ประวัติศาสตร์สุโขทัย

PRE-TEST ชดุ ที่ 3 สงั คโลก คำชแ้ี จง ใหน้ กั เรียนเลอื กคำตอบทีถ่ กู ต้องทส่ี ุดเพยี งข้อเดียวลงในกระดาษคำตอบ 1. ขอ้ ใดคือแหลง่ ผลติ เครือ่ งสงั คโลกท่ีใหญท่ ี่สดุ ของอาณาจกั รสโุ ขทยั ก. เมอื งสุโขทยั ข. เมอื งศรีสัชนาลัย ค. เมอื งพษิ ณโุ ลก ง. เมืองสิงห์บรุ ี 2. ขอ้ ใดคอื ขอ้ สนั นษิ ฐานทมี่ าของคำวา่ “เตาทเุ รยี ง” ก. เตาแมโ่ จน ข. เตาบ้านป่ายาง ค. เตาบ้านเกาะนอ้ ย ง. เตาเมอื งเชลียง 3. สาเหตทุ ่ีทำใหก้ ารค้าเครอ่ื งสงั คโลกทางทะเลลดน้อยลงในพทุ ธศตวรรษที่ 23 คือข้อใด ก. จนี หนั มาผลติ เครือ่ งเคลอื บช้นั ดีสง่ เปน็ สนิ คา้ ออก ข. อาณาจักรสุโขทยั สญู เสยี อทิ ธพิ ลทางการเมอื ง ค. ราชสำนกั จนี สนใจสนิ ค้าจากปา่ และสมุนไพรมากขน้ึ ง. ชุมชนหันมานยิ มเครื่องปัน้ ดนิ เผาแบบทว่ั ไปที่ผลติ จากแหล่งอื่น 4. เครอื่ งปั้นดนิ เผาลายเขียนสสี มยั กอ่ นประวัตศิ าสตร์ในดนิ แดนไทยที่มชี อื่ เสยี งไปทวั่ โลก คือขอ้ ใด ก. ศรีมโหสถ (ปราจีนบรุ ี) ข. บา้ นกรวด (บุรรี มั ย์) ค. บ้านเชยี ง (อดุ รธาน)ี ง. บา้ นปรางค์ (สิงหบ์ ุร)ี 5. ข้อใดหมายถึงหลักฐานที่แสดงถึงการค้าเครื่องสังคโลกทางทะเลของไทยท่ีกว้างขวาง ถงึ หมู่เกาะอนิ โดนเี ซยี คาบสมทุ รมลายู ฟลิ ิปปนิ ส์ และญีป่ ุน่ ก. ไหมะตะบนั พบท่ีฟลิ ปิ ปนิ ส ์ ข. เตาเผาโบราณจำนวนมากที่ริมฝงั่ แม่น้ำยม ค. เครอ่ื งป้นั ดินเผาพบตามเสน้ ทางการคา้ ลุ่มแมน่ ้ำสาละวินถึงอา่ วเบงกอล ง. ซากเรอื ทจี่ มอยใู่ นอา่ วไทยมีเครื่องสังคโลกอยู่เป็นจำนวนมาก 93 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. ววิ ฒั นาการของเตาเผาเครอื่ งสงั คโลกในยคุ สดุ ท้ายกอ่ นจะเลกิ ผลิตเปน็ สินค้าออก คือข้อใด ก. เตาขุด ข. เตามอญ ค. เตาอฐิ ง. เตาประทนุ 7. ข้อใดคอื ความหมายของสงั คโลกทีไ่ ดร้ ับการยอมรบั ในปจั จุบัน ก. ซ้องโกลก ข. เมอื งสวรรคโลก หรอื ศรสี ัชนาลัย ค. เตาเผาแผ่นดนิ ซอ้ ง ง. เคร่ืองป้นั ดินเผาชนิดเคลือบผลติ ท่สี โุ ขทยั - ศรสี ัชนาลยั 8. ช่วงเวลาทอ่ี ุตสาหกรรมเครื่องสังคโลกของสโุ ขทยั เจรญิ ร่งุ เรืองอย่างมากคอื ข้อใด ก. พทุ ธศตวรรษที่ 19 - 20 ข. พทุ ธศตวรรษที่ 19 - 23 ค. ก่อนการลม่ สลายของอาณาจกั รสุโขทยั ในพทุ ธศตวรรษท่ี 21 ง. ช่วงต้นการสถาปนาของอาณาจกั รอยธุ ยามีการคา้ สงั คโลกอย่างกวา้ งขวาง 9. หลักฐานทแ่ี สดงว่าอตุ สาหกรรมการทำเคร่อื งปัน้ ดนิ เผาท่ีเมืองเชลยี งมีมากอ่ น การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทัยถึง 200 ปี คือข้อใด ก. เตาขดุ ทีบ่ ้านเกาะนอ้ ยมอี ายมุ ากกว่า 900 ป ี ข. เครอื่ งสงั คโลกของไทยท่ีเมืองเชลียงพบในเรอื สนิ คา้ ท่ีจมในอา่ วไทย ค. เคร่ืองสังคโลกบรรจอุ าหารฝงั พร้อมคนตายในแหล่งโบราณคดีทบี่ ้านเชยี ง ง. ถูกทกุ ขอ้ 10. หลกั ฐานท่ีแสดงถึงภมู ปิ ญั ญาของชาวสโุ ขทัยในการผลติ เครื่องสงั คโลกคือข้อใด ก. การสรา้ งเตาเผาเครือ่ งสงั คโลกทีว่ ิวัฒนาการมายาวนาน ข. ภาชนะดนิ เผาชนดิ เคลือบเน้ือละเอยี ดท่มี ลี วดลายสวยงาม ค. การทำนำ้ เคลอื บที่ผสมผสานความรมู้ าจากจีน ง. ถูกทุกขอ้ เฉลย 1. ข 2. ง 3. ก 4. ค 5. ง 6. ค 7. ง 8. ข 9. ก 10. ง 94 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดที่ 3 สังคโลก 1. เครื่องปั้นดนิ เผากบั การดำเนินชีวิตของมนษุ ย์ ดินแดนไทยปรากฏร่องรอยหลักฐานการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร ์ ที่เก่าแก่ที่สุด มีอายุประมาณ 500,000 ปีมาแล้ว เช่น เคร่ืองมือหิน โครงกระดูกมนุษย์ กระดูกสัตว ์ และเมล็ดพืช ที่สำคัญคือการพบเคร่ืองป้ันดินเผาท่ีมีรูปแบบ ลักษณะ ลวดลาย และขนาดต่าง ๆ กัน แสดงใหเ้ ห็นว่ามนษุ ย์ใชเ้ ครื่องป้ันดินเผามาตั้งแตส่ มยั โบราณ นักโบราณคดีหลายท่านสันนิษฐานว่า การประดิษฐ์เคร่ืองป้ันดินเผาเกิดมาจากความ จำเป็นของการใช้ไฟทำให้อาหารสุกเช่นเดียวกับ การปิ้งและการย่าง รวมทั้งความจำเป็นในการใช้ ภาชนะสำหรับใส่อาหารและน้ำ เช่น จาน ชาม หมอ้ สำหรบั หุงตม้ กาตม้ น้ำ และเครอ่ื งมอื เครอ่ื งใช้ อืน่ ๆ เช่น แวทอผ้า กระสนุ ดินเผา และลกู ปดั ดินเผา ซึ่งเปน็ เคร่ืองประดบั ทแ่ี พรห่ ลายในยคุ โบราณ หลักฐานท่ีพบเคร่ืองปั้นดินเผา เช่น โอ่ง ไหใส่กระดูกคนตาย หรืออัฐิที่เผาแล้วฝังไว้ ทำให้เราวิเคราะห์ได้ถึงความเชื่อและการประกอบ พิธีกรรมเก่ียวกับความตายของมนุษย์สมัยก่อน ประวัติศาสตร์ รวมท้ังการพบโครงกระดูกที่ฝัง ในท่านอนหงาย มีดินแดงโรยไว้ พร้อมกับอาหาร เคร่ืองป้ันดินเผา เคร่ืองมือ เคร่ืองใช้ เครื่องประดับ ฝงั รวมกบั ศพ แสดงใหเ้ ห็นความเชอื่ ในเรอ่ื งวญิ ญาณ ในโลกหน้า หรือโลกหลังการส้ินชีวิต หรือความเชื่อ เก่ียวกับการตายว่าเป็นเพียงการนอนหลับท่ียาวนาน ลักษณะการฝังศพรว่ มกับสง่ิ ของ ทีแ่ หล่งโคกพนมดี จึงต้องเตรียมเสบียงอาหาร อาวุธ เคร่ืองมือ เคร่อื งใชไ้ วใ้ ห้พร้อม ที่มาของภาพ : ศิลปากร, กรม. สำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ. กำเนิดชนชาติไทยและหลักฐานการอยู่อาศัยของชุมชนในประเทศไทย. หน้า 130. 95 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

นอกจากนี้ รูปแบบของเคร่ืองปั้นดินเผาของ แต่ละกลุ่มชนก็มีความแตกต่างกันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ ทั้งลวดลาย สี และความประณีตงดงาม ที่มีชื่อเสียง เช่น เครื่องถ้วยมอญ เครื่องถ้วยจีน เคร่ืองถ้วยลพบุร ี และเครื่องถ้วยญวน เคร่ืองปั้นดินเผาจึงเป็นหลักฐาน แสดงการติดต่อแลกเปล่ียนสินค้าและวัฒนธรรมระหว่าง ชุมชนทงั้ ใกลไ้ กล กล่าวได้ว่าเครื่องป้ันดินเผาเป็นภาชนะเครื่องมือ ภาชนะดนิ เผาในพิพธิ ภัณฑสถานแห่งชาติ จงั หวัดราชบุร ี เครื่องใช้พ้ืนฐานท่ีจำเป็นสำหรับการดำเนินชีวิตของมนุษย์มาต้ังแต่สมัยโบราณ อีกทั้งมีความเก่ียวข้องกับ ความเชื่อและพิธีกรรมศักดิ์สิทธ์ิ นอกจากนี้ เคร่ืองป้ันดินเผายังเป็นส่ิงบ่งบอกฐานะทางสังคมของชนช้ันสูง รวมทั้งเป็นเครื่องสะสมฐานะความม่ังคั่งของผู้คนบางกลุ่ม ดังน้ัน เคร่ืองปั้นดินเผาจึงมีวิวัฒนาการ มคี วามประณตี งดงาม และย่อมมีราคาแพงขน้ึ ดว้ ย สำหรับในดินแดนไทยแหล่งผลิตเครื่องปั้นดินเผามีหลายแห่ง เนื่องจากเป็นสินค้าที่จำเป็นของ ทุกครัวเรือน โดยแต่ละแห่งจะมีวิวัฒนาการและปรับปรุงเทคนิควิธีการผลิตเคร่ืองป้ันดินเผารูปแบบต่าง ๆ เช่น ดินที่มีคุณภาพ การตกแต่งลวดลาย การเคลือบภาชนะ การเผา และการควบคุมความร้อน เพื่อให้เคร่ืองป้ันดินเผามีเน้ือแข็งแกร่ง รวมท้ังการรับและการผสมผสานความรู้ระหว่างชุมชนซึ่งก่อให้เกิด ความเชี่ยวชาญในการผลิตสินค้าเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของแต่ละชุมชน เช่น บ้านบางปูน (สุพรรณบุรี) ลุม่ นำ้ น้อย (สงิ หบ์ ุร)ี และบ้านเตาไห เมอื งสองแคว (พษิ ณโุ ลก) แหล่งผลิตเคร่ืองปั้นดินเผาท่ีมีชื่อเสียง คือ ชุมชนเชลียง เมืองศรีสัชนาลัย ท่ีเป็นศูนย์กลาง การผลิตเคร่ืองปั้นดินเผา ซ่ึงได้วิวัฒนาการมาเป็นเครื่องเคลือบที่เรียกว่า เครื่องสังคโลก ต้ังแต่ประมาณ พุทธศตวรรษที่ 19 - 23 ซึ่งปรากฏหลักฐานทางโบราณคดี แสดงถึงการเติบโตของชุมชนอุตสาหกรรม เคร่อื งปนั้ ดินเผาทใี่ ชภ้ ูมปิ ัญญาของช่างผเู้ ชย่ี วชาญในดินแดนไทยอย่างแทจ้ รงิ ในระยะแรกชุมชนเชลียงผลิตเคร่ืองป้ันดินเผาเคลือบชนิดเน้ือแกร่งที่มีรูปแบบเช่นเดียวกับ เคร่ืองปั้นดินเผาของเขมรเช่นเดียวกับชุมชนอ่ืน ๆ ต่อมาจึงได้มีการรับความรู้และอิทธิพลการทำ เครื่องปั้นดินเผาจากจีน ซ่ึงอาจเกิดจากความสัมพันธ์ทางการค้าและการส่งเสริมจากรัฐ เพื่อให้ผลิต เป็นสินค้าออก ลวดลายและรูปลักษณ์ของเคร่ืองป้ันดินเผาจึงได้เปล่ียนเป็นเครื่องเคลือบแบบจีน เคร่ืองปั้นดินเผาท้ังเคลือบและไม่เคลือบจากชุมชนเชลียง เช่น ไหมะตะบัน (Martaban Jars) สำหรับบรรจ ุ อาหารหมักดอง เครอ่ื งถว้ ยชาม โอ่ง โถ ตลับ ไดแ้ พรก่ ระจายไปยังดินแดนต่าง ๆ ในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ และญปี่ นุ่ ทม่ี าของภาพ : ศิลปากร, กรม. พพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ ราชบุรี และจงั หวดั ราชบุร.ี หน้า 109. 96 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

