) ซ่ึงมีหน้าที่ในการรับศีรษะของท้าวกบิลพรหมแห่รอบ เขาพระสุเมรุในแต่ละรอบปี หรือในวันสงกรานต์นั้นเอง โดยมีเกณฑ์ ก้าหนดที่ว่าวันสงกรานต์ คือวันท่ี 13 เมษายน ตรงกับวันใดก็ให้นาง สงกรานต์ประจ้าวนั นัน้ เปน็ ผู้แห่ นางสงกรานต์มีทง้ั หมด 7 องค์ แต่ในปีนี้น้ันนางสงกรานต์ท่ีลงมา ทรงนามว่า โคราคะเทวี ทรงพาหุ รัดทัดดอกปีบ อาภรณแ์ กว้ มกุ ดาหาร ภักษาหาร น้ามัน พระหัตถ์ขวา ทรงธนหู รอื ไม้เทา้ พระหัตถ์ซ้ายทรงพระขรรค์ เสด็จไสยาสน์ลืมเนตร มาเหนอื หลังพยัคฆะ เป็นพาหนะ

12 ปีน้ี วันศุกร์ เป็นอธิบดีฝน บันดาลให้ฝนตก 500 ห่า ตกในโลกมนุษย์ 50 ห่า ตกในมหาสมุทร 120 ห่า ตกในป่าหิมพานต์ 180 ห่า ตกในเขา จกั รวาล 250 ห่า นาคให้น้า 1 ตวั เกณฑธ์ ญั ญาหาร ได้เศษ ๐ ชื่อ ปา ปะ ข้าวกล้าในภูมินาจะได้ผล 1 ส่วน เสีย 9 ส่วน มหาชนร้อนใจด้วย อาหารแล เกณฑ์ธาราธคิ ุณ ตกราศวี าโย (ลม) น้าน้อย ต้องระวังเรื่อง ของอาหารการกนิ กนั ดารอาหาร น้าแลง้ นนั่ เอง และยังมีอีหค้าท้านายของ นางโคราคะเทวี ว่าถ้าวันจันทร์เป็นวัน มหาสงกรานต์ ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ตลอดจนคุณหญิง คุณนาย ท้ังหลายจะเรืองอ้านาจ ถ้าวันจันทร์เป็นวันเนา มักเกิดความไข้ต่างๆ และเกลือจะแพง นางพญาจะร้อนใจ ถ้าวันจันทร์เป็นวันเถลิงศก พระราชินีและท้าวนางฝ่ายในจะมีความสุขส้าราญ