บรรณานกุ รม ธิดา สาระยา. เมอื งศรีสัชนาลยั . กรุงเทพฯ : สำนกั พมิ พเ์ มืองโบราณ, 2537. ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรที่ 6 สุโขทัย. โบราณคดีและประวัติศาสตร์ สุโขทัย : ความรู้เรื่องสุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. เอกสารประกอบ การประชุมสัมมนาในโครงการพัฒนาอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, 2546. . สำนักหอสมุดแห่งชาติ. ประมวลข้อมูลเกี่ยวกับจารึกพ่อขุนราม คำแหง. กรุงเทพฯ : รงุ่ ศลิ ป์การพิมพ,์ 2547. 97 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดที่ 3 สังคโลก 2. เครอ่ื งสงั คโลกของสุโขทัย และศรสี ัชนาลัย คำว่าสังคโลกนั้นมีผู้อธิบายความหมายและท่ีมาอยู่หลายนัย เช่น สังคโลกมาจากคำว่า “ซ้องโกลก” แปลว่า เตาเผาแผ่นดินซ้อง หรือสังคโลกมาจากช่ือเมืองสวรรคโลก แต่ปัจจุบันคำว่า “สังคโลก” หมายถึง เคร่ืองปั้นดินเผาชนิดเคลือบเน้ือละเอียดท่ีผลิตขึ้นที่เมืองศรีสัชนาลัย และเมอื งสุโขทยั การผลิตเครื่องป้ันดินเผาชนดิ เคลือบและไม่เคลือบในแหล่งผลิตท่ีเมืองเชลียงหรือศรีสัชนาลัย และเมืองสุโขทัยมีมาก่อนการสถาปนากรุงสุโขทัยในพุทธศตวรรษที่ 18 ดังได้พบเตาเผากว่า 40 เตา ต้ังอยู่บนฝ่ังตามลำน้ำแม่โจนใกล้กับวัดพระพายหลวงของเมืองสุโขทัย ซึ่งเรียกรวมว่า เตาแม่โจน และแหล่งผลิตท่เี มอื งศรสี ชั นาลยั ทบ่ี า้ นป่ายาง และบา้ นเกาะน้อย ซึง่ มีเตามากกวา่ 140 เตา ต้ังอยูบ่ น ฝั่งแม่น้ำยม นับว่าเมืองศรีสัชนาลัยเป็นแหล่งผลิตเครื่องสังคโลกท่ีใหญ่ท่ีสุดของอาณาจักรสุโขทัย และเชื่อกันว่าชาวเชลียงเป็นคนกลุ่มแรกท่ีพัฒนาเทคนิควิธีการผลิตเคร่ืองป้ันดินเผาในลุ่มแม่น้ำยม ต้ังแต่พุทธศตวรรษที่ 18 จนเป็นท่ีมาของ “เครื่องถ้วยเชลียง” ที่มีชื่อเสียง โดยได้รับอิทธิพลมาจาก เครอ่ื งถว้ ยมอญและขอม (เขมร) ประเภทไม่เคลอื บ สว่ นใหญจ่ ะผลติ ภาชนะขนาดใหญ่ เช่น ไหและต่มุ เน้ือดินละเอยี ดและเผาเน้อื แกรง่ โถ 4 หู ป้ันลาย เตาบ้านป่ายาง ตกุ๊ ตาเสียกบาลสงั คโลก ที่มาของภาพ : ธดิ า สาระยา. เมอื งศรสี ชั นาลยั . หน้า 174 และ 175. 98 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ต่อมาในระหว่างพุทธศตวรรษท่ี 19 - 22 เคร่ืองป้ันดินเผาท่ีเมืองศรีสัชนาลัยได้รับอิทธิพล เครื่องลายครามจากจีนสมัยราชวงศ์หงวนและราชวงศ์เหม็ง ทำให้มีการปรับปรุงน้ำเคลือบให้มีคุณภาพดี โดยใช้ น้ำเคลือบสองสี คือ น้ำตาล และขาว รวมท้ังการตกแต่งลวดลายเลียนแบบเคร่ืองถ้วยจีนจนสามารถ ผลิตเป็นสินค้าออก เป็นท่นี ยิ มแพรห่ ลายในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ เคร่ืองป้ันดินเผาในสุโขทัยมีรูปแบบเฉพาะ กล่าวคือ เครื่องป้ันดินเผาจากเตาแม่โจนของ เมืองสุโขทัยส่วนใหญ่เป็นเครื่องเคลือบผลิตจากเน้ือดินหยาบ เม่ือนำไปเผาเน้ือออกสีเทาหรือเทาดำ ผิวค่อนข้างพรุน จึงต้องทาน้ำดินสีขาวรองพ้ืนก่อนนำไปเขียนลายและเคลือบ เตาแม่โจนมักผลิต ภาชนะสำหรับใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ถ้วยชาม และกุณโฑ ลวดลายท่ีตกแต่งมักเป็นรูปปลา ลายดอกไม ้ และใบไม ้ ส่วนเคร่ืองปั้นดินเผาจากเตาบ้านป่ายางผลิตจากเนื้อดินละเอียด เผาเน้ือแกร่งใช้อุณหภูมิสูง เมื่อเผาออกมาเป็นสีเทาหรือเทาดำ ผลผลิตจากบ้านป่ายางมีภาชนะต่าง ๆ เช่น โอ่ง ไห และ เคร่ืองประดับ สถาปัตยกรรมเป็นตัวทวารบาล รูปตัวยักษ์ ตัวนาค ตัวมกร กระเบื้องเคลือบมุงหลังคา ตกุ๊ ตาขนาดต่าง ๆ ท้ังรปู คนและสัตว ์ เครื่องป้ันดินเผาจากเตาบ้านเกาะน้อย เป็นแหล่งที่มีการผลิตมาก มีทั้งเครื่องเคลือบและ ไม่เคลือบ เน้ือดินที่นำมาใช้เป็นดินละเอียด และใช้ฝีมือประณีตในการเผา การเขียนลายประดับ และ การเคลอื บ ผลผลติ ส่วนใหญ่จะเปน็ ภาชนะต่าง ๆ เช่น จาน ชาม ถว้ ย โถ ตุ๊กตารปู คนและสตั ว์ต่าง ๆ บรรณานุกรม ธดิ า สาระยา. เมืองศรสี ชั นาลัย. กรุงเทพฯ : สำนกั พิมพ์เมืองโบราณ, 2537. ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรท่ี 6 สุโขทัย. โบราณคดีและประวัติศาสตร์ สุโขทัย : ความรู้เร่ืองสุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. เอกสารประกอบ การประชุมสัมมนาในโครงการพัฒนาอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, 2546. . สำนักหอสมุดแห่งชาติ. ประมวลข้อมูลเก่ียวกับจารึกพ่อขุนราม คำแหง. กรงุ เทพฯ : รุง่ ศลิ ป์การพมิ พ,์ 2547. 99 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดท่ี 3 สังคโลก 3. เตาเผาเคร่อื งสังคโลก การผลิตเคร่ืองสังคโลกของชาวสุโขทัยนับเป็นภูมิปัญญาของท้องถ่ินที่มีพัฒนาการต่อเนื่อง ต้ังแต่การใช้เนื้อดินท่ีมีคุณภาพ 2 ชนิด คือ ดินเหนียว และดินขาว การทำน้ำเคลือบจากดิน และการสร้างเตาเผาเครื่องสังคโลก เป็นผลให้เคร่ืองสังคโลกจากเมืองศรีสัชนาลัยมีลักษณะโดดเด่น เปน็ เอกลักษณ์ และเป็นที่มาของชื่อ “เตาทเุ รียง” ซ่งึ สันนษิ ฐานวา่ มาจาก “เตาเมอื งเชลียง” หมายถงึ เตาเผาเคร่ืองสังคโลกของชาวสโุ ขทัยนั่นเอง วิวัฒนาการของเตาเผาของสุโขทัย แสดงถึงความสามารถอย่างยอดเย่ียมของชุมชน ท่ีพยายามปรับปรุงผลผลิตและความสอดคล้องกับสภาพแวดล้อม นักโบราณคดีพบว่า เตาเผา เคร่ืองสงั คโลกมี 3 ลกั ษณะดว้ ยกนั คอื เตาเผารุ่นแรกสุดเป็นเตาขุดในแหล่งผลิตบ้านเกาะน้อย เตาขุดเก่าแก่ท่ีสุดท่ีพบมีอายุ ประมาณ 940 ปมี าแล้ว คือสรา้ งขึ้นประมาณ พ.ศ. 1553 กอ่ นการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยถงึ 200 ปี เตาขุดท่ีบ้านเกาะน้อยซ่ึงมีรูปร่างแตกต่างกันหลายแบบ ที่แสดงถึงความพยายามปรับปรุงการผลิต ให้เข้ากับสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ เตาขุด คือเตาที่ขุดเข้าไปในดิน เพ่ือระบายความร้อน มีทั้งแบบแนวเฉียง สำหรับใช้เผาภาชนะเน้ือแกร่ง ไม่เคลือบ ประเภทไห ครก บางชนิดระบาย ความร้อนแบบแนวต้ัง ใช้สำหรับเผาเครื่องปั้นดินเผาเน้ือธรรมดา เช่น หม้อ กระเบื้องมุงหลังคา บางครงั้ เตาเผาแบบน้ีเรียกวา่ เตามอญ อาจเป็นเพราะเร่ิมตน้ มีการผลติ เครอื่ งถว้ ยมอญมาก่อน ลกั ษณะเตาบ้านเกาะนอ้ ย ซึ่งเป็นเตาประทนุ ลักษณะเตาบา้ นปา่ ยาง ซึ่งมกั ผลิตหัวของเครอื่ งใช ้ มกั ใช้เผาเครอ่ื งสงั คโลกเนื้อแกร่ง ทเ่ี ป็นส่งิ ละอนั พันละน้อย เรยี กว่า “เตาหลวง” ภาชนะทพ่ี บจะมีขนาดใหญ่ ทม่ี าของภาพ : ธิดา สาระยา. เมืองศรีสชั นาลยั . หนา้ 191 และ 192. 100 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ต่อมาได้มีการปรับปรุงเตาเผาเครื่องสังคโลก เป็นการสร้างเตาท่ีอยู่บนดินคร่ึงหนึ่ง อยู่ใต้ดิน คร่ึงหน่ึง โดยใช้ฐานดินเดิมแต่โผล่ส่วนหลังคาข้ึนมาข้างบนและใช้ดินเหนียวผสมทรายพอกก่ออิฐเป็นปล่อง และถมดินรอบ ๆ ป้องกนั เตายุบ เตาลกั ษณะน้ีเรยี กวา่ เตาประทนุ สว่ นใหญ่จะใช้เผาเครือ่ งถ้วยชาม เตาเผาเคร่ืองสังคโลกยุคสุดท้าย คือ เตาอิฐ ท่ีก่อบนพ้ืนดิน โดยถมดินอัดให้แน่น ทำเป็น เนินดินขนาดใหญ่ แล้วใช้อิฐก่อเป็นเตาทั้งหมด เตาชนิดน้ีทนความร้อนได้ดี อุณหภูมิสูง สามารถผลิต เครือ่ งสงั คโลกท่มี คี ณุ ภาพได ้ ภาชนะที่สร้างข้ึนจากเตาอิฐมักเป็นเครื่องถ้วยชามที่ส่งไปยังต่างประเทศ จะเห็นว่าการสร้าง เตาเผาเคร่ืองสังคโลกของชาวสุโขทัยเป็นภูมิปัญญาของชุมชนท่ีมีวิวัฒนาการสืบต่อมายาวนาน ทำให้ สามารถผลิตเคร่ืองป้ันดินเผาใช้กันท่ัวไปในดินแดนไทย และเป็นสินค้าออกที่สำคัญของอาณาจักรสุโขทัย สบื ตอ่ มาจนสิน้ สมยั อยธุ ยา บรรณานกุ รม ธดิ า สาระยา. เมอื งศรีสชั นาลัย. กรงุ เทพฯ : สำนักพิมพ์เมอื งโบราณ, 2537. ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรท่ี 6 สุโขทัย. โบราณคดีและประวัติศาสตร์ สุโขทัย : ความรู้เร่ืองสุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. เอกสารประกอบ การประชุมสัมมนาในโครงการพัฒนาอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, 2546. . สำนักหอสมุดแห่งชาติ. ประมวลข้อมูลเกี่ยวกับจารึกพ่อขุนราม คำแหง. กรงุ เทพฯ : รงุ่ ศิลปก์ ารพมิ พ,์ 2547. 101 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 3 สังคโลก 4. การค้าเครือ่ งสงั คโลก เนื่องจากเคร่ืองปั้นดินเผาเป็นภาชนะสำคัญในการดำเนินชีวิตของมนุษย์ ทั้งมีความเก่ียวพัน กับพิธีกรรมตามความเช่ือ เป็นเครื่องบ่งบอกฐานะทางสังคม เครื่องป้ันดินเผาที่มีคุณภาพจึงเป็นท่ีนิยม ท่วั ไป การผลติ และเครือขา่ ยการค้าเครือ่ งปัน้ ดินเผาจงึ ขยายตัวอยา่ งกว้างขวาง สำหรับเครื่องสังคโลกซ่ึงหมายถึงเครื่องป้ันดินเผาชนิดเคลือบ เน้ือละเอียดที่ผลิตจาก เมืองศรีสัชนาลัยและเมืองสุโขทัยน้ัน แหล่งผลิตกระจายอยู่ตามริมฝ่ังแม่น้ำยมและลำแม่น้ำโจน ส่วนแหล่งผลิตอื่น ๆ ที่เป็นแหล่งอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ตั้งอยู่ตามลุ่มแม่น้ำหลายแหล่ง เช่น เตาบ้านบางปูน (เมืองสุพรรณบุรี) เตาลุ่มน้ำน้อย (เมืองสิงห์บุรี) บ้านเตาไห เมืองสองแคว (เมืองพิษณุโลก) การผลิตเครื่องปั้นดินเผาและเครื่องสังคโลกของชุมชนต่าง ๆ มีเครือข่ายการค้า กว้างขวางไปตามชุมชนรอบทะเลอ่าวไทยและชุมชนโพ้นทะเล เช่น ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย ญีป่ ุ่น เป็นตน้ ในราวพุทธศตวรรษท่ี 19 - 20 สินค้าเคร่ืองปั้นดินเผาและสังคโลกจากสุโขทัย ศรีสัชนาลัย ปะปนรวมอยู่กับเคร่ืองถ้วยจีน และเครื่องถ้วยของเวียดนามในเรือสำเภาท่ีเดินทางสู่เมืองท่าต่าง ๆ ในทะเลจีนใต้และมหาสมุทรแปซิฟิก ดังหลักฐานที่ได้พบในซากเรือที่จมอยู่ในอ่าวไทย ซึ่งส่วนใหญ ่ เป็นเรือสำเภาจนี ปลายสมัยสุโขทัยและสมัยอยุธยาตอนต้น การค้าเคร่ืองสังคโลกได้แพร่ขยายมากยิ่งข้ึน โดยเสน้ ทางการค้ามที ง้ั การค้าเครื่องสงั คโลกภายในภูมภิ าคและการคา้ เครอ่ื งสังคโลกทางทะเล การค้าภายในภูมิภาค หรือภายในภาคพ้ืนทวีป เป็นเครือข่ายการค้าท่ีใช้เส้นทางทางบก และตามลำแมน่ ้ำตา่ ง ๆ ได้แก ่ 1) เส้นทางการค้าจากสุโขทัย - ศรีสัชนาลัย ไปทางตะวันออกผ่านเมืองทุ่งย้ัง เมืองฝาง (ในเขตจงั หวัดอุตรดติ ถ์) ไปถึงเมืองนา่ น 2) เสน้ ทางการค้าจากสโุ ขทัย - ศรีสชั นาลยั ไปทางใตต้ ามแมน่ ำ้ ยมไปถึงเมอื งนครสวรรค์ 3) เส้นทางในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา จากนครสวรรค์ผ่านไปตามแม่น้ำท่าจีน ออกปากน้ำท่าจีน หรืออกี ทางหน่งึ ไปตามแม่น้ำน้อยผ่านเมอื งตา่ ง ๆ ไปยังอยุธยา 4) เส้นทางการค้าตะวันตก จากสุโขทัยผ่านที่ราบสูงและทิวเขาไปถึงเมืองตาก ซ่ึงเป็น ชุมทางการค้าสำคัญ เข้าสู่ลุ่มแม่น้ำสาละวินถึงอ่าวเบงกอล เส้นทางนี้ต้ังแต่เขตอำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ถึงเขตอำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ได้มีการพบโบราณวัตถุจำนวนมาก รวมท้ัง เครื่องป้ันดินเผาที่เป็นถ้วยชามจีน เครื่องสังคโลก เครื่องเคลือบล้านนาจากเตาสันกำแพง และเวยี งกาหลง ซึ่งแสดงถงึ การติดตอ่ คา้ ขายระหว่างชาวเขาบนท่ีสงู กับชาวพื้นเมอื งในท่รี าบลุม่ 102 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

การค้าเคร่ืองสังคโลกทางทะเล โดยเรือสำเภาในน่านน้ำทะเลจีนใต้เดินทางค้าขาย ระหว่างเมืองท่าต่าง ๆ ในหมู่เกาะอินโดจีน ฟิลิปปินส์ และญี่ปุ่น รวมถึงเส้นทางการค้าเลียบชายฝั่ง ตามเมืองทา่ ในอ่าวไทย และหมู่เกาะใกล้เคยี ง การค้าเคร่ืองสังคโลกทางทะเล ขยายตัวอย่างกว้างขวาง ในระหว่างพุทธ- ศตวรรษท่ี 21 - 22 มกี ารใช้เรอื สำเภาขนาดใหญ่ บรรทุกเคร่ืองสังคโลกและเครื่องป้ันดินเผา อ่นื ๆ เดนิ ทางไปถงึ ญีป่ ุ่น หรือผ่านช่องแคบ มะละกาสู่ทะเลอันดามันและมหาสมุทรอินเดีย เคร่อื งสังคโลกเป็นที่นิยม ได้แก่ โถ หรือตลบั สำหรับใช้บรรจุอัฐิของผู้ตาย ไหสี่หูเคลือบสี น้ำตาลขนาดต่าง ๆ และภาชนะดินเผา ขนาดใหญ่ เช่น โอง่ และไห และขนาดเลก็ เชน่ คนที กระปกุ โถ และถ้วย ท้งั เคลือบและ ไมเ่ คลอื บ เพือ่ ประโยชนใ์ นการใชส้ อยทว่ั ไป ในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 23 การค้าเครื่องสังคโลกค่อย ๆ ลดลง สันนิษฐานว่าตลาดการค้าเคร่ืองสังคโลก มีการเปล่ียนแปลงเนื่องจากปัจจัยสำคัญ หลายประการ เช่น จีนหวนกลับมาผลิต เ ค รื่ อ ง เ ค ลื อ บ ช้ั น ดี ส่ ง เ ป็ น สิ น ค้ า อ อ ก อย่างแพร่หลายและเป็นที่นิยมมากกว่า เคร่ืองสังคโลกจากสุโขทัย-ศรีสัชนาลัย ท้ั ง ร า ช ส ำ นั ก จี น ไ ด้ ส่ ง เ ส ริ ม พ่ อ ค้ า จี น ให้ทำการค้าทางทะเล อีกปัจจัยหนึ่งคือ ชาวตะวนั ตกสนใจและตอ้ งการสนิ คา้ จากปา่ เช่น หนงั สัตว์ งาชา้ ง ไมห้ อม และเครือ่ งเทศ มากกว่าเครื่องสังคโลก นอกจากนี้ การคา้ เครอื่ งสงั คโลกภายในภูมิภาคก็นอ้ ยลงดว้ ย อาจเน่ืองจากชุมชนต่าง ๆ นิยม สินค้าเคร่ืองปน้ั ดนิ เผาแบบทวั่ ๆ ไปทผี่ ลติ ได้จากแหลง่ อ่นื ๆ ซ่งึ มรี าคาถกู กวา่ ที่มาของภาพ : ธดิ า สาระยา. เมอื งศรีสชั นาลัย. หนา้ 137. 103 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

บรรณานุกรม ธิดา สาระยา. เมืองศรีสชั นาลยั . กรุงเทพฯ : สำนกั พมิ พ์เมอื งโบราณ, 2537. ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรท่ี 6 สุโขทัย. โบราณคดีและประวัติศาสตร์ สุโขทัย : ความรู้เร่ืองสุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. เอกสารประกอบ การประชุมสัมมนาในโครงการพัฒนาอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, 2546. . สำนักหอสมุดแห่งชาติ. ประมวลข้อมูลเก่ียวกับจารึกพ่อขุนราม คำแหง. กรงุ เทพฯ : ร่งุ ศลิ ปก์ ารพมิ พ์, 2547. 104 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 3 สังคโลก 5. เครอื่ งป้ันดินเผาและเคร่อื งสังคโลกในดินแดนไทย เครื่องป้ันดินเผามีความเกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตของมนุษย์ตั้งแต่โบราณ จึงได้มีการผลิต และการคดิ คน้ ปรบั ปรุงเทคโนโลยีการผลติ มาตลอด ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในดินแดนไทย เครื่องป้ันดินเผาที่มีช่ือเสียงว่างดงาม มีเอกลักษณ์ เป็นที่ยอมรับท่ัวไป คือ เคร่ืองปั้นดินเผาลายเขียนสีท่ีบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี โดยเร่ิมผลิตภาชนะดินเผาสีดำ ตกแต่งด้วยการขูดขีด และลายเชือกทาบ รูปทรงเป็นหม้อก้นกลม ปากผายกว้างเชิงสูง มีท้ังปลายสอบเข้าและผายออก ต่อมาการผลิตได้วิวัฒนาการข้ึน เน้ือดิน มีสีขาวนวล ตกแต่งด้วยลายขูดขีด และเขียนลายสีแดงบริเวณไหล่ของภาชนะ ภายหลังจึงได้ผลิต ภาชนะที่ตกแต่งด้วยการเขียนลวดลายสีแดง สีที่ใช้เขียนเรียกว่า “สีดินเทศ” ลวดลายท่ีเขียน สว่ นใหญ่เป็นลายเรขาคณิต ลายสเ่ี หล่ียม ลายวงกลม ลายก้านขด และลายกน้ หอย เครื่องปั้นดินเผาพบท่ีแหล่งโบราณคดีศรีมโหสถ เป็นกลุ่มเครื่องเคลือบจากแหล่งเตาเผา ที่อำเภอบ้านกรวด และอำเภอละหานทราย จังหวัดบุรีรัมย์ ซ่ึงเป็นแหล่งผลิตเคร่ืองป้ันดินเผาท่ีสำคัญ แหง่ หน่ึงของประเทศไทย มีอายรุ าวพุทธศตวรรษที่ 15 - 19 เป็นเน้อื ดนิ ละเอียด มสี ีขาวจนถึงสีเทานวล เคลือบสีน้ำตาล สนี ้ำตาลเขม้ สีเขียวน้ำแตงกวา หรอื สีเขยี วใส นอกจากนี้ ยงั พบเครอ่ื งมือ เครื่องใชอ้ ่นื ๆ เช่น กระเบ้อื งมงุ หลังคา และตุ๊กตาดนิ เผารูปสตั ว์ต่าง ๆ ทพั พีดนิ เผาก่อนประวตั ศิ าสตร์ ตกุ๊ ตาสงั คโลกรูปสัตว์ พบท่เี ตาบา้ นป่ายาง2 ยุคโลหะ (สำรดิ ) ประมาณ 3,500 ป1ี ท่ีมาของภาพ : 1. ธดิ า สาระยา. เมืองศรสี ชั นาลยั . หนา้ 168. 2. ศลิ ปากร, กรม. พิพิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ สงขลา. หน้า 115. 105 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ภาชนะแบบไห1 เศษภาชนะดนิ เผาลายเขยี นสแี ดง2 แหล่งผลิตเครื่องป้ันดินเผาในภาคกลางของไทยที่มีช่ือเสียงมี 2 แหล่ง คือ แหล่งผลิตท ี่ ริมแม่น้ำน้อย ในเขตวัดพระปรางค์ อำเภอบางระจัน จังหวัดสิงห์บุรี เป็นแหล่งผลิตเครื่องปั้นดินเผา ขนาดใหญ่ พบเตาเผาจำนวนมาก ซึ่งนอกจากจะผลิตสินค้าภายในภูมิภาคแล้วยังผลิตเป็นสินค้าส่งออก ไปยงั ประเทศใกล้เคียงดว้ ย เครอ่ื งปัน้ ดนิ เผาท่แี หล่งผลติ แมน่ ้ำนอ้ ยส่วนใหญเ่ ป็นงานที่ไม่เคลอื บ เผาดว้ ยไฟแรงสูง เน้อื แกรง่ ประเภทเครอื่ งใชป้ ระจำวนั เช่น กระปกุ ครก อา่ ง กณุ โฑ แจกนั 2 หู จาน ชาม ต๊กุ ตา และเครอื่ งประดบั อาคาร แหล่งผลิตอีกแห่งหน่ึงคือ บ้านบางปูน ริมแม่น้ำสุพรรณ (แม่น้ำท่าจีน) อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี เครื่องปั้นดินเผาจากแหล่งน้ีทำจากดินเนื้อละเอียด เมื่อนำไปเผาเน้ือภาชนะเป็นสีแสด งานส่วนใหญ่ที่ผลิตขึ้นเป็นงานไม่เคลือบ มีท้ังเผาด้วยไฟแรงสูง เนื้อแกร่ง และเผาไฟแรงต่ำ ภาชนะท่ีผลิต มีทง้ั ชาม อ่าง กณุ โฑ กระปุก ไห ฝาภาชนะต่าง ๆ และตกุ๊ ตารูปสตั ว ์ ส่วนแหล่งผลิตเครื่องสังคโลกที่เมืองศรีสัชนาลัย - สุโขทัย ที่เตาบ้านป่ายาง และเตาบ้านเกาะน้อย เมืองศรีสัชนาลัย และเตาแม่โจน เมืองสุโขทัย มหี ลายรปู แบบ เช่น ทมี่ าของภาพ : 1. ศลิ ปากร, กรม. ประวตั ศิ าสตร์และโบราณคดี เมอื งศรีมโหสถ. หน้า 81. 2. โครงการสบื สานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดกชา่ งศิลปไ์ ทย. หนา้ 109. 106 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ตุก๊ ตาเสยี กบาลสงั คโลกเตาบา้ นเกาะนอ้ ย คนทสี ังคโลกลายดำเปน็ รปู ลายนก แสดงคติความเชื่อของชาวไทยเกย่ี วกับการสะเดาะเคราะห1์ ไดร้ บั อิทธิพลจากจนี 2 บรรณานกุ รม ธิดา สาระยา. เมืองศรสี ชั นาลยั . กรุงเทพฯ : สำนกั พมิ พเ์ มอื งโบราณ, 2537. วิชาการ, กรม. กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. สโุ ขทยั : รงุ่ อรุณแห่งความสุข. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรสุ ภาลาดพรา้ ว, 2539. ศิลปากร, กรม. กองโบราณคดี. ประวัติศาสตร์และโบราณคดี เมืองศรีมโหสถ. กรุงเทพฯ : สำนักพมิ พส์ มาพันธุ์ จำกดั , 2535. . ประวัติศาสตร์และโบราณคดี เมืองศรีมโหสถ 2. กรุงเทพฯ : สำนักพมิ พ์สมาพันธุ์ จำกัด, 2536. สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน เล่ม 21. กรุงเทพฯ : โครงการสารานุกรมไทย สำหรบั เยาวชน, 2548. ที่มาของภาพ : 1. ธดิ า สาระยา. เมอื งศรสี ัชนาลยั . หน้า 180. 2. ธิดา สาระยา. เมืองศรสี ัชนาลยั . หน้า 147. 107 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

POST-TEST ชดุ ที่ 3 สังคโลก คำชี้แจง ใหน้ ักเรียนเลือกคำตอบท่ีถกู ต้องทส่ี ุดเพียงข้อเดยี วลงในกระดาษคำตอบ 1. ขอ้ ใดคอื แหล่งผลติ เคร่ืองปน้ั ดินเผาท่ีมชี ่อื เสียงมากทสี่ ุดในพุทธศตวรรษที่ 19 ก. บา้ นบางปนู (สุพรรณบรุ ี) ข. ลุ่มนำ้ น้อย (สิงหบ์ รุ ี) ค. เมอื งสองแคว (พิษณุโลก) ง. ชมุ ชนเชลียง (ศรีสชั นาลยั ) 2. แหลง่ ผลติ เคร่ืองสงั คโลกทใ่ี หญ่ทสี่ ดุ ของอาณาจกั รสโุ ขทยั คอื ขอ้ ใด ก. เตาแม่โจน ข. เตาบ้านปา่ ยาง ค. เตาบา้ นเกาะนอ้ ย ง. เตาเมอื งเชลียง 3. การทจ่ี นี หันมาค้าเครื่องเคลือบช้ันดเี ปน็ สนิ ค้าออกมีผลตอ่ การค้าเครื่องสงั คโลกของไทย อยา่ งไร ก. ชาวตะวนั ตกสนใจเครอ่ื งเคลอื บจีนมากกวา่ ข. การคา้ เครอื่ งสังคโลกของไทยลดลง ค. จนี เลกิ การคา้ เครือ่ งสังคโลกกับไทย ง. ถกู ทกุ ข้อ 4. แหล่งโบราณคดีบ้านเชยี ง จังหวดั อุดรธานี มเี ทคโนโลยีดา้ นใด ก. เครอ่ื งเคลอื บสีเขยี วชนั้ ดี ข. การทำกระเบอื้ งดนิ เผาและเครอื่ งประดบั อาคาร ค. การผลิตตุ๊กตาเสยี กบาลใช้สะเดาะเคราะห์ ง. การทำเคร่ืองปนั้ ดินเผาลายเขยี นสีแดง 5. ซากเรือทีจ่ มอยใู่ นอา่ วไทยมีเครอ่ื งสังคโลกอยเู่ ป็นจำนวนมาก เป็นหลกั ฐานเกย่ี วกับเร่อื งใด ก. สนิ ค้าสงั คโลกเป็นสงิ่ จำเป็นในการดำเนนิ ชีวติ ข. เครื่องสังคโลกเปน็ ที่นยิ มกวา้ งขวางท่วั ไป ค. การคา้ เครือ่ งสงั คโลกทางทะเลของไทยทกี่ ว้างขวางถงึ หมูเ่ กาะอนิ โดนเี ซีย ง. ไทยมคี วามสามารถทางการค้าระหว่างประเทศ 108 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. เตารุ่นแรกสดุ ในแหล่งผลติ ของชุมชนชาวสโุ ขทัยคือข้อใด ก. เตาอฐิ ข. เตาขุด ค. เตามอญ ง. เตาประทุน 7. ขอ้ ใดหมายถึงเครื่องปนั้ ดนิ เผาชนิดเคลือบทผ่ี ลิตทสี่ ุโขทัย - ศรีสัชนาลยั ก. สังคโลก ข. ซอ้ งโกลก ค. สวรรคโลก ง. เตาทเุ รยี ง 8. เสน้ ทางการค้าเคร่ืองสังคโลกระหว่างสุโขทัยกบั อยธุ ยาคอื ขอ้ ใด ก. สโุ ขทัย - ศรีสัชนาลัย - เมอื งทงุ่ ยั้ง ข. แม่น้ำเจ้าพระยา - แมน่ ำ้ ทา่ จีน - แมน่ ำ้ น้อย ค. แม่นำ้ สาละวิน - อา่ วเบงกอล - ชายฝั่งทะเลอันดามนั ง. แม่น้ำปงิ - วงั - ยม - นา่ นถงึ นครสวรรค์ 9. การพบเครอื่ งสังคโลกบรรจุอาหารฝังพรอ้ มคนตายในแหล่งโบราณคดบี า้ นเชียง ขอ้ ใดคือข้อสรปุ ที่ถูกต้อง ก. การค้าเครอื่ งสังคโลกของไทยมมี าก่อนการสถาปนาอาณาจักรสโุ ขทัย ข. ชมุ ชนบา้ นเชลียงสามารถผลิตเคร่อื งสังคโลกได้มานานแล้ว ค. ความเชอ่ื และการประกอบพธิ กี รรมของคนสมัยกอ่ นประวตั ศิ าสตร ์ ง. ถกู ทกุ ขอ้ 10. วิวัฒนาการของเตาเผาที่พบในอาณาจักรสุโขทัย แสดงถงึ เร่อื งใดไดช้ ดั เจน ก. ภมู ิปญั ญาของชาวสโุ ขทยั ในอดตี ข. การผสมผสานความรู้จากธรรมชาติ ค. การปรบั ปรุงผลผลติ ให้มปี ระสทิ ธิภาพ ง. การขยายตวั ของการคา้ เครอื่ งสังคโลกของสโุ ขทัย เฉลย 1. ง 2. ค 3. ข 4. ง 5. ค 6. ข 7. ก 8. ข 9. ค 10. ก 109 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ที่ 4 ศลิ ปกรรมสมัยสุโขทยั ความสอดคลอ้ งกบั หลักสตู รแกนกลางการศึกษาขน้ั พื้นฐาน พุทธศกั ราช 2551 การศกึ ษาเอกสารประกอบสอื่ Virtual Field Trip ประวัตศิ าสตรส์ โุ ขทยั ชดุ ท่ี 4 ศลิ ปกรรม สมัยสุโขทัย นักเรียนจะได้รับความรู้ซ่ึงสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัดช้ันปี ดังนี ้ § ส 4.1 เข้าใจความหมาย ความสำคัญของเวลา และยุคสมัยทางประวัติศาสตร ์ สามารถใช้วิธกี ารทางประวตั ิศาสตร์มาวเิ คราะหเ์ หตกุ ารณต์ ่าง ๆ อย่างเปน็ ระบบ ม.1/ส 4.1 ข้อ 3 นำวิธกี ารทางประวตั ิศาสตรม์ าใช้ศึกษาเหตกุ ารณ์ทางประวัตศิ าสตร์ § ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก ความภมู ิใจ และธำรงความเป็นไทย ม.1/ส 4.3 ข้อ 2 วเิ คราะห์พัฒนาการของอาณาจักรสโุ ขทยั ในด้านตา่ ง ๆ ม.1/ส 4.3 ข้อ 3 วิเคราะห์อิทธิพลของวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยสมัยสุโขทัย และสังคมไทยในปัจจุบัน 110 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

PRE-TEST ชุดท่ี 4 ศิลปกรรมสมยั สโุ ขทยั คำชแี้ จง ให้นักเรียนเลอื กคำตอบที่ถกู ต้องทสี่ ดุ เพียงข้อเดียวลงในกระดาษคำตอบ 1. คำวา่ “ชีช่าง” หมายถึงขอ้ ใด ก. ชา่ งอิสระ ข. ชา่ งพ้ืนเมือง ค. พระภกิ ษทุ ่ชี ำนาญทางช่าง ง. ช่างทางราชการที่สงั กดั ในกรมกองต่าง ๆ 2. การประดิษฐเ์ คร่ืองสงั คโลกถอื เป็นศลิ ปกรรมประเภทใด ก. จิตรกรรม ข. ประติมากรรม ค. สถาปตั ยกรรม ง. ช่างศลิ ปไ์ ทย 3. หลกั ฐานทางด้านจิตรกรรมในสมัยสุโขทยั ปรากฏอยู่ที่ใด ก. อุโมงค์ภายในวดั ศรชี มุ ข. จิตรกรรมฝาผนงั วัดมหาธาตุ สโุ ขทัย ค. รอบเจดยี ป์ ระธานวดั ช้างล้อม ศรสี ชั นาลัย ง. ถูกทุกขอ้ 4. รูปทรงพระเจดียท์ ีถ่ ือเปน็ แบบเฉพาะทางสถาปัตยกรรมของสมัยสุโขทัยคือขอ้ ใด ก. ทรงระฆัง ข. ทรงปราสาทยอด ค. ทรงดอกบัวตมู ง. ทรงฝกั ขา้ วโพด 5. ศิลปกรรมการปน้ั พระพุทธรปู ที่ถือวา่ งดงามเป็นเอกลักษณ์ของสมัยสโุ ขทยั คอื ขอ้ ใด ก. พระพทุ ธรปู นาคปรก ข. พระพุทธรูปประทบั นั่งขดั สมาธ ิ ค. พระพทุ ธรูปปางมารวชิ ัย ง. พระพทุ ธรปู ลลี า 111 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. ข้อใดคอื ผลงานการหล่อโลหะพระพุทธรปู สมัยสุโขทัยทีแ่ สดงถงึ ฝมี ือเชิงช่างช้ันเย่ียม ก. พระพทุ ธชินราช วดั พระศรีรัตนมหาธาตุ จงั หวัดพษิ ณโุ ลก ข. พระอฎั ฐารศ วดั สะพานหนิ จังหวัดสโุ ขทัย ค. พระพทุ ธรูปที่ระเบยี งรอบวดั พระพายหลวง จงั หวดั สุโขทยั ง. พระพทุ ธรูปลีลาทวี่ ดั พระศรรี ตั นมหาธาตุ ศรสี ัชนาลัย 7. ลักษณะศลิ ปกรรมในวัดใดทแี่ สดงถงึ อทิ ธิพลของอาณาจกั รเขมรทม่ี ีมา กอ่ นการสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั ก. วัดสะพานหนิ สโุ ขทัย ข. วัดศรีชมุ สโุ ขทยั ค. วดั พระบรมธาตุ กำแพงเพชร ง. วดั พระศรีรัตนมหาธาตุ ศรีสัชนาลัย 8. เจดยี ์ทรงดอกบวั ตูมหรือทรงพุ่มขา้ วบณิ ฑ์สรา้ งข้นึ ในสมยั ใด ก. พอ่ ขนุ ศรอี ินทราทติ ย ์ ข. พอ่ ขุนรามคำแหงมหาราช ค. พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลไิ ทย) ง. พระมหาธรรมราชาท่ี 4 (บรมปาล) 9. เคร่ืองไม้จำหลักทถ่ี อื วา่ งดงามในสมยั สุโขทัยคือขอ้ ใด ก. สงั คโลกประดับหลังคา ข. เศียรเทวดาทีว่ ัด ค. พระพุทธรูปปางมารวชิ ยั ง. ประตรู ูปเทวดาทรงพระขรรค์ ท่วี ดั พระศรรี ัตนมหาธาตเุ ชลยี ง 10. เจดยี ป์ ระธานของวดั สระศรที ่ตี ้งั อยูบ่ นเกาะกลางน้ำขนาดใหญท่ เ่ี รยี กวา่ ตระพัง ตระกอน และเป็นหลักฐานทางประวตั ศิ าสตรท์ ี่แสดงการรบั พระพุทธศาสนา จากลังกามรี ูปแบบเจดียเ์ ปน็ อยา่ งไร ก. ทรงระฆงั ข. ทรงปราสาท ค. ทรงดอกบัวตมู ง. ทรงฝักขา้ วโพด เฉลย 1. ค 2. ข 3. ก 4. ค 5. ง 6. ก 7. ง 8. ค 9. ง 10. ก 112 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดท่ี 4 ศลิ ปกรรมสมยั สโุ ขทยั 1. ศิลปกรรมไทย ไทยเป็นชาติที่มีศิลปวัฒนธรรมโดดเด่นเป็น เอกลักษณ์มาช้านาน ปรากฏหลักฐานท่ีแสดงให้เห็นการ สร้างสรรค์ของช่างศิลป์ไทยในศิลปะแขนงต่าง ๆ ในดินแดนไทย อยู่เป็นจำนวนมาก อาทิ งานปูนปั้น งานจิตรกรรมไทย งานเคร่ืองไม้จำหลัก งานหล่อโลหะ งานเคร่ืองถม งานทอผ้า เป็นต้น ซ่ึงงานศิลปกรรมเหล่านี้ได้กลายเป็นมรดกทาง วฒั นธรรมไทยทีส่ บื สานต่อเนอ่ื งมาจนถึงปจั จบุ ัน ความงดงามของศิลปวัฒนธรรมไทยที่ปรากฏ ในสังคมไทยอยู่ทุกวันนี้เป็นผลงานท่ีเกิดจากการสร้างสรรค ์ ของช่างฝีมือที่มีความเชี่ยวชาญ ท่ีสามารถผลิตศิลปกรรมท่ีงดงาม น่าดู น่าใช้สอย วิชาชีพท่ีเกิดจากการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะ เหล่านี้ เช่น ช่างทอง ช่างป้ัน ช่างไม้ ช่างถม ช่างประดับมุก ซ่ึงช่างในสมัยโบราณสามารถแบง่ ออกได้เป็น 4 ประเภท คือ 1. ช่างหลวง หรือช่างทางราชการที่สังกัดในกรม กองต่าง ๆ เชน่ ชา่ งสบิ หมมู่ หี น้าทีก่ ่อสร้างสถานทตี่ า่ ง ๆ หรอื ผลิตศิลปวัตถุเพ่ือพทุ ธบูชาของราชการ 2. ช่างพระ หรือชีช่าง เป็นช่างท่ีทำงานอยู่ใน วดั วาอารามตา่ ง ๆ ช่างเหลา่ นม้ี ักอยูใ่ นสมณเพศ เช่น พระภกิ ษุ สามเณร 3. ช่างเชลยศักดิ์ หรือช่างท่ีประกอบอาชีพ โดยอิสระ งานเคร่อื งถม ทมี่ าของภาพ : โครงการสืบสารมรดกวฒั นธรรมไทย. มรดกช่างศลิ ปไ์ ทย. หนา้ 423 และ 432. 113 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

4. ช่างพื้นบ้าน พ้ืนเมือง เป็นช่างที่มีความเชี่ยวชาญตามแบบพื้นบ้าน พื้นเมืองของตน ซง่ึ มักจะไดร้ บั การถ่ายทอดวิชาชา่ งจากบรรพบรุ ุษ และทำงานอยู่ในท้องถ่ินของตน ศิลปกรรมไทย แบ่งประเภทของงานได้หลายลักษณะ เช่น สถาปัตยกรรม (ด้านการก่อสร้าง อาคารสถานที่) ประติมากรรม (การป้ัน เช่น เคร่ืองสังคโลก พระพุทธรูป) จิตรกรรม (การวาดภาพ ระบายส)ี ปัจจุบันงานศิลปกรรมไทยเหลือน้อยลง เน่ืองจากความนิยมและความจำเป็นในการใช้งาน หรือใช้ส่ิงของเครื่องใช้ที่มีความงดงามทางศิลปะลดลง ทั้งช่างฝีมือที่มีความรู้ความชำนาญในงาน ช่างศิลป์ไทยได้ลดลงไปด้วย ซึ่งหมายถึงศิลปวัฒนธรรมอันแสดงถึงเอกลักษณ์ความเป็นไทยจะสูญหาย และเหลือน้อยลงไป ดังน้ัน จึงมีความจำเป็นต้องช่วยกันอนุรักษ์และเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับศิลปกรรมไทย ให้กว้างขวางออกไป พร้อมเสริมสร้างสำนึกในความภาคภูมิใจในสมบัติวัฒนธรรมของชาติให้คงอยู่ค ู่ สงั คมไทยตลอดไป บรรณานุกรม โครงการสบื สานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดกชา่ งศลิ ป์ไทย. กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ คุรุสภา, 2512. พิเศษ เจียจันทร์พงษ.์ กำแพงเพชร มรดกโลกทางวฒั นธรรม. กรงุ เทพฯ : คุรสุ ภา ลาดพรา้ ว, 2541. มงกุฎเกล้าเจา้ อยู่หวั , พระบาทสมเดจ็ พระ. เทย่ี วเมืองพระร่วง. กรงุ เทพฯ : มลู นิธิ มหามงกฎุ ราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์, 2519. วิชาการ, กรม. กระทรวงศึกษาธิการ. สุโขทัย รุ่งอรุณแห่งความสุข. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2539. ศิลปากร, กรม. สำนักงานศิลปากรที่ 6 สุโขทัย. โบราณคดีและประวัติศาสตร์ สุโขทัย : ความรู้เรื่องสุโขทัยใน 4 ทศวรรษ. เอกสารประกอบ การประชุมสัมมนาในโครงการพัฒนาอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย, 2546. 114 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดท่ี 4 ศลิ ปกรรมสมยั สุโขทยั 2. จติ รกรรมไทยในสมัยสโุ ขทยั จิตรกรรมรปู พฤษเทวดา (พระโพธสิ ัตว์) มอื ถอื ตาลปัตร จติ รกรรมรูปเสรวิ วานิช (พระโพธสิ ตั ว)์ มือขวาประคองถาดทองคำ งานจิตรกรรมไทยหรืองานของช่างเขียนที่เก่ียวกับการวาดและระบายสีให้เกิดเป็นลวดลาย หรือภาพต่าง ๆ มีมาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยนิยมเขียนข้ึนเพ่ือเป็นพุทธบูชาตามผนัง โบสถ์ วิหาร ศาลาการเปรียญในคูหาองค์พระปรางค์ พระสถูปเจดีย์ และท่ีผนังถ้ำ ซ่ึงจะเรียกว่า จิตรกรรมฝาผนัง นอกจากน้ี ยังมีจิตรกรรมที่เขียนลงในสมุดไทย เช่น สมุดภาพไตรภูมิ และเขียนลงบนผืนผ้าท่ีเรียกว่า ภาพพระบฏอีกด้วย งานช่างเขียนเหล่าน้ีเขียนด้วยเทคนิคและวิธีการเฉพาะซึ่งมีลักษณะพิเศษเป็นเอกลักษณ ์ ของตนเอง เปน็ งานทสี่ รา้ งขึน้ แบบกึง่ อดุ มคตทิ ่ีเกิดจากความคดิ การสังเกต และจิตนาการของชา่ งเขียน โดยอาศัยสภาพแวดล้อมมาดัดแปลงแต่งเติม จนเป็นศิลปะท่ีมีรูปแบบและความงามมีลักษณะเฉพาะ นิยมเรียกว่า จิตรกรรมไทยแบบประเพณี ที่สำคัญคือ เป็นภาพเขียนสีฝุ่นผสมกาว มีการแบ่ง องค์ประกอบภาพและจัดวางภาพอย่างเป็นระบบ และก้ันภาพด้วยลวดลายชนิดต่าง ๆ ตัวภาพสำคัญ มีความงดงามตามอดุ มคติ สว่ นตัวภาพประกอบอนื่ ๆ มักมลี กั ษณะเหมือนจริง กิรยิ าของตวั ภาพบุคคล สื่อความหมายของเร่ืองได้อย่างมีแบบแผน แม้เขียนภาพเพียงกลุ่มเดียวก็ทำให้เข้าใจเร่ืองราว ได้จนจบบริบรู ณ์ การเขียนภาพในลกั ษณะดังกลา่ วนี้มกี ารทำสืบตอ่ มาชา้ นานจนถึงปัจจบุ นั ท่มี าของภาพ : คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์วัฒนธรรมและโบราณคดี สำนักนายกรัฐมนตรี. ประชุมศิลาจารึกภาคท่ี 1. หนา้ 142. 115 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ภาพจิตรกรรมในสมัยสโุ ขทยั ทปี่ รากฏหลักฐานมเี พียง 3 แห่ง คือ ภาพจติ รกรรมในอุโมงค์ภายใน ผนงั มณฑปประธานวดั ศรีชมุ เมอื งสุโขทัย และภาพจิตรกรรมในเรอื นธาตขุ องเจดยี ท์ รงปราสาท 2 องค์ คอื เจดีย์บรวิ ารในวดั เจ็ดแถวกบั เจดยี ์ประธานในวดั เขาใหญ่ เมอื งศรสี ชั นาลัย ลักษณะภาพจิตรกรรมที่ปรากฏในอุโมงค์วัดศรีชุมเป็นภาพจำหลักลายเส้น และงานจิตรกรรม เขียนสี โดยที่เพดานอุโมงค์กรุด้วยแท่งหินชนวนน้ัน มีงานจำหลักหินเป็นลายเส้นภาพ และตัวอักษร บรรยายภาพ แสดงเรื่องราวในนิบาตชาดกเรียงตามลำดับเรื่องมากกว่า 100 เร่ือง บนผนังอุโมงค์บางตอน เคยมีภาพเขียนสีปรากฏอยู่ กล่าวกันว่าเป็นภาพพระพุทธเจ้าประทับนั่งเรียงเป็นแถว ซึ่งหมายถึงอดีตพุทธ ปัจจบุ ันภาพจติ รกรรมฝาผนงั เหลา่ น้ีได้ลบเลือนไปเกือบหมดสิน้ ส่วนภาพจิตรกรรมภายในเจดีย์ท้ังสองแห่งที่เมืองศรีสัชนาลัยเป็นเรื่องอดีตพุทธ ประกอบด้วย ภาพพระพทุ ธเจา้ ประทบั นง่ั เรียงแถวตามแนวนอนซอ้ นเปน็ ชนั้ ๆ ภาพจิตรกรรมไทยในสมัยสุโขทัยเหล่านี้ นับว่าเป็นตัวแทนของจิตรกรรมไทยสมัยสุโขทัย สร้างข้ึนในราวพุทธศตวรรษท่ี 19 ท่ีแสดงถึงความเจริญรุ่งเรืองทางศิลปกรรมอย่างมากก่อนท่ีจะถูกผนวกเข้า รวมเปน็ สว่ นหนง่ึ ของอาณาจักรอยุธยา บรรณานุกรม โครงการสบื สานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดกช่างศิลป์ไทย. กรุงเทพฯ : องค์การค้า ครุ สุ ภา, 2512. สุภัทรดิศ ดิศกุล, ศ.ม.จ. . ศิลปะสุโขทัย. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร, 2542. 116 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ที่ 4 ศลิ ปกรรมสมัยสุโขทยั 3. สถาปตั ยกรรมสมยั สุโขทยั สถาปัตยกรรมสุโขทัยมักเป็นเรื่องท่ีเกี่ยวเนื่องกับ พระพุทธศาสนา เนื่องจากเป็นศาสนาท่ีชาวสุโขทัยศรัทธา นับถือ สถาปัตยกรรมสุโขทัยท่ียังคงเหลืออยู่ในปัจจุบัน ได้แก่ สถูปเจดีย์ ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากลังกาและที่อ่ืน ๆ และได้ ประดิษฐ์คิดค้นเป็นรูปแบบเฉพาะทางสถาปัตยกรรมของ สุโขทัยด้วย สถปู เจดียส์ ุโขทัยมอี ยู่ 3 แบบ คอื 1. เจดีย์ทรงระฆงั 2. เจดยี ์ทรงดอกบวั ตมู 3. เจดยี ์ทรงปราสาทยอด เจดีย์ทรงระฆังสมัยสุโขทัย เข้าใจว่าเป็นเจดีย์ท่ีได้ รับอิทธิพลมาจากพระพุทธศาสนาลังกาวงศ์ ซ่ึงแผนผังการ ลายเส้นเจดยี ท์ รงระฆัง สร้างวัดที่มีเจดีย์ทรงระฆังเป็นประธานของวัดในสมัยสุโขทัยมีความเรียบง่าย คือ มีเจดีย์เป็นประธาน ของวัด ด้านหน้ามีวิหารหันไปทางทิศตะวันออก ท้ายวิหารมีส่วนที่ย่ืนมาติดกับฐานเจดีย์ หรืออาจ แยกส่วนกนั บางแหง่ อาจมรี ะเบยี งคดล้อมรอบเจดีย์ เชน่ วัดช้างล้อมสุโขทยั และบางแห่งมีกำแพงแก้ว ล้อมรอบเจดีย์ประธาน เชน่ วัดช้างลอ้ มศรีสัชนาลยั ลักษณะของเจดยี ท์ รงระฆัง ประกอบด้วยฐานเขียงเป็นรปู ส่เี หลย่ี มจตั รุ สั ประมาณ 1 - 2 ฐาน รองรับ ฐานบัวควำ่ - บัวหงาย และมฐี านเขียงอีก 3 - 4 ฐาน จงึ ต่อดว้ ยชดุ บวั ถลา เรียงซอ้ นกนั ซง่ึ ถอื ว่า เป็นรูปแบบเฉพาะของเจดีย์ทรงระฆังสมัยสุโขทัย เหนือฐานบัวถลาเป็นบัวปากระฆัง ประกอบด้วย บัวควำ่ - บัวหงาย มีการป้ันลายกลบี บัวประดบั โดยมีองค์ระฆงั ขนาดใหญแ่ ละเต้ียใกลเ้ คยี งกบั ต้นแบบ ท่ีลังกา ส่วนยอดบัลลังก์ คือ ฐานบัวคว่ำ - บัวหงายเหนือองค์ระฆัง ในผังสี่เหล่ียมจัตุรัส ถัดข้ึนไป เปน็ กา้ นฉัตร บวั ฝาละมี ปลอ้ งไฉน และปลี เรยี งต่อกนั ไป เจดีย์ทรงดอกบัวตูม ถือเป็นรูปแบบเฉพาะของสถาปัตยกรรมสมัยสุโขทัยอย่างแท้จริง โดยช่างชาวสโุ ขทัยได้พฒั นาจากรปู แบบสถาปัตยกรรมในแหลง่ ต่าง ๆ มาเปน็ รปู แบบของตนเองปรากฏ ในเมืองต่าง ๆ ของสุโขทัย เช่น เจดีย์ประธานวัดมหาธาตุ เจดีย์ประธานวัดอโสการาม เมืองสุโขทัย องคป์ ระกอบของเจดยี ์ทรงดอกบวั ตมู ประกอบด้วย 3 สว่ น คอื ส่วนล่าง ประกอบด้วยฐานเขียงในผังส่ีเหล่ียมจัตุรัส รองรับฐานบัว (บัวคว่ำ - บัวหงาย) ประดับลกู แก้ว อกไกท่ ฐี่ าน ที่มาของภาพ : ศกั ดิ์ชยั สายสิงห์. ศิลปะสโุ ขทัย : บทวิเคราะห์หลักฐานโบราณคดี จารกึ และศิลปกรรม. หน้า 26. 117 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ส่วนกลาง ประกอบด้วยชุดฐานบัวลูกฟักซ้อนกัน 2 ฐาน ส่วนใหญ่อยู่ในผังเพิ่มมุมไม้ 20 นยิ มเรียกวา่ ชน้ั แวน่ ฟ้า ถดั ขึน้ ไปเป็นสว่ นของเรือนธาตอุ ยู่ในผงั เพมิ่ มมุ ไม้ 20 เชน่ เดียวกนั ส่วนยอด ประกอบด้วยส่วนที่เช่ือมต่อจากเรือนธาตุ ได้แก่ บรรพแถลง และกลีบขนุนรองรับ ส่วนองค์ระฆังท่ีมีลักษณะเป็นพุ่มคล้ายดอกบัวตูม จึงเรียกว่า พุ่มข้าวบิณฑ์ หรือทรงยอดดอกบัวตูม ส่วนยอดของดอกบัวตูม ทำเปน็ วงแหวนซอ้ นกันเปน็ ชั้น ๆ รองรับส่วนยอดสุดคือ ปลยี อด เจดยี ท์ รงปราสาทยอด เปน็ งานสถาปตั ยกรรมสมยั สโุ ขทัยทปี่ รากฏในเจดยี บ์ รวิ าร โดยเฉพาะในวดั ท่ีม ี เจดียท์ รงยอดดอกบัวตมู เป็นประธานของวดั นิยมสร้างเจดยี บ์ ริวารเปน็ เจดยี ท์ รงปราสาทยอด หรือปราสาท ห้ายอด เช่น ท่ีวัดมหาธาตุ วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดสวนแก้วอุทยานน้อย เจดีย์ทรงปราสาทยอดเกิดขึ้น จากการผสมผสานรูปแบบระหว่างปราสาทขอมกับปราสาทยอดที่มาจากพุกามและล้านนา ซ่ึงเกิดข้ึน เปน็ ลักษณะเฉพาะของสมัยสโุ ขทยั ลายเส้นเจดยี ท์ รงดอกบวั ตูม ลายเส้นเจดีย์ทรงปราสาทยอด บรรณานุกรม มานพ ถนอมศรี. สุโขทัย อุทยานประวัติศาสตร์มรดกโลก. กรุงเทพฯ : พีพีเวิลดิ์ มีเดยี , 2546. ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะสุโขทัย : บทวิเคราะห์หลักฐานโบราณคดี จารึก และ ศิลปกรรม. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์มหาวิทยาลยั ศลิ ปากร, 2547. 118 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดที่ 4 ศิลปกรรมสมัยสุโขทยั 4. งานปนู ป้นั สมัยสโุ ขทยั งานปูนปั้น หมายถึง การทำลวดลายหรือภาพที่เกิดจากการปั้นปูนสำหรับใช้ในการประดับ ตกแต่ง ตลอดจนทำเป็นส่วนประกอบทางสถาปัตยกรรม ถือเป็นงานทางศิลปกรรมของช่างไทยท่ีมีมา แต่โบราณ โดยนิยมใช้ในงานประดับตกแต่งศาสนสถาน ซ่ึงส่วนใหญ่จะก่อสร้างด้วยอิฐและศิลาแลง จึงใช้การป้ันปูนเป็นรายละเอียดประดับตกแต่ง วัสดุที่ใช้ในงานปั้นน้ันมักใช้วัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น วัสดุหลักคือปูนขาวท่ีได้มาจากหินปูนหรือเปลือกหอยทะเลเผาไฟ ซึ่งมีกรรมวิธีเตรียมการให้มีคุณภาพ เหนียว และจับตัวให้แข็งแกร่งด้วยการตำหรือโขลก และผสมวัสดุต่าง ๆ เข้าไป ผลงานที่มีช่ือเสียง ของศิลปกรรมปนู ปั้นช้นั เยีย่ มมอี ยู่หลายแหง่ ท้ังศลิ ปะลพบุรี ศลิ ปะล้านนา ศลิ ปะอยธุ ยา ปูนปนั้ ประดับฐานเจดยี ์ ลวดลายปูนป้นั ประดบั โบราณสถาน วดั พระพายหลวง สมยั สุโขทยั ปนู ปนั้ ประดบั โบราณสถาน ทีว่ ดั พระศรีรตั นมหาธาตเุ ชลียง ทม่ี าของภาพ : โครงการสบื สานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดกช่างศลิ ปไ์ ทย. หนา้ 50, 52 และ 53. 119 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ส่วนศิลปะสุโขทัยนั้น ลวดลายปูนป้ันที่มีฝีมือ งดงามมอี ย่หู ลายแหง่ เช่น ลวดลายปูนปัน้ ประดับท่มี ณฑป วดั ตระพงั ทองหลางเป็นภาพพุทธประวัต ิ ภาพปูนป้ันประดับรองฐานเจดีย์ประธาน วัดเจดีย์สี่ห้องสุโขทัย ป้ันเป็นรูปบุคคลทั้งบุรุษและสตร ี สวมอาภรณ์และเคร่ืองประดับต่าง ๆ กัน ในมือถือ หม้อปูรณฆฎะ มีพันธ์ุพฤกษา แสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ ทวี่ ดั มหาธาตกุ ลางเมอื งสโุ ขทัย รอบ ๆ เจดียป์ ระธานมีปูนปัน้ รูปพระสาวกในท่าอัญชุลี และเจดีย์รายรอบประธาน มลี วดลายปูนป้นั ศิลปะลงั กา และลวดลายปนู ป้ันตกแต่งผนัง และเสาวิหารวัดนางพญา ศรสี ัชนาลยั และวดั พระศรีรัตน- มหาธาตุเชลยี ง ศรสี ชั นาลัย ส่วนพระพุทธรูปปูนปั้นนั้น ในตอนต้นพุทธ- ศตวรรษท่ี 19 พระพุทธรูปรุ่นแรกของสุโขทัย ส่วนใหญ ่ มีพระพักตร์ค่อนข้างกลม เช่น พระอจนะ วัดศรีชุม พระอัฎฐารศ วัดสะพานหิน วัดมหาธาตุ และพระพุทธรูป พระพทุ ธรปู ปนู ปัน้ ทีว่ ัดพระศรีรตั นมหาธาตเุ ชลียง ปูนปั้นที่ระเบียงรอบวัดพระพายหลวง โดยนิยมสร้าง พระพทุ ธรปู สอ่ื อริ ยิ าบถ คอื น่ัง ยนื นอน เดนิ พระพทุ ธรูป ปูนปั้นที่เป็นงานประติมากรรมลอยตัวถือว่าเป็นพุทธศิลป ์ บรรณานกุ รม ท่ีงดงามมากเป็นเอกลักษณ์ของศิลปะสุโขทัย คือ โครงการสืบสานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดก พระพุทธรูปลีลาปูนปั้นที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ศรีสัชนาลัย ช่างศิลป์ไทย. กรุงเทพฯ : ส่วนพระพุทธรูปปูนปั้นท่ีเมืองกำแพงเพชรแม้จะเป็นแบบ องคก์ ารค้าคุรุสภา, 2512. ศิลปะสุโขทัย แต่ช่างท้องถ่ินได้พัฒนาจนเกิดเป็นรูปแบบ ศิลปากร, กรม. สำนักโบราณคดี. นำชม สกุลช่างเมืองกำแพงเพชร ใช้ศิลาแลงเป็นแกนหรือเป็น อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย โกลน แลว้ ใชป้ นู ป้นั ตกแต่งผวิ ด้านนอก ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. นอกจากน้ี ยังมีการป้ันเป็นรูปบุคคลต่าง ๆ สุโขทัย : กรมศลิ ปากร, 2546. เพื่อประดับสถาปัตยกรรม เช่น รูปเทวดา พระสาวกยักษ์ สุภัทรดิศ ดิศกุล, ศ.ม.จ. ศิลปะสุโขทัย. และปูนปั้นที่เป็นรูปสัตว์ประดับโบราณสถาน เช่น กรุงเทพฯ : ศูนย์มานษุ ยวิทยา หน้ากาฬ หรือเกียรติมุขท่ีวัดมหาธาตุ สุโขทัย ปูนปั้น สริ นิ ธร, 2542. รูปช้างคร่ึงตัว ประดิษฐานท่ีวัดช้างล้อม วัดสิงห์ วัดพระส่ี อิรยิ าบถ วัดพระนอน วัดพระแก้ว ท่ีมาของภาพ : โครงการสบื สานมรดกวฒั นธรรมไทย. มรดกชา่ งศิลปไ์ ทย. หน้า 50. 120 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ที่ 4 ศลิ ปกรรมสมยั สุโขทยั 5. งานเคร่อื งไม้จำหลักสมยั สโุ ขทัย งานเคร่ืองไม้จำหลัก หมายถึง งานศิลปกรรมท่ีกระทำบนเนื้อไม้ด้วยวิธีการสลัก ฉลัก หรือจำหลักให้เป็นรูปร่าง ลวดลายด้วยเครื่องมือต่าง ๆ เป็นงานท่ีช่างต้องมีความรู้ความชำนาญ เพราะตอ้ งใชค้ วามประณีตในการถ่ายทอดรูปแบบ และลวดลายลงบนวัสดทุ เี่ ปน็ ไม้ ด้วยการใช้เครอ่ื งมอื ที่ทำจากโลหะ เช่น ขวาน ผ่ึง (เคร่ืองมือถากไม้ รูปคล้ายจอบหน้าแคบ) ส่ิว ค้อนไม้ สว่าน ในการ แกะสลกั ไมเ้ พ่ือใหเ้ กดิ รปู ทรง และความงดงามสมบูรณ์ตามทต่ี อ้ งการ งานจำหลกั ไมภ้ าพทวารบาล สมัยสุโขทยั พระพทุ ธรูปปางมารวชิ ยั ถำ้ ระฆัง อำเภอบ้านดา่ นลายหอย จงั หวดั สุโขทัย ที่มาของภาพ : 1. พระพุทธรปู ปางมารวชิ ัย, สภุ ัทรดิศ ดิสกุล, ศ.ม.จ. ศลิ ปะสุโขทยั . หน้า 120. 2. งานจำหลักไม,้ โครงการสืบสานมรดกวฒั นธรรมไทย. มรดกช่างศลิ ป์ไทย. หนา้ 157. 121 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

งานจำหลกั ไม้ เปน็ งานทชี่ า่ งไทยทำมาแต่โบราณ เพดานไมจ้ ำหลัก เพราะประเทศไทยเป็นดินแดนที่อุดมสมบูรณ์ด้วยป่าไม ้ พระปรางค์ วดั พระศรีรัตนมหาธาตุเชลยี ง ไม้จงึ เปน็ วสั ดุที่มใี นธรรมชาติ หาไดง้ า่ ย และใชป้ ระโยชนไ์ ด้ อย่างมากมาย ด้วยเหตุนี้งานเคร่ืองไม้จำหลักจึงเก่ียวข้อง กับวิถีชีวิตของคนไทยมาโดยตลอด งานศิลปกรรมประเภทน ี้ จึงมีหลายอย่าง เช่น งานจำหลักไม้ส่วนประกอบประดับ ตกแต่งสถาปัตยกรรม เช่น บานประตู หน้าบัน คันทวย ของบ้านเรือน โบสถ์ วิหาร ตลอดจนปราสาทราชวัง และเป็นลวดลายประดับสิ่งของเคร่ืองใช้ต่าง ๆ ตลอดจน จำหลักเป็นประตมิ ากรรม เช่น พระพุทธรูป เทวรูป เปน็ ต้น งานเคร่ืองไม้จำหลักได้เร่ิมต้นเม่ือใด ไม่ปรากฏ หลักฐานเด่นชัด เพราะไม้จะผุพังเส่ือมสลายไปตามกาลเวลา งานเครื่องไม้จำหลักในสมัยสุโขทัยที่หลงเหลืออยู่ เช่น พระพุทธรูปปางมารวิชัยพบที่ถ้ำระฆัง อำเภอบ้านด่านลานหอย จังหวัดสุโขทัย และประตูไม้จำหลักรูปเทวดาทรงพระขรรค์ (ทวารบาล) พบที่พระปรางค์วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ปัจจุบันอยู่ท่ีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาต ิ รามคำแหง จงั หวัดสโุ ขทัย บรรณานุกรม มานพ ถนอมศรี. สุโขทัย อุทยานประวัติศาสตร์มรดกโลก. กรุงเทพฯ : พีพีเวิลด์ิ มเี ดยี , 2546. ศักด์ิชัย สายสิงห์. ศิลปะสุโขทัย : บทวิเคราะห์หลักฐานโบราณคดี จารึก และ ศิลปกรรม. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, 2547. ท่ีมาของภาพ : สภุ ทั รดิศ ดสิ กุล, ศ.ม.จ. ศิลปะสโุ ขทัย. หนา้ 124. 122 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 4 ศลิ ปกรรมสมัยสโุ ขทยั 6. งานหล่อโลหะสมัยสโุ ขทัย งานหลอ่ โลหะของไทยนัน้ ถือเปน็ งานศิลปกรรมไทย ทช่ี ่างไทย พระพุทธรูปสำรดิ มีความเช่ียวชาญ และสืบทอดมาเป็นเวลายาวนาน อาจจะสืบย้อน ข้ึนไปจนถึงสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ในแหล่งโบราณคดีท่ีบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี ซ่ึงรู้จักหล่อสำริดเม่ือประมาณ 4,500 ปีมาแล้ว วิธีการหล่อโลหะเป็นการสร้างงานศิลปกรรมและประติมากรรม ด้วยโลหะชนิดต่าง ๆ เช่น สำริด ทองแดง และทองเหลือง ด้วยการ ทำให้โลหะละลายเป็นของเหลว แล้วเทลงไปในแม่พิมพ์ที่ได้จัดทำข้ึน เพอ่ื บังคับให้โลหะเหลวขงั อยใู่ นนัน้ เม่ือโลหะคลายความร้อน และคงตวั แข็งดังเดิม ก็จะเป็นรูปทรงตามแม่พิมพ์ พอแกะแม่พิมพ์ออกก็จะได ้ รูปโลหะหล่อ งานหล่อโลหะด้วยกระบวนการแบบนี้มีช่ือเรียกเฉพาะว่า วธิ ีหลอ่ โลหะอยา่ งสูญขี้ผง้ึ ซงึ่ เป็นวธิ กี ารเฉพาะของชา่ งไทยแต่โบราณ งานหล่อสำรดิ ในสมัยสโุ ขทยั ได้แก่ พระพุทธรูป และเทวรูป ถือว่าเป็นงานประติมากรรมสำริดที่มีความงามตามอุดมคติ แสดงถึง ฝีมือเชิงช่างชั้นเย่ียมที่มีความสามารถสูง ผลงานท่ีแสดงความเจริญ รงุ่ เรืองดังกลา่ ว เชน่ พระศรีศากยมุนี ที่ประดิษฐานที่พระวิหารหลวง วัดมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย ถือว่าเป็นพระพุทธรูปที่มีความงดงาม และมีขนาดใหญ่มาก องค์หนึ่งของประเทศไทย สร้างข้ึนในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไทย) เม่ือราว พ.ศ. 1905 ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ที่พระวิหาร วัดสุทัศนเทพวราราม กรงุ เทพมหานคร พระพทุ ธชนิ ราช ที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จงั หวดั พษิ ณุโลก พระพุทธชินสีห์ ปัจจุบันอยู่ท่ีวัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพ- มหานคร ทม่ี าของภาพ : โครงการสบื สานมรดกวฒั นธรรมไทย. มรดกช่างศลิ ปไ์ ทย. หน้า 318. 123 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

พระพทุ ธชนิ ราช พระศรศี ากยมนุ ี วัดพระศรีรตั นมหาธาตุ จงั หวัดพิษณโุ ลก วดั สทุ ศั นเทพวราราม กรุงเทพมหานคร บรรณานุกรม โครงการสบื สานมรดกวัฒนธรรมไทย. มรดกชา่ งศลิ ป์ไทย. กรุงเทพฯ : องคก์ ารคา้ ครุ ุสภา, 2512. ศลิ ปากร, กรม. สำนกั โบราณคดี. นำชมอุทยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทัย ศรสี ชั นาลัย กำแพงเพชร. สโุ ขทัย : กรมศิลปากร, 2546. สุภัทรดิศ ดิศกุล, ศ.ม.จ. ศิลปะสุโขทัย. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร, 2542. ท่มี าของภาพ : โครงการสบื สานมรดกวฒั นธรรมไทย. มรดกช่างศลิ ป์ไทย. หน้า 320 และ 321. 124 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

POST-TEST ชุดที่ 4 ศิลปกรรมสมยั สุโขทัย คำชี้แจง ให้นกั เรียนเลือกคำตอบที่ถูกตอ้ งทส่ี ุดเพียงข้อเดียวลงในกระดาษคำตอบ 1. คำวา่ “ช่างเฉลยศกั ด”ิ์ หมายถึงขอ้ ใด ก. ช่างอสิ ระ ข. ชา่ งพนื้ เมือง ค. พระภิกษทุ ชี่ ำนาญทางชา่ ง ง. ช่างทางราชการที่สังกัดในกรมกองตา่ ง ๆ 2. การป้นั พระพุทธรูปทีง่ ดงามในสมัยสุโขทัยถอื เปน็ ศิลปกรรมประเภทใด ก. จติ รกรรม ข. ประตมิ ากรรม ค. สถาปัตยกรรม ง. ชา่ งศิลปไ์ ทย 3. ขอ้ ใดไม่ใช่หลกั ฐานทางดา้ นจิตรกรรมในสมยั สโุ ขทัย ก. ภาพในอโุ มงคภ์ ายในวดั ศรชี ุม ข. ภาพในเจดีย์บริวารในวดั เจ็ดแถว ศรีสัชนาลยั ค. ภาพในเจดียป์ ระธานในวดั เขาใหญ่ ศรีสชั นาลยั ง. ภาพในองคพ์ ระปรางค์วดั มหาธาตุ สโุ ขทยั 4. พระเจดยี ท์ รงดอกบวั ตูมเป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมของเจดยี ป์ ระธานในวัดใด ก. วดั ศรสี วาย สโุ ขทัย ข. วัดพระพายหลวง สโุ ขทยั ค. วดั มหาธาตุ สุโขทัย ง. วดั ชนะสงคราม สโุ ขทยั 5. ข้อใดหมายถงึ พระพทุ ธรูปปูนปัน้ ยุคแรกของสโุ ขทัยท่ถี ือว่างดงามมาก ก. พระอจนะ วัดศรชี ุม ข. พระพทุ ธรปู ลีลา วดั พระศรีรตั นมหาธาต ุ ค. รูปพระสาวกยกั ษ์ วดั พระพายหลวง ง. ถกู ทกุ ข้อ 125 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. ขอ้ ใดคอื ผลงานการหล่อโลหะพระพทุ ธรูปสโุ ขทัยทแ่ี สดงถึงฝมี ือเชงิ ช่างชน้ั เยย่ี ม ก. พระศรีศากยมุน ี ข. พระพุทธชินราช ค. พระพุทธชนิ สหี ์ ง. ถูกทุกขอ้ 7. ศิลปกรรมวัดพระศรีรตั นมหาธาตุ ศรสี ชั นาลัย มลี กั ษณะเป็นอยา่ งไร ก. เอกลกั ษณ์ในศิลปกรรมไทย ข. ผสมผสานวัฒนธรรมชาติต่าง ๆ ค. เอกลักษณศ์ ลิ ปกรรมไทยสมัยสโุ ขทยั ง. มีอิทธพิ ลของอาณาจกั รเขมร 8. รูปทรงพระเจดยี ์ทสี่ ร้างข้นึ ในสมยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไทย) คอื ขอ้ ใด ก. เจดีย์ทรงระฆงั ข. เจดยี ท์ รงปราสาท ค. เจดยี ท์ รงพุ่มขา้ วบิณฑ ์ ง. เจดยี ์ทรงฝักข้าวโพด 9. ประตูไมจ้ ำหลักรูปเทวดาทรงพระขรรค์ (ทวารบาล) ในพพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาต ิ รามคำแหง สโุ ขทยั มาจากทใ่ี ด ก. วดั ศรีพจิ ิตรกรี ติกัลยาราม ข. วดั มหาธาตุ สุโขทยั ค. วัดพระศรรี ตั นมหาธาตุเชลยี ง ง. วดั เจดียเ์ จด็ ยอด ศรีสชั นาลยั 10. เจดยี ์วัดชา้ งล้อมสโุ ขทยั มรี ปู แบบเจดียเ์ ป็นอย่างไร ก. ทรงระฆัง ข. ทรงปราสาท ค. ทรงดอกบัวตมู ง. ทรงฝักข้าวโพด เฉลย 1. ก 2. ข 3. ง 4. ค 5. ก 6. ง 7. ง 8. ค 9. ค 10. ก 126 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 5 อทุ ยานประวัตศิ าสตรส์ ุโขทยั ความสอดคลอ้ งกบั หลักสตู รแกนกลางการศึกษาขัน้ พนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 การศึกษาเอกสารประกอบส่ือ Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์สุโขทัย ชุดที่ 5 อุทยาน ประวัติศาสตร์สุโขทัย นักเรียนจะได้รับความรู้ซึ่งสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้และ ตัวชวี้ ัดชั้นปี ดงั น ้ี § ส 4.1 เข้าใจความหมาย ความสำคัญของเวลา และยุคสมัยทางประวัติศาสตร ์ สามารถใช้วธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร์มาวิเคราะห์เหตกุ ารณต์ า่ ง ๆ อย่างเป็นระบบ ม.1/ส 4.1 ข้อ 3 นำวธิ ีการทางประวัติศาสตร์มาใช้ศึกษาเหตุการณท์ างประวัติศาสตร ์ § ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรัก ความภมู ิใจ และธำรงความเป็นไทย ม.1/ส 4.3 ข้อ 2 วิเคราะห์พฒั นาการของอาณาจักรสโุ ขทยั ในด้านต่าง ๆ ม.1/ส 4.3 ขอ้ 3 วิเคราะห์อิทธิพลของวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยสมัยสุโขทัย และสงั คมไทยในปจั จุบัน 127 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

PRE-TEST ชดุ ที่ 5 อุทยานประวัติศาสตรส์ โุ ขทัย คำชแ้ี จง ให้นักเรียนเลอื กคำตอบทถ่ี กู ตอ้ งที่สุดเพียงข้อเดียวลงในกระดาษคำตอบ 1. ขอ้ ใด ไม่ใช่ แหล่งมรดกโลกทางวฒั นธรรมของประเทศไทย ก. นครประวตั ศิ าสตร์พระนครศรีอยุธยา ข. อุทยานประวัตศิ าสตร์สุโขทยั ศรีสชั นาลัย กำแพงเพชร ค. แหลง่ โบราณคดีบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จงั หวัดอุดรธาน ี ง. แหลง่ เตาเผาเครอ่ื งสังคโลกที่เรยี กว่า เตาทุเรยี งบ้านปา่ ยาง บา้ นเกาะนอ้ ย 2. ร่องรอยส่ิงก่อสร้างในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยในข้อใดมีรูปแบบสถาปัตยกรรม เปน็ ศิลปกรรมไทย ก. ศาลตาผาแดง ข. วัดศรสี วาย ค. วัดมหาธาตุ ง. วัดพระพายหลวง 3. สงิ่ ก่อสรา้ งในอทุ ยานประวัติศาสตรศ์ รสี ชั นาลยั ในขอ้ ใดมรี ูปแบบสถาปตั ยกรรมเป็นศิลปะแบบเขมร ก. วัดเจ้าจันทร ์ ข. วดั นางพญา ค. วดั ช้างล้อม ง. วดั เจดยี เ์ จ็ดแถว 4. พระพุทธรปู “พระศรศี ากยมุนี” ในวิหารหลวงวดั สุทศั นเทพวราราม กรุงเทพมหานคร ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราชอัญเชิญมาจากวัดมหาธาตุ สโุ ขทยั สรา้ งข้ึนในสมัยใด ก. พ่อขนุ ศรีอนิ ทราทติ ย ์ ข. พ่อขนุ รามคำแหงมหาราช ค. พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (พระยาลไิ ทย) ง. พระมหาธรรมราชาที่ 2 (บรมปาล) 5. สง่ิ สำคัญทีเ่ ปน็ ลักษณะเดน่ ในวัดศรชี ุมอทุ ยานประวัติศาสตรส์ โุ ขทัยคือข้อใด ก. พระปรางค์ 3 องค์ ศิลปะขอมตงั้ เรียงกันอย่ ู ข. พระพุทธรปู น่งั ขนาดใหญ่เต็มพน้ื ท่ภี ายในอาคาร ค. เจดีย์ดอกบวั ตมู ท่เี ปน็ สถาปตั ยกรรมเอกลักษณ์ของศิลปะสโุ ขทยั ง. เจดยี ์ทรงระฆงั ตัง้ อย่กู ลางสระนำ้ ท่งี ดงามมากและมขี นาดใหญท่ ี่สุด 128 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

6. ลวดลายปูนปัน้ ยอดซมุ้ ประตกู ำแพงวัดใดทำเป็นรูปพระโพธสิ ัตวอ์ วโลกิเตศวร ก. วัดพญาดำ เมืองศรสี ชั นาลัย ข. วดั เชตุพน เมอื งสุโขทัย ค. วดั ศรีพจิ ิตรกิรติกลั ยาราม เมอื งสโุ ขทยั ง. วดั พระศรรี ัตนมหาธาตุ เมืองศรีสชั นาลัย 7. ข้อใดนับเป็นความเจริญทางดา้ นเทคนิควิทยาของชาวเมืองศรีสชั นาลัยในช่วงพุทธศตวรรษที่ 19 ก. เตาทุเรยี ง ข. สรีดภงค์ ค. การขุดตัดศิลาแลง ง. การสรา้ งพระพุทธรปู 8. ขอ้ ใดคือผู้ทีไ่ ด้รบั การยกยอ่ งวา่ เป็นนกั สำรวจทางโบราณคดีและประวัตศิ าสตรศ์ ิลปะ พระองคแ์ รกของไทย ก. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั ข. พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว ค. พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หวั ง. สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ 9. ข้อใดคอื พระราชนพิ นธ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา้ เจ้าอยหู่ วั เก่ยี วกบั เมืองสุโขทัย ศรีสัชนาลัย และกำแพงเพชร ก. เทยี่ วเมอื งพระร่วง ข. รอยพระพุทธบาท ค. ไกลบา้ น ง. ศลิ ปวฒั นธรรม 10. ขอ้ ใดไมใ่ ชข่ ้อความทีถ่ ูกต้องเกยี่ วกบั ศิลาจารกึ พ่อขุนรามคำแหง ก. การยกย่องเปน็ มรดกโลก (The World Heritage) ข. ศลิ าจารกึ หลกั แรกทใี่ ช้ตวั อักษรไทยและภาษาไทย ค. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัวทรงพบและอ่านเปน็ คนแรก ง. ขนึ้ ทะเบยี นเป็นความทรงจำแห่งโลก (Memory of the World Register) เฉลย 1. ง 2. ค 3. ก 4. ค 5. ข 6. ง 7. ก 8. ค 9. ก 10. ก 129 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดที่ 5 อุทยานประวตั ิศาสตร์สโุ ขทัย 1. มรดกโลก (The World Heritage) องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรม แห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) ได้เสนอ จัดตั้งอนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองมรดกทางวัฒนธรรม และธรรมชาติของโลก เมื่อ พ.ศ. 2514 ซึ่งได้รับ การสนับสนุนจากบรรดาประเทศสมาชิกอย่างกว้างขวาง ต่อมาใน พ.ศ. 2525 ยูเนสโกจึงได้ต้ังคณะกรรมการ มรดกโลก เพ่ือดูแลให้การปฏิบัติตามอนุสัญญาเป็นไป ด้วยความเรียบร้อยตามวัตถปุ ระสงค์ คณะกรรมการมรดกโลกจึงได้กำหนดลักษณะ ประเภทมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติ รวมท้ังจัดทำ ทะเบียนรายชื่อแหล่งโบราณสถาน แหล่งโบราณคดี และ สญั ลกั ษณ์มรดกโลก แหล่งธรรมชาติท่ีมีคุณค่า รวมทั้งได้คัดเลือกแหล่งที่ควรข้ึนบัญชีเป็นมรดกโลก โดยพิจารณาถึงคุณค่า และความสำคัญที่ทำให้แหลง่ มรดกทางวัฒนธรรมหรอื ธรรมชาตินน้ั มคี วามพเิ ศษเหนอื แหล่งอืน่ ๆ ดังน ี้ แหลง่ มรดกโลกทางวัฒนธรรม ต้องเป็นของแทด้ ั้งเดิม และมีรูปแบบพเิ ศษทางสถาปตั ยกรรม หรือมีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ มีความสัมพันธ์เก่ียวข้องกับแนวคิด หรือความเช่ือท่ีมีความสำคัญ เปน็ สากล หรือเป็นตัวอย่างดงั้ เดิมของวิถีชีวติ ตามโบราณประเพณีท่เี ป็นตัวแทนของวัฒนธรรมน้นั ส่วนแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติ ต้องเป็นตัวอย่างพิเศษของขั้นตอนการวิวัฒนาการ ของโลก หรือเป็นตัวแทนของการวิวัฒนาการทางชีวภาพ หรือเป็นที่อยู่ของสัตว์ที่ใกล้สูญพันธ์ุ หรือเป็นแหลง่ ทศั นยี ภาพอนั งดงามตระการตาเป็นเลิศ หรือเป็นเขตป่าสงวนสำหรับพนั ธส์ุ ัตว์ปา่ นานาชนดิ ประเทศไทยได้เข้าร่วมเป็นภาคีในอนุสัญญานี้ จึงมีหน้าที่ให้ความคุ้มครองสงวนรักษา ส่งเสริม มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติให้คงอยู่ต่อไป โดยกองทุนมรดกโลก ซ่ึงระดมทุนมาจาก ความช่วยเหลือจากนานาประเทศ จะจัดสรรให้ความช่วยเหลือในลักษณะต่าง ๆ เพ่ือการดำเนินงาน สงวนรกั ษามรดกโลก ซ่ึงเปน็ อารยธรรมเก่าแก่ให้คงอยตู่ อ่ ไป ท่ีมาของภาพ : ศึกษาธิการ, กระทรวง. สโุ ขทยั : รุง่ อรณุ แห่งความสขุ . หนา้ 137. 130 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ปัจจุบันแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของไทยท่ีได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก มี 4 แหง่ คือ 1. อทุ ยานประวตั ศิ าสตร์สโุ ขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร 2. นครประวัติศาสตร์พระนครศรอี ยธุ ยา 3. เขตรักษาพนั ธส์ุ ตั วป์ า่ หว้ ยขาแขง้ - ทุง่ ใหญน่ เรศวร 4. แหลง่ โบราณคดีบ้านเชยี ง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี การได้รับประกาศยกย่องแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของไทยให้เป็นมรดกโลก ถือว่าเป็นเกียรติภูมิอันน่าภาคภูมิใจของคนไทยเป็นอย่างยิ่ง เพราะไม่เพียงแต่ได้รับการปกป้องรักษา อย่เู ฉพาะกบั คนไทยเทา่ น้นั แตย่ งั อยู่ในสายตาของชาวโลกอีกด้วย ดงั นน้ั นอกจากรฐั บาลไทยและหนว่ ยงาน ที่เกี่ยวข้องแล้ว ประชาชนคนไทยก็มีส่วนสำคัญย่ิงท่ีจะช่วยอนุรักษ์รักษาแหล่งมรดกโลกดังกล่าว เพื่อให ้ คงอยู่คกู่ บั สังคมไทยตลอดไป บรรณานกุ รม พิเศษ เจยี จันทรพ์ งษ์. กำแพงเพชร มรดกโลกทางวฒั นธรรม. กรงุ เทพฯ : ครุ สุ ภา ลาดพรา้ ว, 2541. สำนักงานโบราณคดี และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติท่ี 5 สุโขทัย. ผลการประชุม สัมมนาแนวทางการจัดการ และการอนุรักษ์สภาพแวดล้อมของ แหล่งมรดกโลกที่เป็นเมืองประวัติศาสตร์ เน่ืองในวาระทศวรรษ แห่งการเป็นมรดกโลกสุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. กรุงเทพฯ : สำนักพมิ พ์สมาพันธ์ จำกัด, 2546. 131 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 5 อุทยานประวัตศิ าสตร์สุโขทยั 2. อทุ ยานประวัติศาสตร์สโุ ขทัย (Sukhothai Historical Park) อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ตั้งอยู่ในบริเวณท่ีเป็นท่ีตั้งของกรุงสุโขทัย ราชธานีของ อาณาจกั รสุโขทยั ในอดีต มพี ้ืนท่ปี ระมาณ 70 ตารางกิโลเมตร ประกอบดว้ ยโบราณสถานและโบราณวัตถุ จำนวนมาก ท้ังภายในเมืองและนอกเมืองประมาณ 200 แห่ง ท่ีเป็นหลักฐานแสดงความเจริญรุ่งเรือง ของอาณาจักรสุโขทัยที่ก่อตั้งข้ึนในพุทธศตวรรษที่ 18 หรือเมื่อ 700 กว่าปีมาแล้ว นับเป็นมรดก ทางศลิ ปวฒั นธรรมไทยทีบ่ รรพบรุ ุษของเราไดส้ รา้ งสรรคส์ บื มาจนถงึ ปัจจุบนั ใน พ.ศ. 2490 กรมศิลปากรได้เข้ามาดูแลและสำรวจโบราณสถานต่าง ๆ ในเมืองสุโขทัย และได้เร่ิมบูรณะโบราณสถานเมื่อ พ.ศ. 2495 - 2496 โดยบูรณะวัดสำคัญ ๆ ได้แก่ วัดมหาธาตุ วดั ตระพังเงนิ วัดสระศรี และวัดศรีชมุ เพ่ือเฉลิมฉลอง 25 พทุ ธศตวรรษ ต่อมาใน พ.ศ. 2508 - 2509 จงึ ไดม้ ีการบรู ณะครง้ั ใหญ่ โดยบรู ณปฏสิ งั ขรณโ์ บราณสถานท้งั ในเมอื งและนอกเมอื งทัง้ หมด วดั สระศรี เมอื งสุโขทยั เกา่ ที่มาของภาพ : คึกฤทธิ์ ปราโมช, ม.ร.ว. และคณะ. ลักษณะไทย : ภูมหิ ลงั . หนา้ 243. 132 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ใน พ.ศ. 2518 บริเวณเมืองเก่าสุโขทัยประกาศข้ึนทะเบียนเป็นเขตโบราณสถาน และได้เร่ิม โครงการอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย โดยได้รับเงินสนับสนุนจากรัฐบาลไทย รัฐบาลญ่ีปุ่น และองค์การ ศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก ซึ่งได้พัฒนาจนเป็นอุทยานประวัติศาสตร ์ สุโขทยั และมีพธิ เี ปดิ อยา่ งเปน็ ทางการเม่ือวันท่ี 20 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2531 โดยสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเป็นองค์ประธานในพิธี ใน พ.ศ. 2534 เมืองสุโขทัย และเมืองกำแพงเพชรได้รับการยกย่องให้เป็นมรดกโลกทาง วัฒนธรรม จากองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรอื ยเู นสโก ร่องรอยสิ่งก่อสร้างในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยล้วนแต่เป็นศิลปกรรมแบบไทยท้ังสิ้น ยกเว้น โบราณสถานเขมร 3 แห่ง ได้แก่ ศาลตาผาแดง วดั ศรีสวาย และวดั พระพลายหลวง โบราณสถานในบริเวณ อุทยานประวตั ิศาสตร์สโุ ขทยั แบ่งออกไดเ้ ปน็ 2 ส่วน คอื โบราณสถานในเมอื ง และโบราณสถานนอกเมอื ง โบราณสถานในเมอื งที่สำคัญ ได้แก่ วัดมหาธาตุ ตง้ั อยู่กลางเมืองสโุ ขทยั ตามแบบแผนความเชอื่ ในเร่ืองจักรวาล ส่ิงก่อสร้างสำคญั ได้แก่ เจดยี ์ประธาน วิหาร มณฑป โบสถ์ และเจดยี ร์ าย จำนวนมากถงึ 200 องค์ เจดยี ์ประธานของวดั มีลักษณะสงา่ งาม เป็นเจดียท์ รงดอกบัวตูมท่ถี อื วา่ เป็นสถาปัตยกรรมที่แสดง ถึงเอกลักษณ์ของศิลปะสุโขทัยโดยแท้ รายรอบเจดีย์ประธานเป็นเจดีย์ทิศ จำนวน 8 องค์ และรูปปั้น พระสาวกในท่าอัญชุลี เดินประทักษิณโดยรอบพระมหาธาตุ เดิมในพระวิหารมีพระพุทธรูปขนาดใหญ ่ ซึ่งพระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไทย) โปรดให้หล่อข้ึนเมื่อ พ.ศ. 1905 เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญไปประดิษฐานท่ีวิหารหลวง วัดสุทัศนเทพวราราม กรุงเทพมหานคร และพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้พระราชทานนาม พระพุทธรปู ดงั กลา่ วว่า “พระศรศี ากยมนุ ี” วัดตระพังเงิน ตั้งอยู่ทางตะวันตกของวัดมหาธาตุ มีเจดีย์ทรงดอกบัวตูมเป็นเจดีย์ประธาน วัดสระศรี ตั้งอยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของวัดมหาธาตุ เป็นวัดท่ีมีความงดงามมากเพราะต้ังอยู่ กลางสระน้ำที่มีขนาดใหญ่ที่สุดชื่อว่า ตระพังตระกวน เจดีย์ประธานเป็นเจดีย์ทรงระฆัง วัดตระพังทอง เป็นโบราณสถานตง้ั อยู่เกาะกลางนำ้ ท่ีเรยี กว่า ตระพังทอง วัดสรศกั ด์ิ ซ่ึงมเี จดยี ์ประธานเปน็ เจดียท์ รงระฆัง ที่มีช้างล้อมรอบฐานตามความเชื่อว่า ช้างเป็นพาหนะของพระเจ้าจักรพรรดิ ท่ีคู่ควรกับการเป็นพาหนะ ค้ำจุนพระพุทธศาสนาให้ยั่งยืนตลอดไป โบราณสถานนอกเขตกำแพงเมืองท่สี ำคัญ ไดแ้ ก่ วัดศรชี มุ ตั้งอยตู่ รงมุมตะวนั ตกเฉยี งเหนอื ของ กำแพงเมือง ส่ิงท่ีปรากฏอยู่โดดเด่นคือ อาคารท่ีประดิษฐานพระพุทธรูปนั่งขนาดใหญ่เต็มพ้ืนท่ีภายใน อาคาร มีขนาดหนา้ ตักกว้างประมาณ 11 - 30 เมตร เชื่อกันว่าเป็นพระพทุ ธรูปท่ปี รากฏในศลิ าจารึกหลกั ท่ี 1 วัดพระพายหลวง ต้ังอยู่ใกล้กำแพงเมืองด้านเหนือ จัดเป็นโบราณสถานท่ีเก่าแก่และมีความสำคัญต่อเน่ือง มีรูปแบบสถาปัตยกรรมต้ังแต่ยุคเร่ิมแรกของเมืองสุโขทัย และก่อสร้างเพ่ิมเติมต่อเน่ืองจนถึงสุโขทัย ตอนปลาย โบราณสถานที่เก่าแก่ทส่ี ดุ ในวดั พระพายหลวงเปน็ ปราสาท 3 องค์ ปจั จบุ ันพังทลายลง เหลือสมบรู ณ ์ เพียงองค์เดียว ทางตะวันออกสุดของกลุ่มโบราณสถานเป็นมณฑปประดิษฐานพระพุทธรูปสี่อิริยาบถ คือ นั่ง นอน ยืน และเดิน วัดพระเชตุพน เป็นโบราณสถานที่อยู่ทางใต้ ลักษณะโดดเด่นคือ พระพุทธรูป 133 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

วัดตระพังเงนิ อทุ ยานประวัติศาสตร์สุโขทยั ส่ีอิริยาบถขนาดใหญ่ท่ีสามารถมองเห็นได้แต่ไกล วัดสะพานหิน เป็นโบราณสถานท่ีตั้งอยู่บนเนินเขา มีพระพทุ ธรูปยืนขนาดใหญป่ ระดษิ ฐานอยู่ สันนิษฐานวา่ จะเป็นวัดที่พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงช้างเผือก ชอื่ วา่ รูจาครี ขึน้ ไปสกั การะทุกวนั พระ บรรณานกุ รม ศิลปากร, กรม. สำนกั โบราณคดี. นำชมอทุ ยานประวัติศาสตรส์ ุโขทัย ศรสี ัชนาลัย กำแพงเพชร. สโุ ขทัย : กรมศิลปากร, 2546. สภุ ัทรดศิ ดิศกุล, ศ.ม.จ. ศลิ ปะสโุ ขทัย. กรงุ เทพฯ : ศนู ย์มานุษยวทิ ยาสริ นิ ธร, 2542. สำนักงานโบราณคดี และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 5 สุโขทัย. ผลการประชุม สัมมนาแนวทางการจัดการ และการอนุรักษ์สภาพแวดล้อมของ แหล่งมรดกโลกท่ีเป็นเมืองประวัติศาสตร์ เนื่องในวาระทศวรรษ แห่งการเป็นมรดกโลกสุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. กรุงเทพฯ : สำนกั พิมพ์สมาพนั ธ์ จำกดั , 2546. ทมี่ าของภาพ : ศิลปากร, กรม. สำนักโบราณคดี. นำชมอุทยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทัย ศรสี ชั นาลัย กำแพงเพชร. หน้า 15. 134 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 5 อทุ ยานประวัติศาสตรส์ ุโขทยั 3. อุทยานประวัติศาสตรศ์ รีสัชนาลัย (Si Satchanalai Historical Park) อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่ในเขตตำบลศรีสัชนาลัย ตำบลสารจิต ตำบล หนองอ้อ และตำบลท่าชัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย มีพื้นท่ีท้ังหมดประมาณ 45.14 ตารางกิโลเมตร มีโบราณสถานท้ังหมด 215 แห่ง ซึ่งได้รับการบูรณะซ่อมแซมเพ่ืออนุรักษ์ อารยธรรมเก่าแก่ และความสงา่ งามของเมืองศรสี ชั นาลยั ในอดีตไว ้ เมอื งศรีสชั นาลัยปรากฏในหลกั ฐานจากศิลาจารึกสโุ ขทยั หลายหลัก แสดงใหเ้ หน็ บทบาทและ ความสำคัญของเมืองศรีสัชนาลัยในพุทธศตวรรษท่ี 18 ซึ่งปกครองโดยพ่อขุนศรีนาวนำถุม เจ้าเมือง สุโขทัย ศรีสัชนาลัย ต่อมาพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ สถาปนากรุงสุโขทัยข้ึนในราว ค.ศ. 1792 น้ัน เมืองศรีสัชนาลัยแต่คงมีฐานะเป็นเมืองสำคัญควบคู่กับเมืองสุโขทัยสืบมา จนถึงสมัยพ่อขุนรามคำแหง มหาราช เมืองศรีสัชนาลัยได้เป็นเมืองหน่ึงของอาณาจักรสุโขทัย และกลายเป็นเมืองลูกหลวง หรือเมืองท่ีพระโอรสยังเป็นผู้ปกครองในฐานะพระมหาอุปราช เช่น พระยาลิไทย ทรงปกครอง เมืองศรีสัชนาลัยก่อนเสด็จข้ึนครองราชสมบัติเป็นพระมหาธรรมราชาท่ี 1 ของอาณาจักรสุโขทัย และพระองค์ทรงพระนิพนธ์ เรื่อง ไตรภมู ิพระรว่ ง ขึ้นทเ่ี มอื งนเี้ ม่อื พ.ศ. 1888 วดั เจดยี ์เจด็ แถว อทุ ยานประวตั ศิ าสตร์ศรีสชั นาลัย พระปรางคว์ ัดเจา้ จนั ทร์ อุทยานประวัตศิ าสตรศ์ รีสัชนาลยั ท่ีมาของภาพ : ประโชติ สังขนกจิ . นำชมอุทยานประวัตศิ าสตรศ์ รสี ชั นาลัย. หนา้ 20. 135 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ต่อมาเมื่ออาณาจักรสุโขทัยถูกผนวกรวมเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอยุธยา เมืองศรีสัชนาลัย จึงกลายเป็นหัวเมืองหน่ึง แต่ยังคงมีความสำคัญในฐานะเมืองศูนย์กลางทางศาสนา และแหล่งผลิต อตุ สาหกรรมเคร่อื งถ้วยชามสงั คโลก โบราณสถานในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยแบ่งเป็นโบราณสถานภายใน กำแพงเมอื ง และโบราณสถานนอกกำแพงเมอื ง โบราณสถานภายในกำแพงเมืองที่สำคัญ เช่น วัดช้างล้อม ตั้งอยู่ภายในเมืองเกือบกึ่งกลาง ตัวเมืองสุโขทัย เจดีย์ประธานคือเจดีย์ทรงระฆัง ต้ังอยู่ภายในกำแพงแก้วสี่เหล่ียมจัตุรัส มีซุ้มประตูท้ัง 4 ทิศ ฐานประทักษิณของเจดีย์ประธานรูปสี่เหลีย่ มจตั รุ ัสมชี า้ งปนู ปน้ั ยืนเต็มตัวประดบั รอบฐานทงั้ 4 ด้าน ดา้ นละ 9 เชือก (ยกเว้นด้านบนั ไดทางข้ึนมี 8 เชือก) และที่มุมมอี กี 4 เชอื ก รวมเปน็ 39 เชอื ก วัดเจดียเ์ จด็ แถว ต้ังอยู่ด้านหน้าวัดช้างล้อม เจดีย์ประธานเป็นเจดีย์ทรงดอกบัวตูมอยู่ด้านหลังพระวิหาร และมีเจดีย์ราย รวมท้ังอาคารขนาดเล็กแบบแตกต่างกัน 33 องค์ มีกำแพงแก้วล้อมรอบอีกทีหน่ึง ด้านหลังเจดีย์ประธาน มีเจดีย์รายที่มีลักษณะเด่นคือ เป็นฐานเจดีย์สี่เหลี่ยมจัตุรัสยอดเป็นทรงกลม มีซุ้มโถงอยู่ท้ัง 2 ข้าง ประดิษฐานพระพุทธรูปลีลาปูนปั้น และมีภาพจิตรกรรมเป็นภาพอดีตพระพุทธเจ้า และแหล่งเทวดาแวดล้อม ถวายดอกไม้ วดั นางพญา มเี จดีย์ประธานเปน็ เจดยี ท์ รงระฆัง ต้งั อยูบ่ นฐานประทักษิณ แต่เดมิ มีช้างปูนปน้ั ประดับตรงกลางมีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปท้ัง 4 ด้าน แต่ไม่หลงเหลืออยู่ในปัจจุบัน วัดนางพญามีวิหาร ก่อด้วยศิลาแลง ผนังวหิ ารเจาะช่องแสง ผนังดา้ นทิศใต้มลี วดลายปนู ปัน้ ทีส่ วยงามเปน็ ลวดลายพันธ์พุ ฤกษา และรปู เทพพนม โบราณสถานนอกเมืองท่ีสำคัญ เช่น เตาทุเรียงบ้านป่ายาง ริมฝ่ังตะวันตกของแม่น้ำยม เป็นกลุม่ เตาเผาสงั คโลก มที งั้ กล่มุ เตายกั ษ์ สำหรับเผาเคร่อื งถ้วยชาม เปน็ ประตมิ ากรรมลอยตัวขนาดใหญ่ และเครื่องประดับสถาปัตยกรรมต่าง ๆ และกลุ่มเตาตุ๊กตา ท่ีผลิตประติมากรรมลอยตัวขนาดเล็ก เช่น รูปคนและรูปสัตว์ เตาทุเรียงบ้านเกาะน้อย กระจายอยู่ทั่วไปตลอดริมฝั่งแม่น้ำยม เป็นกลุ่มเตาเผาไห ขนาดใหญ่ สำหรับบรรจุน้ำและของแห้ง และภาชนะดินเผาเคลือบสีเขียวไข่กาท่ีส่งไปขายที่ญ่ีปุ่น อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ วัดพระศรีมหาธาตุ ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้นอกกำแพงเมืองศรีสัชนาลัย เป็นกลุ่มโบราณสถานขนาดใหญ่ที่สร้างข้ึนต่อเนื่องหลายสมัย ตั้งแต่สมัยพ่อขุนศรีนาวนำถุม เมื่อประมาณ พ.ศ. 1780 ปรางค์ประธานก่อด้วยศิลาแลง ลักษณะรูปแบบสถาปัตยกรรมอยู่ในสมัยอยุธยา มีปูนป้ัน ยอดซุ้มประตูกำแพงวัดทำเป็นรูปพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรอยู่ด้านบนท้ัง 4 ทิศ ด้านล่างเป็นรูปเทพธิดา น่ังในกรอบซุ้ม เป็นศิลปะเขมร ฐานพระวิหารอยู่ด้านหน้าพระปรางค์ ภายในประดิษฐานพระพุทธรูป ปางมารวิชยั ขนาดใหญ่ และทางด้านขวามีพระพุทธรปู ลีลาปูนปั้นท่ีมีลกั ษณะงดงามมาก บรรณานกุ รม ประโชติ สังขนุกิจ. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย. กรมศิลปากร. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ สมาพันธ์ จำกัด, 2535. ศิลปากร, กรม. สำนักโบราณคดี. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. สุโขทยั : กรมศิลปากร, 2546. 136 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชุดท่ี 5 อุทยานประวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทัย 4. อทุ ยานประวตั ศิ าสตร์กำแพงเพชร (Kamphaengphet Historical Park) อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ตั้งอยู่ในเขตเมืองกำแพงเพชร และเมืองนครชุม ได้รับ การค้มุ ครองโดยการประกาศขึ้นทะเบยี นเป็นโบราณสถานแห่งชาติ ใน พ.ศ. 2480 ตอ่ มาใน พ.ศ. 2511 ไดก้ ำหนดขอบเขตกลุม่ โบราณสถาน 4 กลมุ่ คอื กลุม่ ท่ี 1 บริเวณภายในกำแพงเมือง มีโบราณสถาน 14 แห่ง เนอื้ ท่ี 503 ไร่ กลุ่มที่ 2 บริเวณโบราณสถานทางทิศเหนือของกำแพงเมือง มีโบราณสถาน 40 แห่ง เน้ือที่ 1,611 ไร ่ กลุ่มท่ี 3 บรเิ วณนอกเมอื งด้านทศิ ตะวนั ออก มโี บราณสถาน 15 แหง่ เนื้อท่ี 16 ไร่ 3 งาน กลมุ่ ท่ี 4 บริเวณทุ่งเศรษฐี ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิง (เมืองนครชุม) มีโบราณสถาน 12 แห่ง เน้อื ท่ี 30 ไร่ 5 งาน แผนท่ีอทุ ยานประวตั ศิ าสตร์กำแพงเพชร ทีม่ าของภาพ : ศลิ ปากร, กรม. สำนักโบราณคด,ี นำชมอุทยานประวตั ิศาสตรส์ ุโขทัย ศรสี ชั นาลัย กำแพงเพชร. แผนทแ่ี ทรกระหว่าง หน้า 166-167. 137 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

การบูรณะโบราณสถานเมืองกำแพงเพชร ดำเนินการต่อเนื่องตั้งแต่ พ.ศ. 2508 พร้อมกับ เมืองสุโขทัย และศรีสัชนาลัย และได้เปิดอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชรอย่างเป็นทางการ เม่ือ พ.ศ. 2534 โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เสด็จพระราชดำเนนิ ไปทรงเปน็ องค์ประธานในพธิ ี อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ต้ังอยู่ทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำปิง แบ่งเป็น 2 เขต คือ เขตภายในกำแพงเมือง พืน้ ท่ี 503 ไร่ และนอกเขตกำแพงเมืองที่เรียกว่า เขตอรัญญิก พน้ื ท่ี 1,611 ไร ่ ป ร ะ วั ติ ค ว า ม เ ป็ น ม า ข อ ง เ มื อ ง กำแพงเพชรปรากฏในหลักฐานทางโบราณคดี แสดงถึงชุมชนโบราณท่ีตั้งอยู่บนเส้นทางการค้า ระหว่างที่ราบลุ่มแม่น้ำกับบริเวณที่สูงเขตภูเขา ทางเหนือและทางทิศตะวันตกเมืองนครชุม สถาปนาข้ึนในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 วัดกำแพงงาม อทุ ยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร (พระยาลิไทย) บนฝั่งตะวันตกแม่น้ำปิง โดยมีข้อความในศิลาจารึกหลักที่ 3 (จารึกนครชุม) ว่า เม่ือ พ.ศ. 1900 พระมหาธรรมราชาได้เสด็จมาสถาปนาพระศรีรัตนมหาธาตุ และปลูกต้นศรีมหาโพธ์ิซึ่งได้มาจาก ลังกา และยังทรงประดิษฐานรอยพระพุทธบาทไว้ท่ีเขานางทอง เมืองบางพาน (ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอ พรานกระต่าย จังหวัดกำแพงเพชร) และเมืองนครชุมมีฐานะเป็นหัวเมืองหน้าด่านสำคัญของสุโขทัย สบื ต่อมา จนถึงเม่ือสมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชท่ี 1 (ขนุ หลวงพง่ัว) แหง่ อยธุ ยา ไดข้ ยายอำนาจขน้ึ ปราบปราม หัวเมืองต่าง ๆ ของอาณาจักรสุโขทัยได้ สุโขทัยจึงได้ตกเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรอยุธยา ซึ่งได้มีการ สร้างเมืองกำแพงเพชรข้ึนบนฝั่งตะวันออกของแม่น้ำปิงตรงข้ามกับเมืองนครชุม ปลายสมัยสุโขทัย เมืองกำแพงเพชรมีเจ้าเมืองช่ือ พระยาแสนสอยดาว และขึ้นอยู่กับอาณาจักรอยุธยา โดยมีฐานะเป็น หัวเมืองหน้าด่านของอยุธยาในการป้องกันข้าศึกจากทางเหนือ และทางตะวันตกให้อาณาจักรอยุธยา สืบต่อมา บทบาทของเมืองกำแพงเพชรจึงปรากฏในสงครามระหว่างกรุงศรีอยุธยากับเมืองเชียงใหม่ในสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ และการทำสงครามกับพมา่ ตลอดสมยั อยุธยา ทีม่ าของภาพ : ศลิ ปากร, กรม. สำนกั โบราณคดี, นำชมอุทยานประวัตศิ าสตรส์ โุ ขทยั ศรสี ัชนาลัย กำแพงเพชร. หน้า 163. 138 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

วัดสิงห์ อทุ ยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร โบราณสถานเมืองนครชุม บนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิงที่สำคัญ เช่น ร่องรอยกำแพงเมือง เป็นคันดิน 3 ชั้น เช่นเดียวกับเมืองสุโขทัย วัดพระบรมธาตุ เช่ือว่าเป็นวัดท่ีพระมหาธรรมราชาที่ 1 ทรงประดิษฐานพระศรีมหาธาตุและปลูกต้นศรีมหาโพธ์ิ ซึ่งในสมัยรัชกาลท่ี 5 ทรงอนุญาตให้พ่อค้า ชาวพม่าชอ่ื พระยาตะกา่ ซอ่ มแซมปฏสิ ังขรณ์ขนึ้ ใหม่ มีลกั ษณะเป็นเจดยี พ์ ม่าตามทป่ี รากฏอยใู่ นปจั จบุ นั โบราณสถานเมืองกำแพงเพชร ตั้งอยู่บนฝั่งตะวันออกของแม่น้ำปิงท่ีสำคัญ เช่น กำแพงเมือง ศิลาแลง ตอนบนก่อเปน็ รปู ใบเสมา มปี อ้ มประตโู ดยรอบ เมืองกำแพงเพชรมวี ัดพระแกว้ และวดั พระธาตุ เป็นศูนย์กลาง สิ่งก่อสร้างจำนวนมากมายได้สร้างต่อเติมหลายยุคสมัย ลักษณะเด่นของกลุ่มโบราณสถานที่ เป็นจุดเด่นของเมืองกำแพงเพชรคือ นิยมใช้ศิลาแลงเป็นวัสดุก่อสร้าง แต่ละแห่งสร้างใหญ่โตเพ่ือแสดง ใหเ้ หน็ ถงึ ความกา้ วหนา้ ทางเทคโนโลยีการกอ่ สรา้ งในอดีต บรรณานกุ รม ศิลปากร, กรม. สำนักโบราณคดี. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. สุโขทัย : กรมศลิ ปากร, 2546. ท่มี าของภาพ : ศลิ ปากร, กรม. สำนักโบราณคด,ี นำชมอุทยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทยั ศรสี ชั นาลัย กำแพงเพชร. หน้า 163. 139 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

ชดุ ท่ี 5 อทุ ยานประวัติศาสตร์สุโขทัย 5. พระบาทสมเด็จพระมงกฏุ เกลา้ เจ้าอย่หู วั กับอาณาจักรสุโขทัย พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยู่หวั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั รัชกาลท่ี 6 แหง่ ราชวงศ์จกั รี ทรงมีพระมหากรุณาธคิ ุณ ต่อการศึกษาประวัติศาสตร์และโบราณคดีของไทยด้วยทรงเป็นนักสำรวจทางโบราณคดีและ ประวัติศาสตร์ศิลปะพระองค์แรกที่ได้ทำการสำรวจภาคสนามอย่างแท้จริง โดยเมื่อคร้ังดำรงพระยศ เป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ได้เสด็จประพาสเมืองกำแพงเพชร สุโขทัย ศรีสัชนาลัย อุตรดิตถ์ และพิษณุโลก พระองค์ทรงสำรวจตรวจตราโบราณวัตถุสถาน และทรงสอบสวนตำนานของเมือง ที่ปรากฏในหนังสือต่าง ๆ โดยทรงพระราชนิพนธ์หลักฐานสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์และโบราณคดี ไว้ในหนงั สือเรือ่ ง “เท่ียวเมอื งพระร่วง” เม่ือ พ.ศ. 2450 กล่าวไดว้ า่ เปน็ งานสำรวจทางด้านโบราณคดี ของศิลปะสโุ ขทัยท่มี กี ารบนั ทึกและพิมพเ์ ผยแพร่เปน็ หลกั ฐานคร้ังแรกของไทย ทีม่ าของภาพ : ราชบณั ฑิตยสถาน. ใต้รม่ พระบารมี จักรนี ฤบดนิ ทร์ สยามมินทราธิราช. หน้า 18. 140 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

เนื้อหาสำคัญในหนังสือเร่ือง “เที่ยวเมืองพระร่วง” ได้ทรงบันทึกสภาพของโบราณสถานสำคัญ ท่ีทรงพบเห็นในขณะนั้น โดยทรงวินิจฉัยประเด็นทางด้านศิลปกรรมไว้ และที่สำคัญคือ ทรงกำหนดช่ือ และตำแหน่งโบราณสถานโดยใช้หลักฐานจากศิลาจารึกประกอบการวินิจฉัย ด้วยเหตุดังกล่าว จึงทำให้ นักการศึกษาประวัติศาสตรแ์ ละโบราณคดีสนใจอาณาจักรสุโขทัยมากข้ึน ผู้ท่ีจะศึกษาเกี่ยวกับโบราณสถาน ในสมัยสุโขทัย จึงควรมีการตรวจสอบหลักฐานที่พระองค์ได้ทรงเขียนไว้ในหนังสือเร่ือง “เท่ียวเมือง พระร่วง” ท้ังนี้ พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์คำนำไว้ตอนหนึ่งว่า “...ข้าพเจ้าจึงหวังอยู่ว่าหนังสือเล่มน้ี อาจเปน็ เครอื่ งช่วยในทางสันนิษฐานไดบ้ า้ งเลก็ นอ้ ย ข้าพเจา้ เองเคยร้สู กึ อยู่วา่ ถา้ ทีแ่ ห่งใดไม่เคยไป ถ้าแมไ้ ด้ ฟังจากคนอื่น ซ่ึงต้ังใจสังเกตมาเล่าให้ฟัง บางทีก็ทำให้เกิดมีความคิดข้ึนได้บ้าง ในหนังสือเล่มน้ีข้าพเจ้าได้ พยายามโดยเต็มสติปญั ญาที่จะเลา่ ถึงสถานทต่ี ่าง ๆ ให้ไดล้ ะเอียดตามทไ่ี ด้เหน็ ...” เชน่ วดั มหาธาตสุ ุโขทยั “วัดนี้เรียกว่า วัดใหญ่บ้าง วัดมหาธาตุบ้าง เจดีย์ประธานทำยอดเป็นปรางค์ชะลูดเรียวงามดี และแปลกนักหนา ท่ีลานช้ันบนมีวิหารทิศทั้ง 4 ด้าน ซึ่งตกแต่งงดงามด้วยลายปูนปั้น ทางด้านทิศตะวันออก ของพระมหาธาตุมีวิหารหลวง” ทรงเช่ือว่าแต่เดิมเป็นที่ประดิษฐานพระศรีศากยมุนี ซ่ึงปัจจุบันประดิษฐาน ภายในพระอโุ บสถวัดสทุ ศั นเทพวราราม กรุงเทพมหานคร วดั ศรีสวาย เมอื งสุโขทยั “เป็นปรางค์สามหลังอย่างเทวสถาน 3 ยอดท่ีลพบุรี มีลวดลายอย่างทำนองน้ัน คือ มรี ูปพระเปน็ เจา้ ท้ัง 3 รปู พระนารายณป์ างต่าง ๆ เคยพบว่ามีรปู พระนารายณ์ 4 กร และถือจักร ทางเข้าได้พบหลักไม้ปักอยู่ 2 หลักเหมือนกับชิงช้าของพราหมณ์ที่ใช้ในพิธีโล้ชิงช้า นอกจากน ้ี ไดพ้ บรปู ศลิ าพระสยมภู (พระอิศวร) องคห์ น่ึง...” อาจกล่าวได้ว่า พระราชนิพนธ์ เร่ือง “เท่ียวเมืองพระร่วง” เป็นตำราทางวิชาการเกี่ยวกับ ประวัติศาสตร์ศิลปะและโบราณคดีสุโขทัยเล่มแรก โดยทรงศึกษาจากสภาพจริง และใช้หลักฐานจากศิลาจารึก และหลักฐานอ่ืน ๆ ตรวจสอบกับหลักฐานทางโบราณคดี ข้อมูลหลายประการท่ีทรงสันนิษฐานไว ้ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ พระปรีชาสามารถของพระองคท์ า่ นในด้านประวตั ศิ าสตรศ์ ิลปะดว้ ย บรรณานุกรม มงกฎุ เกล้าเจ้าอยูห่ ัว, พระบาทสมเด็จพระ. เท่ียวเมอื งพระร่วง. กรุงเทพฯ : มูลนธิ ิ มหามงกฎุ ราชวทิ ยาลัย ในพระบรมราชปู ถัมภ์, 2519. ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะสุโขทัย : บทวิเคราะห์หลักฐานโบราณคดี จารึก และศิลปกรรม. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พม์ หาวทิ ยาลัยศิลปากร, 2547. 141 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์

POST-TEST ชดุ ท่ี 5 อทุ ยานประวตั ศิ าสตรส์ ุโขทยั คำชีแ้ จง ใหน้ กั เรยี นเลือกคำตอบทถี่ ูกตอ้ งท่สี ดุ เพยี งขอ้ เดียวลงในกระดาษคำตอบ 1. ขอ้ ใดไมใ่ ชแ่ หลง่ มรดกโลกทางวัฒนธรรมของประเทศไทย ก. เมืองทวารวดี จงั หวัดนครปฐม ข. นครประวัตศิ าสตรพ์ ระนครศรอี ยธุ ยา ค. อทุ ยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ง. แหลง่ โบราณคดีบ้านเชยี ง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธาน ี 2. ร่องรอยส่ิงก่อสร้างในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยในข้อใดมีรูปแบบสถาปัตยกรรม เปน็ ศิลปกรรมไทย ก. สรีดภงส ์ ข. เทวาลัยมหาเกษตร ค. วดั ชา้ งล้อม ง. วัดพระพายหลวง 3. สงิ่ กอ่ สร้างในอุทยานประวตั ศิ าสตรศ์ รีสัชนาลัยในข้อใดมรี ูปแบบสถาปตั ยกรรมเป็นศลิ ปะ แบบเขมร ก. วัดชา้ งลอ้ ม ข. วดั นางพญา ค. วดั เจดยี ์เจ็ดแถว ง. วัดพระศรรี ตั นมหาธาต ุ 4. พระพทุ ธรปู ทีม่ ีหลกั ฐานวา่ สรา้ งขน้ึ ในสมยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไทย) คือขอ้ ใด ก. พระอจนะ วดั ศรีชมุ ข. พระศรีศากายมนุ ี วดั สุทศั นเทพวราราม ค. พระสีอ่ ริ ยิ าบถ วดั เชตพุ น ง. พระอฎั ฐารศ วดั สะพานหนิ 5. สิ่งสำคญั ที่เปน็ ลกั ษณะเด่นในวดั ศรีสวายคอื ข้อใด ก. พระปรางค์ 3 องค์ ศิลปะขอมต้งั เรียงกนั อย่ ู ข. พระพทุ ธรปู นัง่ ขนาดใหญ่เตม็ พืน้ ที่ภายในอาคาร ค. เจดยี ์ดอกบัวตูมทเ่ี ป็นสถาปัตยกรรมเอกลักษณ์ของศิลปะสโุ ขทยั ง. เจดีย์ทรงระฆงั ตัง้ อยู่กลางสระนำ้ ท่ีงดงามมาก และมขี นาดใหญ่ท่สี ดุ 142 Virtual Field Trip ประวัติศาสตร์